ТЕК ТЕРМИНКОМ МҮШЕЛЕРІ ҒАНА ДАУЫС БЕРЕ АЛАДЫ! Республикалық терминология комиссиясының 2025 жылғы 1-отырысында бекітілетін терминдері
| № | САЛАСЫ | ТЕРМИН САНЫ | РЕТТІК САНЫ |
| 1 | Демография | 676 | 1-676 |
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
Сарапшы мамандар
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг | |
|---|---|---|---|---|
| 1. | «бегство белых» | «ақтардың қашуы» | «бегство белых»«ақтардың қашуы»Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Ақтардың қашуы» – белгілі бір аймақтағы негізінен еуропалық тектес халықтың (ақ нәсілділердің) басқа этностардың көбеюіне байланысты жаппай қоныс аударуы. Бұл құбылыс көбінесе қалалық аймақтарда байқалады және нәсілдік, экономикалық немесе әлеуметтік факторларға негізделеді. Мысалдар: АҚШ-тағы 1950-1980 жылдары көптеген ақ нәсілділердің қалалардан (Чикаго, Детройт, Лос-Анджелес) маңайдағы ауқатты аудандарға көшуі. Оңтүстік Африкада апартеид режимі аяқталғаннан кейін кейбір еуропалық текті азаматтардың елден кетуі. Еуропаның кейбір қалаларында (мысалы, Париж, Лондон) көші-қон ағынының өзгеруіне байланысты байырғы ақ нәсілді тұрғындардың қала маңына қоныс аударуы. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: oq parvozi 4. Түрік: beyaz göç 5. Ағылшын: white flight 6. Неміс: weiße Flucht 7. Бекітілген нұсқасы: ақтар (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2018 жылғы 8 желтоқсандағы № 199-VІ ҚРЗ. ... жазалаудан қашуына заңсыз түрде ... Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 7 шiлдедегi N 150 Заңы. ... адамның қамаудан қашуына жол бермеу ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «ақтардың қашуы» терминін бекіту ұсынылады. | +5 |
| 2. | концепт «демографического мира» | «демографиялық әлем» тұжырымдамасы | концепт «демографического мира»«демографиялық әлем» тұжырымдамасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Демографиялық әлем» тұжырымдамасы – жаһандық демографиялық үрдістерді, халықтың құрылымы мен динамикасын, сондай-ақ әртүрлі елдер мен аймақтардағы демографиялық даму ерекшеліктерін зерттейтін концепция. Бұл тұжырымдама әлемдік халық санының өзгеруін, оның аймақтар бойынша таралуын, туу мен өлім деңгейін, көші-қон қозғалыстарын және урбанизацияны сипаттайды. Әлемдік демографиялық теңгерім мен өзгерістерді зерттеуді, әртүрлі елдер мен аймақтардағы демографиялық саясатты қалыптастыруды және демографиялық дағдарыстар мен олардың алдын алу шараларын анықтауды мақсат етеді. 2. Этимологиясы: демография (еж. грек. δῆμος + γράφω) – «халық» + «жазамын» 3. Өзбек: "demografik dunyo" tushunchasi 4. Түрік: “demografik dünya” kavramı 5. Ағылшын: concept of "demographic world" 6. Неміс: das Konzept der "demographischen Welt» 7. Бекітілген нұсқасы: демография (2021), демографиялық сипат (2022), тұжырымдамалау (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 16 шілдедегі N 242 Заңы ... демографиялық ... тұжырымдамасы ... Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 11 желтоқсандағы N 229-IV Заңы ... демографиялық ... тұжырымдамасы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 23 желтоқсандағы № 1385 қаулысы ... демографиялық әлем ... тұжырымдамасы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 29 қыркүйектегі № 602 қаулысы ... демографиялық әлем ... тұжырымдамасы ... 9. Ұсыныстар: "концепт «демографического мира»" термині негізінен статистика, іс жүргізу және демография саласында ғана қолданылатындықтан, заңнама мәтіндерде және баспасөзде сирек кездеседі. Сараптау барысында түпнұсқа терминге толық балама бола алатындықтан әрі қолданысқа ыңғайлы әрі түсінікті болғандықтан, ««демографиялық әлем» тұжырымдамасы» терминінің бекітілуін қолдаймыз. | -5 |
| 3. | процесс «старение сверху» | «жоғарыда қартаю» үдерісі, «жоғарыдан қартаю» үдерісі | процесс «старение сверху»«жоғарыда қартаю» үдерісі, «жоғарыдан қартаю» үдерісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Жоғарыдан қартаю» үдерісі – балалар санының салыстырмалы түрде баяу өсуімен егде жастағы өлім деңгейінің азаюы нәтижесінде егде жастағы адамдар санының өсуі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: "yuqoridan qarish" jarayoni 4. Түрік: "yukarıdan yaşlanma" süreci 5. Ағылшын: "top-down aging" process 6. Неміс: "top-down alterungsprozess" 7. Бекітілген нұсқасы: үдеріс (2024), архив құжатының ескiруi (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 13 шілдедегі N 670 Қаулысы. ... ел халқының одан әрi қартаюы ... Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің 2011 жылғы 09 наурыздағы № 127 бұйрығы. ... жоғарыдан өткізбейтін ... Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 21 шілдедегі № 468-IV Заңы. ... үдерістердің өнімділігі мен ашықтығын ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2020 жылғы 6 наурыздағы № 280 Жарлығы. ... жаһандық үдерістерде маңызы ... 9. Ұсыныстар: ұсынылған терминнің орыс тіліндегі нұсқасын ескерсек, онда терминнің берілуі «жоғарыда қартаю» үдерісі» емес, «жоғарыдан қартаю» үдерісі» болады. Сонымен бірге келесі ұсынылатын термин - «төменнен қартаю» үдерісі». Терминдік тіркес сыңарларының бекітілген нұсқаларын, аудармаларды, заңнамадағы қолданысын қарастыра келе, терминнің бірізділігін сақтай отырып, «жоғарыдан қартаю» үдерісі» терминін бекіту ұсынылады. | +5 |
| 4. | «поколение сэндвича» | «сэндвич ұрпағы» | «поколение сэндвича»«сэндвич ұрпағы»Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Сэндвич ұрпағы» – бір уақытта қартаң ата-аналарына қамқорлық жасап, өз балаларына да қолдау көрсететін орта жастағы адамдарды сипаттайтын термин. Бұл ұрпақ екі жақтан жауапкершілік жүктелгендіктен «сэндвич» деп аталады. Әдетте, бұл санатқа 40-60 жас аралығындағы ересектер кіреді, олар жұмыс істеп жүріп, қаржылық, эмоционалдық және физикалық тұрғыда ата-аналары мен балаларына қамқорлық жасайды. Бұл құбылыс халықтың қартаюы мен өмір сүру ұзақтығының ұлғаюына байланысты көптеген елдерде кең таралған. 2. Этимологиясы: ұрпақ (ескі түр. urpağ) – «бала, әулет» 3. Өзбек: "sendvich avlodi" 4. Түрік: "sandviç nesli" 5. Ағылшын: "sandwich generation" 6. Неміс: die "Sandwich-Generation» 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2022 жылғы 1 сәуірдегі № 123 бұйрығы ... сэндвич ... ұрпағы ... Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы ... сэндвич ... ұрпағы ... 9. Ұсыныстар: «поколение сэндвича» термині негізінен статистика, іс жүргізу және демография саласында ғана қолданылатындықтан, заңнама мәтіндерде және баспасөзде сирек кездеседі. Терминді аудару барысында түпнұсқа сипатының назарға алынғанын құптаймыз және «сэндвич ұрпағы» тұлғасында бекітуге ұсынамыз. | -5 |
| 5. | процесс «старение снизу» | «төменнен қартаю» үдерісі | процесс «старение снизу»«төменнен қартаю» үдерісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. "Төменнен қартаю" үдерісі – туудың төмендеуіне, балалар санының біртіндеп азаюына байланысты егде жастағы адамдар үлесінің арту үдерісі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: "pastdan qarish" jarayoni 4. Түрік: «aşağıdan yaşlanma» süreci 5. Ағылшын: "bottom-up aging" process 6. Неміс: "bottom-up alterungsprozess" 7. Бекітілген нұсқасы: үдеріс (2024), архив құжатының ескiруi (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 13 шілдедегі N 670 Қаулысы. ... ел халқының одан әрi қартаюы ... Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 1 қазандағы № 353-V ҚРЗ. ... қартаю және қосарлас аурулар ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 23 қарашадағы № 1024 қаулысы. ... арқылы төменнен жоғары қарай ... Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 21 шілдедегі № 468-IV Заңы. ... үдерістердің өнімділігі мен ашықтығын ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2020 жылғы 6 наурыздағы № 280 Жарлығы. ... жаһандық үдерістерде маңызы ... Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2023 жылғы 6 қаңтардағы № 1 бұйрығы. ... оқыту үдерісінде негізгі... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркес сыңарларының бекітілген нұсқаларын, аудармаларды, заңнамадағы қолданысын қарастыра келе, терминнің бірізділігін сақтай отырып, «төменнен қартаю» үдерісі» терминін бекіту ұсынылады. | +3 |
| 6. | антинаталист | aнтинаталист | антинаталистaнтинаталистСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Антинаталист – бүкіл адамзаттың тағдыры туралы ойлардан туындаған бала туудан бас тартатын философиялық ұстанымды ұстанушы адам. 2. Этимологиясы: aнтинаталист (лат. natalis) – туылуына қатысты 3. Өзбек: antinatalist 4. Түрік: antinatalist 5. Ағылшын: antinatalist 6. Неміс: Antinatalist 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: – 9. Ұсыныстар: басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «антинаталист» терминін бекіту ұсынылады. | +7 |
| 7. | поколение Next | Next ұрпақ, Next ұрпағы, Y ұрпағы | поколение NextNext ұрпақ, Next ұрпағы, Y ұрпағыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Next ұрпағы – 1980 жылдардың басынан 1990 жылдардың ортасына дейін туған адамдар. Олар жаңа мыңжылдықта цифрлық технологияларға терең араласуымен ерекшеленеді. 2. Этимологиясы: next (некст) (еж.ағыл. niehsta, nyhsta, ағыл. диалект. nesta) – күшейтпелі сын есім, мағынасы «жақын», «туыстық жағынан жақын». 3. Өзбек: keyingi avlod Түр: ағыл: нем: 4. Түрік: Y kuşağı 5. Ағылшын: generation Next 6. Неміс: generation Next 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 8 шiлдедегi № 469 қаулысы. ... "Тәуелсіздік ұрпақтары" гранты ... Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы 1998 жылғы 30 желтоқсан N 4187. ... ұрпақтардың өзара байланысын ... Қазақстан Республикасының Заңы. 1999 жылғы 13 шілде N 415-I. ... ұрпақтар бiрлiгi мен сабақтастығы ... Қазақстан Республиасы Үкіметінің қаулысы. 2002 жылғы 29 желтоқсан N 1410. ... "Адамның ұрпақ жаңғырту ... 9. Ұсыныстар: ұсынылып отырған терминнің дефинициясына сәйкес келетін бірнеше нұсқасы бар және бәрі де бекітуге ұсынылып отыр: «Next ұрпағы», «Y ұрпағы», «Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы». Терминдердің бірізділік принципіне сәйкес «Y ұрпағы» деп бекітіп, «Next ұрпағы», «Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы» терминдерін күн тәртібінен алып тастау ұсынылады. | +3 |
| 8. | поколение X | X ұрпағы | поколение XX ұрпағыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. X ұрпағы – 1964-1980 жылдары туған ұрпақ. Бұл ұрпақтың адамдары ескі өмір салтын бұзу және жаңасын салу кезінде ерте есейгендер қатарында орын алады. 2. Этимологиясы: X ұрпағы – алғаш рет 1950 жылы фотограф Роберт Капа Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін кәмелетке толған жастар туралы фото очеркінде "X ұрпақ" терминін қолданған 3. Өзбек: X avlodi 4. Түрік: X kuşağı 5. Ағылшын: generation X 6. Неміс: generation X 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2015 жылғы 11 желтоқсандағы № 135-ө өкімі. ... "Ұрпақ+" мәдени-білім беру ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1999 жылғы 24 ақпан N 162. ... Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылы деп... Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1999 жылғы 7 қыркүйек N 1318. ... "Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылына байланысты ... 9. Ұсыныстар: аудармаларды, заңнамалық құжаттарды қарастыра келе, «X ұрпағы» терминін бекіту ұсынылады. | -3 |
| 9. | поколение Y | Y ұрпағы | поколение YY ұрпағыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Y ұрпағы немесе Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы – шамамен 1980 жылдардың басынан 1990 жылдардың ортасына дейінгі туған ұрпақ. 2. Этимологиясы: Y -латынның 25-әрпі. Y ұрпағы атауын 1993 жылы тамызда Advertising Age редакторларының бірі ойлап тапты. 11 жастан кіші балалар осылай сипатталды және оларды "X ұрпағына"қарсы қойды. 3. Өзбек: Y avlodi 4. Түрік: Y kuşağı 5. Ағылшын: generation Y 6. Неміс: generation Y 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 18 қазандағы N 1043 Қаулысы. ... Ерлер мен әйелдердің ұрпақ әкелетiн ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 29 маусымдағы N 600 Қаулысы. ... Азаматтардың ұрпақты болу құқықтары ... Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2023 жылғы 30 маусымдағы № 275 бұйрығы. ... "Ұрпақтар келісімшарты" жобалары ... 9. Ұсыныстар: ұсынылып отырған терминнің дефинициясына сәйкес келетін бірнеше нұсқасы бар және бәрі де бекітуге ұсынылып отыр: «Next ұрпағы», «Y ұрпағы», «Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы». Мамандардың талқылауымен бәрін бекіту керек пе әлде бір нұсқасын ғана бекіткен дұрыс па?! Өзбек, түрік тілдерінде кейінгі ұрпақ, соңғы ұрпақ деп алынған. Сараптама қорытындысы терминдердің бірізділік принципіне сәйкес «Y ұрпағы» деп бекітуді ұсынады, ал «Next ұрпағы», «Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы» терминдерін күн тәртібінен алып тастау ұсынылады. Мамандардың пікірі керек. | -3 |
| 10. | поколение Z | Z ұрпағы | поколение ZZ ұрпағыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Z ұрпағы – әлемде 1990 жылдардың ортасынан 2010 жылдардың басына дейін туған ұрпақ үшін қолданылатын термин. 2. Этимологиясы: Z (ағыл. zoom) – «үлкейту», «жақындату». 3. Өзбек: Z avlodi 4. Түрік: Z kuşağı 5. Ағылшын: generation Z 6. Неміс: generation Z 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... Қазіргі және болашақ ұрпақтың ... Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 7 шiлдедегi № 360-VI ҚРЗ Кодексі. ... болашақ ұрпақтың денсаулығына зиянды ... Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 2024 жылғы 15 мамырдағы № 4 бұйрығы. ... "Ұрпақ және гендер" (коды 611105227 ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 29 қарашадағы N 1677 Жарлығы. ... Ерлер мен әйелдердің ұрпақты болу ... 9. Ұсыныстар: ұсынылып отырған терминнің дефинициясына сәйкес келетін «зумер ұрпағы» нұсқасы бар және ол да бекітуге ұсынылып отыр. Терминдердің бірізділік принципіне сәйкес «Z ұрпағы» терминін бекітуге ұсынып, «зумер ұрпағы» терминін күн тәртібінен алып тастау ұсынылады. Мамандардың пікірі қажет. | -5 |
| 11. | абсолютный демографический показатель | абсолютті демографиялық көрсеткіш | абсолютный демографический показательабсолютті демографиялық көрсеткішСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Абсолютті демографиялық көрсеткіш – белгілі бір уақыт аралығындағы халықтың демографиялық құбылысын абсолюттік сандармен көрсететін сандық шама. 2. Этимологиясы: абсолют (лат. аbsolutus) – шартсыз; демография (грек. δῆμος) – халық. 3. Өзбек: mutlaq demografik ko'rsatkichi 4. Түрік: mutlak demografik gösterge 5. Ағылшын: absolute demographic indicator 6. Неміс: Absolutes demografischer Indikator 7. Бекітілген нұсқасы: абсолют сыну көрсеткіші (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2023 жылғы 20 мамырдағы № 161 бұйрығы. ... болжамды демографиялық көрсеткіштер (демографиялық болжам) еңбек ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 24 қазандағы N 986 Қаулысы. ... барынша абсолюттік температурасы +40 о С, ең суық - қаңтар айы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 30 қарашадағы № 1278 Қаулысы. ... Елдегі және өңірлер бөлінісіндегі демографиялық даму... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында берілу ретін, бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «абсолютті демографиялық көрсеткіш» терминін бекіту ұсынылады, ықшамдылық үшін "газқұрғатқыш" терминін де қарастыруға болады. | +1 |
| 12. | аграрное перенаселение | аграрлық артық қоныстанушылық, аграрлық артық қоныстану | аграрное перенаселениеаграрлық артық қоныстанушылық, аграрлық артық қоныстануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аграрлық артық қоныстанушылық – ауыл шаруашылығы саласында еңбекке қабілетті халықтың санының артық болуы. 2. Этимологиясы: aграрлық (лат. ager) – өріс 3. Өзбек: agrar aholi sonining ko'payishi 4. Түрік: tarım aşırı nüfusu 5. Ағылшын: agrarian overpopulation 6. Неміс: landwirtschaftliche Überbevölkerung 7. Бекітілген нұсқасы: аграрлық партия (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 29 желтоқсандағы № 894 қаулысы. ... қоныстанушылық әлеуетін қалыптастыратын ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында берілу ретін, бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «аграрлық артық қоныстанушылық» терминін бекіту ұсынылады. | +1 |
| 13. | концепция человеческого развития | адам дамуының тұжырымдамасы | концепция человеческого развитияадам дамуының тұжырымдамасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Адам дамуының тұжырымдамасы – адамның әлеуметтік, экономикалық, саяси және мәдени дамуын кешенді түрде қарастыратын ғылыми ұстаным. Ол адамның өмір сүру деңгейін жақсарту, білім алу мүмкіндіктерін кеңейту, денсаулық сақтау жүйесін жетілдіру және өмір сүру ұзақтығын арттыру сияқты негізгі факторларға негізделеді. Бұл тұжырымдама БҰҰ Даму бағдарламасының (UNDP) адам дамуы индексі (АДИ) арқылы өлшенеді. 2. Этимологиясы: адам (араб. آدم) – «Адам, кісі» 3. Өзбек: inson taraqqiyoti tushunchasi 4. Түрік: insani gelişme kavramı 5. Ағылшын: concept of human development 6. Неміс: das Konzept der menschlichen Entwicklung 7. Бекітілген нұсқасы: адам дамуы индексі (2022), тұжырымдамалау (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 15 қазандағы № 242-V ҚРЗ ... адам дамуының ... тұжырымдамасына ... Қазақстан Республикасының Заңы. 2002 жылғы 27 желтоқсан N 368-II ... адам дамуының ... тұжырымдамасын ... Қазақстан Республикасының Заңы 2023 жылғы 28 наурыздағы № 218-VII ҚРЗ ... адам ... даму тұжырымдамасы ... 9. Ұсыныстар: аударма сөздіктерде, ғылыми әдебиеттерде және баспасөзде «концепция человеческого развития» тіркесін "адам дамуының тұжырымдамасы" түрінде аударып беру тәжірибесі бар. Әрі бұл терминнің түпнұсқа тұлғасының да толық баламасы бола алады. Сондықтан «адам дамуының тұжырымдамасы» тіркесінің термин ретінде бекітілуін қолдаймыз. | +7 |
| 14. | человеческая популяция | адам популяциясы | человеческая популяцияадам популяциясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Адам популяциясы – белгілі бір аумақты алып жатқан және еркін үйленетін адамдар тобы. 2. Этимологиясы: популяция (лат. populatio, populus) – «халық». 3. Өзбек: inson populyatsiyasi 4. Түрік: insan nüfusu 5. Ағылшын: human population 6. Неміс: menschliche Bevölkerung 7. Бекітілген нұсқасы: адам (2016), человеческая смерть адам өлімі (2024), популяция (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 23 қазандағы № 70-VII ҚРЗ. ... индикатор популяциясы тығыздығының ... Қазақстан Республикасының Заңы 2023 жылғы 2 қаңтардағы № 183-VII ҚРЗ. ... өсімдіктер популяциясы – ортақ гендік қорға ие ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... популяциялар немесе адамзат үшін нақты немесе ықтимал пайдасы ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 2 шілдедегі № 851 Жарлығы. ... Әйел популяциясында обырдың таралуы бойынша ... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркес сыңарларының бекітілген нұсқаларын, аудармаларын ескере келе, «адам популяциясы» деп бекіту ұсынылады. | +7 |
| 15. | концепция человеческого капитала | адами капитал тұжырымдамасы | концепция человеческого капиталаадами капитал тұжырымдамасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Адами капитал тұжырымдамасы – жұмыскердің еңбек ету мүмкіндігін, олардың еңбегінің жемісті болуын, еңбек өнімділігі мен сапасын көтеретін білім, біліктілік ілім, тәжірибе нысанында адамдарға салынатын капиталды көрсететін көзқарас. Адами капитал заттық (жеке) капиталдан: сатылмауымен, сатылып алынбаушылығымен, тек қана адам капиталы жасаған қызметтер ғана сатылатындығымен дараланады. Адам капиталын иеленуші оның қожайыны да бола алады. Адам капиталын құру үшін материалдық қаражат жеткіліксіз, осы капиталды иеленушінің еңбегі, сонымен қатар отбасы мен қоғамның рухани және мәдени салымдары қажет. 2. Этимологиясы: адам (араб. آدم) – «Адам, кісі» 3. Өзбек: inson kapitali tushunchasi 4. Түрік: insan sermayesi kavramı 5. Ағылшын: concept of human capital 6. Неміс: das Konzept des Humankapitals 7. Бекітілген нұсқасы: Капитал (2017), тұжырымдамалау (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2017 жылғы 13 маусымдағы № 69-VІ ҚРЗ ... адами капитал ... тұжырымдамасын ... Қазақстан Республикасының Заңы 2017 жылғы 10 мамырдағы № 64-VІ ҚРЗ ... адами ... капитал ... тұжырымдамасын ... Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 14 қазандағы № 240-V ҚРЗ ... адами ... капиталдың тұжырымдамасы ... Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 15 шілдедегі № 339-IV Заңы ... адами капиталды ... тұжырымдамасын ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ ... адами капитал ... тұжырымдамасын ... 9. Ұсыныстар: аударма сөздіктерде, заңнама мәтіндерінде, ғылыми әдебиеттерде және баспасөзде «концепция человеческого капитала» терминінің баламасын «адами капитал тұжырымдамасы» тіркесі тұлғасында беру және қолдану тәжірибесі қалыптасқан. Осы дәлелді ескере отырып, «адами капитал тұжырымдамасы» терминінің бекітілуін қолдаймыз. | +7 |
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
Уборщица -Тзалақшы
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг |
|---|---|---|---|
| 1. | Уборщица | Тазалықшы |
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
ТЕК ТЕРМИНКОМ МҮШЕЛЕРІ ҒАНА ДАУЫС БЕРЕ АЛАДЫ! Республикалық терминология комиссиясының 2024 жылғы 6-отырысында бекітілетін терминдері (жаратылыстану-математика бағыты)
| № | САЛАСЫ | ТЕРМИН САНЫ | РЕТТІК САНЫ |
| 1 | Атырау облысы әкімдігі ұсынған мұнай-газ геологиясы саласының терминдері | 786 | 1-786 |
| 2 | Атырау облысы әкімдігі ұсынған мұнай-газ саласының терминдері | 679 | 787-1465 |
| 3 | Атырау облысы әкімдігі ұсынған мұнай-газ химиясы саласының терминдері | 598 | 1466-2063 |
| 4 | Тамақ өнеркәсібі саласының терминдері (2023 жылы «Қазақша мәзір» республикалық конкурсының қорытындысы бойынша қазақша баламасы сәтті деп танылған терминдер) | 12 | 2064-2075 |
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг | |
|---|---|---|---|---|
| 1. | адсорбер | адсорбер | адсорберадсорберСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Адсорбер – адсорбция процесі өтетін газдарды, буларды немесе ерітінділерді қатты сорбентке сіңіру үшін қолданылатын құрылғы. 2. Этимологиясы: адсорбер (лат. ad және sorbeo) – "жұтылу". 3. Өзбек: adsorber 4. Түрік: adsorban 5. Ағылшын: adsorber 6. Неміс: Adsorber 7. Бекітілген нұсқасы: адсорбер – адсорбер (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 18 маусымдағы № 294 бұйрығы. ... адсорберге қолжетімділікті ... . Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1202 қаулысы. ... аз адсорбер ... . Қарағанды облысы әкімдігінің 2016 жылғы 18 тамыздағы № 61/01 қаулысы. ... адсорберлер, бөлгіштер, ... . 9. Ұсыныстар: сөз мағынасын, анықтамасын негізге ала отырып, ұсынылған терминді қолдаймыз. 10. Қолданылу саласы: Химия | +11 |
| 2. | антиклинальный купол | антиклиналды күмбез | антиклинальный куполантиклиналды күмбезСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Антиклиналды күмбез – жер қыртысының қатпарлануынан пайда болатын геологиялық құрылым. Ол қабаттардың жоғары қарай иіліп, күмбез тәрізді пішінге ие болуымен сипатталады. Мұндай құрылымдар әдетте тау жыныстарының ішкі күштер әсерінен (мысалы, тектоникалық қысым) қалыптасады. 2. Этимологиясы: антиклинал (еж. грек. ἀντι-+κλίνω) – "қарсы" + "қисаю, жантаю" 3. Өзбек: – 4. Түрік: antiklinal kubbe 5. Ағылшын: anticlinal dome 6. Неміс: antiklinale Kuppel 7. Бекітілген нұсқасы: купольная акробатика – күмбезді акробатика (2019) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 18 мамырдағы № 342 бұйрығы. ...антиклиналдық емес... Алматы облысы әкімдігінің 2021 жылғы 25 қазандағы № 394 қаулысы....купол экстра... 9. Ұсыныстар: заңдағы қолданыстары мен аудармаларын негшізге ала отырып осы нұсқаны ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Химия | +11 |
| 3. | бентос | бентос | бентосбентосСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бентос – теңіздер мен мұхиттардың түбінде, сондай-ақ тұщы су қоймаларының түбінде тіршілік ететін организмдерге қатысты қолданылады. Бентосқа әртүрлі микроорганизмдер, балдырлар, моллюскалар, шаян тәрізділер және басқа да түптік организмдер жатады. Олар су түбіндегі шөгінділерде немесе қатты беткейлерде өмір сүреді. Геологияда бентос зерттеуі маңызды, себебі бентос қалдықтары ежелгі теңіз түбіндегі экологиялық жағдайлар туралы ақпарат береді. Теңіз түбіндегі шөгінділерде сақталған бентос қалдықтары палеонтология мен стратиграфияда қолданылады, мұнда олар шөгінді жыныстардың жасын анықтау мен ежелгі экожүйелерді зерттеуге көмектеседі. 2. Этимологиясы: бентос (еж.гр. bénthos βένθος) – «тереңдік». 3. Өзбек: bentos 4. Түрік: bentik 5. Ағылшын: benthos 6. Неміс: benthos 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2017 жылғы 11 мамырдағы № 197 бұйрығы .... Бентос рекультивация жасалғаннан кейін ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2002 жылғы 29 желтоқсан N 1429. .... және бентосын айқындау ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 28 наурыздағы N 302 қаулысы. ... шельф аймағы бентостық организмдердiң жүздеген ... 9. Ұсыныстар: термин бұрын бекітілмеген. Терминдік тіркес құрамында да кездеспеді. Басқа тілдегі аудармаларын, заңнамалық құжаттардағы қолданысын қарастыра келе, «бентос» терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Биология | +11 |
| 4. | берег | жағалау | берегжағалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жағалау – құрлық пен теңіз (көл, өзен жөне т.б.) арасындағы жер бедерінің қазіргі және ежелгі замандардағы нысандар таралған шекаралық жолақ. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: qirg'oq 4. Түрік: kıyısı 5. Ағылшын: coast 6. Неміс: Ufer 7. Бекітілген нұсқасы: берег левый - 2005 – сол жағалау (көлік және қатынас жолдары) (2015), берег наветренный – жел жаға (су шаруаш) (2005) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 14 мамырдағы N 160-IV Заңы. ... Каспий жағалауы газ құбырын салудағы ынтымақтастық ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2008 жылғы 29 желтоқсандағы N 722 Жарлығы. ... "Есіл өзенінің сол жақ жағалауында," ... Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 9 шілдедегі N 481 Кодексі. ... жағалау жиегінен ені жиырма метр құрлық белдеуі ... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркес құрамында бекітілген нұсқаларын, басқа тілдегі аудармаларын, заңнамалық құжаттардағы қолданысын қарастыра келе, «жағалау» терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Геология, геодезия және география, Экология | +11 |
| 5. | биогерм | биогерм | биогермбиогермСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биогерм – су қоймасының түбіндегі әк өсіндісі, әк түзетін және өлгеннен кейін тіршілік күйін сақтайтын ағзалар. 2. Этимологиясы: биогерм (гр. bίος+γερμα) – «өмір»+ «су астындағы қатпар-төбе». 3. Өзбек: biogerm 4. Түрік: biyogerm 5. Ағылшын: biogerm 6. Неміс: bioherm 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: – 9. Ұсыныстар: терминнің бекітілген нұсқасы, заңнамадағы қолданысы кездеспеді. Басқа тілдегі қолданысына сәйкес «биогерм» деп бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Химия | +11 |
| 6. | биолиты | биолиттер, биолит | биолитыбиолиттер, биолитСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биолит – тірі организмдердің тіршілік әрекеттерінің нәтижесінде қалыптасқан немесе олардың қалдықтарынан құралған шөгінді жыныстар. Биолиттерге органикалық материалдар, мысалы, көмір, әктас, шымтезек және мұнай көздері жатады. Олар өсімдіктердің, жануарлардың, немесе микроорганизмдердің қалдықтарынан жиналып, уақыт өте келе шөгінді қабаттарға айналады. Биолиттер шөгінді жыныстардың маңызды категориясы, өйткені олар ежелгі органикалық өмірдің іздері мен қалдықтарын сақтайды, бұл палеонтология мен геохимияда өткен замандардағы экологиялық және климаттық жағдайларды зерттеуге мүмкіндік береді. 2. Этимологиясы: биолит (грек. bίος + lithos) – «өмір» + «тас». 3. Өзбек: biolitlar 4. Түрік: biyolitler 5. Ағылшын: bioliths 6. Неміс: biolite 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: – 9. Ұсыныстар: терминнің бекітілген нұсқасы, заңнамадағы қолданысы кездеспеді. Басқа тілдегі аудармаларына сәйкес «биолиттер» деп бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Биология | +11 |
| 7. | битуминизация | таушайырлану, битумдену | битуминизациятаушайырлану, битумденуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Битум – 1) жер асты суларын оқшаулау үшін тау жыныстарындағы жарықтарды балқытылған мұнай битумымен жасанды толтыру; 2) көміртегі мен сутегі мөлшері артып, парафиндер мен нафтендер түзілетін органикалық заттардың ыдырауы. 2. Этимологиясы: битум (лат. bitūmen) – «тау шайыры». 3. Өзбек: bituminizatsiya 4. Түрік: bitüminizasyon 5. Ағылшын: bituminization 6. Неміс: bituminisierung 7. Бекітілген нұсқасы: битум – битум (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2021 жылғы 13 қыркүйектегі № 334 бұйрығы. ... гидрооқшаулағыш материалдар мен битуминизирленген қағазды дайындау процесін ... Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 187-V ҚРЗ. ... табиғи битумның, мұнай битумының, минералды шайыр ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 30 мамырдағы № 574 Жарлығы. ... Битум және табиғи асфальт... 9. Ұсыныстар: терминнің бекітілген нұсқасы жоқ. Заңнамалық құжатта «бутиминизерленген» термині ұшырасқанымен, айтуға да, қолданысқа ауыр, сәтсіз калька аударма деген ойдамыз. Мамандар келіссе, «битумдену» терминін бекітуге ұсынамыз. «Таушайырлану» қазақы ұғымға жақын болғанмен, термин ретінде белсенді қолданысқа ие болу мәселесін мамандармен кеңесу қажет. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия | +9 |
| 8. | битуминозный, битуминозная (порода) | таушайырлы, битумды, битуминозды (жыныстар) | битуминозный, битуминозная (порода)таушайырлы, битумды, битуминозды (жыныстар)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Таушайырлы, битумды – құрамында битумдар бар; B-жыныстар - қатты немесе сұйық табиғи битумдарды қоршайтын шөгінді тау жыныстары (құмдар, құмтастар, тақтатастар, әктастар, доломиттер). 2. Этимологиясы: битуминозды (лат. bituminosus) – «шайырға бай» 3. Өзбек: bitumli 4. Түрік: katranlı 5. Ағылшын: bituminous 6. Неміс: bituminös 7. Бекітілген нұсқасы: битум – битум (2023), магматическая порода – магмалық жыныс (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ. ... Битуминозды жыныстардан алынған шикі мұнай ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 10 тамыздағы № 134 Жарлығы. ... көмірді немесе битуминоздық тақтатастарды ... Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2021 жылғы 13 қыркүйектегі № 334 бұйрығы. ... битуминозды орамды жабын ... 9. Ұсыныстар: терминнің бекітілген нұсқасы жоқ. «Битумды-битумный» - битумы бар мағынасында, ал «битуминозный-битуминозды» этимологиясы бойынша «битумға бай» дегенді білдіреді, яғни мағыналық реңкте айырмашылық бар. «Битуминозды» сындық мағынаны білдіргендіктен, «битуминозды (жыныстар)» деп бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия | +9 |
| 9. | битуминология | таушайыртаным, битуминология, таушайыртану | битуминологиятаушайыртаным, битуминология, таушайыртануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Таушайыртаным, битуминология – табиғи тау шайырын зерттейтін ғылым. 2. Этимологиясы: битуминология (лат. bitūmen+logos) – «тау шайыры» + «оқу, ілім». 3. Өзбек: bituminologiya 4. Түрік: bitminoloji 5. Ағылшын: bituminology 6. Неміс: bituminologie 7. Бекітілген нұсқасы: битум – битум (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 355 бұйрығы ... люминесценттік битуминологиялық сараптау; ... Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 30 желтоқсандағы № 96-VII ҚРЗ. ... жол битумын қоспағанда, мұнай өнімдерінің ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 1 тамыздағы № 607 Жарлығы. ... жол битумын өндіретін ... 9. Ұсыныстар: заңнамадағы қолданысына, басқа тілдегі қолданысына сәйкес «битуминология» деп бекіту ұсынылады. Ал «таушайыртаным" немесе "таушайыртану» терминінің қолданысқа түсу мүмкіндігі туралы мамандардың пікірі қажет. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия | +9 |
| 10. | битумогены | таушайыртектер, битуминогендер | битумогенытаушайыртектер, битуминогендерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Таушайыртектер, битуминогендер – хлороформ және басқа да ұқсас еріткіштер шығаратын битуминозды заттардың сингенетикалық категориясы. 2. Этимологиясы: битумогены (лат. bitūmen + еж.гр.γένος) – «тау шайыры» + «тұқым, тек». 3. Өзбек: bitumogenlar 4. Түрік: bitüminojenler 5. Ағылшын: bituminogens 6. Неміс: bituminogene 7. Бекітілген нұсқасы: битум – битум (2023), дрейф генов – гендердің дрейфі (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2012 жылғы 25 қазандағы № 46-V Заңы. ... Мұнай битумы ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 13 қыркүйектегі № 1008 Жарлығы. ... битуммен іркіліссіз қамтамасыз ету ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 28 мамырдағы № 517 қаулысы. ... негізіндегі битумды қоспалар ... 9. Ұсыныстар: терминнің бекітілген нұсқасы, заңнамадағы қолданысы кездеспеді. Басқа тілдегі қолданысына сәйкес «битумогендер» деп бекіту ұсынылады. Ал «таушайыртектер» терминінің қолданысқа түсу мүмкіндігі туралы мамандардың пікірі қажет. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география | +8 |
| 11. | битумоиды | таушайыр тектестері, битумоидтар | битумоидытаушайыр тектестері, битумоидтарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Таушайыр тектестері, битумоидтар – шөгінді жыныстардан экстракция әдісімен алынатын органикалық заттардың жиынтығы. 2. Этимологиясы: битумоиды (лат. bitūmen + еж.гр. εἶδος) – «тау шайыры» + «түр, бейне, образ. 3. Өзбек: bitumoidlar 4. Түрік: bitümoidler 5. Ағылшын: bitumoids 6. Неміс: bitumoide 7. Бекітілген нұсқасы: битум – битум (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 30 маусымдағы № 215-V ҚРЗ. ... мұнайлық битум ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 19 шілдедегі № 718 Жарлығы. ... битум тақтатастарды газдандыруға ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 30 қазандағы № 809 қаулысы. ... Битумдарға арналған тебен – 10 дана ... 9. Ұсыныстар: терминнің бекітілген нұсқасы, заңнамадағы қолданысы кездеспеді. Басқа тілдегі қолданысына сәйкес «битумоидтар» деп бекіту ұсынылады. Ал «таушайыртектестер» терминінің қолданысқа түсу мүмкіндігі туралы мамандардың пікірі қажет. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Химия | +10 |
| 12. | битумоиды остаточные | қалдық таушайыр тектестері, қалдық битумоидтар | битумоиды остаточныеқалдық таушайыр тектестері, қалдық битумоидтарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қалдық таушайыр тектестері – мұнайдың немесе басқа да органикалық заттардың ыдырауынан қалған табиғи органикалық заттар. Битумоидтар мұнайдың толықтай немесе жартылай ыдырауы және миграциясы нәтижесінде шөгінді жыныстарда жиналады. Олар құрамында шайыр, асфальт, битум және басқа да органикалық компоненттер бар тығыз және тұтқыр заттар. Қалдық битумоидтар, әсіресе, мұнайдың ашық жерлерге таралып, ұшпа компоненттерінің буланып кетуінен қалыптасады. Олар мұнайлы шөгінділердің ескіруін және уақыт өте келе мұнай кен орындарының қасиеттерінің өзгеруін көрсетеді. Сонымен қатар, қалдық битумоидтар мұнай геологиясында мұнай миграциясының бағыттарын, қайнар көздерін және кен орындарының қалыптасуын зерттеу үшін қолданылады. 2. Этимологиясы: битумоиды (лат. bitūmen + еж.гр. εἶδος) – «тау шайыры» + «түр, бейне, образ. 3. Өзбек: qoldiq bitumoidlar 4. Түрік: artık bitümoidler 5. Ағылшын: residual bitumoids 6. Неміс: rest-Bitumoide 7. Бекітілген нұсқасы: битум – битум (2023), водоем остаточный – қалдық суайдын (2024), остаток – қалдық (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 1 тамыздағы № 607 Жарлығы. ... қалдықтарды кешенді қайта өңдеу ... Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 30 желтоқсандағы № 96-VII ҚРЗ. ... жол битумын" деген ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі Автомобиль жолдары комитеті Төрағасының 2019 жылғы 22 қаңтардағы № 20 бұйрығы. ... тау жыныстарын уақтау қалдықтарынан алынған ... 9. Ұсыныстар: «қалдық таушайыр тектестері» терминінің қолданысқа түсуін мамандармен кеңесу керек. Басқа тілдердегі аударманы басшылыққа ала отырып, «қалдық битумоидтар» терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Химия | +9 |
| 13. | битумоиды паравтохтонные | паравтохтондық таушайыр тектестері, паравтохтондық битумоидтар | битумоиды паравтохтонныепаравтохтондық таушайыр тектестері, паравтохтондық битумоидтарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Паравтохтондық таушайыр тектестері – битуминозды заттардың ерекше генетикалық категориясы, "микромұнай" оқшаулануының алғашқы кезеңдеріне жауап береді. 2. Этимологиясы: паравтохтон (гр. autos + chtōn ) – "сол сияқты, дәл сондай» + «жер, ел»; битумоиды (лат. bitūmen + еж.гр. εἶδος) – «тау шайыры» + «түр, бейне, образ. 3. Өзбек: paraavtoxton bitumoidlari 4. Түрік: paraotokton bitümoidler 5. Ағылшын: paraautochthonous bitumoids 6. Неміс: bitumoide paraautochthone 7. Бекітілген нұсқасы: битум – битум (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 30 маусымдағы № 215-V ҚРЗ. ... мұнайлық битум ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 19 шілдедегі № 718 Жарлығы. ... битум тақтатастарды газдандыруға ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 30 қазандағы № 809 қаулысы. ... Битумдарға арналған тебен – 10 дана ... 9. Ұсыныстар: басқа тілдердегі аударманы басшылыққа ала отырып, «паравтохтондық битумоидтар» терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Химия | +8 |
| 14. | битумы асфальтовые | шайыртасты таушайырлар, асфальт битумдер, асфальт битумдар | битумы асфальтовыешайыртасты таушайырлар, асфальт битумдер, асфальт битумдарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шайыртасты таушайырлар, асфальт битумдер – сұйық, тұтқыр, жартылай қатты және қатты қосылыстар жоғары молекулалы көмірсутектердің күрделі қоспасынан (негізінен гибридті құрылым) және асфальт-шайырлы заттардан тұрады, олардың құрамына көміртегі мен сутектен басқа оттегі, күкірт, азот тұрақты элементтер ретінде, ал кейбір жағдайларда әртүрлі металдар (V, Ni, Fe, Ca, Cr, Mg және т.б.) кіреді. 2. Этимологиясы: асфальт (гр. asphaltos) – «шайыр»; битум (лат. bitūmen) – «тау шайыры». 3. Өзбек: asfalt bitumlari 4. Түрік: asfalt bitümler 5. Ағылшын: asphalt bitumen 6. Неміс: asphalt-Bitumen 7. Бекітілген нұсқасы: битум – битум (2023), асфальт природный – табиғи асфальт (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ. ... Табиғи асфальт, табиғи битум ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 30 мамырдағы № 574 Жарлығы. ... асфальтиттер мен асфальтты жыныстар ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 14 қазандағы N 943 Қаулысы. ... асфальттан немесе соған ұқсас материалдардан (мысалы, мұнай битумынан немесе тас көмір піспесінен ... 9. Ұсыныстар: басқа тілдердегі аударманы, заңнамалық құжаттардағы қолданысты басшылыққа ала отырып, «асфальт битумдар» терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география | +10 |
| 15. | бифенил (дифенил) | бифенил (дифенил) | бифенил (дифенил)бифенил (дифенил)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бифенил (дифенил) – органикалық қосылыс, молекулалық формуласы ????12????10. Ол екі бензол сақинасынан (фенил сақиналарынан) тұрады, олар бір-бірімен көміртек-көміртек байланысы арқылы жалғасқан. Бифенил түссіз кристалды зат түрінде болады, суда ерімейді, бірақ органикалық еріткіштерде жақсы ериді. 2. Этимологиясы: бифенил (дифенил) (гр. bi+лат. phenyl) – «қос»+ «бензол туындысы». 3. Өзбек: bifenil (difenil) 4. Түрік: bifenil (difenil) 5. Ағылшын: biphenyl (diphenyl) 6. Неміс: biphenyl (Diphenyl) 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2022 жылғы 11 қаңтардағы № 8 шешімі. ... дифенилдер (ПХД) (полихлорирленген бифенилдер ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 11 наурыздағы № 159 қаулысы. ... полихлорланған бифенилдер (ПХБ шығарындылары) ... Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2022 жылғы 24 қарашадағы № 717 бұйрығы.. ... дифенилдер (полихлоридті дифенилдер) ... 9. Ұсыныстар: басқа тілдердегі аударманы, заңнамалық құжаттардағы қолданысты басшылыққа ала отырып, «бифенил (дифенил)» терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Химия | +10 |
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
“Текст” VS «Мәтін»
“Текст” термині латынның textus сөзінен шыққан, “тоқу, байланыстыру” деген мағынада. Тіл білімінде “текст” ұғымы жазбаша немесе ауызша қарым-қатынастағы бір бүтін, байланысқан сөйлемдер жиынтығын білдіреді. Бірақ, қазақ тілінде “мәтін” Толығырақ ...сөзі дәл осы мағынаны көрсетеді. “Текст” термині халықаралық термин болғанымен, “мәтін” лексемасын қолдану ұлттық тілдің байлығын сақтау және дамыту мақсатында дұрыс болады
“Текст” термині латынның textus сөзінен шыққан, “тоқу, байланыстыру” деген мағынада. Тіл білімінде “текст” ұғымы жазбаша немесе ауызша қарым-қатынастағы бір бүтін, байланысқан сөйлемдер жиынтығын білдіреді. Бірақ, қазақ тілінде “мәтін” Толығырақ ...сөзі дәл осы мағынаны көрсетеді. “Текст” термині халықаралық термин болғанымен, “мәтін” лексемасын қолдану ұлттық тілдің байлығын сақтау және дамыту мақсатында дұрыс болады
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг |
|---|---|---|---|
| 1. | Текст | Мәтін |
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
ТЕК ТЕРМИНКОМ МҮШЕЛЕРІ ҒАНА ДАУЫС БЕРЕ АЛАДЫ! Республикалық терминология комиссиясының 2024 жылғы 5-отырысында бекітілетін терминдері (жаратылыстану-математика бағыты)
| № | САЛАСЫ | ТЕРМИН САНЫ | РЕТТІК САНЫ |
| 1 | Атырау облысы әкімдігі ұсынған мұнай-газ химиясы саласының терминдері | 300 | 1-300 |
| 2 | География саласының терминдері (мектеп оқулықтары бойынша) | 325 | 301-625 |
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг | |
|---|---|---|---|---|
| 1. | «горячая» перекачка | «ыстық» айдау | «горячая» перекачка«ыстық» айдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Ыстық» айдау – тұтқырлығы жоғары орталарды айдау кезінде ең әмбебап және кеңінен қолданылатын, сұйықтықты алдын ала қыздыру арқылы өзгертетін технология. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: "issiq" nasos 4. Түрік: "sıcak" pompalama 5. Ағылшын: "hot" pumping 6. Неміс: "heißes" pumpen 7. Бекітілген нұсқасы: перекачка – айдау (2015), ковка горячая – ыстық сомдау (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ ... ыстық ауаны ... Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 20 шілдедегі № 463-IV Заңы ... ағызуға, құюға, айдауға, тасымалдауға ... Қазақстан Республикасының Заңы 2023 жылғы 29 маусымдағы № 13-VIII ҚРЗ ... қотаруға, құюға, айдауға, тасымалдауға ... Қазақстан Республикасының 2012 жылғы 9 қаңтардағы № 532-IV Заңы ... айдауға, тасымалдауға, тиеп-жөнелтуге ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында берілу ретін, бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, ««ыстық» айдау» терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Химия | +8 |
| 2. | «горячие» скважины | «ыстық» ұңғымалар | «горячие» скважины«ыстық» ұңғымаларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Ыстық» ұңғымалар – балама жылыту және ыстық сумен жабдықтауға мүмкінік беретін бірегей табиғи энергия көзі, табиғи ыстық термалды суларға арналған ұңғыма. 2. Этимологиясы: скважина (көне слав. скважьнь) - "жарылған жер, үңгір, шұңқыр". 3. Өзбек: "issiq" quduqlar 4. Түрік: "sıcak" kuyular 5. Ағылшын: "hot" wells 6. Неміс: "heiße" brunnen 7. Бекітілген нұсқасы: нагнетательная скважина – қысыммен айдау ұңғымасы (2018), скважина – ұңғыма (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ ... ыстық ауаны ... Қазақстан Республикасының Заңы 1999 жылғы 7 сәуір N 374-I ... ыстық сумен жабдықтау ... Қазақстан Республикасының Заңы 1997 жылғы 2 сәуiрдегi N 88 ... суық және ыстық сумен ... Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 14 қазандағы N 79 Заңы ... ұңғыманы бұрғылаудың жобасы ... Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 19 қарашадағы N 85-IV Заңы ... ұңғымалар тобын ... Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 22 қарашадағы N 89 Заңы ... ұңғымалары мен берiлiс құрылғыларын қоспағанда ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында берілу ретін, бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, ««ыстық» ұңғымалар» терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Химия | +9 |
| 3. | β-положение | β-жағдай | β-положениеβ-жағдайСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. β-жағдай – бұл С-3, май қышқылының карбоксил тобы (-СООН), ол тотығуға және молекуладан дәйекті бөлінуге ұшырайды. Әрбір β-тотығу циклінің өнімдері ФАДH2, НАДH және ацетил-КоА болып табылады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: β-pozitsiya 4. Түрік: β-konumu 5. Ағылшын: β-position 6. Неміс: β-рosition 7. Бекітілген нұсқасы: имущественное положение – мүліктік жағдай (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің м.а. 2023 жылғы 10 мамырдағы № 243 бұйрығы. ...Төтенше жағдайлар... Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 3 ақпандағы № 244-IV Заңы ... Ядролық авария жағдайындағы ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 15 қазандағы № ҚР ДСМ-104 бұйрығы. Жүкті, босанатын әйелдердің қайтыс болу жағдайлары... 9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтама мен сөздің қолданысын ескере келе, "β-жағдай" нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Химия | +5 |
| 4. | β-правило | β-ережесі | β-правилоβ-ережесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. β-ережесі – атом ядроларынан босап шықан кейбір радиоактивті заттардың, электрондар мен позитрондардың қозғалыс әрекетінің қағидасы. 2. Этимологиясы: β (грек. βήτα) - бета 3. Өзбек: β qoidasi 4. Түрік: β kuralı 5. Ағылшын: β-rule 6. Неміс: β-Regel 7. Бекітілген нұсқасы: правило – қағида (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 7 қыркүйектегі № 149 Жарлығы. Қазақстан халқы Ассамблеясының ережесі туралы ... . Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 17 ақпандағы N 136-IV Заңы ... бірыңғай ережесі туралы келісім ... Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 24 қарашадағы N 207-IV Заңы ... лицензиялау ережесі туралы келісім ... . Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 9 сәуірдегі № 270-IV Заңы ... дамыған елдерден шығарылғанын айқындау ережесі туралы келісім ... . 9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтама мен сөздің қолданылу ерекшеліктерін назарға ала отырып, бұрын-соңды "қағида" сөзінің бекітілгенін ескере келе "β-қағидасы" нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Химия | +9 |
| 5. | абсолютно сухое вещество | мүлдем құрғақ зат | абсолютно сухое веществомүлдем құрғақ затСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мүлдем құрғақ зат – 105-110 радус жоғары температурада қыздырылып мүлде ылғалсыздандырылған зат. 2. Этимологиясы: абсолютно (лат. absolutus) - "шектеусіз, сөзсіз" 3. Өзбек: modda mutlaqo quruq 4. Түрік: kesinlikle kuru madde 5. Ағылшын: absolutely dry substance 6. Неміс: absolut trockene Substanz 7. Бекітілген нұсқасы: абсолютность – абсолюттілiк (2018), вещество – заттек (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 21 қыркүйектегі № 821 қаулысы. ... химиялық заттар өндірісі ... . Атырау облыстық мәслихатының 2003 жылғы 6 маусымдағы N№302-ІІ шешімі. ... ластағыш заттек ... . Жамбыл облысы әкімдігінің 2018 жылғы 25 қаңтардағы № 15 қаулысы. ... органикалық заттек-48 литр ... . 9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтама мен сөздің қолданысын ескере келе, "вещество" сөзінің бұрын-соңды бекітілген баламасы бар екендігін назарға ала отырып "мүлдем құрғақ заттек" терминін бекітуді ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Химия, Биология | -5 |
| 6. | автогенная сварка | автогендік пісіру | автогенная сваркаавтогендік пісіруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Автогендік пісіру – бұл балқытылған металды қосып, дәнекерленетін заттардың кішкене бөліктерін шоғырланған жылу көзінің (ацетилен-оттегі жалыны немесе электродтар) әсерінен біртіндеп балқытудан тұратын біріктіру процесі. 2. Этимологиясы: автоген (грек. autogenes) - табиғи 3. Өзбек: avtogen payvandlash 4. Түрік: otojenik kaynak 5. Ағылшын: autogenous welding 6. Неміс: autogenes Schweißen 7. Бекітілген нұсқасы: сварка автогенная – автогенді пісіру (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 360 бұйрығы. ... дәнекерлеу тігістеріне пісіруге жол берілмейді ... Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2020 жылғы 10 желтоқсандағы № 494 бұйрығы. ... механикалық және автогендік жабдықты ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 11 қарашадағы № 998 қаулысы ... автогендік процестерге қарағанда ... 9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтама мен сөздің бұрын бекітілгенін ескере келе, "автогенді пісіру" нұсқасын термин ретінде осы сала да бекітуді ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Химия | -5 |
| 7. | автоматические желонки | автоматты науашықтар | автоматические желонкиавтоматты науашықтарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Автоматты науашық – соққылап ұңғыма бұрғылау кезінде қолданылатын жабдық ішінде (үстінде) салмақ күші әсерімен қоймалжың заттың немесе үйінді жүктің автоматты түрде қозғалып ағып жылжуы. Науаша ағаштан, металдан және басқада материалдардан трапеция, төртбұрыш, жартылай дөңгелек қиындысы түрінде жасалады. 2. Этимологиясы: автомат (грек, αύτόματος) - өздігінен 3. Өзбек: avtomatik qopqoq 4. Түрік: otomatik kazan 5. Ағылшын: automatic bailer 6. Неміс: automatischer Bailer 7. Бекітілген нұсқасы: весы автоматические – автомат таразы (2012), желобок – науашық (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің 2019 жылғы 3 шілдедегі № 477 бұйрығы. ... науаларды реттеу ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 20 наурыздағы № 41 бұйрығы. ... Хирургиялық науашық зонды ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 352 бұйрығы. ... Ұңғымадан суды науашықтар ... 9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтаманы, сөздердің қолданысын ескере келе, "автоматты науашықтар" нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Химия | +9 |
| 8. | агент окисления | тотықтыру агенті | агент окислениятотықтыру агентіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тотықтыру агенті – реакция барысында электрондарды қосатын атомдар немесе иондар. 2. Этимологиясы: агент (лат. agens) - "белсенді" 3. Өзбек: oksidlanish agenti 4. Түрік: oksidasyon maddesi 5. Ағылшын: oxidation agent 6. Неміс: oxidationsmittel 7. Бекітілген нұсқасы: окислитель – тотықтырғыш (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2017 жылғы 30 маусымдағы № 72 шешімі. ... Тотықтыру микрокулонометрия әдісі ... Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2018 жылғы 15 маусымдағы № 239 бұйрығы. ... блокты тотықтыру ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1199 қаулысы ... тотықтыру үшін ... 9. Ұсыныстар: көретілген анықтама мен сөздің қолданысын негізге ала отырып, "тотықтыру агенті" терминін бекітуді ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Химия | +9 |
| 9. | адсорбционная колонна | адсорбциялық колонна (мұнара, бағана) | адсорбционная колоннаадсорбциялық колонна (мұнара, бағана)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Адсорбциялық колонна – фазалар бөлігіндегі молекулааралық өзара әрекеттесу күштерінің өтелмеуіне байланысты екі фазаның (қатты фаз-сұйық, конденсацияланған фаза-газ) интерфейсінде еріген зат концентрациясын арттыруда өздігінен жүретін үдеріс бағаны. 2. Этимологиясы: адсорбция (лат. ad + sorbeo) – «сіңіру», «жұту» 3. Өзбек: adsorbsion ustun 4. Түрік: adsorpsiyon kulesi 5. Ағылшын: adsorption column 6. Неміс: adsorptionssäule 7. Бекітілген нұсқасы: колонна – мұнара (хим.) (2006), адсорбционная слой – адсорбциялық қабат (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің 2019 жылғы 28 қазандағы № 806 бұйрығы. ... тұтанатын адсорбцияланған газ. Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2018 жылғы 21 қыркүйектегі № 401 бұйрығы. ... айналма колонналар мен ұңғыма сағасы жабдығын түсіру ... 9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтама мен сөздің өнідіріс жағдайындағы қолданысын негізге ала отырып, "адсорбциалық баған" нұсқасын бекітуді ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Химия | +3 |
| 10. | азеотропная перегонка | азеотроптық айдау | азеотропная перегонкаазеотроптық айдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Азеотропты айдау – қайнау температурасының әр түрлі болуына байланысты қарапайым айдау арқылы араласпайтын сұйықтықтарды бөліп алу мүмкін болмағанда қолданылатын дистилляция түрі. Бұл тәсіл арқылы бөлінділердің өз ерекшеліктері сақталынады. 2. Этимологиясы: азеотропная (грек. zéō + tropē ) - «қайнату» + «бұрылыс», «өзгеріс» 3. Өзбек: azeotrop distillash 4. Түрік: azeotropik damıtma 5. Ағылшын: azeotropic distillation 6. Неміс: azeotrope destillation 7. Бекітілген нұсқасы: азеотропная смесь – азеотроптық қоспа (2018), перегонка – қайта айдау (хим.) (2006) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2015 жылғы 31 наурыздағы № 394 бұйрығы. ... азеотроптық айдау (жылына 150 мың тонна) тонна... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1202 қаулысы ... азеотроптық құрғату ... 9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтаманы, сөздің заңнамадағы қолданысын ескере келе, "азеотроптық айдау" терминін бекітуді ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Химия | +7 |
| 11. | аккумуляция нефти и газа | мұнай мен газ аккумуляциясы, мұнай мен газдың жинақталуы | аккумуляция нефти и газамұнай мен газ аккумуляциясы, мұнай мен газдың жинақталуыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мұнай мен газдың жинақталуы – мұнай мен газдың түзілу аймақтарынан жинақтау аймақтарына көшуінің күрделі процесінің соңғы кезеңі. 2. Этимологиясы: аккумуляция (лат. аccumulatio) – «жинақталу» 3. Өзбек: neft va gazni saqlash 4. Түрік: petrol ve gaz birikimi 5. Ағылшын: accumulation of oil and gas 6. Неміс: akkumulation von öl und gas 7. Бекітілген нұсқасы: аккумуляция – жинақталу (көлік/қатынас) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 2 тамыздағы № 627 қаулысы. ... аккумуляциялық сәл көлбеу ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 23 желтоқсандағы N 1222 Қаулысы ... газдарды төмендету жөнінде аккумуляцияланған ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 31 желтоқсандағы № 1443 қаулысы ... идеялар аккумуляциясының ... 9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтаманы, сөздің бұрын-соңды қолданысын ескере келе, "мұнай мен газдың жинақталуы" терминін бекітуді ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия | +9 |
| 12. | активные центры | активті орталықтар | активные центрыактивті орталықтарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Активті орталықтар – бұл субстрат молекулалары байланысатын және химиялық реакцияға ұшырайтын ферменттің аймағы. Белсенді Орталық субстратпен уақытша байланыс түзетін аминқышқылдарының қалдықтарынан және сол субстраттың реакциясын катализдейтін қалдықтардан тұрады. 2. Этимологиясы: активный (лат. activus) – белсенді, әрекетті 3. Өзбек: faol markazlar 4. Түрік: aktif merkezler 5. Ағылшын: active centers 6. Неміс: aktives zentrum 7. Бекітілген нұсқасы: центр – орталық (2020), активный водород – белсенді сутек (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 21 шілдедегі N 301 Заңы. ... биологиялық активті қоспалар ... Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 6 сәуірдегі № 299-V ҚРЗ ... активті заттарды ... Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2016 жылғы 28 маусымдағы № 287 бұйрығы. ... Тамаққа биологиялық активті қоспалардың қауіпсіздігін ғылыми негізде растау... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2017 жылғы 16 маусымдағы № 358 бұйрығы. ...медициналық орталықты сертификаттау... 9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтама мен сөздің қолданысын ескере келе, "белсенді орталықтар" терминін бекітуді ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Химия | -5 |
| 13. | активный радикал | активті радикал, белсенді радикал | активный радикалактивті радикал, белсенді радикалСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Белсенді радикалдар – бұл сыртқы электронды қабықта бір немесе бірнеше жұпталмаған электрондары бар бөлшектер. Радикалдар бейтарап қана емес, сонымен қатар иондық (иондық радикалдар) болуы мүмкін, сонымен қатар бірнеше жұпталмаған электронға ие болуы мүмкін. 2. Этимологиясы: радикал (лат. radicalis) – түпкілікті; актив (лат. activus) – белсенді, әрекетті. 3. Өзбек: faol radikal 4. Түрік: aktif radikal 5. Ағылшын: an active radical 6. Неміс: aktives radikal 7. Бекітілген нұсқасы: наполнитель активный – белсенді толтырғыш (2021), активный ряд металлов – металдардың актив қатары (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2023 жылғы 12 шiлдедегi № 21-VIII ҚРЗ. ... активтерді түрлендіру – активті ... Қазақстан Республикасының Заңы 2018 жылғы 28 желтоқсандағы № 211-VІ ҚРЗ. ... активті фармацевтикалық субстанциялар ... Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 6 сәуірдегі № 299-V ҚРЗ ... активті заттарды ... 9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтаманы негізге ала отырып, сөздің қолданысына мән беріп, "белсенді радикалдар" терминін бекітуді ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Химия | +3 |
| 14. | алкилареновая структура | алкиларендік құрылым | алкилареновая структураалкиларендік құрылымСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Алкиларендік құрылым – бұл 40-180 °С шегінде қайнайтын құрылым; тығыздығы (20 °C) 698-715 кг/м3, октан саны 88-ден кем емес (мотор әдісі), қышқыл саны 0,35-тен аспайды, күкірт мөлшері салмағы бойынша 0,025% - дан аспайды. алкандарды (негізінен изобутанды) алкендермен (негізінен техникалық бутендермен, сирек пропенмен) алкилдеу өнімі алкилаттар болып табылады. Алкилат автомобиль және авиациялық бензиндердің детонациялық төзімділігін арттыру үшін қолданылады. 2. Этимологиясы: структура (лат. structura) – "құрылымы" 3. Өзбек: alkilarenlarning tuzilishi 4. Түрік: alkilarenlerin yapısı 5. Ағылшын: alkylarenes structure 6. Неміс: alkylarene struktur 7. Бекітілген нұсқасы: структура пoсeва – eгіс құрылымы (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 22 мамырдағы N 142 Заңы. ... қарсы құрылымы ... . Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 3 маусымдағы N 422-II Заңы. ... қарсы құрылым ... . Қазақстан Республикасының Заңы 2017 жылғы 28 желтоқсандағы № 129-VI ҚРЗ. ... қайта құрылымдау туралы келісім ... . Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулысы 1996 жылғы 3 желтоқсандағы N 1475. ... басқару құрылымын жетiлдiру. 9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтама мен сөдің қолданысын ескере келе, "алкиларендік құрылым" терминін бекітуді ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Химия | +7 |
| 15. | алкилированная серная кислота (АСК) | алкилденген күкірт қышқылы (АКК) | алкилированная серная кислота (АСК)алкилденген күкірт қышқылы (АКК)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Алкилденген күкірт қышқылы – мұнайлы қабаттардың бергіштігін арттыру үшін қолданылатын химиялық реагент. Қаныққан ациклді көмірсутектердің моновалентті қалдықтарының бірі (радикал) алкинмен байланыстырылған күкірт қышқылының күрделі ертіндісі. 2. Этимологиясы: алкил (араб. ألكيل) – күл 3. Өзбек: alkillangan sulfat kislota (asa) 4. Түрік: alkillenmiş sülfürik asit (ASA) 5. Ағылшын: alkylated sulfuric acid (ASA) 6. Неміс: alkylierte Schwefelsäure (ASC) 7. Бекітілген нұсқасы: кислота серная – күкірт қышқылы (хим.) (2006) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 21 қыркүйектегі № 821 қаулысы. ... күкірт қышқылы ... . Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 11 қарашадағы № 999 қаулысы. ... күкірт қышқылы қондырғысы ... . Түркістан облысы әкiмдiгiнiң 2024 жылғы 7 наурыздағы № 45 қаулысы. ... күкіртқышқылды калий ... . Батыс Қазақстан облысы әкімдігінің 2021 жылғы 11 наурыздағы № 39 қаулысы. ... күкірт қышқылды калий ... . 9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтама мен сөздің қолданысын негізге ала отырып, "алкилденген күкірт қышқылы (АКҚ)" терминін бекітуді ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Химия | +9 |
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігі Ғылым комитеті
ҚР Ішкі істер министрлігі
Қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі
ҚР Сыртқы істер министрлігі
ҚР Денсаулық сақтау министрлігі
ҚР Инвестициялар және даму министрлігі
ҚР Ақпарат және коммуникациялар министрлігі
ҚР Ұлттық экономика министрлігі
ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі
Тазалаушы – шаң-тозаңнан, кір-қоқыстан тазартушы. Ауыл кеңесі де, тұқым т а з а л а у ш ы л а р да – бәрі де өзді-өзінің жұмысына кірісті (Ғ.Мүсірепов, Шұғыла). Толығырақ ...Қора т а з а л а у ш ы л а р д ы ң қасына Бөрібай да келді (Қ.Жармағанбетов, Әнші азамат).
Дереккөзі: Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 13-том / Құраст. А. Фазылжанова, Н. Оңғарбаева, Қ. Ғабитханұлы және т.б. - Алматы, 2011. - 752 б.
Тазалықшы – сыныптың (кластың). тазалығын бақылайтын оқушы. Класком, тазалықшы сайлап алдық. Класком болып Жүнісбай, тазалықшы болып Майра сайланды (Б. Соқпақбаев, Балалық., 25).
Дереккөзі: Б.Қалиев. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. Алматы, 2014. - 728 б.
1) Аумақты жинаушы – уборщик территорий
2) Қоқысты тастайтын жерді тазалаушы – уборщик мусоропроводов
3) Өндірістік және қызмет бөлмелерін тазалаушы – уборщик производственных и служебных помещений
4) палаталық санитарлардың (-жуушылардың) және тазалаушылардың ұйымның (бөлімшенің) бөлмелерін таза және тәртіпте ұстау жөніндегі жұмысына басшылық жасау;/руководство работой палатных санитарок (-мойщиц) и уборщиц по содержанию в чистоте и порядке помещений организации (подразделения).
Дереккөзі: Жұмыстар мен жұмысшы кәсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығын (1-шығарылым) бекіту туралы Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2023 жылғы 1 қыркүйектегі № 364 бұйрығы
1. Қоқыс жинаушы – мусоросборщик (2022 жылы бекітілген термин)
2. Ақпарат жинаушы – сборщик информации (Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік)
3. Борыштарды жинаушы – сборщик долгов (Экономика және қаржы)
4. Жинаушы – сборщик (Экономика және қаржы)
5. Салық жинаушы – сборщик налогов (Экономика және қаржы)
6. Жинаушы – собиратель (Іс жүргізу және мұрағат ісі)
7. Зекет жинаушы – сборщик зекета (Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет)
8. Жинаушы, жиюшы – собиратель (Тарих)
9. Алым-салық жинаушы – поборщик (Тарих)
10. Теруші, жинаушы – наборщик (Іс жүргізу және мұрағат ісі)
Дереккөзі: https://termincom.kz/
«Уборщик, уборщица» терминдерінің «тазалаушы» деген қазақша атауын қолдаймыз.
Қайырлы күн! Тілдің үлкен жанашыры Ерболаттың пікірін толық қолдаймын. Бір уақыттарда "тазалықшы-санитарка" деп қолданылған. Сондықтан да сөздіктерді басшылыққа ала отырып, "тазалаушы-уборщик" нұсқасы дұрыс деген пікірдеміз.