Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
Сарапшы мамандар
Бекітуге ұсынылған терминдер
| # | Орысша | Қазақша |
|---|---|---|
| 1. | залежь | кеніш; жатын жер (с/хоз) (терминологиялық сөздіктің 5-томы) кен, шоғыр (sozdik.kz) кенжатын (Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану кодексі) |
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыЗа́лежь, за́лежи — сельскохозяйственные угодья, ранее использовавшиеся как пашня, но не используемые больше года, начиная с осени, под посев сельскохозяйственных культур и под пар. Ұсыныс: кенжатын | ||
| 2. | оконтуривание | кескіндеу (sozdik.kz) контурлау жиектеу (Termincom.kz ) |
Саласыэнергетика Этимологиясы Дефинициясынаносить контур; изображать на плане границы распространения искомого полезного ископаемого; очерчивать определять (размеры, очертания). Ұсыныс: контурлау | ||
| 3. | нефтяная оторочка | жұлынды шоғыры шоғыры мұнай жұлындысы (sozdik.kz) мұнай жұлындысы (Termincom.kz ) |
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыНефтяной оторочкой называют нефтяную часть двухфазной залежи, газ в которой занимает намного больший объем, чем нефть. Ұсыныс: мұнай жұлындысы. Ұсыныс: мұнай жұлындысы | ||
| 4. | свабирование | піспектеу (sozdik.kz) |
Саласыэнергетика Этимологиясы Дефинициясысвабирование - (англ. swabbing, от swab — швабра, банник) способ добычи нефти с помощью поршня, подвешенного на тросе или грузовой штанге и оборудованного обратным клапаном и уплотнительными манжетами. Ұсыныс: сұңғылау | ||
| 5. | гидропескоструйная перфорация | гидропескоструйная очистка (неф) -суқұмарынды тазалау; гидропескоструйная очистная камера (маш) - сулы құммен тазарту бөлмешесі (sozdik.kz) |
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыВ нефтяной промышленности особое место отведено технологическим процессам. Так, гидропескоструйная перфорация скважин применяется, как один из основных способов пробивания отверстий в колонне буровой. Делается это напротив нефтеносной области с целью усилить или же стимулировать поток углеводородного сырья. Ұсыныс: гидроқұмды перфорациялау. Ұсыныс: гидроқұмды перфорациялау | ||
| 6. | нагнетательная скважина | айдау ұңғымасы (sozdik.kz) нагнетение – қысыммен айдау (терминологиялық сөздіктің 5-томы) |
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыНагнетательная скважина предназначается для закачки в продуктивные пласты воды, газа, теплоносителей, а также воздушной или парокислородно-воздушной смеси и др. Ұсыныс: қысыммен айдау ұңғымасы. Ұсыныс: қысыммен айдау ұңғымасы | ||
| 7. | корродирующие компоненты | корродирование – жемірілу коррозия – жемірілу (терминологиялық сөздіктің 5-томы) коррозия - зең; коррозия; тоттану; тотығу; тотық (sozdik.kz) коррозионные вещества – коррозиялық заттар (Termincom.kz ) |
Саласыэнергетика Этимологиясы Дефинициясыто же, что коррозировать; подвергать (подвергнуть) коррозии. Ұсыныс: коррозия компоненттері. Ұсыныс: коррозия компоненттері | ||
| 8. | обсадная колонна | шегендеу бағаны (терминологиялық сөздіктің 18-томы) шегендеу бағаны (sozdik.kz) шегендеу бағаны (Termincom.kz ) |
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыТехнологическое назначение обсадных труб – установка в свежепробуренной скважине с целью её укрепления, предотвращения осыпания земли, сползания грунта и в итоге прекращения функционирования добывающего участка. В таком применении труба ещё называется обсадной колонной. Ұсыныс: шегендеу бағаны | ||
| 9. | обводнение | су басу (sozdik.kz) суландыру (терминологиялық сөздіктің 17-томы) суайдау; суландыру; сутоғыту (Termincom.kz ) обводнение нефтяного пласта – мұнайлы қойнауқатқа су айдау (Termincom.kz ) |
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыОбводне́ние — комплекс мероприятий, главным образом гидротехнических, проводимых в безводных и маловодных районах для обеспечения их водой путём освоения местных ресурсов и/или переброски её с других территорий при помощи...Ұсыныс: суландыру | ||
| 10. | душирующее устройство | |
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыНебольшой ручной душ, с помощью которого смывают крупные остатки пищи с посуды перед загрузкой в посудомоечную машину. Как правило, устанавливается вместе со специальным столом и ванной. Ұсыныс: ауа тазартқыш
қондырғы | ||
| 11. | отбойная тумба | отбойная плита – тойтарушы тақта (терминологиялық сөздіктің 18-томы) отбойная плита – тойтарушы тақта (Termincom.kz ) |
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыПрочные стальные тумбы для установки в помещениях, предназначенные для защиты оборудования и для предупреждения наезда. Тумбы можно закреплять при помощи дюбелей на бетонном полу. Ұсыныс: ұрғыш тумбалар | ||
| 12. | грозовое перенапряжение | |
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыГрозовые перенапряжения появляются в РУ электростанций при прямом поражении их молнией, при набегании грозовых волн с ЛЭП, а также в результате обратных перекрытий изоляции с опоры, оказавшейся под высоким потенциалом при грозовом ударе в ее вершину или трос. Грозовые перенапряжения возникают при разрядах молнии. Ұсыныс: найзағайдан болатын асқын кернеу | ||
| 13. | громоотвод | жайтартқыш, жай тартқыш (Termincom.kz) найзағай тартқыш (sozdik.kz) |
Саласыэнергетика Этимологиясы Дефинициясыгромоотвод – это железный шест, который помещают как можно выше над сооружением и соединяют проводом с землей. И весь гигантский электрический разряд молнии, не причинив никому вреда, уходит в землю. Ұсыныс: найзағайтартқыш | ||
| 14. | преобразователь | өңдегіш; түрлендіргіш (sozdik.kz) преобразователь тока → электр тоғын өңдегіш |
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыПреобразователь электрической энергии - электротехническое устройство. Ұсыныс: түрлендіргіш | ||
| 15. | электропроводка | электр сымдар жүйесі (sozdik.kz), Электртартылым, электрлік сым (Termincom.kz) |
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыЭлектропроводка – это совокупность проводок и кабелей, а также относящихся к ним креплений, которые поддерживаются различными защитными конструкциями и деталями. Ұсыныс: электр сымы | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыОснастка технологическая — совокупность средств труда, предназначенных для установки заготовок на станках (станочное приспособление), закрепления режущих инструментов (вспомогательное приспособление), транспортировки обработанных деталей и выполнения сборочных операций (сборочное приспособление), а также для выполнения контрольных операций (контрольно-измерительное приспособление). Ұсыныс: жарақтандыру | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыРазъединитель - контактный коммутационный аппарат, предназначенный для коммутации электрической цепи без тока или с незначительным током, который для обеспечения безопасности имеет в отключенном положении изоляционный промежуток. Ұсыныс: айырғыш | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыВыключатель - электрический аппарат для замыкания и размыкания электрической цепи, включения и отключения оборудования. Ұсыныс: ажыратқыш | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыВыпрями́тель (электрического тока) — преобразователь электрической энергии; механическое, электровакуумное, полупроводниковое или другое устройство, предназначенное для преобразования входного электрического тока переменного направления в ток постоянного направления[1] (то есть однонаправленный ток), в частном случае — в постоянный выходной электрический ток[2]. Ұсыныс: түзетілген ток | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыПридавать чему-либо надлежащий порядок, наводить порядок в чём-либо. Ұсыныс: саралау | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыОттяжка — один из основных элементов сооружений мачтового типа. Обычно представляет собой трос, один конец которого закреплён на земле, а второй – на сооружении. Трос работает на растяжение и служит дополнительной точкой опоры. Ұсыныс: тартқыш | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы Дефинициясыдействие по значению гл. расконсервировать; прекращение консервации, возобновление деятельности, работы чего-либо ранее законсервированного. Ұсыныс: консервациядан шығару | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы Дефинициясылёгкий газонаполненный материал ячеистого строения, напоминающий по структуре затвердевшую пену. Ұсыныс: пеноматериал | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы Дефинициясытеплови́зор (тепло + лат. vīsio «зрение; видение») – устройство для наблюдения за распределением температуры исследуемой поверхности. Ұсыныс: тепловизор | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы Дефинициясы1) канал, образованный элементами поверхности нагрева парового или водогрейного котла; 2) канал для отвода газов из топочных устройств и печей в дымовую трубу (называется также дымоходом или боровом). Ұсыныс: газарна
газ өткізгіш | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыУстановка вентиляционная пылеулавливающая (УВП) представляет собой оборудование, предназначенное для фильтрации воздуха. Отделение примесей осуществляется в специальных фильтрах. Ұсыныс: шаңгазтұтқыш | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы Дефинициясывинт — крепёжное изделие для соединения деталей, одна из которых может быть с внутренней резьбой. Винт имеет вид стержня с наружной резьбой на одном конце и конструктивным элементом для передачи крутящего момента на другом. Ұсыныс: винт | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы Дефинициясыболт — крепёжное изделие в виде стержня с наружной резьбой, как правило, с шестигранной головкой под гаечный ключ, образующее соединение при помощи гайки или иного резьбового отверстия. Ұсыныс: болт | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы Дефинициясыгайка — крепёжное изделие с резьбовым отверстием, образующее соединение с помощью винта, болта или шпильки. Ұсыныс: гайка | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы Дефинициясыглухарь - род винта, большой шуруп (спец.). Ұсыныс: глухарь | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы Дефинициясыкрюк - согнутый кусок толстого металлического стержня, который используется для того, чтобы зацеплять или вешать предметы. Ұсыныс: ілмек | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы Дефинициясызаклёпка - разновидность крепежа, деталь заклёпочного соединения в виде круглого стержня или трубы, с одной стороны имеющая закладную головку и образующуюся в процессе клёпки замыкающую (высадную) головку. Ұсыныс: тойтарма шеге | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы Дефинициясышпо́нка - деталь машин и механизмов продолговатой формы, вставляемая в паз соединяемых деталей шпоночного соединения для передачи крутящего момента. Ұсыныс: шпонка | ||
Саласыэнергетика Этимологиясынем. Splint Дефинициясышплинт — металлическое (иногда упругое) крепление, изготавливаемое в виде проволочного стержня полукруглого сечения, согнутого пополам с образованием ушка в месте сгиба. Ұсыныс: шплинт | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы Дефинициясышуру́п - крепёжное изделие в виде стержня с головкой и специальной наружной резьбой, образующей внутреннюю резьбу в отверстии соединяемого предмета. Шуруп — это разновидность винта, отличается тем, что имеет коническое сужение на конце и более редкую резьбу. Ұсыныс: шуруп | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы Дефинициясышуруповёрт, дрель-шуруповёрт, винтовёрт, электрошуруповёрт -ручной электроинструмент или пневматический инструмент с регулировкой вращающего момента и/или глубины завинчивания, предназначенный для закручивания и откручивания шурупов, саморезов, винтов, дюбелей и других видов крепёжных изделий, а также сверления отверстий (при наличии кулачкового патрона или при использовании свёрл с шестигранным хвостовиком. Ұсыныс: шуруповерт | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы Дефинициясыдрель — ручной, пневматический или электрический инструмент, предназначенный для придачи вращательного движения сверлу или другому режущему инструменту для сверления отверстий в различных материалах при проведении строительных, отделочных, столярных, слесарных и других работ. Ұсыныс: дрель | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы Дефинициясыреновация – процесс улучшения, реконструкция, реставрация без разрушения целостности структуры. Ұсыныс: реновациялау | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы Дефинициясыподши́пник - сборочный узел, являющийся частью опоры или упора и поддерживающий вал, ось или иную подвижную конструкцию с заданной жёсткостью. Ұсыныс: подшипник | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы Дефинициясылюк – многозначное понятие: конструкция, состоящая из рамы и крышки, закрывающая отверстие для проникновения вниз или внутрь чего-либо (напр., канализационный люк, вентиляционный люк, телефонный люк, грузовой люк). Ұсыныс: люк. | ||
Саласыэнергетика Этимологиясыангл. perforation, лат. perforo - пробиваю ДефинициясыТех. Действие по знач. глаг. перфорировать. Перфора́т-результат перфорирования, то есть предусмотренного изготовления значительного числа правильно расположенных отверстий правильной формы в листовом и ином материале. Ұсыныс: перфорация | ||
Саласыэнергетика Этимологиясылат. Vibratio - колебание, дрожание ДефинициясыВибрация -механические колебания. Вибрация - колебание твёрдых тел. Ұсыныс: вибрация | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыҰсыныс: вибратор | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыШкала (измерительная шкала) - это знаковая система, для которой задано отображение (операция измерения), ставящее в соответствие реальным объектам (событиям) тот или иной элемент (значение) шкалы. Ұсыныс: шкала | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыКа́бель - конструкция из одного или нескольких изолированных друг от друга проводников (жил), или оптических волокон, заключённых в оболочку. Ұсыныс: кабель | ||
Саласыэнергетика Этимологиясынем. Bunker ДефинициясыБу́нкер — хорошо укреплённое защитное или оборонительное сооружение. Ұсыныс: бункер | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыДатчик - средство измерений, предназначенное для выработки сигнала измерительной информации в форме, удобной для передачи, дальнейшего преобразования, обработки и (или) хранения...Ұсыныс: датчик | ||
Саласыэнергетика Этимологиясыфранц. isolateur, от isoler — отделять, разобщать ДефинициясыҰсыныс: изолятор | ||
Саласыэнергетика Этимологиясылат. in-dico — показывать ДефинициясыҰсыныс: индикациялау | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы(от лат. inertia — бездеятельность, косность) ДефинициясыҰсыныс: инерция | ||
Саласыэнергетика Этимологиясыот лат. injectio — вбрасывание ДефинициясыҰсыныс: инжекциялық оттық | ||
Саласыэнергетика Этимологиясылат. in в + filtratio процеживание ДефинициясыҰсыныс: инфильтрациялау | ||
Саласыэнергетика Этимологиясыот лат. componere — составлять ДефинициясыҰсыныс: компонент | ||
Саласыэнергетика Этимологиясыот греч. ἀήρ — «воздух») ДефинициясыҰсыныс: аэрациялау | ||
Саласыэнергетика Этимологиясыот лат. capillaris — волосяной ДефинициясыҰсыныс: капилляр | ||
Саласыэнергетика Этимологиясыот лат. compesatio «возмещение» ДефинициясыҰсыныс: компенсация | ||
Саласыэнергетика Этимологиясыот лат. compesatio «возмещение» ДефинициясыҰсыныс: компенсатор | ||
Саласыэнергетика Этимологиясыдр.-греч. λαβύρινθος) Дефинициясыкакая-либо структура (обычно в двухмерном или трёхмерном пространстве), состоящая из запутанных путей к выходу. Ұсыныс: лабиринт | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы.[ит. guirlanda]. ДефинициясыҰсыныс: гирлянда | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы[< лат. carbo (carbonis) уголь] ДефинициясыҰсыныс: декарбонизатор | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы(франц. détoner — взрываться, от лат. detono — гремлю) ДефинициясыҰсыныс: детонация | ||
Саласыэнергетика Этимологиясыгреч. diapason ДефинициясыҰсыныс: диапазон | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы(фр. drainage) ДефинициясыҰсыныс: дренаж | ||
Саласыэнергетика Этимологиясыфр. jalousie — «ревность» ДефинициясыЖалюзи́ — светозащитные устройства, состоящие из вертикальных или горизонтальных пластин, так называемых ламелей. Ұсыныс: жалюзи | ||
Саласыэнергетика Этимологиясыот англ. separator — «разделитель» ДефинициясыҰсыныс: сепаратор | ||
Саласыэнергетика Этимологиясыот лат. corrosio — разъедание ДефинициясыҰсыныс: коррозия | ||
Саласыэнергетика Этимологиясыот лат. correlatio «соотношение, взаимосвязь» ДефинициясыКорреля́ция или корреляционная зависимость — статистическая взаимосвязь двух или более случайных величин (либо величин, которые можно с некоторой допустимой степенью точности считать таковыми). Ұсыныс: корреляция | ||
Саласыэнергетика Этимологиясыот греч. thermos - горячий Дефинициясыпо знач. связанное с учением о теплоте и с применением тепловой энергии в технике. Термическая обработка металлов. Ұсыныс: термиялық | ||
Саласыэнергетика Этимологиясыфестона, муж. (франц. feston). Дефинициясы1. Зубчатая кайма по краям штор, по подолу женского платья и т.п. «Накинула на него кисейную прозрачную шемизетку с фестонами, вышитыми золотом.» Гоголь. 2. Лепная гирлянда в форме полукругов на зданиях (архит.). Ұсыныс: фестон. | ||
Саласыэнергетика Этимологиясыот нем. Flansch Дефинициясыплоская деталь квадратной, круглой, или иной формы с отверстиями для болтов и шпилек, служащая для прочного (узлы длинных строительных конструкций, например, ферм, балок и др.) и герметичного соединения труб, трубопроводной арматуры, присоединением труб друг к другу, к машинам, аппаратам и ёмкостям, для соединения валов и других вращающихся деталей (фланцевое соединение). Ұсыныс: фланец. | ||
Саласыэнергетика Этимологиясыот англ. force – нагнетать) ДефинициясыҰсыныс: форсунка | ||
Саласыэнергетика Этимологиясылат. binarius Дефинициясы1) двойной, состоящий из двух частей, компонентов (КОМПОНЕНТ) и т.п.; 2) мат. б. система счисления система, в которой все числа записываются с помощью двух цифр. Ұсыныс: бинарлы | ||
Саласыэнергетика Этимологиясынем. Scheibe Дефинициясы1) деталь, подкладываемая под гайку или головку винта. 2) Спортивный хоккейный снаряд, плоский диск из твёрдой чёрной резины. Ұсыныс: шайба | ||
Саласыэнергетика Этимологиясыот нем. Schlamm — грязь Дефинициясыотходы продукта, составляющие пылевые и мельчайшие его части, получаемые в виде осадка при промывке какого-либо рудного материала. Ұсыныс: шлам | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыШламохранилище - крупные земляные наземные сооружения объемом до десятков миллионов кубических метров и глубиной до 50 м, срок службы их превышает 10 лет. ЙХ) Создают в системе водоснабжения и канализации химических и нефтехимических предприятий. Ұсыныс: шлам қоймасы | ||
Саласыэнергетика Этимологиясы ДефинициясыҰсыныс: шламсүзгі | ||
Саласыэнергетика Этимологиясынем. Schlacke ДефинициясыШлак в металлургии — побочный продукт или отход от производства металла, после очистки от остатков ценных компонентов (обеднения) отправляемый в отвал. Ұсыныс: шлак | ||
Бекітуге ұсынылған терминдер
| # | Орысша | Қазақша |
|---|---|---|
| 1. | дросселирование | дроссельдеу |
Саласы Этимологиясынем. drosseln «шектеу, өшіру» Дефинициясы1. Дроссельдеу – өту арнасы – дроссельдің тарылуы арқылы немесе кеуек аражабын арқылы өту кезінде газ немесе бу қысымының төмендеуі.2. Әзербайжан: döymə 3. Қырғыз: дем кыстыгуу 4. Өзбек: qisqartirish 5. Түрік: boğucu 6. Ағылшын: throttling 7. Испан: estrangulamiento 8. Неміс: Drosselung 9. Француз: étranglement 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: дросселирование – дроссельдеу 12. дросселирование – дроссельдеу | ||
| 2. | дросселирование газа | газдың дроссельденуі |
Саласы Этимологиясыгаз – нидерл. gas, көне грек. χάος «хаос, бейберекет»; дроссельдену – нем. drosseln «шектеу, өшіру» Дефинициясы1. Газдың дроссельденуі – дроссель арқылы өтуі кезінде газ ағыны қысымының төмендеуі.2. Әзербайжан: qaz tənzimləmə 3. Қырғыз: газ дроссельденуи 4. Өзбек: gazni qisqartirish 5. Түрік: gaz azaltma 6. Ағылшын: gas throttling 7. Испан: estrangulamiento de gas 8. Неміс: Gasdrosselung 9. Француз: étranglement du gaz 10. Бекітілген нұсқасы: газ – газ 11. Заңнамадағы қолданысы: дросселирование – дроссельдеу; газ – газ 12. дросселирование газа – газдың дроссельденуі | ||
| 3. | потенциальная яма | потенциалдық шұңқыр |
Саласы Этимологиясыпотенциал – лат. potentialis «қуатты», potentia «күш, қуат» Дефинициясы1. Потенциалдық шұңқыр – Потенциалдық шұңқыр – бөлшектер өзара әсерлескенде бөлшектердің потенциалдық энергиясының оның сыртындағыдан аз болатын физикалық табиғаты анықталатын кеңістіктің шектеулі бөлігі. Потенциалдық шұңқырдың формасы мен оның мөлшерлері бөлшектердің өзара әрекеттесуінің физикалық табиғатымен анықталады. «Потенциалдық шұңқыр» түсінігі атомдық және молекулалық физикада, қатты денелер мен атомдық ядро физикасында кең қолданылады. 2. Әзербайжан: potensial yaxşı 3. Қырғыз: мүмкүн болгон аң 4. Өзбек: mumkin bo'lgan quduq 5. Түрік: potansiyel iyi 6. Ағылшын: potential well 7. Испан: pozo potencial 8. Неміс: Potenzial gut 9. Француз: bien potentiel 10. Бекітілген нұсқасы: экономический потенциал – экономикалық әлеует (2016 жылғы 8 желтоқсан); теория потенциалов – потенциялар теориясы (1971-1981); потенциал – әлеует (1995); потенциальный – ықтимал, қарымды, әлеуметті (1999 жылғы 6 қазан); биотермическая яма – биотермиялық шұңқыр (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: потенциальный – әлеуетті; потенциалды 12. потенциальная яма – потенциалдық шұңқыр | ||
| 4. | центр давления | қысым орталығы |
Саласы Этимологиясыцентр – лат. centrum, көне грек. κέντρον «піскек; ұш» Дефинициясы1. Қысым орталығы – дененің қоршаған ортаның денеге тепе-тең әрекет ететін қысым күшінің әрекет ету сызығы мен денеге келтірілген жазықтықты қиылысатын нүктесі.2. Әзербайжан: təzyiq mərkəzi 3. Қырғыз: басымдын центри 4. Өзбек: bosim markazi5. Түрік: basınç merkezi 6. Ағылшын: pressure center 7. Испан: centro de presión 8. Неміс: Druckzentrum 9. Француз: centre de pression 10. Бекітілген нұсқасы: угол центральный – центрлік бұрыш, орталық бұрыш (2015 жылғы 11 желтоқсан); давление – қысым 11. Заңнамадағы қолданысы: давление – қысым; центр – орталық 12. центр давления – қысым орталығы | ||
| 5. | центр масс | массалар орталығы |
Саласы Этимологиясымасса – латын. massa, грек. μᾶζα «қамыр»; центр – лат. centrum, көне грек. κέντρον «піскек; ұш» Дефинициясы1. Массалар орталығы – дененің қозғалысын немесе бөлшектер жүйесін тұтас нәрсе ретінде сипаттайтын геометриялық нүкте. Ауырлық центрі ұғымымен бірдей емес (көбінесе сәйкес келіп жатқанымен). 2. Әзербайжан: kütləvi mərkəz 3. Қырғыз: масса центри 4. Өзбек: massa markazi 5. Түрік: kütle merkezi 6. Ағылшын: center of mass 7. Испан: centro de masa 8. Неміс: Schwerpunkt 9. Француз: centre de masse 10. Бекітілген нұсқасы: угол центральный – центрлік бұрыш, орталық бұрыш (2015 жылғы 11 желтоқсан); масса – салмақ; масса 11. Заңнамадағы қолданысы: центр – орталық; масса – салмақ; масса 12. центр масс – массалар орталығы | ||
| 6. | центральная сила | орталық күш |
Саласы Этимологиясыцентр – лат. centrum, көне грек. κέντρον «піскек; ұш» Дефинициясы1. Орталық күш – әрекет ету сызығы дененің кез келген қалпында «күш орталығы» деп аталатын нүкте арқылы өтетін күш. 2. Әзербайжан: mərkəzi qüvvə 3. Қырғыз: центирлик куч 4. Өзбек: markaziy kuch 5. Түрік: central force 6. Ағылшын: central force 7. Испан: fuerza central 8. Неміс: zentrale Kraft 9. Француз: force centrale 10. Бекітілген нұсқасы: угол центральный – центрлік бұрыш, орталық бұрыш (2015 жылғы 11 желтоқсан); сила – күш 11. Заңнамадағы қолданысы: сила – күш; центр – орталық; 12. центральная сила – орталық күш | ||
| 7. | истина двойственная | қосарлас ақиқат, қосарлас ақиқат, екіжар ақиқат |
Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. (немесе қосарлас шындық) ортағасыр дәуірінде пайда болған және ғылымның, ақылдың діннен тәуелсіз екенін, дербестігін пайымдауға бағытталған философия ақиқаты мен діни ақиқаттың өзара байланысты еместігі туралы ілімді білдіретін термин. Ол араб философиясында айқын берілген.2. Әзербайжан:həqiqət dualistdir 3. Қырғыз:чыныгы кош 4. Өзбек:haqiqat dualistik 5. Түрік:gerçek, dualisttir 6. Ағылшын:the truth is dualistic 7. Испан:la verdad es dualista 8. Неміс:Die Wahrheit ist dualistisch 9. Француз:la vérité est dualiste 10. Заңнамадағы қолданысы: 11. Бекітілген: 12. Ұсыныстар: қосарлас ақиқат | ||
| 8. | двухполюсник | екiполюстік |
Саласы Этимологиясыполюс – латын. polus, көне грек. πόλοσ «ось» Дефинициясы1. Екiполюстік – басқа тізбектермен жалғауға арналған екі нүктесі болатын электр тізбегі. 2. Әзербайжан: iki terminal şəbəkəsi 3. Қырғыз: эки полюстук 4. Өзбек: ikki terminalli tarmoq 5. Түрік: iki terminalli ağ 6. Ағылшын: two-terminal network 7. Испан: red de dos terminales 8. Неміс: Zwei-Terminal-Netzwerk 9. Француз: réseau à deux terminaux 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: двухполюсник – екi полюсті 12. двухполюсник – екiполюстік | ||
"Екіполюстік" орнына "қосполюсті" атауын ұсынамын.
Бекітуге ұсынылған терминдер
| # | Орысша | Қазақша |
|---|---|---|
| 1. | депозитарная расписка | депозитарлық қолхат |
СаласыҰлттық банк Этимологиясы1. депозит – лат. depositum – сақтауға берілген зат; ағылшын. deposit ДефинициясыБағалы қағаздардың банктің депозитарийінде сақтауға орналастырылғанын растайтын құжат. 2. Әзербайжан: depozit alınması 3. Қырғыз: депозитардык алуу 4. Өзбек: depozitariy olish 5. Түрік: depo makbuzu 6. Ағылшын: depositary receipt 7. Испан: recibo de depósito 8. Неміс: Hinterlegungsschein 9. Француз: récépissé de dépôt 10. Бекітілген нұсқасы: депозитарный сертификат – депозиттік сертификат, салым сертификаты (2006 жылғы 27 қазан); хранение депозитарное документов – құжаттарды депозитарлық сақтау (2016 жылғы 8 желтоқсан); расписка – қолхат, тілхат (іс жүрг.) (1971-1981); 11. Заңнамадағы қолданысы: депозитарная расписка – депозитарийлiк қолхат 12. депозитарная расписка – депозитарийлiк қолхат | ||
| 2. | обращение капитала | капитал айналысы |
СаласыҰлттық банк Этимологиясы1. капитал – лат. capitalis – басты, негізгі, бас ДефинициясыКапиталдың ақшалай нысаннан тауарға және тауар нысанынан ақшаға айналатын қозғалыста болу процесі 2. Әзербайжан: kapital dövriyyəsi 3. Қырғыз: капиталдын даттануу 4. Өзбек: kapital aylanishi 5. Түрік: sermaye dolaşımı 6. Ағылшын: capital circulation 7. Испан: circulación de capital 8. Неміс: Kapitalumlauf 9. Француз: circulation du capital 10. Бекітілген нұсқасы: обращение – өтініш; жүгіну, айналыс; капитал – капитал 11. Заңнамадағы қолданысы: капитал – капитал; обращение – айналым, айналымға шығару; айналыс 12. обращение капитала – капитал айналысы | ||
| 3. | таргетирование | таргеттеу |
СаласыҰлттық банк Этимологиясы1. таргет – ағылшын . target – мақсат ДефинициясыОрталық банктің ақша жүйесінің нысаналы бағдарларын белгілеу, ақша массасының өсімін реттеу үшін ұстанатын саясаты 2. Әзербайжан: hedefleme 3. Қырғыз: багытталган 4. Өзбек: nishonlash 5. Түрік: hedeflemesi 6. Ағылшын: targeting 7. Испан: apuntando 8. Неміс: Targeting 9. Француз: ciblage 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: таргетирование – таргеттеу 12. таргетирование – таргеттеу | ||
| 4. | миноритарный акционер (инвестор) | миноритарлық акционер (инвестор) |
СаласыҰлттық банк Этимологиясы1. миноритарлық – ағыл. мinoritaire – азшылық; акционер – франц. – actionnaire «акционер», action «іс-әрекет, іс; акция », āctio «қозғалыс, қылық, әрекет»; инверстор – лат. investire «киіндіру», vestīre «жабыу, киіну», vestis «киім, көйлеу», праүндіеур. *wes- «кию, киіну»; ағыл. investor «салымшы, инвестор », invest «сәндеу; инвестиция салу» ДефинициясыАкционерлік қоғамның дауыс беретін акцияларының 10 (он) пайызынан азы тиесілі акционер.2. Әзербайжан: azlıq səhmdarı (investor) 3. Қырғыз: азчылыктардын акционери (инвесторы) 4. Өзбек: ozchilik aktsiyadorlari (investor) 5. Түрік: azınlık hissedarı (yatırımcı) 6. Ағылшын: minority shareholder (investor) 7. Испан: accionista minoritario (inversor) 8. Неміс: Minderheitsaktionär (Investor) 9. Француз: actionnaire minoritaire (investisseur) 10. Бекітілген нұсқасы: акционер – акционер; инвестор – инвестор 11. Заңнамадағы қолданысы: миноритарный инвестор – миноритарлық инвестор 12. миноритарный акционер (инвестор) – миноритарлық акционер (инвестор) | ||
| 5. | корреляция | корреляция, өзара байланыс |
СаласыҰлттық банк Этимологиясы1. корреляция – лат. correlatio – арақатынас ДефинициясыЕкі немесе бірнеше шаманың өзара байланысы, оның біреуінің немесе бірнешеуінің өзгеруі басқасының немесе басқаларының өзгеруіне әкеп соғады. 2. Әзербайжан: korrelyasiya 3. Қырғыз: өз ара байланыш 4. Өзбек: korrelyatsiya 5. Түрік: bağıntı 6. Ағылшын: correlation 7. Испан: correlación 8. Неміс: Korrelation 9. Француз: corrélation 10. Бекітілген нұсқасы: корреляция – корреляция (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: корреляция – корреляция; байланыстыру; 12. корреляция – корреляция (зат есім); корреляция – корреляциялау (етістік) | ||
| 6. | депонент | депонент |
СаласыҰлттық банк Этимологиясы1. депонент – лат. deponens, deponere – кейінге қалдырылған ДефинициясыҚұндылықтарын мекеменің депозитіне салған жеке немесе заңды тұлға.2. Әзербайжан: əmanətçi 3. Қырғыз: аманатчы 4. Өзбек: depozitor 5. Түрік: emanet eden kimse 6. Ағылшын: depositor 7. Испан: depositante 8. Неміс: Einleger 9. Француз: déposant 10. Бекітілген нұсқасы: депонент – депонент, депозит салушы, салымшы (2006 жылғы 27 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: депонент – депонент 12. депонент – депонент | ||
| 7. | кредитное сжатие | кредит беруді азайту |
СаласыҰлттық банк Этимологиясы1. кредит – лат. creditum – қарыз, лат. credere – сену, сенім білдіру ДефинициясыАқша-кредит мекемесінің берілетін кредиттің толық сомасын азайту үшін істейтін әрекеті.2. Әзербайжан: kredit siqnalı 3. Қырғыз: кредиттик сыгуу 4. Өзбек: kredit siqish 5. Түрік: kredi sıkmak 6. Ағылшын: credit squeeze 7. Испан: apretón de crédito 8. Неміс: Kreditklemme 9. Француз: resserrement du crédit 10. Бекітілген нұсқасы: кредит – несие; кредит; сжатие информации – ақпаратты сығымдау (2015 жылғы 6 қазан); сжатие данных – деректерді сығымдау (2016 жылғы 28 маусым); 11. Заңнамадағы қолданысы: кредит – кредит, сжатие – сығу; сығымдау 12. кредитное сжатие – кредитті сығымдау | ||
| 8. | арбитражирование | арбитраж жасау |
СаласыҰлттық банк Этимологиясы1. арбитраж – лат. arbitrium – шешім; фр. arbitrage – дауды делдалдық арқылы шешу ДефинициясыТауарларды, жылжымайтын мүлікті, ресурстарды бір нарықта біршама төмен бағамен сатып алып, екінші бір нарықта неғұрлым жоғары бағамен қайта сату жолымен пайда табуды көздейтін кәсіпкерлік қызмет.2. Әзербайжан: arbitraj 3. Қырғыз: арбитраждоо 4. Өзбек: arbitraj 5. Түрік: arbitraj 6. Ағылшын: arbitration 7. Испан: arbitraje 8. Неміс: Schlichtung 9. Француз: arbitrage 10. Бекітілген нұсқасы: Биржевой арбитраж – биржалық төрелік (2003 жылғы 4 наурыз); Валютный арбитраж – валюталық арбитраж (2006 жылғы 27 қазан); арбитражное решение – төрелік шешім (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: арбитраж – арбитраж; төрелік 12. арбитражирование – арбитраждау | ||
"Депозитарлық қолхатты" - "сақтау қолхаты", "капитал айналысын" - "капитал айналымы", "депонентті" - "салымшы", "кредит беруді азайтуды" - "несиені сығымдау" ("сығымдаудың" ауыс. мағынасы "аз-аздап, там-тұмдап" дегенді білдіреді), "арбитраж жасауды" - "арбитраждау" түрінде бекітуді ұсынамын.
Әртүрлі саладағы "форма" термині қаншалықты орынды және бірізді қолданылып жүр деп ойлайсыз?
Бұл терминнің баламасы - заттың кескін-кейпін, түр-тұлғасын білдіретін «пішін» сөзі. Алайда «форма» термині әр салада түрліше қолданылады. Мәселен, тіл біліміндегі белгілі бір грамматикалық мағынаны білдіретін «грамматикалық форма» «грамматикалық тұлға» Толығырақ ...ретінде жұмсалады. Сондықтан контекске сәйкес "форма" сөзінің бірнеше баламасы (пішін, түр, үлгі, қалып, тұлға) қалыптасқан деп есептейміз.
"Форма" терминін бір ғана сөзбен беру мүмкін емес. Маржан айтқандай, саладағы қолданысына, контекске қарай жоғарыдағы баламаның қайсысын болса да термин ретінде бере аламыз. Дауысқа салу қиындау.
«Қазақ тіліндегі термин сөздер мен неолгизмдердің ара қатынасы»
Күркебаев Кенжетай Құрманбайұлы, Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті Филология және әлем тілдер факультеті Қазақ тіл білімі кафедрасының доценті, филология ғылымдарының кандидаты
«Терминдерге қойылатын міндетті нормативтік талаптар мәселесі»
Айдарбек Қарлығаш Жамалбекқызы, А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты Терминология бөлімінің меңгерушісі, филология ғылымдарының докторы
«Термин және терминжасау»
Қалиев Байынқол Қалиұлы, Абылай хан атындағы қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті Қазақ филологиясы кафедрасының профессоры, филология ғылымдарының докторы
«Термин қалыптастырудағы аударманың ролі»
Әшімбаева Нағима Масимакунқызы, А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты Терминология бөлімінің аға ғылыми қызметкері, филология ғылымдарының кандидаты
«XX ғасырдың басындағы терминжасам мәселелері»
Жұбаева Орынай Сағынғалиқызы, А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты Грамматика бөлімінің меңгерушісі, филология ғылымдарының докторы
ХХ ғасыр басындағы терминжасам ұстанымдарын үнемі басшылыққа алатын болсақ, тіліміздің табиғаты бұзылмас еді.
«Ұлттық терминология жайы толғандырады»
Өмірзақ Айтбайұлы, А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты Терминология бөлімінің бас ғылыми қызметкері, ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі
ҚР Үкіметінің жанындағы Республикалық терминология комиссиясы
Орталық атқарушы органдар
ҚР Ішкі істер министрлігі
Қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі
ҚР Сыртқы істер министрлігі
ҚР Денсаулық сақтау министрлігі
ҚР Инвестициялар және даму министрлігі
ҚР Ақпарат және коммуникациялар министрлігі
ҚР Ұлттық экономика министрлігі
ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі
ҚР Қаржы министрлігі
"Громоотводтың" баламасы ретінде "жайтартқыш" сөзін ұсынамын. "Найзағай тартқышқа" қарағанда ықшам әрі айтуға да, жазуға да ыңғайлы. Терминжасамда тілдегі үнемдеу заңдылығын ескеріп отыру қажет.