Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
Сарапшы мамандар
Қазақ тілінің үндестік заңдылығына қайшы келетін терміндерді аудармай-ақ әншейін тілімізге бейімдеп қана алу анақұрлым тиімді болмақ, м:
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг |
|---|---|---|---|
| 1. | математика | мәтіметік | |
| 2. | математик | мәтіметікші | |
| 3. | физика | фізік | |
| 4. | физик | фізікші | |
| 5. | химия | қымя | |
| 6. | химик | қымяшы |
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
Терміндерді қазақшаға аударуда орысша нұсқасындағы дауысты И дыбысын қазақша І дыбысына, У дыбысын қазақша Ұ немесе Ү дыбысына ауыстырған тиімді деп ойлаймын.
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг |
|---|---|---|---|
| 1. | термин | термін | |
| 2. | министр | міністір | |
| 3. | универ | үніуер | |
| 4. | университет | үніуерсітет | |
| 5. | институт | іністітұт |
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
ТЕК ТЕРМИНКОМ МҮШЕЛЕРІ ҒАНА ДАУЫС БЕРЕ АЛАДЫ! Республикалық терминология комиссиясының 2024 жылғы 4-отырысында бекітілетін терминдері (қоғамдық-гуманитарлық бағыт)
| № | САЛАСЫ | ТЕРМИН САНЫ | РЕТТІК САНЫ |
| 1 | ҚР Төтенше жағдайлар министрлігі қарауға ұсынған терминдер | 169 | 1-169 |
| 2 | ҚР Ұлттық экономика министрлігі қарауға ұсынған терминдер | 28 | 170-197 |
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг | |
|---|---|---|---|---|
| 1. | аварийные частоты | авариялық жиілік | аварийные частотыавариялық жиілікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Авариялық желілік – апат немесе авария туралы хабарлау кезінде кеме немесе жағалау радиостанциясы жұмыс істейтін халықаралық тербеліс жиілігі (толқын ұзындығы). радио алмасу. 2. Этимологиясы: авария (араб.عوار awâr, итал. avaria, фр. avarie) - «зақым». 3. Өзбек: favqulodda vaziyat chastotasi 4. Түрік: acil durum frekansı 5. Ағылшын: emergency frequency 6. Неміс: notfrequenz 7. Бекітілген нұсқасы: аварийная ситуация – авариялық жағдай (төтенше жағдай) (2015), авария – авария (төтенше жағдай) (2015), частота – жиілік (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2024 жылғы 30 шілдедегі № 611 Жарлығы. ... авариялық жағдайын төмендетуге ... Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 5 шілдедегі N 567 Заңы. ... авариялық және басқа да қызметтермен тегін жалғанымдарды ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 11 қаңтардағы № ҚР ДСМ-5 бұйрығы. ... өте жоғары жиілік диапазонында ... 9. Ұсыныстар: "авариялық жиілік" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Механика және машинатану, Машинажасау, Заңтану, Информатика және есептеуіш техника, Әскери іс, Электроника, радиотехника және байланыс | +5 |
| 2. | аномальная жара | аномалды ыстық, аномальді ыстық, қатты ыстық, аптап ыстық | аномальная жарааномалды ыстық, аномальді ыстық, қатты ыстық, аптап ыстықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аномалды ыстық, аномальді ыстық, қатты ыстық, аптап ыстық – сыртқы температура +32 °C және төмен (24% - дан аз) ауаның салыстырмалы ылғалдылығымен сипатталатын әдеттен тыс ыстық және құрғақ ауа райының ұзақ кезеңі. Басты өзіне тән ерекшелігі-плюс температураның қалыптыдан 6-7 °C жоғары ұзақ мерзімді өсуі. 2. Этимологиясы: аномалия (гр. anomalia) – "теңсіздік". 3. Өзбек: anormal issiqlik 4. Түрік: anormal ısı 5. Ағылшын: abnormal heat 6. Неміс: abnormale Hitze 7. Бекітілген нұсқасы: аномалии – аномалиялар (2019), аномалия – ауытқу (жалпы тех.) (1995), аномалия – аномалия, ауытқу (лингв.) (1971), аномалия климатическая – климаттық аномалия (2024), жарoустoйчивoсть – ыстыққа төзімділік (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 25 қарашадағы № 793 қаулысы. ... ыстық, аптап, ұзақ созылмайтын қыста салыстырмалы түрде ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 30 қарашадағы № 1278 Қаулысы. ... аномалдық табиғат құбылыстарының жағымсыз салдарлары... Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 29 желтоқсандағы № 721 бұйрығы. ... қар, жаңбыр жауғанда, аптап ыстықта, суықта ... 9. Ұсыныстар: басқа тілдегі қолданысқа сәйкес "аномал ыстық" деп бекітуге болар еді, бірақ заңнамалық құжаттарда "аптап ыстық" термині алынған екен және осы қолданысты қолдаймыз. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Медицина, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Биология, Ауыл шаруашылығы | +1 |
| 3. | вакцинация | вакцинация: егу жұмыстары | вакцинациявакцинация: егу жұмыстарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Вакцинация: егу жұмыстары – белгілі бір ауруға қарсы иммунитетті қалыптастыруға бағытталған іс-шара. Ол бір немесе бірнеше рет болуы мүмкін. 2. Этимологиясы: вакцинация (лат. vaccina, франц. vaccination, vacuna, ) - "сиырдың, сиырдікі", вакцина". 3. Өзбек: emlash 4. Түрік: aşılama, vaksinasyon 5. Ағылшын: vaccination 6. Неміс: impfung 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2017 жылғы 30 маусымдағы № 80-VI ҚРЗ. ... вакцинация алуға құқығы бар ... Қазақстан Республикасының Заңы 2001 жылғы 10 сәуір N 176-II. ... сәбилердi вакцинациялау саласында айтарлықтай прогресс ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 29 қарашадағы N 1113 Жарлығы. ... профилактикалық іс-шара вакцинация болып табылады... 9. Ұсыныстар: түрік, өзбек тілдерінде "вакцинация" терминінің ұлт тілдеріндегі баламасы берілген. Қазақ тіліндегі заңнамалық құжаттарда шеттілдік нұсқасы қолданыста. Түркі тілдерінің қолданысын ескере отырып, "егу" немесе "егу жұмыстары" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Ауыл шаруашылығы | -5 |
| 4. | ватно-марлевая повязка | мақта-мата таңғыш, вата-дәке таңғышы, мақта-дәкелі таңғыш | ватно-марлевая повязкамақта-мата таңғыш, вата-дәке таңғышы, мақта-дәкелі таңғышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мақта-мата таңғыш, вата-дәке таңғышы – жаралар мен зақымдануларды қорғауға, сондай-ақ инфекциялардың алдын алуға арналған медициналық бұйым, тыныс алу органдарын қорғаудың қарапайым құралы. 2. Этимологиясы: вата (араб.wáḍḍa не batin, нем. Watte, фр. ouatte) - «астар», "мақта", "қаздың мамығы". 3. Өзбек: paxta doka bandaji 4. Түрік: pamuklu gazlı bez pansuman 5. Ағылшын: cotton gauze bandage 6. Неміс: baumwoll-Gaze-Verband 7. Бекітілген нұсқасы: хлопок – мақта (2022), марля бытовая – тұрмыстық дәке (2021), индивидуальный перевязочный пакет – жаратаңғыш жеке пакеті (төтенше жағдайлар) (2015), повязка – таңғыш (мед.) (1971) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 28 мамырдағы № 45-VII ҚРЗ. ... дәке және дәкеден жасалған бұйымдар ... , ... мақта және мақтадан жасалған бұйымдар ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 5 шілдедегі N 364 Жарлығы. ... барлық құрамына арналған жеке таңғыш пакеттері ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 11 шiлдедегi № 430 бұйрығы. ... Мақта-дәкелі таңғыш ... 9. Ұсыныстар: ватно-марлевая повязка" терминінің сөзбе-сөз аудармасы –"мақта-дәкелі таңғыш" және ол заңнамалық құжатта да қолданылған, "марля-дәке" деп бекітілген. Сондықтан "мақта-дәкелі таңғыш" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Жеңіл және тоқыма өнеркәсібі, Медицина, Әскери іс, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет | -7 |
| 5. | ведомственный секретный архив | ведомстволық құпия архив | ведомственный секретный архивведомстволық құпия архивСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ведомстволық құпия архив – мемлекеттік немесе корпоративтік құпияға жатқызылған ақпаратты қамтитын құжаттар мен материалдардың мамандандырылған құрылымдық бөлімшесі. Мұндай мұрағаттарды ерекше маңызы бар және қолжетімділікті қатаң бақылауды талап ететін құжаттарды сақтау үшін әртүрлі ведомстволар (министрліктер, агенттіктер, ірі корпорациялар) ұйымдастырады. 2. Этимологиясы: ведомство (еж.славян. вѣдѣти, шіркеу.славян. vědti) ""білу", "белгілі, таныс"; архив (лат. archium, archivum; еж.гр. ἀρχεῖον) - «қатысатын орын". 3. Өзбек: idoraviy maxfiy arxiv 4. Түрік: departman gizli arşivi 5. Ағылшын: departmental secret archive 6. Неміс: Abteilungsgeheimnisarchiv 7. Бекітілген нұсқасы: архив ведомственный – ведомстволық архив (2016), секретно – құпия (2023), секретные распорядительные документы – құпия өкімдік құжаттар (2022), тайна – құпия (2009) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 9 ақпандағы № 808 Жарлығы. ... ұйымдардың ведомстволық архивтерін паспорттау ... Қазақстан Республикасы ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2019 жылғы 18 қыркүйектегі № 163 Жарлығы. ... ведомстволық архивті, анықтамалық, ақпараттық жүйелер ... Мәдениет және спорт министрінің 2023 жылғы 25 тамыздағы № 235 бұйрығы. ... архивтік құжаттарды ведомстволық және жеке архивтердің қабылдау ... Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 22 желтоқсандағы N 326-I Заңы.... мемлекеттік емес құпиялары бар құжаттарын пайдаланудағы шектеулер ... 9. Ұсыныстар: "ведомстволық құпия архив" термині заңнамалық құжаттарда ұшыраспады. Бекітілген терминдік тіркестерді, терминдерді басшылыққа ала отырып, "ведомстволық құпия архив" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Философия және саясаттану, Заңтану, Әскери іс, Тарих, Іс жүргізу және мұрағат ісі | -1 |
| 6. | ветромер, анемометр | желөлшеуіш | ветромер, анемометржелөлшеуішСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Желөлшеуіш – желдету сияқты жүйелердегі газдардың, ауаның қозғалу жылдамдығын өлшеуге арналған құрал. 2. Этимологиясы: желөлшеуіш (еж. грек (от др. -греч. – жел, μετρέω - өлшеймін) 3. Өзбек: shamol o'lchagich 4. Түрік: rüzgar ölçer 5. Ағылшын: anemometer 6. Неміс: Windmesser 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 5 желтоқсандағы N 197 Заңы. ... Метеорологиялық аспаптар /мысалы, актинометр, анемометр ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 10 қаңтардағы № 6 бұйрығы. ... 151. Анемометр ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 29 қыркүйектегі № 484 бұйрығы. ... шектегіштің релелік блогында және анемометрдің өлшеу блогында пломбалардың болмауы ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда тек "анемометр" термині қолданылған. Басқа тілдердегі қолданысын қарастыра келе, "желөлшегіш" терминін бекітуді ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Әскери іс, Геология, геодезия және география | +3 |
| 7. | вещество радиоактивное | радиоактивті зат, радиоактивті заттек, радиактивті заттек | вещество радиоактивноерадиоактивті зат, радиоактивті заттек, радиактивті заттекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Радиоактивті зат, радиоактивті заттек –құрамында табиғи немесе жасанды радиоактивті изотоптар бар заттар. Көп мөлшерде радиоактивті заттек ядролық жарылыстар мен ядролық реакторлардың жұмысы кезінде пайда болады. 2. Этимологиясы: радиоактив (лат. radius, гр. ραδίος +лат. activus) - "сәуле шығару"немесе" радиациямен байланысты"+ "белсенді". 3. Өзбек: radioaktiv modda 4. Түрік: radyoaktif madde 5. Ағылшын: radioactive substance 6. Неміс: radioaktive Stoffe 7. Бекітілген нұсқасы: радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018), радиоактивное загрязнение - радиактивті ластану (2022), вещество - заттек (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2022 жылғы 11 маусымдағы № 125 Заңы. ... бұйымдар және пайдаланылған радиоактивті заттар, ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 5 қаңтардағы № 735 Жарлығы. ... жарылғыш және радиоактивті заттарды уақытша алып ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... полигонға радиоактивті заттардың түсуін болғызбау үшін ... 9. Ұсыныстар: берілген терминнің бекітілген нұсқасы сала мамандары арасында қолдау таппағандықтан, қайта бекітуге ұсынылып отырған болу керек. "Радиактивті заттек" терминін бекітуге ұсыну себебіміз: "радиоактивті" деген терминде -о басқа тілде сөз бен сөзді байланыстырушы интерфикс, ал қазақ тілінде интерфикссіз екі сөзді біріктіруге болады, ал бекітілген "заттек" заттың сұйық, газ, бу күйін білдіреді. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Медицина, Әскери іс, Экология | -1 |
| 8. | взрывная травма | жарылыстан болған жарақат, жарылыс жарақаты | взрывная травмажарылыстан болған жарақат, жарылыс жарақатыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жарылыстан болған жарақат – жарылғыш заттардың жарылуы нәтижесінде пайда болатын көп факторлы жарақат. Соққы толқынының, жарылған снарядтың, газдың, жалынның, улы заттың әсерінен пайда болады. 2. Этимологиясы: жарылыс (лат. explosionem) - "тарату" 3. Өзбек: portlash jarohati 4. Түрік: patlayıcı travma 5. Ағылшын: explosion injury 6. Неміс: explosives Trauma 7. Бекітілген нұсқасы: взрыв - жарылыс (2006), баротравмы - барожарақаттар (2019) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 29 желтоқсандағы N 209 Заңы. ... жарылыс салдарынан жарақаттану сияқты ... Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2018 жылғы 17 сәуірдегі № 610 бұйрығы. ... Жарылыс жарақаты ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 2 ақпандағы № 187 Жарлығы. ... улану мен жарақаттанудан сақтандыру шараларын сақтауға ... 9. Ұсыныстар: аудармаларды, заңнамалық құжаттардағы қолданыстарды, сондай-ақ терминнің ықшамдылық талабына сәйкес "жарылыс жарақаты" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Әскери іс | +5 |
| 9. | взрывные работы | жарылыс жұмыстары, жару жұмыстары | взрывные работыжарылыс жұмыстары, жару жұмыстарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жарылыс жұмыстары, жару жұмыстары – жарылысты дайындау және өндіру жөніндегі технологиялық операциялардың жиынтығы, оның ішінде жарылыс жобасын жасау, желіні монтаждау, бекеттерді орналастыру, жарылыс және жарылыс нәтижелерін тексеру. 2. Этимологиясы: жарылыс (лат. explosionem) - "тарату" 3. Өзбек: portlash ishlari 4. Түрік: patlatma işleri 5. Ағылшын: blasting operations 6. Неміс: Sprengarbeiten 7. Бекітілген нұсқасы: большой взрыв - үлкен жарылыс (2019), работа (физ.) - жұмыс (2023), противофонтанные работы - фонтанға қарсы жұмыстар (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 350 бұйрығы. ... Жарылыс жұмыстарын жүргізуге рұқсат беру ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 23 сәуірдегі № 264 қаулысы. ... Жарылыс жұмыстарын жүргізуге рұқсат беру қағидаларын бекіту туралы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1201 қаулысы. ... іс-шаралар есебінен жарылыс жұмыстары кезінде ... 9. Ұсыныстар: сараптама қорытындысы "жарылыс жұмыстары" терминін бекітуді қолдайды. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Әскери іс | +5 |
| 10. | взрывные устройства | жарылыс құрылғы, жарылғыш қондырғылар, жарылғыш құрылғылар | взрывные устройстважарылыс құрылғы, жарылғыш қондырғылар, жарылғыш құрылғыларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жарылыс құрылғы, жарылғыш қондырғылар, жарылғыш құрылғылар – бұл жарылыс қабілеті бар, ерекше түрде жасалған және адамдарды зақымдауға немесе жоюға, сондай-ақ әртүрлі нысандарды зақымдауға арналған бір рет қолданылатын техникалық құрылғы. 2. Этимологиясы: жарылыс (лат. explosionem) - "тарату" 3. Өзбек: portlovchi qurilmalar 4. Түрік: patlayıcı cihazlar 5. Ағылшын: explosive devices 6. Неміс: sprengsätze 7. Бекітілген нұсқасы: взрыв - жарылыс (2006), ядерный взрыв - ядролық жарылыс (2018), устройство - құрылғы (2020), установка - қондырғы (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 17 шілдедегі № 285 Жарлығы... іс-шаралары өткізілетін орындарда жарылғыш құрылғыларды, жарылу қаупі бар заттарды залалсыздандыру және жою ... Қазақстан Республикасының Заңы 2002 жылғы 19 ақпан N 295-ІІ ... жарылғыш қондырғыларды" деген сөздермен толықтырылсын ... Қазақстан Республикасының Кодексі 2014 жылғы 5 шілдедегі № 235-V ҚРЗ. ... жарылғыш материалдарды, пиротехникалық заттарды, радиоактивтi, бактериологиялық, химиялық және өзге де экологиялық қауiптi заттар ... 9. Ұсыныстар: лингвистикалық сараптама көрсеткендей, "взрывные устройства" терминінің баламасы заңнамалық құжаттарда бірнеше нұсқада қолданылған. Бектітілген нұсқаларды қарай келе, "жарылғыш құрылғыны" бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Заңтану, Әскери іс | -8 |
| 11. | взрывобезопасность | жарылыс қауіпсіздігі | взрывобезопасностьжарылыс қауіпсіздігіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жарылыс қауіпсіздігі – өндірістік процестің жайы, бұл кезде жарылыс болу ықтималдығы жоқ болады немесе ол туындаған жағдайда жарылыстың қауіпті, зиянды факторларының әсер етуі тоқтатылады және материалдық құндылықтың сақталуы қамтамасыз етіледі. 2. Этимологиясы: жарылыс (лат. explosionem) - "тарату" 3. Өзбек: portlash xavfsizligi 4. Түрік: patlamaya dayanıklı 5. Ағылшын: explosion safety 6. Неміс: Explosionssicherheit 7. Бекітілген нұсқасы: взрывоопасный - жарылыс қауіпті (төтенше жағдай) (2015), безопасность - қауіпсіздік (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі N 314 Заңы ... жарылыс қауіпсіздігі бөлігінде машиналар мен жабдықтарға ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2014 жылғы 9 маусымдағы № 276 бұйрығы. ... өрт-жарылыс қауіпсіздігін білдіретін инженерлік-техникалық құрылғыларға ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2019 жылғы 4 желтоқсандағы № 1035 бұйрығы. ... жарылыс қауіпсіздігін білдіретін инженерлік-техникалық құрылғыларға техникалық қызмет көрсетуді ... 9. Ұсыныстар: сараптама қорытындысы "жарылыс қауіпсіздігі" терминін бекітуді ұсынады. 10. Қолданылу саласы: Заңтану, Әскери іс, Кен ісі және металлургия, Химия | +9 |
| 12. | взрывоопасная смесь | жарылуы қауіпті қоспа, қауіпті жарылғыш қоспа | взрывоопасная смесьжарылуы қауіпті қоспа, қауіпті жарылғыш қоспаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жарылуы қауіпті қоспа – ауаның немесе тотықтырғыштың жанғыш газбен, жанғыш сұйықтықтардың буымен, жанғыш шаң немесе талшықтармен қоспасы, олар белгілі бір концентрацияда және жарылыстың басталу көзі пайда болған кезде жарылуы мүмкін. 2. Этимологиясы: жарылыс (лат. explosionem) - "тарату" 3. Өзбек: portlovchi aralashma 4. Түрік: patlayıcı karışım 5. Ағылшын: explosive mixture 6. Неміс: explosives Gemisch 7. Бекітілген нұсқасы: вещество взрывоопасное - қауіпті жарылғыш заттек (2021), разделение смеси - қоспаны бөлу (2024), смесь - қоспа (1995), атмосфера, взрывоопасная - жарылу қаупі бар атмосфера (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 18 қазандағы № 69-VII ҚРЗ. ... жарылу қаупі бар заттармен ... Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 21 шілдедегі N 295 Заңы. ... жарылуы қауіпті заттарды, лақтыратын жарылғыш заттарды ... Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2022 жылғы 6 желтоқсандағы № 1171 бұйрығы. ... полигондарды жарылу қаупі бар заттардан тазартуды ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 21 қазандағы № 688 қаулысы ... жарылу қаупі бар заттармен ... 9. Ұсыныстар: бірізділік үшін бекітілген "қауіпті жарылғыш заттек" термині сияқты "қауіпті жарылғыш қоспа" деп бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Әскери іс, Кен ісі және металлургия | -3 |
| 13. | взрывопожарные вещества | жарылу, өртену қауіпі бар заттар, жарылу, өртену қаупі бар заттек, жарылу-өртену қаупі бар заттек | взрывопожарные веществажарылу, өртену қауіпі бар заттар, жарылу, өртену қаупі бар заттек, жарылу-өртену қаупі бар заттекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жарылу, өртену қауіпі бар заттар, жарылу, өртену қаупі бар заттек – жалын пайда болғанда жарылуы мүмкін немесе динитробензолға қарағанда шайқауға, үйкеліске сезімтал қабілетке ие жарылғыш заттектер: ауада жанғыш газ бен будың жанғыш сұйықтықтары, сондай-ақ жүзгін ауада (аэрозольдар) жанғыш шаң және тамшылап жанғыш сұйықтықтар. 2. Этимологиясы: жарылыс (лат. explosionem) - "тарату" 3. Өзбек: portlovchi, yonuvchan modda 4. Түрік: patlayıcı, yangın tehlikesi olan madde 5. Ағылшын: explosion-a substance at risk of fire 6. Неміс: Sprengstoff 7. Бекітілген нұсқасы: технические опасности - техникалық қауіптер (2023), атмосфера взрывоопасная - жарылу қаупі бар атмосфера (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2020 жылғы 15 желтоқсандағы № 172 шешімі ... Жарылыс қаупі бар орталарда жұмыс істеуге арналған ... Қазақстан Республикасының Заңы 1999 жылғы 8 қазан N 471-I. ... жарылу-өртену қаупі бар және ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 2 тамыздағы № 766 қаулысы. ... байланысқа түспейтін заттектер мен заттектер комбинациясынан басқа ... 9. Ұсыныстар: сараптама қорытындысы "жарылу, өртену қаупі бар заттек" немесе "жарылу-өртену қаупі бар заттек" деп бекітуді ұсынады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Заңтану, Әскери іс, Экология | -6 |
| 14. | виды безопасности | қауіпсіздік түрлері | виды безопасностиқауіпсіздік түрлеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қауіпсіздік түрлері – экологиялық қауіпсіздік, Ұлттық қауіпсіздік, өнеркәсіптік қауіпсіздік, өрт қауіпсіздігі, ақпараттық қауіпсіздік, экономикалық қауіпсіздік, әскери қауіпсіздік, ішкі қауіпсіздік, сыртқы қауіпсіздік. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: xavfsizlik turlari 4. Түрік: güvenlik türleri 5. Ағылшын: types of security 6. Неміс: arten der Sicherheit 7. Бекітілген нұсқасы: отраслевой центр информационной безопасности - ақпараттық қауіпсіздіктің салалық орталығы (2022), безопасность - қауіпсіздік (2020), виды деятельности вспомогательные - қызметтің қосалқы түрлері (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2023 жылғы 5 шiлдедегi № 16-VIII ҚРЗ. ... Семей ядролық қауіпсіздік аймағын құру және оның жұмыс істеуі кезінде ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 17 мамырдағы № 893 Жарлығы. ... Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің "Жаңғызтөбе" жабдықтау басқармасы" ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... орындауға қойылатын қауіпсіздік талаптары сақталса, тасуға жол беріледі... . 9. Ұсыныстар: қазақ тілінің заңдылықтарына, терминжасам талаптарына толық сай келетін "қауіпсіздік түрлері" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Әскери іс, Электроника, радиотехника және байланыс, Экономика және қаржы, Экология | +9 |
| 15. | виды ядерных взрывов | ядролық жарылыс түрлері | виды ядерных взрывовядролық жарылыс түрлеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ядролық жарылыс түрлері – ауада әртүрлі биіктікте, Жер бетінде (су) және жер астында (су астында) жүзеге асырылуы мүмкін. Осыған сәйкес ядролық жарылыстар әуе, биіктік, жер үсті (жер үсті) және жерасты (су асты) болып бөлінеді. 2. Этимологиясы: ядро (гр. hadros) - "күшті, берік". 3. Өзбек: yadro portlashlarining turlari 4. Түрік: nükleer patlama türleri 5. Ағылшын: types of nuclear explosions 6. Неміс: arten von nuklearen Explosionen 7. Бекітілген нұсқасы: ядерный взрыв - ядролық жарылыс (2018), ареал вида - түр ареалы (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 3 қарашадағы № 938 Жарлығы ... кез келген ядролық жарылыстар жасауға және ... Қазақстан Республикасының Заңы 2001 жылғы 14 желтоқсан N 270-ІІ. ... ядролық қарудың барлық сынақтық жарылыстарын ... Қазақстан Республикасының Кодексі 2014 жылғы 3 шiлдедегі № 226-V ҚРЗ. ... немесе ядролық материалдарды заңсыз иемдену ... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркестің бекітілген сыңарларын, аудармаларды қарастыра келе, "ядролық жарылыс түрлері" терминін бекіту ұсынылды. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Әскери іс, Экология, Биология | +7 |
| 16. | виновник пожара | өрттің шығуына себепкер, өртке кінәлі, өрт айыпкері, өрт себепкері (1999) | виновник пожараөрттің шығуына себепкер, өртке кінәлі, өрт айыпкері, өрт себепкері (1999)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өрттің шығуына себепкер, өртке кінәлі, өрт айыпкері, өрт себепкері – әрекеті немесе заңсыз әрекетсіздігі өрттің пайда болуына әкелген адам. Кінәлі адам өртті есепке алу карточкасында көрсетіледі, онда әлеуметтік мәртебесі және оның жасы, оның өрт объектісіне қатынасы және физиологиялық жағдайы (мысалы.. өрттің кінәсі алкогольдік немесе есірткілік мас күйінде болған) көрсетіледі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: yong'in aybdor 4. Түрік: yangının faili 5. Ағылшын: culprit of the fire 6. Неміс: der Täter des Feuers 7. Бекітілген нұсқасы: виновник пожара - өрт себепкері (1999) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2024 жылғы 7 маусымдағы № 217 бұйрығы. ... өрттің туындау себебі мен оған кінәлі тұлғалар туралы мәлімет ... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 27 қаңтардағы № 18-02/42 бұйрығы. ... Өрттің шығуына кінәлілер ... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 30 қаңтардағы 18-02/64 бұйрығы. ... орман өрттеріне кінәлілерді анықтауға шаралар қабылдап ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "өртке кінәлі", "өрттің шығуына кінәлілер" тіркестері қолданылған. Осы екі нұсқаның бірін бекітуді ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Әскери іс | -6 |
| 17. | влага подземная | жерасты ылғалы | влага подземнаяжерасты ылғалыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жерасты ылғалы – ғимараттар мен құрылыстардың көмілген бөліктеріне еніп, олардағы ылғалдылықты тудырады, ісінуді, шіруді, коррозияны, механикалық бұзылуды, едендердің көтерілуін, кейбір жағдайларда үй — жайларды су басуды тудырады. 2. Этимологиясы: жер (праслав. zemь) жер, төмен, еден 3. Өзбек: er osti namligi 4. Түрік: yeraltı nemi 5. Ағылшын: underground moisture 6. Неміс: unterirdische Feuchtigkeit 7. Бекітілген нұсқасы: подземные воды - жерасты суы (2022), влага - ылғал (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 10 желтоқсандағы N 1205 Қаулысы ... жерасты су көздерінен қамтамасыз етіледі ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2014 жылғы 26 желтоқсандағы № 302 бұйрығы. ... жерасты туннельдерінің басында және соңында ... Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2021 жылғы 1 наурыздағы № 53 бұйрығы. ... ұңғымаларды жерасты және күрделі жөндеу түрлері ... 9. Ұсыныстар: "жерасты ылғалы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Сәулет және құрылыс | +7 |
| 18. | влагозапас бассейна | бассейндегі ылғал қоры, алаптағы ылғал қор, алаптағы ылғалқор | влагозапас бассейнабассейндегі ылғал қоры, алаптағы ылғал қор, алаптағы ылғалқорСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бассейндегі ылғал қоры, алаптағы ылғал қор – бассейннің ылғалмен қамтамасыз етілуі, әдетте, оның құрамында немесе ұстай алатын су мөлшерін білдіреді. Бұл терминді әртүрлі контексте қолдануға болады: бұл көл немесе тоған сияқты табиғи су қоймасы немесе жасанды су қоймасында суды белгілі бір деңгейге дейін ұстап тұру қабілетін анықтайды, ылғал қоры жүзу бассейні ұстай алатын су көлемін білдіреді. 2. Этимологиясы: бассейн (франц. bassin) - "тостаған", "суға арналған ыдыс". 3. Өзбек: hovuzning namlik zaxirasi 4. Түрік: havuz nemi 5. Ағылшын: pool moisture reserve 6. Неміс: Schwimmbadfeuchte 7. Бекітілген нұсқасы: бассейн - алап (1998), водный бассейн - су алабы (2022), влагозапас почвы - топырақтың ылғал қоры (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2015 жылғы 31 шілдедегі № 19-1/718 бұйрығы. ... Қазақстан Республикасының 8 бассейні бойынша өзен ағыны ресурстарының ... Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 23 шiлдедегі № 267 бұйрығы. ... Негізгі өзен бассейндері мен олардың учаскелері ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 20 желтоқсандағы № 1643 Қаулысы. ... ылғал қоры туралы, ауыл шаруашылығы дақылдарының жай-күйi ... 9. Ұсыныстар: "бассейн-алап" терминімен тіркескен бірнеше терминдік тіркес бекітілген. Бірақ заңнамалық құжаттарда "бассейн" термині алынған. Сараптай келе, "алаптағы ылғалқор" терминін бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Экология, Ауыл шаруашылығы | -7 |
| 19. | влагомер электрический | электрлік ылғал өлшегіш, электр ылғалөлшеуiш | влагомер электрическийэлектрлік ылғал өлшегіш, электр ылғалөлшеуiшСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Электрлік ылғал өлшегіш, электр ылғалөлшеуiш – электрлік әдістер арқылы материалдардағы немесе ортадағы ылғалдылықты өлшеу үшін қолданылатын құрал. Ол әдетте материалдың ылғалдылығына байланысты өзгеретін электрлік қасиеттеріне сүйене отырып жұмыс істейді. 2. Этимологиясы: электр (гр. ἤλεκτρον" elektron) - "кәріптас" ("янтарь"). 3. Өзбек: elektr namlik o'lchagich 4. Түрік: elektrikli nem ölçer 5. Ағылшын: electric moisture meter 6. Неміс: hygrometer elektrisch 7. Бекітілген нұсқасы: гигрометр - ылғалөлшеуiш (2023), электрический адаптер - электрлік бейімдегіш (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 16 наурыздағы N 321 Қаулысы. ... газдардың ылғалдылығын анықтауға арналған гигрометрлер... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 14 сәуірдегі N 356 Қаулысы. ... салыстырмалы ылғалдылық гигрометрін сатып алу ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ. ... барометрлер, гигрометрлер және психрометрлер ... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркес сыңарының заңнамалық құжаттағы қолданысы мен бекітілген нұсқасы екі түрлі. Терминді біріздендіру үшін "электрлік ылғалөлшеуiш" немесе "электр ылғалөлшеуiш" деп бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Геология, геодезия және география | +3 |
| 20. | влагомер электронный | электрондық ылғал өлшегіш, электрондық ылғалөлшеуiш | влагомер электронныйэлектрондық ылғал өлшегіш, электрондық ылғалөлшеуiшСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Электрондық ылғал өлшегіш, электрондық ылғалөлшеуiш – материалдардың ылғалдылығын анықтауға арналған экспресс-құрал, оның жұмыс принципі материалдардың ылғалдылығы өзгерген кезде олардың электр өткізгіш қасиеттерінің өзгеруіне негізделген. 2. Этимологиясы: электрон (еж.гр. ἤλεκτρον) - "кәріптас" ("янтарь"). 3. Өзбек: elektron namlik o'lchagich 4. Түрік: elektronik nem ölçer 5. Ағылшын: electronic moisture meter 6. Неміс: hygrometer elektronisch 7. Бекітілген нұсқасы: гигрометр -ылғалөлшеуіш (2023), электронный информационный ресурс - электрондық ақпараттық ресурс (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2017 жылғы 28 наурыздағы № 310 бұйрығы. ... Гигрометрдің бір типі, ± 5% нашар емес өлшеу дәлдігін қамтамасыз ететін ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 14 тамыздағы № 560 қаулысы. ... Психометриялық гигрометр (ВИТ-1) ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ. ... барометрлер, гигрометрлер және психрометрлер, және осы аспаптардың кез келген комбинациялары ... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркес сыңарының бекітілген нұсқасын ескере отырып, "электрондық ылғалөлшеуiшті" бекітуге ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Физика және астрономия, Геология, геодезия және география, Ауыл шаруашылығы | 0 |
| 21. | влагообеспеченность | ылғалмен қамтамасыз ету, ылғалқамтамасыздық | влагообеспеченностьылғалмен қамтамасыз ету, ылғалқамтамасыздықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ылғалмен қамтамасыз ету, ылғалқамтамасыздық – өсімдіктердің ылғалға деген қажеттілігін қанағаттандыру дәрежесі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: namlik ta'minoti 4. Түрік: nem mevcudiyeti 5. Ағылшын: moisture availability 6. Неміс: Feuchtigkeitsverfügbarkeit 7. Бекітілген нұсқасы: влага почвенная - топырақ ылғалы (2024), влага - ылғал (2021), оперативное обеспечение -жедел қамтамасыз ету (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2015 жылғы 27 ақпанындағы № 4-1/147 бұйрығы. ... ылғалмен қамтамасыз ету және өнім беру қабілеті ... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2023 жылғы 22 ақпандағы № 75 бұйрығы. ... ылғалмен қамтамасыз ету және астық өнімін ... Алматы облысы Ұйғыр аудандық мәслихатының 2022 жылғы 5 желтоқсандағы № 7-32-152 шешімі. ... вегетациялық кезеңнің ылғалмен қамтамасыз етілуіне ғана емес ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжат, бекітілген терминді қарастыра отырып, "ылғалмен қамтамасыз ету" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Геология, геодезия және география, Ауыл шаруашылығы | +1 |
| 22. | влагообмен | ылғал ауысуы, ылғалалмасу | влагообменылғал ауысуы, ылғалалмасуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ылғал ауысуы, ылғалалмасу – құрылыс құрылымының бір бөлігінің қоршаған ауамен ылғал алмасу процесі (құрылыс). 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: namlik almashinuvi 4. Түрік: nem geçişi 5. Ағылшын: moisture transfer 6. Неміс: Feuchtigkeitsaustausch 7. Бекітілген нұсқасы: влага - ылғал (2021), водообмен - су алмасу (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 11 желтоқсандағы N 204 Заңы. ... ылғалдылығын, құрамы мен ауысуын ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 21 қыркүйектегі № 821 қаулысы. ... массалық ылғал құрамы 10%-дан аспайтын массалық ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі Автомобиль жолдары комитеті Төрағасының 2018 жылғы 21 желтоқсандағы № 124 бұйрығы. ... ылғал заттың бастапқы массасынан немесе оның көлемінен пайызбен ... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркес емес күрделі термин түрінде "ылғалалмасу" деп бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Геология, геодезия және география, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы | -2 |
| 23. | внешнее облучение | сыртқы сәулелену | внешнее облучениесыртқы сәулеленуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сыртқы сәулелену – сыртқы сәулелену көздерінен (ғарыштық сәулелер, табиғи немесе жасанды эмитенттердің әсері) болатын сәулелену түрі. 2. Этимологиясы: сәуле (праславян *lūčь) - "сәуле, жарық" 3. Өзбек: tashqi nurlanish 4. Түрік: dış maruziyet 5. Ағылшын: external irradiation 6. Неміс: externe Bestrahlung 7. Бекітілген нұсқасы: внешняя среда - сыртқы орта (2021), облучение -сәулелену (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 23 сәуiрдегi N 219 Заңы. ... иондаушы сәулелену деңгейлерi туралы және олардың алған ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 5 шілдедегі N 364 Жарлығы. ... әскери техникадан электр-магниттік сәулелену секторы ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... иондаушы сәулелену көздерімен қызметті жүзеге асыратын ... 9. Ұсыныстар: сараптай келе, "сыртқы сәулелену" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Медицина, Экология, Биология | +7 |
| 24. | внешний воздействующий фактор | сыртқы әсер етуші фактор | внешний воздействующий факторсыртқы әсер етуші факторСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сыртқы әсер етуші фактор – өнімге немесе оның құрамдас бөліктеріне қатысты сыртқы құбылыс, процесс немесе орта, өнімнің жұмыс күйінің шектелуіне немесе жоғалуына немесе пайдалану процесінде оның шекті күйіне өтуіне әкелетін немесе тудыруы мүмкін физикалық шамалар. 2. Этимологиясы: фактор (лат. factor) - "жасау, өндіру". 3. Өзбек: tashqi ta'sir qiluvchi omil 4. Түрік: dışsal etki faktörü 5. Ағылшын: external influencing factor 6. Неміс: externer Einflussfaktor 7. Бекітілген нұсқасы: фактор - фактор (2018), экологический фактор - экологиялық фактор (2024), внешний вид - сыртқы түр (2021), действующие вещества - әсер етуші заттектер (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті Төрағасының 2016 жылғы 31 наурыздағы № 5-НҚ қаулысы. ... есептілігіне әсер ететін факторларды ... Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің 2011 жылғы 28 наурыздағы № 173 бұйрығы. ... ішкі және сыртқы тәуекел факторларының өзгеруі... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2015 жылғы 28 мамырдағы № 662 бұйрығы. ... көлденең күш пен сыртқы күшқарқындылығының дифференциалдық ... 9. Ұсыныстар: "сыртқы әсер етуші фактор" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Геология, геодезия және география, Экология, Ауыл шаруашылығы | +7 |
| 25. | внутреннее облучение | ішкі сәулелену | внутреннее облучениеішкі сәулеленуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ішкі сәулелену – адам ағзасына тыныс алатын ауамен, тамақпен, сумен енетін радиоактивті заттардан сәулелену. 2. Этимологиясы: сәуле (праславян *lūčь) - "сәуле, жарық" 3. Өзбек: ichki nurlanish 4. Түрік: dahili ışınlama 5. Ағылшын: internal irradiation 6. Неміс: interne Bestrahlung 7. Бекітілген нұсқасы: энергия внутренняя - ішкі энергия (2023), облучение природное - табиғи сәулелену (2024), облучение - сәулелеу, сәулелену (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2018 жылғы 5 қарашадағы № 191-VІ ҚРЗ. ... бір немесе бірнеше түрдегі иондаушы сәулеленуді, мысалы альфа-сәулелену, бета-сәулелену, нейтронды сәулелену және гамма-сәулелену шығарумен қоса жүретін процесс ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 5 шілдедегі N 364 Жарлығы. ... радиоактивті сәулелену мөлшерін өлшеуіштер роталардың ... Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 7 шiлдедегi № 360-VI ҚРЗ Кодексі. ... иондамайтын сәулелену) және (немесе) радиациялық әсер ету есептері бар ... 9. Ұсыныстар: аудармаларды, заңнамалық құжаттарды, бекітілген терминдерді қарастыра келе, "ішкі сәулелену" термині бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Химия | +7 |
| 26. | вода дренажная | дренажды су, дренаждық су, дренаж су | вода дренажнаядренажды су, дренаждық су, дренаж суСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дренажды су – дренаждық құрылыммен жиналған және басқа жерге жіберілген жер үсті немесе жер асты суы. 2. Этимологиясы: дренаж (франц. drainage, ағылш. drain-) - "батпақтарды құрғату", "су төгетін құбыр". 3. Өзбек: drenaj suvi 4. Түрік: drenaj suyu 5. Ағылшын: drainage water 6. Неміс: entwässerungswasser 7. Бекітілген нұсқасы: вода термальная - термалды су (2024), дренаж - дренаж (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... суару-жуу, дренаждық сулар ... Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 26 желтоқсандағы № 268-V ҚРЗ. ... Ирригациялық және дренаждық жүйелерді жетілдіру жөніндегі... Қазақстан Республикасы Президентінің 2020 жылғы 8 сәуірдегі № 299 Жарлығы. ... Ирригациялық және дренаждық жүйелерді жетілдіру ... 9. Ұсыныстар: бұған дейін бекітілген "термал су" сияқты "дренаж су" немесе "дренаждық су" деп бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы | -3 |
| 27. | вода иловая | тұнба су, тұнбалық су | вода иловаятұнба су, тұнбалық суСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұнба су, тұнбалық су – ағынды суларды биологиялық тазартудың анаэробтық кезеңінде пайда болған сұйық фаза. Тұнба суының құрамы тұнбаның сусыздану сапасымен және оның түрімен анықталады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: loyli suv 4. Түрік: silt suyu 5. Ағылшын: silt water 6. Неміс: schlammwasser 7. Бекітілген нұсқасы: осадок сточных вод - ағынды су тұнбасы (2022), ил - 1. қайыр; 2.тұнба (ауыл шаруаш.) (1971), осадок - Тұнба (геогр) (2005), осадок - шөгінді, тұнба(хим) (2006), настой - тұнба (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2020 жылғы 10 қарашадағы № 441 бұйрығы. ... белгіленген деңгейден көп тұнба жиналғанда жүзген ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 28 желтоқсандағы № 1620 Қаулысы. ... көлдерді тұнбадан жалпы тұнба санынан тазарту деңгейі»... Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 402-VI ҚРЗ. ... кәріздік тазарту құрылыстарының тұнбасы ... 9. Ұсыныстар: орыс тіліндегі "вода иловая" термині қазақ тіліне "балшықтық су"(энергетика), "тұнбалық су"(су шар.), "лай су"(сәулет және құрылыс) деп аударылған. Басқа тілдің де аудармасы әр түрлі нұсқаны береді. Заңнамалық құжаттарда "тұнба су, тұнбалық су" термині кездеспеді. Дефинициясына назар аударсақ, тазартудың бір кезеңінде пайда болған сұйықтық. Мамандармен талқылап, кеңесу керек. Бекітуге ұсынылатын термин - "тұнбалық су". 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Геология, геодезия және география, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы | -2 |
| 28. | водолазная техника | сүңгуір техникасы | водолазная техникасүңгуір техникасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сүңгуір техникасы – сүңгуірлік жабдықтардың, жабдықтардың және сүңгуірлік түсулерді, су астындағы сүңгуірлердің жұмысын қамтамасыз етуге, оларды жер бетіне көтеруге және жоғары қысым жағдайында болуға арналған басқа да арнайы техникалық құралдардың жалпыланған атауы. 2. Этимологиясы: техника (еж. үндіеур. tek's, еж. гр. τεχνική) - "бөлу", "шебер", "өнер". 3. Өзбек: sho'ng'in texnikasi 4. Түрік: dalış ekipmanları 5. Ағылшын: diving equipment 6. Неміс: tauchtechnik 7. Бекітілген нұсқасы: водолаз - сүңгуір (2024), водолазный инструмент - сүңгуірлік құрал-сайман (2024), медицинская техника - медициналық техника (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2019 жылғы 20 желтоқсандағы № 281-VІ ҚРЗ. ... ұшу даярлығы, сүңгуірлер даярлығы, авариялық құтқару жүйесі ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 27 маусымдағы № 567 бұйрығы. ... сүңгуірлік телефон станциясы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 12 желтоқсандағы N 1224 Қаулысы (үзінді). ... құтқару аспабының жинағы, сүңгуір жейде ... 9. Ұсыныстар: "сүңгуір техникасы" терминін бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Әскери іс, Экология | +7 |
| 29. | водопроницаемость | сусіңіргіштік (2004), суөткізгіштік (2015) | водопроницаемостьсусіңіргіштік (2004), суөткізгіштік (2015)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сусіңіргіштік, суөткізгіштік – материалдың кез-келген формада (мысалы, су буы немесе су) ылғал өткізгіштігі, берілген бастапқы деректер жиынында материал (немесе құрама объект) арқылы қанша ылғал өтетінін өлшеу, яғни, материалдың өткізгіштік мәні неғұрлым жоғары болса, ылғал соғұрлым тез енеді. жинақтап айтқанда, судың материал арқылы өту жылдамдығы. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: suv o'tkazuvchanligi 4. Түрік: su geçirgenliği 5. Ағылшын: water permeability 6. Неміс: Wasserdurchlässigkeit 7. Бекітілген нұсқасы: водопроницаемость - сусіңіргіштік (2004), водопроницаемость - суөткізгіштік (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 19 қарашадағы N 1894 Қаулысы. ... Қызыл-Тал ауылындағы суөткізгіштік құрылысы ... Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 2021 жылғы 28 шілдедегі № 11 бұйрығы. ... Электрлік, суөткізгіштік және басқа жабдықтарын монтаждау және орнату ... Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 1 шiлдедегі № 228 бұйрығы. ... су өткізгіштігі және топырақтың сүзу коэффициенті (м/тәулік)...; 9. Ұсыныстар: сараптама бойынша терминнің дефинициясына назар аударсақ, мұнда су сіңіру емес суды өткізу процесіне басымдық берілген. Сондықтан мамандардың кеңесімен "суөткізгіштік" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Механика және машинатану, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы | +6 |
| 30. | водосбор | сужинағы | водосборсужинағыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сужинағы – су жинауға бейімделген немесе қызмет ететін нәрсе. Сөздің бірнеше мағынасы бар: өзен, көл немесе басқа су жүйесі су жинайтын су айдындары арасындағы жер бетінің бір бөлігі (жер асты сулы қабаттары мен тау жыныстарын қоса); барлық ағындардың қосындысы. жер асты суларын алуға қызмет ететін құрылым немесе құрылғы; көлденең (галерея, штольня, тесік құбыр) немесе тік (шахталық және құбырлы құдықтар) болуы мүмкін. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: suv yig'ish 4. Түрік: havza, sujinau 5. Ағылшын: catchment area 6. Неміс: Einzugsgebiet 7. Бекітілген нұсқасы: водосборник - сужинағыш (көлік және қатынас жолдары) (2015), бассейн водосборный - сужинау алабы (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 15 маусымдағы № 322-V ҚРЗ. ... су объектілерінің су жинау алаңдарында ... Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 9 шілдедегі N 481 Кодексі. ... сарқынды су жинағыштарды, сарқынды сумен суарылатын егістіктерді ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... су жинағыштарды, жерасты суының ластану ошақтарын, тарихи ластануды ... Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің 2019 жылғы 9 желтоқсандағы № 431 қаулысы. ... Жүзағаш су жинағышының арғы және бергі ... 9. Ұсыныстар: берілген термин ғылым салаларында "су жинағыш", "су жинау алабы" түрінде қолданылған. Белсенді қолданысқа ие болу мүмкіндігі болса, "сужинағы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Механика және машинатану, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы | -8 |
| 31. | водосброс | ағытқыш, су ағыту, суқашыртқы, суағытқы | водосбросағытқыш, су ағыту, суқашыртқы, суағытқыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ағытқыш, су ағыту, суқашыртқы – су қоймасынан артық (тасқын) суды ағызуға, сондай-ақ төменгі бьефке пайдалы су жіберуге арналған гидротехникалық құрылым. Суды ағызу су тасқыны, қатты жаңбыр және т. б. салдарынан су қоймасының толып кету қаупі төнген жағдайда жүзеге асырылады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: suv drenaji 4. Түрік: su tahliyesi 5. Ағылшын: water drain 6. Неміс: Wasserabführung 7. Бекітілген нұсқасы: водосброс - су қашыртқы (жер ғылымы) (1995), водосброс - су ағыту (су шаруаш.) (2005), водосброс - суқашыртқы (көлік және қатынас жолдары) (2015), водосброс аварийный - авариялық суқашыртқы (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 10 қаңтардағы № 383-IV Заңы. ... жер қойнауына ағызуға арналған су ағызу құрылыстарын (ұңғымалар, құдықтар, шахталар) ... Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 9 шілдедегі N 481 Кодексі. ... жер қойнауына ағызуға арналған су ағызу құрылыстарын (ұңғымалар, құдықтар, шахталар) ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 28 қаңтардағы № 486 Жарлығы. ... жері мен түрі (арнаның су жібергіші, су ағызғышы және т.б.) және ... 9. Ұсыныстар: аталған термин бірнеше рет бекітілгенмен, заңнамалық құжаттарда да, кәсіби салаларда да әркелкі қолданылған. Атап айтқанда, "су ағытқы" (энергетика), "су қашыртқы"(механика және машинатану), су ағыту (су шаруаш.). "Су қашыртқы" терминінде эмотивтік-эмоционалдық реңк бар. Дефинициясына да толық сәйкес келмейді. Мағыналық жағынан түсініктірек болу үшін "су ағыту" немесе "су ағытқы"терминін бекітуді ұсынар едік. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Механика және машинатану, Сәулет және құрылыс | 0 |
| 32. | водосбросный тракт | су қашыртқы трактысы, суағытқы жолы | водосбросный трактсу қашыртқы трактысы, суағытқы жолыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су қашыртқы трактысы – су қоймасынан бөгеттің төменгі бьефіне артық су ағызылатын жол. 2. Этимологиясы: тракт (лат. tractus) - "тарту; созу". 3. Өзбек: suv oqimi yo'li 4. Түрік: dolusavak yolu 5. Ағылшын: spillway 6. Неміс: abflusstrakt 7. Бекітілген нұсқасы: водосброс - су ағыту (су шаруаш.) (2005), водосброс - суқашыртқы (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 349 бұйрығы. ... өлшегіш суағытқының суөткізгіш саңылауларына тарирлік сипаттама жасауды ... Қазақстан Республикасының Заңы 2000 жылғы 23 қазан N 94-II. ... сарқынды суларды ағызуға рұқсатты алдын-ала беруi ... Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 1 қарашадағы № 71-VII ҚРЗ. ... арнаның су жібергіші, су ағызғышы және т.б. ... 9. Ұсыныстар: "су ағыту жолы" немесе "суағытқы жолы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Механика және машинатану, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы | -4 |
| 33. | водосливная выработка | су құю қазбасы, сутөкпелік қазба | водосливная выработкасу құю қазбасы, сутөкпелік қазбаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су құю қазбасы, сутөкпелік қазба – гидротехникалық құрылым немесе жердегі немесе жер бетіндегі судың ағуы мен таралуын басқаруға бағытталған процесс. Су төгетін қазбаларға су ағынын реттеу, ылғалды сақтау және жердің батпақтануын болдырмау үшін бөгеттер, каналдар, сүзгіге қарсы құрылыстар, суару жүйелері және басқа да инженерлік құрылыстар салу кіруі мүмкін. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: suv oqimi ishlab chiqarish 4. Түрік: Kanalizasyon üretimі 5. Ағылшын: spillway output 6. Неміс: Wassertankgrube 7. Бекітілген нұсқасы: водослив - суағытқы (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 31 желтоқсандағы N 197ааб Қаулысы. ... оңтүстiк-батыс ауданына су төкпе қазбасы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 7 қарашадағы N 1102 Қаулысы... жер асты сулары деңгейiн су төкпе қазбасының белгiсiнен ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 352 бұйрығы.... су төкпені немесе ерітінді тампонажды ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "су төкпе қазбасы" термині қолданылса, бекітілген нұсқасы "суағытқы". Контекске қарай "су төкпелік қазба" не "суағытқы қазба" деп бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы | 0 |
| 34. | возгорание повторное | қайта тұтану | возгорание повторноеқайта тұтануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қайта тұтану – өрт сөндіру құралдарының көмегімен сөндірілген жанғыш зат бастапқы тұтануға қарағанда төмен температурада тұтану көзінсіз қайта тұтанатын құбылыс. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: qayta yoqish 4. Түрік: yeniden ateşleme 5. Ағылшын: re-ignition 6. Неміс: Wiederzündung 7. Бекітілген нұсқасы: повторное голосование - қайта дауыс беру (2016), температура воспламенения - тұтану температурасы (2018), воспламенение - тұтану (көлік және қатынас жолдары) (2015), детонация - ұшқындау, тұтану(хим) (2006), воспламенение - тұтану (физ.) (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 4 мамырдағы № 275-IV Заңы. ... басқа заттардың тұтануына себеп болатын зат ... Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 10 ақпандағы N 389-II заңы... басқа материалдардың тұтануына әкеп соғады ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 2 ақпандағы № 187 Жарлығы. ... ал тұтанудың, өрттің барлық жағдайлары туралы ... 9. Ұсыныстар: сараптай келе, "қайта тұтану" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Физика және астрономия, Экология, Химия, Сәулет және құрылыс | -2 |
| 35. | воздействие на природу прямое | табиғатқа тікелей әсер ету | воздействие на природу прямоетабиғатқа тікелей әсер етуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғатқа тікелей әсер ету – адамның экономикалық қызметінің табиғи ортаға тікелей әсері. 2. Этимологиясы: табиғат (лат. «natura») - "табиғат, табиғи" 3. Өзбек: tabiatga ta'siri to'g'ridan-to'g'ri 4. Түрік: doğa üzerindeki etkisi doğrudandır 5. Ағылшын: direct impact on nature 6. Неміс: direkte Auswirkungen auf die Natur 7. Бекітілген нұсқасы: явления природы - табиғат құбылыстары (2023), прямой (-ая, -ые) -тікелей (1999), воздействие - әсер ету (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң ҚАУЛЫСЫ 1995 жылғы 16 тамыз N 1129. ... оның табиғатқа тигiзер техногендiк әсерiне баға беру... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 1 тамыздағы N 772 қаулысы. ... антропогендiк және табиғи әсер етудiң ... Атырау облыстық мәслихатының 2003 жылғы 6 маусымдағы N№302-ІІ шешімі. ... табиғатқа келтірілетін зиянның айтарлықтай бөлігі ... 9. Ұсыныстар: "табиғатқа тікелей әсер ету" термині бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Геология, геодезия және география, Экология, Ауыл шаруашылығы | +7 |
| 36. | воздухоохладитель | ауа салқындатқыш | воздухоохладительауа салқындатқышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауа салқындатқыш – суды буландыру арқылы ауаны салқындататын құрылғы. Буландырғыш салқындату буды қысу немесе сіңіру арқылы салқындату циклдарын қолданатын әдеттегі ауа баптау жүйелерінен ерекшелігі бар. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: havo sovutgichi 4. Түрік: нava soğutucu 5. Ағылшын: air cooler 6. Неміс: Luftkühler 7. Бекітілген нұсқасы: очиститель воздуха - ауатазартқыш (2022), воздух - ауа (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 2023 жылғы 24 сәуірдегі № 277 бұйрығы. ... ауа салқындатқышқа кіретін және одан шығатын ауа температурасы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1202 қаулысы ... Ауа салқындатқыш / бойлер ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ. ... буландыру түрiндегi ауа салқындатқыштар ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда қолданыста жүрген "ауа салқындатқыш" термині бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Механика және машинатану, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет | +1 |
| 37. | воздушная атака | әуе шабуылы | воздушная атакаәуе шабуылыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Әуе шабуылы – жау объектісін жою мақсатында бір мезгілде атумен (бомбалаумен) байланысты ұшақтың, тікұшақтың немесе олардың топтарының қозғалысы. 2. Этимологиясы: атака (франц. attaquer, итал. attaccare battaglia) - "шабуыл", "соғыс бастау" 3. Өзбек: havo hujumi 4. Түрік: hava saldırısı 5. Ағылшын: air attack 6. Неміс: Luftangriff 7. Бекітілген нұсқасы: Управление противовоздушной обороны Республики Казахстан - Қазақстан Республикасының Әуе шабуылынан қорғану басқармасы (1998), авиа - авиа, әуе (2020), атака - шабуыл (2020), нападение - шабуыл (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 30 қаңтардағы № 169-V ҚРЗ. ... әуе шабуылына қарсы қорғаныс жөніндегі ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 20 мамырдағы № 266 Жарлығы. ... қатысушы мемлекеттер күштерінің әуе шабуылына қарсы қорғаныс жөніндегі ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 11 наурыздағы № 206 қаулысы. ... Федерациясының әуе шабуылына қарсы қорғанысының бірыңғай ... 9. Ұсыныстар: барлық сарапталған материалды қарастыра келе, "әуе шабуылы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Механика және машинатану, Әскери іс, Тарих | +9 |
| 38. | воздушный ядерный взрыв | әуедегі ядролық жарылыс | воздушный ядерный взрывәуедегі ядролық жарылысСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Әуедегі ядролық жарылыс – жарылыстың жарқыраған аймағы жер бетіне (суға) тимейтін, бірақ 10 км-ден аспайтын биіктікте өте аз уақыт ішінде басқарылмайтын тізбекті ядролық бөліну реакциясы. 2. Этимологиясы: ядро (гр. hadros) - «күшті, берік». 3. Өзбек: havo yadroviy portlashi 4. Түрік: havadan nükleer patlama 5. Ағылшын: aerial nuclear explosion 6. Неміс: nukleare Luftexplosion 7. Бекітілген нұсқасы: авиа - авиа, әуе (2020), ядерный взрыв - ядролық жарылыс (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 20 қазандағы № ҚР ДСМ - 141/2020 бұйрығы. ... жердегі ядролық жарылыстарды жүргізу кезінде радиоактивті заттармен ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... ядролық жарылыстар мен радиоизотопты өндіріс нәтижесіндегі ... 9. Ұсыныстар: "әуедегі ядролық жарылыс" терминін бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Механика және машинатану, Әскери іс, Экология | +9 |
| 39. | волна ударная ядерного взрыва | ядролық жарылыстың екпінді толқыны | волна ударная ядерного взрываядролық жарылыстың екпінді толқыныСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ядролық жарылыстың екпінді толқыны – ядролық жарылыстың күшті факторы. Бұл адамдар мен жануарлар зақымдануының әртүрлі сипаты мен ауырлығын тудырады, ғимараттар мен құрылыстарды бұзады. 2. Этимологиясы: ядро (лат. ) -"күшті, берік" 3. Өзбек: yadroviy portlash to'lqini 4. Түрік: nükleer patlamanın şok dalgası 5. Ағылшын: shock wave of a nuclear explosion 6. Неміс: schockwelle einer nuklearen Explosion 7. Бекітілген нұсқасы: ядерный взрыв - ядролық жарылыс (2018), ударный, ударенный(лингв.) - екпінді (лингв.) (2003), волна - толқын (физика) (2015), высота волны - толқын биіктігі (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 7 қыркүйектегі N 176 Жарлығы. ... мұндай ядролық жарылысқа тыйым салуға және оны болдырмауға ...; Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 7 қыркүйектегі N 176 Жарлығы... кез келген басқа да ядролық жарылысты жасамауға ...; Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 15 қыркүйектегі N 1646 Жарлығы. ... кез келген ядролық жарылғыш құрылғыны ...; 9. Ұсыныстар: "ядролық жарылыстың екпінді толқыны" термині бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Әскери іс | 0 |
| 40. | время подъема паводка | су тасқынының көтерілу уақыты, тасқынның көтерiлу уақыты | время подъема паводкасу тасқынының көтерілу уақыты, тасқынның көтерiлу уақытыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су тасқынының көтерілу уақыты, тасқынның көтерiлу уақыты – әдетте су тасқыны немесе қатты жаңбыр басталғаннан кейін су деңгейінің көтерілу уақыты. Бұл су тасқынының даму жылдамдығын анықтаудың және адамдар мен мүлікті қорғау шараларын қабылдаудың маңызды көрсеткіші болуы мүмкін. 2. Этимологиясы: уақыт (праславян vremě) - «уақыт, кезең» 3. Өзбек: toshqinning ko'tarilish vaqti 4. Түрік: sel yükselme süresi 5. Ағылшын: flood rise time 6. Неміс: Hochwasseraufstiegszeit 7. Бекітілген нұсқасы: паводок - су тасқыны (2022), время подъема - көтерілу уақыты (физ.) (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... селге қарсы, көшкінге қарсы және су тасқынына қарсы жұмыстарды ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 20 маусымдағы № 637 қаулысы. ... көктемгі су тасқыны кезінде қардың еру ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 352 бұйрығы. ... Су тасқыны, орман балқуы және қиындатылған жағдайларда жұмыс істеу кезінде ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарды, аудармаларды қарастыра келе, "су тасқынының көтерілу уақыты" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Физика және астрономия, Әскери іс, Экология, Ауыл шаруашылығы | +2 |
| 41. | время спада паводка | су тасқынының қайту уақыты | время спада паводкасу тасқынының қайту уақытыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су тасқынының қайту уақыты – су тасқынынан кейінгі су деңгейінің төмендеп, қалыпты мәндерге оралуы үшін қажет уақыт кезеңі. Бұл сондай-ақ су тасқынының салдарын бағалау және қалпына келтіру шараларын жоспарлау кезінде маңызды параметр болады. Су тасқынының төмендеу уақыты көптеген факторларға, соның ішінде жауын-шашынның немесе қардың еру қарқындылығына, рельефке, су ағындарының сипаттамаларына және дренаждық жүйелерге байланысты. 2. Этимологиясы: уақыт (праслав. vremě) - «уақыт, кезең» 3. Өзбек: toshqin pasayish vaqti 4. Түрік: taşkın düşüş zamanı 5. Ағылшын: the time of the flood recession 6. Неміс: zeit des Hochwasserrückgangs 7. Бекітілген нұсқасы: паводок - су тасқыны (2022), отлив - судың қайтуы (2022), время - уақыт (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... селге қарсы, көшкінге қарсы және су тасқынына қарсы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 13 қыркүйектегі N 1000 қаулысы. ... су тасқынын ұстайтын ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 352 бұйрығы. ... Су тасқыны, орман балқуы және қиындатылған жағдайларда жұмыс істеу кезінде барлық құтқару құралдары ... 9. Ұсыныстар: "су тасқынының қайту уақыты" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Физика және астрономия, Әскери іс, Экология, Ауыл шаруашылығы | +4 |
| 42. | вспышка паров бензина | жанармай буының лап етуі, бензин буының лап етуі | вспышка паров бензинажанармай буының лап етуі, бензин буының лап етуіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жанармай буының лап етуі – жанармай буы ауамен араласатын және тұтану көзі болған кезде тұтануы мүмкін температура. Бұл параметр бензинді және басқа жанғыш сұйықтықтарды сақтау, тасымалдау және пайдалану кезіндегі қауіпсіздік үшін маңызды. жанармай буының лап етуі Цельсий (°c) бойынша өлшенеді және бензиннің қауіптілік классификациясын анықтайтын критерийлердің бірі болады. Концентрациясы көлемі бойынша 0,8–8% аралыққа жеткенде ашық оттан пайда болады. 2. Этимологиясы: бензин (фр. Benzine, лат. benzoe) – «бензол» 3. Өзбек: benzin bug'ining portlashi 4. Түрік: benzin buharı salgını 5. Ағылшын: flash of gasoline fumes 6. Неміс: ausbruch von Benzindämpfen 7. Бекітілген нұсқасы: испарение топлива – жанармайдың булануы (көлік және қатынас жолдары) (2015), бензопила – бензинара (2024), бензин летний – жазғы бензин (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2022 жылғы 21 ақпандағы № 55 бұйрығы. ... жанармай толтырылған багы бар автомобильдерге ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 11 қарашадағы № 999 қаулысы. ... Жанармай мен жану ауасын қыздыру ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 2 ақпандағы № 187 Жарлығы. ... жанармай және жағармай материалдарының, азық-түліктің, ... 9. Ұсыныстар: "жанармай - топлива" - жанғыш заттардың жалпы атауы. Оған керосин, солярка, бензин жатады. Терминнің орысша берілген атауы - "вспышка паров бензина". Онда терминнің қазақша атауы - "бензин буының лап етуі" болғандықтан, осы термин бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Механика және машинатану, Әскери іс, Экология | -3 |
| 43. | вулканическое землятресение | жанартаудан болған жер сілкінісі, жанартаулық жер сілкінісі | вулканическое землятресениежанартаудан болған жер сілкінісі, жанартаулық жер сілкінісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жанартаудан болған жер сілкінісі – жанартауда немесе оған жақын жерде болатын және жанартау процестерімен байланысты жер сілкіністері. 2. Этимологиясы: вулкан (лат. «vulcanus») – от, жанартау құдайы; жер (праслав. «zemlja») - жер, сілкініс (лат. «tremere») - дірілдеу, шайқалу 3. Өзбек: vulqon zilzilasi 4. Түрік: volkanik deprem 5. Ағылшын: volcanic earthquake 6. Неміс: vulkanisches Erdbeben 7. Бекітілген нұсқасы: вулкан - жанартау (1998), вулканическое извержение - жанартау атқылауы (2024), возбуждение землетрясения - жер сілкінісі дүмпуі (төтенше жағдайлар) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 9 сәуірдегі № 493-V ҚРЗ. ... жер сілкінісінің, жанартаулардың атқылауының, найзағайдың, .. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 8 тамыздағы N 793 қаулысы. ... облысындағы жер сілкінісінің салдарларын жою және әлеуметтік маңызды ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 28 қыркүйектегі N 932 Қаулысы. ... Таған кен орнының оңтүстiк-батыс бөлiгiндегi саз балшықты жанартаулар ... 9. Ұсыныстар: терминнің ықшамдылығы талабына сәйкес және термин жер сілікінісінің бір түрі мағынасында берілгендіктен, "жанартаулық жер сілкінісі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология | +6 |
| 44. | выброс и сброс | шығарындылар мен төгінділер | выброс и сбросшығарындылар мен төгінділерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шығарындылар мен төгінділер – ауаға түсетін немесе әртүрлі көздер шығаратын газдар мен бөлшектерді сипаттау үшін қолданылатын термин. Сұйық заттарды тазарту кезінде ұстап қалатын және ұлттық заңнаманың және/немесе нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес жойылатын, оларға кіретін қауіпті және/немесе бағалы компоненттерді қоса алғанда, өндірістен тыс шығарылуға (топыраққа немесе су айдынына тастауға) жататын сұйық заттар. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: chiqarish va tiklash 4. Түрік: fırlatma ve boşaltma 5. Ағылшын: ejection and discharge 6. Неміс: auswerfen und Zurücksetzen 7. Бекітілген нұсқасы: выброс - шығарынды (2021), отброс - 1.шығарынды 2.қоқыс (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 402-VI ҚРЗ. ... заттардың шығарындылары мен төгінділері ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2024 жылғы 10 маусымдағы № 568 Жарлығы. ... парниктік газдар шығарындыларын азайтудағы ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 28 қаңтардағы № 486 Жарлығы. ... заттардың төгінділерінің, ағындыларының немесе ... 9. Ұсыныстар: "шығарындылар мен төгінділер" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Экология, Химия | 0 |
| 45. | выброс ядовитых веществ | улы заттардың шығарындылары, улы заттектердің шығарындылары | выброс ядовитых веществулы заттардың шығарындылары, улы заттектердің шығарындыларыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Улы заттардың шығарындылары – тірі ағзаларға, соның ішінде адамдарға зиянды болуы мүмкін химиялық қосылыстардың қоршаған ортаға шығарылуы. Бұл жазатайым оқиғалардан да, өнеркәсіптік шығарындылар, зауыттық апаттар немесе қалдықтарды дұрыс пайдаланбау сияқты арнайы жүргізілетін процестерден де болуы мүмкін. 2. Этимологиясы: яд (праслав. jadъ) – «зиян, у»; заттек (лат. substantia») - негіз, зат 3. Өзбек: zaharli moddalarning chiqarilishi 4. Түрік: zehirli maddelerin salınımı 5. Ағылшын: release of toxic substances 6. Неміс: freisetzung giftiger Substanzen 7. Бекітілген нұсқасы: вещество ядовитое - улы заттек (2017), летучие выбросы - ұшпа шығарындылар (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2015 жылғы 30 желтоқсандағы № 1274 бұйрығы. ... улы заттар таралуы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 10 қазандағы № 801 қаулысы. ... күшті улы заттармен, радиоактивті және биологиялық қауіпті заттар шығарындыларымен байланысты ... Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 387 Заңы. ... күштi әсер ететiн улы, радиоактивтi және биологиялық қауiптi заттар ауаға жайылатын (жайылу қаупi бар) авариялар ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 28 қаңтардағы № 486 Жарлығы. ... атмосфераға заттардың шығарындыларына ... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркестің бекітілген нұсқаларын ескере отырып, "улы заттектердің шығарындылары" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Әскери іс, Экология, Химия | -6 |
| 46. | выбросы руды, угля | кен, көмір шығарындылары | выбросы руды, углякен, көмір шығарындыларыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кен, көмір шығарындылары – қоршаған ортаға және адам денсаулығына зиянды болуы мүмкін әртүрлі заттар. Кен мен көмірді өндіру, байыту және өңдеу процесінде келесі ластаушы заттар шығарылуы мүмкін: шаң және қатты бөлшектер, ауыр металдар, химиялық реагенттер, жылу шығарындылары, қалдық материалдар. 2. Этимологиясы: кен (праслав. ruda) – «металл немесе минерал құрамындағы зат»; көмір (славян. ugol) - көмір» немесе «көмір қазбасы» 3. Өзбек: ruda, ko'mir chiqindilari 4. Түрік: cevher, kömür emisyonları 5. Ағылшын: emissions of ore, coal 6. Неміс: emissionen von Erz, Kohle 7. Бекітілген нұсқасы: нормативы допустимых выбросов - жол берілетін шығарындылар нормативтері (2022), метаморфическая руда - метаморфтық кен (2023), руда - кен (геол.) (1998), уголь - көмір (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 8 сәуірдегі № 491-V ҚРЗ. ... Ластауыштардың шығарындылары мен тасымалдарының мемлекеттік тіркелімін ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 30 мамырдағы № 577 Жарлығы. ... көміртегі шығарындылары ормандардың көміртекті сіңіруінен асып түсіп ... қатты бөлшектердің, күкірт тотығының, азот және басқа да зиянды заттардың шығарындылары ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 25 сәуірдегі № 324 қаулысы. ... көміртектің төмен шығарындылары стратегиясын дамытуға жәрдемдесу ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдік тіркестерді ескере отырып, "кен, көмір шығарындылары" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Кен ісі және металлургия, Экология, Химия | +2 |
| 47. | выкачивание воды из скважин | ұңғымадан су тартып шығару | выкачивание воды из скважинұңғымадан су тартып шығаруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұңғымадан су тартып шығару – арнайы қондырғылар немесе сорғылар арқылы жер асты су ресурстарын алу процесі. Бұл процесс әртүрлі мақсаттарда, соның ішінде ауыз сумен жабдықтау, ауыл шаруашылығы, өнеркәсіптік қажеттіліктер және су басқан шахталарда немесе құрылыс шұңқырларында жер асты суларының деңгейін ұстап тұру үшін кеңінен қолданылады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: quduqlardan suv chiqarish 4. Түрік: kuyulardan su pompalamak 5. Ағылшын: pumping water out of wells 6. Неміс: pumpen von Wasser aus Brunnen 7. Бекітілген нұсқасы: скважина - ұңғыма (жер ғылымы) (1995), водоотведение - су тарту (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Кодексі 2017 жылғы 27 желтоқсандағы № 125-VІ ҚРЗ. ... жер қойнауын пайдаланушының ұңғымадан көмірсутектер ағынын ... Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 9 шілдедегі N 481 Кодексі. ... қамтамасыз етуге арналған су тарту құрылыстарын, су құбырын тазартқыш құрылыстарды, таза су резервуарларын ... Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 9 шілдедегі N 481 Кодексі. ... бұрғыланған ұңғымалар бойынша жерасты суларының баланстық қорлары болмаған жағдайда, ... 9. Ұсыныстар: "ұңғымадан су тартып шығару" термині бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Геология, геодезия және география, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы | -4 |
| 48. | выключатель пожарной системы | өрт сөндіру жүйесін ажыратқыш, өрт сөндіру жүйесінің ажыратқысы | выключатель пожарной системыөрт сөндіру жүйесін ажыратқыш, өрт сөндіру жүйесінің ажыратқысыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өрт сөндіру жүйесін ажыратқыш – өрт хабарлағыштарынан сигналдарды қабылдауға, белсенді өрт хабарлағыштарын қуатпен қамтамасыз етуге, кезекші персонал үшін жарық индикаторларына және орталықтандырылған бақылау пульттеріне ақпарат беруге, сондай-ақ өрт құрылғыларын басқару үшін бастапқы импульсті генерациялауға арналған құрылғылар. 2. Этимологиясы: пожар (праслав. požarь) – от, өрт; система (грек. systēma) - жүйе 3. Өзбек: yong'in o'chirish tizimining kaliti 4. Түрік: yangın söndürme sistemi şalteri 5. Ағылшын: fire extinguishing system circuit breaker 6. Неміс: schalter für Löschanlage 7. Бекітілген нұсқасы: пожар - өрт (2022), автоматическая система порошкового пожаротушения - ұнтақпен өрт сөндірудің автоматты жүйесі (2024), выключатель - ажыратқыш (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 28 маусымдағы № 295-IV Заңы. ... өрт сөндіру техникасы мен жабдығы, өрт сөндіру жарақтары, .. Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 188-V ҚРЗ. ... өрт сөндіру жүйелері мен құралдарын жарамды күйде ұстауға, .. Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 шілдедегі N 477 Кодексі. ... көзделген өрт жабдықтары мен өрт сөндіру құралдарының болуы; .. 9. Ұсыныстар: "өрт сөндіру жүйесін ажыратқыш" терминінде техникалық қате кеткен болу керек, дұрысы - "өрт сөндіру жүйесінің ажыратқышы" шығар. Мамандармен кеңесу керек. Құрылғының атауы болғандықтан, "ажыратқыш" деудің орнына "ажыратқы" деп, "өрт сөндіру жүйесінің ажыратқысы" терминдік тіркесін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Әскери іс, Электроника, радиотехника және байланыс, Ауыл шаруашылығы | 0 |
| 49. | выпрямитель | түзеткіш, түзеткі (2004) | выпрямительтүзеткіш, түзеткі (2004)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Түзеткіш, түзеткі – бағытты мезгіл-мезгіл өзгертетін айнымалы токты (айнымалы ток) тек бір бағытта өтетін тұрақты токқа (тұрақты ток) түрлендіретін электр құрылғысы. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: rektifikator 4. Түрік: düzleştirici 5. Ағылшын: rectifier 6. Неміс: Gleichrichter 7. Бекітілген нұсқасы: выпрямитель - түзеткі (2004), выпрямитель - түзеткіш (физ.) (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 20 сәуірдегі № 374 бұйрығы. ... типті селендік түзеткіш құрылғы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 31 желтоқсандағы № 1483 қаулысы. ... катодтық қорғау станциясы (түрлендіргіш-түзеткіш) ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ. ... басқа түзеткіштер ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "түзеткіш" термині қолданылған. Терминжасам тұрғысынан алғанда, "түзеткі" атауын термин ретінде бекіту дұрыс болар еді. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Физика және астрономия, Әскери іс, Электроника, радиотехника және байланыс | +2 |
| 50. | высота водосливной стенки | суағар қабырғасының биіктігі | высота водосливной стенкисуағар қабырғасының биіктігіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суағар қабырғасының биіктігі – бөгеттер, су қоймалары және басқа су қоймалары сияқты гидротехникалық құрылыстар контексінде қолданылатын термин. Бұл биіктік судың шамадан тыс қысымынан құрылымға зақым келтірмеу үшін қабырғаның немесе бөгеттің жоғарғы жағында орналасқан дренаж (гидрофиль) арқылы су ағып кете бастайтын резервуардағы су деңгейін анықтайды. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: drenaj devorining balandligi 4. Түрік: savak duvarının yüksekliği 5. Ағылшын: height of the spillway wall 6. Неміс: höhe der Wasserablaufwand 7. Бекітілген нұсқасы: водовод - суағар (2017), стена - қабырға (2021), высота - биіктік (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 2 маусымдағы № 172 бұйрығы. ... Шығыстарды қашықтықтан өлшеу, немесе өлшейтін суағарда су деңгейін тікелей өлшеу ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 10 желтоқсандағы N 1254 қаулысы. ... реттелетiн қақпалар мен суағарды орнатуды аяқтау ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2000 жылғы 31 тамыз N 1324. ... суағардың үшінші желісінің құрылысын салу жобасын аяқтауды ... 9. Ұсыныстар: "суағар қабырғасының биіктігі" бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Механика және машинатану, Әскери іс, Ауыл шаруашылығы | -2 |
| 51. | выхлоп газа | пайдаланылған газдың шығуы | выхлоп газапайдаланылған газдың шығуыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Пайдаланылған газдың шығуы – қозғалтқышта жұмыс істейтін газдың процесі, шығарылатын (шығатын) газдар көмірсутек отынының тотығу және толық жанбау өнімдері болып табылады. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) - "хаос", "бей-берекет". 3. Өзбек: gaz chiqindilari 4. Түрік: gaz egzozu 5. Ағылшын: gas exhaust 6. Неміс: abgas 7. Бекітілген нұсқасы: газ отработанный - пайдаланылған газ (көлік және қатынас жолдары) (2015), выхлоп - газ түтіні (2016), выход - шығу (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 21 қыркүйектегі № 821 қаулысы. ... кәдеге жаратушыда пайдаланылған газдар, кептіру барабандары мен шар ... Қазақстан Республикасының Қоршаған орта және су ресурстары министрінің 2014 жылғы 12 маусымдағы № 221-ө бұйрығы. ... Газ жағудың шығарынды өнімдерінің көздері ... Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 3 ақпандағы № 246-IV Заңы. ... пайдаланылған отынның және радиоактивтік қалдықтардың пайда болуымен байланысты ... 9. Ұсыныстар: "пайдаланылған газдың шығуы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Механика және машинатану, Экология | -6 |
| 52. | газ угарный | иісті газ | газ угарныйиісті газСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Иісті газ – иісі, түсі немесе дәмі жоқ өте улы және адам денсаулығына қауіпті газ тәрізді қосылыс. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) - "хаос", "бей-берекет" 3. Өзбек: uglerod oksidi 4. Түрік: karbon monoksit gazı 5. Ағылшын: carbon monoxide gas 6. Неміс: kohlenmonoxid 7. Бекітілген нұсқасы: природный газ - табиғи газ (2023), газ сжиженный - сұйытылған газ (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрінің 2022 жылғы 3 наурыздағы № 73/НҚ бұйрығы. ... бақылаңыз, көміртегі газы өлімге әкеледі ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1203 қаулысы. Көміртек оксиді (Көміртегі тотығы, Көміртегі тотығы) ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... иісті газ түтінінің шекті мәндері бойынша ... 9. Ұсыныстар: "иісті газ" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Механика және машинатану, Экология | -2 |
| 53. | газовая атака | газды шабуыл | газовая атакагазды шабуылСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газды шабуыл – шайқас даласында газ тәріздес жауынгерлік улы заттарды (химиялық қаруды) қолдану. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) - "хаос", "бей-берекет" 3. Өзбек: gaz hujumi 4. Түрік: gaz saldırısı 5. Ағылшын: gas attack 6. Неміс: Gasangriff 7. Бекітілген нұсқасы: газ сжиженный - сұйытылған газ (2015), атака - шабуыл (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ақпарат және қоғамдық даму министрінің 2022 жылғы 6 желтоқсандағы № 538 бұйрығы. ... газды қарудың патрондары;.. Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің 2023 жылғы 14 наурыздағы № 151 бұйрығы. ... авария, өрт, дүлей апат, шабуыл, террористік акт ... Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 4 шілдедегі N 153 Заңы. ... шабуыл қаупiн бiлдiретiндей ахуал туындаған жағдайда, .. 9. Ұсыныстар: "газды шабуыл" термині бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Әскери іс, Экология, Химия | +1 |
| 54. | газовая скважина | газ ұңғымасы | газовая скважинагаз ұңғымасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газ ұңғымасы – газ қабатын ашуға және одан газ алуға, сондай-ақ газды жерасты қоймасына айдауға және оны кейіннен іріктеуге қызмет етеді. Газ ұңғымалары пайдалану, айдау, бақылау және пьезометриялық болып бөлінеді. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) - "хаос", "бей-берекет" 3. Өзбек: gaz qudug'i 4. Түрік: gaz kuyusu 5. Ағылшын: gas well 6. Неміс: Gassonde 7. Бекітілген нұсқасы: природный газ - табиғи газ (2023), скважина - ұңғыма (жер ғылымы) (1995), нагнетательная скважина - қысыммен айдау ұңғымасы (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2008 жылғы 15 желтоқсандағы N 714 Жарлығы. ... шахтаны, мұнай немесе газ ұңғымасын, карьерді,.. Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 22 ақпандағы N 231 Заңы. ... газ ұңғымасын, ағаш әзірлеуді немесе басқа да ағаш өндіруді ... Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 22 қаңтардағы № 33 бұйрығы. ... Бекітілмеген газ ұңғымасының қорғау ... 9. Ұсыныстар: "газ ұңғымасы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Механика және машинатану, Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Химия | +7 |
| 55. | газовое хозяйство | газ шаруашылығы | газовое хозяйствогаз шаруашылығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газ шаруашылығы – газ тарату желілері мен газ жабдықтарының жүйесі. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) 3. Өзбек: gaz sanoati 4. Түрік: gaz endüstrisi 5. Ағылшын: gas industry 6. Неміс: Gaswirtschaft 7. Бекітілген нұсқасы: нагнетательная скважина – қысыммен айдау ұңғымасы (2018), хозяйство – шаруашылық (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 2 қарашадағы № 656 қаулысы. ...«Газ шаруашылығы» мемлекеттік унитарлық ... Қазақстан Республикасы Премьер-Министрiнiң өкiмi 1997 жылғы 27 ақпандағы N 47 "Газ шаруашылығы" акционерлiк қоғамы... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 348 бұйрығы. Ұйымның газ шаруашылығына қызмет көрсетететін ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттардағы қолданысын, аудармаларды ескере келе, "газ шаруашылығы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Химия, Сәулет және құрылыс | +9 |
| 56. | газоиспользующие установки | газ пайдалану қондырғылары | газоиспользующие установкигаз пайдалану қондырғыларыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газ пайдалану қондырғылары – технологиялық процесте отын ретінде газ қолданылатын жабдық. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) - "хаос", "бей-берекет". 3. Өзбек: gazdan foydalanish qurilmalari 4. Түрік: gaz kullanan tesisler 5. Ағылшын: gas-using installations 6. Неміс: gasverwendende Anlagen 7. Бекітілген нұсқасы: автомобиль газодымозащитной службы – газ-түтіннен қорғау қызметінің автомобилі (2024), газ – газ (2023), газ отработанный – пайдаланылған газ (көлік және қатынас жолдары) (2015), установка – қондырғы (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2012 жылғы 9 қаңтардағы № 533-IV Заңы. ... «газ пайдалану қондырғыларын» деген сөздер тиісінше ... Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 9 қыркүйектегі № 367 бұйрығы. ... Газ тазарту қондырғыларын пайдалану ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 19 маусымдағы N 346 Жарлығы. ... сыртқы газбен жабдықтау жүйелерін пайдалану, оларға техникалық қызмет көрсету және ұстау (газ тарату пункттері, газ тарату қондырғылары ... 9. Ұсыныстар: "газ пайдалану қондырғылары" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Сәулет және құрылыс | +7 |
| 57. | газообразные выбросы | газ тәрізді шығарындылар | газообразные выбросыгаз тәрізді шығарындыларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газ тәрізді шығарындылар – жану, булану, булану өнімдері. Ғаламдық ластанудың мысалдары ғарыш кеңістігінің ғарыштық қоқыстармен ластануы, атмосфераның озонды бұзатын заттармен ластануы, радиоактивті ластану, Дүниежүзілік мұхиттың мұнай өнімдерімен ластануы болып табылады. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) - "хаос", "бей-берекет" 3. Өзбек: gazsimon chiqindilar 4. Түрік: gaz halindeki emisyonlar 5. Ағылшын: gaseous emissions 6. Неміс: gasförmige Emissionen 7. Бекітілген нұсқасы: вещество газообразное – газ тәрізді заттек (2017), летучие выбросы – ұшпа шығарындылар (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 3 желтоқсандағы № 505-ІV Заңы. ... Парниктік газдар шығарындыларына квотаның белгіленген ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... газ тәрізді немесе бу тәрізді күйдегі кез келген заттар ... Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрінің 2023 жылғы 17 қаңтардағы № 9 бұйрығы. ... газдарды жағудан болған парниктік газдар шығарындыларын есептеу ... 9. Ұсыныстар: "газ тәрізді шығарындылар" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Механика және машинатану, Экология, Химия | 0 |
| 58. | газоопасные работы | газ қауіпті жұмыстар, қауіпті газ жұмыстары | газоопасные работыгаз қауіпті жұмыстар, қауіпті газ жұмыстарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газ қауіпті жұмыстар – жұмыс жүргізген кезде жұмыс аймағына жарылыс, жану, адам ағзасына зиянды әсер етуі мүмкін жарылыс-өрт қауіпті немесе зиянды булардың, газдар мен басқа заттардың бөліну мүмкіндігі бар, сондай-ақ көлемі 20% - дан төмен оттегі жеткіліксіз болған кезде жұмыс істеу жағдайы. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) - "хаос", "бей-берекет". 3. Өзбек: gaz xavfli ishlar 4. Түрік: gazla ilgili tehlikeli işler 5. Ағылшын: gas hazardous work 6. Неміс: gasgefährliche Arbeiten 7. Бекітілген нұсқасы: газ – газ (2023), вещество взрывоопасное – қауіпті жарылғыш заттек (2021), работа (физ.) – жұмыс (физ.) (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 1 сәуірде № 26-VII ҚРЗ. ... газдан құтқару жұмыстары ... Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 188-V ҚРЗ. ... газ тараған, су басқан және түтінге оранған үй-жайлардан зардап шеккендерді іздеу және алып шығу ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 355 бұйрығы. ... Мұнай және газ өнеркәсібі салаларындағы қауіпті өндірістік объектілер үшін ... 9. Ұсыныстар: "газ қауіпті жұмыстар" "газоопасные работы" терминінің калька аудармасы, қазақ тілінің сөз тіркесіне сәйкес келмейтіндіктен, "қауіпті газ жұмыстары" терминін бекіту ұсынылады. Мамандардың пікірі керек. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Механика және машинатану, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Химия | -6 |
| 59. | газоопределитель | газ анықтағыш | газоопределительгаз анықтағышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газ анықтағыш – индикатор түтігі толтырғышының түсін өзгерту және оны тиісті түсті эталонмен салыстыру бойынша ауадағы улы заттардың түрі мен концентрациясын табуға және анықтауға арналған аспап. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) - "хаос", "бей-берекет". 3. Өзбек: gaz aniqlovchi 4. Түрік: gaz dedektörü 5. Ағылшын: gas detector 6. Неміс: gasdetektor 7. Бекітілген нұсқасы: определители – анықтағыштар (техн.) (1971), газ – газ (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2022 жылғы 30 қарашадағы № 260 және Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің м.а. 2022 жылғы 30 қарашадағы № 102 бірлескен бұйрығы. ... индикаторлық түтіктері бар химиялық газ анықтағыш ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2022 жылғы 26 желтоқсандағы № 336 бұйрығы... портативтік газ анықтағыштар арқылы ... Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі Басқармасының 2024 жылғы 30 сәуірдегі № 21 қаулысы. ... металл анықтағыш - бейтарап немесе әлсіз өткізгіш ортада металл ... 9. Ұсыныстар: "газ анықтағыш" терминдік тіркес сыңарларының бекітілген нұсқаларын ескере отырып, осы терминді бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Механика және машинатану, Экология, Химия | -4 |
| 60. | газоочистные системы | газ тазарту жүйелері | газоочистные системыгаз тазарту жүйелеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газ тазарту жүйелері – шығатын газ-ауа шығарындыларын сүзуге, яғни механикалық бөлшектерді ұстауға немесе бөлуге (бөлуге) және / немесе газ фазасының белсенді және улы компоненттерін химиялық бейтараптандыруға арналған дербес аппарат немесе қондырғылардың (қосалқы жабдықтары мен қызмет көрсету конструкциялары бар) біріктірілген кешені. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) - "хаос", "бей-берекет". 3. Өзбек: gaz tozalash tizimlari 4. Түрік: gaz arıtma sistemleri 5. Ағылшын: gas cleaning systems 6. Неміс: gasreinigungssysteme 7. Бекітілген нұсқасы: газ – газ (2023), водоочистка – суды тазартуу (2024), система – жүйе (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... газ тазарту қондырғылары қалыпты ... Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 9 қыркүйектегі № 367 бұйрығы. ... Газ тазарту қондырғысы жабдығының жекелеген тораптарына жүргізілген жөндеулер ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 14 желтоқсандағы № 1533 Қаулысы. ... газ құбырында қорғау әлеуетін ... 9. Ұсыныстар: "газ тазарту жүйелері" заңнамалық құжаттарда кездеспеді. Мамандардың пікірін біле отырып, "газдан тазарту", "газды тазарту" үрдісі ме нақтылап барып, бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Химия | +2 |
| 61. | газопроводы | газ желілері | газопроводыгаз желілеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газ желілері – табиғи газды құбыр арқылы тасымалдауға арналған инженерлік құрылым. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) - "хаос", "бей-берекет". 3. Өзбек: gaz quvurlari, gaz tarmoqlari 4. Түрік: gaz şebekeleri 5. Ағылшын: gas networks 6. Неміс: Gasnetz 7. Бекітілген нұсқасы: газ – газ (2023), сеть – желі (2005) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 2 мамырдағы № 434-IV Заңы. ... газ тарату желілерінен басқа... Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 4 желтоқсандағы N 218-IV Заңы. ... «А» және «В» желілері бойынша тасымалданатын транзиттік газды ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 19 маусымдағы N 346 Жарлығы... үй ішіндегі газ желілерін, газ құралдары мен жабдығын пайдалану ... 9. Ұсыныстар: "газ желілері" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Химия | -3 |
| 62. | газоспасательная часть | газбен құтқару бөлімі, газдан құтқару бөлімі | газоспасательная частьгазбен құтқару бөлімі, газдан құтқару бөліміСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газбен құтқару бөлімі, газдан құтқару бөлімі – адамдарды қауіпті газдар мен жағдайлардан қорғауға арналған арнайы топ немесе бөлім. Олар әдетте газдың шығып кетіп таралу немесе улы немесе жарылғыш газдардың болуы қаупі бар жағдайларда жұмыс істейді. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) - "хаос", "бей-берекет". 3. Өзбек: gazni qutqarish qismi 4. Түрік: gaz kurtarma kısmı 5. Ағылшын: gas rescue part 6. Неміс: gaslöschteil 7. Бекітілген нұсқасы: газ – газ (2023), служба аварийно-спасательная – авариялық-құтқару қызметі (2016), часть – бөлік; бөлім (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 26 мамырдағы N 34-IV Заңы... газдан құтқару, атқыламаға қарсы қызметтеріне ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 29 маусымдағы № 274 Жарлығы. ... авариялық-құтқару жұмыстары ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 26 қыркүйектегі № 705 қаулысы... газдан құтқару жұмыстарын, бұрқаққа қарсы жұмыстарды ... 9. Ұсыныстар: "газбен құтқару бөлімі" деп ұсынылған терминде техникалық қате орын алған болуы керек, "газдан құтқару бөлімі" деп бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Әскери іс, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Химия | +7 |
| 63. | гарнизон пожарной охраны | өрттен қорғау гарнизоны | гарнизон пожарной охраныөрттен қорғау гарнизоныСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өрттен қорғау гарнизоны – белгілі бір аумақта орналасқан басқару органдарының, өрт күзеті бөлімшелерінің, ғылыми-зерттеу, өрт-техникалық мекемелерінің және оқу орындарының, ведомстволық тиесілілігіне және меншік нысанына қарамастан өртті сөндіруге арналған өзге де өртке қарсы құралымдардың жиынтығы. 2. Этимологиясы: гарнизон (фр. нем. garnison) - "жабдықтау", "жарақтау". 3. Өзбек: yong'in xavfsizligi garnizoni 4. Түрік: itfaiye garnizonu 5. Ағылшын: garrison of the fire department 6. Неміс: garnison der Feuerwehr 7. Бекітілген нұсқасы: организация пожарной охраны – өрттен қорғауды ұйымдастыру (2024), гарнизон – гарнизон (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 2 ақпандағы № 187 Жарлығы. ... өрттен қорғану жай-күйіне бақылауды ... Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 20 ақпандағы № 123 бұйрығы. ... өрттен қорғау және сумен жабдықтау қондырғыларына ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2017 жылғы 26 маусымдағы № 446 бұйрығы. ... өрттен қорғау жүйелері мен құралдарының болуы ... 9. Ұсыныстар: "өрттен қорғау гарнизоны" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Механика және машинатану, Әскери іс, Экология, Сәулет және құрылыс | +9 |
| 64. | гексоген | гексоген | гексогенгексогенСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гексоген – (циклотриметилентринитрамин [2], RDX, T4) — (CH2)3N3(NO2)3, екінші (бризантты) жарылғыш зат, ақ кристалды ұнтақ. Иіссіз, дәмсіз, күшті у. Соққыға сезімталдық тетрил мен қыздыру элементі арасындағы орташа позицияны алады. 2. Этимологиясы: гексоген (гр. hexa+gen) - "алты" + "жасау", "алтыдан жасалған". 3. Өзбек: geksogen 4. Түрік: altıgen 5. Ағылшын: hexogen 6. Неміс: hexogen 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 19 қарашадағы N 1219 Қаулысы. ... Циклотриметилентринитроамин (Гексоген) ... Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің 2022 жылғы 26 сәуірдегі № 228 бұйрығы. ... тротил, гексоген үлгісіндегі штатты ... Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2018 жылғы 25 желтоқсандағы № 218 шешімі. ... нитроаминдерді (гексогенді) анықтау әдісі" ... 9. Ұсыныстар: "гексоген" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Кен ісі және металлургия, Экология, Химия | +7 |
| 65. | герметизация устья скважины | ұңғыма сағасын герметизациялау, ұңғыма сағасын герметиктеу | герметизация устья скважиныұңғыма сағасын герметизациялау, ұңғыма сағасын герметиктеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұңғыма сағасын герметизациялау, ұңғыма сағасын герметиктеу – бұрғылау процесінде немесе бұрғылау аяқталғаннан кейін оның оқпанын сақтау мақсатында ұңғыманың аузын белгілі бір уақытқа тығыздау. 2. Этимологиясы: герметизация (еж. гр. hermeneia, Ἑρμῆς ο Τρισμέγιστος) - "түсіндіру" немесе " аудару", Гермесе Трисмегист. 3. Өзбек: quduq boshini muhrlash 4. Түрік: kuyu başı sızdırmazlığı 5. Ағылшын: sealing of the wellhead 6. Неміс: versiegelung der Bohrlochmündung 7. Бекітілген нұсқасы: скважина – ұңғыма (1995), герметизация – қымтау (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2018 жылғы 21 қыркүйектегі № 401 бұйрығы... ұңғымаларды бұрғылау және мұнай мен газ өндіру ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 12 сәуірдегі № 183 қаулысы. ... пайдалы қазбалардың көлемі бірлігін ұңғыманың сағасынан ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1200 қаулысы. ... пайдалану кезінде ұңғыма сағасынан (пана) шаңды ауа ... 9. Ұсыныстар: қазақ тіліне барынша бейімдеу үшін "ұңғыма сағасын герметиктеу" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Механика және машинатану, Кен ісі және металлургия | -5 |
| 66. | герметические двери | герметик есіктер, ауа өткізбейтін есіктер (2016) | герметические дверигерметик есіктер, ауа өткізбейтін есіктер (2016)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Герметик есіктер, ауа өткізбейтін есіктер – арнайы мақсаттағы ғимараттар мен құрылыстардың міндетті элементі. Мұндай конструкциялар бомба баспаналарында, бункерлерде, химия өнеркәсібінің өндірістік кәсіпорындарының цехтарында орнатылады. Герметикалық құлыптау құрылымдарының негізгі мақсаты-бөлмені оқшаулау. 2. Этимологиясы: герметик (лат. hermētice, гр. sigillum Hermētisнем) - тығыз, тығыз жабық 3. Өзбек: muhrlangan eshiklar 4. Түрік: hermetik kapılar 5. Ағылшын: hermetic doors 6. Неміс: hermetische Türen 7. Бекітілген нұсқасы: герметизация – қымтау (көлік және қатынас жолдары) (2015), герметические двери – ауа өткізбейтін есіктер (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 19 желтоқсандағы № 1357 қаулысы. ... герметикалық және герметикалық ашылатын қақпалар мен есіктерге тіреулер ... Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 188-V ҚРЗ. ... қирауы немесе герметикаланбауы немесе грифон түзілу салдарынан ... Қазақстан Республикасының Кодексі 2014 жылғы 5 шілдедегі № 235-V ҚРЗ. ... пестицидтерді герметикалығын қамтамасыз етпейтін ... 9. Ұсыныстар: "ауа өткізбейтін есіктер" термині бекітілгенімен, заңнамалық құжаттарда қолданыс таппаған. Сонымен бірге терминдердің бірізділігі үшін "ұңғыма сағасын герметиктеу" терминін бекітуге ұсынғандықтан, "герметик есіктер" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Механика және машинатану, Әскери іс, Сәулет және құрылыс | -3 |
| 67. | гигиенический норматив | гигиеналық норматив | гигиенический нормативгигиеналық нормативСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гигиеналық норматив – адамның, адам популяциясының және болашақ ұрпақтың қалыпты тыныс-тіршілігі мен денсаулығын сақтау үшін оңтайлы және зиянсыз қоршаған орта факторлары параметрлерінің қатаң диапазоны. 2. Этимологиясы: гигиена (гр. hygieinos) - "денсаулық әкелетін, "емдік"; норматив (лат. normatio) - "ретке келтіру". 3. Өзбек: gigiena standarti 4. Түрік: hijyen standardı 5. Ағылшын: hygienic standard 6. Неміс: hygienevorschriften 7. Бекітілген нұсқасы: гигиена – гигиена (2023), норматив – норматив (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 3 қазандағы N 2483 Заңы. ... санитариялық-гигиеналық, экологиялық, радиациялық, биологиялық ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 29 қарашадағы N 1113 Жарлығы. ... санитариялық ережелер, гигиеналық нормативтер, техникалық регламенттер ... Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 7 шiлдедегi № 360-VI ҚРЗ Кодексі. ... техникалық регламенттерде, гигиеналық нормативтерде белгіленген қауіпсіздік талаптарына сәйкес ... 9. Ұсыныстар: "гигиеналық норматив" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Педагогика және психология, Медицина, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Биология | +9 |
| 68. | гидрологическая станция | гидрологиялық станция, гидрологиялық станса, гидрологик станса | гидрологическая станциягидрологиялық станция, гидрологиялық станса, гидрологик стансаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гидрологиялық станция – гидрометеорологиялық желінің су объектілері мен аумағының гидрологиялық режимін бақылауды және зерттеуді жүзеге асыратын бөлімшесі. 2. Этимологиясы: гидрологиялық (гр. Yδρoλoγια, еж.гр. ὕδωρ+ λoγoς) - "су"+"ілім"; станция (ит. stanza) - «бөлме, тұратын жер». 3. Өзбек: gidrologik stantsiya 4. Түрік: hidrolojik istasyon 5. Ағылшын: hydrological station 6. Неміс: hydrologische Station 7. Бекітілген нұсқасы: опасное гидрологическое явление – қауіпті гидрологиялық құбылыс (2024), станция – станция, станса (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... метеорологиялық және гидрологиялық мониторинг жүргізу ... Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі N 175 Заңы. ... гидрологиялық, зоологиялық, ботаникалық және ландшафттық объектiлер ... Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы. ... 2003 жылғы 10 ақпан N 1019су ағындарын тiркейтiн гидрологиялық бекеттер ашу ... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркестің бекітілген сыңарларын ескере отырып, "гидрологиялық станса" деп бекіту немесе түрік, өзбек тіліндегідей "гидрологик станса" ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Физика және астрономия, Геология, геодезия және география, Сәулет және құрылыс | +1 |
| 69. | гидрологические наблюдения | гидрологиялық қадағалау, гидрологиялық бақылау | гидрологические наблюдениягидрологиялық қадағалау, гидрологиялық бақылауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гидрологиялық қадағалау, гидрологиялық бақылау – гидрологиялық элементтерді жүйелі бақылау, көбінесе оларды өлшеу. 2. Этимологиясы: гидрологиялық (гр. Yδρoλoγια, еж.гр. ὕδωρ+ λoγoς) - "су"+"ілім". 3. Өзбек: gidrologik kuzatuvlar 4. Түрік: hidrolojik gözlemler 5. Ағылшын: hydrological observations 6. Неміс: hydrologische Beobachtungen 7. Бекітілген нұсқасы: опасное гидрологическое явление – қауіпті гидрологиялық құбылыс (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... Гидрологиялық байқау нәтижелері бойынша алынған ... Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 1 қарашадағы № 71-VII ҚРЗ. ... гидрологиялық бассейнінің бір бөлігі аумағында ... Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2014 жылғы 25 қарашадағы № 143 бұйрығы.... гидрологиялық мониторингтерін және қоршаған орта жай-күйі мониторингін жүргізу ... 9. Ұсыныстар: терминнің дефинициясын, аудармаларын, шеттілдік терминді қазақ тіліне бейімдеуді ескере отырып, "гидрологиктік қадағалау" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Медицина, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Сәулет және құрылыс | +3 |
| 70. | гидрологический пост | гидрологиялық бекет, гидрологиктік бекет | гидрологический постгидрологиялық бекет, гидрологиктік бекетСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гидрологиялық бекет – жүйелі гидрологиялық байқаулар жүргізу мақсатында құрал-саймандармен жабдықталған су объектісіндегі (өзен, көл, бөген, канал, батпақ) орын (мекен). 2. Этимологиясы: гидрологиялық (гр. Yδρoλoγια, еж.гр. ὕδωρ+ λoγoς) - "су"+"ілім". 3. Өзбек: gidrologik post 4. Түрік: hidrolojik oruç 5. Ағылшын: hydrological post 6. Неміс: hydrologische Station 7. Бекітілген нұсқасы: опасное гидрологическое явление – қауіпті гидрологиялық құбылыс (2024), пост – бекет (төтенше жағдай) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 10 шілдедегі N 180-IV Заңы. ... күзет бекеттерін, тыйым салатын белгілер орнату ... Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы. 2003 жылғы 10 ақпан N 1019. ... су ағындарын тiркейтiн гидрологиялық бекеттер ашу ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 1 шілдедегі № 748 Қаулысы. ... автоматты гидрологиялық және гидрохимиялық бекеттер құру ... 9. Ұсыныстар: "гидрологиялық бекет" немесе "гидрологиктік бекет" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Әскери іс | +1 |
| 71. | гидрологический прогноз | гидрологиялық болжау, гидрологиялық болжам | гидрологический прогнозгидрологиялық болжау, гидрологиялық болжамСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гидрологиялық болжау, гидрологиялық болжам – су объектілері режимінің өзгеруін ғылыми болжау әдісі, гидрометеорологиялық бақылаулар негізінде олардың мерзімдері мен параметрлерін анықтау. 2. Этимологиясы: гидрологиялық (гр. Yδρoλoγια, еж.гр. ὕδωρ+ λoγoς) - "су"+"ілім". 3. Өзбек: гидрологический прогноз 4. Түрік: hidrolojik tahmin 5. Ағылшын: hydrological forecast 6. Неміс: hydrologische Prognose 7. Бекітілген нұсқасы: опасное гидрологическое явление – қауіпті гидрологиялық құбылыс (2024), прогноз – болжам (жер ғылымы) (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 31 желтоқсандағы № 1741 Қаулысы. ... айлық гидрологиялық болжамдар жылдың жылы мезгілінде ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... оның ішінде гидрологиялық болжамдарды әзірлеу және көрсетілген ақпаратты ... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2016 жылғы 5 мамырдағы № 208 бұйрығы. ... гидрометеорологиялық қызметіне ұсынатын гидрологиялық ақпараттардың тізбесі ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттардағы қолданысы мен терминжасам талабына сәйкес "гидрологиялық болжам" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Геология, геодезия және география, Ауыл шаруашылығы | +7 |
| 72. | гипоцентр землетрясения | жер сілкінісінің кіндігі, жерсiлкiну гипоцентрі | гипоцентр землетрясенияжер сілкінісінің кіндігі, жерсiлкiну гипоцентріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жер сілкінісінің кіндігі, жерсiлкiну гипоцентрі – жер сілкінісі ошағының орталық нүктесі, тау жыныстарының қозғалысы басталатын нүкте. 2. Этимологиясы: гипоцентр (еж.гр. ὑπο+ лат. centrum ὑπόκεντρον (hupókentron) - " төмен, астында"+"шеңбердің орталығы". 3. Өзбек: zilzila gipotsentri 4. Түрік: deprem merkezi 5. Ағылшын: earthquake hypocenter 6. Неміс: erdbeben-Hypozentrum 7. Бекітілген нұсқасы: возбуждение землетрясения – жер сілкінісі дүмпуі (төтенше жағдайлар) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 8 тамыздағы N 793 қаулысы. ... Жамбыл облысындағы жер сілкінісінің салдарларын жою ... Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 15 шілдедегі № 330-IV Заңы. ... Тараптар жер сілкінісі немесе өзге де төтенше жағдайлар туындаған жағдайда ... ... Жер сілкінісіне ден қою жөнінде халықаралық семинар ... 9. Ұсыныстар: "жерсiлкiну гипоцентрі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Сәулет және құрылыс | +1 |
| 73. | глинистый раствор | сазбалшық ерітіндісі, сазды ерітінді | глинистый растворсазбалшық ерітіндісі, сазды ерітіндіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сазбалшық ерітіндісі, сазды ерітінді – бұрғылау ерітіндісінің негізгі түрі (қатты фаза – саз, сұйық – су). Ол ұңғымаларды бұрғылау кезінде кен жарын бұрғыланған жыныстардан тазарту, оны бетіне шығару, ұңғымалардың қабырғаларын саздау және т. б. үшін қолданылады. 2. Этимологиясы: глина (праслав) – «балшық» немесе «саз»; ерітінді (лат. solutio) - шешу, еріту 3. Өзбек: loy eritmasi 4. Түрік: kil harcı 5. Ағылшын: clay solution 6. Неміс: Lehmmörtel 7. Бекітілген нұсқасы: грунт глинистый – сазбалшықты топырақ (көлік және қатынас жолдары) (2015), раствор гомеопатический – гомеопатиялық ерітінді (2022), раствор – ерітінді (физ.) (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 24 қазандағы № 941 қаулысы. ... сазды және құмды қоспалар төмен болып, гидравликалық қасиеттерді ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 958 Жарлығы. ... қолдануға жарамды бетонитті саздың 29 кен орны ... Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 3 желтоқсандағы № 432-V ҚРЗ. ... саз және сазды жыныстар (баяу балқитын және тез балқитын саз, суглинка, аргиллит, алевролит, сазды тақта тастар) ... Қазақстан Республикасының Кодексі 2017 жылғы 27 желтоқсандағы № 125-VІ ҚРЗ. ... қарабалшықтың немесе саздың жұқа бөлшектерінің ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "сазды" сөзі терминдік тіркес құрамында берік орын алған екен. Сондықтан "сазды ерітінді" терминін бекіткен жөн. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Геология, геодезия және география, Химия, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы | -1 |
| 74. | дорожный каток | жол аунағы, автоаунақ, жолаунақ | дорожный катокжол аунағы, автоаунақ, жолаунақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жол аунағы – автомобиль жолдарының, аэродромдардың, гидротехникалық құрылыстардың және т. б. құрылысында үйінділер, бөгеттер, жол негіздері және басқа да жер құрылыстарын салу кезінде бір-бірімен байланыссыз, бір-бірімен байланысы жоқ және бір-бірімен байланысқан топырақтар мен негіздерді қабаттап тығыздауға арналған машина. 2. Этимологиясы: каток (нем. Katte/Walze) - "домалақтау", "қысу". 3. Өзбек: yo'l roligi 4. Түрік: yol silindiri 5. Ағылшын: road roller 6. Неміс: Straßenwalze 7. Бекітілген нұсқасы: велосипед дорожный – жол велосипедi (2019), автокаток – Автоаунақ (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... жол машиналарын, автомобильдерді Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі Автомобиль жолдары комитеті Төрағасының 2018 жылғы 21 желтоқсандағы № 118 бұйрығы. ... жоғары біріктірілген аунақ бір із бойынша... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 6 қыркүйектегі № 429 бұйрығы....Вибрациялық аунақ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі Автомобиль жолдары комитеті Төрағасының 2018 жылғы 21 желтоқсандағы № 121 бұйрығы. ... діріл әрекетінің домалатқышы ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "аунақ", "домалатқыш" деп берілген. Бекітілген "автоаунақ"(асфальт немесе топырақ сияқты жол төсемдерін тығыздау және тегістеу үшін қолданылатын арнайы техника) нұсқасын да ескерсек, дефинициясы бірдей бұл терминді "автоаунақ" не "жолаунақ"деп бекітілу ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Механика және машинатану, Машинажасау | +5 |
| 75. | емкость для воды и пенообразователя | су мен көбіктендіргішке арналған сыйымдылық | емкость для воды и пенообразователясу мен көбіктендіргішке арналған сыйымдылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су мен көбіктендіргішке арналған сыйымдылық – көбік түзгіш қорын регламенттелген сақтауға қызмет ететін металл резервуарлар. Олар көбік түзгішті сақтау және резервтік беру үшін өрт ошақтарын жою мақсатында көбік сөндіру жүйелері мен автоматты қондырғыларында қолданылады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: suv va ko'pikli idish 4. Түрік: su ve köpürtücü madde için kap 5. Ағылшын: container for water and foaming agent 6. Неміс: wasser- und Schaumstoffbehälter 7. Бекітілген нұсқасы: вода питьевая – ауызсу (2023), водоемкость – сусыйымдылық (2022), пенообразователь – көбіктендіргіш (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 12 желтоқсандағы N 1235 Қаулысы (үзінді) ... аралық қабаттарын сөндіру үшін көбіктендіргіштер ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 27 шілдедегі № 360 бұйрығы. ... Канистрдегі көбіктендіргіш ... Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2022 жылғы 1 қарашадағы № 342 бұйрығы. ... көлемін сыйымдылық шамаларында немесе толық сыйымдылық шамаларында өлшеу ... 9. Ұсыныстар: "су мен көбіктендіргішке арналған сыйымдылық" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Механика және машинатану, Әскери іс, Экология, Сәулет және құрылыс | -7 |
| 76. | железо балочное | арқалық темір | железо балочноеарқалық темірСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Арқалық темір – әдетте темірден немесе болаттан жасалған Темір профильге немесе арқалыққа жатады. Арқалықтар құрылыс, көпір, машина жасау және басқа салалар сияқты айтарлықтай жүктемелерге төтеп бере алатын берік құрылымдарды жасау үшін қолданылады. 2. Этимологиясы: темір (грек. χαλκός, праслав. želězo) – "темір, мыс" 3. Өзбек: temir nurlari 4. Түрік: kiriş demiri 5. Ағылшын: beam iron 6. Неміс: trägereisen 7. Бекітілген нұсқасы: балка – арқалық (көлік және қатынас жолдары) (2015), железо – темір (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің 2011 жылғы 26 ақпандағы № 93 бұйрығы. ... белдеулi арқалық пен раманың, аралық пен ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ ... арқалықтар ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2001 жылғы 25 мамыр N 721. ... техногенді минералдық темір, Қарағанды шөгіндісі ... 9. Ұсыныстар: "арқалық темір" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Машинажасау, Кен ісі және металлургия, Сәулет және құрылыс | +3 |
| 77. | железо болтовое | бұрандамалық темір, бұранда (2021), бұран темір, бұрандық темір | железо болтовоебұрандамалық темір, бұранда (2021), бұран темір, бұрандық темірСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бұрандамалық темір, бұран темір, бұрандық темір – бір ұшында сыртқы сақина тәрізді ойықшасы бар, екінші ұшында басы бар өзек түріндегі бекіту бұйымы немесе қосылатын бұйымдардың біріндегі бұрандалы тесік, яғни болттар, гайкалар, шайбалар және басқа металл бекіткіш элементтерді білдіреді. 2. Этимологиясы: темір (грек. χαλκός, праслав. želězo) – "темір, мыс", болт (нидерл. bout, нем. Bolzen) - "ұру" 3. Өзбек: boltli temir 4. Түрік: cıvatalı demir 5. Ағылшын: bolted iron 6. Неміс: eisen verschraubt 7. Бекітілген нұсқасы: винт – бұранда (2021), болт анкерный – анкер бұран (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ. ... Қара металдардан жасалған бұрамалар, бұрандамалар, сомындар ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 6 қазандағы № 922 Жарлығы... он бір дөңгелек бұрандамалары бар ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 16 мамырдағы № 294 қаулысы. ... Рульдік бұранда төлкесінің астына қойылатын тіреуіш ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "бұранда" термині қолданылады және ол бұрын бекітілген нұсқасы. Сондықтан "бұранда" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Механика және машинатану, Машинажасау, Кен ісі және металлургия, Сәулет және құрылыс | 0 |
| 78. | железо оцинкованное | мырышталған темір | железо оцинкованноемырышталған темірСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мырышталған темір – мырыштың жұқа қабаты бар қара металлургия өнімдері, темірден жасалған бұйымның немесе материалдың беті мырыш қабатымен жабылғанын білдіреді. Мырыштау темірді коррозиядан қорғау үшін қолданылады, өйткені мырыш темірмен салыстырғанда анодты металл болып табылады және жабын зақымдалған жағдайда да оны қорғайды. 2. Этимологиясы: темір (грек. χαλκός, праслав. želězo) – "темір, мыс" 3. Өзбек: galvanizli temir 4. Түрік: galvanizli demir 5. Ағылшын: galvanized iron 6. Неміс: eisen verzinkt 7. Бекітілген нұсқасы: цинк – мырыш (химия) (1971), оцинкование – мырыштау(хим) (2006), железо – темір (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 25 желтоқсандағы № 984 Жарлығы. ... Мырышталған темір ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 1 қазандағы № 728 қаулысы. ... мырышталған болат (маркалы мырыш бүркілген) – темірден немесе болаттан ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 958 Жарлығы. ... Мырышталған темір ... 9. Ұсыныстар: "мырышталған темір" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Механика және машинатану, Машинажасау, Кен ісі және металлургия, Сәулет және құрылыс | +7 |
| 79. | железобетонное сооружение | темірбетон құрылыс, темірбетон құрылысы | железобетонное сооружениетемірбетон құрылыс, темірбетон құрылысыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Темірбетон құрылыс – бетон мен арматурадан тұратын құрылым. Темірбетондағы арматураның негізгі мақсаты (көбінесе болат шыбықтар немесе тор) оның беріктігі мен әртүрлі жүктемелерге төтеп беру қабілетін арттыру болып табылады. 2. Этимологиясы: бетон (лат. "concretus") - "ықшам, жинақталған немесе тығыздалған". 3. Өзбек: temir-beton konstruktsiyasi 4. Түрік: betonarme yapı 5. Ағылшын: reinforced concrete structure 6. Неміс: Stahlbetonbau 7. Бекітілген нұсқасы: железобетон – темірбетон (механика және машинатану) (2015), сооружение – құрылыс (2020), сооружение – құрылысжай (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Ережелер жинағы ҚР ЕЖ 3.04-104-2014. ... ережелер жинағы бетон және темірбетон бөгеттердің құрылысын салу ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі Автомобиль жолдары комитеті Төрағасының 2018 жылғы 7 желтоқсандағы № 110 бұйрығы. ... көпір құрылыстарының темірбетон құрылымдарын нығайтуды ... Қазақстан Республикасының 2012 жылғы 26 желтоқсандағы № 61-V Заңы. ... темірбетонды және бетонды ғимараттар;.. 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда қолданысын, бекітілген нұсқаларын қарастыра келе, "темірбетон құрылысы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Механика және машинатану, Машинажасау, Кен ісі және металлургия, Сәулет және құрылыс | +4 |
| 80. | жертвы войны | соғыс құрбандары | жертвы войнысоғыс құрбандарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Соғыс құрбандары – бейбіт тұрғындар, әскери тұтқындар, жаралылар, науқастар, кеме апатқа ұшыраған және қарулы қақтығыстар кезінде қаза тапқан адамдар. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: urush qurbonlari 4. Түрік: savaş kurbanları 5. Ағылшын: victims of the war 6. Неміс: Kriegsopfer 7. Бекітілген нұсқасы: война – соғыс (2022), жертва пожара – өрт құрбаны (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 17 мамырдағы № 529 Қаулысы. ... «Қазақстандық соғыс құрбандары» ... Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 28 қарашадағы N 91 Заңы. ... тұтқында ұсталудың құрбаны болған әрбір адам ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 5 шілдедегі N 364 Жарлығы. ... адамдардың құрбан болуына, адамдардың денсаулығына немесе қоршаған ортаға зиян келтіруге ... 9. Ұсыныстар: "соғыс құрбандары" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Философия және саясаттану, Медицина, Заңтану, Әскери іс, Тарих, Экология | +9 |
| 81. | заболеваемость населения | халықтың ауруы | заболеваемость населенияхалықтың ауруыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Халықтың ауруы – белгілі бір аумақта тұратын халық арасында күнтізбелік жылда алғаш рет тіркелген аурулардың санын анықтайтын медициналық-статистикалық көрсеткіш, белгілі бір уақыт аралығында белгілі бір аурумен ауырған белгілі бір популяциядағы адамдардың санын білдіреді. Бұл термин Денсаулық сақтау, медициналық статистика және эпидемиологиялық зерттеулер сияқты әртүрлі контекстерде аурудың таралуын өлшеу үшін қолданылады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: aholining kasallanishi 4. Түрік: insidans oranı 5. Ағылшын: morbidity of the population 6. Неміс: Inzidenz der Bevölkerung 7. Бекітілген нұсқасы: заболеваемость – сырқаттанушылық (мед) (2011), заболеваемость – ауру-сырқау (мед.) (1971), население – халық (еңбек және халықты әлеуметтік қорғау) (2005) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 29 қарашадағы N 1677 Жарлығы. ... қатерлі аурулардың көрсеткіштері жоғары ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2015 жылғы 25 тамыздағы № 73 Жарлығы. ... басқа аурулар бойынша халық денсаулығының жағдайын жақсартуда ... Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2023 жылғы 20 мамырдағы № 161 бұйрығы.... Халықтың қан айналымы жүйесінің ауруларымен ... 9. Ұсыныстар: "халықтың ауруы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Әскери іс, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет | -3 |
| 82. | завал | үйінді | завалүйіндіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Үйінді – табиғи немесе жасанды жолмен пайда болған қозғалысты қиындататын немесе кедергі келтіретін әртүрлі заттардың жиналуы. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: uyum 4. Түрік: yığın 5. Ағылшын: heap 6. Неміс: Haufen 7. Бекітілген нұсқасы: отвал – үйінді (жер ғылымы) (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 26 қаңтардағы № 919 Жарлығы. ... күл үйіндісінің пысықталған картасын қайта өңдеу ... Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 11 желтоқсандағы N 204 Заңы... үйлердiң (ғимараттардың, құрылыстардың) үйiндiлерге (қиратындыларға) айналуы ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 23 сәуірдегі № 387 бұйрығы. ... құрылыстың қирау деңгейін, үйінділер сипатын барлау ... 9. Ұсыныстар: "үйінді" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Әскери іс, Сәулет және құрылыс | +5 |
| 83. | завод нефтеперерабатывающий | мұнай өңдейтін зауыт, мұнай өңдеу зауыты | завод нефтеперерабатывающиймұнай өңдейтін зауыт, мұнай өңдеу зауытыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мұнай өңдейтін зауыт – мұнай өңдеумен және бензин, авиациялық керосин, дизель отыны, мазут, битум, мұнай коксы және т. б. өндірумен айналысатын өнеркәсіп секторының кәсіпорны. 2. Этимологиясы: завод (еж.гр. ἄγειν, еж.славян.voditi) - "жүргізу". 3. Өзбек: neftni qayta ishlash zavodi 4. Түрік: petrol rafinerisi 5. Ағылшын: oil refining plant 6. Неміс: raffinerie-Anlage 7. Бекітілген нұсқасы: нефть – мұнай (2023), химическая переработка – химиялық өңдеу (2022), ведущий завод – жетекші зауыт (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 29 желтоқсандағы № 1798 Қаулысы. ... республиканың мұнай өңдеу зауыттарында (бұдан әрі – МӨЗ) ... Қазақстан Республикасының Заңы 2019 жылғы 12 желтоқсандағы № 279-VІ ҚРЗ. ... Мұнай өңдеу және газ өңдеу зауыттары ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 1 тамыздағы № 607 Жарлығы. ... Атырау мұнай өңдеу зауытында ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "мұнай өңдеу зауыты" термині белсенді қолданыста екенін ескере отырып, "мұнай өңдеу зауыты" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Механика және машинатану, Машинажасау, Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Экология, Химия | +9 |
| 84. | заглушка | тығын, бітеуіш, тұмша (2015) | заглушкатығын, бітеуіш, тұмша (2015)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тығын, бітеуіш, тұмша – құбырлардағы соңғы тесіктерін жабуға және контейнерлер жасауға арналған фитингтің бір түрі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: stopper, vilka 4. Түрік: tıkaç 5. Ағылшын: cork, stopper 6. Неміс: stopfen 7. Бекітілген нұсқасы: заглушка – тұмша (техн.) (2015), смог – тұмша(хим) (2006) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ. ... автомобиль ширақ сымдары үшін резеңке төлкелер мен бітеуіштер ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1202 қаулысы. ... Бітеуіш, тығын, жапқыш немесе екінші клапан ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 2 тамыздағы № 369 бұйрығы. ... бұрандалы қосылыстарға бітеуіштерді орнату ... 9. Ұсыныстар: 2015 жылы бекітілген "тұмша" термині заң құжаттарында қолданылмаған және химия саласында аталған термин "смог" мағынасында бекітілгендіктен, "тығын" немесе "бітеуіш" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Механика және машинатану, Машинажасау, Кен ісі және металлургия, Экология, Химия | +5 |
| 85. | загорание повторное | қайта жану, қайта тұтану | загорание повторноеқайта жану, қайта тұтануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қайта жану, қайта тұтану – өрт сөндіру құралдарының көмегімен сөндірілген жанғыш зат бастапқы тұтануға қарағанда төмен температурада тұтану көзінсіз қайта тұтанатын құбылыс. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: qayta quyosh yonishi 4. Түрік: yeniden alevlenme 5. Ағылшын: reignition 6. Неміс: wieder aufleuchten 7. Бекітілген нұсқасы: процесс горения – жану процесі (2023), горение – жану (2016), повторное обращение – қайта жасалған өтініш (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 4 мамырдағы № 275-IV Заңы. ... жануға көмектесетін, тұтануды тудыратын және ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... өздігінен жануын болғызбау... Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2017 жылғы 27 сәуірдегі № 484 бұйрығы. ... бастапқы жанудың пайда болған орнын анықтау ... 9. Ұсыныстар: "қайта тұтану" термині мағыналық жағынан "оттың қоздануы", "қызуланып шоқтану" процесін білдіреді. "Қайта жану" от алып жалындап жануды білдіреді. Сәл де болса мағыналық реңкте айырмашылық бар. Сондықтан "қайта жану" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Әскери іс, Экология | +1 |
| 86. | загрязнение тепловые (термальное) | жылы ластану (термалды) | загрязнение тепловые (термальное)жылы ластану (термалды)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жылы ластану (термалды) – қоршаған орта температурасының жоғарылауы нәтижесінде негізінен қыздырылған ауаның, шығатын газдар мен сулардың өнеркәсіптік шығарындыларына байланысты пайда болатын физикалық (әдетте антропогендік) ластану түрі. Қоршаған ортаның химиялық құрамының өзгеруінің қайталама нәтижесі ретінде де туындауы мүмкін; 2) температураның табиғи деңгейден мерзімді немесе ұзақ мерзімді жоғарылауымен сипатталатын қоршаған ортаның физикалық ластануының бір түрі. 2. Этимологиясы: термальный (фр. thermae, гр. therme) - "жылу", "жылы". 3. Өзбек: termal ifloslanish 4. Түрік: termal kirlilik 5. Ағылшын: thermal pollution 6. Неміс: thermische Verschmutzung 7. Бекітілген нұсқасы: вoздушнo-тeплoвoй oбoгрeв – жылы ауада қыздыру (2022), антропогенное загрязнение – антропогендік ластану (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 10 наурыздағы № 244 Қаулысы... термалдық ластанудан қорғау саласында ... Қазақстан Республикасының Заңы 2017 жылғы 27 желтоқсандағы № 126-VI ҚРЗ. ... термалды сулар – температурасы 200С-тан жоғары ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... қоршаған ортаның ластануын, табиғи ортаның тозуын ... 9. Ұсыныстар: "жылы ластану" - калька аударма. Сондықтан да заңнамалық құжаттардағы қолданысты, басқа тілдердегі аудармаларды қарастыра келе, "термалды ластану" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Физика және астрономия, Медицина, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология | -8 |
| 87. | загрязнение шумовое | шумен ластану, шуылмен мазалау | загрязнение шумовоешумен ластану, шуылмен мазалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шумен ластану, шуылмен мазалау – тірі ағзалар мен адамдардың тіршілік әрекетін бұзатын антропогендік тітіркендіргіш шу. Тітіркендіргіш шу табиғатта да бар (абиотикалық және биотикалық), бірақ оларды ластану деп санау дұрыс емес, өйткені тірі ағзалар эволюция процесінде оларға бейімделген. 2. Этимологиясы: шу (праслав. *šumъ, еж. грек. ἦχος) – шу, шулау 3. Өзбек: shovqin ifloslanishi 4. Түрік: gürültü kirliliği 5. Ағылшын: noise pollution 6. Неміс: Lärmbelästigung 7. Бекітілген нұсқасы: шум – шу (2016), загрязнение – ластану (хим.) (2006), загрязнение почвы – топырақтың ластануы (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... шулы, электромагниттік, жылулық және радиациялық әсер етуді қоса алғанда,.. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 11 наурыздағы № 160 қаулысы. ... Шу деңгейін төмендету үшін технологияны пайдалану ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 23 қыркүйектегі № ҚР ДСМ - 98 бұйрығы. ... шулы және дірілді операциялар жұмысты орындауда шуы аз механикаландырылған операцияларға ауыстырылады ... 9. Ұсыныстар: "шумен ластану" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Заңтану, Экология, Мәдениет және өнер | +5 |
| 88. | загрязняющее вещество | ластағыш зат, ластағыш заттек | загрязняющее веществоластағыш зат, ластағыш заттекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ластағыш зат, ластағыш заттек (сонымен қатар поллютант) – ластаушы заттардың бір түрі, қоршаған табиғи орта объектісінде фондық мәндерден асатын және сол арқылы химиялық ластануды тудыратын мөлшерде болатын кез келген химиялық зат немесе қосылыс. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: ifloslantiruvchi moddalar 4. Түрік: kirletici madde 5. Ағылшын: polluting substance 6. Неміс: schadstoff 7. Бекітілген нұсқасы: загрязнитель – ластағыш (2022), вещество – заттек (2021), вещество ядовитое – улы заттек (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... босап шығатын ластағыш заттардың атмосфералық ауаға, суға, жерге немесе оның беткі қабатының астына түсуі ... Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 403-VI ҚРЗ. ... Шығарындыларда ластағыш заттардың болу нормативтерінен ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2015 жылғы 25 тамыздағы № 73 Жарлығы. ... негізгі ластағыш заттардың атмосфераға жалпы шығарындыларын азайту қажет ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді ескере келе, "ластағыш заттек" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Медицина, Заңтану, Әскери іс, Экология, Химия, Биология | +5 |
| 89. | задымление | түтіндеу, түтiндету, түтіндену | задымлениетүтіндеу, түтiндету, түтінденуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Түтіндеу, түтiндету, түтіндену – түтін қоспасының жанған кезде сұйық немесе қатты заттардың (материалдардың) үй-жайдағы немесе ашық кеңістікте таралуы. Түтін көрінудің минимумға дейін төмендеуімен, тыныс алуды қиындататын және адамдардың денсаулығына зиян келтіретін улы заттардың концентрациясының болуымен, сондай-ақ жабық көлемде температураның жоғарылауымен сипатталады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: tutuni 4. Түрік: dumanı 5. Ағылшын: smoke 6. Неміс: Verrauchung 7. Бекітілген нұсқасы: окуривание – түтіндету (ауыл шар.) (1971), дым едкий – ащы түтін, улы түтін (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Алматы қаласы әкімдігінің 2023 жылғы 1 ақпандағы № 1/56 қаулысы. ... пайдаланылған газдардың түтіндену нормалары ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2019 жылғы 4 желтоқсандағы № 1035 бұйрығы. ... Эвакуациялық жолдарының түтінденуін болдырмайтын ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 19 шілдедегі № ҚР ДСМ-62 бұйрығы. ... өрттің, түтінденудің алдын алу үшін сигнализациямен жабдықталады... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттардағы қолданысты ескере отырып, "түтіндену" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Медицина, Заңтану, Әскери іс, Экология | +5 |
| 90. | задымление контролируемое | бақыланатын түтіндеу/түтiндету/түтіндену | задымление контролируемоебақыланатын түтіндеу/түтiндету/түтінденуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бақыланатын түтіндеу/түтiндету/түтіндену – ғимарат тұрғындары үшін қолайлы ортаны сақтау және қауіпсіз шығу үшін жеткілікті уақытты қамтамасыз ету. Сондай-ақ материалдық залал мен жұмыс үзілістерін азайту. Түтін жасанды немесе жоспарланған түрде пайда болады және оның параметрлері (қарқындылығы, ұзақтығы, орналасқан жері және т.б.) арнайы жүйелермен немесе адамдармен бақыланады. 2. Этимологиясы: бақылау (нем. Kontrolle, фр. contrôle, лат. contra) contre - "қарсы", rotulus - "айналдыру" 3. Өзбек: nazorat qilinadigan tutun 4. Түрік: duman kontrollü 5. Ағылшын: smoke controlled 6. Неміс: rauch kontrolliert 7. Бекітілген нұсқасы: контролируемая зона – бақыланатын аймақ (2022), окуривание – түтіндету (ауыл шар.) (1971) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылы 30 желтоқсандағы № 351 бұйрығы. ... құрылғылар ықтимал түтіндену мен өрттің жайылуы ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2015 жылғы 27 наурыздағы № 367 бұйрығы. ... Кабинаның түтінденуі кезінде жолаушыларға көмек көрсету функциясы ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2015 жылғы 24 ақпандағы № 160 бұйрығы. ... бақыланатын аймағына апаратын барлық есіктердің кіруін бақылау ... 9. Ұсыныстар: "бақыланатын түтіндену" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Заңтану, Әскери іс, Экология, Сәулет және құрылыс | -2 |
| 91. | зажигание автоматическое | автоматты оталдыру | зажигание автоматическоеавтоматты оталдыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Автоматты оталдыру – қажетті уақытта ішкі жану қозғалтқышының цилиндрлерінде отын-ауа қоспасын тұтататын электр ұшқынының пайда болуын қамтамасыз ететін барлық құрылғылардың жиынтығы. Ол цилиндрлердегі отын-ауа қоспасын тұтандыру үшін ұшқынды от ұшқыштарына беру уақыты мен тәртібін автоматты түрде басқарады. Бұл қозғалтқышты тиімдірек етеді және әртүрлі жұмыс жағдайларында оңтайлы өнімділікті қамтамасыз етеді. 2. Этимологиясы: автомат (гр. autos+matos, франц. automate) - "өзі+әрекет, күш", "өздігінен әрекет ету". 3. Өзбек: avtomatik ateşleme 4. Түрік: otomatik ateşleme 5. Ағылшын: ignition is automatic 6. Неміс: zündung automatisch 7. Бекітілген нұсқасы: зажигание – тұтандыру, оталу (2020), автоматическое включение – автоматты түрде қосылу (индустрия) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2015 жылғы 22 қыркүйектегі № 122 шешімі. ... машина қозғалтқышының оталдыру жүйесінің типі ... Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2018 жылғы 22 ақпандағы № 84 бұйрығы. ... Автоматты түрде реттеуге немесе басқаруға арналған аспаптар мен құрылғылар ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2015 жылғы 30 сәуірдегі № 547 бұйрығы. ... тұтандыру оттықтарын қайта бұрап жабу ... 9. Ұсыныстар: "автоматты оталдыру" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Жеңіл және тоқыма өнеркәсібі, Энергетика, Физика және астрономия, Механика және машинатану, Машинажасау, Электроника, радиотехника және байланыс, Сәулет және құрылыс | +3 |
| 92. | зажигательное оружие | өртегіш қару | зажигательное оружиеөртегіш қаруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өртегіш қару – әсері жауынгерлік тұтандырғыштарды қолдануға негізделген қару-жарақ. Өрт сөндіру қаруы жеке құрамды (ашық және баспаналарда орналасқан) зақымдау, техниканы, материалдық құралдарды, құрылыстарды, егістіктер мен орман алқаптарын жою, сондай-ақ соғыс қимылдары ауданында өрт жасау үшін қолданылады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: yong'in qurollari 4. Түрік: yangın silahları 5. Ағылшын: incendiary weapon 6. Неміс: brandwaffe 7. Бекітілген нұсқасы: мусоросжигатель – қоқысөртегіш (2022), биологическое (бактериологическое) оружие – биологиялық (бактериялогиялық) қару (2024), оружие – қару (1971) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 23 ақпандағы N 140-IV Заңы. ... Өртегіш қаруды қолдануға тыйым ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 8 қазандағы N 929 Қаулысы. ... Өртегіш қару туралы III хаттаманы және Көзді соқыр ететін лазерлік қару туралы ... Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2022 жылғы 6 желтоқсандағы № 1171 бұйрығы. ... өртегіш құралдардан қорғану ... 9. Ұсыныстар: "өртегіш қару" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Заңтану, Әскери іс, Тарих, Экология | +1 |
| 93. | зажигательные вещества | өртегіш заттар, өртегіш заттектер | зажигательные веществаөртегіш заттар, өртегіш заттектерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өртегіш заттар, өртегіш заттектер – шығаратын жанған кезде көп жылу саны арнайы заттар (заттектер). Олар тұтандырғыш қаруда қолданылады. Олар ауаның оттегін (от қоспалары, ақ фосфор, "электрон" қорытпасы) және ауаға қол жеткізбестен - жанғыш және тотықтырғыштан жасалған қатты пиротехникалық құрамдарды (термиттер, цирконий және оның құрамында оттегі бар тұздары бар басқа металдармен қорытпалары) пайдалана отырып жануы мүмкін. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: olovli moddalar 4. Түрік: yangın çıkarıcı maddeler 5. Ағылшын: incendiary substances 6. Неміс: brandstoffe 7. Бекітілген нұсқасы: мусоросжигатель – қоқысөртегіш (2022), растворимое вещество – ерігіш заттек (2024), вещество – заттек (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 27 ақпандағы № 147 бұйрығы. ... өртегіш, жасаурататын немесе түтін түзгіш заттарды қамтитын ... ... Тез тұтанғыш сұйықтығы бар қатты жаққыш құралдар ... Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2018 жылғы 24 шілдедегі № 12 ұсынымы. ... Фрикциондық соққылы немесе жандырғыш түтіктер ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 343 бұйрығы. ... Жандыру патрондары, түтіктер ... 9. Ұсыныстар: "өртегіш заттектер" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Физика және астрономия, Заңтану, Әскери іс, Экология, Химия | -3 |
| 94. | законы и обычаи войны | соғыс заңдары мен дәстүрлері, соғыс заңдары мен жөн-жосықтары | законы и обычаи войнысоғыс заңдары мен дәстүрлері, соғыс заңдары мен жөн-жосықтарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Соғыс заңдары мен дәстүрлері, соғыс заңдары мен жөн-жосықтары – соғыс құқығын сипаттайтын халықаралық құқық заңдарын білдіретін заңды термин және әскери қимыл кезіндегі мінез-құлық нормалары. Бұл заңдарды бұзғаны үшін қылмыстық жауапкершілік тек халықаралық (мемлекеттік) деңгейге ғана емес, жеке тұлғаларға да қатысты. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: urush qonunlari va urf-odatlari 4. Түрік: savaş kanunları ve gelenekleri 5. Ағылшын: laws and customs of war 6. Неміс: gesetze und Gebräuche des Krieges 7. Бекітілген нұсқасы: война – соғыс (2022), законы природы – табиғат заңдары (2018), обычаи делового оборота – іскерлік айналымның әдет-ғұрыптары (2016), унифицированные правила и обычаи – бірізді ережелер мен ғұрыптар (банк ісі) (2006) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 7 маусымдағы N 260 Заңы. ... заңдарда көзделген жағдайда ... Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 5 ақпандағы N 19-IV Заңы. ... әдет-ғұрыптарды жоюға бағытталған ... Қазақстан Республикасы Президентінiң 1995 жылғы 21 тамыздағы N 2416 Жарлығы. ... заңдары, ережелерi және iс жосықтары... 9. Ұсыныстар: бекітуге "соғыс заңдары мен жөн-жосықтары" терминін бекіту ұсынылады. Себебі "Дәстүр - белгілі бір ұлттың немесе халықтың ұрпақтан ұрпаққа беріліп отыратын, тарихи қалыптасқан, олардың әлеуметтік ортасында ұзақ уақыт бойы сақталып отырған әлеуметтік-мәдени құндылықтар жиынтығы" (Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. – Алматы: Сөздік-словарь, 2007. - 344 б.) 10. Қолданылу саласы: Заңтану, Әскери іс, Тарих, Іс жүргізу және мұрағат ісі | +3 |
| 95. | замер сопротивления изоляции | оқшаулау кедергісін өлшеу | замер сопротивления изоляцииоқшаулау кедергісін өлшеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Оқшаулау кедергісін өлшеу – электр тізбегіндегі электр оқшаулау деңгейін анықтау үшін қолданылатын процедура. Бұл процедура мегаомметрдің көмегімен жүзеге асырылуы мүмкін. 2. Этимологиясы: оқшаулау (франц. isolatio) - "жалғыздық, бөлу" 3. Өзбек: izolyatsiya qarshiligini o'lchash 4. Түрік: yalıtım direncinin ölçülmesi 5. Ағылшын: measurement of insulation resistance 6. Неміс: messung des Isolationswiderstands 7. Бекітілген нұсқасы: сопротивление изоляции – оқшаулау кедергісі (байланыс) (2007), замер давления воздуха – ауа қысымын өлшеу (көлік және қатынас жолдары) (2015), измерение – өлшеу (матем.) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 30 наурыздағы N 353-І Заңы. ... уақытша оқшаулауды ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2017 жылғы 25 шілдедегі № 500 бұйрығы. ... оқшаулау кедергілерін өлшеу; Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 11 қарашадағы № 999 қаулысы. ... электрлік кедергісін азайтуға көмектеседі ... Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2018 жылғы 25 қыркүйектегі № 625 бұйрығы. ... оқшаулау кедергісін өлшеу, жабық және ашық тарату құрылғыларын ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттағы қолданысын ескере отырып, "оқшаулау кедергісін өлшеуді" бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Физика және астрономия, Механика және машинатану, Машинажасау, Кен ісі және металлургия | +7 |
| 96. | замкнутое пространство | тұйықталған кеңістік, тұйық кеңістік | замкнутое пространствотұйықталған кеңістік, тұйық кеңістікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұйықталған кеңістік, тұйық кеңістік – кіру және шығуы шектеулі, адамдар тұруға жарамсыз кеңістік. Мысал ретінде кейде жөндеушілер кіретін, бірақ адам өмір сүруге арналмаған резервуардың ішкі бөлігін келтіруге болады. Жабық кеңістіктегі қауіптерге көбінесе зиянды шаң немесе газдар, тұншығу, сұйықтыққа батыру немесе борпылдақ түйіршікті қатты заттар (мысалы, астық бункерлері), электр тогының соғуы немесе тұзаққа түсу жатады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: yopiq joy 4. Түрік: kapalı alan 5. Ағылшын: closed space 6. Неміс: geschlossener Raum 7. Бекітілген нұсқасы: замкнутое кровообращение – тұйық қанайналым (2023), пространство – кеңістік (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 17 шілдедегі № 731 Қаулысы. ... Тазартпа немесе тұйық қазбадан, камерадан ... Қазақстан Республикасының Заңы 2019 жылғы 26 желтоқсандағы № 288-VІ ҚРЗ. ... қалыптасқан аумақтарда тұйықталған қоныстардың ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылы 30 желтоқсандағы № 351 бұйрығы. ... көлбеу қазбалар, тұйық оқпандар ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарының стилімен "тұйық кеңістік" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Дене тәрбиесі және спорт, Медицина, Экология, Биология, Ауыл шаруашылығы | +5 |
| 97. | запал | тұтандырғыш, ыстық ұру (2022) | запалтұтандырғыш, ыстық ұру (2022)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұтандырғыш, ыстық ұру – зарядты тұтататын құрылғы мен құрал, бұл өз кезегінде жарылыс тудырады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: yonuvchi 4. Түрік: аteşleyici 5. Ағылшын: igniter 6. Неміс: Zünder 7. Бекітілген нұсқасы: захват зeрна, запал зeрна – дәнді ыстық ұру (2022), запал – ыстық ұру (ауылш.) (2022), запал – тұтандырғыш (әскери іс) (2000) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2001 жылғы 16 шілде N 960. ... Жарылғыш материалдардың - (ДШЭ-12 тұтандырғыш жiбінiң) ... Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 1 шілдедегі № 223-V ҚРЗ. ... тұтандыру капсюльдері; тұтандырғыштар; ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 2 ақпандағы № 187 Жарлығы ... тұтандырғыштар мен жарылғыш заттардың қалмауын тексеруге; ... 9. Ұсыныстар: "запал - ыстық ұру" ауылшаруашылығы термині, ал "тұтандырғыш - запал" әскери іс термині болғандықтан, бұрын да бекітілгенін ескере отырып, "тұтандырғыш" терминін бекіту ұснылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Механика және машинатану, Заңтану, Әскери іс | -3 |
| 98. | заражение | жұқтыру, зақымдану, бүліну | заражениежұқтыру, зақымдану, бүлінуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жұқтыру, зақымдану, бүліну – тірі ағзалардың бактерияларды немесе вирустарды, саңырауқұлақтарды немесе қарапайымдыларды жұқтыру процесі. Медицинада инфекция термині бөтен микроорганизмдердің адам мен жануарлар ағзасымен өзара әрекеттесуінің әртүрлі түрлерін білдіреді. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: infektsiya, mag'lubiyat, zarar 4. Түрік: bulaşma, yenilgi, bozma 5. Ағылшын: infection, defeat, damage 6. Неміс: Infektion, Niederlage , Beschädigung 7. Бекітілген нұсқасы: интенсивность заражения – жұқтыру интенсивтілігі (2022), поражение – зақымдану (мед.) (1995), повреждение – бүліну (мед.) (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 29 қарашадағы N 1113 Жарлығы. ... жұқтыру жолдары және алдын алу шаралары ... Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі N 172 Заңы. ... адамның АҚТҚ жұқтыруына тексеру жүргiзу ... Қазақстан Республикасының Кодексі 2014 жылғы 3 шiлдедегі № 226-V ҚРЗ. ... ауру жұқтыруы, сәулеленуі немесе улануы ... 9. Ұсыныстар: "жұқтыру, зақымдану, бүліну" терминдерінің мағыналық айырмашылықтары бар. Ұсынылған терминнің "заражение - жұқтыру" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Экология, Химия, Биология | +3 |
| 99. | заражение бактериальное, бактериальное поражение | бактериялық зақымдану | заражение бактериальное, бактериальное поражениебактериялық зақымдануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бактериялық зақымдану – патогендік бактерияларды бір адамның екіншісіне беру процесі немесе сыртқы ортамен байланыс арқылы бактериялармен жұқтыру. 2. Этимологиясы: бактерия (еж.гр. bakterion) - "таяқша". 3. Өзбек: bakterial shikastlanish 4. Түрік: bakteriyel lezyon 5. Ағылшын: bacterial lesion 6. Неміс: bakterielle Läsion 7. Бекітілген нұсқасы: бактериальные средства – бактериялық құралдар (2022), биологическое поражение – биологиялық зақымдану (2024), поражение – зақымдану (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 11 ақпандағы N 344-I Заңы. ... бактериялық күйігін жұқтырған жойылған жеміс-жидек ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2023 жылғы 26 қыркүйектегі № 517 бұйрығы. ... бактериялық құралдармен зақымдану кезінде ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 24 наурыздағы № ҚР- ДСМ-27 бұйрығы. ... миокардтың зақымдану маркерлерін (МВ КФК, тропонин, миоглобин) анықтау ... 9. Ұсыныстар: "бактериальное поражение - бактериялық зақымдану" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Әскери іс, Экология, Биология | -4 |
| 100. | заражение местности | жергілікті жердің зақымдануы | заражение местностижергілікті жердің зақымдануыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жергілікті жердің зақымдануы – ядролық, химиялық және биологиялық қаруды қолданудың салдарының бірі, белгілі бір аумақты ластау немесе жұқтыру мүмкіндігі. Бұл ұғым көбінесе экологиялық немесе биологиялық қауіптермен байланысты, мысалы, қауіпті заттардың шығарылуы, ядролық апаттар, жұқпалы аурулар эпидемиясы және т.б. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: hududning ifloslanishi 4. Түрік: bölgenin kirlenmesi 5. Ағылшын: contamination of the area 6. Неміс: schäden am Ortsgebiet 7. Бекітілген нұсқасы: разведка местности – жергілікті жерді барлау (2020), физическое поражение – физикалық зақымдану (2024), поражение – зақымдану (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... жергілікті жердің еңістілігі ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 5 шілдедегі N 364 Жарлығы. ... Жергілікті жердің елді мекендерінен ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 24 сәуірдегі N 464 қаулысы. ... Жолдардың уақытынан бұрын зақымдануының алдын алу ... 9. Ұсыныстар: "жергілікті жердің зақымдануын" бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Әскери іс, Экология, Химия, Биология | +7 |
| 101. | заражение химическое, химическое поражение | химиялық зақымдану | заражение химическое, химическое поражениехимиялық зақымдануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Химиялық зақымдану – табиғи ортада қауіпті химиялық заттардың белгілі бір уақыт ішінде адамдарға, ауылшаруашылық жануарлары мен өсімдіктерге қауіп төндіретін концентрацияда немесе мөлшерде таралуы. 2. Этимологиясы: химия (гр. σημεία khēmeia) - "бірге құю". 3. Өзбек: kimyoviy shikastlanish 4. Түрік: kimyasal hasar 5. Ағылшын: chemical damage 6. Неміс: chemische Läsion 7. Бекітілген нұсқасы: химиялық құбылыс – химическое явление (2023), физикалық зақымдану – физическое поражение (2024), зақымдану – поражение (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 26 наурыздағы N 396-II Заңы. ... табиғат апаты, жер сiлкiнiсi, радиоактивтi немесе химиялық улану азаматтық тәртiпсiздiктер... Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 1 желтоқсандағы N 209-IV Заңы. ... радиоактивті немесе химиялық немесе биологиялық зақымдануы мүмкін ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2020 жылғы 15 қазандағы № ҚР ДСМ-131/2020 бұйрығы. ... сыртқы факторлардың әсерінен зақымдануының салдарлары: радиация, термиялық, химиялық ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттардағы қолданысты ескере отырып, "химиялық зақымдану" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Әскери іс, Тарих, Экология, Химия | +5 |
| 102. | зарин | зарин | заринзаринСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Зарин – өте улы синтетикалық органфосфат қосылысы. Түссіз, иіссіз сұйықтық, жүйке-салдық құрал ретінде өте тиімді химиялық қару болғандықтан қолданылады. 2. Этимологиясы: зарин (нем. Sarin, Schrader, Ambrose, Rüdiger, van der Linde) - Schrader, Ambrose, Rüdiger, van der Linde авторлардың фамилияларының аббревиатуралары. 3. Өзбек: zarin 4. Түрік: sarin 5. Ағылшын: sarin 6. Неміс: Sarin 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 1999 жылғы 24 маусым N 398-I. ... мысалы: зарин: 0-изопропилметилфторфосфонат ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 21 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-301/2020 бұйрығы. ... Фосфорорганикалық уландырғыш заттар (зарин, зоман, ВИ-газдар) ... Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 2023 жылғы 20 шiлдедегi № 525 бұйрығы. ... Sarin (GB): O-Зарин (GB): О- ... 9. Ұсыныстар: "зарин" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Әскери іс, Экология, Химия, Биология | +7 |
| 103. | засечка ядерных взрывов | ядролық жарылыстарды белгілеу, ядролық жарылыстарды анықтау | засечка ядерных взрывовядролық жарылыстарды белгілеу, ядролық жарылыстарды анықтауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ядролық жарылыстарды белгілеу – арнайы техникалық құралдардың көмегімен акустикалық, гидроакустикалық, магниттік және сейсмикалық сигналдарды, сондай-ақ ядролық жарылыспен бірге жүретін электромагниттік және жарық сәулелерін тіркеу және талдау негізінде ядролық жарылыстың эпицентрінің, қуатының, биіктігінің және түрінің координаттарын анықтау. 2. Этимологиясы: ядро (грек. hadros) - "күшті, берік" 3. Өзбек: yadro portlashlarining seriflari 4. Түрік: nükleer patlama tespiti 5. Ағылшын: detection of nuclear explosions 6. Неміс: die Kerbe der nuklearen Explosionen 7. Бекітілген нұсқасы: ядерный взрыв – ядролық жарылыс (2018), кертпеш – засечка (2016), белгілеу (іс жүргізу) – установление (2010) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2001 жылғы 14 желтоқсан N 270-ІІ. ... ядролық жарылыстарды тоқтату өзiмен ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1999 жылғы 12 наурыз N 235. ... |ядролық жарылыстарды бақылау.|әдістемелік базасын ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... ядролық жарылыстардың қалдықтары; Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 18 желтоқсан N 1787-ХІІ Заңы. ... ядролық жарылыстар әсерiнен зардап шеккен ... 9. Ұсыныстар: "ядролық жарылыстарды белгілеу" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Медицина, Заңтану, Әскери іс, Экология, Химия | +3 |
| 104. | затопление местности | жергілікті су жайылу, жергілікті су басу | затопление местностижергілікті су жайылу, жергілікті су басуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жергілікті су жайылу – өзендердегі су деңгейінің көтерілуі (өзен төгіліп, жағадан шығып, ғимараттар мен құрылыстарды су басады). Бұл жағдай төтенше жағдай ретінде қарастырылады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: hududni suv bosishi 4. Түрік: bölgenin su basması 5. Ағылшын: flooding of the area 6. Неміс: überflutung des Geländes 7. Бекітілген нұсқасы: су басу – затопление (2022), жергілікті ластану – местное загрязнение (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... су басу, су жайылу, батпақтану ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 24 қазандағы № 732 бұйрығы. ... ықтимал су басу салдарынан... Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 12 ақпандағы N 132-IV Заңы. ... су тасу, су басу, топан су басу мен табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың ... 9. Ұсыныстар: "жергілікті су жайылу" термині заңнамалық құжатта кездеспеді. "Су басу" - жиі қолданыста және бекітілген термин. Соны ескере отырып, "жергілікті су басу" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Ауыл шаруашылығы | -6 |
| 105. | землетрясение | жер сілкінісі, жер сілкіну (2016) | землетрясениежер сілкінісі, жер сілкіну (2016)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жер сілкінісі – бұл жер қыртысында немесе жоғарғы мантияда кенеттен орын ауыстыру және жыртылу нәтижесінде пайда болатын және серпінді тербелістер түрінде ұзақ қашықтыққа берілетін жер асты дүмпулері мен тербелістер. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: zilzila 4. Түрік: deprem 5. Ағылшын: еarthquake 6. Неміс: Erdbeben 7. Бекітілген нұсқасы: зілзала – бедствие (2024), жер сілкінісі дүмпуі (төтенше жағдайлар) – возбуждение землетрясения (2015), землетрясение – жер сілкіну (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 12 маусымдағы N 438-II Заңы. ... Жер сілкінісі салдарынан ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 8 тамыздағы N 793 қаулысы. ... ауданындағы жер сілкінісінен зардап шеккен ... Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2024 жылғы 22 сәуірдегі № 405 бұйрығы. ... табиғи зілзала (өрт, су тасқыны, жер сілкінісі) ... 9. Ұсыныстар: "зілзала - бедствие" термині бекітілген, "землетрясение - жер сілкінісі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Медицина, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология | +7 |
| 106. | извещатель пожарный дымовой | түтіндік өрт хабарлағыш | извещатель пожарный дымовойтүтіндік өрт хабарлағышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Түтіндік өрт хабарлағыш – жанатын аэрозольді өнімдерге ден қойып, жауап қататын автоматты өрт хабарландырушысы. Ол оптикалық-электронды және иондаушы болып бөлінеді. 2. Этимологиясы: пожар (праслав. požarь) – "от, өрт". 3. Өзбек: yong'in tutun detektori 4. Түрік: yangın duman dedektörü 5. Ағылшын: smoke detector 6. Неміс: rauchmelder der Feuerwehr 7. Бекітілген нұсқасы: дымник – түтіндік (2021), выхлопная труба – түтіндік (көлік) (2004), пожар – өрт (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 28 наурыздағы N 299 Қаулысы. ... ИП-212-41М түтінді хабарлағышы... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ ... Түтіндік дабылнама; тасымалданатын жеке дабылнама (дабыл) ... Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің 2022 жылғы 22 қыркүйектегі № 525 бұйрығы. ... Түтіндік өрт хабарлағыш (түтін детекторы)... 9. Ұсыныстар: "түтіндік өрт хабарлағыш" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Әскери іс, Электроника, радиотехника және байланыс | -6 |
| 107. | имитация огня | атысты имитациялау, атысты, оқ атуды имитациялау | имитация огняатысты имитациялау, атысты, оқ атуды имитациялауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Атысты имитациялау – әскери және жаттығу жағдайында жауынгерлік құралдарды қолданбай, нақты жағдаят жасау үшін қолданылатын арнайы әдістер мен құралдар. 2. Этимологиясы: имитация (лат.imitatio) - "еліктеу". 3. Өзбек: Simulyatsiya qilingan tortishish 4. Түрік: atış simülasyonu 5. Ағылшын: imitation fire 6. Неміс: schießsimulation 7. Бекітілген нұсқасы: огонь – ату, атыс (2020), щит стрелковый – атыс қалқаны (2021), имитационные упражнения – имитациялық жаттығулар (2019) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2022 жылғы 6 желтоқсандағы № 1171 бұйрығы.... имитациялау оқ атуын және тактикалық оқу-жаттығуды ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ. ... жібек жіптердің кетгутін имитациялау ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2019 жылғы 1 шілдедегі № 602 бұйрығы. ... оқ атуды имитациялауға жарамды күйге келтірілген атыс ... 9. Ұсыныстар: мәнмәтінге байланысты "атысты, оқ атуды имитациялау" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Дене тәрбиесі және спорт, Заңтану, Әскери іс | +5 |
| 108. | иприт, горчичный газ | иприт, қыша газы | иприт, горчичный газиприт, қыша газыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Иприт немесе қыша газы – S (CH2CH2Cl 2)2 формуласы бар химиялық қосылыс, теріні зақымдайтын әсері бар жауынгерлік уландырғыш. 2. Этимологиясы: иприт (алғашқы атауы - Lost, екінші атауы - Ipern) — "ғалымдар Вильгельм Ломель, Вильгельм Штейнкопф тың фамилияларының қысқартылған атауы", "Бельгияның Ипер қаласының атауы". 3. Өзбек: iprit 4. Түрік: hardal gazı 5. Ағылшын: mustard gas 6. Неміс: Senfgas 7. Бекітілген нұсқасы: гoрчица – қыша (2022), газ – газ (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 21 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-301/2020 бұйрығы. "Теріге әсер ететін улы заттар (иприт, люизит ... Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2017 жылғы 30 маусымдағы № 186 бұйрығы. ... париждік көкшөп, осароол иприт ... Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 2023 жылғы 20 шiлдедегi № 525 бұйрығы. ... күкірт қышасы (күкіртті иприттер) ... 9. Ұсыныстар: химиялық заттектің екінші атауы "қыша газы" болғанмен, заңнамалық құжаттарда ол термин кездеспеді, "иприт" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Заңтану, Әскери іс, Экология, Химия, Биология | +7 |
| 109. | кислородный индекс | оттегі индексі | кислородный индексоттегі индексіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Оттегі индексі – оттегінің азот қоспасындағы ең аз көлемдік пайызы, онда арнайы сынақтар жағдайында материалдардың шам тәрізді жануы мүмкін. 2. Этимологиясы: индекс (лат. index) - "көрсеткіш". 3. Өзбек: kislorod indeksi 4. Түрік: oksijen indeksi 5. Ағылшын: oxygen index 6. Неміс: Sauerstoffindex 7. Бекітілген нұсқасы: круговорот кислорода в природе – табиғаттағы оттегі айналымы (2023), индекс – индекс (1971), вентиляционный индекс – вентиляциялық индекс (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі.... оттегі бар көмірсутектер ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 1 тамыздағы № 607 Жарлығы. ... оттегі өндірісінің ауаны бөлу блогын салу ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 27 қыркүйектегі N 848 Қаулысы. ... Экологиялық орнықтылықтың индексі ... 9. Ұсыныстар: "оттегі индексі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Физика және астрономия, Механика және машинатану, Әскери іс, Кен ісі және металлургия, Химия | +7 |
| 110. | колеблющаяся пластина | тербелмелі пластина | колеблющаяся пластинатербелмелі пластинаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тербелмелі пластина – діріл немесе тербеліс қозғалыстарын орындай алатын пластина. Бұл термин әдетте ғылым мен техниканың әртүрлі салаларында, соның ішінде физика, инженерия және акустикада қолданылады. 2. Этимологиясы: пластина (лат.plasticart, plastika, plastina) - "қалыптастыру немесе "мүсіндеу", "түтік". 3. Өзбек: tebranuvchi plastinka 4. Түрік: salınımlı plaka 5. Ағылшын: oscillating plate 6. Неміс: oszillierende Platte 7. Бекітілген нұсқасы: колебательный контур – тербелмелі контур (2018), колебательная система – тербелмелі жүйе (2023), полупроводниковая пластина – жартылай өткiзгiш тілімше (2021), метод парафиновой пластинки – парафинді пластинка әдісі (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 11 қарашадағы № 998 қаулысы. ... тербелмелі пластина арасында соққы... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1200 қаулысы. ...бекітілген пластина мен тербелмелі пластина... 9. Ұсыныстар: "тербелмелі пластина" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Медицина, Әдебиет және лингвистика, Электроника, радиотехника және байланыс | +7 |
| 111. | курс стрельбы | оқ ату курсы | курс стрельбыоқ ату курсыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Оқ ату курсы – сарбаздарды, курсанттарды, сержанттар мен офицерлерді оқытуға арналған атыс қаруын, гранатометшілерді, тасымалданатын танкке қарсы кешендерді шебер және тиімді қолдануға және қазіргі заманғы шайқаста жауынгерлік машиналардың атыс күшін барынша пайдалануға, сондай-ақ бөлімшелерді (есептеулерді), взводтар мен роталарды бөлімше құрамындағы атыс міндеттерін шешуге дайындауға арналған курс. 2. Этимологиясы: курс (лат. cursus) - «ағыс, жол». 3. Өзбек: otish kursi 4. Түрік: atış kursu 5. Ағылшын: shooting course 6. Неміс: schießkurs 7. Бекітілген нұсқасы: огонь – ату, атыс (2020), курс – бағам, бағыт (эконом) (2004), курс полный – толық курс (2019) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 5 шілдедегі N 364 Жарлығы.. .. оқ ату даярлығы бойынша сабақтарды ... Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 19 қазандағы N 85 Заңы. ... атыс даярлығы бойынша сабақтар жүргізу үшін ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 20 сәуірдегі № 374 бұйрығы. ... оқ атуды талдауды өткізуді үйретуге арналған оқу-жаттығу ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарды ескере отырып, "оқ ату курсы" деп бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Дене тәрбиесі және спорт, Заңтану, Әскери іс, Іс жүргізу және мұрағат ісі | +9 |
| 112. | лафетный ствол | лафетті оқпан | лафетный стволлафетті оқпанСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Лафетті оқпан – өрт сөндіргіштің үлкен қысымын өрт шыққан аймаққа жеткізу үшін пайдаланылатын, өзгермелі алау бұрышы бар үздіксіз немесе шашыратылған су ағынын немесе өрт сөндіргіш затты қалыптастыруға арналған құрылғы. 2. Этимологиясы: лафет (лат. fustis, нем. Lafett, фр. l'affût) — «ағаш діңі". 3. Өзбек: lafet bochkasi 4. Түрік: taşıma namlusu 5. Ағылшын: carriage barrel 6. Неміс: Lafettenstrahlrohr 7. Бекітілген нұсқасы: ствол – оқпан (өртке қарсы қызм.) (1999), ствол воздушно-пенный – ауа-көбікті оқпан (өрт қарсы қызм) (1999) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің міндетін атқарушының 2011 жылғы 12 мамырдағы № 273 бұйрығы. ... лафетті оқпандардың бір... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 7 қарашадағы № 888 бұйрығы. ...қол және лафеттік оқпандармен су беру жұмысы... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 7 қарашадағы № 783 бұйрығы. ... Тасымалданатын лафетті оқпан... 9. Ұсыныстар: "лафетті оқпан" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Механика және машинатану, Әскери іс, Экология, Ауыл шаруашылығы | +7 |
| 113. | легенд прикрытия | жасырын бүркемелеу | легенд прикрытияжасырын бүркемелеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жасырын бүркемелеу – шынайы ниеттерді, операцияларды немесе әрекеттерді жаудан немесе қоғамнан жасыру үшін қолданылатын сценарий немесе ақпарат. Бұл жалған әсер қалдыруға немесе зейінді басқа бағытқа бағыттауға көмектеседі және бұл нақты мақсаттарды қорғауды және сәтті орындауды қамтамасыз етеді. 2. Этимологиясы: легенда (лат. legenda) - "оқуға тиіс нәрсе", сөздің түбірі "legere" -"оқу" етістігінен шыққан. 3. Өзбек: qoplanish afsonalar 4. Түрік: örtbas efsanelerinin 5. Ағылшын: cover legends 6. Неміс: versteckte Verkleidung 7. Бекітілген нұсқасы: укрытие – жасырын пана (2015), латентный – жасырын (мед.) (1995), скрытый слой – жасырын қабат (2021), маскировка – бүркемелеу (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Төрағасының 2023 жылғы 7 желтоқсандағы № 92/қе бұйрығы. ... бүркемелеу аңыздарын және оларды енгізу ... Бұйрық Қазақстан Республикасының Ұлттық қауiпсiздiк комитетi Төрағасы 1996 жылғы 25 қаңтар N 21/дсп ... нарядты бүркемелеу шараларын ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 30 желтоқсандағы N 1300 Қаулысы. ... бүркемелеу және олардың қызметін ұйымдастыру жөніндегі шараларды... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжатта "бүркемелеу аңыздары" термині қолданылған. Бұл калька аудармаға жақынырақ. Сондықтан "жасырын бүркемелеу" терминін бекіткен жөн. 10. Қолданылу саласы: Дене тәрбиесі және спорт, Заңтану, Әскери іс, Іс жүргізу және мұрағат ісі | +7 |
| 114. | легендирование | бүркемелеу, аңыздандыру | легендированиебүркемелеу, аңыздандыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бүркемелеу, аңыздандыру – қорғау объектісінің функционалдық мақсаты туралы жалған ақпаратты әдейі таратуды және қолдауды көздейтін ақпаратты техникалық барлаудан қорғау тәсілі, стратегиялық немесе тактикалық мақсаттарға жету үшін алдын-ала жасалған сценарийлерді, әңгімелерді немесе ақпараттық "аңыздарды" құру және пайдалану процесі. 2. Этимологиясы: легенда (лат. legenda) - "оқуға тиіс нәрсе", сөздің түбірі "legere" -"оқу" етістігінен шыққан. 3. Өзбек: afsanalash 4. Түрік: efsaneleştirme 5. Ағылшын: legendization 6. Неміс: Legendenbildung 7. Бекітілген нұсқасы: маскировка – бүркемелеу (2021), глубокое прикрытие – әріден бүркемелеу (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 22 сәуірдегі N 27-IV Заңы. ... темір жолдарын техникалық бүркемелеудің ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 16 маусымдағы N 1396 Жарлығы. ... прекурсорларының iзiн жасыру және бүркемелеу тәсiлдерiне ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 6 желтоқсандағы N 1189 Қаулысы. ... бүркемелеудің бірыңғай жүйесін құру туралы ... 9. Ұсыныстар: бекітілген "маскировка-бүркемелеу" мен "легендирование-бүркемелеу, аңыздандыру" терминдерінің мағыналық реңкінде айырмашылық бар. Ара-жігін ажырату үшін мәнмәтінге қарай "аңыздандыру" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Заңтану, Әскери іс, Тарих, Іс жүргізу және мұрағат ісі | +3 |
| 115. | магнитуда землетрясения | жер сілкінісінің магнитудасы | магнитуда землетрясенияжер сілкінісінің магнитудасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жер сілкінісінің магнитудасы – жер сілкінісі кезінде сейсмикалық толқындар түрінде бөлінетін энергияны сипаттайтын шама. 2. Этимологиясы: магнитуда (лат. мagnus, magnitudo) - "үлкен" + " шамасы". 3. Өзбек: zilzila magnitudasi 4. Түрік: depremin büyüklüğü 5. Ағылшын: earthquake magnitude 6. Неміс: magnitude des Erdbebens 7. Бекітілген нұсқасы: возбуждение землетрясения – жер сілкінісі дүмпуі (төтенше жағдайлар) (2015), землетрясение – жер сілкіну (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 12 маусымдағы N 438-II Заңы ... Жер сілкінісі салдарынан ... Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 15 шілдедегі № 330-IV Заңы ... Тараптар жер сілкінісі немесе өзге де төтенше жағдайлар ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 2 шілдедегі № 526 қаулысы. ... ең ірі жер сілкінісі болып, эпиорталығында оның әсер ету күші... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 2 шілдедегі № 526 қаулысы. ... олардың күшіне (магнитудасына) байланысты болады ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 31 желтоқсандағы N 1383 қаулысы ... магнитудасы сегiз баллға жеттi ... 9. Ұсыныстар: "жер сілкінісінің магнитудасы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология | +7 |
| 116. | мешкотара | қап, жұмсаққап, жеңқап | мешкотарақап, жұмсаққап, жеңқапСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қап, жұмсаққап, жеңқап –сусымалы немесе ұсақ дана жүктерге арналған икемді материалдан (тоқылған, кендір, қағаз, полиэтилен, полипропилен; аралас, көп қабатты, ламинатталған болуы мүмкін) өндірілетін көлік ыдысының түрі. 2. Этимологиясы: мешок (ескі славян.: польша worek, чеш sáček, болгар месец) - "қап". 3. Өзбек: qop idishlari 4. Түрік: çuval konteynerler 5. Ағылшын: bagging 6. Неміс: Sackbehälter 7. Бекітілген нұсқасы: боксерский мешок – бокс қабы (2019), мешок спальный – жатын қапшық (2019) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі.... пайдаланылған қағаз қаптар... Қазақстан Республикасы Президентінің 2019 жылғы 24 қазандағы № 191 Жарлығы. ... қаптарға, жәшіктерге, қораптарға құйып-салу ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ ... қаптар және сөмкелер (конустыларды қоса алғанда) ... Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 26 қаңтардағы № 44 бұйрығы. ... жәшіктер мен қаптар қойма ғимараттарының сөрелері ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "қап" жиі қолданыста екені анықталды. Ауызекі сөйлеу тілінде де "қап- мешкотара" екені белгілі. Сондықтан "қап" сөзін термин ретінде бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Жеңіл және тоқыма өнеркәсібі, Әскери іс, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы | +3 |
| 117. | моренно-ледниковое озеро | мұздақ-мұздық көл, мореналы-мұздық көл | моренно-ледниковое озеромұздақ-мұздық көл, мореналы-мұздық көлСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мұздақ-мұздық көлдер – негізінен төрттік кезеңдегі мұздықтардың белсенділігі нәтижесінде пайда болған көлдердің түрі. Ол мұздық моренаны (мұздықтан қалған тастар мен қиыршық тастардың үйінділері) қалдырған аймақта қалыптасады, яғни мореналармен қоршалған немесе ішінара жабылған су қоймасы. 2. Этимологиясы: морена (нем. Moräne, фр. Moraine) - "мұз, мұздық" 3. Өзбек: morena-muzli ko'l 4. Түрік: moren-buzul gölü 5. Ағылшын: Morena-glacial lake 6. Неміс: morena ist ein Gletschersee 7. Бекітілген нұсқасы: ледник – мұздық (геогр) (2005), моренное озеро – мұздақ көл (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2015 жылғы 31 шілдедегі № 19-1/718 бұйрығы. ... көл, мұздық және басқа да жерүсті және жерасты су... Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрінің м.а. 2023 жылғы 29 наурыздағы № 113/НҚ бұйрығы. ... Мұздық құдықтар - көбінесе тік дөңгелектелген ... Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрінің 2024 жылғы 22 қаңтардағы № 32/НҚ бұйрығы. ...Мореналдық көлдер ... 9. Ұсыныстар: "мұздақ" – қатты аяздан жер бетінің мұз болып қатуы, ал "мұздық" – ұзақ уақыт бойы сақталатын ірі мөлшерлі мұз шоғыры. "Морена" – мұздықтан қалған тастар мен қиыршық тастардың үйінділері. Сондықтан "моренно-ледниковое озеро-мұздақ-мұздық көл" деп бекітуде мамандардың кеңесі керек. Ұсынысымыз: "мореналы-мұздық көл" терминін бекіту. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Экология, Биология | +4 |
| 118. | мотобуры | мотобұрғы | мотобурымотобұрғыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мотобұрғы – бензинмен немесе электр қозғалтқышымен жұмыс істейтін бұрғылау құралы. Ол жердегі, мұздағы немесе басқа материалдардағы тесіктерді бұрғылау сияқты әртүрлі мақсаттарда қолданылады. 2. Этимологиясы: мото (лат. movere, фр.moteur) - «қозғалу, орын ауыстыру", "қозғалтқыш, мотор". 3. Өзбек: motoburlar 4. Түрік: motomatkap ucu 5. Ағылшын: moto drills 6. Неміс: moto borax 7. Бекітілген нұсқасы: бур – бұрғы (механика және машинатану) (2015), бур – бұрғылауыш (көлік және қатынас жолдары) (2015), бур крестовый – айқыш бұрғы (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2015 жылғы 27 мамырдағы № 19-5/477 бұйрығы. ... бұрғылауға арналған мотобұрғы жиынтық ... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2021 жылғы 21 қаңтардағы № 18 бұйрығы. ... Терең емес ұңғымаларды бұрғылауға арналған мотобұрғы ... Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2017 жылғы 4 шілдедегі № 191 бұйрығы... скважиналарды қолмен және мотобұрғымен бұрғылау... 9. Ұсыныстар: "мотобұрғы" термині бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Механика және машинатану, Машинажасау, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы | +4 |
| 119. | наводнение | су басу, субасу, су тасқыны (2005) | наводнениесу басу, субасу, су тасқыны (2005)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су басу, субасу – өзендегі, көлдегі немесе теңіздегі су деңгейінің қардың еруі, нөсер, желдің ағуы кезінде, кептелу, кептелу және т.б. кезінде көтерілуі нәтижесінде жер бедерінің айтарлықтай су тасқыны. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: suv toshqini 4. Түрік: sel 5. Ағылшын: flood 6. Неміс: Überflutung 7. Бекітілген нұсқасы: наводнение – су тасқыны (геогр.) (2005), мұздық тасқыны (геогр.) – наводнение ледниковое (2005) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі N 179 Заңы. ... ылғалдануы, су тасқыны, аңызақ ... Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 9 шілдедегі N 481 Кодексі. ... су тасу, су басу, топан су басу мен табиғи және техногендік сипаттағы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 30 қазандағы № 680 қаулысы. ... болған жойқын су тасқынына байланысты ізгілік көмек көрсету мақсатында ... 9. Ұсыныстар: терминнің бұған дейін бекітілген нұсқасын, заңнамалық құжаттағы қолданыстарын ескере келе, "су тасқыны" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Ауыл шаруашылығы | +2 |
| 120. | нагон воды | судың желмен айдалуы | нагон водысудың желмен айдалуыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Судың желмен айдалуы – желдің су бетіне әсер етуінен туындаған су деңгейінің көтерілуі. Мұндай құбылыстар ірі өзендердің теңіз сағаларында, сондай-ақ үлкен көлдер мен су қоймаларында болады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: suv ko'tarilishi 4. Түрік: rüzgarla su enjeksiyonu 5. Ағылшын: wind pumping of water 6. Неміс: pumpen von Wasser durch den Wind 7. Бекітілген нұсқасы: ластанған су – вода загрязненная (2024), жел – ветер (2023), жел айдаған су (төтенше жағдай) – ветровые нагоны (2015), желқума құбылысы (геогр.) – нагон (1998) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... Каспий теңізі деңгейінің көтеріліп-қайтып ауытқуының ықпал ету ... Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 23 шiлдедегі № 267 бұйрығы. ... әртүрлі пункттеріндегі желқума-айдау тербелістері ... Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2017 жылғы 6 қыркүйектегі № 379 бұйрығы. ... қумалау-айдау құбылыстарының сипаттамасы ... 9. Ұсыныстар: бұрын бекітілген нұсқаларының болғанына қарамастан, термин дефинициясын нақтылай түсу үшін "судың желмен айдалуы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Физика және астрономия, Геология, геодезия және география, Экология, Ауыл шаруашылығы | -4 |
| 121. | наработка котлоагрегатов | қазандық агрегаттарының жұмысы | наработка котлоагрегатовқазандық агрегаттарының жұмысыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қазандық агрегаттарының жұмысы – қазандықтың немесе қазандық қондырғысының жұмыс істеп тұрған және жұмыс істеген жалпы мерзімі. Бұл көрсеткіш жабдықтың күйі мен сенімділігін бағалау үшін, сондай-ақ оны күтіп ұстау мен жөндеуді жоспарлау үшін маңызды. 2. Этимологиясы: агрегат (лат. gregare, aggregatus) - "үйіндіге,отарға жинау", "үйіндіге, отарға жинау" 3. Өзбек: qozon agregatlarining rivojlanishi 4. Түрік: kazan ünitelerinin çalışma süresi 5. Ағылшын: operation of boiler units 6. Неміс: betrieb von Kesseleinheiten 7. Бекітілген нұсқасы: котельная – қазандық (көлік және қатынас жолдары) (2015), агрегат – агрегат (2017), ұшу жұмысы – летная работа (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 23 қаңтардағы № 23 қаулысы. ... қазандық агрегатының қожсыз жұмыс істеуі ... Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 12 маусымдағы N 438-II Заңы. ... су жылыту қазандық агрегатының құрылысын ... Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2019 жылғы 4 қарашадағы № 589 бұйрығы. ... қазандыққа салу ... 9. Ұсыныстар: "қазандық агрегаттарының жұмысы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Физика және астрономия, Механика және машинатану, Машинажасау, Кен ісі және металлургия | -8 |
| 122. | насадок пенный | көбік саптамасы | насадок пенныйкөбік саптамасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көбік саптамасы – өрттен қорғау жүйесінің маңызды құрамдас бөлігі, жуғыш көбік жасайтын арнайы құрылғы. Олар өрттің белгілі бір түрлерімен, әсіресе Сұйықтықтар мен жанғыш материалдардың өрттерімен күресуде тиімді көбік шығару үшін қолданылады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: ko'pikli nozullar 4. Түрік: köpük nozulları 5. Ағылшын: foam nozzle 6. Неміс: Schaumstoffdüsen 7. Бекітілген нұсқасы: көбіктену (хим) – вспенивание (2006), көбікпен өрт сөндірудің автоматты жүйесі – автоматическая система пенного пожаротушения (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің м.а. 2023 жылғы 10 қарашадағы № 605 және Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрінің 2023 жылғы 14 қарашадағы № 320-Ө бірлескен бұйрығы. ... көбік шығаратын саптамасы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 4 наурыздағы N 217 Қаулысы. ... сұйық бөлшектерді, көбік, паста немесе ұнтақты сұйық ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2017 жылғы 26 маусымдағы № 446 бұйрығы. ... Көбік саптамалары бар стационарлық ... 9. Ұсыныстар: "көбік саптамасы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Механика және машинатану, Машинажасау, Әскери іс, Экология | +4 |
| 123. | насос водокольцевой | айналмалы су сорғысы, айналмалы су сорғы, айналмалы гидросорғы | насос водокольцевойайналмалы су сорғысы, айналмалы су сорғы, айналмалы гидросорғыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Айналмалы су сорғысы, айналмалы су сорғы – ротор пластиналарын сұйықтыққа батыру арқылы жұмыс көлемі өзгеретін пластиналы газ сорғыларының бір түрі. 2. Этимологиясы: насос (лат. pompa)- "құбыр немесе сұйықтықты айдау құралы" 3. Өзбек: suv halqali nasos 4. Түрік: su halkalı pompa 5. Ағылшын: water ring pump 6. Неміс: wasserringpumpe 7. Бекітілген нұсқасы: айналмалы бұрғылау – бурение вращательное (2021), гидросорғы – гидронасос (2021), сорғы – насос (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... айналмалы сумен жабдықтау жөніндегі іс-шараларды әзірлеуге ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 29 желтоқсандағы № 1251 қаулысы. ... су сорғылары арқылы су процеске кіреді ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 21 қыркүйектегі № 821 қаулысы. ... одан су сорғымен айналмалы су жүйесіне оралады... 9. Ұсыныстар: бекітілген термин нұсқасын ескере отырып, "айналмалы гидросорғы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Механика және машинатану, Машинажасау, Әскери іс, Ауыл шаруашылығы | -6 |
| 124. | обмеление морей | теңіздердің таяздануы | обмеление морейтеңіздердің таяздануыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Теңіздердің таяздануы – теңіздер мен мұхиттардағы су деңгейі төмендейтін процесс, бұл тереңдіктің төмендеуіне және жағалау борының кеңеюіне әкеледі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: dengizlarning sayozligi 4. Түрік: deniz seviyesinin alçalması 5. Ағылшын: shallowing of the seas 6. Неміс: verflachung der Meere 7. Бекітілген нұсқасы: морская вода – теңіз суы (2023), мелководная фауна – таяз су фаунасы (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 5 ақпандағы № 66 қаулысы. ... (таяздануы) және ластануы... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 30 желтоқсандағы № 1116 қаулысы. ... Каспий теңізінің таяздануы... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 5 сәуірдегі № 208 қаулысы. ... таяздануы салдарынан ауланған балықты ... 9. Ұсыныстар: "теңіздің таяздануы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Экология, Биология, Ауыл шаруашылығы | +4 |
| 125. | огневая задача | атыс міндеті | огневая задачаатыс міндетіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Атыс міндеті – жаудың атыс жеңілісін жоспарлаумен және орындаумен байланысты әскери ұғым. 2. Этимологиясы: огонь (праслав. огънъ) - "жанып кету", "от", "түтін". 3. Өзбек: оtish vazifasi 4. Түрік: atış görevi 5. Ағылшын: fire mission 6. Неміс: Feuermission 7. Бекітілген нұсқасы: огонь – ату, атыс (2020), задача – міндет (2020), боевая задача – жауынгерлік міндет (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2019 жылғы 18 наурыздағы № 237-VІ ҚРЗ.... атыс қаруы мен оның патрондары қару-жарақ түрлерінің ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 23 тамыздағы № 306 Жарлығы. ... штаттық атыс қаруымен қаруланады... Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2015 жылғы 15 сәуірдегі № 196 бұйрығы. ...Тәуліктік нарядтың міндеттері... 9. Ұсыныстар: "атыс міндеті" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Механика және машинатану, Заңтану, Әскери іс | +8 |
| 126. | опасное химическое явление | қауіпті химиялық құбылыс | опасное химическое явлениеқауіпті химиялық құбылысСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қауіпті химиялық құбылыс – химиялық шығу оқиғасы немесе қарқындылығы, таралу ауқымы және ұзақтығы бойынша адамдардың өміріне, халық шаруашылығы объектілеріне және қоршаған ортаға теріс әсер етуі мүмкін табиғи орта элементтерінің жай-күйі. 2. Этимологиясы: химия (гр.khēmeia σημεία, араб. аль-Кимийʾ (التيمياء) - "бірге құйылған". 3. Өзбек: xavfli kimyoviy hodisa 4. Түрік: tehlikeli kimyasal fenomen 5. Ағылшын: dangerous chemical phenomenon 6. Неміс: gefährliches chemisches Phänomen 7. Бекітілген нұсқасы: қауіпті гидрологиялық құбылыс – опасное гидрологическое явление (2024), химиялық құбылыс – химическое явление (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 30 желтоқсандағы № 97-VII ҚРЗ. ... тіршілігі үшін қауіпті жағдайдағы жануарларға ... Қазақстан Республикасының 2012 жылғы 16 наурыздағы № 3-V Заңы. ... қауіпті табиғат құбылысы, апат, дүлей немесе өзге де зілзала ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 21 қыркүйектегі № 821 қаулысы. ... химиялық реакция арқылы аммиактың азот қышқылымен ... 9. Ұсыныстар: "қауіпті химиялық құбылыс" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Медицина, Әскери іс, Химия, Биология | +6 |
| 127. | очаг землетрясения | жер сілкінісінің ошағы, жер сілкінісі ошағы | очаг землетрясенияжер сілкінісінің ошағы, жер сілкінісі ошағыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жер сілкінісінің ошағы – жер сілкінісі тікелей болатын жер (плиталардың соқтығысуы). 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: zilzila markazi 4. Түрік: depremin odak noktası 5. Ағылшын: earthquake source 6. Неміс: Herd des Erdbebens 7. Бекітілген нұсқасы: жер сілкінісі дүмпуі (төтенше жағдайлар) – возбуждение землетрясения (2015), зақымдану ошағы (төтенше жағдай) – очаг поражения (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2023 жылғы 26 қыркүйектегі № 517 бұйрығы. ... Жер сілкінісінің салдарын жою ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің 2014 жылғы 20 мамырдағы № 235 бұйрығы. ... Жер сілкінісі қаупі мен туындауы кезінде халықты қорғау ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 16 тамыздағы № 486 қаулысы. ... Жойқын жер сілкінісі кезінде жаһандық және өңірлік ауқымдағы ... 9. Ұсыныстар: "жер сілкінісінің ошағы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Физика және астрономия, Медицина, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Биология | +6 |
| 128. | паводки дождевые | жауынсу тасқыны | паводки дождевыежауынсу тасқыныСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жауынсу тасқыны –жылы мезгілде жауын-шашынның көп түсуіне байланысты су деңгейінің көтерілуі. Бұл құбылыс мүлдем болжау мүмкін емес және кез-келген аумақта, тіпті құрғақ аймақтар мен шөлдерде де болуы мүмкін. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: yomg'ir toshqinlari 4. Түрік: yağmurdan doğan seller 5. Ағылшын: floods are rainy 6. Неміс: regenüberflutungen 7. Бекітілген нұсқасы: жауын-шашын – осадки (ЧС) (2024), су тасқыны – паводок (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 9 сәуірдегі № 493-V ҚРЗ. ... су тасқынының, өрттің ... Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 387 Заңы. ... сел, қар көшкiнi, су тасқыны және басқалар ... Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы. 2003 жылғы 10 ақпан N 1019. ... сел тасқыны жүрген кезде ... 9. Ұсыныстар: "жауынсу тасқыны" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы | 0 |
| 129. | паводки и наводнения | су тасқыны және су (айналаны) басу | паводки и наводнениясу тасқыны және су (айналаны) басуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су тасқыны және су (айналаны) басу – өзендегі немесе басқа су айдынындағы су деңгейінің күрт өсуі, қардың, мұздықтардың немесе мол жаңбырдың тез еруі нәтижесінде пайда болуы және өзендегі, көлдегі немесе теңіздегі су деңгейінің қар еруі, нөсер, жел суының ағуы, кептеліс, кептеліс және т. б. кезінде көтерілуі нәтижесінде жер бедерін айтарлықтай су басу. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: to'fon va toshqin 4. Түрік: sel 5. Ағылшын: high water and flooding 6. Неміс: Hochwasser 7. Бекітілген нұсқасы: су тасқыны – паводок (2022), су тасқыны (геогр.) – наводнение (2005), су басу – затопление (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 31 желтоқсандағы N 1383 қаулысы. ... сел тасқыны, көшкiн және опырылып құлау, су тасқыны... Қазақстан Республикасы Президентінің 2019 жылғы 9 қазандағы № 185 Жарлығы. ... су тасқыны, сел, қар көшкіндері, опырылу... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 23 желтоқсандағы № 1051 бұйрығы. ... жаңбыр су тасқыны, кептелістер ... 9. Ұсыныстар: "су тасқыны және су (айналаны) басу" жеке 2 термин ретінде бекітілген. Мамандармен кеңесе отырып, қажеттілік болған жағдайда "су тасқыны және су (айналаны) басу" деп бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Ауыл шаруашылығы | -2 |
| 130. | паводковая обстановка | су тасқыны жағдайы | паводковая обстановкасу тасқыны жағдайыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су тасқыны жағдайы – су тасқынының пайда болуы мен күшеюіне байланысты туындаған су ресурстары мен қоршаған ортаның жағдайы. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: toshqin holati 4. Түрік: sel koşulları 5. Ағылшын: flood situation 6. Неміс: hochwasserlage 7. Бекітілген нұсқасы: су тасқыны – паводок (2022), су тасқыны – наводнение (2005), жағдай – обстановка (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Ұлттық экономика министрінің 2024 жылғы 18 маусымдағы № 34 бұйрығы.... сәйкес су тасқыны, төтенше жағдай барысында мүлікке келтірілген залал сақтандыру жағдайы ... Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі N 179 Заңы. ... ауаның шамадан тыс ылғалдануы, су тасқыны, аңызақ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2024 жылғы 10 маусымдағы № 568 Жарлығы. ... су тасқындары кезінде судың ағынын ұстап тұру және ... 9. Ұсыныстар: "су тасқыны жағдайы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Медицина, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Ауыл шаруашылығы | 0 |
| 131. | паводковый период | су тасқыны кезеңі | паводковый периодсу тасқыны кезеңіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су тасқыны кезеңі – қардың, мұздықтардың немесе қатты жаңбырдың еруіне байланысты өзендерде және басқа су айдындарында су деңгейінің жоғарылауы байқалатын жыл мезгілі. Су тасқыны географиялық орналасуына байланысты әртүрлі маусымдарда болуы мүмкін. Мысалы, суық климаты бар аймақтарда су тасқыны көбінесе қар ери бастаған көктеммен сәйкес келеді. Жылы аймақтарда бұл жаңбырлы маусымда болуы мүмкін. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: toshqin davri 4. Түрік: sel dönemi 5. Ағылшын: flood period 6. Неміс: hochwasserzeit 7. Бекітілген нұсқасы: су тасқыны – паводок (2022), су тасқыны – наводнение (2005), турбуленттік кезең – турбулентный период (2024), кезең(мем. сатып алу) – период (1999) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2023 жылғы 30 қаңтардағы № 11-ө өкімі. ... су тасқыны кезеңіне дайындалу және оны өткізу жөнінде ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 12 сәуірдегі № 272 қаулысы. ... 2024 жылғы су тасқыны кезеңінің салдарын жою жөніндегі ... Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Ұлттық экономика министрінің 2024 жылғы 22 сәуірдегі № 18 бұйрығы. ... су тасқыны кезеңінде орналасқан жері ... 9. Ұсыныстар: "су тасқыны кезеңі" термині бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Әскери іс, Экология, Ауыл шаруашылығы | -2 |
| 132. | падеж скота | малдың қырылуы | падеж скотамалдың қырылуыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Малдың қырылуы – уәкілетті орган бекіткен тізбеге енгізілген жұқпалы аурулар, сондай-ақ ауыл шаруашылығы өнімін өндіру үшін қауіпті табиғи құбылыстар мен дүлей зілзала, өрт салдарынан ауыл шаруашылығы жануарларының өлімі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: chorva mollarining o'limi 4. Түрік: çiftlik hayvanlarının ölümü 5. Ағылшын: livestock deaths 6. Неміс: tod von Nutztieren 7. Бекітілген нұсқасы: выпас скота – мал жаю (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 25 желтоқсандағы № 1180 қаулысы. ... эпидемиологиялық жағдай (малдың өлім-жітімімен, мәжбүрлі союмен ұштасады)... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2020 жылғы 17 шiлдедегi № 229 бұйрығы. ... асыл тұқымды аналық мал басын өлім-жітімнің зоотехникалық нормасы шегінде ... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2024 жылғы 12 ақпандағы № 56 бұйрығы. ... малдың аурулары мен өлім-жітімінің алдын алу бойынша ... 9. Ұсыныстар: "малдың қырылуы" сөзінде эмоционалық реңк бар және заңнамалық құжаттарда "малдың өлім-жітімі" термин ретінде жиі ұшырасады, сол себепті "малдың өлім-жітімі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Тарих, Экология, Іс жүргізу және мұрағат ісі, Ауыл шаруашылығы | -4 |
| 133. | предвестник землетрясения | жер сілкінісінің белгісі (жаршысы) | предвестник землетрясенияжер сілкінісінің белгісі (жаршысы)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жер сілкінісінің белгісі (жаршысы) - дүмпуден бірнеше сағат немесе күн бұрын байқалған әртүрлі физикалық құбылыстар, мысалы, геофизикалық өрістердің вариациялары, жануарлардың қалыптан тыс мінез-құлқы және т.б., яғни прекурсорларға болжамның үш мәселесін шешуге мүмкіндік беретін құбылыстарды жатқызамыз: сейсмикалық оқиғаның орнын, күші мен уақытын табу. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: zilzila xabarchisi 4. Түрік: depremin habercisi 5. Ағылшын: the harbinger of an earthquake 6. Неміс: vorbote des Erdbebens 7. Бекітілген нұсқасы: жер сілкінісі дүмпуі (төтенше жағдайлар) – возбуждение землетрясения (2015), нұсқау белгісі – знак предписывающий (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 29 мамырдағы № 402 бұйрығы. ... техногендік жер сілкінісінің алдын ала болжамына ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 19 ақпандағы № 89 қаулысы. ... жер сілкінісінің, жанартаулардың атқылауының, найзағайдың ... Қазақстан Республикасының Ережелер жинағы ҚР ЕЖ 3.04-104-2014 Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Құрылыс, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері және жер ресурстарын басқару комитетінің 2014 жылғы 29-желтоқсандағы № 156-НҚ бұйрығы. ... Болжамдық жер сілкінісінің параметрлері туралы өңірлік деректер жоқ болған кезде ... 9. Ұсыныстар: "жер сілкінісінің хабаршысы" деген де нұсқасы бар. Дегенмен де "жер сілкінісінің белгісі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Медицина, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Ауыл шаруашылығы | -6 |
| 134. | принципиальное значение | түбегейлі мәні, принципті мәні, түбегейлі мән, принципті мән | принципиальное значениетүбегейлі мәні, принципті мәні, түбегейлі мән, принципті мәнСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Түбегейлі мәні –белгілі бір мәнмәтінде оның мәнін, негізгі сипаттамаларын немесе маңыздылығын анықтайтын нәрсенің негізгі мағынасы. Бұл термин қандай да бір жағдайда немесе жүйеде іргелі, маңызды немесе анықтайтын нәрсеге сілтеме жасау үшін қолданылады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: asosiy ahamiyati 4. Түрік: temel önem 5. Ағылшын: fundamental importance 6. Неміс: von grundlegender Bedeutung 7. Бекітілген нұсқасы: кардинальный – түбегейлі (филос.) (1971), принципиальная схема – принциптік схема (2021), значение – мән (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 11 маусымдағы N 822 Жарлығы. ... түбегейлі принциптерін ескере отырып ... Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының 2023 жылғы 20 шiлдедегi № 24-НҚ нормативтік қаулысы ... талабының да принципті маңызы бар ... Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 17 ақпандағы № 251-IV Заңы. ... мәселенің принциптілік мәні бар... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда және 2021 жылдан бері бекітілген терминдік тіркестерде "принцип" болып берілген. Мамандармен кеңесе отырып, терминдердің бірізділік талабына сәйкес "принципті мәні " терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Философия және саясаттану, Педагогика және психология, Әдебиет және лингвистика, Заңтану, Әскери іс, Іс жүргізу және мұрағат ісі | -2 |
| 135. | промышленная безопасность | өнеркәсіптік қауіпсіздік, өнеркәсіптегі қауіпсіздік | промышленная безопасностьөнеркәсіптік қауіпсіздік, өнеркәсіптегі қауіпсіздікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өнеркәсіптік қауіпсіздік – жеке адамның және қоғамның өмірлік маңызды мүдделерін өндірістік объектілердегі авариялар мен апаттардан және аталған авариялардың салдарларынан қорғау жағдайы. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: sanoat xavfsizligi 4. Түрік: endüstriyel güvenlik 5. Ағылшын: industrial safety 6. Неміс: betriebliches sicherheitswesen 7. Бекітілген нұсқасы: өнеркәсіптік апат – промышленная катастрофа (2024), биологиялық қауіпсіздік – биологическая безопасность (2024), қауіпсіздік – безопасность (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 1 сәуірде № 26-VII ҚРЗ. ... өнеркәсіптік қауіпсіздік, индустриялық аймақтар ... Қазақстан Республикасының Кодексі 2017 жылғы 27 желтоқсандағы № 125-VІ ҚРЗ.... өнеркәсіптік қауіпсіздік талаптары ескеріле отырып ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2001 жылғы 22 мамыр N 681. ... объектілердегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы ... 9. Ұсыныстар: "өнеркәсіптік қауіпсіздік" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Механика және машинатану, Машинажасау, Әскери іс, Кен ісі және металлургия, Сәулет және құрылыс | +6 |
| 136. | противопаводковая комиссия | су тасқынына қарсы комиссия | противопаводковая комиссиясу тасқынына қарсы комиссияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су тасқынына қарсы комиссия – су тасқыны қаупіне байланысты төтенше жағдай жарияланған сәттен бастап су тасқынынан қорғауды басқаратын, үйлестіретін және бақылайтын тиісті нұсқаулар негізінде құрылған комиссия. 2. Этимологиясы: комиссия (лат. commissio) - "жарыс; қосылу" 3. Өзбек: toshqinlarga qarshi komissiya 4. Түрік: taşkın kontrol komisyonu 5. Ағылшын: flood prevention commission 6. Неміс: antifouling-Kommission 7. Бекітілген нұсқасы: паводок – су тасқыны (2022), барьер противопожарный – өртке қарсы бөгеуіл (2021), комиссия – комиссия (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... су тасқынына қарсы жұмыстарды... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 25 сәуірдегі № 325 қаулысы. ... Су тасқынына қарсы іс-шараларды үйлестіру ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 28 қаңтардағы N 67 Қаулысы. ... суды пайдалану және су ресурстарын қорғау мәселелерін бірлесіп шешу үшін екіжақты комиссиялар ... 9. Ұсыныстар: "су тасқынына қарсы комиссия" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Әскери іс, Экономика және қаржы, Экология, Іс жүргізу және мұрағат ісі, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы | -4 |
| 137. | противопаводочная служба прогноза | су тасқынына қарсы болжау қызметі, тасқынға қарсы болжамдық қызмет | противопаводочная служба прогнозасу тасқынына қарсы болжау қызметі, тасқынға қарсы болжамдық қызметСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су тасқынына қарсы болжау қызметі, тасқынға қарсы болжамдық қызмет – тиісті органдар мен ұйымдар үшін су тасқынының пайда болуы немесе олардың одан әрі дамуы туралы болжамдар жасаумен айналысатын гидрометеорологиялық ұйым қамтамасыз ететін қызмет. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: toshqinlarga qarshi prognoz xizmati 4. Түрік: taşkın risklerine karşı tahmin ve erken uyarı sistemleri 5. Ағылшын: flood forecasting service 6. Неміс: anti-Planungs-Service 7. Бекітілген нұсқасы: паводок – су тасқыны (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2019 жылғы 9 қазандағы № 185 Жарлығы. ... су тасқыны қатерін болжау жүйесін ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 18 маусымдағы № 479 қаулысы. ... су тасқынына қарсы алдын алу іс-шаралары ... Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2016 жылғы 30 желтоқсандағы № 580 бұйрығы. ... су тасқынына дейін ... 9. Ұсыныстар: "су тасқынына қарсы болжау қызметі" термині калька аударма болғандықтан, "су тасқынын болжау қызметі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экономика және қаржы, Экология, Ауыл шаруашылығы | -5 |
| 138. | разрушительное землетрясение | жойқын жер сілкінісі | разрушительное землетрясениежойқын жер сілкінісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жойқын жер сілкінісі - инфрақұрылымға, ғимараттарға және адам өміріне айтарлықтай зиян келтіретін жер сілкінісі. Бұл әдетте жоғары магнитудаға (әдетте Рихтер шкаласы бойынша 6 және одан жоғары) және / немесе эпицентрдің елді мекендерге жақын орналасуына байланысты болады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: halokatli zilzila 4. Түрік: yıkıcı deprem 5. Ағылшын: destructive earthquake 6. Неміс: zerstörerisches Erdbeben 7. Бекітілген нұсқасы: возбуждение землетрясения – жер сілкінісі дүмпуі (төтенше жағдайлар) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 2 шілдедегі № 526 қаулысы. ... жойқын жер сілкіністері ғимараттар ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 28 қаңтардағы № 31 Қаулысы. ... жойқын жер сілкінісі салдарынан қалыптасқан қиын экономикалық ... Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 16 шілдедегі N 242 Заңы. ... жойқын жер сiлкiнiстерi, өзге де табиғи немесе ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттағы қолданысын ескере отырып, "жойқын жер сілкінісі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Физика және астрономия, Медицина, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Сәулет және құрылыс | +6 |
| 139. | ранцевая система пожаротушения | аспалы өрт сөндіру жүйесі | ранцевая система пожаротушенияаспалы өрт сөндіру жүйесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аспалы өрт сөндіру жүйесі – кішігірім өрттерді сөндіруге және өрттің таралуын болдырмауға арналған портативті жабдық. Мұндай жүйе артқы жағында киілетін сөмкеден және отқа төзімді заттың берілуін және шашырауын қамтамасыз ететін компоненттерден тұрады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: xaltadan yong'inga qarshi tizim 4. Түрік: sırt çantası yangın söndürme sistemi 5. Ағылшын: satchel fire extinguishing system 6. Неміс: ranzen-Brandbekämpfungssystem 7. Бекітілген нұсқасы: автоматическая система дренчерного пожаротушения – дренчерлік өрт сөндірудің автоматты жүйесі (2024), водопровод пожарный – өрт сөндіру суқұбыры (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 1 тамыздағы № 607 Жарлығы. ... қорғауға арналған өрт сөндіру техникасының ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... өрт сөндіру жүйелері суының ... Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 188-V ҚРЗ.... өрт сөндіру жарақтары, отты сөндіретін және оттан қорғайтын заттар ... 9. Ұсыныстар: "аспалы өрт сөндіру жүйесі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Механика және машинатану, Әскери іс, Экология, Химия, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы | +6 |
| 140. | скалодром | құз айлағы, өрмелеу қабырғасы, құзайлақ | скалодромқұз айлағы, өрмелеу қабырғасы, құзайлақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құз айлағы, өрмелеу қабырғасы –альпинизмге арналған жасанды құрылым. Ол әдетте табиғи жартас түзілімдерін имитациялайтын әртүрлі ілгектермен және ұстағыштармен жабылған қабырғалардан тұрады. 2. Этимологиясы: скалодром (лат. scāla, scandō, гр. σκάλα+«δρόμος» (dromos) - "көтерілу", "баспалдақ"+«жол». 3. Өзбек: skalodrom 4. Түрік: tırmanma duvarı 5. Ағылшын: climbing wall 6. Неміс: kletterwand 7. Бекітілген нұсқасы: пристань – айлақ; кемежай (2020), бухта – айлақ (2019), гавань – айлақ (геог.) (1998), автомотодром – автомотоайлақ (2019) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2022 жылғы 6 желтоқсандағы № 1171 бұйрығы. ... (құз айлағымен) жабдықталады... ... Құз айлағы (әскери қызметшілерді құзға шығуға оқытып-үйретуге арналған учаскелер) ... 9. Ұсыныстар: терминжасам тәсілін "скалодром" терминіне сәйкес сөздерді біріктіру арқылы "құзайлақ" деп бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Дене тәрбиесі және спорт, Педагогика және психология, Әскери іс | -2 |
| 141. | снегопокрытия | қар жамылғысы | снегопокрытияқар жамылғысыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қар жамылғысы – жердің, таулардың, ормандардың және басқа да табиғи немесе жасанды заттардың бетін жабатын қар қабаты. Ол қардың түсуі және оның бетінде жиналуы нәтижесінде пайда болады. Қар жамылғысы экология, климатология және гидрология сияқты әртүрлі аспектілерде маңызды рөл атқарады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: qor qoplami 4. Түрік: kar tabakası 5. Ағылшын: layer of snow 6. Неміс: schneeschicht 7. Бекітілген нұсқасы: буран снежный – қарлы боран (2024), покров – жамылғы (геог.) (1998), облачный покров – бұлт жабындысы (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2017 жылғы 1 наурыздағы № 50-VІ ҚРЗ. ... қар жамылғысы және мәңгі тоң жай-күйінің мониторингіне ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... жауын-шашын мен қар жамылғысының химиялық құрамын ... Абай облысының әкімдігінің 2023 жылғы 14 наурыздағы № 50 қаулысы. ... қар жамылғысына тыңайтқыш енгізу... 9. Ұсыныстар: "қар жамылғысы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Биология, Ауыл шаруашылығы | +6 |
| 142. | срез конов | беткейлерді жону | срез коновбеткейлерді жонуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Беткейлерді жону – тау-кен өнеркәсібінде және құрылыста қолданылатын, шахталарды немесе карьерлерді қазу процесінде жасалған көлденең кесінді немесе жазықтықты білдіретін термин. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: nishablarni frezalash 4. Түрік: yamaçları frezeleme 5. Ағылшын: cross-section of slopes 6. Неміс: hangabschnitt 7. Бекітілген нұсқасы: срез – қиық (геол.) (1971), откос канала – арна беткейі (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 29 мамырдағы № 402 бұйрығы. ... Көлбеу беткейлерді және бағыт азимутын өлшеуді... Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрінің 2021 жылғы 4 ақпандағы № 28 бұйрығы. ... беткейлерді және бетке қарайтын барлық жазықтықтарды фактуралық өңдеу ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2022 жылғы 30 қарашадағы № 260 және Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің м.а. 2022 жылғы 30 қарашадағы № 102 бірлескен бұйрығы.... су крандарының олардың алдыңғы беткейлерінде орналасуын қамтамасыз ету ... 9. Ұсыныстар: "беткейлерді жону" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Әскери іс, Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Сәулет және құрылыс | -5 |
| 143. | тара | ыдыс, контейнер | тараыдыс, контейнерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ыдыс, контейнер – өнімді орналастыруға арналған қаптаманың негізгі элементі. 2. Этимологиясы: контейнер (англ. container) - «сыйымдылық». 3. Өзбек: idish, konteyner 4. Түрік: konteyner 5. Ағылшын: container 6. Неміс: Verpackung 7. Бекітілген нұсқасы: возвратная тара – қайтарылатын ыдыс (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 1 шілдедегі N 409 Кодексі. ... шартта ыдыс пен буып-түюге талаптар белгiленбесе ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 24 қазандағы № 393 Жарлығы. ... берілетін қаптама мен ыдыс... Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 10 наурыздағы N 534 Заңы. ... қаңылтыр ыдыстарда, аралас полимер ыдыстарда, этикеткасы жоқ шөлмектерде және пластик ыдыстарда өткізуге ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "ыдыс" термині қолданыста, біз де осы терминді бекітуді ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Жеңіл және тоқыма өнеркәсібі, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы | +6 |
| 144. | тропа | соқпақ | тропасоқпақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Соқпақ – табиғи аймақ арқылы жаяу жүруге арналған, моторлы көліктерді пайдалануға келмейтін топырақ жолағы немесе шағын асфальтталған жол. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: yo'l 4. Түрік: patika 5. Ағылшын: pathway 6. Неміс: Fußweg 7. Бекітілген нұсқасы: тропа разведчика – барлаушы соқпағы (2021), белая тропа – қансонар (2019) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 шілдедегі N 477 Кодексі. ... орманның шаршы соқпақтары, өртке қарсы жыртылған ... Қазақстан Республикасының Заңы 2019 жылғы 1 наурыздағы № 229-VІ ҚРЗ. ... шекаралық соқпақтар - мемлекеттік ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2024 жылғы 10 маусымдағы № 568 Жарлығы. ... жаңа экологиялық соқпақтар мен жасыл маршруттар... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 5 шілдедегі № 910 Қаулысы. ... туристiк соқпақ (бұдан әрi – соқпақ ... 9. Ұсыныстар: "соқпақ" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Дене тәрбиесі және спорт, Әскери іс | +8 |
| 145. | тупиковые выроботки | тұйық қазбалар, тұйық қазындылар | тупиковые выроботкитұйық қазбалар, тұйық қазындыларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұйық қазбалар –жер бетіне немесе басқа қазбаларға шыға алмайтын жерасты тау-кен қазбаларының учаскелері (мысалы, штольнялар, шахталар, туннельдер). Олар жер қойнауына немесе басқа қазбаларға одан әрі жалғасуға әкелмейтін "тұйықтар" немесе жабық кеңістіктер. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: tupikli qazishmalar, o'lik qazishmalar 4. Түрік: çıkmaz kazılar 5. Ағылшын: dead-end workings 6. Неміс: Tote Enden Ausgrabungen 7. Бекітілген нұсқасы: автоклав тупиковый – тұйық автоклав (2021), почва выработки – қазынды табаны (2017), выработка – қазынды, қазба (индустрия) (2015), полезные ископаемые – пайдалы қазбалар (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 17 шілдедегі № 731 Қаулысы. ... тұйық қазбалардың шығатын ағыстарында ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1201 қаулысы. ... тұйық қазбалардағы ауаның рұқсат етілген ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 15 қыркүйектегі № 450 бұйрығы. ... Тұйық көлденең немесе көлбеу қазбаларды ... 9. Ұсыныстар: Бекітілген термин нұсқаларын басшылыққа ала отырып, терминді ұсынып отырған саланы ескере отырып, "тұйық қазындылар" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Әскери іс, Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Сәулет және құрылыс | +4 |
| 146. | усиление ветра | желдің күшеюі | усиление ветражелдің күшеюіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Желдің күшеюі – желдің жылдамдығы артатын, конвективті процестермен байланысты оның бағытының өзгеруімен қатар жүретін желдің 20-30 м / с және одан жоғары деңгейде күшеюі. Бұл әртүрлі себептерге байланысты болуы мүмкін, соның ішінде: метеорологиялық жағдайлар, географиялық факторлар, атмосфералық құбылыстар, маусымдық өзгерістер. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: shamol kuchayishi 4. Түрік: rüzgarın şiddetlenmesi 5. Ағылшын: intensification of the wind 6. Неміс: intensivierung des windes 7. Бекітілген нұсқасы: сдвиг ветра – желдің өзгеруі (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2019 жылғы 8 мамырдағы № 320 бұйрығы. ... желдің қатты ауысуы - 30 м (100 фут) биіктікте... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 30 қарашадағы № 837 бұйрығы. ... желдің кенеттен шұғыл күшеюі ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 2 ақпандағы № 121 Жарлығы. ... желдің сапасы мен елде қолжетімді екендігін ескерер болсақ... 9. Ұсыныстар: "желдің күшеюі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Әскери іс, Экология, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы | +6 |
| 147. | ущерб от наводнения | су басудан болған нұқсан, су басудан болған залал, су тасқыны залалы | ущерб от наводнениясу басудан болған нұқсан, су басудан болған залал, су тасқыны залалыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су басудан болған нұқсан, су басудан болған залал, су тасқыны залалы – адамның еңбек қызметі процесінде пайда болған барлық нәрселердің зақымдануы немесе толық жойылуы нәтижесінде материалдық құндылықтардың жоғалуы. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: toshqindan zarar 4. Түрік: sel hasarı 5. Ағылшын: flood damage 6. Неміс: hochwasserschäden 7. Бекітілген нұсқасы: затопление – су басу (2022), паводок – су тасқыны (2022), ущерб экологический – экологиялық залал (2024), убыток – залал (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2001 жылғы 6 маусым N 757. ... көктемгі су тасқыны салдарынан зардап шеккен азаматтардың зияндарын өтеу ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 13 мамырдағы № 212 бұйрығы.... су тасқыны қаупі бар өзендердің учаскелеріне жүргізген іс-шаралар ... Қазақстан Республикасының Заңы 2024 жылғы 25 наурыздағы № 67-VIII ҚРЗ. ... залал келтіру қаупін туғызатын және су тасқыны ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарында "су тасқыны залалы" термині белсенді қолданыста болғандықтан және термин ықшамдылығымен "су тасқыны залалы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Әскери іс, Экология, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы | +4 |
| 148. | фильтровальная станция | сүзгіш станциясы, сүзу станциясы, сүзу стансасы | фильтровальная станциясүзгіш станциясы, сүзу станциясы, сүзу стансасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сүзгіш станциясы, сүзу станциясы – табиғи ластанудан тазарту және залалсыздандыру, зарарсыздандыру станциясы. Сүзу станциясы әскерлерді далалық сумен қамтамасыз ету үшін қолданылатын стационарлық және жылжымалы (автофильтрациялық) болуы мүмкін. 2. Этимологиясы: станция (лат. statio) - "тұрақ, аялдама". 3. Өзбек: filtr stantsiyasi 4. Түрік: filtre istasyonu 5. Ағылшын: filter station 6. Неміс: filterstation 7. Бекітілген нұсқасы: биофильтр – биосүзгіш(хим) (2006), станция, станса – станса (2020), гидроэлектростанция – су электр стансасы (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 29 желтоқсандағы № 1251 қаулысы. ... сору және сүзу жабдықтары бар ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2015 жылғы 15 желтоқсандағы № 1206 және Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 28 желтоқсандағы № 814 бірлескен бұйрығы.... сүзу құрылғылары ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 29 желтоқсандағы № 1251 қаулысы. ... сору және сүзу жабдықтары бар ... Қостанай облысы Рудный қаласы әкімінің 2024 жылғы 11 маусымдағы № 3 шешімі. ... шектеулі серіктестігінің сүзу стансасы ... 9. Ұсыныстар: бекітілген термин нұсқаларын, заңнамадағы қолданысын қарастыра келе, "сүзу стансасы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Медицина, Экология, Химия | -4 |
| 149. | фильтровентиляционная камера | сүзгілеу-желдеткіш камерасы | фильтровентиляционная камерасүзгілеу-желдеткіш камерасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сүзгілеу-желдеткіш камерасы – атмосфералық ауаны радиоактивті шаңнан, биологиялық аэрозольдерден тазартуға және оны ұжымдық қорғау объектілеріне беруге арналған құрал. 2. Этимологиясы: камера (лат. camera) - «бөлме». 3. Өзбек: filtr shamollatish kamerasi 4. Түрік: filtre havalandırma odası 5. Ағылшын: filter ventilation chamber 6. Неміс: filter-Entlüftungskammer 7. Бекітілген нұсқасы: фильтрование – сүзгілеу (2022), вытяжная вентиляция – сорма желдеткіш (2016), сушильная камера – кептіру камерасы (2022), камера – камера (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1199 қаулысы. ... сүзгілеу құрылғыларымен жабдықтау ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ. ... сүзгілеу жабдықтары мен аппараттары ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 25 тамыздағы № ҚР ДСМ-90 бұйрығы. ... Сорғыш желдеткіш камералар ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "сүзу", "сүзгілеу" термині жарыспалы қолданыста, бекітілген нұсқасы - "сүзгілеу". Мамандармен кеңесе отырып, "сүзгілеу-желдеткіш камерасы" не "сүзу-желдеткіш камерасы" деп бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Механика және машинатану, Экология | -8 |
| 150. | фильтровентиляционная установка | сүзгілеу-желдеткіш құрылғы | фильтровентиляционная установкасүзгілеу-желдеткіш құрылғыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сүзгілеу- желдеткіш құрылғы – ауаны радиоактивті шаңнан және биологиялық аэрозольдерден тазарту және оны ұжымдық қорғау объектілеріне беру құрылғысы. 2. Этимологиясы: фильтр (от лат. filtrum) – «войлок» 3. Өзбек: filtr shamollatish moslamasi 4. Түрік: filtre havalandırma tesisi 5. Ағылшын: filter ventilation unit 6. Неміс: filter-Entlüftungsanlage 7. Бекітілген нұсқасы: фильтрование – сүзгілеу (2022), вытяжная вентиляция – сорма желдеткіш (2016), устройство – құрылғы (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2021 жылғы 25 қаңтардағы № 15 бұйрығы. ... сүзгілеу құрылғылары арқылы берілген ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1199 қаулысы. ... сүзгілеу құрылғыларымен жабдықтау ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ. ... сүзгілеу жабдықтары мен аппараттары ... ... сүзгілеу жабдықтары мен аппараттары ... 9. Ұсыныстар: мамандармен кеңесе отырып, "сүзгілеу-желдеткіш құрылғы" немесе "сүзу-желдеткіш құрылғы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Механика және машинатану, Әскери іс, Экология, Химия, Биология, Сәулет және құрылыс | -8 |
| 151. | фильтрующий противогаз | сүзгіш газқағар, сүзгіш газтұмша | фильтрующий противогазсүзгіш газқағар, сүзгіш газтұмшаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сүзгіш газқағар, сүзгіш газтұмша – адамның тыныс алу, көру, бет және бас терісін газ-бу тәрізді зиянды заттардан және белгілі құрамдағы аэрозольдерден және концентрациясы 0,5% - дан аспайтын, оттегі мөлшері 18% - дан кем емес көлемді аэрозольдерден қорғауға арналған жұмысшы персонал мен құтқарушыларды жеке қорғау құралдары. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, голланд. gas, нем.gas, фр. gaz) - «хаос, бейберекеттік, ретсіз». 3. Өзбек: filtrlovchi gaz niqobi 4. Түрік: filtre gaz maskesi 5. Ағылшын: filter gas mask 6. Неміс: filtermaske 7. Бекітілген нұсқасы: биофильтр – биосүзгіш(хим) (2006), противогаз – газтұмша (төтенше жағдайлар) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2016 жылғы 10 маусымдағы № 611 бұйрығы. ... сүзгіш газқағарлар, респираторлар, өзін - өзі құтқарғыштар ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1203 қаулысы. ... сүзгіде ластанған газ керамикалық сүзгі материалы арқылы ... ... Газтұтқыштарға арналған және (немесе) аралас сүзгілері алынбайтын, дем алу клапандары бар сүзгілі ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "сүзгіш газқағар" термині қолданыста болғанымен "противогаз-газтұмша" бекітілгендіктен, "сүзгіш газтұмшаны" бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Әскери іс, Экология, Химия, Биология | -6 |
| 152. | химический взрыв | химиялық жарылыс | химический взрывхимиялық жарылысСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Химиялық жарылыс – потенциалды химиялық энергия кеңейіп жатқан жарылыс өнімдерінің жылу және кинетикалық энергиясына ауысатын заттардың жылдам химиялық түрленуінен туындаған жарылыс. 2. Этимологиясы: химия (гр.khēmeia σημεία, араб. аль-Кимийʾ (التيمياء) - "бірге құйылған". 3. Өзбек: kimyoviy portlash 4. Түрік: kimyasal patlama 5. Ағылшын: chemical explosion 6. Неміс: chemische Explosion 7. Бекітілген нұсқасы: химический элемент – химиялық элемент (2023), взрыв – жарылыс (хим.) (2006) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 350 бұйрығы. ... химиялық айналуға (жарылысқа) қабілетті ... химиялық Қазақстан Республикасының Заңы 2001 жылғы 14 желтоқсан N 270-ІІ. ... жарылыстарға қатысы бар бақылау деректерiн терiс түсiндiру ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 6 маусымдағы N 1587 Жарлығы. ... ядролық жарылыстар және жер сілкiнiстерi мониторингi саласындағы жұмыс тәжiрибесiнiң болуы ... 9. Ұсыныстар: "химиялық жарылыс" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Физика және астрономия, Медицина, Заңтану, Әскери іс, Экология, Химия | +6 |
| 153. | хирургический подвижной госпиталь | хирургиялық жылжымалы госпиталь | хирургический подвижной госпитальхирургиялық жылжымалы госпитальСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Хирургиялық жылжымалы госпиталь – жаралылар мен науқастарға далада білікті хирургиялық көмек көрсетуге және оларды емдеуге арналған белсенді армияның әскери-медициналық емдеу мекемесі; мамандандырылған медициналық көмек топтарын күшейткен кезде ол мамандандырылған аурухана ретінде пайдаланылды. 2. Этимологиясы: хирургия (гр. cheirourgia, cheir+ourgia) - "қол "+"Іс, жұмыс"; госпиталь (лат. hospitalis, hospes (hospitem) - "қонақ+шетелдік, қонақ; қожайын". 3. Өзбек: jarrohlik mobil kasalxonasi 4. Түрік: cerrahi hareketli hastane 5. Ағылшын: surgical mobile hospital 6. Неміс: chirurgisches bewegliches Krankenhaus 7. Бекітілген нұсқасы: хирургическая игла – хирургиялық ине (2022), блок подвижной – жылжымалы блок (2023), военный госпиталь – әскери госпиталь (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 3 қарашадағы № 346-IV Заңы. ... хирургиялық және зертхана жабдығын ... Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 7 шiлдедегi № 360-VI ҚРЗ Кодексі. ... жылжымалы медициналық кешендер ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 12 наурыздағы № 323 Қаулысы. ... «Апаттар медицинасының темір жол госпитальдары» акционерлік қоғамының ... 9. Ұсыныстар: "хирургиялық жылжымалы госпиталь" термині бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Заңтану, Әскери іс, Тарих, Биология | +8 |
| 154. | хлопушка | сақпандар, шартылдақ | хлопушкасақпандар, шартылдақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сақпандар, шартылдақ – іске қосылған кезде қатты дыбыс шығаратын құрылғы. Бұл іске қосылған кезде қатты дыбыс шығаруы мүмкін шағын химиялық құрылғыларға қатысты қолданылатын бейресми термин. Олар көбінесе білім беру мақсатында көрсету үшін немесе зертханалық жағдайда визуалды және дыбыстық эффекті жасау үшін қолданылады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: shartildaq 4. Түрік: patlangaç 5. Ағылшын: petard 6. Неміс: sprengbüchse 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрінің 2024 жылғы 1 ақпандағы № 19 бұйрығы. ... шартылдақ – 20 дана ... ; Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 23 қазандағы № 18-02/942 бұйрығы. ... шартылдақ – 10 дана... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2022 жылғы 21 ақпандағы № 55 бұйрығы. ... шырақтарды және шартылдақтарды қолдануға, отшашулар, өртке әкелуі мүмкін ... 9. Ұсыныстар: заңнамадағы қолданысын ескере отырып, "шартылдақ" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Дене тәрбиесі және спорт, Әскери іс, Электроника, радиотехника және байланыс, Мәдениет және өнер | +6 |
| 155. | хлорирование воды | суды хлорлау | хлорирование водысуды хлорлауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суды хлорлау – суға хлор немесе натрий гипохлориді сияқты хлор қосылыстарын қосу процесі. 2. Этимологиясы: хлор ( лат. сhlorum, еж. гр. χλωρός") - "сарыдан жасыл". 3. Өзбек: suvni xlorlash 4. Түрік: suyun klorlanması 5. Ағылшын: chlorination of water 6. Неміс: chlorierung von Wasser 7. Бекітілген нұсқасы: водоочистка – суды тазарту (2024), хлор – хлор (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 19 қарашадағы N 1219 Қаулысы.... суды зарарсыздандыру үшін немесе хлормен зарарсыздандырған ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1201 қаулысы. ... суды хлорлауға арналған қондырғылар ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 24 қарашадағы № ҚР ДСМ-138 бұйрығы. ... (суды хлорлау кезінде) ... 9. Ұсыныстар: "суды хлорлау" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Медицина, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Химия | +6 |
| 156. | цистерна расширительная | кеңейту цистернасы | цистерна расширительнаякеңейту цистернасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кеңейту цистернасы – температураның өзгеруіне байланысты жүйедегі су көлемінің өзгеруін, ағып кету мен булану салдарынан жүйедегі судың жоғалуын өтеуге, сондай-ақ жүйеден ауа мен су буын шығаруға қызмет етеді. 2. Этимологиясы: цистерна (еж.лат. cista, лат. cisterna, гр. κίστη [Kiste]) - "су ыдысы", "қорап", "себет". 3. Өзбек: sisternani kengaytirish 4. Түрік: genleşme tankı 5. Ағылшын: expansion tank 6. Неміс: ausdehnungsbehälter 7. Бекітілген нұсқасы: расширение – кеңейме, кеңейту (ақпарат.) (2004), цистерна – цистерна (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 11 қарашадағы № 998 қаулысы. ... станциясының кеңейту цистернасы конденсатты ... Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің 2011 жылғы 09 наурыздағы № 127 бұйрығы. ... Кеңейту цистернасы сорғылардың қабылдау ... Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің міндетін атқарушының 2011 жылғы 12 мамырдағы № 273 бұйрығы. ... Кеңейту багынде салқын тасымалдаушының ... 9. Ұсыныстар: "кеңейту цистернасы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Геология, геодезия және география, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Сәулет және құрылыс | -2 |
| 157. | шкала бофорта | бофорт шкаласы | шкала бофортабофорт шкаласыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бофорт шкаласы – Дүниежүзілік метеорологиялық ұйым желдің жылдамдығын оның жердегі заттарға әсері немесе ашық теңіздегі толқуларын шамамен бағалау үшін қабылдаған он екі балдық шкала. 2. Этимологиясы: шкала (лат. scala) - «баспалдақ»; бофорт (франц. bottes fortes) - "кең, ұзын қонышты, биік етік". 3. Өзбек: bofort tarozilari 4. Түрік: beaufort ölçekleri 5. Ағылшын: beaufort scales 6. Неміс: beaufort-Skalen 7. Бекітілген нұсқасы: шкала – шкала (2018), шкала – шәкіл (2016), шкала Гуттмана – Гуттман шкаласы (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 352 бұйрығы. ... 5 балдан жоғары (Бофорт шкаласы бойынша) ... Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 4 шілдедегі N 150 Заңы. ... бекiткен шкала бойынша ... Қазақстан Республикасының Заңы 1999 жылғы 24 маусым N 398-I ... Бiрiккен Ұлттар Ұйымының жарналар шкаласына сәйкес ... 9. Ұсыныстар: "бофорт шкаласы" немесе "бофорт шәкілі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Механика және машинатану, Экология, Ауыл шаруашылығы | +6 |
| 158. | шлевка | тартпа | шлевкатартпаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тартпа – су тасқыны немесе басқа гидрологиялық оқиғалар сияқты төтенше жағдайларды жою кезінде суды тиімді басқаруды қамтамасыз ететін жүйені немесе әдісті білдіреді. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: suv tarqatish tizimi 4. Түрік: şlevka (su dağıtım sistemi) 5. Ағылшын: shlevka (water distribution system) 6. Неміс: shlevka (Wasserverteilungssystem) 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: – 9. Ұсыныстар: "шлевка-тартпа" су шаруашылығына қатысты термин ретінде алынған болса, "су сормасы" немесе "су тартпасы" терминін бекіту мамандармен келісуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Механика және машинатану, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы | -5 |
| 159. | шлевка, пряжка ремня | тартпа, белбеу ілмек | шлевка, пряжка ремнятартпа, белбеу ілмекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тартпа – киімдегі белбеу ілмегі. Сондай-ақ, белдіктің ұзындығын реттеуге немесе оның бір бөлігін бекітуге мүмкіндік беретін металл, былғары немесе пластикалық жабдықтарды осылай атайды. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: ilmoq 4. Түрік: kemer tokası 5. Ағылшын: belt buckle 6. Неміс: gürtelschnalle 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің м.а. 2015 жылғы 25 қарашадағы № 719 бұйрығы. ... белдікұстағыштары бірге жеңдік белгісі ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 20 қазандағы № 166 Жарлығы. ... Иық тігістерінен 2 ұстағыш тігілген ... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2012 жылғы 25 сәуірдегі № 25-03/206 Бұйрығы. ... белдікті ұстап тұратын алты ілмегі бар ... 9. Ұсыныстар: ұсынылған термин заңнамада "белдіұстағыш", "ұстағыш", "ілмек" нұсқаларында берілген. Құжаттардың орыс тіліндегі нұсқасында тек"шлевка" қолданылған. Тиісті сала ұсынып отырған "тартпа" нұсқасы дефиницияға сәйкес келмейді. Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, "белбеу ілмек" терминін бекітуді ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Заңтану, Әскери іс, Іс жүргізу және мұрағат ісі, Ауыл шаруашылығы | -5 |
| 160. | щит | қалқан | щитқалқанСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қалқан – жеке қорғаныс құралы, суық қолмен және лақтыратын қарудан және белгілі бір дәрежеде атыс қаруынан қорғауға арналған құрал түрі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: qalqon 4. Түрік: kalkan 5. Ағылшын: shield 6. Неміс: Schild 7. Бекітілген нұсқасы: щит противопожарный – өртке қарсы қалқан (өртке қарсы қызм.) (1999) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 14 қыркүйектегі № 377 Жарлығы. ... диаметрі 20 мм күміс қалқан... Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 30 қыркүйектегі № 155 Жарлығы. ... екі қылыш бар дөңгелек қалқан ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 2000 жылғы 25 наурыз N 441. ... "Достастықтың оңтүстік қалқаны-2000" бірлескен ... 9. Ұсыныстар: "қалқан" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Дене тәрбиесі және спорт, Әскери іс, Тарих | +6 |
| 161. | экологический надзор | экологиялық қадағалау | экологический надзорэкологиялық қадағалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық қадағалау – Қазақстан Республикасы экологиялық заңнамасының бұзылуын анықтау, жолын кесу және алдын-алу, табиғи ортаның жай-күйін бақылауды жүзеге асыру, табиғи биоценоздарға, адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіпті экологиялық жағдайдың өзгеруін болжау бойынша қоршаған ортаны қорғаудың арнайы уәкілетті органдарының қызметі. 2. Этимологиясы: экология (гр. oikos + logos) - "үй, Отан"+ "ілім". 3. Өзбек: ekologik nazorat 4. Түрік: çevresel gözetim 5. Ағылшын: environmental supervision 6. Неміс: umweltaufsicht 7. Бекітілген нұсқасы: экологический контроль – экологиялық бақылау (2022), надзор – қадағалау (1995), постоянный надзор – тұрақты қадағалау (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі N 175 Заңы. ... экологиялық бақылау, мониторинг пен экологиялық зерттеулер ... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2012 жылғы 9 қарашадағы № 17-02/566 Бұйрығы. ... экологиялық және санитарлық жағдайын тексеру ... Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2018 жылғы 27 желтоқсандағы № 542 бұйрығы. ... санитарлық және экологиялық жағдайда ұстауды ... 9. Ұсыныстар: "экологиялық қадағалау" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Заңтану, Әскери іс, Экономика және қаржы, Экология, Іс жүргізу және мұрағат ісі, Ауыл шаруашылығы | +8 |
| 162. | экстренная медицинская помощь | шұғыл медициналық көмек | экстренная медицинская помощьшұғыл медициналық көмекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шұғыл медициналық көмек – емдеудің барлық кезеңдерінде адамның немесе оның айналасындағы адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін кенеттен пайда болған патологиялық жағдайды жоюға бағытталған кідіріссіз жүзеге асырылатын емдеу-диагностикалық және тактикалық іс-шаралар кешені. 2. Этимологиясы: медицина (лат. medicina) - "дәрігерлік ғылым, медицина" 3. Өзбек: shoshilinch tibbiy yordam 4. Түрік: acil tıbbi yardım 5. Ағылшын: emergency medical care 6. Неміс: medizinische Notfallversorgung 7. Бекітілген нұсқасы: экстренный штурм – шұғыл шабуыл (2022), бесплатная медицинская помощь – тегін медициналық көмек (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 29 қарашадағы N 1113 Жарлығы. ... Медициналық көмек көрсетудің қолжетімділігін ... Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 16 қарашадағы № 406-V ҚРЗ. ... шұғыл медициналық көмек қызметін ұйымдастыру ... Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 7 шiлдедегi № 360-VI ҚРЗ Кодексі. ... шұғыл нысанда жедел медициналық көмек беру ... 9. Ұсыныстар: "шұғыл медициналық көмек" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Дене тәрбиесі және спорт, Медицина, Әскери іс, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет | +8 |
| 163. | экстренное реагирование | шұғыл ден қою | экстренное реагированиешұғыл ден қоюСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шұғыл ден қою – ТЖ басқару органдарының мақсаттары, уақыты мен қолданылу орны бойынша өзара байланысты, оның ішінде ТЖ туындауы туралы ақпаратты уақтылы алу, халықты және мүдделі ұйымдарды хабардар ету, жағдайды бағалау, шешімдер қабылдау және олардың салдарын жеңілдету мақсатында қолда бар күштер мен құралдармен ТЖ жоюды ұйымдастыру. 2. Этимологиясы: экстренное (лат. extraordinarius) - «extra-» - "сыртында" + «ordinarius» - "әдеттегі, реттелген"; реагирование (лат. reagere) - "қайта әрекет ету". 3. Өзбек: favqulodda javob, favqulodda vaziyatlarda javob 4. Түрік: acil müdahale 5. Ағылшын: emergency response 6. Неміс: notfall-Reaktion 7. Бекітілген нұсқасы: экстренный штурм – шұғыл шабуыл (2022), служба реагирования на инциденты информационной безопасности – ақпараттық қауіпсіздіктің оқыс оқиғаларына ден қою қызметі (2022), меры реагирования – ден қою шаралары (2016), реагирование – ден қою (индустрия) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 1 ақпандағы № ҚР ДСМ-12 бұйрығы. ... шұғыл ден қоюды жүзеге асыратын ... Қазақстан Республикасының Заңы 2024 жылғы 6 мамырдағы № 80-VIII ҚРЗ. ... оларға ден қою жөніндегі ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 7 желтоқсандағы № 826 қаулысы. ... (COVID-19-ға шұғыл ден қою жобасы) ... 9. Ұсыныстар: "реагирование" тек қана "ден қою" дегенді білдірмейді. Мәнмәтінге байланысты "жауап қайтару", "жауап қату", "әрекет ету", "елеу" деп қолданылуы мүмкін. Заңнамалық құжаттарда, бекітілген нұсқаларында "шұғыл ден қою" берілгендіктен, "шұғыл ден қою" терминін бекіту ұсынылады, бірақ мамандардың да пікірі керек. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Медицина, Заңтану, Әскери іс, Экология | +4 |
| 164. | электромагнитное поражение | электр магниттік зақымдану, электрмагниттік зақымдану | электромагнитное поражениеэлектр магниттік зақымдану, электрмагниттік зақымдануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Электр магниттік зақымдану – электрмагниттік сәулелену арқылы электронды құрылғылар мен жүйелерге әсер ету, электронды, коммуникациялық және қуат жабдықтардың істен шығуы. Бұл құрылғыларды бұзу, бұрмалау немесе уақытша өшіру мақсатында жасалуы мүмкін. 2. Этимологиясы: электр (лат. electrum, еж.гр. ἤλεκτρον) - "янтарь-кәріптас", магнит (еж.гр. magnētis lithos) - "магнезия тасы". 3. Өзбек: elektromagnit shikastlanish 4. Түрік: elektromanyetik hasar 5. Ағылшын: electromagnetic damage 6. Неміс: electromagnetic damage 7. Бекітілген нұсқасы: электрическая индукция – электрлік индукция (2023), электромагнитные колебания – электрмагниттік тербелістер (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 29 желтоқсандағы N 209 Заңы. ... электромагниттiк және басқа да физикалық әсер ететiн ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 29 қыркүйектегі № 481 бұйрығы. ... электромагниттік босату ... Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2024 жылғы 27 маусымдағы № 235 бұйрығы. ... оның елеулі зақымдануына немесе ондағы аварияға әкеп соғуы мүмкін ... 9. Ұсыныстар: "электрмагниттік зақымдану" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Физика және астрономия, Механика және машинатану, Машинажасау, Электроника, радиотехника және байланыс | +6 |
| 165. | электрохимическая дезактивация | электр химиялық залалсыздандыру, электрхимиялық залалсыздандыру | электрохимическая дезактивацияэлектр химиялық залалсыздандыру, электрхимиялық залалсыздандыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Электр химиялық залалсыздандыру – сыртқы электр өрісінің әсерінен объектінің беткі қабатын электролитте ерітуге негізделген бетті залалсыздандыру. 2. Этимологиясы: электр (лат. electrum, еж. гр. ἤλεκτρον) -"кәріптас" ("янтарь"); химия (гр.khēmeia σημεία, араб. аль-Кимийʾ (التيمياء) - "бірге құйылған". 3. Өзбек: elektrokimyoviy zararsizlantirish 4. Түрік: elektrokimyasal dekontaminasyon 5. Ағылшын: electrochemical decontamination 6. Неміс: elektrochemische Dekontamination 7. Бекітілген нұсқасы: коррозия электрохимическая – электрохимиялық жемірілу (хим.) (2006), обеззараживание – залалсыздандыру (2017), дезинфекция – залалсыздандыру (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2015 жылғы 16 маусымдағы № 694 бұйрығы. ... залалсыздандыру, дезинсекция ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 11 қарашадағы № 998 қаулысы. ... электрохимиялық реакцияларда анодқа тартылатын ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 27 шілдедегі № 359 бұйрығы. ... электрохимиялық қорғау кезінде ... 9. Ұсыныстар: орыс тіліндегі "- о" дәнекер тұлғасыз және "электр", "химиялық" сөздерін бірге жазу арқылы "электрхимиялық залалсыздандыру" түрінде бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Механика және машинатану, Машинажасау, Химия | -4 |
| 166. | эпицентр взрыва | жарылыстың эпицентрі, жарылыстың кіндігі (2016) | эпицентр взрыважарылыстың эпицентрі, жарылыстың кіндігі (2016)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жарылыстың эпицентрі, жарылыстың кіндігі – ядролық жарылыс орталығының жер бетіне немесе су бетіне проекциясы (кескіні). 2. Этимологиясы: эпицентр (гр. epï +лат. centrum) - "үстінде, жоғарыда"+ "орталық". 3. Өзбек: portlash epitsentri 4. Түрік: patlamanın merkez üssü 5. Ағылшын: epicenter of the explosion 6. Неміс: epizentrum der Explosion 7. Бекітілген нұсқасы: эпицентр взрыва – жарылыстың кіндігі (2016), кoрeнь стeржнeвoй – кіндік тамыр (бот.) (2022), пупочный канатик – кіндік тамыр (мед.) (1995), взрыв – жарылыс (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2015 жылғы 30 желтоқсандағы № 1274 бұйрығы. ... Эпицентрі Қазақстан аумағында болған жер сілкінісі қатері ... Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2017 жылғы 27 наурыздағы № 303 бұйрығы. ... құрылымын, жарылыс ошағын ... Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2023 жылғы 30 қазандағы № 381 бұйрығы. ... ядролық сынақтардың эпицентрінде ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "жарылыстың ошағы", "жарылыстың эпицентрі" терминдері жарыса қолданылған. Басқа тілдердің қолданысында "эпицентр" болғандықтан, "жарылыстың эпицентрі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Физика және астрономия, Әскери іс, Геология, геодезия және география | -6 |
| 167. | эпицентр землятресения | жер сілкінісінің кіндігі, жер сілкінісінің эпицентрі, жер сілкінісінің эпиорталығы | эпицентр землятресенияжер сілкінісінің кіндігі, жер сілкінісінің эпицентрі, жер сілкінісінің эпиорталығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жер сілкінісінің кіндігі, жер сілкінісінің эпицентрі – жер бетіндегі жер сілкінісінің фокусына перпендикуляр орналасқан жер. 2. Этимологиясы: эпицентр (гр. epï +лат. centrum) - "үстінде, жоғарыда"+ "орталық". 3. Өзбек: zilzila epitsentri 4. Түрік: depremin merkez üssü 5. Ағылшын: epicenter of the earthquake 6. Неміс: epizentrum des Erdbebens 7. Бекітілген нұсқасы: возбуждение землетрясения – жер сілкінісі дүмпуі (төтенше жағдайлар) (2015), эпицентр взрыва – жарылыстың кіндігі (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 27 мамырдағы N 492 қаулысы. ... Эпицентрi Жамбыл облысындағы жер сiлкiнiсiнен туындаған ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 2 шілдедегі № 526 қаулысы. ... онда XIX ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басында тарихтағы ең ірі жер сілкінісі болып, эпиорталығында ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2015 жылғы 30 желтоқсандағы № 1274 бұйрығы. ... Эпицентрі Қазақстан аумағында болған жер сілкінісі қатері ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжатта "жер сілкінісінің эпиорталығы" термині ұшырасты. Гибрид термин терминнің дефинициясын бере алады. Сондықтан "жер сілкінісінің эпиорталығы" немесе "жер сілкінісінің эпицентрі" терминін мамандармен кеңесе отырып бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Медицина, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Биология | +3 |
| 168. | ядерная энергетическая установка | ядролық энергетикалық қондырғы, ядролық энергетика қондырғысы | ядерная энергетическая установкаядролық энергетикалық қондырғы, ядролық энергетика қондырғысыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ядролық энергетикалық қондырғы – ядролық реакция арқылы энергия өндіретін қондырғы. 2. Этимологиясы: ядро (гр. hadros) - «күшті, берік»; энергетика (еж.гр. ἐνέργεια, ἐν (нұсқалары ἐγ-, ἐλ, ἐμ-) + ἔργον) - "әрекет, қызмет, күш-қуаты" + "іс, жұмыс". 3. Өзбек: yadro energetikasi qurilmasi 4. Түрік: nükleer enerji cihazları 5. Ағылшын: nuclear power industry devices 6. Неміс: Kernkraftwerk 7. Бекітілген нұсқасы: ядерная энергетика – ядролық энергетика (2018), установка – қондырғы (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 5 мамырдағы N 406-II заңы. ... қалдықтарды меңгеру мен ядролық қондырғыларды пайдаланудан ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... ядролық энергетика объектілерінен алынған ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 7 маусымдағы № 245 Жарлығы. ... ядролық энергетика және радиоактивті қалдықтармен ... 9. Ұсыныстар: "ядролық энергетикалық қондырғы" немесе "ядролық энергетика қондырғысы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Физика және астрономия, Медицина, Механика және машинатану, Әскери іс, Экология | +4 |
| 169. | ящик для рукавов | жеңқұбыр жәшігі, жеңқұбырға арналған жәшік (2015) | ящик для рукавовжеңқұбыр жәшігі, жеңқұбырға арналған жәшік (2015)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жеңқұбыр жәшігі, жеңқұбырға арналған жәшік – өрт сөндіру жеңдерін сақтауға және тасымалдауға арналған арнайы жабдық. Ол өрт кезінде жеңдерге ыңғайлы қол жеткізуді қамтамасыз етеді және оларды механикалық зақымданудан, ылғал мен кірдің әсерінен, сыртқы әсерлерден қорғайды. 2. Этимологиясы: жәшік (еж. орыс."яскь") — "себет". 3. Өзбек: yeng qutisi 4. Түрік: kollular kutusu 5. Ағылшын: sleeve drawer 6. Неміс: schublade für Ärmel 7. Бекітілген нұсқасы: ящик для рукавов – жеңқұбырға арналған жәшік (2015), рукав – жеңқұбыр (2015), ящик для рукав – жеңжәшік (өртке қарсы қызм.) (1999) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 344 бұйрығы. ... өрт сөндіргіш пен құм салынған жәшік ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 12 қарашадағы № 1071 Жарлығы. ... жанбайтын шкаф немесе металл жәшік ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 6 қыркүйектегі № 429 бұйрығы. ... Жеңқұбырлы автомобиль бірлік... 9. Ұсыныстар: бекітілген нұсқаларды, заңнамалық құжаттарды қарастыра келе, мамандармен кеңесе отырып, бекітуге "жеңқұбыр жәшігі" немесе бұрын да бекітілген "жеңжәшік" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Механика және машинатану, Әскери іс, Сәулет және құрылыс | +4 |
| 170. | авансированный капитал | аванс ретінде берілген капитал, авансталған капитал, авансыланған капитал, алғытөлемді капитал | авансированный капиталаванс ретінде берілген капитал, авансталған капитал, авансыланған капитал, алғытөлемді капиталСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аванс ретінде берілген капитал, авансталған капитал, авансыланған капитал – бизнес кіріс әкелгенге дейін бизнеске алдын ала инвестицияланған ақша қаражаты немесе мүліктік құндылық түріндегі капитал. 2. Этимологиясы: аванс (фр. avance) - "озық жүру, алға кету"; капитал (лат. capitalis, нем.Kapital) - "тамаша, керемет", "негізгі сома". 3. Өзбек: oldindan kapital 4. Түрік: sermaye avansı 5. Ағылшын: advance capital 6. Неміс: vorausgehendes kapital 7. Бекітілген нұсқасы: авансированный капитал – авансыланған капитал (экон.) (1971), авансированный кредит – алғытөлемді кредит (2006), капитал – капитал (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің м.а. 2015 жылғы 15 желтоқсандағы № 775 бұйрығы. ...капиталға авансталған әрбір теңгеге келетін таза пайданы... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 5 қыркүйектегі № 628 бұйрығы. ... авансталған қаражаттың жалпы сомасындағы меншікті капиталдың ... Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің Бірінші орынбасары - Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2019 жылғы 18 қыркүйектегі № 1018 бұйрығы. ... авансты қамтамасыз ету сомасын енгізуге ... 9. Ұсыныстар: ұсынылған, бекітілген нұсқаларды, заңнамалық құжаттардағы қолданысты қарастыра келе, "авансталған капитал" немесе "алғытөлемді капитал" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Заңтану, Экономика және қаржы, Іс жүргізу және мұрағат ісі | -6 |
| 171. | бум (экономический) | дақпырт (экономикалық) | бум (экономический)дақпырт (экономикалық)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дақпырт (экономикалық) – 1. өндірістің, сауданың, іскерлік белсенділіктің қысқа мерзімді, кейде жасанды түрде көтерілуі. 2.нақты экономикадағы рецессияны және тұрақты несиелік экспансияға байланысты ақша жүйесінің күйреуін қамтитын және бағаның тұрақсыз, жылдам өсуіне әкелетін экономикалық дағдарыс. 3. жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ) ұлғаюымен, жұмыспен қамтудың жоғары деңгейімен, инвестициялар мен тұтыну шығындарының ұлғаюымен, өндіріс пен кірістің өсуімен сипатталатын экономиканың айтарлықтай және тұрақты өсу кезеңі. 2. Этимологиясы: экономика (еж. гр. οἶκος+ νόμος) - «үй, шаруашылық» + «ереже, заң». 3. Өзбек: boom (iqtisodiy) 4. Түрік: patlama (ekonomi) 5. Ағылшын: boom (economic) 6. Неміс: boom (wirtschaftlich) 7. Бекітілген нұсқасы: экономика – экономика (2018), экономический шок (шоковые изменения) – экономикалық шок (күтпеген өзгерістер) (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрінің 2024 жылғы 22 ақпандағы № 72 бұйрығы. ... арнайы экономикалық аймақ бөлінісінде ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 12 наурыздағы N 765 Жарлығы. ... Экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес ... Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 30 маусымдағы N 1468-XII Заңы. ... экономикалық және экологиялық ахуал ... 9. Ұсыныстар: "дақпырт" сөзі алыпқашпа сөз, өсек-аяң, қауесет дегенді білдіреді, ал ұсынылған термин "(экономикалық) дақпыртқа" берілген анықтамамен сәйкес келмейді. Сондықтан басқа тілдердегідей "(экономикалық) бум" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Философия және саясаттану, Экономика және қаржы | +1 |
| 172. | всеобъемлющий контроль | бәрін қамтитын бақылау, тұтастай қамтитын бақылау, жан-жақты бақылау | всеобъемлющий контрольбәрін қамтитын бақылау, тұтастай қамтитын бақылау, жан-жақты бақылауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бәрін қамтитын бақылау, тұтастай қамтитын бақылау, жан-жақты бақылау – белгілі бір саланың, ұйымның немесе қоғамның барлық аспектілерін қамтитын басқару немесе бақылау жүйесі. Мысалы, экономикада бұл арнайы тауарлардың бақылау тізіміне кірмейтін тауарларды бақылау; жаппай қырып – жою қаруы-химиялық, бактериологиялық (биологиялық), радиологиялық, ядролық және уытты қару; жеткізу құралдары – ерекше тауарлардың бақылау тізімінде көрсетілген жаппай қырып-жою қаруын жеткізуге қабілетті зымырандар мен пилотсыз әуе кемелері. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: keng qamrovli nazorat 4. Түрік: kapsamlı kontrol 5. Ағылшын: comprehensive control 6. Неміс: umfassende kontrolle 7. Бекітілген нұсқасы: контроль – бақылау (1995), экологический контроль – экологиялық бақылау (2022), территориальная целостность – аумақтық тұтастық (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2000 жылғы 24 қараша N 105-II. ... тұтастай қамтитын бақылау - бақылау тiзiмiне ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 23 желтоқсандағы N 1252 Қаулысы. ... 10-бап. Тұтастай қамтитын бақылау ... Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 2023 жылғы 5 сәуірдегі № 212 бұйрығы. ... бәрін қамтитын бақылау өлшемшарттары бекітілсін... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "бәрін қамтитын бақылау", "тұтастай қамтитын бақылау" нұсқалары да қолданыста бар. басқа тілдердегі терминнің берілуін қарастыра келе, "бәрін қамтитын бақылауды" бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Философия және саясаттану, Экономика және қаржы | +4 |
| 173. | гидронимы | гидронимдер | гидронимыгидронимдерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гидронимдер – географиялық атаудың, өзен, көл, көлшік, теңіз, мұхит атауларының қызметін, шығу тегін, өзгеруін, таралуын зерттейтін ғылым. 2. Этимологиясы: гидроним (гр. hydor - су + гр. onioum - атау) - әрбір су объектісінің жалқы есім 3. Өзбек: gidronimlar 4. Түрік: hidronimler 5. Ағылшын: hydronyms 6. Неміс: hydronyme 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 12 желтоқсандағы N 1224 Қаулысы (үзінді) ... гидронимдер (көл, өзендер) атауларын қамтитын ... Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2022 жылғы 1 сәуірдегі № 123 бұйрығы ... Қазақ гидронимдері ... Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 16 қыркүйектегі № 399 бұйрығы ... қазақ гидронимдері ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «гидронимдер» терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Әдебиет және лингвистика, Геология, геодезия және география | +9 |
| 174. | деконцентрация полномочий | өкілеттіктерді бөлшектеу | деконцентрация полномочийөкілеттіктерді бөлшектеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өкілеттіктерді бөлшектеу – өкілеттіктер мен жауапкершіліктің бір бөлігін басқарудың орталық деңгейінен жергілікті немесе аймақтық деңгейлерге беру процесі. 2. Этимологиясы: "деконцентрация" - лат. deconcentrare. «de-» префиксі «бір нәрсені азайту» немесе «бөлу» және concentrare "бір жерге жинақтау" сөзінен шыққан. 3. Өзбек: vakolatlarni demontaj qilish 4. Түрік: yetkilerin dağıtılması 5. Ағылшын: deconcentration of powers 6. Неміс: kompetenzdekonzentration 7. Бекітілген нұсқасы: полномочие – өкілеттік (1971), демонтаж – бөлшектеу (2021), разборка оружия – қаруды бөлшектеу (2020), деталирование чертежа – сызбаны бөлшектеу (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 25 ақпандағы № 12-VII ҚРЗ. ... өзге де өкілеттіктерді жүзеге асыру ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 29 қарашадағы № 894 қаулысы ... көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 13 қыркүйектегі № 1008 Жарлығы. ... өкілеттіктерді орталықсыздандыру ... 9. Ұсыныстар: "өкілеттіктерді бөлшектеу" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Философия және саясаттану, Экономика және қаржы, Іс жүргізу және мұрағат ісі | +2 |
| 175. | диаспора | диаспора | диаспорадиаспораСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Диаспора – бір елдің немесе аймақтың өкілдері болып табылатын, бірақ өз отанынан тыс жерде тұратын және жұмыс істейтін адамдар қауымдастығы. 2. Этимологиясы: диаспора (гр. διασπορά) - шашыраңқы 3. Өзбек: diaspora 4. Түрік: diaspora 5. Ағылшын: diaspora 6. Неміс: diaspora 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 2000 жылғы 7 сәуір N 536 ... тұратын ұзақ диаспорасына ... Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 22 қарашадағы № 520 Бұйрығы ... 1. "Қазақ диаспорасы өкілдерін ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 28 қазандағы N 1081 Қаулысы ... Шетелдiк қазақ диаспорасының ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «диаспора» терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Философия және саясаттану, Тарих, Экология, Биология, Іс жүргізу және мұрағат ісі | +8 |
| 176. | доходные квинтильные группы | кіріс (табыс) әкелетін квинтильдік топтар, кірістердің квинтильдік топтары | доходные квинтильные группыкіріс (табыс) әкелетін квинтильдік топтар, кірістердің квинтильдік топтарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кіріс (табыс) әкелетін квинтильдік топтар – бүкіл халықты (үй шаруашылықтарын) 5 сандық тең бөлікке бөлу арқылы құрылған халық топтары (үй шаруашылықтары). Квинтилдік топтарды құру кезінде халық (үй шаруашылықтары) жан басына шаққандағы қолда бар ресурстардың (кірістердің) деңгейі бойынша олардың өсу ретімен сараланады, содан кейін бес тең топқа бөлінеді, олардың әрқайсысына жалпы халықтың (үй шаруашылықтарының) 20% кіреді. 2. Этимологиясы: квинтиль (лат. quintilis) - «бесінші». 3. Өзбек: daromad kvintil guruhlari 4. Түрік: beşte birlik gruplar 5. Ағылшын: income quintile groups 6. Неміс: profitable Quintile-Gruppen 7. Бекітілген нұсқасы: доход – табыс, кіріс (экон.) (1971), первичные группы – бастапқы топтар (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 26 қарашадағы № 5 Жарлығы. ... кірістер әкелетін қызметті жүзеге асыру ... Қазақстан Республикасының Кодексі 2017 жылғы 25 желтоқсандағы № 120-VІ ҚРЗ. ... кірістерден жеке табыс салығын салу ... Қазақстан Республикасының Заңы 2020 жылғы 20 ақпандағы № 304-VІ ҚРЗ. ... иеліктен шығарудан түсетін кірістер ... 9. Ұсыныстар: "квинтильдік топтар" термині заңнамалық құжаттарда ұшыраспады. Сараптамалық материалды қарастыра келе, "кіріс (табыс) әкелетін квинтильдік топтар" немесе мамандармен кеңесе отырып, "кірістердің квинтильдік топтары" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Экономика және қаржы, Іс жүргізу және мұрағат ісі | +2 |
| 177. | загрязнение среды | ортаның ластануы | загрязнение средыортаның ластануыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ортаның ластануы – қоршаған ортаға (ауаның, судың, топырақтың ластануы) және адамдардың денсаулығына теріс әсер ететін сыртқы шығындардың бір түрі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: muhitning ifloslanishi 4. Түрік: çevre kirliliği 5. Ағылшын: environmental pollution 6. Неміс: Umweltverschmutzung 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң қаулысы 12 мамыр 1993 ж. N 378 ... Гидрометеорология және табиғи ортаның ластануы ... Екінші сайланған Атырау облыстық Мәслихатының ХVІІ сессиясының 2002 жылғы 19 сәуірдегі N 199-II шешімі ... қоршаған ортаның ластануына ... Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 1996 жылғы 10 қаңтардағы N 38 Қаулысы ... табиғи ортаның ластануының ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «ортаның ластануы» терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Экология | +6 |
| 178. | индекс общестранового прогресса, индекс социального прогресса | жалпы елдік прогресс индексі, әлеуметтік ілгерілеудің индексі, жалпы елдің үдемелік индексі | индекс общестранового прогресса, индекс социального прогрессажалпы елдік прогресс индексі, әлеуметтік ілгерілеудің индексі, жалпы елдің үдемелік индексіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жалпы елдік прогресс индексі – елдің әлеуметтік және экономикалық даму деңгейін бағалауға арналған кешенді көрсеткіш. Бұл индекс экономикалық дамуды ғана емес, сонымен қатар өмір сапасы, білім мен денсаулыққа қол жетімділік, адам құқықтары және экология сияқты әлеуметтік аспектілерді өлшейді. 2. Этимологиясы: прогресс (лат. progressus, progredi) — «алға жүру»; индекс (лат. index) - "көрсеткіш, тізім". 3. Өзбек: umumiy mamlakat taraqqiyoti indeksi 4. Түрік: genel ülke ilerleme endeksi 5. Ағылшын: gross country Progress Index 6. Неміс: index des gesamten Landesfortschritts 7. Бекітілген нұсқасы: прогресс – прогресс (2019), прогрессирующая рыночная экономика – үдемелі нарықтық экономика (2024), индекс – индекс (1971), индекс человеческого развития – адам дамуы индексі (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Біріккен Ұлттар Ұйымының 1969 жылғы 11 желтоқсандағы Декларациясы. ... экономикалық және әлеуметтік ілгерілеу ... Қазақстан Республикасының Заңы 2022 жылғы 10 наурыздағы № 108-VII ҚРЗ. ... қаржылық емес индекс негізіндегі свопты ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 29 қарашадағы N 1677 Жарлығы. ... қоғамның тұрақтылығы мен орнықты дамуының факторы ... 9. Ұсыныстар: "жалпы елдік прогресс индексі" терминінің екінші атауы - "әлеуметтік прогресс индексі" екен. Заңнамалық құжаттарды, бекітілген нұсқаларды қарастыра келе, мамандардың келісімімен "әлеуметтік ілгерілеудің индексі", "жалпы елдің үдемелік индексі" "әлеуметтік прогресстің индексі" терминінің бірін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Экономика және қаржы, Іс жүргізу және мұрағат ісі | 0 |
| 179. | инициалы | инициалдары, аты-жөні, аты-жөнінің бірінші әріптері, бас әріптер | инициалыинициалдары, аты-жөні, аты-жөнінің бірінші әріптері, бас әріптерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Инициалдары, аты-жөнінің бірінші әріптері, бас әріптер - графикалық аббревиатура, адамның атының және әкесінің атының (екінші атының) немесе аты мен тегінің бас әріптері. 2. Этимологиясы: лат. (initialis) - «алғашқы, бастапқы» 3. Өзбек: bosh harflar 4. Түрік: adın baş harfleri 5. Ағылшын: initials 6. Неміс: namenszeichen 7. Бекітілген нұсқасы: инициальные аббревиатуры – басқы қысқарымдар (2020), инициализация – инициалдау (2023), инициал – инициал (іс жүргізу) (1971) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 23 шілдедегі N 451 Заңы...ас редактордың (редактордың) тегi және инициалдары... Қазақстан Республикасының Заңы 2018 жылғы 21 қарашадағы № 193-VІ ҚРЗ....аты-жөндері... Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 30 қарашадағы № 504-IV Заңы...аты-жөнін көрсетумен... Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 30 маусымдағы № 325-IV Заңы....аты-жөні... Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 24 қарашадағы N 207-IV Заңы...тегі, аты-жөні... 9. Ұсыныстар: заңнамадағы қолданысы мен терминнің этимологиясына назар аударғанымызда "фамилия и инициалы" яғни "тегі және аты мен әкесінің атының бас әріптері" мағынасында қолданылғанын және "Әуезов М.О" түріндегі сөздің "М.О." деген бөлігі үшін қолданылғанын көруге болады. ФИО мен инициалдар терминдерінің айырмашылығы да осы болып отыр. Осыны ескере отырып "аты-жөнінің бас әріптері" нұсқасын ұсынамыз. | -4 |
| 180. | льезо́н-офицер, лиазон-офицер | байланыс-офицері, байланыс офицері, лиазон-офицер | льезо́н-офицер, лиазон-офицербайланыс-офицері, байланыс офицері, лиазон-офицерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Байланыс-офицері –әртүрлі ұйымдар, бөлімшелер немесе командалық деңгейлер арасындағы байланыс пен үйлестіруді қамтамасыз ету үшін тағайындалған офицер. 2. Этимологиясы: льезо́н (фр. liaison) - "байланыс, біріктіру"; офицер (лат. officiarius) - «қызметкер». 3. Өзбек: liazon-ofitser 4. Түрік: liazon-memur 5. Ағылшын: liaison officer 6. Неміс: liazon-offizier 7. Бекітілген нұсқасы: связь – байланыс (2016), группа связи – байланыс тобы (2022), офицер связи – байланыс офицерi (2020), офицер – офицер (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2023 жылғы 31 шілдедегі № 116-ө өкімі. ... алып жүру үшін лиазон-офицерлерді ұсыну ... Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 20 қазандағы N 71-IV Заңы. ... байланыс офицерінің Қазақстан Республикасында болу ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2024 жылғы 21 ақпандағы № 151 бұйрығы. ... офицер-байланысшы; офицер (байланысшы) ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда термин бірізді қолданылмаған. Бекітілген нұсқа әскери сала бойынша алынған. Қаржы, экономика саласының мамандарымен кеңесе отырып, әскери сала терминінен ажырату үшін "лиазон-офицер" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Әскери іс, Электроника, радиотехника және байланыс, Экономика және қаржы, Іс жүргізу және мұрағат ісі | +8 |
| 181. | метод акселерации | жеделдету әдісі, акселерация әдісі | метод акселерациижеделдету әдісі, акселерация әдісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жеделдету әдісі – белгілі бір мақсаттарға жету немесе нәтижелерді жақсарту процесін жеделдетуге бағытталған әртүрлі салалардағы тәсіл. Оны экономика, ғылым, бизнес және технология сияқты түрлі салаларда қолдануға болады. 2. Этимологиясы: метод (грек methodos) - "мета" - "арқылы" + "одос" - "жол, тәсіл"; акселерация - (лат. acceleratio) - "жылдамдату". 3. Өзбек: tezlashtirish usuli 4. Түрік: hızlandırma yöntemi 5. Ағылшын: the acceleration method 6. Неміс: beschleunigungsmethode 7. Бекітілген нұсқасы: акселерация – акселерация (2019), группа акселерации – акселерация тобы (2022), метод – әдіс (1992), метод выкатывания – илеу әдісі (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрінің 2023 жылғы 31 шiлдедегi № 301/НҚ бұйрығы. ... акселерация тобы – жеделдетіп іске асыруды және ресурстарды ...әРЗ. ... акселерациялық бағдарламалар деп оқыту және ... Қазақстан Республикасының Заңы 2018 жылғы 4 шiлдедегi № 174-VІ ҚРЗ. ... технологиялық паркіне қатысушыларды акселерациялау ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарды, бекітілген терминдерді қарай келе, "акселерация әдісі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Педагогика және психология, Экономика және қаржы, Биология, Іс жүргізу және мұрағат ісі | +2 |
| 182. | недостоверная оценка | дұрыс бағаламау, күмәнді бағалау, бұрыс бағалау | недостоверная оценкадұрыс бағаламау, күмәнді бағалау, бұрыс бағалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дұрыс бағаламау – бағалау туралы есепте нарықтық немесе өзге де құнның бұрмалануына әкеп соғатын дәйексіз деректерді пайдалана отырып, бағалау қызметі саласындағы нормативтік құқықтық актілердің, бағалау стандарттарының талаптарын бұза отырып немесе жоқ объектіге жүзеге асырылған бағалау. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: noto'g'ri baholash 4. Түрік: yanlış değerlendirme 5. Ағылшын: an unreliable estimate 6. Неміс: unzuverlässige Schätzung 7. Бекітілген нұсқасы: долг сомнительный – күмәнді борыш (2017), оценка эколого-экономическая – экологиялық-экономикалық бағалау (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2000 жылғы 12 шілде N 1059. ... дұрыс бағаламау, ғылымның және инженерлiк еңбектiң ... Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 9 қарашадағы N 197-IV Заңы. ... бұрыс бағалау – жоқ объектіге немесе бағалау қызметі ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 30 маусымдағы № 748 қаулысы. ... дұрыс емес бағалау - жоқ объектіге немесе бағалау қызметі саласындағы ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда термин қолданысы бірізді емес. "Дұрыс бағаламау "недостоверная оценка" терминінің мәнін толық ашып тұрған жоқ. Сондықтан "күмәнді бағалау", "бұрыс бағалау" терминінің бірін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Экономика және қаржы, Экология, Іс жүргізу және мұрағат ісі | -6 |
| 183. | несравнимая продукция | салыстыруға болмайтын (келмейтін) өнім | несравнимая продукциясалыстыруға болмайтын (келмейтін) өнімСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Салыстыруға болмайтын (келмейтін) өнім – ағымдағы кезеңде жаңадан игерілген өнім түрлері, сондай-ақ өткен кезеңде өндірілген, тәжірибелік тәртіппен өндірілген немесе игеру сатысында болған өнімдер. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: beqiyos mahsulotlar 4. Түрік: benzersiz ürünler 5. Ағылшын: incomparable products 6. Неміс: unvergleichliche Produkte 7. Бекітілген нұсқасы: сравнение – салыстыру (2023), невозможное событие – болмайтын оқиға (2023), готовая продукция – дайын өнім (2021), прoдукт – өнім (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2016 жылғы 26 шілдедегі № 332 бұйрығы. ... өнім берушінің конкурстық өтінімін бағалауға және салыстыруға қабылдамауы ... Қазақстан Республикасының Заңы 2019 жылғы 13 мамырдағы № 255-VІ ҚРЗ. ... әскери мақсаттағы өнім бақылау нысанасы ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 24 қазандағы № 393 Жарлығы. ... елде тірі жануарлардан алынған өнім ... 9. Ұсыныстар: термин ықшамдылығы талабына сәйкес "салыстырылмайтын өнім" терминін бекітуді мамандармен кеңесу керек. Қолдау таппаған жағдайда "салыстыруға болмайтын (келмейтін) өнім " ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Экономика және қаржы, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Іс жүргізу және мұрағат ісі | -4 |
| 184. | офтейк-контракт | офтейк-келісімшарт | офтейк-контрактофтейк-келісімшартСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Офтейк-келісімшарт – кәсіпорынның әлі өндірілмеген өнімін сатып алуға арналған келісімшарт. 2. Этимологиясы: офтейк (ағыл.offtake) - "алып тастау". 3. Өзбек: offtake shartnomasi 4. Түрік: offtake-sözleşme 5. Ағылшын: offtake contract 6. Неміс: offtake-Vertrag 7. Бекітілген нұсқасы: лицензионный контракт – лицензиялық келісімшарт (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 8 маусымдағы № 47-VII ҚРЗ. ... офтейк-келісімшарт – құны, саны (көлемі) және беру мерзімдері ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 16 қыркүйектегі № 353 Жарлығы. ... жасалатын офтейк-келісімшарттардың үлесін кем ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 7 қарашадағы № 991 қаулысы. ... Ұзақ мерзімді офтейк-келісімшарттар тетігінің ... 9. Ұсыныстар: "офтейк-келісімшарт" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Жеңіл және тоқыма өнеркәсібі, Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Заңтану, Экономика және қаржы, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Іс жүргізу және мұрағат ісі | +8 |
| 185. | принципы «Yellow pages» | «Сары беттер» қағидаты | принципы «Yellow pages»«Сары беттер» қағидатыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Сары беттер» қағидаты – қызметтер мен компанияларды каталогтауға және жылжытуға бағытталған бизнес пен маркетингте қолданылатын тұжырымдама. Қағидаттары: жіктеу және каталогтау; қол жетімділік және ыңғайлылық; жарнамалық ілгерілету; ақпаратты жаңарту; іздеу және бағыттау. 2. Этимологиясы: yellow (еж. ағыл. ygeolu, geolwe) – "сары, сарғылтым"; pages (лат. pagina) - «парақ, бет». 3. Өзбек: "sariq sahifalar"tamoyillari 4. Түрік: Sarı sayfalar Uygulaması 5. Ағылшын: the principles of "Yellow pages" 6. Неміс: die Grundsätze der "Gelben Seiten» 7. Бекітілген нұсқасы: принципы диалектики – диалектика қағидаттары (2019), желтое пятно, макула – сары дақ, макула (2023), страница – бет (журн.) (1971) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 29 шілдедегі № 445 қаулысы. ... «сары парақтар қағидатын» (Yellow Pages) ескере отырып ... Қазақстан Республикасының Заңы 2018 жылғы 24 мамырдағы № 156-VІ ҚРЗ. ... "бір терезе" қағидаты бойынша мемлекеттік ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 22 маусымдағы № 938 Жарлығы. ... "сары беттер қағидалары" ("Yellow pages rules") арқылы ... 9. Ұсыныстар: «Сары беттер» қағидаты терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Экономика және қаржы, Мәдениет және өнер, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Іс жүргізу және мұрағат ісі | +2 |
| 186. | пробел (эконом.) | бос аралық (эконом.) | пробел (эконом.)бос аралық (эконом.)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бос аралық (эконом.) – активтер құнының күрт өзгеруіне байланысты пайда болатын диаграммадағы баға секірісі немесе толық талдау және негізделген экономикалық шешімдер қабылдау үшін қажетті деректердің болмауы немесе жеткіліксіздігі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: bo'shliq (iqtisodiyot.) 4. Түрік: boşluk (ekonomi.) 5. Ағылшын: space bar (economy) 6. Неміс: leerzeichen (Wirtschaft.) 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қаулы Қазақстан Республикасы Конституциялық кеңесі 2000 жылғы 16 ақпан N 1/2. ... аралық соттар туралы Үлгі ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 29 қыркүйектегі № 1108 Қаулысы. ... олқылықтарды, коллизияларды және сыбайлас жемқорлық құқық ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 18 қыркүйектегі № 379 Жарлығы. ... тиіс шараларды анықтау арқылы олқылықтарды талдау ... 9. Ұсыныстар: "бос аралық (эконом.)" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Педагогика және психология, Информатика және есептеуіш техника, Экономика және қаржы | +2 |
| 187. | сверхдоходы | үстеме кірістер | сверхдоходыүстеме кірістерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Үстеме кірістер – белгілі бір қызмет немесе инвестиция үшін әдеттегі немесе күтілетін кіріс деңгейінен едәуір асатын кірістер. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: qo'shimcha daromad, super daromadlar 4. Түрік: aşırı kazançlar 5. Ағылшын: excessive profits 6. Неміс: übergewinn 7. Бекітілген нұсқасы: уровень сверхдоходности – үстеме кірістілік деңгейі (2017), сверхприбыль – үстеме пайда (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2023 жылғы 12 шiлдедегi № 21-VIII ҚРЗ. ... үстеме кірістер – әкімшілік-билік ресурстарын ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2008 жылғы 8 шілдедегі N 630 Жарлығы. ... үстеме пайдаға салынатын салық ... Қазақстан Республикасының Кодексі 2017 жылғы 25 желтоқсандағы № 120-VІ ҚРЗ. ... үстеме пайда салығын ... 9. Ұсыныстар: "үстеме кірістер" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Экономика және қаржы, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Іс жүргізу және мұрағат ісі | +8 |
| 188. | сделка товарного свопа | тауарлық своп мәмілесі | сделка товарного свопатауарлық своп мәмілесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тауарлық своп мәмілесі –тараптар своп-шартта айқындалған талаптарға сәйкес болашақта белгілі бір кезең ішінде төлемдермен (немесе өзге түсіндірмеде, активтермен және міндеттемелермен және (немесе) олармен байланысты төлемдермен) алмасатын шарт. 2. Этимологиясы: товар (түркі. tavar) - "үй жануарлары, мал"; своп (ағылш. swap) - "өзгерту, өзгеру". 3. Өзбек: tovar almashtirish bitimi 4. Түрік: emtia takas işlemi 5. Ағылшын: commodity swap deal 6. Неміс: ein Commodity-Swap-Deal 7. Бекітілген нұсқасы: товарные арбитражные сделки – тауарлық арбитраждық мәмілелер (2017), своп – своп (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Кодексі 1994 жылғы 27 желтоқсандағы № 268-ХIII. ... тауарлық белгiлер және бұйымды дараландырудың ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 7 маусымдағы № 245 Жарлығы. ... своптар туралы келісімдер ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 11 қыркүйектегі № 776 қаулысы. ... своптар туралы келісім және пайыздық мөлшерлеме ... 9. Ұсыныстар: "тауарлық своп мәмілесі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Заңтану, Экономика және қаржы, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Іс жүргізу және мұрағат ісі | +8 |
| 189. | сенситивные данные | сенситивті деректер, сенситивтік деректер | сенситивные данныесенситивті деректер, сенситивтік деректерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сенситивті деректер – коммерциялық құпия болып табылатын және өзге сақтау қабылдағыштарына немесе үшінші тұлғаларға беруге жол берілмейтін ақпарат. 2. Этимологиясы: сенситив ( лат.sensus, sensitivus.) - "сезім, қабылдау", "сезімтал". 3. Өзбек: sezgir ma'lumotlar 4. Түрік: hassas veriler 5. Ағылшын: sensitive data 6. Неміс: sensible Daten 7. Бекітілген нұсқасы: открытые данные – ашық деректер (2022), данные – деректер (еңбек және халықты әлеуметтік қорғау) (2005) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 7 шiлдедегi № 360-VI ҚРЗ Кодексі. ... тиісті деректерді (электрондық ... Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 21 мамырдағы № 94-V Заңы. ... дербес деректер саласындағы ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 16 маусымдағы N 1397 Жарлығы. ... Деректер банкi жөнiндегi келiсiмiнiң жобасы ... 9. Ұсыныстар: "сенситивті деректер" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Заңтану, Экономика және қаржы, Іс жүргізу және мұрағат ісі | +4 |
| 190. | срок службы изделия | бұйымның шекті жарамдылық мерзімі | срок службы изделиябұйымның шекті жарамдылық мерзіміСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бұйымның шекті жарамдылық мерзімі – өнімді сатқан сәттен бастап оны кәдеге жаратқанға дейінгі уақыт аралығы, дайындаушы (Орындаушы) тұтынушыға тауарды (жұмысты) мақсаты бойынша пайдалану мүмкіндігін қамтамасыз етуге міндеттенетін және дайындаушының (Орындаушының) кінәсінен туындаған елеулі кемшіліктер үшін жауапты болатын уақыт кезеңі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: mahsulotning xizmat qilish muddati 4. Түрік: ürünün son kullanım tarihi 5. Ағылшын: sell-by-date 6. Неміс: haltbarkeitsdatum 7. Бекітілген нұсқасы: доход предельный – шекті кіріс (2017), срок годности – жарамдылық мерзімі (экономика және қаржы) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 1 шілдедегі N 409 Кодексі. ... кемшiлiктер тауардың жарамдылық мерзiмi iшiнде табылса ... Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 4 мамырдағы № 274-IV Заңы. ... Дайындаушы тауардың жарамдылық мерзімін, сақтау мерзімін ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 8 қаңтардағы № 2 қаулысы. ... жарамдылық мерзімі өткен дәрілік заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдар ... 9. Ұсыныстар: "бұйымның шекті жарамдылық мерзімі" термині бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Жеңіл және тоқыма өнеркәсібі, Заңтану, Экономика және қаржы, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Іс жүргізу және мұрағат ісі, Сәулет және құрылыс | -8 |
| 191. | субсидиарное участие государства | мемлекеттің субсидиарлық қатысуы | субсидиарное участие государствамемлекеттің субсидиарлық қатысуыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мемлекеттің субсидиарлық қатысуы – бюджет қаражатын халықтың жекелеген топтарының пайдасына (әдетте – ең осал, қолдауды қажет ететін), сондай-ақ экономиканың жекелеген салаларының, өндірістер мен кәсіпорындардың пайдасына мемлекеттік билік таңдаған қандай да бір қағидат бойынша қайта бөлуі. 2. Этимологиясы: субсидиар (лат. subsidiārius) - "қосалқы, қорда сақталған". 3. Өзбек: davlatning yordamchi ishtiroki 4. Түрік: devletin ikincil katılımı 5. Ағылшын: subsidiary participation of the State 6. Неміс: subsidiäre Beteiligung des Staates 7. Бекітілген нұсқасы: поддержка государства – мемлекеттің қолдауы (2018), субсидиарный – субсидиарлық (2020), номинальное участие – номиналды қатысу (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 2 мамырдағы N 2255 Заңы.... Мемлекеттің шаруашылық серіктестіктерге қатысуы ... Қазақстан Республикасының Кодексі 1994 жылғы 27 желтоқсандағы № 268-ХIII. ... тиiстi бюджет қаражатымен субсидиарлық жауаптылықта ... Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2017 жылғы 28 ақпандағы № 103 бұйрығы. ... сол міндеттерді ғана орындаудың көмекші (субсидиарлық) функциясына ... 9. Ұсыныстар: "мемлекеттің субсидиарлық қатысуы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Жеңіл және тоқыма өнеркәсібі, Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Заңтану, Экономика және қаржы, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Іс жүргізу және мұрағат ісі, Ауыл шаруашылығы | -2 |
| 192. | тизер видеороликов | бейнероликтер тизері, видеороликтер тизері | тизер видеороликовбейнероликтер тизері, видеороликтер тизеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бейнероликтер тизері, видеороликтер тизері – әлі жарияланбаған немесе әзірленіп жатқан негізгі бейне мазмұнына назар аудару үшін жасалған қысқа жарнамалық бейнеролик немесе трейлер. 2. Этимологиясы: видеоролик (лат. video+нем. rolle) - "қарап отырмын, көремін"+"сырғанақ"; тизер (ағылш. teaser) - "тұзақ жем", "мазақ","қызықтырушы". 3. Өзбек: video tizer 4. Түрік: videolar için teaser 5. Ағылшын: video teaser 6. Неміс: teaser von Videos 7. Бекітілген нұсқасы: видеозапись – бейнежазба (2022), роликовые винты механические – механикалық роликті бұрандалар (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2020 жылғы 6 қазандағы № 132-ө өкімі. ... инвестициялық тизер әзірлеу ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 31 желтоқсандағы № 1053 қаулысы. ... орыс тілдеріндегі бейнероликтер ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 15 қыркүйектегі № 1014 Жарлығы. ... ақпараттық ресурстардағы бейнероликтер ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді ескере отырып, "бейнероликтер тизері" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Педагогика және психология, Информатика және есептеуіш техника, Электроника, радиотехника және байланыс, Экономика және қаржы, Іс жүргізу және мұрағат ісі | +6 |
| 193. | товары двойного назначения, продукция двойного назначения (эконом) | қосарланған мақсаттағы тауарлар, қосарлы мақсаттағы өнім (эконом) 2005ж | товары двойного назначения, продукция двойного назначения (эконом)қосарланған мақсаттағы тауарлар, қосарлы мақсаттағы өнім (эконом) 2005жСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қосарланған мақсаттағы тауарлар, қосарлы мақсаттағы өнім – қару-жарақ пен әскери техниканы жасау кезінде пайдалануға болатын шикізаттың, материалдардың, жабдықтардың, технологиялардың және ғылыми-техникалық ақпараттың жекелеген түрлері. 2. Этимологиясы: тауар (түрк. tavar) -"үй жануарлары, мал". 3. Өзбек: ikki maqsadli mahsulotlar 4. Түрік: çift amaçlı ürünler 5. Ағылшын: dual-use goods 6. Неміс: güter doppeltem verwendungszweck 7. Бекітілген нұсқасы: продукция двойного назначения – қосарлы мақсаттағы өнім (эконом) (2005) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2019 жылғы 5 наурыздағы № 235-VІ ҚРЗ. ... қосарлы мақсатта қолданылатын тауарлар ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 21 қаңтардағы № 16 қаулысы. ... қосарлы мақсатта қолданылатын тауарлар – азаматтық мақсаттарда ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 11 қазандағы № 161 Жарлығы. ... қосарлы мақсаттағы өнім ... 9. Ұсыныстар: "қосарланған мақсаттағы тауарлар", "қосарлы мақсаттағы өнім" терминдері заңнамалық құжаттарда жарыспалы қолданылған. Ықшамдылығына қарай "қосарлы мақсаттағы өнім" терминін қайта бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Жеңіл және тоқыма өнеркәсібі, Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Заңтану, Әскери іс, Экономика және қаржы, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Іс жүргізу және мұрағат ісі | +4 |
| 194. | упрощение | ықшамдау | упрощениеықшамдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ықшамдау – экономикалық жүйелердегі, рәсімдердегі немесе ережелердегі олардың тиімділігін, ыңғайлылығы мен қол жетімділігін арттыру мақсатында күрделілікті азайту процесі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: soddalashtirish 4. Түрік: basitleştirme 5. Ағылшын: simplification 6. Неміс: vereinfachung 7. Бекітілген нұсқасы: упрощение выражения – өрнектерді ықшамдау (матем.) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2000 жылғы 23 қазан N 94-II. ... шекаралық формальдi мәселелердi ықшамдауға ... Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің м.а. 2018 жылғы 16 ақпандағы № 61 бұйрығы. ... кестені ықшамдау әдістерімен жүзеге асырылатын ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 24 мамырдағы № 386 бұйрығы. ... қоршаған ортаға әсерін ықшамдау үшін жолдың ... 9. Ұсыныстар: "ықшамдау" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Математика, Экономика және қаржы | -6 |
| 195. | условия «приземления» проектов | жобаларды «орналастыру» шарты | условия «приземления» проектовжобаларды «орналастыру» шартыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жобаларды «орналастыру» шарты – жобаны аяқталған және жабық деп санау үшін орындалуы керек критерийлер мен талаптар. 2. Этимологиясы: проект (лат. projectus) – "алға лақтырылу", "proicere" етістігінен пайда болған, ол "pro-" (алға) және "iacere" (лақтыру) деген екі бөлшектен тұрады. 3. Өзбек: loyihalarning "qo'nishi" shartlari 4. Түрік: projeleri tamamlama koşulları 5. Ағылшын: conditions for the "landing" of projects 6. Неміс: bedingungen für die "Landung" von Projekten 7. Бекітілген нұсқасы: пул «узловых» проектов – «басты» жобалар пулы (2022), размещения без повторений – қайталаусыз орналастырулар (2023), условия базисные – базистік шарттар (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 25 сәуірдегі N 178 Заңы. ... инвестициялық жобаларды қаржыландыру шеңберінде ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 958 Жарлығы. ... өндірістік қуаттарды ұтымды орналастырудың... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 22 желтоқсандағы N 1354 Қаулысы. ... лицензиялаудың тәртiбi мен шарттары ... 9. Ұсыныстар: "жобаларды «орналастыру» шарты" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Заңтану, Экономика және қаржы, Іс жүргізу және мұрағат ісі | +6 |
| 196. | Ф.И.О. | аты-жөні, Т.А.Ә. | Ф.И.О.аты-жөні, Т.А.Ә.Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аты-жөні, Т.А.Ә. – "Тегі Аты Әкесінің аты" сөздерінің аббревиатурасы. Бұл жағдайда аббревиатура- әліпбилік атауы бойынша сөздердің бастапқы әріптерінің берілуі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: F. I. O. 4. Түрік: Adı Soyadı 5. Ағылшын: full name, Last name, First name, patronymic. 6. Неміс: Name Vorname 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 29 қазандағы № 371-V ҚРЗ. ... тегі, аты, әкесінің аты ... Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2017 жылғы 30 қарашадағы № 692 бұйрығы. ... (тегі, аты, әкесінің аты (бар болса) ... Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2007 жылғы 20 сәуірдегі N 99-ө Өкімі. ... анықтайтын деректерді (тегін, атын, әкесінің атын) ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "тегі, аты, әкесінің аты (Т.А.Ә) " деп берілген, "аты-жөні" термині ұшыраспады. Сондықтан да ресми құжаттарда Т.А.Ә. аббревиатурасын қолдану және соны бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Заңтану, Іс жүргізу және мұрағат ісі | +8 |
| 197. | ценз оседлости | отырықшылықты шектеу, отырықшылық цензі (2019) | ценз оседлостиотырықшылықты шектеу, отырықшылық цензі (2019)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Отырықшылықты шектеу, отырықшылық цензі – азаматтардың белгілі бір аумақта тұрғылықты жері мен тұру мерзіміне байланысты белгілі бір саяси немесе құқықтық әрекеттерге қатысу құқығын шектейтін немесе реттейтін тарихи талап немесе шарт. 2. Этимологиясы: ценз (лат. censere) - «бағасын анықтау, бағалау". 3. Өзбек: turar-joy tsenzurasi 4. Түрік: yerleşme sansürü 5. Ағылшын: settlement censorship 6. Неміс: zensur der Sesshaftigkeit 7. Бекітілген нұсқасы: ценз оседлости – отырықшылық цензі (2019), ограничение – шектеу (мем. сатып алу) (1999), ограниченный вход – шектеулі кіріс (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 2019 жылғы 25 сәуірдегі № 4 нормативтік қаулысы. ... осылайша отырықшылық цензі күшейтілді ... Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2019 жылғы 24 желтоқсандағы № 237 шешімі. ... сараптаудан өткізілген және шектеулерсіз ... 9. Ұсыныстар: "отырықшылықты шектеу" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Философия және саясаттану, Заңтану, Әскери іс, Тарих, Экономика және қаржы, Іс жүргізу және мұрағат ісі | 0 |
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
Жаратылыстану-математика бағыты бойынша Республикалық терминология комиссиясының 2024 жылғы 3-отырысында бекітілетін кейбір терминдерге шолу
«Ветромер, анемометр» термині
Алаңда қазақ тілінде «желөлшеуіш» деген терминнің орыс тілінде «ветромер» және «анемометр» деген екі баламасы ұсынылған. Толығырақ ... Бұл ретте «анемометр» терминін Республикалық терминология комиссиясы 2019 жылы осы нұсқасында мақұлдаған. Сонымен бірге этимологиясы грекше «ánemos» – жел және «metréo» – өлшеу болатын анемометрмен түбірлес кейбір сөздердің, мәселен 2018 жылы «анемометрия» – «анемометрия», «анеморумбограф» – «анеморумбограф», «анемограф» – «анемограф», 2019 жылы «термоанемометр» – «термоанемометр» деп бекітілгенін де атап өткен орынды.
Анемометр – желдің жылдамдығын өлшеуге арналған құрал [Ветромер // Толковый словарь русского языка: В 4 т / Под ред. Д. Н. Ушакова. – М.: Гос. ин-т «Сов. энциклопедия»; ОГИЗ, 1935. – Т. 1.]. Ал «ветромер» терминінің мынадай синонимдері бар:
- анемометр;
- баросанем;
- радиоветромер [Словарь синонимов ASIS. В.Н. Тришин. 2013.].
Егер «анемометр» термині «желөлшеуіш» деп мақұлданса, онда «термоанемометр» терминінің де, «радиоветромер» терминінің де аудармасында «желөлшеуіш» деген бір термин алынатын болады. Сонымен қатар «анемометрия» терминінің айналасында үлкен мәселе туындауы әбден мүмкін. Бұған қоса осы терминмен байланысты «анеморумбограф», «анемограф» терминдерін де қайта бекітуге тура келеді.
Тұжырымдай келе, «анемометр» термині 2019 жылы осы нұсқасында бекітілгенін ескеріп, күн тәртібінен алып тастап, «желөлшеуіш» – «ветромер» деп бекіту ұсынылады.
«Ветромер, анемометр» термині
Алаңда қазақ тілінде «желөлшеуіш» деген терминнің орыс тілінде «ветромер» және «анемометр» деген екі баламасы ұсынылған. Толығырақ ... Бұл ретте «анемометр» терминін Республикалық терминология комиссиясы 2019 жылы осы нұсқасында мақұлдаған. Сонымен бірге этимологиясы грекше «ánemos» – жел және «metréo» – өлшеу болатын анемометрмен түбірлес кейбір сөздердің, мәселен 2018 жылы «анемометрия» – «анемометрия», «анеморумбограф» – «анеморумбограф», «анемограф» – «анемограф», 2019 жылы «термоанемометр» – «термоанемометр» деп бекітілгенін де атап өткен орынды.
Анемометр – желдің жылдамдығын өлшеуге арналған құрал [Ветромер // Толковый словарь русского языка: В 4 т / Под ред. Д. Н. Ушакова. – М.: Гос. ин-т «Сов. энциклопедия»; ОГИЗ, 1935. – Т. 1.]. Ал «ветромер» терминінің мынадай синонимдері бар:
- анемометр;
- баросанем;
- радиоветромер [Словарь синонимов ASIS. В.Н. Тришин. 2013.].
Егер «анемометр» термині «желөлшеуіш» деп мақұлданса, онда «термоанемометр» терминінің де, «радиоветромер» терминінің де аудармасында «желөлшеуіш» деген бір термин алынатын болады. Сонымен қатар «анемометрия» терминінің айналасында үлкен мәселе туындауы әбден мүмкін. Бұған қоса осы терминмен байланысты «анеморумбограф», «анемограф» терминдерін де қайта бекітуге тура келеді.
Тұжырымдай келе, «анемометр» термині 2019 жылы осы нұсқасында бекітілгенін ескеріп, күн тәртібінен алып тастап, «желөлшеуіш» – «ветромер» деп бекіту ұсынылады.
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг |
|---|---|---|---|
| 1. | Ветромер | Желөлшеуіш | |
| 2. | Анемометр | Алып тастау |
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
Жаратылыстану-математика бағыты бойынша Республикалық терминология комиссиясының 2024 жылғы 3-отырысында бекітілетін кейбір терминдерге шолу
«Бальнеотерапия» термині
Алаңда 2017 жылы «бальнеотерапия» деп бекітілген терминнің «балшықпен емдеу» деген баламасы ұсынылған. Алайда балшықпен емдеудің «грязелечение» Толығырақ ...екенін ескерген жөн. Бұған қоса латынша «balneum» (монша, ванна, шомылу) және грекше «therapia» (емдеу) деген сөздерден шыққан «бальнеотерапия» – минералды сулармен, сондай-ақ емдік балшықпен (пелоидотерапия) емдеуден тұратын физиотерапиялық процедура. «Бальнеотерапияға» балшықпен емдеу ғана емес, оған басқа да ем-дом шаралары кіреді. Сонымен қатар ол өзбек тілінде «balneoterapiya», ал түрікше «balneoterapi» деп жазылады. Бальнеотерапияны минералды сулардың, минералды балшықтың және шомылудың адам организміне әсерін зерттейтін бальнеология бөлімі зерттейді. Ол өз кезегінде жалпы бальнеотерапия және жеке немесе клиникалық бальнеотерапия болып бөлінеді [Энциклопедический словарь Ф.А. Брокгауза и И.А. Ефрона. – С.Пб.: Брокгауз-Ефрон. 1890-1907.].
Тұжырымдай келе, «бальнеотерапия» термині 2017 жылы осы нұсқасында бекітілгенін ескеріп, күн тәртібінен алып тастау ұсынылады. Егер латын графикасы негізіндегі әліпбиге сәйкес кейбір ережелер өзгерген жағдайда «балнеотерапия» – «бальнеотерапия» деп жіңішкелік белгісін алып тастап бекіту қажет.
«Бальнеотерапия» термині
Алаңда 2017 жылы «бальнеотерапия» деп бекітілген терминнің «балшықпен емдеу» деген баламасы ұсынылған. Алайда балшықпен емдеудің «грязелечение» Толығырақ ...екенін ескерген жөн. Бұған қоса латынша «balneum» (монша, ванна, шомылу) және грекше «therapia» (емдеу) деген сөздерден шыққан «бальнеотерапия» – минералды сулармен, сондай-ақ емдік балшықпен (пелоидотерапия) емдеуден тұратын физиотерапиялық процедура. «Бальнеотерапияға» балшықпен емдеу ғана емес, оған басқа да ем-дом шаралары кіреді. Сонымен қатар ол өзбек тілінде «balneoterapiya», ал түрікше «balneoterapi» деп жазылады. Бальнеотерапияны минералды сулардың, минералды балшықтың және шомылудың адам организміне әсерін зерттейтін бальнеология бөлімі зерттейді. Ол өз кезегінде жалпы бальнеотерапия және жеке немесе клиникалық бальнеотерапия болып бөлінеді [Энциклопедический словарь Ф.А. Брокгауза и И.А. Ефрона. – С.Пб.: Брокгауз-Ефрон. 1890-1907.].
Тұжырымдай келе, «бальнеотерапия» термині 2017 жылы осы нұсқасында бекітілгенін ескеріп, күн тәртібінен алып тастау ұсынылады. Егер латын графикасы негізіндегі әліпбиге сәйкес кейбір ережелер өзгерген жағдайда «балнеотерапия» – «бальнеотерапия» деп жіңішкелік белгісін алып тастап бекіту қажет.
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг |
|---|---|---|---|
| 1. | Бальнеотерапия | Балнеотерапия | |
| 2. | Бальнеотерапия | алып тастау |
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
Құрметті тіл жанашырлары! Менің есімім Ельдар, алдында steppe&world аударған кітаптарда Гарри Поттерді Хәрри деп аударған екен, сол өте керемет, құлаққа жағымды естілді.
Сол себепті, тілге жатық болуы үшін, төмендегі сөздерді Толығырақ ...осылай аударсақ қалай болады екен?
Голливуд - Хәлливуд (Hollywood)
Гамбург - Хамбург (Hamburg)
Галстук - Халстук (Halstuch)
Гамбургер - Хамбургер / Һәмбургер (Hamburger)
Голланд (-ия) - Холланд (-ия) (Holland)
Немістер Хамбург деп нақты айтады, қазақ тілі сияқты қатаң дыбыстармен, жұмсақ естілмейді.
Біздің дыбыстар неміс тілінде де бар, Хамбургер/Һәмбургер/Хәмбургер тұрпайы естілуі мүмкін бірақ бұл сөздің түпкі айтылуы, әлемде қолданылуы солай.
Сол себепті, тілге жатық болуы үшін, төмендегі сөздерді Толығырақ ...осылай аударсақ қалай болады екен?
Голливуд - Хәлливуд (Hollywood)
Гамбург - Хамбург (Hamburg)
Галстук - Халстук (Halstuch)
Гамбургер - Хамбургер / Һәмбургер (Hamburger)
Голланд (-ия) - Холланд (-ия) (Holland)
Немістер Хамбург деп нақты айтады, қазақ тілі сияқты қатаң дыбыстармен, жұмсақ естілмейді.
Біздің дыбыстар неміс тілінде де бар, Хамбургер/Һәмбургер/Хәмбургер тұрпайы естілуі мүмкін бірақ бұл сөздің түпкі айтылуы, әлемде қолданылуы солай.
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг |
|---|---|---|---|
| 1. | Голливуд | Хәлливуд | |
| 2. | Гамбург | Хамбург | |
| 3. | Галстук | Халстук | |
| 4. | Гамбургер | Һәмбургер | |
| 5. | Голланд | Холланд |
Хамбургер – гамбургер (2023 жылы бекітілген термин)
Қалғандарын да осылай аударса болмай ма?
Галстук (тұрмыс) – галстук (2014 жылы бекітілген термин)
Голливуд – Голливуд (Мәдениет және өнер)
Орыс тілі арқылы енген географиялық атаулар (жалқы есімдер) орыс тіліндегі түрінде жазылады: Орехово-Зуево, Великие Толығырақ ...Луки, Лос-Анжелос, Рио-де-Жанейро, Бомбей, Куала-Лумпур. Аталуы бұрыннан қазақша қалыптасқан кейбір жер-су, мемлекет, қала т.б. аттары сол қазақша қалыптасқан түріңде жазылады: Қытай (Китай емес), Қырым (Крым емес), Омбы (Омск емес), Шыңжаң (Синьцзянь емес). Емле және тыныс белгілері, Р. Сыздықова.
Географиялық атаулар аударылмайтынын ескерген дұрыс. Географиялық атаулар нақты баламасы бар және аудармашылық трансформациялары болмайтын дәлме-дәл (прецизиондық), яғни бір мағыналы сөздерге жатады.
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
ТЕК ТЕРМИНКОМ МҮШЕЛЕРІ ҒАНА ДАУЫС БЕРЕ АЛАДЫ! Республикалық терминология комиссиясының 2024 жылғы 3-отырысында бекітілетін терминдері (жаратылыстану-математика бағыты)
| № | САЛАСЫ | ТЕРМИН САНЫ | РЕТТІК САНЫ |
| 1 | ҚР Денсаулық сақтау министрлігі қарауға ұсынған терминдер (медицина саласының терминдері) | 223 | 1-223 |
| 2 | Тамақ өнеркәсібі саласының терминдері | 279 | 224-502 |
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг | |
|---|---|---|---|---|
| 1. | абсцесс | іріңдік, абсцесс | абсцессіріңдік, абсцессСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Іріңдік – терінің терең қабатында немесе ішкі органдарда қандағы жұқпалы бактериялар тудырған лейкоцит ұлпаларының бұзылуы салдарынан пайда болатын қою сары ірің. 2. Этимологиясы: абцесс (латын. abscessus) – "домбығу, іріңдеу". 3. Өзбек: abtsess, xo'ppoz 4. Түрік: apse 5. Ағылшын: abscess 6. Неміс: abszess 7. Бекітілген нұсқасы: абсцесс почки - бүйрек абцесі (2017), абсцесс холодный - суық абцесс (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Екі айдан астам еңбекке уақытша жарамсыздық мерзімі белгіленген аурулардың тізбесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 28 желтоқсандағы № 1033 бұйрығы. ... Өрескел неврологиялық түсулерi бар бас сүйек iшiндегi және омыртқа iшiндегi абцесс пен гранулема ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «іріңдік» терминін бекіту ұсынылады. | +10 |
| 2. | абсцесс паранефральный | паранефральды абцесс, бүйрек жаны іріңдік, бүйрекмаңы абцесі (2017) | абсцесс паранефральныйпаранефральды абцесс, бүйрек жаны іріңдік, бүйрекмаңы абцесі (2017)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Паранефральды абцесс – бүйректің айналасындағы майлы тіндердің қабынуы. 2. Этимологиясы: паранефраль (көне грек. παρα) – "маңы, айналасы, жаны", νεφρός – бүйрек, абцесс (латын. abscessus) – "домбығу, іріңдеу". 3. Өзбек: paranefral xo'ppoz 4. Түрік: paranefral apse 5. Ағылшын: paranephral abscess 6. Неміс: paranephraler аbszess 7. Бекітілген нұсқасы: абцесс паранефральный - бүйрекмаңы абсцесі (2017), блокада паранефральная - паранефралдық блокада (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Екі айдан астам еңбекке уақытша жарамсыздық мерзімі белгіленген аурулардың тізбесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 28 желтоқсандағы № 1033 бұйрығы. ... Өрескел неврологиялық түсулерi бар бас сүйек iшiндегi және омыртқа iшiндегi абцесс пен гранулема ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «паранефральды абцесс» тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «бүйрек маңы іріңдігі» терминін бекіту ұсынылады. | +4 |
| 3. | аденомэктомия | қуықасты безін отау | аденомэктомияқуықасты безін отауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қуықасты безін отау – қуық асты безінің уретраны тарылтатын және зәр шығару процесіне кедергі келтіретін өсіп кеткен тіндерін хирургиялық жолмен ішінара немесе толығымен алып тастау. 2. Этимологиясы: аденомэктомия (грек. аden) - "темір", oma - "қатерсіз ісік", ektome - "кесу, алып тастау". 3. Өзбек: adenomektomiya 4. Түрік: adenomektomi 5. Ағылшын: adenomectomy 6. Неміс: аdenomektomie 7. Бекітілген нұсқасы: гастроэктомия - гастроэктомия (2017), аденома гепатоцеллюлярная - гепатоцеллюлялық аденома (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасында стационарлық жағдайларда медициналық көмек көрсету стандартын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 24 наурыздағы № ҚР- ДСМ-27 бұйрығы. ... Қуықасты безінің зарарсыз гиперплазиясы асқынған науқастарда құрсағаарты немесе қуықасты аденомэктомиясы ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «аденомэктомия» терминін бекіту ұсынылады. | +2 |
| 4. | адреноблокатор | адреноблокатор, адренотежегіш, адрентежегіш, адренобұғаттағыш (2017), адренбұғаттағыш | адреноблокаторадреноблокатор, адренотежегіш, адрентежегіш, адренобұғаттағыш (2017), адренбұғаттағышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Адреноблокатор – адреналин тобының медиаторларына рецепторларды бұғаттайтын химиялық заттар (адреналин, норадреналин). 2. Этимологиясы: адреноблокатор (лат. adrenalis) - "бүйрек үсті безі", (франц. фр. bloc) - "жиынтық, шығыршық". 3. Өзбек: adrenoblokator 4. Түрік: adrenerjik bloker 5. Ағылшын: adrenoblocker 6. Неміс: аdrenoblocker 7. Бекітілген нұсқасы: адреноблокатор - адренобұғаттағыш (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Дәрілік препараттардың құрамына кіретін әсер етуші заттарды ескере отырып, оларды рецептісіз және рецепт бойынша босатылатын дәрілік препараттардың санаттарына жатқызу қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 6 қаңтардағы № ҚР ДСМ-4 бұйрығы. ... бета-адреноблокаторлар басқалармен біріктірілімде селективті ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «адренбұғаттағыш» терминін бекіту ұсынылады. | +10 |
| 5. | амбулаторный больной | емханалық науқас, амбулаторлық науқас | амбулаторный больнойемханалық науқас, амбулаторлық науқасСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Емханалық науқас – ауруханада емделетін, бірақ күні бойы онда қалмайтын науқас. 2. Этимологиясы: амбулатория (лат. ambulare) - "жүру, қозғалу". 3. Өзбек: ambulatoriya kasalligi 4. Түрік: ayakta tedavi gören hasta 5. Ағылшын: outpatient 6. Неміс: ambulanter patient 7. Бекітілген нұсқасы: больной амбулаторный - амбулаториялық науқас (2017), амбулатория - амбулатория (2007) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі N 172 Заңы ... ауыратын науқас ... Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 19 қарашадағы № 141-V Заңы ... науқастың келісімі ... Қазақстан Республикасының Заңы 1998 жылғы 17 желтоқсан N 325-I ... амбулаториялық-емханалық тарификатор ... Қазақстан Республикасының Заңы 2018 жылғы 28 желтоқсандағы № 211-VІ ҚРЗ. ... амбулаториялық қамтамасыз етуге ... Қазақстан Республикасының Заңы 2022 жылғы 1 желтоқсандағы № 161-VII ҚРЗ ... амбулаториялық-емханалық көмек ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «амбулаторлық науқас» терминін бекіту ұсынылады. | +5 |
| 6. | анастомоз | жалғама, ұштасым, анастомоз | анастомозжалғама, ұштасым, анастомозСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жалғама – қуысты мүшелердің ішкі көлемін (мысалы, ішек, қан немесе лимфа тамырлары), сондай-ақ, жүйке тіндері, бұлшықет және т.б. ұлпаларды олардың арасындағы байланысты қамтамасыз ету үшін хирургиялық немесе басқа жолмен қосу, бітістіру. 2. Этимологиясы: анастомоз (көне грек. ἀναστόμωσις) - "саңылау, тесік, жырық". 3. Өзбек: anastomoz 4. Түрік: anastomoz 5. Ағылшын: anastomosis 6. Неміс: аnastomose 7. Бекітілген нұсқасы: анастомоз - тамыржалғау (2005), гастроэнтероанастомоз - гастроэнтероанастомоз (2017), цифровая приставка - цифрлық жалғама (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасында хирургиялық (абдоминалды, торакалды, колопроктологиялық) көмек көрсетуді ұйымдастыру cтандартын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 20 наурыздағы № 41 бұйрығы. ... анастомоз және ішінара эзофагоэктомиясы ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «анастомоз» терминін бекіту ұсынылады. | +7 |
| 7. | анастомоз бок-в-бок | бүйір бүйіріне анастомозы, бүйірлік анастомозы, бүйірден бүйірге анастомозы | анастомоз бок-в-бокбүйір бүйіріне анастомозы, бүйірлік анастомозы, бүйірден бүйірге анастомозыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бүйір бүйіріне анастомозы – хирургия саласында ішек анастомозын қалыптастыру үшін қолданылатын, ішек қуысының тарылуын және сыңылаулардың қалуын болдырмайтын, ауқымды тыртықтың пайда болуына жол бермейтін әдіс. 2. Этимологиясы: анастомоз (көне грек. ἀναστόμωσις) - "саңылау, тесік, жырық". 3. Өзбек: yonma-yon anastomoz 4. Түрік: yan yana anastomozu 5. Ағылшын: side-to-side anastomosis 6. Неміс: anastomose seite an seite 7. Бекітілген нұсқасы: артерио-венозный анастомоз – артерия-веналық анастомоз (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 20 наурыздағы № 41 бұйрығы. ... Анастомоз және ішінара эзофагоэктомиясы ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 5 сәуірдегі № 12 бұйрығы. ... Аш ішек анастомозы ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 25 қаңтардағы № 46 бұйрығы ... Билиодигестивті анастамоздар ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында "бүйір бүйіріне анастомозы, бүйірлік анастомозы" термин тіркестері кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, "бүйірден бүйірге анастомозы" терминін бекіту ұсынылады. | -1 |
| 8. | анастомоз конец-в-конец | ұшы ұшына анастомозы, ішектердің ұшын бірікту анастомозы, ішектер ұшы анастомозы, ұшынан ұшына анастомозы | анастомоз конец-в-конецұшы ұшына анастомозы, ішектердің ұшын бірікту анастомозы, ішектер ұшы анастомозы, ұшынан ұшына анастомозыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұшы ұшына анастомозы – қуыс мүшелердің ұштарын екі қатарлы Альберт тігісімен тікелей байланыстыра жалғайтын мейлінше физиологиялық ұштасым. 2. Этимологиясы: анастомоз (көне грек. ἀναστόμωσις) - "саңылау, тесік, жырық". 3. Өзбек: anastomoz oxiri-oxiri 4. Түрік: uçtan uca anastomozu 5. Ағылшын: end-to-end anastomosis 6. Неміс: ende-zu-ende-anastomose 7. Бекітілген нұсқасы: артерио-венозный анастомоз – артерия-веналық анастомоз (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 20 наурыздағы № 41 бұйрығы. ... Анастомоз және ішінара эзофагоэктомиясы ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 5 сәуірдегі № 12 бұйрығы. ... Аш ішек анастомозы ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 25 қаңтардағы № 46 бұйрығы ... Билиодигестивті анастамоздар ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында "ұшы ұшына анастомозы, ішектердің ұшын бірікту анастомозы, ішектер ұшы анастомозы" термин тіркестері кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, "ұшынан ұшына анастомозы" терминін бекіту ұсынылады. | -3 |
| 9. | анурия постренальная | постренальды анурия, бүйрексоңғылық анурия, постреналды анурия | анурия постренальнаяпостренальды анурия, бүйрексоңғылық анурия, постреналды анурияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Постренальды анурия – бүйрек арқылы шығарылған зәрдің денеде пайда болған ісіктің несепағарларды қысуы, гинекологиялық процедуралар кезінде несепағардың кездейсоқ зақымдалуы, бүйректегі тастардың жоғарғы зәр шығару жолдарын бітеуі салдарынан қуыққа жетпеуі. 2. Этимологиясы: постреналды (латын. post) - "соңғы, кейінгі", renalis - "бүйрекке қатысты"; анурия (көне грек. ἀν) - "теріс, болымсыз ұғымды білдіретін қосымша", οὖρον - "зәр, несеп". 3. Өзбек: anuriya postrenal 4. Түрік: postrenal anüri 5. Ағылшын: postrenal anuria 6. Неміс: postrenale аnurie 7. Бекітілген нұсқасы: анурия - зәр шықпауы (2005) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 14 қазандағы № ҚР ДСМ-114 бұйрығы. ... Анурия немесе олигурия ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 6 қаңтардағы № ҚР ДСМ-3 және Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2021 жылғы 6 қаңтардағы № 5 бірлескен бұйрығы. ... одан астам уақытта анурия ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 25 қаңтардағы № 46 бұйрығы ... Анурия кезінде жедел және шұғыл көмек көрсету ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «постренальды анурия, бүйрексоңғылық анурия» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «постреналды анурия» терминін бекіту ұсынылады. | +6 |
| 10. | анурия преренальная | преренальды анурия, бүйрекалдылық анурия, переналды анурия | анурия преренальнаяпреренальды анурия, бүйрекалдылық анурия, переналды анурияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Преренальды анурия – шок, жүрек жеткіліксіздігі, қолқа, бүйрек артериялары немесе тамырларының тромбозы, қан жоғалту, толассыз құсу, шамадан тыс диарея салдарынан бүйрекке қан ағымының жеткіліксіз келуіне байланысты зәр шығару секрециясының болмауы. 2. Этимологиясы: пререналды (лат. prae) - "алдында, дейін", renalis - "бүйрекке қатысты"; анурия (көне грек. ἀν) - "теріс, болымсыз ұғымды білдіретін қосымша", οὖρον - "зәр, несеп". 3. Өзбек: prerenal anuriya 4. Түрік: prerenal anüri 5. Ағылшын: prerenal anuria 6. Неміс: prärenale Anurie 7. Бекітілген нұсқасы: анурия – зәр шықпауы (2005) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 14 қазандағы № ҚР ДСМ-114 бұйрығы. ... Анурия немесе олигурия ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 6 қаңтардағы № ҚР ДСМ-3 және Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2021 жылғы 6 қаңтардағы № 5 бірлескен бұйрығы. ... одан астам уақытта анурия ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 25 қаңтардағы № 46 бұйрығы ... Анурия кезінде жедел және шұғыл көмек көрсету ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында "преренальды анурия, бүйрекалдылық анурия" термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, "пререналды анурия" терминін бекіту ұсынылады. | +5 |
| 11. | анурия ренальная | ренальды анурия, бүйректік анурия, реналды анурия | анурия ренальнаяренальды анурия, бүйректік анурия, реналды анурияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ренальды анурия – қылмыстық аборт, ишемия, гипоксия, нефротоксикалық улармен улану, сәйкес келмейтін қанды құю, аллергиялық реакция, жедел гломерулонефрит салдарынан бүйрек паренхимасының зақымдануы және қан айналымының әртүрлі бұзылыстары нәтижесінде несептің бөлінбей қалуы. 2. Этимологиясы: реналды (латын. renalis) - "бүйрекке қатысты"; анурия (көне грек. ἀν) - "теріс, болымсыз ұғымды білдіретін қосымша", οὖρον - "зәр, несеп". 3. Өзбек: renal anuriya 4. Түрік: renal anüri 5. Ағылшын: renal anuria 6. Неміс: nierenanurie 7. Бекітілген нұсқасы: анурия – зәр шықпауы (2005) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 14 қазандағы № ҚР ДСМ-114 бұйрығы. ... Анурия немесе олигурия ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 6 қаңтардағы № ҚР ДСМ-3 және Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2021 жылғы 6 қаңтардағы № 5 бірлескен бұйрығы. ... одан астам уақытта анурия ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 25 қаңтардағы № 46 бұйрығы ... Анурия кезінде жедел және шұғыл көмек көрсету ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 5 сәуірдегі № 12 бұйрығы. ... бүйректік гипертензия ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 20 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-291/2020 бұйрығы. бүйректі трансплантаттау ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «ренальды анурия, бүйректік анурия» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «реналды анурия» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 12. | артериовенозная фистула | артериовенозды жыланкөз, артериавеналық жыланкөз, артериавеналық фистула | артериовенозная фистулаартериовенозды жыланкөз, артериавеналық жыланкөз, артериавеналық фистулаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Артериовенозды жыланкөз – артерия мен вена арасындағы туа біткен немесе жүре пайда болған патологиялық тікелей байланыс, дененің кез келген жерінде немесе ішкі органдарда (ми мен жұлын, бүйрек, өкпе, бауыр) шоғырланып, жергілікті және жүйелік қан ағымын бұзатын, алқызыл түсті, бүлкілдеп тұратын түзілімдер. 2. Этимологиясы: артерия (көне грек ἀρτηρία) - "күретамыр", веноз (латын. venosus) - "көктамыр, өзек", фистула (лат. fistula) - "түтік". 3. Өзбек: arteriovenoz fistula 4. Түрік: arteryo-venöz fistüller 5. Ағылшын: arteriovenous fistula 6. Неміс: arteriovenöse fistel 7. Бекітілген нұсқасы: аневризма артериовенозная - артериавеналық аневризма (2017), артерия - артерия, күретамыр (2024), артерио-венозный анастомоз – артерия-веналық анастомоз (2017), вена - вена (2017), бронхиальный свищ - бронх жыланкөзі (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2021 жылғы 4 ақпандағы № ҚР-ДСМ-14 бұйрығы. ... артериовенозды фистула ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 14 қазандағы № ҚР ДСМ-114 бұйрығы. ... ... артериовеноздық фистула ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 18 ақпандағы № 150 қаулысы. ... ересек адамдар арасында артериялық ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 19 қаңтардағы № 115 Қаулысы. ... артериялық гипертензияның ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 11 наурыздағы № 123 қаулысы ... артериялық гипертензия 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «артериавеналық фистула» терминін бекіту ұсынылады. | +6 |
| 13. | артерия локтевой кости | шынтақ жіліктік артерия, шынтақ жілік артериясы, шынтақ жілік күретамыры | артерия локтевой костишынтақ жіліктік артерия, шынтақ жілік артериясы, шынтақ жілік күретамырыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шынтақ жіліктік артерия – білектің медиальды бөлігінің негізгі артериясы, иық артериясының жалғасы. 2. Этимологиясы: артерия (көне грек. ἀρτηρία) - "күретамыр". 3. Өзбек: ulna arteriyasi 4. Түрік: ulnar atardamar 5. Ағылшын: ulnar artery 6. Неміс: arterie des ellenbogens 7. Бекітілген нұсқасы: артерия локтевая - шынтақ күретамыры (2005), артерия - артерия, күретамыр (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 18 ақпандағы № 150 қаулысы. ... артериялық ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 19 қаңтардағы № 115 Қаулысы. ... ересек адамдарда артериялық гипертензияның ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 25 қаңтардағы № 33 қаулысы. ... негізгі артерияның ортасында дамыды ... шынтақ сүйектерінің ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 7 қазандағы № ҚР ДСМ-116/2020 бұйрығы. ... шынтақ сүйектерінің секвестрэктомиясы ... Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 21 маусымдағы № 107-V Заңы ... сүйек кемігін ... Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 30 маусымдағы № 314-IV Заңы. ... қайтыс болғанның денесімен (сүйектерімен) ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «шынтақ жіліктік артерия, шынтақ жілік артериясы» термин тіркестері кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «шынтақ жілік күретамыры» терминін бекіту ұсынылады. | +5 |
| 14. | артерия лучевой кости | кәрі жіліктік артерия, кәрі жілік артериясы, кәрі жілік күретамыры | артерия лучевой костикәрі жіліктік артерия, кәрі жілік артериясы, кәрі жілік күретамырыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кәрі жіліктік артерия – білектің бүйір бөлігінің негізгі артериясы, иық артериясының жалғасы. 2. Этимологиясы: артерия (көне грек. ἀρτηρία) - "күретамыр". 3. Өзбек: radial arteriya 4. Түрік: radial arter 5. Ағылшын: radial artery 6. Неміс: arterie des Strahlenknochens 7. Бекітілген нұсқасы: артерия лучевая – кәріжілік күретамыры (2005) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2020 жылғы 21 желтоқсандағы № 716 бұйрығы. ... кәрі жіліктің ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 7 маусымдағы № 106 бұйрығы. ... Кәрі жіліктің біз тәрізді ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 18 ақпандағы № 150 қаулысы. ... ересек адамдар арасында артериялық ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 19 қаңтардағы № 115 Қаулысы. ... артериялық гипертензияның ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 11 наурыздағы № 123 қаулысы ... артериялық гипертензия Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 7 қазандағы № ҚР ДСМ-116/2020 бұйрығы. ... шынтақ сүйектерінің секвестрэктомиясы ... Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 21 маусымдағы № 107-V Заңы ... сүйек кемігін ... Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 30 маусымдағы № 314-IV Заңы. ... айтыс болғанның денесімен (сүйектерімен) ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «кәрі жіліктік артерия, кәрі жілік артериясы» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «кәрі жілік күретамыры» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 15. | асцит | шемен, ішшемен (2005) | асцитшемен, ішшемен (2005)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шемен – бауыр, ұйқы безі, бүйрек, жатыр аурулары, сондай-ақ жүрек патологиясы, онкологиялық процестер кезінде іш қуысында сұйықтықтың жиналуы. 2. Этимологиясы: асцит (көне грек ἀσκός) - "сұйықтықты сақтауға арналған тері" 3. Өзбек: astsit 4. Түрік: assit 5. Ағылшын: ascites 6. Неміс: bauchwassersucht 7. Бекітілген нұсқасы: асцит – іш шемені (1995), асцит – ішшемен (2005), водянка живота – іш шемені (2017), водянка головного мозга – ми шемені (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 12 қарашадағы № ҚР ДСМ-112 бұйрығы. ... жамбас аймағындағы асцит ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2023 жылғы 29 наурыздағы № 48 бұйрығы. ... рефрактерлі асцит ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 20 наурыздағы № 41 бұйрығы. ... асцит кезінде ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 24 наурыздағы № ҚР- ДСМ-27 бұйрығы. ... Өт қуығының шемені ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 5 сәуірдегі № 12 бұйрығы. ... ұрық шемені ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «шемен» терминін бекіту ұсынылады. | +4 |
| 16. | атеросклеротическая бляшка | атеросклеротикалық тақта, атеросклеротиктік түйіртпек | атеросклеротическая бляшкаатеросклеротикалық тақта, атеросклеротиктік түйіртпекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Атеросклеротикалық тақта – дұрыс тамақтанбау, семіздік, көп қозғалмау, алкоголь мен никотинге тәуелділік, қант диабетінің салдарынан артерияның ішкі қабырғасында қан плазмасының тұрып қалып, соның нәтижесінде дәнекер тіннің өсуі. 2. Этимологиясы: атеросклероз (көне грек. αθήρα) - "қойыртпақ", σκλήρωσις - "қатаю, қату"; бляшка (нем. blëch) - "жапырақша металл". 3. Өзбек: aterosklerotik blyashka 4. Түрік: aterosklerotik plak 5. Ағылшын: atherosclerotic plaque 6. Неміс: atherosklerotische plaque 7. Бекітілген нұсқасы: бляшка – түйіртпек (2005), атеросклероз – атеросклероз (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 7 маусымдағы № 106 бұйрығы. ... атеросклеротикалық жүрек-тамыр ауруы ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 22 қарашадағы № ҚР ДСМ-122 бұйрығы. ... Атеросклеротикалық жүрек-тамыр ауруы ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 24 ақпандағы № 31 бұйрығы. ... қатты бляшка мен кариесті анықтауға ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2022 жылғы 18 мамырдағы № 355 бұйрығы. ... бастағы және терінің ашық учаскелеріндегі псориаздың шектеулі, бірақ ірі бляшкалар жатады ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 11 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-258/2020 бұйрығы. ... Асбестоз туралы айтылған плевралық бляшка ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «атеросклеротиктік түйіртпек» терминін бекіту ұсынылады. | +5 |
| 17. | атрофические изменения | өзгерістер, сему өзгерістері, сему-кему өзгерістері | атрофические измененияөзгерістер, сему өзгерістері, сему-кему өзгерістеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Атрофиялық өзгерістер – органдардың (тіндердің) функциясының бұзылу немесе тоқтатылуы, дұрыс тамақтанбаудың салдарынан тірі жасушалардың, тіндердің, жануарлар мен адам ағзаларының солып, көлемінің кішіреюі. 2. Этимологиясы: атрофия (лат. atrophia) - "ашығу, солу, қурау". 3. Өзбек: atrofik o'zgarishlar 4. Түрік: atrofik değişiklikler 5. Ағылшын: atrophic changes 6. Неміс: atrophische veränderungen 7. Бекітілген нұсқасы: климатические изменения – климаттық өзгеріс (2022), атрофия – атрофия (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2023 жылғы 5 сәуірдегі № 277 бұйрығы. ... атрофия ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2020 жылғы 13 қарашадағы № 775 бұйрығы. ... атрофиялық өзгерістері ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 30 маусымдағы № ҚР ДСМ--58 бұйрығы. ... жұлынның жүйелі атрофиялары ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 25 ақпандағы № 462-V ҚРЗ ... шартқа өзгерістер ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 23 желтоқсандағы № 32-VІ ҚРЗ ... кодексіне өзгерістер ... Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 20 желтоқсандағы № 85-VII ҚРЗ ... актілеріне өзгерістер ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «атрофиялық өзгерістер, сему өзгерістері, сему-кему өзгерістері» термин тіркестері кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «атрофиялық өзгерістер» терминін бекіту ұсынылады. | -1 |
| 18. | ахалазия кардии | кардия ахалазиясы | ахалазия кардиикардия ахалазиясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кардия ахалазиясы – төменгі өңештің тамақты жылжыту процесінде жеткілікті босаңсымауынан тамақ пен сұйықтықтың асқазанға өту барысы бұзылып, өңеш сыңылауының кеңеюі. 2. Этимологиясы: кардия (көне грек. ϰαρδία) - "жүрек", ахалазия (көне грек. α) - "терістеу, мойындамау", (грек. chalasis) "босаңсу, әлсіреу, жүдеу". 3. Өзбек: kardiya axalaziyasi 4. Түрік: özofageal akalazya 5. Ағылшын: achalasia cardia 6. Неміс: kardia achalasie 7. Бекітілген нұсқасы: ахалазия пищевода – өңеш ахалазиясы (2017), брадикардия – брадикардия (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Амбулаториялық жағдайлардағы мамандандырылған медициналық көмек көрсету қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 27 сәуірдегі № ҚР ДСМ-37 бұйрығы. ... кардия ахалазиясы ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 27 сәуірдегі № ҚР ДСМ-37 бұйрығы. ... Кардия ахалазиясы кезіндегі эндоскопиялық пневмодилатация ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 11 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-258/2020 бұйрығы. ... Өңештің жүрек бөлігінің ахалазиясы ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 20 наурыздағы № 41 бұйрығы. ... асқазан кардиясының пластикасы ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2022 жылғы 8 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-157 бұйрығы. ... Асқазан кардиясының қатерлі ісігі ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «кардия ахалазиясы» терминін бекіту ұсынылады. | +10 |
| 19. | баланит | баланит, күпек қабынуы (2005) | баланитбаланит, күпек қабынуы (2005)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Баланит – ер адамның жыныс мүшесінің басында болатын қабыну процесінің жалпы атауы. 2. Этимологиясы: баланит (грек. bálanos) - "ер адамның жыныс мүшесінің ұшы". 3. Өзбек: balanit 4. Түрік: balanit 5. Ағылшын: balanitis 6. Неміс: balanitis 7. Бекітілген нұсқасы: баланит – күпек қабынуы (2005) 8. Заңнамадағы қолданысы: Медициналық және фармацевтикалық мамандықтар бойынша үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 9 қаңтардағы № 4 бұйрығы. ... Ерлердегі жыныс жүйесінің спецификалық емес қабыну аурулары (простатит, орхит, эпидидимит, везикулит, фуникулит, баланит, баланопостит). 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «баланит» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 20. | бальнеотерапия | балшықпен емдеу, бальнеотерапия (2017) | бальнеотерапиябалшықпен емдеу, бальнеотерапия (2017)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Балшықпен емдеу – минералды сулармен, сондай-ақ емдік балшықпен (пелоидотерапия) жергілікті және жалпы ванналар қабылдау, бассейндерде шомылу, әртүрлі душтарға түсу, сондай-ақ минералды суды ішу, ішекті суғару және жуу, ингаляция түрінде жасалатын физиотерапиялық процедура. 2. Этимологиясы: бальнеотерапия (лат. balneum) - "монша, әуіт, шомылу", (грек. therapéia) - "ем, емдеу". 3. Өзбек: balneoterapiya 4. Түрік: balneoterapi 5. Ағылшын: balneotherapy 6. Неміс: balneotherapie 7. Бекітілген нұсқасы: бальнеотерапия – бальнеотерапия (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2022 жылғы 10 тамыздағы № ҚР ДСМ-78 бұйрығы. ... Санаториялық объектілерде сумен емдеуге, балшықпен емдеуге арналған емдеу корпустары жеке тұрған ғимараттарда орналастырылады. Оңтүстік Қазақстан облыстық әкімдігінің 2015 жылғы 22 сәуірдегі № 114 қаулысы. ... балшықпен емдеуімен ... Шымкент қаласы әкімдігінің 2023 жылғы 31 шілдедегі № 1895 қаулысы ... Балшықпен емдеу ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 30 желтоқсандағы N 1325 Қаулысы ... санаторийлiк емдеу: бальнеотерапия; Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 7 сәуірдегі № 65 бұйрығы. ... Бальнеотерапия ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «бальнеотерапия» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 21. | бедренная кость | сан сүйегі (клиника), ортан жілік (анатом.) (2005) | бедренная костьсан сүйегі (клиника), ортан жілік (анатом.) (2005)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сан сүйегі – пішіні цилиндр тәрізді және алдыңғы жағынан сәл қисық болып келетін, адам ағзасындағы ең үлкен түтік тәрізді сүйек. 2. Этимологиясы: бедро (үндіеуропа. bed) - "дөңестік, шығыңқылық"; кость (лат. os, ossis) - "сүйек". 3. Өзбек: femur 4. Түрік: femur 5. Ағылшын: femur 6. Неміс: оberschenkelknochen 7. Бекітілген нұсқасы: бедренная кость – ортан жілік (2005) 8. Заңнамадағы қолданысы: Атырау облысында әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларына рұқсат етілген шекті бөлшек сауда бағаларының мөлшерін бекіту туралы Атырау облысы әкімдігінің 2022 жылғы 6 қыркүйектегі № 191 қаулысы. ... Тауық еті (сан сүйек және іргелес жұмсақ еті бар сан жілік). 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «ортан жілік» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 22. | безболезненность | ауырсынусыз, аурусыздық | безболезненностьауырсынусыз, аурусыздықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауырсынусыз – ауырсынудың болмауы, адамға ешнәрсенің сезілмеуі. 2. Этимологиясы: лат. morbus 3. Өзбек: оg'riqsizlik 4. Түрік: ağrısızlık 5. Ағылшын: indolence, painlessness 6. Неміс: schmerzlosigkeit 7. Бекітілген нұсқасы: болезненность – аурушаңдық (2005) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2024 жылғы 18 сәуірдегі № 389 бұйрығы. ... ауырсынусыз қатайған тыртық бар ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 23 қарашадағы № ҚР ДСМ-136 бұйрығы. ... Іш (жұмсақ, ауырсынусыз) ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 7 маусымдағы № 106 бұйрығы. ... Ауырсынусыз аяқ-қол фантомы синдромы ... 9. Ұсыныстар: Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «аурусыздық» терминін бекіту ұсынылады. | -2 |
| 23. | белок | нәруыз, ақуыз (2021) | белокнәруыз, ақуыз (2021)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Нәруыз – тірі ағзаның құрылымы мен қызметінің негізін қалайтын тұрақты, маңызды, күрделі органикалық заттар. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: oqsil 4. Түрік: protein 5. Ағылшын: protein 6. Неміс: eiweiß 7. Бекітілген нұсқасы: белок – ақуыз (2021), белок – нәруыз (2005) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ ... құрамындағы ақуызы ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ ... ақуызды заттар ... Қазақстан Республикасының Заңы 2018 жылғы 28 желтоқсандағы № 211-VІ ҚРЗ. ...активті ақуыздарды өндіруді ... Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 6 сәуірдегі № 299-V ҚРЗ ... биологиялық активті ақуыздарды ... Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 14 қазандағы № 240-V ҚРЗ. ... енгізілмеген ақуыз өнімдері ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «ақуыз» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 24. | бокс (мед.) | бокс (мед.) | бокс (мед.)бокс (мед.)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бокс – 1) ем-профилактика мекемесінде жұқпалы аурулармен науқастарды немесе жұқпалы ауру жөнінде күдік бар науқастарды бөлек ұстайтын әдейі орын (бөлме). Түрлері: ауруды тексеру боксы, жеке бокс. 2) ортаның ерекше жағдайын талап ететін немесе ортаға қауіпті материалдармен жұмыс істеуді қажет ететін зерттеулерді жүргізуге арналған бөлме (камера). Түрлері: бактериологиялық бокс, радиациялық бокс 2. Этимологиясы: бокс (ағылш. box) - қорап, жәшік. 3. Өзбек: boks 4. Түрік: kapalı yer 5. Ағылшын: box 6. Неміс: Box 7. Бекітілген нұсқасы: бокс – бокс (2019) 8. Заңнамадағы қолданысы: Биологиялық қорғауды қамтамасыз ету қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 2 қарашадағы № ҚР ДСМ-125 бұйрығы. ... биологиялық қауіпсіздік боксы – бақыланатын жұмыс аймағында бір бағытты ауа ағынын жасау, айналымдағы ауаны қалқыма шаң тәрізді және аэрозольді бөлшектерден тазарту және зарарсыздандыру, сондай-ақ ПБА-мен қауіпсіз жұмыс жағдайларын қамтамасыз ету үшін пайдаланылатын жабдық. 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «бокс, оңаша бөлме» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 25. | больной | науқас, сырқат (2005) | больнойнауқас, сырқат (2005)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Науқас – аурудан зардап шеккен, денсаулығы нашар адам. 2. Этимологиясы: науқас (пар. нахуш) - сүйкімсіз, ұнамсыз, жағымсыз 3. Өзбек: kasal 4. Түрік: hasta, marazi 5. Ағылшын: sick, patient, case 6. Неміс: kranke 7. Бекітілген нұсқасы: больной стационарный – стационарлық науқас (2017), больной – сырқат (2005) 8. Заңнамадағы қолданысы: Мәжбүрлеп емдеуге арналған наркологиялық ұйымдағы алкоголизммен, нашақорлықпен және уытқұмарлықпен ауыратын науқастарды тамақтандыру және материалдық-тұрмыстық қамтамасыз ету нормаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 1 cәуірдегі № 197 бұйрығы. ... уытқұмарлықпен ауыратын науқастарды тамақтандыру және материалдық-тұрмыстық қамтамасыз ету нормалары бекітілсін. 9. Ұсыныстар: "сырқат (ауыру)" терминіне медициналық сөздіктерде "әр жеке адамның ауырыу жағдаяты (фактісі)" деген анықтама беріледі. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «науқас» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 26. | большеберцовая кость (голень) | балтыр сүйегі (клиника), асықты жілік, сирақ, жіліншік (анатом.) | большеберцовая кость (голень)балтыр сүйегі (клиника), асықты жілік, сирақ, жіліншік (анатом.)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Балтыр сүйегі – адам ағзасындағы медиалды орналасқан екінші (ортан жіліктен кейінгі) үлкен сүйек, жіліншіктің ең қалың бөлігі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: tibia 4. Түрік: kaval kemiği 5. Ағылшын: shin-bone 6. Неміс: Schienbein 7. Бекітілген нұсқасы: кость малоберцовая – асық жілік шыбығы (1971) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің кейбір бұйрықтарына өзгерістер енгізу туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2022 жылғы 30 қыркүйектегі № ҚР ДСМ-108 бұйрығы. ... Егер ампутациялық тұқыл сирақтың кемінде 1/3 болса және ампутацияланған аяқ-қолдың тізе буынындағы қозғалғыштық толық сақталған болса, ерекшелік ретінде бір ампутацияланған сирағы бар адамдарға рұқсат етілуі мүмкін. 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «асықты жілік» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 27. | брюшина | ішастар, ішперде (1971-81) | брюшинаішастар, ішперде (1971-81)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ішастар – құрсақ қуысының ішкі қабырғаларын және көптеген ішкі мүшелердің бетін жабатын, коллаген мен серпімді талшықтардың ауыспалы қабаттарынан түзілген, жұқа, мөлдір, тегіс әрі жылтыр серозды қабық (пластинка). 2. Этимологиясы: брюшина (неміс. briustern) - "үрлеу". 3. Өзбек: qorin bo'shlig'i 4. Түрік: karınzarı 5. Ағылшын: peritoneum 6. Неміс: bauchfell 7. Бекітілген нұсқасы: брюшина висцеральная - беткей ішперде (2005) 8. Заңнамадағы қолданысы: "Тіндер банкінің қызметін жүзеге асыру қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 11 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-251/2020 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 28 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-160 бұйрығы. ... жануарлардың тіндері (тері, сүйек, ішперде, перикард, сүйек); 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «ішперде» терминін бекіту ұсынылады. | +7 |
| 28. | брюшная аорта | іштік қолқа, құрсақ қолқасы | брюшная аортаіштік қолқа, құрсақ қолқасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Іштік қолқа – адам денесіндегі ең үлкен және маңызы жоғары тамыр, құрсақ қуысына орналасқан ең үлкен артерия. 2. Этимологиясы: аорта (латын. aorta) - "арқан, жіп". 3. Өзбек: qorin aortasi 4. Түрік: karın aortu 5. Ағылшын: abdominal aorta 6. Неміс: abdominale аorta 7. Бекітілген нұсқасы: водянка брюшная - құрсақ шемені (2017), брюшной пресс - іш тығыршығы (2019), вальвулопексия аортальная - қолқалық вальвулопексия (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасындағы пренатальдық ультрадыбыстық скрининг жүргізуді ұйымдастыру стандартын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 21 маусымдағы № ҚР ДСМ-54 бұйрығы. ... Қолқа омыртқаның сол жағында орналасқан. 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «іштік қолқа» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «құрсақ қолқасы» терминін бекіту ұсынылады. | -3 |
| 29. | вдавление | батық, ойық, батыңқы | вдавлениебатық, ойық, батыңқыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Батық – дене мүшелерінің қалыпты орнынан батыңқы орналасуы, ағзаның медиальды бетіндегі ойық. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: tanaffus 4. Түрік: girinti 5. Ағылшын: impression 6. Неміс: Eindruck 7. Бекітілген нұсқасы: вдавление - батық, батыңқы (2006), проем - ойық (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 22 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-313/2020 бұйрығы. ... батыңқы кеуде ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 24 наурыздағы № ҚР- ДСМ-27 бұйрығы. ... Батыңқы кеуде торы ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «батыңқы» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 30. | венозная недостаточность | веналық шамасыздық, веналық жетіспеушілік, веналық жеткіліксіздік | венозная недостаточностьвеналық шамасыздық, веналық жетіспеушілік, веналық жеткіліксіздікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Веналық шамасыздық – жеңіл түрінде ыңғайсыздықты, ісінуді, шаршауды, аяқтың түнгі құрысуын тудыратын, ал ауыр түрінде пигментті бұзылулар, трофикалық жаралар пайда болатын аяқтың терең веналары арқылы өтетін қан ағымының бұзылуы. 2. Этимологиясы: веноз (лат. venosus, vena) - "қан тамырлары" 3. Өзбек: venoz etishmovchilik 4. Түрік: venöz yetersizliği 5. Ағылшын: venous insufficiency 6. Неміс: Veneninsuffizienz 7. Бекітілген нұсқасы: аневризма артериовенозная – артериавеналық аневризма (2017), недостаточность переводческих трансформаций – аудармашылық трансформациялардың жеткіліксіздігі (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 20 қазандағы № ҚР ДСМ - 140/2020 бұйрығы. ... қанды веналық қолжетімділікті ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 5 сәуірдегі № 12 бұйрығы. ... Босанудан кейінгі кезеңдегі веналық ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2023 жылғы 21 қыркүйектегі № 150 бұйрығы. ... веналық катетер ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 25 қарашадағы № 843 бұйрығы. ... созылмалы веналық жетіспеушілігі ... Қазақстан Республикасының Заңы 2001 жылғы 30 наурыз N 170-II ... сәйкес жетіспеушіліктің ... Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 18 қарашадағы N 82-IV Заңы. ... сыни жетіспеушілікті болдырмау ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «веналық жеткіліксіздік» терминін бекіту ұсынылады. | +3 |
| 31. | верхняя (средняя, нижняя) прямокишечная артерия | тік ішектік жоғарғы (ортаңғы, төменгі) артерия, жоғарғы (ортаңғы, төменгі) тік ішек артериясы, жоғарғы (ортаңғы, төменгі) тік ішек күретамыры | верхняя (средняя, нижняя) прямокишечная артериятік ішектік жоғарғы (ортаңғы, төменгі) артерия, жоғарғы (ортаңғы, төменгі) тік ішек артериясы, жоғарғы (ортаңғы, төменгі) тік ішек күретамырыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тік ішектік жоғарғы (ортаңғы, төменгі) артерия – тік ішектің жоғарғы, (ортаңғы, төменгі) бөліктерін қанмен қамтамасыз етудің негізгі көзі, сыртқы мықын артериясының тармағы. 2. Этимологиясы: прямокишечная артерия (лат. аrteria rectalis superior) - "тік ішек артериясы". 3. Өзбек: yuqori (o'rta, pastki) rektal arteriya 4. Түрік: üstün hemoroidal arter 5. Ағылшын: аrteria anorectalis superior, superior hemorrhoidal artery 6. Неміс: obere Mastdarmschlagader 7. Бекітілген нұсқасы: артерия – артерия, күретамыр (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 20 наурыздағы № 41 бұйрығы. ... Тік ішектің ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 25 тамыздағы № ҚР ДСМ-91 бұйрығы. ... Тік ішектің ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2021 жылғы 31 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-139 бұйрығы. ... артериялық қысым ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 5 сәуірдегі № 12 бұйрығы. ... коронарлық артерияны ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2017 жылғы 27 маусымдағы № 461 бұйрығы. ... күретамыр функциясының ... Еуразиялық экономикалық комиссия Кеңесінің 2020 жылғы 23 желтоқсандағы № 122 шешімі. ... Күретамырлық қысым ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «тік ішектік жоғарғы (ортаңғы, төменгі) артерия, жоғарғы (ортаңғы, төменгі) тік ішек артериясы» термин тіркестері кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «жоғарғы (ортаңғы, төменгі) тік ішек күретамыры» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 32. | внутренние билиодигестивные свищи, внутренние билиодигестивные фистулы | ішкі өт жыланкөздері, ішкі билиодигестив жыланкөзі | внутренние билиодигестивные свищи, внутренние билиодигестивные фистулыішкі өт жыланкөздері, ішкі билиодигестив жыланкөзіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ішкі өт жыланкөздері – өт қабы мен іштің алдыңғы қабырғасының немесе оған жақын орналасқан органдардың арасында пайда болған патологиялық қосылыс. 2. Этимологиясы: билиодигестив (лат. digesta) - "құрастырылған", фистула (лат. fistula) - "түтік". 3. Өзбек: ichki biliodigestiv oqmalar 4. Түрік: iç biliyodigestif fistüller 5. Ағылшын: internal biliodigestive fistulas 6. Неміс: interne biliodigestive fisteln 7. Бекітілген нұсқасы: бронхиальный свищ – бронх жыланкөзі (2017), желчный пузырь – өт қабы (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 25 тамыздағы № ҚР ДСМ-91 бұйрығы. ... артериовенозды жыланкөз ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 7 қазандағы № ҚР ДСМ-116/2020 бұйрығы. ... артерия-венозды жыланкөзін жою ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 24 наурыздағы № ҚР- ДСМ-27 бұйрығы. ... артерия-веналық жыланкөзі ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2022 жылғы 18 мамырдағы № 355 бұйрығы. ... билиодигестивті анастомоздар салу ... Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2020 жылғы 22 желтоқсандағы № 722 бұйрығы. ... билиодигестивті ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «ішкі өт жыланкөздері» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «ішкі билиодигестив жыланкөзі» терминін бекіту ұсынылады. | -1 |
| 33. | внутренняя грудная артерия | кеуделік ішкі артерия, кеуденің ішкі артериясы, кеуденің ішкі күретамыры | внутренняя грудная артериякеуделік ішкі артерия, кеуденің ішкі артериясы, кеуденің ішкі күретамырыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кеуделік ішкі артерия – мойынның көлденең артериясынан басталып, жоғарғы қабырға аралықтарына, сүт безіне, медиастиналды мүшелер мен талшықтарға өтетін терең тармақты күретамырлар. 2. Этимологиясы: артерия (көне грек. ἀρτηρία) - "күретамыр, кеңірдек". 3. Өзбек: ichki ko'krak arteriyasi 4. Түрік: iç torasik arter 5. Ағылшын: internal thoracic artery 6. Неміс: innere Brustschlagader 7. Бекітілген нұсқасы: артерия – артерия, күретамыр (2024), грудная машина (физическая культура и спорт) – кеуде жаттықтырғыш (спорт және дене шынықтыру) (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2022 жылғы 24 мамырдағы № 172 бұйрығы. ... кеуделік белгісі бар ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 6 қыркүйектегі № 429 бұйрығы. Кеуделік жүк ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2021 жылғы 31 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-139 бұйрығы. ... артериялық қысым ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 5 сәуірдегі № 12 бұйрығы. ... коронарлық артерияны ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2017 жылғы 27 маусымдағы № 461 бұйрығы. ... күретамыр функциясының ... Еуразиялық экономикалық комиссия Кеңесінің 2020 жылғы 23 желтоқсандағы № 122 шешімі. ... Күретамырлық қысым ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «кеуденің ішкі күретамыры» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 34. | внутренняя подвздошная артерия | мықындық ішкі артерия, мықындық ішкі күретамыр | внутренняя подвздошная артериямықындық ішкі артерия, мықындық ішкі күретамырСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мықындық ішкі артерия – жалпы мықын артериясынан сегізкөз-мықын буыны тұсында бөлініп, үлкен бел бұлшықетінің медиалды жиегінен төмен қарай жамбас қуысына түсіп, үлкен құйымшақ саңылауының жоғарғы жиегінде алдыңғы және артқы ұңғыға таралатын, жамбас мүшелерін қанмен қамтамасыз ететін тамыр. 2. Этимологиясы: мықындық ішкі артерия (аrterіa іlіaca іnterna) - "мықындық ішкі күретамыр". 3. Өзбек: ichki yonbosh arteriyasi 4. Түрік: iç iliak arter 5. Ағылшын: internal iliac artery 6. Неміс: artery iliaca interna 7. Бекітілген нұсқасы: артерия – артерия, күретамыр (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2021 жылғы 31 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-139 бұйрығы. ... мықындық – сан сегменті ... Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2020 жылғы 22 желтоқсандағы № 722 бұйрығы. ... мықындық дистопиясы ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2021 жылғы 31 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-139 бұйрығы. ... артериялық қысым ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 5 сәуірдегі № 12 бұйрығы. ... коронарлық артерияны ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2017 жылғы 27 маусымдағы № 461 бұйрығы. ... күретамыр функциясының ... Еуразиялық экономикалық комиссия Кеңесінің 2020 жылғы 23 желтоқсандағы № 122 шешімі. ... Күретамырлық қысым ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «мықындық ішкі артерия» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «мықындық ішкі күретамыр» терминін бекіту ұсынылады. | +3 |
| 35. | водянка желчного пузыря | өт қабының шемені, өтқалта шемені (2017) | водянка желчного пузыряөт қабының шемені, өтқалта шемені (2017)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өт қабының шемені – өттің жиналып қалуына байланысты қабырғаларының қатты созылып, жұқаруына әкеп соқтыратын, баяу және көбіне сезілмей өтетін, өт сыңылауы толық емес немесе абсолютті бітелетін патологиялық жағдай. 2. Этимологиясы: водянка (латын. hydrops) - "жиынтық су", желчь (көне грек. χολή) - "өт", пузырь (славян. пузо) - "қарын, құрсақ". 3. Өзбек: o't pufagi gidroplari 4. Түрік: safra kesesi hidrops 5. Ағылшын: hydrops of gallbladder 6. Неміс: gallenblasen-hydrops 7. Бекітілген нұсқасы: водянка желчного пузыря – өтқалта шемені (2017), желчный пузырь – өт қабы (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: "Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде және (немесе) міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде денсаулық сақтау субъектілерінің көрсетілетін қызметтеріне ақы төлеу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 20 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-291/2020 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 5 сәуірдегі № 12 бұйрығы. ... өт өзегінің және өт қабының ашық биопсиясы. 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «өт қабының шемені» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 36. | возвратный нерв | қайырылма жүйке | возвратный нервқайырылма жүйкеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қайырылма жүйке – күрделі қайтармалы траектория арқылы өте отырып, көмей бұлшықеттерін жүйкелендіретін, бас сүйегінен кеудеге түсетін вагус жүйкесінен шығып, көмейге қарай көтерілетін жүйке. 2. Этимологиясы: нерв (латын. nervus) - "тамыр, сіңір". 3. Өзбек: qaytish nervi 4. Түрік: rekürren sinir 5. Ағылшын: recurrent nerve 6. Неміс: rückläufiger nerv 7. Бекітілген нұсқасы: лицевой нерв – бет жүйкесі (2023), возвратный механизм – қайтармалы механизм (2023), возвратный гортанный нерв – көмейдің қайырылма нерві (2017), возвратный тиф – соқпасүзек (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 1998 жылғы 29 маусымдағы N 249 ... Жүйкеге әсер ететiн заттар ... Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 30 желтоқсандағы N 15-II Заңы ... "жүйке улағыш заттар" ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «қайырылма жүйке» терминін бекіту ұсынылады. | +7 |
| 37. | воронка | түбекше, құйғы, құйғыш (2006) | воронкатүбекше, құйғы, құйғыш (2006)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Түбекше – медициналық сұйықтықтарды шашыратпай, оңай және дәл құюды қамтамасыз ететін, көбіне шыныдан немесе пластиктен жасалған құрал. 2. Этимологиясы: воронка (славян. vorna) - "тесік, сыңылау, жыра". 3. Өзбек: huni 4. Түрік: ayırma hunisi 5. Ағылшын: funnel 6. Неміс: trichter 7. Бекітілген нұсқасы: воронка делительная – бөлгіш құйғы (2021), воронка маточной трубы – жатыр түтігінің құйғысы (2017), горшок конденсационный – шықтық түбек (хим.) (2006), воронка – құйғыш (хим.) (2006) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 24 қарашадағы № 1038 қаулысы. ... Бюхнер құйғышы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 15 қыркүйектегі N 939 қаулысы. ... Бюхнер құйғышы ... Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 27 мамырдағы № 167 бұйрығы. ... Сыйымдылығы 100 см3 бөлікті құйғыш ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «құйғы» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 38. | восходящая глоточная артерия | өрлеу, өрмелі артерия, жұтқыншақ артериясының көтерілуі, көтермелі жұтқыншақ артериясы, өрлемелі жұтқыншақ күретамыры | восходящая глоточная артерияөрлеу, өрмелі артерия, жұтқыншақ артериясының көтерілуі, көтермелі жұтқыншақ артериясы, өрлемелі жұтқыншақ күретамырыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өрлеу, өрмелі артерия – қолқа доғасының эмбрионалды екінші доғасының проксималды бөлігінен дамитын, жұтқыншақты қамтамасыз ететін мойын артериясы. 2. Этимологиясы: восходящяя глоточная артерия (лат. аrteria pharyngea ascendens) - "көтерілмелі жұтқыншақ күретамыры". 3. Өзбек: ko'tarilgan faringeal arteriya 4. Түрік: yükselen faringeal arter 5. Ағылшын: ascending pharyngeal artery 6. Неміс: aufsteigende Schlundschlagader 7. Бекітілген нұсқасы: артерия – артерия, күретамыр (2023), восходящая ветвь – өрлемелі тармағы (мед) (2006), глоточный согласный (лингв.) – көмей дауыссыз (лингв.) (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2022 жылғы 8 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-157 бұйрығы. ... Ауыз-жұтқыншақтың ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 7 маусымдағы № 106 бұйрығы. ... Жұтқыншақтың ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2021 жылғы 31 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-139 бұйрығы. ... артериялық қысым ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 5 сәуірдегі № 12 бұйрығы. ... коронарлық артерияны ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2017 жылғы 27 маусымдағы № 461 бұйрығы. ... күретамыр функциясының ... Еуразиялық экономикалық комиссия Кеңесінің 2020 жылғы 23 желтоқсандағы № 122 шешімі. ... Күретамырлық қысым ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «өрлемелі жұтқыншақ күретамыры» терминін бекіту ұсынылады. | -2 |
| 39. | восходящая ободочная кишка | жоғарылаған жиек ішек, өрлемелі тоқ ішек, өрлемелі жиек ішек | восходящая ободочная кишкажоғарылаған жиек ішек, өрлемелі тоқ ішек, өрлемелі жиек ішекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жоғарылаған жиек ішек – жиек ішектің соқыр ішекпен жалғасатын бастапқы бөлігі, одан әрі көлденең тоқ ішек жалғасады. 2. Этимологиясы: восходящая ободочная кишка (лат. colon ascendens) - "көтерілген тоқ ішек". 3. Өзбек: ko'tarilgan yo'g'on ichak 4. Түрік: yükselen kolon 5. Ағылшын: ascending colon 6. Неміс: aufsteigender dickdarm 7. Бекітілген нұсқасы: восходящая ветвь – өрлемелі тармағы (мед) (2006), гаустры ободочной кишки – жиекішек қампаймалары (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 5 қазандағы № ҚР ДСМ-111 бұйрығы. ... тоқ ішектің ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 20 наурыздағы № 41 бұйрығы. ... Тоқ ішектің лапароскопиялық резекциясы ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 24 наурыздағы № ҚР- ДСМ-27 бұйрығы. ... мидың өрмелі қабығының ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 20 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-291/2020 бұйрығы. ... өрмелі қабығының ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «жоғарылаған жиек ішек, өрлемелі тоқ ішек» термин тіркестері кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «өрлемелі жиек ішек» терминін бекіту ұсынылады. | +1 |
| 40. | вторичный (иммунодефицит) | екінші, жалғасу кезеңі, екіншілік, қайталама (иммун тапшылығы) | вторичный (иммунодефицит)екінші, жалғасу кезеңі, екіншілік, қайталама (иммун тапшылығы)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Екінші (иммунтапшылық) – әйелдерде босанғаннан кейінгі кезеңде пайда болатын немесе ересектерде қандай да бір генетикалық ақауға қатыссыз-ақ дамитын иммунитет жүйесінің бұзылуы. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: ikkilamchi (immunitet tanqisligi) 4. Түрік: ikincil (immün yetmezlik) 5. Ағылшын: secondary (immunodeficiency) 6. Неміс: sekundär (Immundefizienz) 7. Бекітілген нұсқасы: вторичная полость тела (целом) – екіншілік дене қуысы (целом) (2024), загрязнитель вторичный – қайталама ластағыш (2022), иммунодефицит – иммунтапшылық (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 2023 жылғы 13 қаңтардағы № 1 бұйрығы. ... бастапқы ... Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 2023 жылғы 4 тамыздағы № 16 бұйрығы. ... Қызметтің қосалқы түрі ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 28 наурыздағы № 45 бұйрығы. бірінші деңгей ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 30 қарашадағы N 1141 Қаулысы ... жылжымайтын мүлiктiң кейiнгi объектiсi ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «қайталама (иммун тапшылығы)» терминін бекіту ұсынылады. | 0 |
| 41. | вызванный потенциал | шақырылған потенциал, туынды әлеует | вызванный потенциалшақырылған потенциал, туынды әлеуетСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шақырылған потенциал – жарқыл немесе қатты дыбыс сияқты тітіркендіргіштің әсерінен адамның немесе жануарлардың жүйке жүйесінің кейбір бөліктерінде, көбінесе мида пайда болатын электрлік күш-қуат. 2. Этимологиясы: потенциал (лат. potentialis) - "қуатты, күшті". 3. Өзбек: sabab bo'lgan potentsial 4. Түрік: uyarılmış potansiyel 5. Ағылшын: evoked potential 6. Неміс: hervorgerufenes potential 7. Бекітілген нұсқасы: биотический потенциал – биотикалық әлеует (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2019 жылғы 20 желтоқсандағы № 281-VІ ҚРЗ. ... шақырылған персонал ... Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 12 қарашадағы № 396-V ҚРЗ ... шақырылған адамның ... Қазақстан Республикасының Заңы 2001 жылғы 10 сәуір N 176-II ... қоғамның потенциалын ... Қазақстан Республикасының Заңы 1998 жылғы 29 маусым N 242 ... экономикалық потенциалын ... Қазақстан Республикасының Заңы 1999 жылғы 30 желтоқсан N 22-ІІ ... техникалық потенциалы ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «шақырылған потенциал» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «туынды әлеует» терминін бекіту ұсынылады. | +2 |
| 42. | гангренозный | гангреналық, гангреналы | гангренозныйгангреналық, гангреналыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гангреналық – қабынған тіндер тез өлі еттеніп, іріңдейтін, науқастың ағзасы үшін ауыр зардаптар әкелетін жара. 2. Этимологиясы: гангрена (көне грек. γάγγραινα) - "күйдіргіш жара". 3. Өзбек: gangrenoz 4. Түрік: kangrenli 5. Ағылшын: gangrenous 6. Неміс: gangränös 7. Бекітілген нұсқасы: гангренозный холецистит – гангреналы холецистит (2017), гангрена диабетическая – диабеттік гангрена (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 30 маусымдағы № ҚР ДСМ-58 бұйрығы. ... гангреналық-некроздық сатыдағы кемінде екі аяқ-қолды зақымдайтын Рейно ауруы ... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 29 маусымдағы № 7-1/587 бұйрығы. ... жансыз (гангреналық) бөлшектер ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «гангреналы» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 43. | геморрой | көтеу, геморрой | геморройкөтеу, геморройСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көтеу – адамның, малдың тік ішегінің (көтен ішегінің) аузы қызарып, ісініп, сыртқа қарай айналып кететін ауру. 2. Этимологиясы: геморрой (көне грек. αἷμα) - "қан", ῥόος - "ағыс". 3. Өзбек: gemorroy 4. Түрік: basur 5. Ағылшын: hemorrhoids 6. Неміс: hämorrhoiden 7. Бекітілген нұсқасы: геморрой – геморрой, айлан (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 14 желтоқсандағы № 172 бұйрығы. ... геморройдың түйінің ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 14 желтоқсандағы № 172 бұйрығы. ... геморрой түйінін таңу ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2020 жылғы 15 қазандағы № ҚР ДСМ-131/2020 бұйрығы. ... Асқынған геморрой ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «геморрой, көтеу» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 44. | гладкая мускулатура | тегіс салалы бұлшықет, тегіс бұлшықет | гладкая мускулатуратегіс салалы бұлшықет, тегіс бұлшықетСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тегіс салалы бұлшықет – жолақты бұлшықеттерден жасушалардан (симпласттардан емес) тұруымен және көлденең сызығы болмауымен ерекшеленетін, тегіс, жиырылатын ұлпа. 2. Этимологиясы: гладкая (көне неміс. glat) - "жылтыр, тегіс, жатық"; мускулатура (лат. musculus) - "бұлшық ет". 3. Өзбек: silliq mushaklar 4. Түрік: düz kaslar 5. Ағылшын: smooth muscles 6. Неміс: glatte muskulatur 7. Бекітілген нұсқасы: гладкая вспашка – тeгістeп жырту (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 14 сәуірдегі № 73 бұйрығы. ... Бұлшықет ішіне енгізуге ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 6 маусымдағы № 103 бұйрығы. ... бұлшықет ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «тегіс салалы бұлшықет, тегіс бұлшықет» термин тіркестері кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «тегіс бұлшықет» терминін бекіту ұсынылады. | +6 |
| 45. | глоточно-пищеводный дивертикул | жұтқыншақ-өңештік дивертикул, жұтқыншақ-өңештік бүйірқалта | глоточно-пищеводный дивертикулжұтқыншақ-өңештік дивертикул, жұтқыншақ-өңештік бүйірқалтаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жұтқыншақ-өңештік дивертикул – өңеш қабырғасының бұлшықет қабығындағы ақау арқылы шырышты қабықтың дүрдиіп шығып кетуі. 2. Этимологиясы: дивертикул (лат. diverticulum) - "жолдың ауытқуы". 3. Өзбек: faringeal-qizilo'ngach divertikuli 4. Түрік: faringeal-özofageal divertikül 5. Ағылшын: pharyngeal-esophageal diverticulum 6. Неміс: rachen-ösophagus-divertikel 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2022 жылғы 8 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-157 бұйрығы. ... бас-жұтқыншақ ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 9 қаңтардағы № 4 бұйрығы. ... асқазан-өңештік Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 24 наурыздағы № ҚР- ДСМ-27 бұйрығы. ... Меккель бүйірқалтасының қатерлі ісігі ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 5 сәуірдегі № 12 бұйрығы. ... бүйірқалта ауруы ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 10 қаңтардағы № 6 бұйрығы. ... Асқазан бүйірқалтасы ... ...Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 22 қарашадағы № ҚР ДСМ-122 бұйрығы. ... Меккел дивертикуласының қатерлі ісігі ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 9 қаңтардағы № 4 бұйрығы. ... Қуық дивертикулы ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 25 тамыздағы № ҚР ДСМ-91 бұйрығы. ... Өңеш дивертикулын жергілікті кесу ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «жұтқыншақ-өңештік дивертикул, жұтқыншақ-өңештік бүйірқалта» термин тіркестері кездеспеді. Басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «жұтқыншақ-өңештік дивертикул» терминін бекіту ұсынылады. | +7 |
| 46. | голень | сирақ | голеньсирақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сирақ – буынаяқтыларда, қосмекенділер мен омыртқалыларда кездесетін, адамда төменгі сан мен табан арасында орналасқан, асықты жілік пен шыбық сүйектен тұратын сүйек қаңқасы. 2. Этимологиясы: голень (көне славян. golenь) - "жалаң сүйек". 3. Өзбек: pastki oyoq 4. Түрік: baldır, incik 5. Ағылшын: human leg 6. Неміс: unterschenkel 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2022 жылғы 24 мамырдағы № ҚР ДСМ-47 бұйрығы. ... сирақтың көптеген сынуы. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 28 желтоқсандағы № 1033 бұйрығы. ... Сирақ табан буындарын ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 7 маусымдағы № 106 бұйрығы. ... Сирақтың көптеген үстіртін жарақаттары ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «сирақ» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 47. | голосовая складка | дауыстық байлам, дыбыс байламы, дауыс қатпары | голосовая складкадауыстық байлам, дыбыс байламы, дауыс қатпарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дауыстық байлам – көмей қуысына шығыңқы орналасқан, дауыс желбезегі мен дауыс бұлшықетінен тұратын көмейдің шырышты қабығының қатпары. 2. Этимологиясы: голосовая складка (лат. plica vocalis) - "дауыс қатпары". 3. Өзбек: ovozli katlama 4. Түрік: ses teli 5. Ағылшын: vocal cords 6. Неміс: stimmlippe 7. Бекітілген нұсқасы: складка – 1. бүкпе, бүрме; 2. әжім, қатпар (мед.); 3.қатпар (геол.) (1971), голосовые связки – дауыс желбезегі (2019) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2012 жылғы 16 ақпандағы № 558-IV Заңы ... көлік байламын ... Қазақстан Республикасының 2012 жылғы 25 қазандағы № 46-V Заңы. ... байламды ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «дауыстық байлам, дыбыс байламы» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «дауыс қатпары» терминін бекіту ұсынылады. | +4 |
| 48. | гомогенное затемнение | толықтай күңгірттену, біркелкі күңгірттену, біртекті күңгірттену | гомогенное затемнениетолықтай күңгірттену, біркелкі күңгірттену, біртекті күңгірттенуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Толықтай күңгірттену – рентгенологиялық зерттеулер барысында адамның жекелеген мүшелеріндегі ақауды білдіретін физтологиялық көрініс. 2. Этимологиясы: гомоген (көне грек. ὁμογενής) - "бір текті". 3. Өзбек: bir hil qorayish 4. Түрік: homojenöz karartma 5. Ағылшын: homogeneous shadow 6. Неміс: homogener blackout 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2018 жылғы 22 ақпандағы № 84 бұйрығы. ... күңгірттенуге қарсы ... Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2017 жылғы 30 маусымдағы № 72 шешімі ... Күңгірттену ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1203 қаулысы ... Азот оксидтерін гомогенді қалпына келтіру ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 23 қаңтардағы № 23 қаулысы ... нашар гомогенді қоспаларды ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «толықтай күңгірттену, біркелкі күңгірттену» термин тіркестері кездеспеді. Басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «біртекті күңгірттену» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 49. | гортань | көмей | гортанькөмейСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көмей – тыныс алу жүйесінің жұтқыншақты трахеямен байланыстырып, дауыс аппаратын құрайтын бөлігі. 2. Этимологиясы: гортань (латын. larynx) - "көмей". 3. Өзбек: gırtlak 4. Түрік: gırtlak 5. Ағылшын: larynx 6. Неміс: kehlkopf 7. Бекітілген нұсқасы: надгортанник – көмей қапшығы (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Павлодар облыстық мәслихатының 2024 жылғы 26 сәуірдегі № 125/12 шешімі. ... "Көмей стенозы" ауруы бар ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 25 мамырдағы № 339 бұйрығы. .... көмейдің ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «көмей» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «көмей» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 50. | гребешок | айдар, қыртыс, ұлу, ирекше | гребешокайдар, қыртыс, ұлу, ирекшеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Айдар – 1. құлақтың жартылай шеңберлі каналдарының мембраналық ампулаларының ішкі бетінде орналасқан, бастың бұрылыстарында бұрыштық үдеудің өзгеруін қабылдайтын рецепторлық жасуша; 2. сыртқы түрі жотаға ұқсайтын кез-келген анатомиялық құрылым; 3. митохондрияның ішкі мембранасы қатпарларының бірі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: qovurilgan 4. Түрік: taraklar 5. Ағылшын: scallop 6. Неміс: Kamm 7. Бекітілген нұсқасы: улитка – ұлу (1971), пласт – жер қыртысы (2022), текстура – қыртыс (2006), рубрика – айдар (2021), хoхлатка – айдаршөп (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2021 жылғы 25 қаңтардағы № 16 бұйрығы. ...ирекше сығымдағыштан үздіксіз шығып отыратын ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «ирекше» терминін бекіту ұсынылады. | +6 |
| 51. | грудная клетка | кеуде торы, кеуде клеткасы, кеуде жасушасы, кеуде қаңқасы (2019) | грудная клеткакеуде торы, кеуде клеткасы, кеуде жасушасы, кеуде қаңқасы (2019)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кеуде торы – төс сүйегінен, 12 жұп қабырғадан, кеуде омыртқасынан, сондай-ақ бұлшықеттерден тұратын дененің бір бөлігі. 2. Этимологиясы: клетка (лат. cellula, ал көне грек. κύτος) - "тор, тар бөлме, үйшік". 3. Өзбек: ko'krak qafasi 4. Түрік: göğüs 5. Ағылшын: chest, thorax 6. Неміс: Brust, Brustkorb, Thorax 7. Бекітілген нұсқасы: грудная клетка – кеуде қаңқасы (2019), вторичная полость тела (целом) – екіншілік дене қуысы (целом) (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Дәрігерге дейінгі медициналық көмек көрсету қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 30 қарашадағы № ҚР ДСМ-223/2020 бұйрығы. ... кеуде қуысының бүйір беттеріне басуға болмайды. 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «кеуде торы» терминін бекіту ұсынылады. | +4 |
| 52. | двенадцатиперстная кишка | он екі елі ішек, ұлтабар (1971-81) | двенадцатиперстная кишкаон екі елі ішек, ұлтабар (1971-81)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Он екі елі ішек – латын тілінің «duodenum digitorum», яғни «он екі саусақ ені» деген сөзінен шыққан, ұзындығы шынымен де көлденең алғандағы он екі саусақтың биіктігімен бірдей болатын, асқазан мен ащы ішекті жалғастыратын ішектің бір бөлігі. 2. Этимологиясы: лат. duodenum - "он екі елі ішек". 3. Өзбек: o'n ikki barmoqli ichak 4. Түрік: oniki parmak bağırsağı 5. Ағылшын: duodenum 6. Неміс: zwölffingerdarm 7. Бекітілген нұсқасы: кишка двенадцатиперстная – ұлтабар (1971), верхний изгиб двенадцатиперстной кишки – ұлтабардың жоғарғы иіні (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарында қызмет өткеру үшін адамдар денсаулық жағдайына қойылатын талаптарды бекіту туралы Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2020 жылғы 22 желтоқсандағы № 722 бұйрығы. ... Асқазанның, ұлтабардың ойық жара ауруы 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «ұлтабар» терминін бекіту ұсынылады. | +6 |
| 53. | дефект | тесік, дефект, ақау (2021) | дефекттесік, дефект, ақау (2021)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тесік – 1) операция кезінде не болғанын, медициналық көмек көрсетуде ақау жіберілгенін немесе науқаста дұрыс жүргізілген процедураның өзінде асқыну басталғанын түсіну мүмкін болмайтындай етіп жазылған ауру тарихы. 2) псих. тұлға өзгерісінің түрі: оның жоғарғы қасиеттерінің басым төмендеуі, солғындауы және бұрынғы мүмкіндіктердің жойылуы; мидың әртүрлі аурулары мен жарақатында кездеседі. 2. Этимологиясы: дефект (лат. dēfectus) - "азаю, кемістік, жетпеу". 3. Өзбек: kamchilik 4. Түрік: defekt 5. Ағылшын: defect 6. Неміс: Defekt 7. Бекітілген нұсқасы: дефект масс – масса ақауы (2023), дефект – ақау (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: "Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде және (немесе) міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде денсаулық сақтау субъектілерінен медициналық қызметтерді сатып алу шарты талаптарының орындалу мониторингін жүргізу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2020 жылғы 24 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-321/2020 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 29 қыркүйектегі № ҚР ДСМ-105 бұйрығы. ... медициналық көмек көрсету ақауы... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «ақау» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 54. | деформация | нысанның өзгеруі, деформация (2021) | деформациянысанның өзгеруі, деформация (2021)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Нысанның өзгеруі – туа біткен ақаулар, жарақаттар, дегенеративті өзгерістер, ісіктер салдарынан бас сүйек, омыртқа, кеуде сүйектері және аяқ-қол буындары, жұмсақ тіндер сияқты дене бөліктерінің пропорцияларының, мөлшерінің, пішінінің өзгеруі. 2. Этимологиясы: деформация (лат. deformatio) - "бұрмалау, бұрмалану". 3. Өзбек: deformatsiya 4. Түрік: Şekil değiştirme 5. Ағылшын: deformation 6. Неміс: verformung 7. Бекітілген нұсқасы: деформация – деформация (2021), деформация тела – дене деформациясы (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Адамдардың көлік құралдарын басқаруына тыйым салатын медициналық қарсы көрсетілімдер тізбесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 9 қарашадағы №853 бұйрығы. ... қозғалысын айтарлықтай қиындататын табан деформациясы. 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «деформация» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 55. | диагноз | ауруды анықтау, диагноз (2016) | диагнозауруды анықтау, диагноз (2016)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауруды анықтау – тексерілуші адамның саулығы туралы, оның ауруы (не жарақаты) туралы немесе өлімнің себебі туралы, қабылданған медициналық атауларды қолданып, жасалған медициналық тұжырым. 2. Этимологиясы: диагноз (лат. diagnosis) - "арқылы, жәрдемімен", gnosis - "білім". 3. Өзбек: tashxis 4. Түрік: diyagnoz 5. Ағылшын: diagnosis 6. Неміс: diagnose 7. Бекітілген нұсқасы: диагноз – диагноз (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Тәулік бойы стационар жағдайларында емдеуді қажет етпейтін диагнозды анықтағанға дейін тәулік бойы стационардың қабылдау бөліміндегі емдік-диагностикалық іс-шаралар тізбесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 13 қарашадағы № ҚР ДСМ-192/2020 бұйрығы. ... диагноз. 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «диагноз» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 56. | диафрагма | көкет, диафрагма (2018) | диафрагмакөкет, диафрагма (2018)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көкет – ішек-қарын мен өкпе-бауырды бөліп тұратын жұқа, көкшандыр, бауыр ет. 2. Этимологиясы: диафрагма (көне грек. διάφραγμα) - "қалқа, таса, шымылдық". 3. Өзбек: diafragma 4. Түрік: diyafram 5. Ағылшын: diaphragm 6. Неміс: Interseptum, Diaphragma, Zwerchfell 7. Бекітілген нұсқасы: диафрагма – диафрагма (2018), диафрагма – көкет (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасында балаларға хирургиялық көмек көрсетуді ұйымдастыру стандартын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 15 мамырдағы № 81 бұйрығы. ...диафрагмалық жарық және диафрагма релаксациясы кезіндегі операциялар. 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «көкет» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 57. | дивертикул брюшины | құрсақ дивертикулы, ішперде бүйірқалтасы, ішперде дивертикулы | дивертикул брюшинықұрсақ дивертикулы, ішперде бүйірқалтасы, ішперде дивертикулыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құрсақ дивертикулы – ұзақ уақыт дұрыс тамақтанбаудың салдарынан ішек аймақтары қабынып, ішектегі дүрдиіп шығып кеткен тіндердің арасына нәжіс жиналып, ішек қабырғаларын тітіркендіретін және инфекцияның дамуына әкелетін ауру. 2. Этимологиясы: дивертикул (лат. diverticulum) - "жолдың ауытқуы". 3. Өзбек: peritoneal divertikul 4. Түрік: peritonun divertikülü 5. Ағылшын: periton divertikülü 6. Неміс: Peritonealdivertikel 7. Бекітілген нұсқасы: брюшина – ішперде (1971), брюшная часть аорты – қолқаның құрсақтық бөлігі (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 28 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-160 бұйрығы. ... ішперде ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 24 наурыздағы № ҚР- ДСМ-27 бұйрығы. ... Жіңішке ішектің тесілу мен іріңдік қабаттасқан бүйірқалта ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 9 қаңтардағы № 4 бұйрығы. ... Қуық дивертикулы ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «құрсақ дивертикулы, ішперде бүйірқалтасы» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «ішперде дивертикулы» терминін бекіту ұсынылады. | +5 |
| 58. | диспепсические расстройства | диспептикалық бұзылыстар, диспептиктік бұзылыстар, диспепсиялық бұзылыстар | диспепсические расстройствадиспептикалық бұзылыстар, диспептиктік бұзылыстар, диспепсиялық бұзылыстарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Диспептикалық бұзылыстар – іштің қатты ауырсынуы арқылы өтетін асқазан-ішек жолдарының бұзылуы. 2. Этимологиясы: диспепсия (көне грек. δυσ) - "оң мағынаны терістейтін қосымша", πέψις - "ас қорыту, асты сіңіру". 3. Өзбек: dispeptik kasalliklar 4. Түрік: dispeptik bozukluklar 5. Ағылшын: dyspeptic disorders 6. Неміс: dyspeptische störungen 7. Бекітілген нұсқасы: вегетативные расстройства – вегетативтік бұзылыстар (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасында инфекциялық аурулар кезінде медициналық көмек көрсетуді ұйымдастыру стандартын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 17 наурыздағы № 40 бұйрығы. ... сүзгі – емханада ұйымдастырылатын, міндеті пациенттерді емханаға кіреберісте екі негізгі ағынға: инфекциялық ауруға күдігі бар адамдарға (жоғары температура, этиологиясы белгісіз бөртпе, диспепсиялық бұзылыстар және инфекциялық аурулардың белгілері) және дені сау немесе әртүрлі функционалдық ауытқулары бар адамдарға бөлу болып табылады. 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «диспепсиялық бұзылыстар» терминін бекіту ұсынылады. | +4 |
| 59. | дистрофические изменения | дистрофиялық өзгерістер | дистрофические изменениядистрофиялық өзгерістерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дистрофиялық өзгерістер – адам ағзасының әртүрлі тіндеріндегі дегенеративті өзгерістердің дамуымен сипатталатын созылмалы аурулардың жиынтығы. 2. Этимологиясы: дистрофия (грек. dys) - "бұзылу", trophe - "тамақтану". 3. Өзбек: distrofik o'zgarishlar 4. Түрік: distrofik değişiklikler 5. Ағылшын: dystrophic changes 6. Неміс: dystrophische veränderungen 7. Бекітілген нұсқасы: гепатоцеребральная дистрофия – гепатоцеребральдық дистрофия (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2020 жылғы 15 қазандағы № ҚР ДСМ-131/2020 бұйрығы. ... Жоғары тыныс алу жолдарының жан-жақты дистрофиялық өзгерістері. ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «дистрофиялық өзгерістер» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «дистрофиялық өзгерістер» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 60. | диуретики | зәрайдатқы, несеп айдатқы, диуретик | диуретикизәрайдатқы, несеп айдатқы, диуретикСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Зәрайдатқы – денеден зәр шығарудың жоғарылауына және ағзаның тіндері мен серозды қуыстарындағы сұйықтықтың азаюына жәрдемдесетін заттек. 2. Этимологиясы: диуретик (грек. διούρησις) - "зәр шығару" 3. Өзбек: diuretik 4. Түрік: diüretik, idrar çoğaltıcı 5. Ағылшын: diuretic 6. Неміс: diuretikum 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Стратегиялық маңызды дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың тізбесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2023 жылғы 3 наурыздағы № 35 бұйрығы. ...резерпин және диуретиктер. 9. Ұсыныстар: басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «зәрайдатқы» терминін бекіту ұсынылады. | +7 |
| 61. | диффузно-инфильтративный рак | диффузды-инфильтративті ісік, жайылмалы-асқазан ісік, диффузды-инфильтративті карцинома (обыр) | диффузно-инфильтративный ракдиффузды-инфильтративті ісік, жайылмалы-асқазан ісік, диффузды-инфильтративті карцинома (обыр)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Диффузды-инфильтративті ісік – асқазанның шырышты қабатын инфильтрациялай отырып, эндофитті түрде өсетін, нақты шекаралары жоқ, өсу қарқыны жылдам, метастазы ерте басталатын, негізінен жастар ауыратын, тұқым қуалайтын бейімділігі бар аса қатерлі ісік. 2. Этимологиясы: диффузно (лат. diffūsio) - "жайылу, кеңею", инфильтративный (лат. infiltratus) - "сүзгілеу, сүзу", рак (лат. cancer) - "шаян". 3. Өзбек: diffuz infiltrativ saraton 4. Түрік: diffüz infiltratif karsinom 5. Ағылшын: diffuse infiltrative carcinoma 6. Неміс: diffuses infiltratives karzinom 7. Бекітілген нұсқасы: диффузная нервная система – диффузиялық жүйке жүйесі (2023), бронхогенный рак – бронхогендік карцинома (обыр) (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 11 қарашадағы № 999 қаулысы. ... диффузды ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 13 қарашадағы № ҚР ДСМ-192/2020 бұйрығы. ... Инфильтративті анестезия ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 25 мамырдағы № 339 бұйрығы. ... қатерлі ісіктері бар ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «диффузды-инфильтративті ісік, жайылмалы-асқазан ісік» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «диффузды-инфильтративті карцинома (обыр)» терминін бекіту ұсынылады. | +2 |
| 62. | диффузный перитонит | жайылмалы перитонит, жайылмалы ішқуыс қабынуы, диффузды перитонит | диффузный перитонитжайылмалы перитонит, жайылмалы ішқуыс қабынуы, диффузды перитонитСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жайылмалы перитонит – іш қуысын және онда орналасқан органдарды жауып тұратын сірі қабатының терең қабынуы. 2. Этимологиясы: диффузный (лат. diffūsio) - "жайылу, кеңею"; перитонит (лат. peritoneum) - "ішперде, көкшандыр". 3. Өзбек: diffuz peritonit 4. Түрік: yaygın peritonit 5. Ағылшын: diffuse peritonitis 6. Неміс: diffuse peritonitis 7. Бекітілген нұсқасы: диффузная нервная система – диффузиялық жүйке жүйесі (2023), аппендикулярный перитонит – аппендицит перитониті (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 11 қарашадағы № 998 қаулысы. ... диффузды шығарындыларға ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 9 қаңтардағы № 4 бұйрығы. ... перитонит ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «жайылмалы перитонит, жайылмалы ішқуыс қабынуы» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «диффузды перитонит» терминін бекіту ұсынылады. | +5 |
| 63. | долька | үлесше | долькаүлесшеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Үлесше – эмбрионның дамуы кезінде шамадан тыс безді ұлпа күйінде пайда болып, белгілі бір кезеңде дамуын тоқтататын, алайда генетикалық патология барысында қалыптан тыс мөлшерге дейін өсетін, өте сирек кездесетін қосымша сүт безі (немесе лобула). 2. Этимологиясы: долька (славян. доля) -"бөлік, үлес". 3. Өзбек: lobula 4. Түрік: lobül 5. Ағылшын: lobule 6. Неміс: läppchen 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2022 жылғы 8 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-157 бұйрығы. ... Үлесшенің in situ карциномасы ... 9. Ұсыныстар: басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «үлесше» терминін бекіту ұсынылады. | +7 |
| 64. | дупликатура | қос қаттам, дупликатура | дупликатурақос қаттам, дупликатураСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қос қаттам, дупликатура – кез-келген пластиналық құрылымның екі қабатынан тұратын анатомиялық түзілім. 2. Этимологиясы: дупликатура (лат. duplico) - "қосарлану, еселену". 3. Өзбек: takrorlash 4. Түрік: dupükatür 5. Ағылшын: duplication 6. Неміс: duplication 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: – 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «қос қаттам, дупликатура» термин тіркестері кездеспеді. Медицина саласының сөздігінде "қосарланған" деген баламасы берілген. Басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «қос қаттам» терминін бекіту ұсынылады. | +6 |
| 65. | дыхательная система | тыныс алу жүйесі | дыхательная систематыныс алу жүйесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тыныс алу жүйесі – ағза мен сыртқы ортаның газ алмасу процесін қамтамасыз ететін тыныс алу жолдарының жиынтығы. 2. Этимологиясы: система (көне грек. σύστημα) - "құрастырылған, құрамдас", лат. systema respiratorium 3. Өзбек: nafas olish tizimi 4. Түрік: solunum sistemi 5. Ағылшын: respiratory system 6. Неміс: Atemtrakt 7. Бекітілген нұсқасы: вегетативная нервная система – вегетативті жүйке жүйесі (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Түркістан облыстық мәслихатының 2023 жылғы 28 сәуірдегі № 2/27-VIII шешімі. ... жүйке жүйесінің, тыныс алу жүйесінің ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «тыныс алу жүйесі» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «тыныс алу жүйесі» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 66. | желе | тоңба, дірілдеуік, желе | желетоңба, дірілдеуік, желеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тоңба – ішкі қолдануға арналған дәрілік форма немесе желатин (пектин, агар) қосылатын жеміс-жидек немесе витаминді өсімдік шикізатына негізделген коллоидты ерітінді түріндегі өнім. 2. Этимологиясы: желе (франц. gelée) - "қойыртпақ". 3. Өзбек: jele 4. Түрік: jele 5. Ағылшын: jelly 6. Неміс: gelee 7. Бекітілген нұсқасы: холодец – дірілдек (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: – 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «тоңба, дірілдеуік, желе» терминдері кездеспеді. Басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «желе» терминін бекіту ұсынылады. | +2 |
| 67. | желудок | асқазан | желудокасқазанСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Асқазан – азық (ас) қорыту жүйесінің қапшық тәрізді кеңейген қуысты ағзасы. 2. Этимологиясы: желудок (көне грек. δέλεαρ) - "жем, қап". 3. Өзбек: oshqozon 4. Түрік: mide 5. Ағылшын: stomach 6. Неміс: magen 7. Бекітілген нұсқасы: желудок – қарын, асқазан (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасындағы пренатальдық ультрадыбыстық скрининг жүргізуді ұйымдастыру стандартын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 21 маусымдағы № ҚР ДСМ-54 бұйрығы. ... Диафрагманың үздіксіздігі, ұрықтың ішперде қуысында асқазаны мен бауырының қалыпты орналасуы бағаланады. 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «асқазан» терминін бекіту ұсынылады. | +10 |
| 68. | желудочно-пищеводный анастомоз | өңеш-асқазандық анастомоз | желудочно-пищеводный анастомозөңеш-асқазандық анастомозСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өңеш-асқазандық анастомоз – ас қорыту мүшелері арасында қосалқы өскіндер пайда болған жағдайда зақымдалған бөлікті хирургиялық жолмен алып тастап, мүшелер арасына анастомоз (байланыс) жасау арқылы тағамның өту жолын қалпына келтіру. 2. Этимологиясы: анастомоз (көне грек. ἀναστόμωσις) - "саңылау, тесік, жырық". 3. Өзбек: oshqozon-qizilo'ngach anastomozi 4. Түрік: gastroözofageal anastomoz 5. Ағылшын: gastrointestinal anastomosis 6. Неміс: gastroösophageale аnastomose 7. Бекітілген нұсқасы: артерио-венозный анастомоз – артерия-веналық анастомоз (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 3 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-153 бұйрығы. ... өңеш ... асқазандық ... анастомоз ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «өңеш-асқазандық анастомоз» термині жеке тіркес ретінде ғана кездесті. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «өңеш-асқазандық анастомоз» терминін бекіту ұсынылады. | +1 |
| 69. | живот | іш | животішСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Іш – дененің құрсақ қуысы, онда орналасқан мүшелер (асқазан, ішек, бүйрек, бүйрек үсті бездері, бауыр, көкбауыр, ұйқы безі, өт қабы) және оның қабырғаларынан тұратын бөлігі. 2. Этимологиясы: живот (көне слав. животъ) - "өмір, мүлік". 3. Өзбек: qorin 4. Түрік: karın 5. Ағылшын: abdomen 6. Неміс: Abdomen 7. Бекітілген нұсқасы: вздутие живота – іш кебу, іш желдену (2006), водянка живота - іш шемені (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 20 наурыздағы № 41 бұйрығы. ... кеуде қуысы мен іш қуысы мүшелерінің жарақаттарының ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «іш» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 70. | заболевание | ауыру, ауруға шалдығу, сырқаттану | заболеваниеауыру, ауруға шалдығу, сырқаттануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауыру – жеке адамда аурудың пайда болу фактісі; адам денсаулығының бұзылуы, соның ішінде зақым келу, жаралану, мертігу, контузия алу, туа біткен ақаулар және төтенше жағдайлар нәтижесінде адам денесінің қалыпты жұмысының бұзылуы. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: kasallik 4. Түрік: kasallik 5. Ағылшын: disease 6. Неміс: Krankheit 7. Бекітілген нұсқасы: хроническое заболевание – созылмалы ауру (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 27 сәуірдегі N 336 Қаулысы. ... ауруға шалдығуына байланысты қызметтен босату. ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «ауруға шалдығу» терминін бекіту ұсынылады. | +6 |
| 71. | заднепроходный канал, анальный канал | артқы өтіс өзегі, айналшық өзегі | заднепроходный канал, анальный каналартқы өтіс өзегі, айналшық өзегіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Артқы өтіс өзегі – тік ішектің артқы тесік арқылы өтіп, айналшық (латын. anus) пен тік ішектің салыстырмалы түрде кең ампулалы бөлігі (латын. ampulla recti) арасында орналасқан тар бөлігінің атауы. 2. Этимологиясы: канал (лат. canalis) - "құбыр, науа", анальный канал (лат. canalis analis) - "артқы өтістік арна". 3. Өзбек: anal kanali 4. Түрік: anal canal 5. Ағылшын: anal canal 6. Неміс: analkanal 7. Бекітілген нұсқасы: анус – анус, айналшық (2017), большой небный канал – таңдайлық үлкен канал (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 7 маусымдағы № 106 бұйрығы. ... Тік ішектің, артқы өтістің жəне артқы өтіс өзегінің ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «артқы өтіс өзегі, айналшық өзегі» терминін бекіту ұсынылады. | -1 |
| 72. | задний проход, заднепроходное отверстие, анальное отверстие, анус | артқы өтіс, айналшық | задний проход, заднепроходное отверстие, анальное отверстие, анусартқы өтіс, айналшықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Артқы өтіс – артқы өтіс каналының төменгі ұшы, нәжіс денеден шығарылатын тесік. 2. Этимологиясы: анус (лат. anus) - "шығыршық, будақ, дөңгелек". 3. Өзбек: anus 4. Түрік: anüs 5. Ағылшын: anus 6. Неміс: anus 7. Бекітілген нұсқасы: анус – анус, айналшық (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 7 маусымдағы № 106 бұйрығы. ... Тік ішектің, артқы өтістің жəне артқы өтіс өзегінің ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «артқы өтіс» терминін бекіту ұсынылады. | +2 |
| 73. | задняя решетчатая артерия | артқы этмоидты артерия, артқы этмоидты күретамыр | задняя решетчатая артерияартқы этмоидты артерия, артқы этмоидты күретамырСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Артқы этмоидты артерия – артқы торкөзді сынылау арқылы көз артериясының діңінен шығып, жоғарғы қиғаш бұлшықеттің астына және көз ұясының медиальды қабырғасындағы тесік арқылы өтіп, артқы торкөзді ұяшықтардың шырышты қабатында, мұрын қалқасының артқы бөліктеріндегі шырышты қабаттарда тармақталатын тамыр. 2. Этимологиясы: задняя решетчатая артерия (artery ethmoidalis posteroir) - "артқы торкөзді күретамыр". 3. Өзбек: orqa etmoidal arteriya 4. Түрік: posterior etmoidal arter 5. Ағылшын: posterior ethmoidal artery 6. Неміс: arteria ethmoidalis posterior 7. Бекітілген нұсқасы: лестница решетчатая – лестница решетчатая (2019), артерия – артерия, күретамыр (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 25 қаңтардағы № 33 қаулысы. ... екі негізгі артерияның ортасында ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2023 жылғы 22 желтоқсандағы № 925 бұйрығы. ... майда күретамырлар мен қылтамырлардың аурулары ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «артқы этмоидты артерия, артқы этмоидты күретамыр» терминдері жекелей тіркес түрінде кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «артқы этмоидты күретамыр» терминін бекіту ұсынылады. | +3 |
| 74. | заторможенность | тежелу, мәңгіру | заторможенностьтежелу, мәңгіруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тежелу – сөйлеу жылдамдығының төмендеуі, қозғалыс, ойлау, есте сақтау қабілетінің бұзылуы түрінде көрінетін моторлық немесе психикалық белсенділіктің баяулауы. 2. Этимологиясы: лат. torpor 3. Өзбек: inhibisyon 4. Түрік: lethargy, dormansi 5. Ағылшын: dormancy 6. Неміс: Denkenssteifheit 7. Бекітілген нұсқасы: заторможенность – тежелу (1971) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Сауда және интеграция министрінің 2023 жылғы 5 қазандағы № 366-НҚ бұйрығы. ... реакцияның тежелуі, шектелген қозғалыстар ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «тежелу» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 75. | затылочная, затылок, затылочная кость | шүйде | затылочная, затылок, затылочная костьшүйдеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шүйде – адамның бас сүйек доғасының артқы бөлігін құрап, бас сүйегінің негізін қалауға қатысатын, төрт бөліктен тұратын, жұпсыз сүйек. 2. Этимологиясы: затылочная кость (лат. os occipitale) - "желке сүйегі". 3. Өзбек: oksipital suyak 4. Түрік: оksipital kemik 5. Ағылшын: occipital bone 6. Неміс: hinterhauptbein 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 30 қарашадағы № ҚР ДСМ-223/2020 бұйрығы. ...шүйде артериясы ... 9. Ұсыныстар: басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «шүйде» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 76. | зев | аран, аңқа | зеваран, аңқаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аран – ауыз қуысын жұтқыншақпен жалғастыратын артқы, тарылған бөлімі. Аран ауыз қуысын жұтқыншақпен байланыстырып тұрады. 2. Этимологиясы: зев (латын. fauces) - "жұтыну". 3. Өзбек: tomoq 4. Түрік: yutak 5. Ағылшын: pharynx 6. Неміс: Rachenenge 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 21 маусымдағы № ҚР ДСМ-54 бұйрығы. ... ішкі аңқасын көруге мүмкіндік береді. ... 9. Ұсыныстар: басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «аран» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 77. | изолированный | оқшауланған | изолированныйоқшауланғанСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Оқшауланған – басқалардан бөлінген, сыртқы және ішкі қоршау арасында орналасқан. 2. Этимологиясы: изолированный (неміс. isolieren) - "оқшаулау, бөлектеу". 3. Өзбек: izolyatsiya qilingan 4. Түрік: izole 5. Ағылшын: insulated 6. Неміс: abgetrennt; isoliert 7. Бекітілген нұсқасы: помещение изолированное – оқшауланған орынжай (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 7 шілдедегі № ҚР ДСМ-58 бұйрығы. ...оқшауланған блок – ғимараттың сәулет құрылымындағы бөлек кіретін есігі бар басқа үй-жайлардан металл, пластик материалдармен немесе шыны блоктармен оқшауланған үй-жайлар кешені (жиынтығы) ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «оқшауланған» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 78. | имплантационное метастазирование | имплантациялық метастаздану | имплантационное метастазированиеимплантациялық метастаздануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Имплантациялық метастаздану – ісік жасушалары қайнар көздерінің оны қабылдаушы бөлікпен тікелей байланысы арқылы ағзаға таралуы. 2. Этимологиясы: имплантация (франц. implantation) - "бекіну, алмастыру, қондыру", метастаз (көне грек. μετάστασις) - "орын ауыстыру, жылжу, көшу". 3. Өзбек: implantatsiya metastazlari 4. Түрік: implantasyon metastazı 5. Ағылшын: implantation metastasis 6. Неміс: implantationsmetastasen 7. Бекітілген нұсқасы: имплантация – имплантация (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2023 жылғы 23 мамырдағы № 65 шешімі. ... белсенді имплантациялық медициналық бұйымдарды бақылауға ... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2020 жылғы 17 сәуірдегі № 130 бұйрығы. ... метастаздануы, жануарлардың өмiршеңдiгi ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «имплантациялық метастаздану» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 79. | инкапсулированное (лекарство) | қапшықталған (дәрі), капсулалы (дәрі) | инкапсулированное (лекарство)қапшықталған (дәрі), капсулалы (дәрі)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қапшықталған (дәрі) – қолданысқа қолайлы болуы, өзіндік қасиеттерін жоймауы, қоршаған ортаға кері әсері болмауы үшін арнайы қабыққа орналастырылған емдік қасиеті бар қойыртпақ немесе сұйықтық. 2. Этимологиясы: капсула (латын. capsula) - "қорапша, қобдиша". 3. Өзбек: kapsulalangan (dori) 4. Түрік: kapsüllenmiş (ilaç) 5. Ағылшын: encapsulated (medicine) 6. Неміс: eingekapselt (Medizin) 7. Бекітілген нұсқасы: технология лекарств – дәрілер технологиясы (2022), капсула – капсула (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 14 желтоқсандағы № 172 бұйрығы. ... Капсулалық қаптың пластикасымен интраокулярлы линзалардың ... Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2020 жылғы 15 қыркүйектегі № 111 шешімі. ... қапшықтанған әсер етуші зат ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «капсулалы (дәрі)» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 80. | интенсивная терапия | қарқынды терапия | интенсивная терапияқарқынды терапияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қарқынды терапия – осы бұзылуларды тудырған себептерге қарамастан, аурудың, жарақаттың, хирургиялық араласудың және дененің басқа да ауыр жағдайларының салдарынан туындаған ағзаның өмірлік маңызды функцияларының бұзылуын жоюға және (немесе) алдын алуға бағытталған емдеу шараларының кешені. 2. Этимологиясы: интенсив (франц. intensif) - "жақсартылған, күшейтілген"; терапия (грек. therapeia) - "қамқорлық көрсету, күтім жасау, емдеу". 3. Өзбек: intensiv terapiya 4. Түрік: yoğun bakım 5. Ағылшын: intensive therapy 6. Неміс: intensivtherapie 7. Бекітілген нұсқасы: интенсивность деформации – деформация қарқындылығы (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 26 сәуірдегі № 78 бұйрығы. ... қарқынды терапия – осы бұзылуларды тудырған себептерге қарамастан, аурудың, жарақаттың, хирургиялық араласудың және дененің басқа да ауыр жағдайларының салдарынан туындаған ағзаның өмірлік маңызды функцияларының бұзылуын жоюға және (немесе) алдын алуға бағытталған емдеу шараларының кешені. ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «қарқынды терапия» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 81. | инфильтрат | инфильтрат | инфильтратинфильтратСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Инфильтрат – ағзаның тіндерінде қан мен лимфа қоспасы бар жасушалық элементтердің жиналуы. 2. Этимологиясы: инфильтрат (лат. in) - "қосымша", filtratus - "сүзілген" 3. Өзбек: infiltrat 4. Түрік: infiltrate 5. Ағылшын: infiltrate 6. Неміс: infiltrate 7. Бекітілген нұсқасы: воспалительный инфильтрат – қабынбалық инфильтрат (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 30 қарашадағы № ҚР ДСМ-214/2020 бұйрығы. ... Инфильтрат болмаған жағдайда гиперемия/қызару көлемі өлшеніп, тіркеледі. ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «инфильтрат» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 82. | инфильтрация | ұйысу, инфильтрация, инфильтрациялау (2018) | инфильтрацияұйысу, инфильтрация, инфильтрациялау (2018)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұйысу – 1. бұл рак клеткаларының қалыпты орналасу орынан жанындағы қатерлі емес тіндерге ауысуы. 2. терезелер мен есіктердің сыңылаулары арқылы бөлмеге ауаның кіруі. 2. Этимологиясы: инфильтрация (лат. in) - "қосымша", filtratus - "сүзілген" 3. Өзбек: infiltratsiya 4. Түрік: infiltrasyon 5. Ағылшын: infiltration 6. Неміс: infiltration 7. Бекітілген нұсқасы: инфильтрация – инфильтрациялау (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 2 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-151 бұйрығы. ... инфильтрацияның, индурацияның, плевралық тұтасуының немесе плевралық сұйықтықтың ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «инфильтрация» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 83. | искривление носовой перегородки | мұрын пердесінің қисаюы, мұрын қалқасының қисаюы | искривление носовой перегородкимұрын пердесінің қисаюы, мұрын қалқасының қисаюыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мұрын пердесінің қисаюы – мұрын қуысын екіге бөліп тұрған анатомиялық құрылымның сүйек немесе шеміршек бөлігінің пішінін өзгертуі. 2. Этимологиясы: искривление носовой перегородки (орыс искривить) - "қисаю, бұралу", (слав. нос) - "мұрын" 3. Өзбек: burun septumining egriligi 4. Түрік: nazal septumun eğriliği 5. Ағылшын: deflected septum 6. Неміс: Nasenseptumdeviation, Septumdeviation 7. Бекітілген нұсқасы: перегородка противо-пожарная – өртке қарсы қалқан (өртке қарсы қызм.) (1999), перегородка – арақабырға (2021), железа щитовидная – қалқанша без (2023), брюшина – ішперде (1971) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 28 ақпандағы № 175 бұйрығы. ... мұрын қалқаншасының қисаюы. ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «мұрын қалқаншасының қисаюы» терминін бекіту ұсынылады. | +6 |
| 84. | искусственный антеторакальный пищевод | жасанды антеторакальды өңеш, жасанды антеторакалды өңеш | искусственный антеторакальный пищеводжасанды антеторакальды өңеш, жасанды антеторакалды өңешСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жасанды антеторакальды өңеш – аш ішекті тері мен төс сүйектің арасынан өткізіп, хирургиялық жолмен жасалған жасанды өңеш. 2. Этимологиясы: антеторакальный (көне грек. ἄντα) - "қарсы", θώραξ - "кеуде". 3. Өзбек: sun'iy antetorakal qizilo'ngach 4. Түрік: yapay antetorakal yemek borusu 5. Ағылшын: artificial antetoracic esophagus 6. Неміс: künstliche antetorakale speiseröhre 7. Бекітілген нұсқасы: ахалазия пищевода – өңеш ахалазиясы (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 28 желтоқсандағы № 175 бұйрығы. ... Өңеш арқылы өтетін ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 13 қазандағы № ҚР ДСМ-113 бұйрығы. ... сондай-ақ жүктілікті жасанды үзуді жасауға ... Солтүстік Қазақстан облысы Кызылжар ауданы әкімдігінің 2024 жылғы 5 ақпандағы № 42 қаулысы. ... жасанды су айдындары ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «жасанды антеторакальды өңеш» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «жасанды антеторакалды өңеш» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 85. | исход | болжам, нəтиже, нәтиже-болжам | исходболжам, нəтиже, нәтиже-болжамСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Болжам – себеп-салдарлық фактордың әсерінен, профилактикалық немесе емдік емдеуден туындайтын кез келген ықтимал нәтиже. 2. Этимологиясы: исход (латын. outcome) - "нәтиже". 3. Өзбек: natija 4. Түрік: sonlanım 5. Ағылшын: outcome 6. Неміс: Ausgang, Exitus 7. Бекітілген нұсқасы: количество благоприятных исходов – қолайлы нәтижелер саны (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрінің м.а. 2023 жылғы 27 қаңтардағы № 25 бұйрығы. ... нәтиже ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында терминнің бізге қажет мағынасы кездеспеді, мәселен "летальный исход" термин тіркесі "өлім" түрінде беріледі. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «нәтиже-болжам» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 86. | капиллярная сеть | капиллярлар торы, қыл тамыр торы, капиллярлық тор | капиллярная сетькапиллярлар торы, қыл тамыр торы, капиллярлық торСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Капиллярлар торы – ағзадағы барлық тіндерді қоректік заттармен қамтамасыз ететін және метаболиз қалдықтарын шығаруға атсалысатын, бүкіл дененің метаболикалық гомеостазын сақтауда маңызды рөл атқаратын ұсақ қантамырлар жүйесі. 2. Этимологиясы: капилляр (латын. capillaris) - "жамылғы, қылды, түкті"; сеть (неміс. seid) - "күрмек, бұғалық". 3. Өзбек: kapillyar tarmoq 4. Түрік: kılcal ağ 5. Ағылшын: capillary network 6. Неміс: kapillarnetz 7. Бекітілген нұсқасы: капиллярная влага – капиллярлық ылғал (2021), однослойная нейронная сеть – бірқабатты нейрондық желі (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің міндетін атқарушының 2011 жылғы 12 мамырдағы № 273 бұйрығы. ... Капиллярлы дефектоскопия ... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 29 маусымдағы № 7-1/587 бұйрығы. ... цирроз, капиллярды экстазия ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1201 қаулысы. ... капиллярлық ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «капиллярларлық тор» терминін бекіту ұсынылады. | +4 |
| 87. | катаральный (гастрит) | талаураған (гастрит), катаральды (гастрит) | катаральный (гастрит)талаураған (гастрит), катаральды (гастрит)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Талаураған (гастрит) – әр түрлі зақымдайтын факторлардың (бактериялық, вирустық, химиялық, температуралық) бір реттік әсерінен туындаған асқазан шырышты қабығының жедел қабынуы. 2. Этимологиясы: катаральный (көне грек.κατάρροος) - "ағу, сорғалау"; гастрит (көне грек γαστήρ [gaster]) - "асқазан", - itis - "қабынуды білдіретін қосымша". 3. Өзбек: kataral (gastrit) 4. Түрік: nezle (gastrit) 5. Ағылшын: catarrhal (gastritis) 6. Неміс: katarrhalische (gastritis) 7. Бекітілген нұсқасы: гингивит катаральный – талаураған гингивит (2017), экссудативно-катаральный диатез – экссудативті-катаральды диатез (2019), воспаление катаральное – талаурап қабыну, талаурамалы қабынба(мед) (2006), острый гастрит – жіті гастрит (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 2 ақпандағы № ҚР ДСМ-13 бұйрығы. ...жоғарғы тыныс алу жолдарының катаральдық көріністерімен қоса жүретін, ауа-тамшы жолы арқылы берілетін антропонозды жіті респираторлық бактериялық қабынулар. ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «катаралды (гастрит)» терминін бекіту ұсынылады. | +6 |
| 88. | киста (кистозное) | жылауық, киста, жылауық (киста) | киста (кистозное)жылауық, киста, жылауық (киста)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жылауық – адам ағзасында, көбіне әйелдердің жыныс бездерінде кездесетін сұйықтыққа толы қатерсіз ісік. 2. Этимологиясы: киста (көне грек. κύστις) - "көпіршік". 3. Өзбек: kist (kist) 4. Түрік: kist (kistik) 5. Ағылшын: cyst (cystic) 6. Неміс: zyste (zystisch) 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 22 қарашадағы № ҚР ДСМ-122 бұйрығы. ... Тері астындағы феомикотикалық абсцесс және киста ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 25 тамыздағы № ҚР ДСМ-91 бұйрығы. ... киста ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «киста» термині кездесті. Басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «жылауық (киста)» түрінде бекіту ұсынылады. | +8 |
| 89. | кишечная метаплазия | ішектік метаплазия | кишечная метаплазияішектік метаплазияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ішектік метаплазия – асқазанның шырышты қабығындағы жасушалар құрылымы жағынан аш ішектің немесе тоқ ішектің эпителий жасушаларына ұқсас жасушалармен алмастырылатын ауытқушылық. 2. Этимологиясы: метаплазия (көне грек. μετα) - "өзгерісті білдіретін қосымша", -πλάσις - "түзілу, құрылу, пайда болу". 3. Өзбек: ichak metaplaziyasi 4. Түрік: bağırsak metaplazisi 5. Ағылшын: intestinal metaplasia 6. Неміс: intestinale metaplasie 7. Бекітілген нұсқасы: желудочно-кишечный тракт – асқазан-ішек жолы (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2024 жылғы 22 қаңтардағы № 26 бұйрығы. ... ішектік патогенді қарапайымдылардың цисталары ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 15 қаңтардағы № ҚР ДСМ-5/2020 бұйрығы. ... ішектік ... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2024 жылғы 12 ақпандағы № 56 бұйрығы. ... ішектік ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «ішектік метаплазия» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «ішек метаплазиясы» терминін бекіту ұсынылады. | +7 |
| 90. | кожный покров | тері жабыны | кожный покровтері жабыныСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тері жабыны – адам денесінің ішкі мүшелерін сыртқы ортаның механикалық әсерінен (соғылудан, жарақаттанудан) сақтайтын, микробтарды, еріген улы және зиянды заттарды ағзаға өткізбей, қорғаныштық қызмет атқаратын, ағзадағы зат алмасу үдерісіне қатысатын жамылғы. 2. Этимологиясы: кожа (лат. cutis) - "тері". 3. Өзбек: teri qoplamasi 4. Түрік: cilt örtüsü 5. Ағылшын: skin 6. Неміс: hautdecke 7. Бекітілген нұсқасы: покровные ткани – жабындық тіндер (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 20 ақпандағы № 102 қаулысы. ... тері жабыны мен сілемейлі қабықтарының тұтастығы ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 26 мамырдағы № ҚР ДСМ - 44 бұйрығы. ... манипуляциялар кезінде тері жабындары мен ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «тері жабыны» терминін бекіту ұсынылады. | +7 |
| 91. | койка | төсек-орын, төсектік, төсек (2011) | койкатөсек-орын, төсектік, төсек (2011)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Төсек-орын – науқасты орналастыру бойынша емдеу-профилактикалық мекеме стационарының мүмкіндігін көрсететін шартты есептік бірлік. 2. Этимологиясы: койка (лат. саvеа) - "тор". 3. Өзбек: kasalxona yotog'i 4. Түрік: hastane karyolası 5. Ағылшын: hospital bed 6. Неміс: Krankenhausbett 7. Бекітілген нұсқасы: койка – төсек (2011) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 28 ақпандағы № ҚР ДСМ-20 бұйрығы. ... нейрохирургиялық төсектері бар балалар стационарының ... Оңтүстік Қазақстан облыстық әкімдігінің 2015 жылғы 22 сәуірдегі № 114 қаулысы. ... 1 орын тәулігіне ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 7 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-156 бұйрығы. ... 100 және одан да көп төсектік перзентханада ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «төсектік» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 92. | коллатеральное кровообращение | коллатеральды қанайналым, жанама қанайналым | коллатеральное кровообращениеколлатеральды қанайналым, жанама қанайналымСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Коллатеральды қанайналым – ағзалар мен тіндердің үздіксіз қанмен қамтамасыз етіп отыратын қан тамырларының жоғары созылымдылығына сәйкес ағзаның маңызды функционалды бейімделуі. 2. Этимологиясы: коллатераль (лат. collateralis) - "ілеспе, жанама". 3. Өзбек: kollateral qon aylanishi 4. Түрік: kollateral dolaşım 5. Ағылшын: collateral circulation 6. Неміс: kollateralkreislauf 7. Бекітілген нұсқасы: замкнутое кровообращение – тұйық қанайналым (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2021 жылғы 31 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-139 бұйрығы. ... қанайналым ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 5 сәуірдегі № 12 бұйрығы. ... коллатеральды сіңірді қалпына келтіру ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 5 сәуірдегі № 12 бұйрығы. ... қанайналым ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «жанама қанайналым» терминін бекіту ұсынылады. | +6 |
| 93. | колликвационный некроз | колликвациялық некроз | колликвационный некрозколликвациялық некрозСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Колликвациялық некроз – өлі тіндердің консистенциясы болбыр, құрамында сұйықтықтың мөлшері көп болып, бұлшықеттің жұмсаруына соқтыратын некроз түрі. 2. Этимологиясы: колликвация (латын. colliquatio) - "сұйылту, еріту", некроз (көне грек. νέκρωσις) - "өлім" 3. Өзбек: kollikatsiya nekrozi 4. Түрік: kollikvasyonel nekroz 5. Ағылшын: colliquation necrosis 6. Неміс: kolliquative nekrose 7. Бекітілген нұсқасы: некроз – некроз (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 19 қарашадағы №1219 Қаулысы. ... Организмге тері жабындарының көрінетін некрозын (зақымдалуын) тудыратын қауіпті өнімнің уытты әсер ету тәуекелі ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 30 маусымдағы № ҚР ДСМ--58 бұйрығы. ... Өкпе гангренасы және некрозы, пневмониямен ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 24 наурыздағы № ҚР- ДСМ-27 бұйрығы. ... Артерия некрозы ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «колликвациялық некроз» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 94. | комбинированные оперативные вмешательства | біріккен оперативті араласулар, құрамдастырылған жедел араласулар | комбинированные оперативные вмешательствабіріккен оперативті араласулар, құрамдастырылған жедел араласуларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Біріккен оперативті араласулар – адам ағзасына түсетін жалпы салмақты азайтып, науқасты бірнеше дертінен айықтыру мақсатында бір мезгілде екі немесе бірнеше дербес операцияларды қатар орындау. 2. Этимологиясы: комбинированный (латын. combinare) - "тіркестіру, үйлестіру", оператив (латын. ореrātiō) - "әрекет, әсер ету, ықпал ету". 3. Өзбек: kombinatsiyalangan jarrohlik aralashuvlar 4. Түрік: kombine cerrahi müdahaleler 5. Ағылшын: combined surgical interventions 6. Неміс: kombinierte chirurgische eingriffe 7. Бекітілген нұсқасы: лечение комбинированное – құрамдастырылған ем (2022), оперативная задача – жедел тапсырма (2022), уровень вмешательства – араласу деңгейі (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2023 жылғы 30 маусымдағы № 287 бұйрығы. ... құрама ... (комбинированный) Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 7 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-156 бұйрығы. ... жедел ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 25 тамыздағы № ҚР ДСМ-91 бұйрығы. ... бірінші триместрдің құрамдастырылған тесті – хромосомалық патологияның ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 11 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-248/2020 бұйрығы. ... арнайы араласу ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «құрамдастырылған жедел араласулар» терминін бекіту ұсынылады. | +2 |
| 95. | копчик | құйымшақ | копчикқұйымшақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құйымшақ – омыртқа бағанасының жамбаспен жалғасатын төменгі бөлігі. 2. Этимологиясы: копчик (көне грек. κόκκυξ) - "көкек" (пішіміне қарай құстың атымен аталған). 3. Өзбек: koksiks 4. Түрік: kuyruk sokumu 5. Ағылшын: coccyx 6. Неміс: steißbein 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2023 жылғы 5 мамырдағы № 176 бұйрығы. ... құйымшақ ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 28 желтоқсандағы № 1033 бұйрығы. ... Омыртқаның бел-құйымшақ бөлігінің және жамбас сүйектерiнiң сынуы ... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2014 жылғы 21 қазандағы № 3-3/539 бұйрығы. ... құйымшақтың ең жоғарғы нүктесімен ... Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрінің 2024 жылғы 3 мамырдағы № 92 бұйрығы. ... Жота биіктігі құйымшақ сүйегінің биіктігіне тең ... 9. Ұсыныстар: басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «құйымшақ» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 96. | кости предплечья | білек сүйектері (клиника), білек жіліктері (анатом.) | кости предплечьябілек сүйектері (клиника), білек жіліктері (анатом.)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Білек сүйектері – адам денесінің жоғарғы жағы шынтақ буынымен, ал төменгі жағын білекпен шектелген, құрамына алдыңғы топтың (4 қабат) және артқы топтың (2 қабат) бұлшықеттері кіретін бөлігі. 2. Этимологиясы: кость (латын. os) - "сүйек" 3. Өзбек: bilak suyaklari 4. Түрік: önkol kemikleri 5. Ағылшын: forearm bones 6. Неміс: knochen des unterarms 7. Бекітілген нұсқасы: кость – сүйек (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 25 тамыздағы № ҚР ДСМ-91 бұйрығы. ... Білек сүйектері мен алақан сүйектері ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 7 қазандағы № ҚР ДСМ-116/2020 бұйрығы. ... Білек сүйектерінің көптеген сынықтары ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 14 желтоқсандағы № 172 бұйрығы. ... Иық және білек сүйектерінің имплант бекіткішін алып тастау ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 24 наурыздағы № ҚР- ДСМ-27 бұйрығы. ... білек сүйектерінің остеоклазиясы ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармаларын және заңнама құжаттарындағы қолданысын ескере отырып, «білек сүйектері» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 97. | кости таза (тазовые кости) | жамбас сүйектері | кости таза (тазовые кости)жамбас сүйектеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жамбас сүйектері – бір-бірімен сүйектене байланысқан мықын, шонданай және шат сүйектерінен құралған, құйымшақпен бірігіп, жамбас қуысының қабырғасын құрайтын сүйектер. 2. Этимологиясы: кость (латын. os) - "сүйек" 3. Өзбек: kestirib suyagi 4. Түрік: kalça kemiği 5. Ағылшын: hip bone 6. Неміс: hüftknochen 7. Бекітілген нұсқасы: кость – сүйек (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2022 жылғы 24 мамырдағы № ҚР ДСМ-47 бұйрығы. ... жамбас сүйектерінің көптеген сынуы ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 25 тамыздағы № ҚР ДСМ-91 бұйрығы. ... жамбас сүйектерінің сүйек сынықтарының ашық репозициясы ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 5 сәуірдегі № 12 бұйрығы. ... жамбас сүйектеріндегі басқа диагностикалық манипуляциялар ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 20 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-291/2020 бұйрығы. ... Жамбас сүйектерінің, сегізкөз бен құйымшақтың қатерсіз өспесі ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын, заңнамадағы қолдданысын ескере отырып, «жамбас сүйектері» терминін бекіту ұсынылады. | +10 |
| 98. | лобковая кость, лобковая (лонная) кость | қасаға сүйек, шат сүйек | лобковая кость, лобковая (лонная) костьқасаға сүйек, шат сүйекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қасаға сүйек – екі санның түйіскен жері, жамбас сүйектің қосылған жерінің ішкі жағы. 2. Этимологиясы: лобковая кость (латын. os pubis) - "қасаға, шат сүйегі". 3. Өзбек: pubik suyak 4. Түрік: kasık kemiği 5. Ағылшын: pubic bone 6. Неміс: schambein 7. Бекітілген нұсқасы: вошь лобковая – қасаға биті (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Атырау облысы әкімдігінің 2022 жылғы 6 қыркүйектегі № 191 қаулысы. ... Тауық еті (сан сүйек және іргелес жұмсақ еті бар сан жілік) ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 25 тамыздағы № ҚР ДСМ-91 бұйрығы. ... сүйек ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «қасаға сүйек, шат сүйек» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «қасаға (шат) сүйек» түрінде бекіту ұсынылады. | +9 |
| 99. | ложный дивертикул | жалған дивертикул, жалған бүйірқалта | ложный дивертикулжалған дивертикул, жалған бүйірқалтаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жалған дивертикул – өңеш қабырғасының бұлшықет қабатындағы ақау арқылы шырышты қабықтың дүрдиіп шығуы. 2. Этимологиясы: дивертикул (лат. diverticulum) - "жолдың ауытқуы". 3. Өзбек: soxta divertikul 4. Түрік: yanlış divertikül 5. Ағылшын: false diverticulum 6. Неміс: Pseudodivertikel 7. Бекітілген нұсқасы: заведомо ложный – көрінеу жалған (2003) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 24 наурыздағы № ҚР- ДСМ-27 бұйрығы. ... Жіңішке ішектің тесілу мен іріңдік қабаттасқан бүйірқалта ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 9 қаңтардағы № 4 бұйрығы. ... Қуық дивертикулы ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 22 қарашадағы № ҚР ДСМ-122 бұйрығы. ... Жалған ісік ұйқы безі ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 11 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-258/2020 бұйрығы. ... жалған жиырылу ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «жалған дивертикул, жалған бүйірқалта» терминдері тұтастай емес, тек жекелей тіркес түрінде кездесті. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «жалған дивертикул» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 100. | локтевая кость | шынтақ сүйегі (клиника), шынтақ жілігі (анатом.) | локтевая костьшынтақ сүйегі (клиника), шынтақ жілігі (анатом.)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шынтақ сүйегі (клиника), шынтақ жілігі (анатом.) – қолдың қар сүйегімен білек сүйегінің түйіскен сырт жағы, білектің дене (диафиз) және екі эпифизден тұратын түтікшелі жұп сүйегі. 2. Этимологиясы: шынтақ (лат. ulna) - "шынтақ", кость (латын. os) - "сүйек". 3. Өзбек: ulna 4. Түрік: kol kemiği 5. Ағылшын: ulna 6. Неміс: ellbein, elle 7. Бекітілген нұсқасы: артерия локтевая – шынтақ күретамыры (2005), кость – сүйек (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: – 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «шынтақ сүйегі, шынтақ жілігі» термин тіркестері кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «шынтақ сүйегі (клиника), шынтақ жілігі (анатом.)» түрінде бекіту ұсынылады. | +9 |
| 101. | лучевая кость | білек шыбығы, білек шыбық сүйегі, шыбық сүйегі (клиника), кәрі жілік (анатом.) | лучевая костьбілек шыбығы, білек шыбық сүйегі, шыбық сүйегі (клиника), кәрі жілік (анатом.)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Білек шыбығы – 1. шынтақ сүйегінің жанында орналасқан білек құрамындағы жұптасқан сүйек (клиника); 2. адам немесе жануарлар жілігімен қабаттаса, қабыса, қатар біткен жіңішке сүйек (анатом.). 2. Этимологиясы: лучевая кость (латын. os radius) - "шыбық сүйегі". 3. Өзбек: radius suyagi 4. Түрік: radius kemiği 5. Ағылшын: radius 6. Неміс: radius (anatomie) 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: – 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «білек шыбығы, білек шыбық сүйегі, шыбық сүйегі, кәрі жілік» термин тіркесі кездеспеді. Басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «білек шыбығы (клиника); кәрі жілік (анатом.)» түрінде бекіту ұсынылады. | +6 |
| 102. | малоберцовая кость | балтыр шыбығы (клиника), асықты жілік шыбығы (анатом.) | малоберцовая костьбалтыр шыбығы (клиника), асықты жілік шыбығы (анатом.)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Балтыр шыбығы – жіліншіктің ұзын, жіңішке, түтік тәрізді бөлігі. 2. Этимологиясы: малоберцовая кость (лат. os fibula) - "балтыр шыбық сүйегі". 3. Өзбек: suyak qisqichi 4. Түрік: fibula 5. Ағылшын: fibula 6. Неміс: wadenbein 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: – 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «балтыр шыбығы, асықты жілік шыбығы» термин тіркестері кездеспеді. Басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «балтыр шыбығы (клиника), асықты жілік шыбығы (анатом.)» түрінде бекіту ұсынылады. | +9 |
| 103. | медицина | медицина | медицинамедицинаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Медицина – ауруларды тану, емдеу және алдын алу, адамдардың денсаулығы мен еңбекке қабілеттілігін сақтау және нығайту, өмірді ұзарту мақсатында біріктірілген ғылыми білім мен практикалық шаралар жүйесі. 2. Этимологиясы: медицина (лат. medicina) - "емдеймін, жазамын". 3. Өзбек: tibbiyot 4. Түрік: tıp ilmi 5. Ағылшын: medicine 6. Неміс: medizin 7. Бекітілген нұсқасы: ядерная медицина – ядролық медицина (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының әскери-медициналық (медициналық) бөліністерінде әскери-медициналық (медициналық) қамтамасыз ету қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2020 жылғы 16 қарашадағы № 781 бұйрығы. ... Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының әскери-медициналық (медициналық) бөліністерінде әскери-медициналық (медициналық) қамтамасыз ету. Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 13 қазандағы № 359-V ҚРЗ...медициналық бұйымдар (медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техника... Қазақстан Республикасының Заңы 2023 жылғы 6 ақпандағы № 191-VII ҚРЗ.... медициналық бұйымның тіркеу құжаттарына... Қазақстан Республикасының Заңы 2024 жылғы 18 наурыздағы № 66-VIII ҚРЗ...экономикалық одақ шеңберінде медициналық бұйымдар... Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 16 қарашадағы № 405-V ҚРЗ....медициналық сақтандыру қорына төлейтін, өздері үшін аударымдар төлеу жүзеге асырылған медициналық... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «медицина» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 104. | метастазы Крукенберга | Крукенберг метастазы | метастазы КрукенбергаКрукенберг метастазыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Крукенберг метастазы – ХІХ ғасырдың аяғында 25 жастағы неміс гинекологы және көз дәрігері Фридрих Крукенберг анықтаған, аналық бездерде шоғырланған метастаздар. 2. Этимологиясы: Крукенберг (аналық бездегі қатерлі ісік фибросаркомасының қайталама табиғатын ашқан неміс гинекологы және көз дәрігері Фридрих Крукенбергтің есімі); метастаз (көне грек. μετάστασις) - "қозғалыс, өзгеріс". 3. Өзбек: Krukenberg metastazlari 4. Түрік: Krukenberg tümörü 5. Ағылшын: Krukenberg tumor 6. Неміс: Krukenberg tumor 7. Бекітілген нұсқасы: абсцесс метастатически – метастаздық абсцесс (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 10 қаңтардағы № 6 бұйрығы...метастазалар (гистологиямен)... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 12 қарашадағы № ҚР ДСМ-112 бұйрығы...аймақтық метастаздың мүмкін аймағын... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 9 қаңтардағы № 4 бұйрығы...метастаздар, гранулемалар, гамартома,... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2020 жылғы 30 қазандағы № ҚР ДСМ-175/2020 бұйрығы...Алыс метастаздардың орналасуы... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «Крукенберг метастазы» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «Крукенберг метастазы» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 105. | микроцистис | кішкентай қуық, микроцистис | микроцистискішкентай қуық, микроцистисСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кішкентай қуық – басқа аурулардың әсерінен несеп қуысының функционалды немесе анатомиялық кішіреюі. 2. Этимологиясы: микроцистис (көне грек. μικρός) - "шағын, ұсақ", -κύστις - "зәр қапшығы". 3. Өзбек: mikrosistis 4. Түрік: mikrosistis 5. Ағылшын: microcystis 6. Неміс: mikrozystis 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Туберкулез профилактикасы жөніндегі іс-шараларды жүргізу қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 30 қарашадағы № ҚР ДСМ-214/2020 бұйрығы. ... өкпеден тыс туберкулездің асқынуы – абсцесстер, жыланкөздер, неврологиялық бұзылыстар, омыртқа бағанының деформациясы, буындардың контрактурасы, микроцистис, гидронефроз, бедеулік. 9. Ұсыныстар: басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «микроцистис» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 106. | мини инвазивная операция, малоинвазивная операция | мини инвазивті операция, шағын инвазивті ота | мини инвазивная операция, малоинвазивная операциямини инвазивті операция, шағын инвазивті отаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мини инвазивті операция – ішкі ағзаларға кішкентай тесік арқылы жасалатын, денеге араласу аймағын және тіндердің зақымдану дәрежесін мейлінше азайтуға бағытталған операциялар. 2. Этимологиясы: мини (лат. minimus) - "мейлінше, анағұрлым", инвазив (лат. invasio) - "шабуыл, шапқыншылық, жаулап алу", операция (лат. ореrātiō) - "әрекет, әсер ету". 3. Өзбек: minimal invaziv jarrohlik 4. Түрік: mini invaziv cerrahi 5. Ағылшын: minimally invasive surgery 6. Неміс: mini-invasive operation 7. Бекітілген нұсқасы: оперирование – операция жүргізу (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: (Операция) Хирургиялық стерилизиция жасау қағидалары мен шарттарын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 6 қарашадағы № ҚР ДСМ-185/2020 бұйрығы. ... Хирургиялық стерилизациялау бойынша операциялар жасауға байланысты азаматтарға іш қуысы хирургиялық операциялары үшін регламенттелген медициналық зерттеп-қарау жүргізіледі. 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «мини инвазивті операция, шағын инвазивті ота» термин тіркестері кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «мини инвазивті операция» терминін бекіту ұсынылады. | +5 |
| 107. | мочевой пузырь | несепқуық, қуық | мочевой пузырьнесепқуық, қуықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Несепқуық – бүйректе түзілген зәр несепағар арқылы ағып келіп, уақытша жиналатын, пішіні алмұрт тәрізді қуысты мүше. 2. Этимологиясы: мочевой пузырь (лат. vesica urinaria) - "зәр қалтасы". 3. Өзбек: siydik pufagi 4. Түрік: idrar kesesi 5. Ағылшын: bladder 6. Неміс: harnblase 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 13 қарашадағы № ҚР ДСМ-192/2020 бұйрығы...бүйрек, бүйрек үсті бездері, несеп қалдығын анықтаумен қуық, қуық асты безі, аталық бездер... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 21 маусымдағы № ҚР ДСМ-54 бұйрығы...қуық ішперде қуысындағы жалғыз гипоэхогендік құрылым болып табылады... зақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 27 сәуірдегі № ҚР ДСМ-37 бұйрығы...арқылы қуық, еркектік без, аталық ұрық бездері... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «несепқуық, қуық» термин тіркесі кездеспеді. Басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «қуық» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 108. | мышечная оболочка | бұлшықетті қабық | мышечная оболочкабұлшықетті қабықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бұлшықетті қабық – негізінен бірнеше қабатты тегіс бұлшықет жасушаларынан тұратын, бірақ ас қорыту түтігінің жоғарғы және төменгі бөліктерінде құрамына көлбеужолақты бұлшықет талшықтары енетін қабықша. 2. Этимологиясы: бұлшықетті қабық (лат. tunica muscularis) - "қауыз, бұлшықет". 3. Өзбек: mushak qobig'i 4. Түрік: kaslı ceket 5. Ағылшын: muscular coat 6. Неміс: Muskelhülle 7. Бекітілген нұсқасы: сетчатая оболочка – торлы қабық (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2020 жылғы 21 желтоқсандағы № 716 бұйрығы.... бұлшықет күші куәландырылушының... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 14 сәуірдегі № 73 бұйрығы...Бұлшықет ішіне енгізуге арналған ерітінді... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «бұлшықетті қабық» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «бұлшықетті қабық» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 109. | назоинтестинальная интубация | назоинтестинальды интубация, назоинтестиналды интубация | назоинтестинальная интубацияназоинтестинальды интубация, назоинтестиналды интубацияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Назоинтестинальды интубация – зондты мұрын жолы арқылы аш ішекке енгізуді көздейтін интраоперациялық хирургиялық манипуляция. 2. Этимологиясы: назо (лат. nasus) - "мұрын", интубация (лат. intubatio) - "құбырдың ішінде". 3. Өзбек: nazointestinal intubatsiya 4. Түрік: nazointestinal entübasyon 5. Ағылшын: nasointestinal intubation 6. Неміс: nazointestinale Intubation 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 9 қаңтардағы № 4 бұйрығы...Кеңірдек интубациясы... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 9 қаңтардағы № 4 бұйрығы...Балалардың кеңірдек интубациясы... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 9 қаңтардағы № 4 бұйрығы...Балалардың назотрахеальді интубациясы... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 9 қаңтардағы № 4 бұйрығы...Бір өкпелік және әр өкпелік интубация... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «назоинтестинальды интубация» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «назоинтестиналды интубация» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 110. | наружная подвздошная артерия | мықындық сыртқы артерия, мықындық сыртқы күретамыр | наружная подвздошная артериямықындық сыртқы артерия, мықындық сыртқы күретамырСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мықындық сыртқы артерия – сегізкөз-мықын буынының алдыңғы жағындағы жалпы мықын күретамырынан тармақталып, құрсақ қуысының алдыңғы қабырғасының бұлшықеттері мен терісін, еркектерде аталық безді көтеретін бұлшықетті, ал әйелдерде жатырдың дөңгелек байламын қанмен қамтамасыз ететін жұп тамыр. 2. Этимологиясы: мықындық сыртқы артерия (лат. аrterіa іlіaca externa) - "мықындық сыртқы күретамыр". 3. Өзбек: tashqi yonbosh arteriyasi 4. Түрік: dış iliak arter 5. Ағылшын: external iliac artery 6. Неміс: artery iliaca externa 7. Бекітілген нұсқасы: артерия – артерия, күретамыр (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасында стационарлық жағдайларда медициналық көмек көрсету стандартын бекіту туралы...Омыртқа-негіздік артерия жүйесінің синдромы... "Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде және (немесе) міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде денсаулық сақтау субъектілерінің көрсетілетін қызметтеріне ақы төлеу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 20 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-291/2020 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы...Бір коронарлық артерияны аортокоронарлы шунттау... "Ауыр жұмыстар, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті жұмыстар саласында, жерасты жұмыстарына еңбек шарттарын жасасу үшін, сондай-ақ халықтың декреттелген тобындағы адамдарды жұмысқа жіберу үшін медициналық қарсы көрсетілімдер тізбесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 22 мамырдағы № 379 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы...айқын созылмалы күретамыр функциясының жетіспеушілігі жоқ аяқ күретамырларының варикоздық кеңеюі... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің кейбір бұйрықтарына өзгерістер мен толықтыру енгізу туралы...күретамырдың қанын тоқтатуға арналған бұрау... Азаматтық авицияда жолаушыларға медициналық көмек көрсету қағидаларын бектіу туралы...Пациент апта бойы ұшады және терең күретамырларда қанның ұю қаупі жоғары... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «мықындық сыртқы күретамыр» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «мықындық сыртқы күретамыр» терминін бекіту ұсынылады. | +4 |
| 111. | неизлечимая, неизлечимая (болезнь) | емделмейтін (ауру), жазылмайтын ауру, дауасыз дерт (2005) | неизлечимая, неизлечимая (болезнь)емделмейтін (ауру), жазылмайтын ауру, дауасыз дерт (2005)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Емделмейтін (ауру) – әдетте инфекциямен күресетін және денені қорғайтын иммундық жүйенің сау жасушалар мен мүшелерге, атап айтқанда буындарға, жүрекке, бүйрекке және өкпеге шабуыл жасауымен сипатталатын аутоиммунды аурулар, сондай-ақ заманауи медицина емдеу жолын таппаған мутацияланған аурулар. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: davolab bo'lmaydigan (kasallik) 4. Түрік: tedavi edilemez (hastalık) 5. Ағылшын: incurable (disease) 6. Неміс: unheilbar (krankheit) 7. Бекітілген нұсқасы: болезнь неизлечимая – дауасыз дерт (мед) (2005), почечнокаменная болезнь – бүйрек-тас ауруы (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2020 жылғы 31 наурыздағы № 311-VІ ҚРЗ. ... тараптың алдын ала келісу бойынша берілген сотталған адамға ол жазасын өтеу кезінде Үкімді орындаушы тараптың заңнамасына сәйкес ауыр емделмейтін ауруға ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 27 қарашадағы № ҚР ДСМ-209/2020 бұйрығы. ... 10) паллиативтік медициналық көмек - радикалды емдеу жүргізуге көрсетілімдері болмаған кезде жазылмайтын ауру пациенттің ауырсынуын және ауруының (жай-күйінің) ауыр ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «жазылмайтын (ауру)» терминін бекіту ұсынылады. | +2 |
| 112. | неполная блокада | жартылай блокада, жартылай құрсау | неполная блокадажартылай блокада, жартылай құрсауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жартылай блокада – оң жақтағы импульстардың берілуінің ішінара бұзылуына әкелетін Гис түйінінің оң аяқшасының толық емес блокадасы, жүрек бұлшықетінің функционалды жұмысына айтарлықтай әсер етпейтін жеңіл патология. 2. Этимологиясы: блокада (ағылш. blockade) - "жабу, кедергі келтіру". 3. Өзбек: to'liq bo'lmagan blokada 4. Түрік: eksik blokaj 5. Ағылшын: incomplete blockade 6. Неміс: unvollständige blockade 7. Бекітілген нұсқасы: блокада внутрижелудочковая – қарыншаішілік блокада (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 22 мамырдағы № 379 бұйрығы....Гис шоғының оң аяғының толық емес блокадасы... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2017 жылғы 27 маусымдағы № 461 бұйрығы...толық емес блокадасы жылжымалы жабдықтың... Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің 2022 жылғы 12 желтоқсандағы № 707 бұйрығы...толық емес құрсауы... Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2020 жылғы 22 желтоқсандағы № 721 бұйрығы...толық емес блокадасы осы... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «жартылай блокада, жартылай құрсау» термин тіркестері кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «жартылай блокада» терминін бекіту ұсынылады. | +3 |
| 113. | непроходимость | түйнелік, өткізбеушілік | непроходимостьтүйнелік, өткізбеушілікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Түйнелік – ішектің қозғалтқыштық қызметінің бұзылуына немесе механикалық кедергілерге байланысты асқазан-ішек жолдары арқылы өтетін сұйықтықтың ішінара немесе толық тоқтап қалу синдромы. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: tutilish 4. Түрік: tıkanıklık 5. Ағылшын: bowel obstruction 6. Неміс: darmverschluß 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасында балаларға хирургиялық көмек көрсетуді ұйымдастыру стандартын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 15 мамырдағы № 81 бұйрығы. ... Жоғары ішек өтімсіздігі. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 24 наурыздағы № ҚР- ДСМ-27 бұйрығы....Өңештің түйнегі... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 24 наурыздағы № ҚР- ДСМ-27 бұйрығы....Ұлтабар түйнегі... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 24 наурыздағы № ҚР- ДСМ-27 бұйрығы....түйнек қабаттасқан екі жақты жарығы... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарындағы және басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «түйнелік» терминін бекіту ұсынылады. | +1 |
| 114. | непрямой | жанама | непрямойжанамаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жанама – 1. әрекеттің, аурудың немесе оның салдарының тікелей емес, қосалқы, үстеме әсері; 2. қисық сызық қиюшысының шектік жағдайы. Элементар геометрияда кездесетін қисық сызықтардың ерекше нүктелерінен басқа барлық нүктелерінде жанамасы болады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: bilvosita 4. Түрік: dolaylı 5. Ағылшын: indirect 6. Неміс: indirekt 7. Бекітілген нұсқасы: билирубин непрямой – жанама (байланыспаған) билирубин (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Дәрігерлік-консультациялық комиссияның қызметі туралы ережені бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 7 сәуірдегі № ҚР ДСМ - 34 бұйрығы. ... дәрілік заттардың жанама әсерлері кезіндегі ... – ... побочном действий лекарственных средств ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 15 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-269/2020 бұйрығы...үздіксіз жүрекке тікелей емес массаж ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 15 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-269/2020 бұйрығы...тікелей емес жүрек массажының сапасын... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «жанама» термині біз іздеген мағынада кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «жанама» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 115. | неспецифический язвенный колит | бейспецификалы жаралы колит, бейарнамалы жаралы колит, өзіндік ерекшеліксіз ойық жаралы колит (2019) | неспецифический язвенный колитбейспецификалы жаралы колит, бейарнамалы жаралы колит, өзіндік ерекшеліксіз ойық жаралы колит (2019)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бейспецификалы жаралы колит – қабыну аумағы тоқ ішекте шоғырланған, иммундық сипаттағы созылмалы ауру. 2. Этимологиясы: специфика (латын. specificus) - "түр-тұқым, түр", язва (латын. ulcus) - "жарықшақ", колит (көне грек. kolon) - "тоқ ішек". 3. Өзбек: nonspesifik (yarali kolit) 4. Түрік: spesifik olmayan ülseratif kolit 5. Ағылшын: nonspecific ulcerative colitis 6. Неміс: unspezifische сolitis ulcerosa 7. Бекітілген нұсқасы: неспецифический язвенный колит – өзіндік ерекшеліксіз ойық жаралы колит (2019), язва – жара (1971), воспаление неспецифическое – телімсіз (бейспецификалы) қабынба (мед) (2006) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қарағанды облыстық мәслихатының 2022 жылғы 15 шілдедегі № 223 шешімі...Спецификалық емес ойық жаралы колит... Жамбыл облыстық мәслихатының 2022 жылғы 29 шілдедегі № 19-12 шешімі....спецификалық емес ойық жаралы колит... Солтүстік Қазақстан облыстық мәслихатының 2021 жылғы 4 қазандағы № 9/1 шешімі....Спецификалық емес ойық жаралы колит... Шымкент қаласы мәслихатының 2022 жылғы 6 маусымдағы № 17/155-VII шешiмi...спецификалық емес ойық жара колиті... 9. Ұсыныстар: Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «бейспецификалы жаралы колит» терминін бекіту ұсынылады. | +1 |
| 116. | нефролитотомия | бүйректен тасты тіліп алу, нефролитотомия | нефролитотомиябүйректен тасты тіліп алу, нефролитотомияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бүйректен тасты тіліп алу – бүйректегі тармақталған маржан тәрізді ірі тастарды және терең орналасқан тас түйіршіктерін бүйрек астауы арқылы алып тастау мүмкіндігі болмаған жағдайларда жасалатын, бүйрек паренхимасынан тастарды диссекция арқылы алып тастайтын операция. 2. Этимологиясы: нефролитотомия (көне грек. νεφρός) - "бүйрек", -λίθος - "тас", -τομος - "кесу". 3. Өзбек: nefrolitotomiya 4. Түрік: nefrolitotomi 5. Ағылшын: nephrolithotomy 6. Неміс: nephrolithotomie 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: "Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде және (немесе) міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде денсаулық сақтау субъектілерінің көрсетілетін қызметтеріне ақы төлеу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 20 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-291/2020 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 5 сәуірдегі № 12 бұйрығы. ... Нефролитотомия. 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарындағы нұсқасын, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «нефролитотомия» терминін бекіту ұсынылады. | +7 |
| 117. | нефросклероз | бүйректің беріштеніп қатаюы, нефросклероз | нефросклерозбүйректің беріштеніп қатаюы, нефросклерозСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бүйректің беріштеніп қатаюы – бүйрек паренхимасының дәнекер тінмен алмасуы; бүйректің бүрісуіне және олардың қызметінің бұзылуына әкеліп соқтырады. 2. Этимологиясы: нефросклероз (көне грек. νεφρός) - "бүйрек", склероз (грек. sklērōsis) - "қату, қатаю". 3. Өзбек: nefroskleroz 4. Түрік: böbrek sklerozu 5. Ағылшын: nephrosclerosis 6. Неміс: nephrosklerose 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: "Қазақстан Республикасының құқық қорғау органдарында және Мемлекеттік фельдъегерлік қызметінде қызмет өткеру үшін адамдардың денсаулық жағдайына қойылатын талаптарды бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2020 жылғы 13 қарашадағы №775 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2023 жылғы 5 сәуірдегі №277 бұйрығы. ... нефросклероз, алғашқы қатырылған бүйрек, сондай-ақ анықталмаған генездің созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі, бүйрек амилоидозы және басқа да нефропатиялар кіреді. 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарындағы нұсқасын және басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «нефросклероз» терминін бекіту ұсынылады. | +5 |
| 118. | нефротомия | бүйректі жару, нефротомия | нефротомиябүйректі жару, нефротомияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бүйректі жару, нефротомия – бүйректегі тасты алу кезінде қолданылатын операция, бүйрек ұлпаларын хирургиялық жолмен тілу. 2. Этимологиясы: нефротомия (көне грек. νεφρός) - "бүйрек", (лат. temno) - "кесемін, тілемін". 3. Өзбек: nefrotomiya 4. Түрік: böbrek açımı 5. Ағылшын: nephrotomy 6. Неміс: nephrotomie 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: "Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде және (немесе) міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде денсаулық сақтау субъектілерінің көрсетілетін қызметтеріне ақы төлеу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 20 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-291/2020 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 5 сәуірдегі № 12 бұйрығы. ... Нефротомия. 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарындағы нұсқасын және басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «нефротомия» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 119. | нефроэктомия | бүйректі алып тастау, нефроэктомия | нефроэктомиябүйректі алып тастау, нефроэктомияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бүйректі алып тастау – ауру әбден асқынып, бүйректі сақтап қалу мүмкіндігі болмаған жағдайда оны толығымен алып тастауға бағытталған радикалды операция. 2. Этимологиясы: нефроэктомия (көне грек. νεφρός) - "бүйрек", -ἐκτομή - "кесу, алып тастау". 3. Өзбек: nefroektomiya 4. Түрік: nefroektomi 5. Ағылшын: nephroectomy 6. Неміс: nephroektomie 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: "Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде және (немесе) міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде денсаулық сақтау субъектілерінің көрсетілетін қызметтеріне ақы төлеу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 20 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-291/2020 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 5 сәуірдегі № 12 бұйрығы. ... Нефроэктомия. 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарындағы нұсқасын, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «нефроэктомия» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 120. | нисходящая артерия | төмендейтін артерия, төмендеуші күретамыр | нисходящая артериятөмендейтін артерия, төмендеуші күретамырСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Төмендейтін артерия – үлкен қан айналым шеңберіне енетін қолқаның жүректің сол жағынан төмен қарай қан айдайтын тармақтары. 2. Этимологиясы: артерия (көне грек. ἀρτηρία) - "күретамыр". 3. Өзбек: tushayotgan arteriya 4. Түрік: inen arter 5. Ағылшын: descending artery 6. Неміс: absteigende аrterie 7. Бекітілген нұсқасы: артерия – артерия, күретамыр (2024), нисходящая ассимиляция – төмендеуші ассимиляция (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасында стационарлық жағдайларда медициналық көмек көрсету стандартын бекіту туралы...Омыртқа-негіздік артерия жүйесінің синдромы... "Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде және (немесе) міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде денсаулық сақтау субъектілерінің көрсетілетін қызметтеріне ақы төлеу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 20 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-291/2020 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы...Бір коронарлық артерияны аортокоронарлы шунттау... "Ауыр жұмыстар, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті жұмыстар саласында, жерасты жұмыстарына еңбек шарттарын жасасу үшін, сондай-ақ халықтың декреттелген тобындағы адамдарды жұмысқа жіберу үшін медициналық қарсы көрсетілімдер тізбесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 22 мамырдағы № 379 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы...айқын созылмалы күретамыр функциясының жетіспеушілігі жоқ аяқ күретамырларының варикоздық кеңеюі... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің кейбір бұйрықтарына өзгерістер мен толықтыру енгізу туралы...күретамырдың қанын тоқтатуға арналған бұрау... Азаматтық авицияда жолаушыларға медициналық көмек көрсету қағидаларын бектіу туралы...Пациент апта бойы ұшады және терең күретамырларда қанның ұю қаупі жоғары... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «төмендейтін артерия» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «төмендеуші күретамыр» терминін бекіту ұсынылады. | -6 |
| 121. | нисходящая ободочная кишка | төмендеген жиек ішек, төмендеген тоқ ішек, төмендеуші жиек ішек | нисходящая ободочная кишкатөмендеген жиек ішек, төмендеген тоқ ішек, төмендеуші жиек ішекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Төмендеген жиек ішек – жиек ішектің үшінші бөлігі, көлденең жиек ішекке жалғасатын тұсы, тоқ ішектің бір бөлімі. 2. Этимологиясы: төмендеген жиек ішек (лат. colon descendens) - "төмендеген тоқ ішек". 3. Өзбек: tushayotgan yo'g'on ichak 4. Түрік: inen kolon 5. Ағылшын: descending colon 6. Неміс: absteigender dickdarm 7. Бекітілген нұсқасы: нисходящая ассимиляция – төмендеуші ассимиляция (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2020 жылғы 8 қыркүйектегі № 357 бұйрығы......1) ішек... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «төмендеген жиек ішек, төмендеген тоқ ішек» термин тіркестері кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «төмендеуші жиек ішек» терминін бекіту ұсынылады. | -2 |
| 122. | носовая раковина | мұрын кеуілжірі | носовая раковинамұрын кеуілжіріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мұрын кеуілжірі – кеңсірік қуысының жоғарғы жағында болатын жұмсақ шеміршек, мұрын қуысындағы кілегей қабықпен қапталқан кеуекті құрылым. 2. Этимологиясы: нос (латын. nasus) - "мұрын", раковина (көне слав. rakъve) - "қауашақ" 3. Өзбек: burun chig'anog'i 4. Түрік: burun konkası 5. Ағылшын: nasal conch 6. Неміс: nasenmuschel 7. Бекітілген нұсқасы: верхняя носовая раковина – мұрынның жоғарғы кеуілжірі (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 21 маусымдағы № ҚР ДСМ-54 бұйрығы...мұрын сүйегі және бет кескіні бағаланады... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «мұрын кеуілжірі» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «мұрын кеуілжірі» терминін бекіту ұсынылады. | +8 |
| 123. | общая подвздошная артерия | мықындық жалпы артерия, мықындық жалпы күретамыр | общая подвздошная артериямықындық жалпы артерия, мықындық жалпы күретамырСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мықындық жалпы артерия – құрсақ қолқасынан басталып, сыртқы және ішкі мықын артериялары арқылы жамбас мүшелерін, еркектерде қуықты, аталық бездің қабықтарын, жыныс мүшесін, жамбас бұлшықеттерін қанмен қамтамасыз ететін тамыр. 2. Этимологиясы: мықындық жалпы артерия (лат. arterіa іlіaca communіs) - "мықындық жалпы күретамыр". 3. Өзбек: umumiy yonbosh arteriyasi 4. Түрік: ana iliak arter 5. Ағылшын: common iliac artery 6. Неміс: аrteria iliaca communis 7. Бекітілген нұсқасы: артерия – артерия, күретамыр (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасында стационарлық жағдайларда медициналық көмек көрсету стандартын бекіту туралы...Омыртқа-негіздік артерия жүйесінің синдромы... "Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде және (немесе) міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде денсаулық сақтау субъектілерінің көрсетілетін қызметтеріне ақы төлеу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 20 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-291/2020 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы...Бір коронарлық артерияны аортокоронарлы шунттау... "Ауыр жұмыстар, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті жұмыстар саласында, жерасты жұмыстарына еңбек шарттарын жасасу үшін, сондай-ақ халықтың декреттелген тобындағы адамдарды жұмысқа жіберу үшін медициналық қарсы көрсетілімдер тізбесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 22 мамырдағы № 379 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы...айқын созылмалы күретамыр функциясының жетіспеушілігі жоқ аяқ күретамырларының варикоздық кеңеюі... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің кейбір бұйрықтарына өзгерістер мен толықтыру енгізу туралы...күретамырдың қанын тоқтатуға арналған бұрау... Азаматтық авицияда жолаушыларға медициналық көмек көрсету қағидаларын бектіу туралы...Пациент апта бойы ұшады және терең күретамырларда қанның ұю қаупі жоғары... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «мықындық жалпы артерия» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «мықындық жалпы күретамыр» терминін бекіту ұсынылады. | +4 |
| 124. | общий желчный проток | өттік жалпы түтік, жалпы өт өзегі, жалпы өт түтігі | общий желчный протокөттік жалпы түтік, жалпы өт өзегі, жалпы өт түтігіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өттік жалпы түтік – жалпы бауыр түтігі мен везикулярлы өт жолының бірігуінен пайда болатын өт жолы. 2. Этимологиясы: желчь (көне грек. χολή) - "өт". 3. Өзбек: umumiy o't yo'llari 4. Түрік: ortak safra kanalı 5. Ағылшын: common bile duct 6. Неміс: сholedochus 7. Бекітілген нұсқасы: желчь – өт (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 30 қарашадағы № ҚР ДСМ-221/2020 бұйрығы...Өтті сальмонеллезге талдауышта бактериологиялық зерттеу... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 30 қарашадағы № ҚР ДСМ-221/2020 бұйрығы...өт, аран және тағы басқа бөлінділерін талдауышта бактериологиялық зерттеу... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 30 қарашадағы № ҚР ДСМ-221/2020 бұйрығы...өт қабы, ұйқы безі, көкбауыр) УДЗ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 30 қарашадағы № ҚР ДСМ-221/2020 бұйрығы...Өт жолын эндоскопиялық стенттеу... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «өттік жалпы түтік, жалпы өт өзегі» термин тіркестері кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «жалпы өт түтігі» терминін бекіту ұсынылады. | 0 |
| 125. | околоушная железа | шықшыт безі | околоушная железашықшыт безіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шықшыт безі – ақуыз бездеріне жататын, жұптасқан, күрделі альвеолярлы серозды сілекей безі. 2. Этимологиясы: шықшыт безі (лат. glandula parotidea) - "құлақ маңы безі". 3. Өзбек: parotid bezi 4. Түрік: kulak altı bezi 5. Ағылшын: parotid gland 6. Неміс: die ohrspeicheldrüse 7. Бекітілген нұсқасы: железа щитовидная – қалқанша без (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 10 қаңтардағы № 6 бұйрығы...Шықшыт сілекей безінің... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 7 маусымдағы № 106 бұйрығы...Шықшыт сілекей безінің қатерлі ісігі... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2022 жылғы 8 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-157 бұйрығы...Шықшыт сілекей безінің қатерлі ісігі... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 21 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-309/2020 бұйрығы....Шықшыт сілекей безі... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «шықшыт безі» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «шықшыт безі» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 126. | околощитовидная железа | қалқанша маңы безі | околощитовидная железақалқанша маңы безіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қалқанша маңы безі – денедегі кальций мен фосфор алмасуының негізгі реттегіштері. 2. Этимологиясы: қалқанша маңы безі (лат. glandulae parathyroidea) - "қалқанша жанындағы без". 3. Өзбек: paratiroid bezlari 4. Түрік: paratiroid bezleri 5. Ағылшын: parathyroid gland, epithelial body, glandula parathyroidea 6. Неміс: Beischilddrüse, nebenschilddrüsen 7. Бекітілген нұсқасы: железа щитовидная – қалқанша без (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 10 қаңтардағы № 6 бұйрығы....қалқанша жанындағы (қалқанша маңы) бездің басқа бұзылулары... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 11 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-258/2020 бұйрығы....Қалқанша безінің қатерлі ісігі... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 24 наурыздағы № ҚР- ДСМ-27 бұйрығы...Қалқанша жанындағы [қалқанша маңы] бездің қатерлі ісігі... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2020 жылғы 13 қарашадағы № 775 бұйрығы...Қалқанша бездің елеусіз диффузды ұлғаюы бар... 9. Ұсыныстар: Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «қалқанша маңы безі» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 127. | операция | ота, операция | операцияота, операцияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ота – ағзадағы патологиялық процеске құралдардың көмегімен немесе оларсыз емдік мақсатта араласуды көздейтін жоспарланған көп компонентті процесс. 2. Этимологиясы: операция (лат. ореrātiō) - "әрекет ету". 3. Өзбек: operatsiya 4. Түрік: ameliyat 5. Ағылшын: surgery 6. Неміс: оperation 7. Бекітілген нұсқасы: оперирование – операция жүргізу (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Хирургиялық стерилизиция жасау қағидалары мен шарттарын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 6 қарашадағы № ҚР ДСМ-185/2020 бұйрығы. ... Хирургиялық стерилизациялау бойынша операциялар жасауға байланысты азаматтарға іш қуысы хирургиялық операциялары үшін регламенттелген медициналық зерттеп-қарау жүргізіледі. 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «ота, операция» түрінде бекіту ұсынылады. | +9 |
| 128. | орхипексия | атабезді ұмаға түсіріп бекіту, орхипексия | орхипексияатабезді ұмаға түсіріп бекіту, орхипексияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Атабезді ұмаға түсіріп бекіту – ұрықтың патологиясын жою және оның бұралуын түзету мақсатында жасалатын, крипторхидті аталық безді ұмаға жылжытып, оны сол жерде хирургиялық жолмен бекітетін операция. 2. Этимологиясы: орхипексия (грек. orchis) - "жұмыртқа", -pexia - "бекіту, орнықтыру". 3. Өзбек: orxipeksiya 4. Түрік: orşiopeksi 5. Ағылшын: оrchiopexy 6. Неміс: orchidopexie 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: – 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «атабезді ұмаға түсіріп бекіту, орхипексия» термин тіркесі кездеспеді. Басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «атабезді ұмаға түсіріп бекіту, орхипексия» түрінде қосарлап бекіту ұсынылады. | +9 |
| 129. | орхиэктомия | атабезді сылып тастау, орхиэктомия | орхиэктомияатабезді сылып тастау, орхиэктомияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Атабезді сылып тастау – жыныстық гормондарының (тестостерондардың) өндірілуін азайту қажет болған жағдайда, еркектің жыныс мүшесіндегі қатерлі ісіктерде, сондай-ақ қосжыныстылардың жынысын дәлдеу кезінде қолданылатын аталық безді алып тастау операциясы. 2. Этимологиясы: орхиэктомия (көне грек. ὄρχις) - "жұмыртқа", -ἐκτομία - "алып тастау, кесу". 3. Өзбек: orxiektomiya 4. Түрік: orşiektomi 5. Ағылшын: orchiectomy 6. Неміс: orchiektomie 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 5 сәуірдегі № 12 бұйрығы...Біржақты орхиэктомия... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «атабезді сылып тастау, орхиэктомия» термин тіркесі кездеспеді. Басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «атабезді сылып тастау, орхиэктомия» түрінде қосарлап бекіту ұсынылады. | +9 |
| 130. | отторжение (аллотрансплантата) | (аллотрансплантатты) қабылдамау , аллотрансплантаттың ажыратылуы, аллотрансплантатты қабылдамау | отторжение (аллотрансплантата)(аллотрансплантатты) қабылдамау , аллотрансплантаттың ажыратылуы, аллотрансплантатты қабылдамауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аллотрансплантатты қабылдамау – трансплантацияланған мүшені немесе ұлпаны (аллотрансплантатты) алған ағзаның иммундық жүйесі бұл трансплантатқа бөгде зат ретінде шабуыл жасай бастайтын және оны жоюға тырысатын процесс. Бұл процесс трансплантацияның сәтсіздігіне әкелуі мүмкін және иммундық реакцияны басу үшін дәрілік терапияны өзгерту немесе қосымша емдеу сияқты медициналық араласуды қажет етеді. 2. Этимологиясы: аллотрансплантат (грек. allos) - "бөгде, өзге, басқа", (лат. transplantatio) - "қайта отырғызу". 3. Өзбек: allograftni rad etish 4. Түрік: allogreftin reddedilmesi 5. Ағылшын: transplant rejection, allograft rejection 6. Неміс: Allograft-Abstoßung 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 27 шілдедегі № ҚР ДСМ - 65 бұйрығы...Теріні аллотрансплантаттау... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 15 мамырдағы № 81 бұйрығы....аллотрансплантатты және аз инвазивті технологияларды қолдана отырып жасалатын операциялар... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында нақты «(аллотрансплантатты) қабылдамау , аллотрансплантаттың ажыратылуы» термин тіркестері кездеспеді. Басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «аллотрансплантатты қабылдамау» терминін бекіту ұсынылады. | +5 |
| 131. | пальцы стопы | аяқ басының саусақтары, башпай, аяқ басының башпайлары, аяқ басының башайлары | пальцы стопыаяқ басының саусақтары, башпай, аяқ басының башпайлары, аяқ басының башайларыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аяқ басының саусақтары, аяқ басының башпайлары, аяқ басының башайлары – аяқтың адам денесінен ең алшақ орналасқан, адам табанына ұшқары біткен бөлігі. 2. Этимологиясы: палец (лат. pollex) - "бармақ", стопа (слав. stópa) - "қадам, із". 3. Өзбек: oyoq barmoqlari 4. Түрік: ayak parmağı 5. Ағылшын: toe 6. Неміс: zehe (Fuß) 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 3 ақпандағы N 525 Заңы...башпайын қамтитын табиғи былғары... Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 20 қаңтардағы № 48 бұйрығы....allegro және башпай жаттығулар... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 7 маусымдағы № 106 бұйрығы....башпайлардың жайылмалы іріңдігі... 9. Ұсыныстар: Қазақ тіліндегі қолданылыс заңдылықтарын ескере отырып «башпайлар» терминін бекіту ұсынылады. Түрік тілінде, орыс тілінде саусақ термині аяқ үшін де, қол үшін де қолданылғандықтар аяқ саусақтар, қол саусақтар түрінде ажырату үшін қолданылады. Ал қазақ тілінде башпай термині тек қана аяқтың саусақтары үшін қолданылғандықтан "аяқ" деп қосып жатпай-ақ, тікелей башпай деп алуды ұсынамыз. Заңнамадағы қолданылысы да осыған сәйкес келеді. | +6 |
| 132. | паранефрит | бүйрек маңы қабынуы, паранефрит | паранефритбүйрек маңы қабынуы, паранефритСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бүйрек маңы қабынуы – бүйректі қоршап тұрған майлы талшықтың іріңді қабынуы. 2. Этимологиясы: паранефрит (көне грек. παρα) - "маңы, жаны", -νεφρός - "бүйрек", (лат. -itis) - "қабынуды білдіретін қосымша". 3. Өзбек: paranefrit 4. Түрік: paranefrit 5. Ағылшын: paranephritis 6. Неміс: paranephritis 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Медициналық және фармацевтикалық мамандықтар бойынша үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 9 қаңтардағы №4 бұйрығы. ... Паранефрит кезінде ішперде артындағы кеңістікті ашу және дренаждау. 9. Ұсыныстар: басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «паранефрит» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 133. | паренхиматозный (орган) | паренхималық (ағза) | паренхиматозный (орган)паренхималық (ағза)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Паренхималық (ағза) – негізгі массасы паренхимадан, яғни осы органға тән функцияны орындайтын арнайы жасушалар жиынтығынан тұратын ағза. 2. Этимологиясы: паренхиматоз (көне грек. παρέγχυμα) - "піскен". 3. Өзбек: parenximal (organ) 4. Түрік: parankimal (organ) 5. Ағылшын: parenchymal (organ) 6. Неміс: parenchymatös (оrgan) 7. Бекітілген нұсқасы: паренхима – ұлпа (1995), рудиментарные органы – рудимент ағзалар (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Әскери қызметтен босатылған, жиырма бес және одан көп жыл еңбек сіңірген адамдарға санаторийлік-курорттық емделу ұсынылатын аурулардың тізбесін бекіту туралы...Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 28 ақпандағы № ҚР ДСМ-21 бұйрығы. ... субарахноидты-паренхималық қан кетудің салдары... Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2020 жылғы 11 тамыздағы № 100 шешімі...Паренхималық тіндердің және әртүрлі секреторлық... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «паренхималық (ағза)» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 134. | первичный (мед.) | бірінші, бастапқы, алғашқы (мед.) | первичный (мед.)бірінші, бастапқы, алғашқы (мед.)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бірінші – науқастың дәрігерге алғаш жүгінуіне, науқасқа алғаш көрсетілген көмекке, ауру сезімдерінің алғаш пайда болған уақытына, яғни пациент пен дәрігер, сырқат белгілері арасындағы бастапқы процеске қатыстылық. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: birlamchi 4. Түрік: birincil 5. Ағылшын: primary 6. Неміс: primär 7. Бекітілген нұсқасы: загрязнитель первичный – бастапқы ластағыш (2022), первичный сок – біріншілік сөл (2022), первичный документ – алғашқы документ (1971) 8. Заңнамадағы қолданысы: Медициналық оңалту көрсету қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 7 қазандағы № ҚР ДСМ-116/2020 бұйрығы. ... медициналық оңалту көрсететін күндізгі стационары бар медициналық-санитариялық алғашқы көмек медициналық ұйымы. 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «алғашқы, біріншілік» нұсқаларын қатар бекіту ұсынылады. | +6 |
| 135. | первичный перитонит | біріншілік перитонит, ілкі перитонит | первичный перитонитбіріншілік перитонит, ілкі перитонитСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Біріншілік перитонит – қуыс мүшелердің тұтастығын бұзбай дамитын, балалар мен ересектерде кенеттен пайда болатын, ішперде тіндерінің қабыну процесі. 2. Этимологиясы: перитонит (лат. peritoneum) - "іш, қарын", -itis - "қабынуды білдіретін жұрнақ". 3. Өзбек: birlamchi peritonit 4. Түрік: birincil peritonit 5. Ағылшын: primary peritonitis 6. Неміс: primäre peritonitis 7. Бекітілген нұсқасы: первичный сок – біріншілік сөл (2022), аппендикулярный перитонит – аппендицит перитониті (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: "Стационарлық жағдайларда мамандандырылған медициналық көмек жоспарлы нысанда көрсетілетін аурулардың тізбесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 11 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-258/2020 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 22 қарашадағы № ҚР ДСМ-122 бұйрығы. ... Бастапқы гиперпаратиреоз. Қазақстан Республикасында стационарлық жағдайларда медициналық көмек көрсету стандартын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 24 наурыздағы № ҚР- ДСМ-27 бұйрығы. ... Ушыққан перитонит. 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «біріншілік перитонит, ілкі перитонит» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «біріншілік перитонит» терминін бекіту ұсынылады. | 0 |
| 136. | перегородка | аралық, қалқа, таса | перегородкааралық, қалқа, тасаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аралық – 1. Медициналық контексте "аралық" термині организмдегі әртүрлі құрылымдарға немесе процестерге қатысты келесі мазмұнда беріледі: а) жыныстық аралық – ерлер мен әйелдердің репродуктивті органдарында, мәселен еркектерде жыныс мүшесінің үңгірлі денесін, ал әйелдерде қынапты бөлетін қалқа; ә) жүрек аралығы – оң және сол жақ жүрекшелерді, сондай-ақ оң және сол қарыншаларды бөлетін қалқа; б) мұрын аралығы – мұрын қуысындағы оны сол және оң жартыға бөлетін құрылым; в) сүйектер аралығы – дененің әртүрлі бөліктеріндегі сүйек тіндерінің арасында, бас сүйегінде немесе кейбір буындарда болатын қалқа; г) ішкі мүшелердегі аралық – ішкі ағза мүшелері немесе олардың бөліктері арасындағы перделер немесе мембраналар, мысалы, өкпенің әртүрлі бөліктері арасындағы перде немесе бауырдағы мембраналар. 2. медициналық мекемелерге арналған алюминий профильді құрылымдар. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: bo'lim 4. Түрік: ceptum 5. Ағылшын: barrier, floor, interseptum, septum (pl septa), wall 6. Неміс: intersēptum 7. Бекітілген нұсқасы: перегородка – арақабырға (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 21 маусымдағы № ҚР ДСМ-54 бұйрығы....Бастапқы қалқа деп аталатын жүрекшеаралық қалқаның төменгі жиегі көрінеді... 9. Ұсыныстар: Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «қалқа» терминін бекіту ұсынылады. | +5 |
| 137. | перешеек | қылта, мойнақ | перешеекқылта, мойнақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қылта – 1. кез-келген органның тарылған бөлігі (мысалы, қалқанша безінің екі бөлігін байланыстыратын қалқанша безінің қылтасы); 2. тізенің астыңғы жағындағы әлсіз сіңір, тірсектің төменгі бөлігі. 2. Этимологиясы: қылта (isthmus) - "тілме, ұзынша қиық". 3. Өзбек: istmus 4. Түрік: istmus 5. Ағылшын: isthmus 6. Неміс: Isthmus 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2020 жылғы 22 желтоқсандағы № 721 бұйрығы....без мойнағы үлкейген, анық сезіледі, және жұтқан кезде көрінеді... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 14 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-259/2020 бұйрығы...қылта 3 – 4... Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2020 жылғы 22 желтоқсандағы № 722 бұйрығы....І – без қылтасы ұлғайған... 9. Ұсыныстар: Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «қылта» терминін бекіту ұсынылады. | +9 |
| 138. | перифокальное воспаление | перифокальды қабыну, перифокалды қабыну, зақым айналасының қабынбасы (2006) | перифокальное воспалениеперифокальды қабыну, перифокалды қабыну, зақым айналасының қабынбасы (2006)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Перифокальды қабыну – тіндердің зақымдану ошағының немесе тінге енген бөгде заттың айналасында пайда болатын қабыну. 2. Этимологиясы: перифокальды (көне грек. περί) - "маңында, төңірегінде, айналасында", (лат. focalis) - "патологиялық процесс ошағы". 3. Өзбек: perifokal yallig'lanish 4. Түрік: periferik inflamasyon 5. Ағылшын: perifocal inflammation 6. Неміс: Perifokalentzündung 7. Бекітілген нұсқасы: воспаление хроническое – созылмалы қабыну (2017), воспаление перифокальное – зақым айналасының қабынбасы (2006) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2003 жылғы 30 сәуірдегі N 81-ө өкімі... Қазақстан Республикасына типтiк емес өкпе қабынуын әкелудiң... Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2024 жылғы 18 сәуірдегі № 389 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2024 жылғы 22 сәуірде № 34275 болып тіркелді...қабыну белгісі жоқ... Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2020 жылғы 22 желтоқсандағы № 721 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2020 жылғы 22 желтоқсанда № 21860 болып тіркелді...ОНЖ-ның қабыну... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «перифокальды қабыну, зақым айналасының қабынбасы (2006)» термин тіркесі кездеспеді, "қабыну" терминінің қолданылған түрлері берілді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «перифокалды қабыну» терминін бекіту ұсынылады. | +7 |
| 139. | перстневидный хрящ | жүзіктәрізді шеміршек | перстневидный хрящжүзіктәрізді шеміршекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жүзіктәрізді шеміршек – жұқа доғасы алға, ал кең табақшасы артқа қарай орналасқан, көмейдің негізін құрайтын шеміршек. 2. Этимологиясы: хрящ (лат. cartilago cricoidea) - "сақиналы шеміршек". 3. Өзбек: krikoid xaftaga 4. Түрік: krikoid kıkırdağı 5. Ағылшын: cricoid cartilage, anular cartilage 6. Неміс: ringknorpel 7. Бекітілген нұсқасы: волокнистый хрящ – талшықты шеміршек (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 10 қаңтардағы № 6 бұйрығы....Сүйектер мен аяқ-қол шеміршектерінің, буын шеміршектерінің басқа жəне орналасу орны анықталмаған... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 19 наурыздағы № 263 қаулысы...шеміршекті, қабырғаны кесуге арналған ветеринариялық пышақтардан... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2022 жылғы 8 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-157 бұйрығы....Көмей шеміршектерінің қатерлі ісігі... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «жүзіктәрізді шеміршек» термин тіркесі кездеспеді, "шеміршек" терминінің қолданылысы алынды. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «жүзіктәрізді шеміршек» терминін бекіту ұсынылады. | +5 |
| 140. | печеночная сумка | бауырлық қап, бауырқап | печеночная сумкабауырлық қап, бауырқапСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бауырлық қап – бауырдың оң жақ бөлігі мен қабырғалық ішперде арасындағы саңылау тәрізді қуыс. 2. Этимологиясы: бауыр сөмкесі (лат. bursa hepatica) - "бауыр қабы". 3. Өзбек: jigar sumkasi 4. Түрік: karaciğer torbası 5. Ағылшын: hepatic bursa 6. Неміс: schleimbeutel der leber 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: – 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «бауырлық қап, бауырқап» термин тіркестері кездеспеді. Басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «бауырлық қап» терминін бекіту ұсынылады. Рейтинг |
«Анемометр» терминін 2019 жылы бекітілген нұсқасында қалдыруды қолдаймын.
«Желөлшеуіш – ветромер» деп ауа ағынын өлшеуге арналған құралдардың жалпы атауы ретінде қолдануға болады. Мысалы, желөлшеуіш құралдар мен кестелерге мыналар жатады: флюгер, анемометр, Толығырақ ...жел өрнегі, Бофорт шкаласы.
Флюгер – желдің бағытын анықтауға арналған құрал.
Анемометр – желдің нақты жылдамдығын өлшеу үшін қолданылады.
Жел өрнегі (Роза ветров) – белгілі бір мерзім ішінде желдің басым бағыттарын талдауға арналған арнайы сызба.
Бофорт шкаласы – желдің күшін бағалайды. Мұнда желдің жылдамдығы мен оның жердегі нысандарға әсері көрсетіледі.
«Анемометр» терминін 2019 жылы бекітілген нұсқасында қалдыруды қолдаймын.
«Желөлшеуіш – ветромер» деп ауа ағынын өлшеуге арналған құралдардың жалпы атауы ретінде қолдануға болады.