Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Республикалық терминология комиссиясының I отырысында қаралатын терминдер
Назарбаев Университеті базасындағы Ақылды және жасанды интеллект институты әзірлеген интеллект саласы терминдерінің глоссарийі
array(0) { }
немесе әлеуметтік желі арқылы кіріңіз
немесе тіркеліңіз
Почтаңызға құпия сөзді қалпына келтіруге арналған сілтеме жіберіледі.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Республикалық терминология комиссиясының I отырысында қаралатын терминдер
Назарбаев Университеті базасындағы Ақылды және жасанды интеллект институты әзірлеген интеллект саласы терминдерінің глоссарийі
# | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг | |
---|---|---|---|---|
1. | точность | дәлдік | точностьдәлдікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәлдік (информатикада) - әдетте битпен өлшенеді, бірақ кейде ондық сандармен өлшенетін нақтылау өлшемі. 2. Әзербайжан: dəqiqlik 3. Қырғыз: тактык 4. Өзбек: aniqlik 5. Түрік: doğruluk 6. Ағылшын: accuracy 7. Испан: exactitud 8. Неміс: Richtigkeit 9. Француз: précision 10. Бекітілген нұсқасы: точность удвоенная – қосарланған дәлдік (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: точность – дәлдік 12. Орыс тіліндегі «точность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәлдік» сөзі бекітілген, заңнамада «дәлдік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «точность» сөзі қазақ тіліне «дәлдік» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +10 |
2. | аккуратность | мұқияттылық, ұқыптылық | аккуратностьмұқияттылық, ұқыптылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мұқияттылық (лат. accuratus, accurare қамқор болу, мұқият жасау) - дәлдікке, тәртіпке, ұқыптылыққа және еңбекқорлыққа бейімділік. Аккуратность – accuratus, accurare – лат. «қамқор болу», «мұқият жасау». Пунктуальность» - лат. punctum — «нүкте». 2. Әзербайжан: dəqiqlik 3. Қырғыз: тактык 4. Өзбек: aniqlik 5. Түрік: doğruluk 6. Ағылшын: accuracy 7. Испан: exactitud 8. Неміс: Richtigkeit 9. Француз: précision 10. Бекітілген нұсқасы: аккуратность – ұқыптылық (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: аккуратность – нақтылық; ұқыптылық; ұқыптылық – ресми статистикалық ақпаратты жариялау күнінен бастап жоспарлы күнге дейінгі уақыт тежелісімен шартталған өлшемшарт – пунктуальность – критерий, обусловленный временем задержки со дня публикации официальной статистической информации до запланированного дня. 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (accurare – лат. «қамқор болу», «мұқият жасау») «аккуратность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ұқыптылық» сөзі бекітілген, заңнамада «нақтылық», «ұқыптылық» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «ұқыптылық» сөзі орыс тіліне «пунктуальность» (лат. punctum — «нүкте») сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «аккуратность» сөзі қазақ тіліне «мұқияттылық» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +8 |
3. | функция активации | белсендіру функциясы, активация функциясы | функция активациибелсендіру функциясы, активация функциясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Белсендіру функциясы (ағыл. activation function) өлшенген кіріс мәнінің жиынтығы нәтижесіне және шекті мәнге байланысты нейронның шығыс мәнін анықтайды. Активация – activation – франц. activation «белсендіру». Функция – function – лат. functio «орындау, міндет, жарна». 2. Әзербайжан: aktivləşdirmə funksiyası 3. Қырғыз: жандандыруу функциясы 4. Өзбек: faollashtirish funktsiyasi 5. Түрік: aktivasyon fonksiyonu 6. Ағылшын: activation function 7. Испан: función de activación 8. Неміс: Аktivierungsfunktion 9. Француз: fonction d`activation 10. Бекітілген нұсқасы: активация – белсендіру (2016 жылғы 28 маусым) функция – қызмет, функция (2016 жылғы 8 желтоқсан); функция – функция (2020 жылғы 25 маусым); референтная функция – референттік қызмет (2020 жылғы 25 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: активация – жандандыру; активация; белсендіру; функция – функция; қызмет 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (франц. activation «активация») «активация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «белсендіру» сөзі бекітілген, заңнамада «жандандыру», «активация», «белсендіру» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. functio «орындау, міндет, жарна») «функция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «функция», «қызмет» сөздері бекітілген, заңнамада «функция», «қызмет» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «функция активации» сөз тіркесі қазақ тіліне «белсендіру функциясы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
4. | деятельность в области повседневной жизни | күнделікті өмір саласындағы қызмет | деятельность в области повседневной | +4 |
5. | исполнительное устройство, актуатор | атқарушылық құрылғы, актуатор | исполнительное устройство, актуаторатқарушылық құрылғы, актуаторСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Атқарушылық құрылғы, актуатор (ағыл. actuator) - объектіге келетін энергия немесе материалдар ағынын өзгерту арқылы басқару объектісіне әсер ететін автоматты басқару жүйесінің функционалды элементі. Актуатор – лат. actualis «әрекетті; жарамды». 2. Әзербайжан: aktuator 3. Қырғыз: аткаруучу 4. Өзбек: aktuator 5. Түрік: aktüatör 6. Ағылшын: actuator 7. Испан: solenoide 8. Неміс: Аktuator 9. Француз: actionneur 10. Бекітілген нұсқасы: исполнительная власть – атқарушы билік (2016 жылғы 7 желтоқсан) устройство – құрылғы (2020 жылғы 25 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: исполнительная – атқарушы; орындаушы; устройство – құрылғы 12. Орыс тіліндегі «исполнительное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «атқарушы» сөзі бекітілсе, заңнамада «атқарушы», «орындаушы» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «устройство» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «құрылғы» сөзі бекітілсе, заңнамада «құрылғы» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «исполнительное устройство» сөз тіркесі қазақ тіліне «атқарушылық құрылғы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. actualis «әрекетті; жарамды») «актуатор» сөзі қазақ тілінде «актуатор» сөзімен қолданылғаны дұрыс деп санаймыз. | +8 |
6. | адаптивное управление | бейімді басқару | адаптивное управлениебейімді басқаруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бейімді басқару (лат. adaptare «бейімдеу, ыңғайлау») - басқару объектісі параметрлерінің өзгеруіне немесе басқару объектісіне әсер ететін сыртқы бұзылуларға байланысты реттегіш параметрлерін немесе реттегіш құрылымын өзгерту мүмкіндігі бар басқару жүйелерін синтездеуге мүмкіндік беретін басқару теориясы әдістерінің жиынтығы. Адаптивное – аdaptare - лат. «бейімдеу, ыңғайлау». 2. Әзербайжан: adaptiv idarəetmə 3. Қырғыз: жемкорлук башкаруу 4. Өзбек: adaptiv boshqaruv 5. Түрік: uyarlanabilir kontrol 6. Ағылшын: adaptive control 7. Испан: control adaptativo 8. Неміс: Аdaptive steuerung 9. Француз: contrôle adaptatif 10. Бекітілген нұсқасы: культура адаптивная – бейiмдi мәдениет (2018 жылғы 30 қараша) управление – басқарма, басқару (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: адаптивная физическая культура – бейімдік дене шынықтыру; динамическая адаптивная маршрутизация - динамикалық адаптивті маршруттау; управление – басқарма, басқару 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (аdaptare - лат. «бейімдеу, ыңғайлау») «адаптивное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бейiмдi» сөзі бекітілген, заңнамада «бейiмдiк», «адаптивті» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «управление» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «басқарма», «басқару» сөздері бекітілсе, заңнамада «басқарма», «басқару» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «адаптивное управление» сөз тіркесі қазақ тіліне «бейімді басқару» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +8 |
7. | прибавление | қосу, қостыру | прибавлениеқосу, қостыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қосу, қостыру - бір санды екіншісіне қосу жағынан қосудың арифметикалық әрекетін білдіріледі. 2. Әзербайжан: əlavə 3. Қырғыз: кошумча 4. Өзбек: qo`shish 5. Түрік: ilave 6. Ағылшын: addition 7. Испан: adición 8. Неміс: Zusatz 9. Француз: une addition 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: путем прибавления наценки - үстеме бағасын қосу арқылы 12. Орыс тіліндегі «прибавление» сөзі заңнамада «қосу» сөзімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «прибавление» сөзі қазақ тіліне «қосу», «қостыру» сөздерімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +8 |
8. | аддитивные технологии | аддитивті технологиялар, қоспалы өндіріс | аддитивные технологииаддитивті технологиялар, қоспалы өндірісСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аддитивті технологиялар (Additive Manufacturing – аддитивтілік – «үстемелеу» сөзінен) - компьютерлік 3D технологиялардың көмегімен объектінің қабаттық құрылуы және синтезі. Аддитив – additive – лат. additivus «қосымша, артық». Технология – грек. τέχνη «өнер, шеберлік, дағды» + λόγος «сөз; ой, мағына, түсінік». 2. Әзербайжан: əlavə istehsalı 3. Қырғыз: кошумча өндүрүш 4. Өзбек: qo`shimcha ishlab chiqarish 5. Түрік: katmanlı üretim 6. Ағылшын: additive manufacturing 7. Испан: fabricación aditiva 8. Неміс: additive fertigung 9. Француз: la fabrication additive 10. Бекітілген нұсқасы: помеха аддитивная – аддитивті бөгеуіл (2016 жылғы 28 маусым) технология – технология (2017 жылғы 15 ақпан) қоспалы өткiзгiштiк - проводимость примесная (2016 жылғы 28 маусым) өндіріс; өндіру – производство (2020 жылғы 25 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: аддитивные технологии производства - өндірістегі аддитивті технологиялар; қоспалы алюминий - алюминий нелегированный; өндіріс – производство 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. additivus «қосымша, артық») «аддитивный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «аддитивті» сөзі бекітілген, заңнамада «аддитивті» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. τέχνη «өнер, шеберлік, дағды» + λόγος «сөз; ой, мағына, түсінік») «технология» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «технология» сөзі бекітілген, заңнамада «технология» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «қоспалы» сөзі орыс тіліндегі «примесная» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «нелегированный» сөзінің баламасы ретінде алынған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «өндіріс» сөзі орыс тіліндегі «производство» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «производство» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «аддитивные технологии» сөз тіркесі қазақ тіліне «аддитивті технологиялар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
9. | состязательное (вредоносное) обучение | бәсекелесе (зиянды) оқыту, жарыстаса оқыту; бәсекелестік дайындығы | состязательное (вредоносное) | +6 |
10. | аффективные вычисления | аффективтік анықтау | аффективные вычисленияаффективтік анықтауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Аффективтік анықтау (affective computing) (лат. affectus.) - адамның аффектісін тануға, түсіндіруге, өңдеуге және модельдеуге болатын жүйелер мен құрылғыларды зерттеу және әзірлеу. Аффект – affective – лат. affectus «жан толқуы, құмарлық». 2. Әзербайжан: effektiv hesablama 3. Қырғыз: аффективдүү эсептөөлөр 4. Өзбек: affektiv hisoblash 5. Түрік: duygusal bilgisayar kullanımı 6. Ағылшын: affective computing 7. Испан: computación afectiva 8. Неміс: affektives rechnen 9. Француз: informatique affective 10. Бекітілген нұсқасы: вычисление – есептеп шығару (2010 жылғы 23 желтоқсан) вычисление адреса – адресті анықтау (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: органические (аффективные) расстройства - органикалық (аффектілік) бұзылулар; вычисление – есептеп шығару, есептеу; анықтау 12. Орыс тіліндегі «вычисление» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «анықтау» сөзі, «есептеп шығару» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «анықтау», «есептеу» сөздерімен, «есептеп шығару» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «аффективные вычисления» (аффект – лат. affectus «жан толқуы, құмарлық») сөз тіркесі қазақ тіліне «аффективтік анықтау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
11. | аффинное преобразование | аффиндік түрлендіру | аффинное преобразованиеаффиндік түрлендіруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аффиндік түрлендіру (лат. affinis «жанасатын, жақын, іргелес») – параллель түзулер параллель түзулерге, қиылысатыны – қиылысатынға, айқасатыны – айқасатын сызықтарға өтетін жазықтықты немесе кеңістікті бейнелеу. Аффин – affinis - лат. «жанасатын, жақын, іргелес». 2. Әзербайжан: afin transformasiyası 3. Қырғыз: аффиндик трансформация 4. Өзбек: afinaning o`zgarishi 5. Түрік: afin dönüşüm 6. Ағылшын: affine transformation 7. Испан: transformacion afin 8. Неміс: affektives rechnen 9. Француз: transformation affine 10. Бекітілген нұсқасы: цифровые преобразования – цифрлық түрлендіру (2018 жылғы 6 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: цифровые преобразования – цифрлық түрлендіру (2018 жылғы 6 сәуір) 12. Орыс тіліндегі «преобразование» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «түрлендіру» сөзі бекітілсе, заңнамада «түрлендіру» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «аффинное преобразование» (аффин – affinis - лат. «жанасатын, жақын, іргелес») сөз тіркесі қазақ тіліне «аффиндік түрлендіру» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +7 |
12. | гибкая разработка программного обеспечения | икемді бағдарламалық қамтылым әзірлемесі, икемді бағдарламалық жасақтама | гибкая разработка программного обеспеченияикемді бағдарламалық қамтылым әзірлемесі, икемді бағдарламалық | +6 |
13. | воздушный зазор | ауа саңылауы | воздушный зазорауа саңылауыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Ауа саңылауы (ағыл. air gap - «ауа саңылауы») - қауіпсіз компьютерлік желі қауіпті желілерден: интернет пен қауіпсіздігі төмен жергілікті желілерден физикалық түрде оқшауланған ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету шараларының бірі. 2. Әзербайжан: hava boşluğu 3. Қырғыз: аба боштугу 4. Өзбек: havo oralig`i 5. Түрік: hava boşluğu 6. Ағылшын: air gap 7. Испан: luftspalt 8. Неміс: Entrehierro 9. Француз: trou d`air 10. Бекітілген нұсқасы: воздушные силы – әуе күштері (2020 жылғы 25 маусым) воздушная яма – ауа шұңқыры (2018 жылғы 29 қараша) зазор бандажа – шентемір саңылауы (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: воздушный – әуе; ауа; зазор – саңылау 12. Орыс тіліндегі «воздушный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ауа» , «әуе» сөздері бекітілсе, заңнамада «ауа» , «әуе» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «зазор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «саңылау» сөзі бекітілсе, заңнамада «саңылау» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «воздушный зазор» сөз тіркесі қазақ тіліне «ауа саңылауы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +8 |
14. | алгебра | алгебра | алгебраалгебраСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Алгебра (араб. اَلْجَبْرُ әл-джабр «толықтыру») – арифметиканы жалпылау және кеңейту ретінде сипаттауға болатын математиканың бір саласы; бұл бөлімде сандар мен басқа да математикалық нысандар әріптермен және басқа символдармен белгіленеді, бұл олардың қасиеттерін жалпы түрде жазуға және зерттеуге мүмкіндік береді. Алгебра – әл-джабр - араб. اَلْجَبْرُ «толықтыру». 2. Әзербайжан: cəbr 3. Қырғыз: алгебра 4. Өзбек: algebra 5. Түрік: cebir 6. Ағылшын: algebra 7. Испан: álgebra 8. Неміс: algebra 9. Француз: algèbre 10. Бекітілген нұсқасы: алгебра множеств – жиын алгебрасы (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: алгебра – алгебра 12. Орыс тіліне араб тілінен енген (әл-джабр - араб. اَلْجَبْرُ «толықтыру») «алгебра» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «алгебра» сөзі бекітілген, заңнамада «алгебра» сөзімен аударылған. | +8 |
15. | алюминий | алюминий | алюминийалюминийСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Алюминий (Al,) - химиялық элементтердің периодтық кестесінің 13-ші тобының элементі (ескірген классификация бойынша - III топтың негізгі кіші тобының элементі), периодтық жүйенің ІІІ тобында, атомдық нөмірі 13. Алюминий – aluminium - лат. alumen «ашудас», әдеби «ащы тұз». 2. Әзербайжан: alüminium 3. Қырғыз: алюминий 4. Өзбек: alyuminiy 5. Түрік: alüminyum 6. Ағылшын: aluminum 7. Испан: aluminio 8. Неміс: aluminium 9. Француз: aluminium 10. Бекітілген нұсқасы: диск алюминиевый – алюминий табақша (2019 жылғы 6 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: алюминий – алюминий 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. alumen «ашудас», әдеби «ащы тұз») «алюминий» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «алюминий» сөзі бекітілген, заңнамада «алюминий» сөзімен аударылған. | +8 |
16. | окружающий интеллект | қоршаған интеллект | окружающий интеллектқоршаған интеллект Саласы Этимологиясы Дефинициясы1.Қоршаған интеллект (зият) (лат. intellectus - ақыл) - адамдардың қатысты болуын білдіретін, электрондық құрылғылары көп болатын қоршаған ортаға қатысты термин. Интеллект – intellectus - лат. «ақыл». 2. Әзербайжан: ətraf mühitin zəkası 3. Қырғыз: айланадагы интеллект 4. Өзбек: atrof-muhit razvedkasi 5. Түрік: ortam zekası 6. Ағылшын: ambient intelligence 7. Испан: inteligencia ambiental 8. Неміс: ambient intelligence 9. Француз: intelligence ambiante 10. Бекітілген нұсқасы: мониторинг окружающей среды – қоршаған орта мониторингі (2016 жылғы 8 желтоқсан) интеллект – интеллект (2018 жылғы 27 маусым) интеллект тренера – жаттықтырушы зияты (2019 жылғы 6 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: окружающий – қоршаған; искусственный интеллект - жасанды интеллект; интеллектуальная собственность - зияткерлік меншік 12. Орыс тіліндегі «окружающий» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қоршаған» сөзі бекітілсе, заңнамада «қоршаған» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (intellectus - лат. «ақыл») «интеллект» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «интеллект», «зият» сөздері бекітілген, заңнамада «интеллект», «зияткерлік» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «окружающий интеллект» сөз тіркесі қазақ тіліне «қоршаған интеллект» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
17. | окружающее освещение | қоршаған жарық көздері | окружающее освещениеқоршаған жарық көздеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоршаған жарық көздері - тұрғын үй-жайда, көшелерде жасанды жарық беретін техникалық жабдық. 2. Әзербайжан: ətraf mühitin işıqlandırılması 3. Қырғыз: айланадагы жарык 4. Өзбек: atrof muhitni yoritish 5. Түрік: ortam ışıklandırması 6. Ағылшын: ambient lighting 7. Испан: iluminación ambiental 8. Неміс: umgebungsbeleuchtung 9. Француз: éclairage ambiant 10. Бекітілген нұсқасы: мониторинг окружающей среды – қоршаған орта мониторингі (2016 жылғы 8 желтоқсан) искусственное освещение – жасанды жарықтандыру (2018 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: окружающий – қоршаған; освещение – жарықтандыру 12. Орыс тіліндегі «окружающий» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қоршаған» сөзі бекітілсе, заңнамада «қоршаған» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «освещение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жарықтандыру» сөзі бекітілсе, заңнамада «жарықтандыру» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «окружающее освещение» сөз тіркесі қазақ тіліне «қоршаған жарық көздері» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
18. | амплитудная модуляция | амплитудалық модуляция | амплитудная модуляцияамплитудалық модуляцияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Амплитудалық модуляция (AM, ағылш. AM - amplitude modulation) - тасымалдаушы сигналдың өзгеретін параметрі оның амплитудасы болатын модуляция түрі. Амплитуда – лат. amplitudo «көлемі, маңыздылығы». Модуляция – лат. modulatio «бірқалыптылық, ырғақтылық». 2. Әзербайжан: genlik modulyasiyası 3. Қырғыз: амплитудалык модуляция 4. Өзбек: amplituda modulyatsiya 5. Түрік: genlik modülasyonu 6. Ағылшын: amplitude modulation 7. Испан: amplitud modulada 8. Неміс: amplitudenmodulation 9. Француз: la modulation d`amplitude 10. Бекітілген нұсқасы: амплитудная модуляция – амплитудалық модуляция (2018 жылғы 29 қараша 11. Заңнамадағы қолданысы: паразитная амплитудная модуляция - паразитті амплитудалық модуляция 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. amplitudo «көлемі, маңыздылығы») «амплитуда» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «амплитуда» сөзі бекітілген, заңнамада «амплитуда» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. modulatio «бірқалыптылық, ырғақтылық») «модуляция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «модуляция» сөзі бекітілген, заңнамада «модуляция» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «амплитудная модуляция» сөз тіркесі қазақ тіліне «амплитудалық модуляция» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +8 |
19. | аналоговый вход | аналогтық кіріс | аналоговый входаналогтық кіріс Саласы Этимологиясы Дефинициясы1.Аналогтық кіріс (ағылш. analogue input) - бағдарламаланатын контроллерлер жүйесінде жұмыс істеу үшін үздіксіз сигналды дискретті көп биттік екілік санға түрлендіретін құрылғы. Аналог – analogue – грек. αναλογία «сәйкестік». 2. Әзербайжан: analoq giriş 3. Қырғыз: аналогдук киргизүү 4. Өзбек: analog kirish 5. Түрік: analog giriş 6. Ағылшын: analog input 7. Испан: entrada analogica 8. Неміс: analoger eingang 9. Француз: entrée analogique 10. Бекітілген нұсқасы: аналоговый сигнал – аналогты дабыл (2015 жылғы 6 қазан) вход – кіру (2015 жылғы 11 желтоқсан) кіріс шама - величина входная (2016 жылғы 28 маусым) входное гнездо – кіріс ұясы (2004 жылғы 31 наурыз) кеден кірісі - таможенные доходы (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: аналогы – тектестер; аналоговый аудио монитор - ұқсас аудио монитор; аналоговый канал – аналогтық арна; вход – кіріс; кіру 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (analogue – грек. αναλογία «сәйкестік») «аналоговый» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «аналогты» сөзі бекітілген, заңнамада «тектес», «ұқсас», «аналогтық» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «вход» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кіру», «кіріс» сөздері бекітілсе, заңнамада «кіру», «кіріс» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «кіріс» сөзі орыс тіліндегі «доход» сөзінің баламасы ретінде де бекітіліп, заңнамада «доход» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «аналоговый вход» сөз тіркесі қазақ тіліне «аналогтық кіріс» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +8 |
20. | аналоговый выход | аналогтық шығыс | аналоговый выходаналогтық шығысСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Аналогтық шығыс (ағылш. analogue output) - бағдарламаланатын контроллерлер жүйесінен үздіксіз сигналға көп биттік екілік санды түрлендіретін құрылғы. Аналог – analogue – грек. αναλογία «сәйкестік». 2. Әзербайжан: analoq çıxış 3. Қырғыз: аналогдук чыгаруу 4. Өзбек: analog chiqish 5. Түрік: analog çıkış 6. Ағылшын: analog output 7. Испан: salida analógica 8. Неміс: analogausgang 9. Француз: sortie analogique 10. Бекітілген нұсқасы: аналоговый сигнал – аналогты дабыл (2015 жылғы 6 қазан) выход – шығу (2015 жылғы 11 желтоқсан) данные выходные - шығыс мәліметтер (2016 жылғы 8 желтоқсан); шығыс шама - величина выходная (2016 жылғы 28 маусым) өкілдік шығыстар - представительские расходы (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: аналогы – тектестер; аналоговый аудио монитор - ұқсас аудио монитор; аналоговый канал – аналогтық арна; выход – шығыс, шығу, шықпа 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (analogue – грек. αναλογία «сәйкестік») «аналоговый» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «аналогты» сөзі бекітілген, заңнамада «тектес», «ұқсас», «аналогтық» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «выход» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шығу», «шығыс», сөздері бекітілсе, заңнамада «шығу», «шығыс» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «шығыс» сөзі орыс тіліндегі «расход» сөзінің баламасы ретінде де бекітіліп, заңнамада «расход» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «аналоговый выход» сөз тіркесі қазақ тіліне «аналогтық шығыс» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
21. | аналогово-цифровой преобразователь | аналогтық-цифрлық түрлендiргiш | аналогово-цифровой преобразовательаналогтық-цифрлық | +7 |
22. | аномалия | аномалия; ауытқу | аномалияаномалия; ауытқуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Аномалия, ауытқу (грек. ανωμαλία - тегіс; орташа) - нормадан, жалпы заңдылықтан ауытқу, қателік. Аномалия – ανωμαλία - грек. «тегіс; орташа». 2. Әзербайжан: anomaliya 3. Қырғыз: аномалия 4. Өзбек: anomaliya 5. Түрік: anomali 6. Ағылшын: anomaly 7. Испан: anomalía 8. Неміс: Anomalie 9. Француз: anomalie 10. Бекітілген нұсқасы: аномалии – аномалиялар (2019 жылғы 30 қазан) оқтың ауытқуы - отклонение пули (2020 жылғы 9 қазан); сөйлеудің дербес ауытқулары - индивидуальные отклонения речи (2020 жылғы 9 қазан) жиілік ауытқуы - девиация частоты (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:аномалия – аномалия, ауытқу; ауытқу – отклонение, девгация 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (ανωμαλία - грек. «тегіс; орташа») «аномалия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «аномалия» сөзі бекітілген, заңнамада «аномалия», «ауытқу» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «ауытқу» сөзі орыс тіліндегі «отклонение», «девиация» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «отклонение», «девиация» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы және информатика саласындағы мағыналық қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «аномалия» сөзі қазақ тіліне «аномалия» немесе «ауытқу» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
23. | выявление аномалий, обнаружение выбросов | аномалияларды анықтау, ауытқуларды анықтау; шығарындыларды анықтау | выявление аномалий, обнаружение | +5 |
24. | муравьиный алгоритм | «құмырсқа» алгоритмі | муравьиный алгоритм«құмырсқа» алгоритміСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Құмырсқа» алгоритмі (ағылш. ant colony optimization, ACO) - коммивояжер есебінің жуық шешімдерін табуға, сондай-ақ бағандарда маршруттарды іздеудің ұқсас мәселелерін шешуге арналған тиімді полиномдық алгоритмдердің бірі. Алгоритм – лат. algorithmi — ортаазиялық математик «әл-Хорезмидің есімімен байлансты. 2. Әзербайжан: qarışqa alqoritmi 3. Қырғыз: кумурска алгоритми 4. Өзбек: chumolilar algoritmi 5. Түрік: karınca algoritması 6. Ағылшын: ant colony optimization algorithm 7. Испан: algoritmo de hormiga 8. Неміс: ameisenalgorithmus 9. Француз: algorithme de fourmi 10. Бекітілген нұсқасы: алгоритм – алгоритм (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:алгоритм – алгоритм; муравьиновая кислота – құмырсқа қышқылы 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. algorithmi — ортаазиялық математик «әл-Хорезмидің есімімен байлансты») «алгоритм» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «алгоритм» сөзі бекітілген, заңнамада «алгоритм» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «муравьиновая кислота» сөз тіркесі заңнамада «құмырсқа қышқылы» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «муравьиный алгоритм» сөз тіркесі қазақ тіліне «»құмырсқа» алгоритмі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
25. | фильтр сглаживания, фильтр подавления наложения спектров | тегістеу сүзгісі, спектрлердің қабаттасуын азайтатын сүзгі | фильтр сглаживания, фильтр | +5 |
26. | антивирусная программа | вирусқа қарсы бағдарлама | антивирусная программавирусқа қарсы бағдарламаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Вирусқа қарсы бағдарлама (анти. + вирус - лат. virus - «у») - компьютерлік вирустарды, сондай-ақ қажетсіз (зиянды деп саналатын) бағдарламаларды анықтауға және осындай бағдарламалармен залалданған (түрлендірілген) файлдарды қалпына келтіруге және файлдарды немесе операциялық жүйені зиянды кодпен жұқтырудың (түрлендірудің) алдын алуға арналған мамандандырылған бағдарлама. Анти – көне грек. ἄντα (ἀντί) «қарсы, қарсы алдында». Вирус - лат. virus - «у». 2. Әзербайжан: antivirus proqramı 3. Қырғыз: антивирус программасы 4. Өзбек: antivirus dasturi 5. Түрік: antivirüs yazılımı 6. Ағылшын: antivirus software 7. Испан: software antivirus 8. Неміс: antiviren software 9. Француз: logiciel antivirus 10. Бекітілген нұсқасы: вирус – вирус (2018 жылғы 27 маусым) программа маркетинга – маркетинг бағдарламасы (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:антивирусная программа - вирусқа қарсы бағдарлама 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἄντα (ἀντί) «қарсы, қарсы алдында») «анти» қосымшасының қазақ тіліндегі баламасы ретінде «анти» сөзі бекітілген, заңнамада «анти», «қарсы» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. virus - «у») «вирус» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «вирус» сөзі бекітілген, заңнамада «вирус» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. programma – «хабарландыру», pro – «алдында, ерте» + gramma – «жазылған», graphein – «жазу») «программа» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «программа», «бағдарлама» сөздері бекітілген, заңнамада «программа», «бағдарлама» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «антивирусная программа» сөз тіркесі қазақ тіліне «вирусқа қарсы бағдарлама» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
27. | апостроф | апостроф | апострофапострофСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Апостроф (көне грек. ἀπόστροφος) - грек жазуының (ежелгі грек заманынан бастап ХХ ғасырдың аяғына дейінгі реформаларға дейін қолданылған саяси орфографияда) және кириллицалық шіркеу славян жазуының жол үстіндегі диакритикалық белгісі. Апостроф – ἀπόστροφος - көне грек. «апостроф». 2. Әзербайжан: apostrof 3. Қырғыз: апостроф 4. Өзбек: apostrof 5. Түрік: kesme işareti 6. Ағылшын: apostrophe 7. Испан: apóstrofe 8. Неміс: Apostroph 9. Француз: apostrophe 10. Бекітілген нұсқасы: апостроф – апостроф, дәйекше (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы:апостроф – апостроф, дәйекше 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (ἀπόστροφος - көне грек. «апостроф») «апостроф» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «апостроф», «дәйекше» сөздері бекітілген, заңнамада «апостроф», «дәйекше» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «апостроф» сөзі қазақ тіліне «апостроф» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
28. | арифметическое кодирование | арифметикалық кодтау | арифметическое кодированиеарифметикалық кодтауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Арифметикалық кодтау (ағыл. Arithmetic coding) - ақпаратты жоғалтпай сығу алгоритмі, ол кодтау кезінде кесіндіден нақты санды мәтінге сәйкес келтіреді. Арифметика – arithmetic – көне грек. ἀριθμητική «санау өнері, сандар туралы ілім, арифметика». Код – coding – лат. codex «түбір, жазу тақтасы». 2. Әзербайжан: aritmetik kodlaşdırma 3. Қырғыз: арифметикалык коддоо 4. Өзбек: arifmetik kodlash 5. Түрік: aritmetik kodlama 6. Ағылшын: arithmetic coding 7. Испан: codificación aritmética 8. Неміс: arithmetische codierung 9. Француз: codage arithmétique 10. Бекітілген нұсқасы: корень арифметический – арифметикалық түбір (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:кодирование – шартты белгілеу, кодтау; арифметическое – арифметикалық 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἀριθμητική «санау өнері, сандар туралы ілім, арифметика») «арифметический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «арифметикалық» сөзі бекітілген, заңнамада «арифметикалық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. codex «түбір, жазу тақтасы») «код» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «код» сөзі бекітілсе, «кодирование» сөзі заңнамада «шартты белгілеу», «кодтау» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «арифметическое кодирование» сөз тіркесі қазақ тіліне «арифметикалық кодтау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
29. | искусственная нейронная сеть | жасанды нейрондық торап | искусственная нейронная сетьжасанды нейрондық торапСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Жасанды нейрондық торап (ағылш. artificial neural networks, ANN) - математикалық модель, сонымен қатар биологиялық нейрондық тораптарды – тірі ағзаның жүйке жасушаларының желілерін ұйымдастыру және жұмыс істеу принципіне негізделген оның бағдарламалық немесе аппараттық нұсқасы. Нейрон – neural – көне грек. νεῦρον «тамыр, талшық, нерв». 2. Әзербайжан: süni sinir şəbəkəsi 3. Қырғыз: жасалма нейрон тармагы 4. Өзбек: sun`iy neyron tarmoq 5. Түрік: yapay sinir ağı 6. Ағылшын: artificial neural network 7. Испан: red neuronal artificial 8. Неміс: künstliche neuronale netz 9. Француз: réseau neuronal artificiel 10. Бекітілген нұсқасы: искусственное освещение – жасанды жарықтандыру (2018 жылғы 14 желтоқсан) сеть электрическая – электр желісі (2016 жылғы 28 маусым) сеть библиотек – кітапханалар торабы (1971-1981) оросительная сеть - суару жүйесі (ауыл шар.) (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы:искусственное – жасанды; нейрон – нейрон; сеть – желі, торап 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. νεῦρον «тамыр, талшық, нерв») «нейрон» сөзі заңнамада «нейрон» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «искусственное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жасанды» сөзі бекітілсе, заңнамада «жасанды» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «сеть» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «желі», «торап», «жүйе» сөздері бекітілсе, заңнамада «желі», «торап» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «искусственная нейронная сеть» сөз тіркесі қазақ тіліне «жасанды нейрондық торап» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
30. | язык ассемблера | ассемблер тілі | язык ассемблераассемблер тіліСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Ассемблер тілі (ағылш. assembly language) - адамның қабылдауына ыңғайлы машиналық командаларды жазу форматы болып табылатын төмен деңгейлі бағдарламалау тілінің түрі. Ассемблер – assembly – ағылш. assembler «жинаушы». 2. Әзербайжан: məclis dili 3. Қырғыз: ассамблея тили 4. Өзбек: assambleya tili 5. Түрік: assembly dili 6. Ағылшын: assembly language 7. Испан: lenguaje ensamblador 8. Неміс: assemblersprache 9. Француз: langue d`assemblage 10. Бекітілген нұсқасы: язык – тіл (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:язык – тіл; ассемблерирование - ассемблерлеу 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. assembler «жинаушы») «ассемблерирование» сөзі заңнамада «ассемблерлеу» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «язык» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тіл» сөзі бекітілсе, заңнамада «тіл» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «язык ассемблера» сөз тіркесі қазақ тіліне «ассемблер тілі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +7 |
31. | утверждение | тұжырым; бекіту; пайым | утверждениетұжырым; бекіту; пайым Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұжырым (ағыл. assertion) программалауда - предикат (логикалық өрнек) кодтың осы бөлігінде әрқашан шынайы мәнге ие болатын оператор. 2. Әзербайжан: iddia 3. Қырғыз: ырастоо 4. Өзбек: tasdiqlash 5. Түрік: iddia 6. Ағылшын: assertion 7. Испан: afirmación 8. Неміс: behauptung 9. Француз: affirmation 10. Бекітілген нұсқасы: гриф утверждения - бекiту белгiсi (2016 жылғы 8 желтоқсан); научные утверждения – ғылыми пайым (2018 жылғы 5 қазан); утверждение – бекiту (2010 жылғы 23 желтоқсан) Пікір – суждение (1971-1981); Пікір – мнение (2003 жылғы 24 желтоқсан); Пікірлерді есептеу - Исчисление высказываний (1971-1981); Пікірлер бюллетені (кітапхана) - Бюллетень отзывов (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы:утверждение – бекiту; ұйғару; пікір – мнение, отзыв 12. Орыс тіліндегі «утверждение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бекіту», «пайым» сөздері бекітілген, заңнамада «бекіту», «ұйғару» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «пікір» сөзі орыс тіліндегі «суждение», «мнение», «высказывание», «отзыв» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «мнение», «отзыв» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «утверждение» сөзі қазақ тіліне «бекіту», «пайым», «тұжырым» сөздерімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда бұл терминнің информатика саласында қолданылатын мағынасын сала мамандарымен терең зерттеу қажет деп санаймыз. | +8 |
32. | асинхронный | асинхронды | асинхронныйасинхрондыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Асинхронды (грек. α – терістеу, συν – бірге, χρονος – уақыт) - компьютерлік программалауда асинхронды оқиғалар - бағдарламаның негізгі орындалу ағымына қарамастан пайда болатын оқиғалар. Асинхронный - грек. α «терістеу», συν «бірге», χρονος «уақыт». 2. Әзербайжан: asinxron 3. Қырғыз: асинхрондук 4. Өзбек: asenkron 5. Түрік: eşzamansız 6. Ағылшын: asynchronous 7. Испан: asincrónico 8. Неміс: asynchron 9. Француз: asynchrone 10. Бекітілген нұсқасы: приёмопередатчик универсальный асинхронный - асинхронды әмбебап қабылдап-таратқыш (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:асинхронный - асинхронды 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. α «терістеу», συν «бірге», χρονος «уақыт») «асинхронный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «асинхронды» сөзі бекітілсе, заңнамада «асинхронды» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «асинхронный» сөзі қазақ тіліне «асинхронды» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +7 |
33. | внимание | назар | вниманиеназарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Назар - белгілі бір объектіге қабылдаудың талғамалы бағыты, кез келген деректерді алу үшін объектіге деген артқан қызығушылық. 2. Әзербайжан: diqqət 3. Қырғыз: көңүл буруңуз 4. Өзбек: diqqat 5. Түрік: dikkat 6. Ағылшын: attention 7. Испан: atención 8. Неміс: beachtung 9. Француз: attention 10. Бекітілген нұсқасы: игра на внимание – зейіндік ойын (2019 жылғы 6 желтоқсан); внимание – зейін (психология) (1971-1981); внимание – назар сал (әскери) (1998) 11. Заңнамадағы қолданысы:внимание – назар салу; зейін 12. Орыс тіліндегі «внимание» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «зейін» сөзі, «зейін сал» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «зейін» сөзі, «зейін салу» сөз тіркесімен аударылған. «Внимание» сөзінің ақпараттық саладағы жұмсалымдық мағынасы ескере отырып, қазақ тіліне «назар» сөзімен (зат есім), «назар сал» (етістік) сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +7 |
34. | интерфейс прикладного программирования | қолданбалы бағдарламалау интерфейсі, қолданбалы программалау интерфейсі | интерфейс прикладного | +5 |
35. | система ориентации аппарата | аппаратты бағдарлау жүйесі | система ориентации аппаратааппаратты бағдарлау жүйесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Аппаратты бағдарлау жүйесі (лат. apparātus - «дайындау; жабдық; аспап») - белгілі бір бағыттарға қатысты аппарат осьтерінің белгілі бір жағдайын қамтамасыз ететін ғарыш аппаратының борттық жүйелерінің бірі. Аппарат – apparātus - лат. «дайындау; жабдық; аспап». Система – грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе». Ориентация – лат. oriēns — «шығыс». 2. Әзербайжан: aparat istiqamət sistemi 3. Қырғыз: аппараттын багыттама системасы 4. Өзбек: apparatlarga yo`naltirish tizimi 5. Түрік: aparat yönlendirme sistemi 6. Ағылшын: attitude control 7. Испан: sistema de orientación de aparatos 8. Неміс: geräteorientierungssystem 9. Француз: système d`orientation de l`appareil 10. Бекітілген нұсқасы: средства аппаратные – аппараттық құралдар (2016 жылғы 8 желтоқсан) система – жүйе (2020 жылғы 17 маусым) ориентация – бағдар; ориентация (2018 жылғы 27 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:система – жүйе; ориентация – бағдарлану; аппарат – аппарат 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе») «система» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жүйе» сөзі бекітілсе, заңнамада «жүйе» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (apparātus - лат. «дайындау; жабдық; аспап») «аппарат» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «аппарат» сөзі бекітілсе, заңнамада «аппарат» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. oriēns — «шығыс») «ориентация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бағдар», «ориентация» сөздері бекітілсе, заңнамада «бағдарлану» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «система ориентации аппарата» сөз тіркесі қазақ тіліне «аппаратты бағдарлау жүйесі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +7 |
36. | свойство | қасиет | свойствоқасиетСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Қасиет - кейбір типтегі айнымалыға еліктейтін объектінің ішкі күйіне қол жеткізу әдісі. 2. Әзербайжан: əmlak 3. Қырғыз: менчик 4. Өзбек: mulk 5. Түрік: emlak 6. Ағылшын: property 7. Испан: propiedad 8. Неміс: eigentum 9. Француз: propriété 10. Бекітілген нұсқасы: свойство – қасиет (1995) 11. Заңнамадағы қолданысы:свойство – қасиет 12. Орыс тіліндегі «свойство» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қасиет» сөзі бекітілсе, заңнамада «қасиет» сөзімен аударылған. | +7 |
37. | атрибут | атрибут | атрибутатрибутСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Атрибут (айнымалы-мүше, data member, class field, instance variable) (лат. attributio «тіркеу») - объектіге бағытталған программалауда - класс құру кезінде бағдарламалаушы сипаттамасын әзірлейтін айнымалы. Атрибут – attributio - лат. «тіркеу». 2. Әзербайжан: atribut 3. Қырғыз: атрибут 4. Өзбек: xususiyat 5. Түрік: öznitelik 6. Ағылшын: attribute 7. Испан: atributo 8. Неміс: Attribut 9. Француз: attribut 10. Бекітілген нұсқасы: атрибут – атрибут (2018 жылғы 5 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:атрибут – атрибут 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (attributio - лат. «тіркеу») «атрибут» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «атрибут» сөзі бекітілсе, заңнамада «атрибут» сөзімен аударылған. | +7 |
38. | дополненная реальность | толықтырылған шындық | дополненная реальностьтолықтырылған | +7 |
39. | автокодировщик | автокодтаушы | автокодировщикавтокодтаушыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Автокодтаушы - (ағылш. autoencoder, сондай-ақ – автоассоциатор) - қателіктерді кері тарату әдісін қолдану кезінде мұғалімсіз оқытуды қолдануға мүмкіндік беретін жасанды нейрондық желілердің арнайы архитектурасы. Автокодировщик – autoencoder – ағылш. «автокодер». 2. Әзербайжан: avtomobil kodlayıcı 3. Қырғыз: унаа коддогуч 4. Өзбек: avtomobil kodlovchi 5. Түрік: araba kodlayıcı 6. Ағылшын: autoencoder 7. Испан: codificador de coche 8. Неміс: autocodierer 9. Француз: codeur de voiture 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (autoencoder – ағылш. «автокодер») «автокодировщик» сөзі қазақ тіліне «автокодтаушы» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +7 |
40. | теория автоматов | автоматтар теориясы | теория автоматовавтоматтар теориясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Автоматтар теориясы (грек.«αὐτόματα» - өздігінен әрекет ететін) - абстрактілі машиналарды – математикалық модельдер түрінде ұсынылған есептеу машиналарын және олар шеше алатын есептерді зерттейтін дискретті математиканың бөлімі. Автомат - αὐτόματα - грек. «өздігінен әрекет ететін». Теория – грек. theoria «бақылау, қарау, шолу». 2. Әзербайжан: avtomat nəzəriyyəsi 3. Қырғыз: автоматтык теория 4. Өзбек: avtomatika nazariyasi 5. Түрік: otomata teorisi 6. Ағылшын: automata theory 7. Испан: teoría de los autómatas 8. Неміс: automatentheorie 9. Француз: théorie des automates 10. Бекітілген нұсқасы: автомат – автомат (1998) военная теория – әскери теория (2020 жылғы 25 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:теория – теория; автомат – автомат 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (αὐτόματα - грек. «өздігінен әрекет ететін») «автомат» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «автомат» сөзі бекітілсе, заңнамада «автомат» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. theoria «бақылау, қарау, шолу») «теория» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «теория» сөзі бекітілсе, заңнамада «теория» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «теория автоматов» сөз тіркесі қазақ тіліне «автоматтар теориясы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +7 |
41. | автоматизированные рассуждения | автоматтандырылған пайымдау | автоматизированные рассужденияавтоматтандырылған пайымдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Автоматтандырылған пайымдау (грек.«αὐτόματα» - өздігінен әрекет ететін) - пайымдаудың әртүрлі аспектілерін түсінуге арналған информатика (білім мен ойлауды ұсынуды қамтиды) мен металогика саласы. Автоматтандырылған пайымдауды үйрену компьютерлерге толықтай немесе толықтай автоматты түрде пайымдауға мүмкіндік беретін компьютерлік бағдарламаларды жасауға көмектеседі. Автомат - αὐτόματα - грек. «өздігінен әрекет ететін». 2. Әзербайжан: avtomatik mühakimə 3. Қырғыз: автоматтык ой жүгүртүү 4. Өзбек: avtomatlashtirilgan fikrlash 5. Түрік: otomatik akıl yürütme 6. Ағылшын: automated reasoning 7. Испан: razonamiento automatizado 8. Неміс: automatisiertes denken 9. Француз: raisonnement automatisé 10. Бекітілген нұсқасы: автоматизированный перевод – автоматтандырылған аударма (2020 жылғы 25 маусым) рассуждение – пайымдау (психология) (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы:автоматизированный – автоматтандырылған; логику рассуждения – ой қисыны; мотивированное суждение – уәжді пайымдау 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (αὐτόματα - грек. «өздігінен әрекет ететін») «автоматизированный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «автоматтандырылған» сөзі бекітілсе, заңнамада «автоматтандырылған» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «рассуждение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «пайымдау» (психология) сөзі бекітілсе, заңнамада «ой», «пайымдау» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «автоматизированные рассуждения» сөз тіркесі қазақ тіліне «автоматтандырылған пайымдау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +7 |
42. | автономное вождение | автономды жүргізу | автономное вождениеавтономды жүргізуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Автономды жүргізу (көне грек. αττονομία - «автономия, тәуелсіздік») - өзін-өзі басқаратын көлік құралдары немесе жүргізуші адамның араласуынсыз қозғалатын көлік жүргізу. Автономия – αττονομία - көне грек. «автономия, тәуелсіздік». 2. Әзербайжан: muxtar sürücülük 3. Қырғыз: автономдуу айдоо 4. Өзбек: avtonom haydash 5. Түрік: otonom sürüş 6. Ағылшын: autonomous driving 7. Испан: conducción autónoma 8. Неміс: autonomes fahren 9. Француз: conduite autonome 10. Бекітілген нұсқасы: автономное учреждение – дербес мекеме (2016 жылғы 8 желтоқсан); автономный кластерный фонд – автономды кластерлік қор (2015 жылғы 6 қазан) вождение – жүргізу (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:автономное – автономды, дербес; вождение – жүргізу 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (αττονομία - көне грек. «автономия, тәуелсіздік») «автономное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «автономды», «дербес» сөздері бекітілсе, заңнамада «автономды», «дербес» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «вождение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жүргізу» (психология) сөзі бекітілсе, заңнамада «жүргізу» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «автономное вождение» сөз тіркесі қазақ тіліне «автономды жүргізу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
43. | автономные системы | автономды жүйелер | автономные системыавтономды жүйелерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Автономды жүйелер (көне грек. αττονομία - «автономия, тәуелсіздік») – интернетте – бір немесе бірнеше оператор басқаратын IP желілері мен маршрутизаторлар жүйелері, олар Интернетпен бірыңғай бағыттау саясатына ие. Автономия – көне грек. «автономия, тәуелсіздік». Система – грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе». 2. Әзербайжан: muxtar sistem 3. Қырғыз: автономдук система 4. Өзбек: avtonom tizim 5. Түрік: otonom sistem 6. Ағылшын: autonomous system 7. Испан: sistema autónomo 8. Неміс: autonomes system 9. Француз: système autonome 10. Бекітілген нұсқасы: автономное учреждение – дербес мекеме (2016 жылғы 8 желтоқсан); автономный кластерный фонд – автономды кластерлік қор (2015 жылғы 6 қазан) система – жүйе (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:автономное – автономды, дербес; система – жүйе 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (αττονομία - көне грек. «автономия, тәуелсіздік») «автономное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «автономды», «дербес» сөздері бекітілсе, заңнамада «автономды», «дербес» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе») «система» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жүйе» сөзі бекітілсе, заңнамада «жүйе» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «автономные системы» сөз тіркесі қазақ тіліне «автономды жүйелер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
44. | ограничивающий прямоугольник выровненный по осям | осьтері түзелген шектеуші тікбұрыш | ограничивающий прямоугольник выровненный по осямосьтері түзелген шектеуші тікбұрышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Осьтері түзелген шектеуші тікбұрыш - төрт осі өзі орналасқан координаттар жүйесіне қатысты тураланған тіктөртбұрыш. 2. Әзербайжан: məhdudlaşdırıcı qutu eksenel olaraq hizalanmışdır 3. Қырғыз: чектөө кутусу тегизделген октук 4. Өзбек: cheklash qutisi eksenel yo`naltirilgan 5. Түрік: sınırlayıcı kutu eksenel olarak hizalanmış 6. Ағылшын: axis-alignebounding box (aabb) 7. Испан: cuadro delimitador alineado axialmente 8. Неміс: Begrenzungsrahmen axial ausgerichtet 9. Француз: cadre englobant aligné axialement 10.Бекітілген нұсқасы: ограничивающие условия в оценке – бағалаудағы шектеуші шарттар (2006 жылғы 27 қазан) ось – ось (2015 жылғы 11 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: ограничивающие – шектеуші; прямоугольник – тікбұрыш; выровненности по размерам - көлемі бойынша тегістігі; ось – ось 12. Орыс тіліндегі «ограничивающие» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шектеуші» сөзі бекітілген, заңнамада «шектеуші» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «прямоугольник» сөзі заңнамада «тікбұрыш» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «выровненность» сөзі заңнамада «тегістік» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «ось» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ось» сөзі бекітілген, заңнамада «ось» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «ограничивающий прямоугольник выровненный по осям» сөз тіркесі қазақ тіліне «осьтері түзелген шектеуші тікбұрыш» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +8 |
45. | бэкэнд | бэкэнд | бэкэндбэкэндСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бэкэнд (ағыл. back-end) - сервистің бағдарламалық-аппараттық бөлігі. Бэкенд веб-сайттың ішкі бөлігінің жұмыс істеуін жүзеге асыруға жауап береді. Бэкэнд – ағылш. back-end – «соңы; артқы жағы». 2. Әзербайжан: arxa uc 3. Қырғыз: бэкэнд 4. Өзбек: orqa tomon 5. Түрік: arka uç 6. Ағылшын: back end 7. Испан: backend 8. Неміс: Backend 9. Француз: backend 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: бэкэнд – бэкэнд 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. back-end – «соңы; артқы жағы») «бэкэнд» сөзі заңнамада «бэкэнд» сөзімен алынған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «бэкэнд» сөзі қазақ тілінде «бэкэнд» сөзімен қолданылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
46. | бэкдор, тайный вход | бэкдор, құпия кіру | бэкдор, тайный входбэкдор, құпия кіруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бэкдор, құпия кіру (ағылш. back door — «артқы есік») - алгоритмнің ақауы, әзірлеуші оған әдейі ендіреді және деректерге рұқсатсыз қол жеткізуге немесе операциялық жүйені және тұтастай компьютерді қашықтан басқаруға мүмкіндік береді. Бэкдор - ағылш. back door «артқы есік». 2. Әзербайжан: arxa qapı 3. Қырғыз: артка эшик 4. Өзбек: orqa eshik 5. Түрік: arka kapı 6. Ағылшын: backdoor 7. Испан: puerta trasera 8. Неміс: Hintertür 9. Француз: porte arrière 10. Бекітілген нұсқасы: вход – кіру (2015 жылғы 11 желтоқсан) кіріс шама - величина входная (2016 жылғы 28 маусым) входное гнездо – кіріс ұясы (2004 жылғы 31 наурыз) кеден кірісі - таможенные доходы (2016 жылғы 8 желтоқсан) тайная уступка в цене - бағаны құпия түсіру (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: бэкдор – бэкдор; тайный – құпия; вход – кіру; кіріс 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. back door «артқы есік») «бэкдор» сөзі заңнамада «бэкдор» сөзімен алынған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «бэкдор» сөзі қазақ тілінде «бэкдор» сөзімен қолданылғаны жөн деп есептейміз. Орыс тіліндегі «тайный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «құпия» сөзі бекітілсе, заңнамада «құпия» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «вход» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кіру», «кіріс» сөздері бекітілсе, заңнамада «кіру», «кіріс» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «кіріс» сөзі орыс тіліндегі «доход» сөзінің баламасы ретінде де бекітіліп, заңнамада «доход» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «тайный вход» сөз тіркесі қазақ тіліне «құпия кіру» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
47. | метод обратного распространения ошибки | қатенің кері таралу әдісі | метод обратного распространения ошибкиқатенің кері таралу әдісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қатенің кері таралу әдісі (ағыл. backpropagation) - көпқабатты перцептронның салмағын жаңарту кезінде қолданылатын градиентті есептеу әдісі. 2. Әзербайжан: səhvin əks yayılması metodu 3. Қырғыз: катаны кайра бөлүштүрүү ыкмасы 4. Өзбек: orqaga targ`ib qilish 5. Түрік: geri yayılım 6. Ағылшын: backpropagation 7. Испан: retropropagación 8. Неміс: Backpropagation 9. Француз: rétropropagation 10. Бекітілген нұсқасы: метод трансформации – трансформация әдісі (2020 жылғы 25 қараша) обратная величина – кері шама (2016 жылғы 28 маусым) распространение информации – ақпарат тарату (2016 жылғы 8 желтоқсан) юридическая ошибка – заңдық қателік (2016 жылғы 7 желтоқсан) врачебная ошибка – дәрігерлік қателік (2017 жылғы 13 желтоқсан) предельная ошибка – шекті қате (2014 жылғы 11 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: метод – әдіс; обратный – кері; теріс; распространение – таралу; ошибка – қате, қателік 12. Орыс тіліндегі «метод» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әдіс» сөзі бекітілсе, заңнамада «әдіс» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «обратная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кері» сөзі бекітілсе, заңнамада «кері», «теріс» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «распространение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тарату» сөзі бекітілсе, заңнамада «таралу» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «ошибка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қате», «қателік» сөздері бекітілсе, заңнамада «қате», «қателік» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «метод обратного распространения ошибки» сөз тіркесі қазақ тіліне «қатенің кері таралу әдісі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +7 |
48. | модель «набор слов» | «сөздер жиыны» моделі | модель «набор слов»«сөздер жиыны» моделіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Сөздер жиыны» моделі - табиғи тілді өңдеуде және ақпаратты іздеуде (IR) қолданылатын жеңілдетілген көрініс. Модель - лат. modulus «өлшем, аналог, үлгі». 2. Әзербайжан: söz çantası modeli 3. Қырғыз: сөздөрдүн модели 4. Өзбек: so`zlar sumkasi modeli 5. Түрік: kelime torbası modeli 6. Ағылшын: bag-of-words model 7. Испан: modelo de bolsa de palabras 8. Неміс: Bag-of-Words-Modell 9. Француз: modèle de sac de mots 10. Бекітілген нұсқасы: модель – модель (2018 жылғы 27 маусым) поздравительное слово – құттықтау сөз (2017 жылғы 10 қараша) набор – жиынтық (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: модель – модель; набор – жиынтық, жиын; слово – сөз 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. modulus «өлшем, аналог, үлгі») «модель» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «модель» сөзі бекітілген, заңнамада «модель» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «набор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жиынтық» сөзі бекітілсе, заңнамада «жиынтық», «жиын» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «слово» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сөз» сөзі бекітілсе, заңнамада «сөз» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «модель «набор слов»» сөз тіркесі қазақ тіліне ««сөздер жиыны» моделі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
49. | бэггинг | бэггинг | бэггингбэггингСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бэггинг (ағылш. bagging «қапшыққа салу») - статистикалық жіктеу мен регрессияда қолданылатын машиналарды оқыту алгоритмдерінің тұрақтылығы мен дәлдігін жақсартуға арналған машиналарды композициялық оқытудың метаалгоритмі. Бэггинг - ағылш. bagging «қапшыққа салу». 2. Әзербайжан: torbalama 3. Қырғыз: баштык 4. Өзбек: xaltachalash 5. Түрік: torbalama 6. Ағылшын: bagging 7. Испан: harpillera 8. Неміс: Absacken 9. Француз: ensachage 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. bagging «қапшыққа салу») «бэггинг» сөзі қазақ тілінде «бэггинг» түрінде қолданылуы дұрыс деп санаймыз. | +6 |
50. | сбалансированная точность | теңгерімді дәлдік | сбалансированная точностьтеңгерімді дәлдікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Теңгерімді дәлдік - әр класс үшін толықтықтың арифметикалық орташа мәні. Баланс - лат. bilanx «екі таразы ыдысы бар». 2. Әзербайжан: balanslaşdırılmış dəqiqlik 3. Қырғыз: салмактуу тактык 4. Өзбек: muvozanatli aniqlik 5. Түрік: dengeli doğruluk 6. Ағылшын: balanced accuracy 7. Испан: precisión equilibrada 8. Неміс: ausgewogene Genauigkeit 9. Француз: précision équilibrée 10. Бекітілген нұсқасы: сбалансированность – теңгерімділік (2018 жылғы 6 сәуір); сбалансированный подход – теңгерімді көзқарас (2010 жылғы 23 желтоқсан) точность удвоенная – қосарланған дәлдік (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: сбалансированный рост - теңгерімді өсу; точность – дәлдік 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. bilanx «екі таразы ыдысы бар») «сбалансированный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «теңгерімді» сөзі бекітілген, заңнамада «теңгерімді» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «точность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәлдік» сөзі бекітілген, заңнамада «дәлдік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «сбалансированная точность» сөз тіркесі қазақ тіліне «теңгерімді дәлдік» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
51. | шариковый винт механический | механикалық шарикті бұранда | шариковый винт механическиймеханикалық шарикті бұранда Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Механикалық шарикті бұранда - жоғары дәлдіктегі жетек жүйелерін қолданумен байланысты көптеген міндеттерді қанағаттандыратын жоғары сапалы өнімдер. Винт – неміс. Gewinde – «кесу, ою». Механика – көне грек. μηχανικός «шебер». 2. Әзербайжан: top vida (mexaniki) 3. Қырғыз: тоголок бурама (механикалык) 4. Өзбек: vintli vint (mexanik) 5. Түрік: bilyalı vida (mekanik) 6. Ағылшын: ball screw (mechanical) 7. Испан: husillo de bolas (mecánico) 8. Неміс: Kugelumlaufspindel (mechanisch) 9. Француз: vis à billes (mécanique) 10. Бекітілген нұсқасы: шарикоподшипник – шарикті мойынтірек (2015 жылғы 6 қазан) винт – винт (2018 жылғы 14 желтоқсан) винт – бұранда (2015 жылғы 6 қазан) привод механический – механикалық жетек (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: шариковый – шарикті; винт – винт; рульдік бұранда - рулевой винт; механический – механикалық 12. Орыс тіліндегі «шарик» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шарик» сөзі бекітілген, заңнамада «шарик» сөзімен аударылған. Орыс тіліне неміс тілінен енген (неміс. Gewinde – «кесу, ою») «винт» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «винт», «бұранда» сөздері бекітілген, заңнамада «винт», «бұранда» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. μηχανικός «шебер») «механический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «механикалық» сөзі бекітілген, заңнамада «механикалық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «шариковый винт механический» сөз тіркесі қазақ тіліне «механикалықшарикті бұранда» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
52. | полосовой фильтр | жолақты сүзгі, тілме сүзгі | полосовой фильтржолақты сүзгі, тілме сүзгіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жолақты сүзгі - кейбір жиілік диапазонында орналасқан компоненттерді өткізетін сүзгі. Фильтр - лат. filtrum — «киіз». 2. Әзербайжан: bandpass filtri 3. Қырғыз: өткөрмө чыпка 4. Өзбек: bandpass filtri 5. Түрік: bant geçiren filtre 6. Ағылшын: bandpass filter 7. Испан: filtro de paso de banda 8. Неміс: Bandpassfilter 9. Француз: filtre passe-bande 10. Бекітілген нұсқасы: фильтр фазовый – фазалық сүзгі (2016 жылғы 28 маусым) полоса – жолақ (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: полоса – жолақ; фильтр – сүзгі; фильтр 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. filtrum — «киіз») «фильтр» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сүзгі» сөзі бекітілген, заңнамада «фильтр», «сүзгі» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «полоса» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жолақ» сөзі бекітілген, заңнамада «жолақ» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «полосовой фильтр» сөз тіркесі қазақ тіліне «жолақты сүзгі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
53. | пропускная способность | өткізу қабілеті, өткізімдік мүмкіндік | пропускная способностьөткізу қабілеті, өткізімдік мүмкіндікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өткізу қабілеті - арна, жүйе, торап арқылы уақыт бірлігіне өтетін бірліктердің (ақпарат, заттар, көлем) шекті санының арақатынасын көрсететін өлшеу сипаттамасы. 2. Әзербайжан: bant 3. Қырғыз: өткөрүү жөндөмдүүлүгү 4. Өзбек: tarmoqli kengligi 5. Түрік: bant genişliği 6. Ағылшын: bandwidth 7. Испан: banda ancha 8. Неміс: Bandbreite 9. Француз: bande passante 10. Бекітілген нұсқасы: способность пропускная – өткізу қабілеті (2016 жылғы 28 маусым) боевая возможность – жауынгерлік мүмкіндік (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: пропуск – өткізу; способность – қабілет; су өткізімдігі күшті топырақта - сильно проницаемых грунтах; мүмкіндік - возможность 12. Орыс тіліндегі «пропускная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өткізу» сөзі бекітілген, заңнамада «өткізу» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «способность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қабілет» сөзі бекітілген, заңнамада «қабілет» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «мүмкіндік» сөзі орыс тіліндегі «возможность» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «возможность» сөзінің баламасы ретінде алынған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «өткізімдік» сөзі «проницаемость» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «пропускная способность» сөз тіркесі қазақ тіліне «өткізу қабілеті» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
54. | анализ рыночной корзины | нарық себетін талдау, нарық қоржынын талдау | анализ рыночной корзинынарық себетін талдау, нарық қоржынын талдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Нарық себетін талдау - супермаркеттерден ең типтік, шаблонды сатып алуды іздеу (ассоциативті ережелерді іздеу). Анализ – көне грек. ἀνάλυσις «ыдырау, бөлу, бөлшектеу, бөлшектеу». Рынок – неміс. Ring — «шеңбер», «алаң». 2. Әзербайжан: səbət təhlili 3. Қырғыз: себетке талдоо 4. Өзбек: savat tahlili 5. Түрік: sepet analizi 6. Ағылшын: basket analysis 7. Испан: análisis de la cesta 8. Неміс: Korbanalyse 9. Француз: analyse du panier 10. Бекітілген нұсқасы: анализ – талдау (2020 жылғы 17 маусым) рыночная система – нарықтық жүйе; рыночная кондиция – нарық кондициясы; рыночный риск – рыноктық тәуекел (2017 жылғы 10 қараша) товарная корзина – тауар себеті (2017 жылғы 10 қараша) портфель заказов – тапсырыстар қоржыны (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: анализ – талдау, анализ; рынок – нарық, базар, рынок; корзина – себет; қоржын – портфель 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἀνάλυσις «ыдырау, бөлу, бөлшектеу, бөлшектеу») «анализ» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «талдау» сөзі бекітілген, заңнамада «талдау», «анализ» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне неміс тілінен енген (неміс. Ring — «шеңбер», «алаң») «рынок» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «нарық», «рынок» сөздері бекітілген, заңнамада «нарық», «рынок», «базар» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «корзина» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «себет» сөзі бекітілген, заңнамада «себет» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «қоржын» сөзі орыс тіліндегі «портфель» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «портфель» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «анализ рыночной корзины» сөз тіркесі қазақ тіліне «нарық себетін талдау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
55. | батч, пакет | батч; десте; пакет | батч, пакетбатч; десте; пакетСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Батч; десте- Windows амалдық жүйесінде орындалатын сценарий файлдарын жасау үшін қолданылатын бағдарламалау тілі, әдетте бұл файлдардың аяқталуы *. bat немесе *. cmd. Батч – ағылш. batch «партия, пакет, серия, топ». 2. Әзербайжан: dəstə 3. Қырғыз: партия 4. Өзбек: partiya 5. Түрік: parti 6. Ағылшын: batch 7. Испан: lote 8. Неміс: Stapel 9. Француз: lot 10. Бекітілген нұсқасы: пакеты данных – деректер пакеті (2016 жылғы 8 желтоқсан) язык управления пакетом – дестені басқару тілі (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: пакет – пакет, десте 12. Орыс тіліндегі «пакет» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «пакет», «десте» сөздері бекітілген, заңнамада «пакет», «десте» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «пакет» сөзі қазақ тіліне «десте» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. batch «партия, пакет, серия, топ») «батч» сөзі қазақ тілінде «батч» түрінде қолданылғанын дұрыс санаймыз. | +5 |
56. | нормализация батча | батчты нормалау | нормализация батчабатчты нормалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Батчты нормалау - нейрондық желілерді тиімді оқытуға кедергі келтіретін мәселені шешетін терең оқытуды жеделдету әдісі. Батч – ағылш. batch «партия, пакет, серия, топ». Норма - фр. normalisation «реттеу», normal - «дұрыс». 2. Әзербайжан: toplu normallaşdırma 3. Қырғыз: партияны нормалдаштыруу 4. Өзбек: partiyani normallashtirish 5. Түрік: toplu normalleştirme 6. Ағылшын: batch normalization 7. Испан: normalización por lotes 8. Неміс: Chargennormalisierung 9. Француз: normalisation par lots 10. Бекітілген нұсқасы: нормализация – нормаландыру, нормалау (2018 жылғы 29 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: нормализация – нормаландыру, нормалау 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (фр. normalisation «реттеу», normal - «дұрыс») «нормализация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «нормаландыру», «нормалау» сөздері бекітілген, заңнамада «нормаландыру», «нормалау» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. batch «партия, пакет, серия, топ») «батч» сөзі қазақ тілінде «батч» түрінде қолданылғанын дұрыс деп санаймыз. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «нормализация батча» сөз тіркесі қазақ тіліне «батчты нормалау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
57. | размер партии | партия мөлшері, партия өлшемі | размер партиипартия мөлшері, партия өлшеміСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Партия мөлшері - технологиялық процесте үзіліссіз немесе қайта қосусыз дәйекті өндірілген өнімнің мәні. Партия - лат. partīre «бөлу». 2. Әзербайжан: partiyanın ölçüsü 3. Қырғыз: топтун көлөмү 4. Өзбек: partiyaning hajmi 5. Түрік: Parti boyutu 6. Ағылшын: batch size 7. Испан: tamaño del lote 8. Неміс: Chargengröße 9. Француз: taille du lot 10. Бекітілген нұсқасы: анализ партии – партияны талдау (2020 жылғы 17 маусым) размеры пламени – жалын мөлшері (2016 жылғы 9 желтоқсан) электр кедергiсінің өлшемі – мера электрического сопротивления (2018 жылғы 29 қараша) өлшем бірлігі – единица измерения (2016 жылғы 28 маусым) объем спроса – сұраныс көлемі (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: размер – көлем, өлшем; партия – партия, лек 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. partīre «бөлу») «партия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «партия» сөзі бекітілген, заңнамада «партия», «лек» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «размер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «мөлшер» сөзі бекітілген, заңнамада «көлем», «өлшем» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «өлшем» сөзі орыс тіліндегі «мера», «измерение» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «мера», «измерение» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «размер партии» сөз тіркесі қазақ тіліне «партия мөлшері» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
58. | аккумулятор, батарея | аккумулятор, батарея | аккумулятор, батареяаккумулятор, батареяСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аккумулятор, батарея (лат. accumulator – «жинаушы», лат. accumulo - «жинаймын») - энергияны кейін пайдалану мақсатында сақтауға арналған құрылғы. Аккумулятор - лат. accumulator - «жинаушы», лат. accumulo - «жинаймын». Батарея - фр. batterie, battre «ұру». 2. Әзербайжан: batareya 3. Қырғыз: батарея 4. Өзбек: batareya 5. Түрік: pil 6. Ағылшын: battery 7. Испан: batería 8. Неміс: Batterie 9. Француз: batterie 10. Бекітілген нұсқасы: газовый аккумулятор – газ аккумулятор (2018 жылғы 29 қараша) батарея – батарея (2018 жылғы 29 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: аккумулятор – аккумулятор; батарея – батарея 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. accumulator - «жинаушы», лат. accumulo - «жинаймын») «аккумулятор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «аккумулятор» сөзі бекітілген, заңнамада «аккумулятор» сөзімен аударылған. Орыс тіліне француз тілінен енген (фр. batterie, battre «ұру») «батарея» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «батарея» сөзі бекітілген, заңнамада «батарея» сөзімен аударылған. | +6 |
59. | монитор батареи | батарея мониторы | монитор батареибатарея мониторыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Батарея мониторы - батарея күйін бақылауға, оның сыйымдылығы мен қалдық ресурсының төмендеуіне мониторинг жасауға арналған бірінші және жалғыз құрылғы. Батарея - фр. batterie, battre «ұру». Монитор - лат. monitor «еске түсіретін, қадағалайтын». 2. Әзербайжан: batareya monitoru 3. Қырғыз: батареянын монитору 4. Өзбек: батареянын монитору 5. Түрік: pil monitörü 6. Ағылшын: battery monitor 7. Испан: monitor de batería 8. Неміс: Batteriemonitor 9. Француз: moniteur de batterie 10. Бекітілген нұсқасы: батарея – батарея (2018 жылғы 29 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: монитор – монитор; батарея – батарея 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. monitor «еске түсіретін, қадағалайтын») «батарея» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «батарея» сөзі бекітілген, заңнамада «батарея» сөзімен аударылған. Орыс тіліне француз тілінен енген (фр. batterie, battre «ұру») «монитор» сөзі заңнамада «монитор» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «монитор батареи» сөз тіркесі қазақ тіліне «батарея мониторы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
60. | схема защиты аккумулятора | аккумуляторды қорғау схемасы | схема защиты аккумуляторааккумуляторды қорғау схемасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аккумуляторды қорғау схемасы литий-ионды аккумулятордың кернеуін бақылайды және батареяның кернеуі бұғаттау шегінен төмендеген кезде батареяны терең разрядтан қорғау үшін жүктемені ажыратады. Батарея - фр. batterie, battre «ұру». Схема - грек. σχμμα «бет әлпеті, қалып, фигура». Аккумулятор - лат. accumulator «жинаушы», лат. accumulo «жинаймын». 2. Әзербайжан: batareyanın qorunması dövrəsi 3. Қырғыз: батареяны коргоо схемасы 4. Өзбек: batareyani himoya qilish davri 5. Түрік: pil koruma devresi 6. Ағылшын: battery protection circuit 7. Испан: circuito de protección de batería 8. Неміс: Batterieschutzschaltung 9. Француз: circuit de protection de la batterie 10. Бекітілген нұсқасы: газовый аккумулятор – газ аккумулятор (2018 жылғы 29 қараша) батарея – батарея (2018 жылғы 29 қараша) защита – қорғаныс, қорғау (2020 жылғы 17 маусым) схема – тәсім (2015 жылғы 15 желтоқсан) логическая микросхема – логикалық микросұлба (2018 жылғы 14 желтоқсан) монтажная схема – құрастыру схемасы (2007 жылғы 29 маусым) схема – сұлба (1998 жылғы 24 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: схемы очистки - тазалау тәсімі; схема – сұлба, схема; защита – қорғау, қорғаныс; аккумулятор – аккумулятор 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. σχμμα «бет әлпеті, қалып, фигура») «схема» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «схема», «сұлба», «тәсім» сөздері бекітілген, заңнамада «схема», «сұлба», «тәсім» сөздерімен аударылған. Алайда «Қазақ сөздігінде» «тәсім» сөзі берілмеген. Орыс тіліндегі «защита» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қорғаныс», «қорғау» сөздері бекітілген, заңнамада «қорғаныс», «қорғау» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. accumulator - «жинаушы», лат. accumulo - «жинаймын») «аккумулятор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «аккумулятор» сөзі бекітілген, заңнамада «аккумулятор» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «схема защиты аккумулятора» сөз тіркесі қазақ тіліне «аккумуляторды қорғау схемасы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
61. | поиск балки | арқалықты іздеу | поиск балкиарқалықты іздеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Арқалықты іздеу - эвристикалық іздеу алгоритмі, ол графикті шектеулі жиынтықтағы ең перспективалы түйінді кеңейту арқылы түсіндіреді. Балка – нем. balke «бөрене». 2. Әзербайжан: şüa axtarışı 3. Қырғыз: нур издөө 4. Өзбек: nurni qidirish 5. Түрік: ışın araması 6. Ағылшын: beam search 7. Испан: búsqueda de haz 8. Неміс: Strahlensuche 9. Француз: recherche de faisceau 10. Бекітілген нұсқасы: поиск - іздеу (2020 жылғы 17 маусым) изгиб балки – арқалықтың иілуі (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: поиск - іздеу; балка – арқалық 12. Орыс тіліндегі «поикс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «іздеу» сөзі бекітілген, заңнамада «іздеу», «іздестіру» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне неміс тілінен енген (нем. balke «бөрене») «балка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «арқалық» сөзі бекітілген, заңнамада «арқалық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «поиск балки» сөз тіркесі қазақ тіліне «арқалықты іздеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
62. | ремень | белдік | ременьбелдікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Белдік - екі немесе одан да көп шкивтер арасында механикалық энергияны беруге арналған, сақинамен жабылған таспа болып табылатын машинаның бөлігі. 2. Әзербайжан: kəmər 3. Қырғыз: кур 4. Өзбек: kamar 5. Түрік: kemer 6. Ағылшын: belt 7. Испан: cinturón 8. Неміс: Gürtel 9. Француз: ceinture 10. Бекітілген нұсқасы: ремень тяговая – тартым белдігі (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: ремень – белдік, белбеу 12. Орыс тіліндегі «ремень» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «белдік» сөзі бекітілген, заңнамада «белдік», «белбеу» сөздерімен аударылған. «Қазақ сөздігінде» «белбеу» сөзіне «киім сыртынан буыну үшін ыңғайлап жасалған ұзынша шүберек, ілмегі бар таспа тәрізді бұйым», «былғарыдан, қайыстан жасалған белдік» деген анықтама берілген. «Қазақ сөздігінде» «белдік» сөзіне «қайыстан, былғарыдан жасалған белбеу», «тартпа, төсайыл», «арбаның екі доңғалақ арасын қосып тұратын бел ағаш», «биік жер деңгейі, белдеу» (география), «бел ортасы, белі» деген анықтама берілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «ремень» сөзі қазақ тіліне «белдік» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
63. | бенчмаркинг, сопоставительный анализ | бенчмаркинг; салғастырмалы талдау, салыстырмалы талдау | бенчмаркинг, сопоставительный анализбенчмаркинг; салғастырмалы талдау, салыстырмалы талдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бенчмаркинг, салғастырмалы талдау - өз жұмысын жақсарту мақсатында кәсіпорынның тиімді жұмыс істеуінің қолда бар мысалдарын айқындау, түсіну және бейімдеу процесі ретінде эталондық көрсеткіштер негізіндегі салыстырмалы талдау. Анализ – көне грек. ἀνάλυσις «ыдырау, бөлу, бөлшектеу». Бенчмаркинг – ағыл. benchmarking – «есептеу нүктесі», «шабылған нәрсе» 2. Әзербайжан: müqayisə 3. Қырғыз: салыштыруу 4. Өзбек: benchmarking 5. Түрік: kıyaslama 6. Ағылшын: benchmarking 7. Испан: evaluación comparativa 8. Неміс: Benchmarking 9. Француз: analyse comparative 10. Бекітілген нұсқасы: сравнительно-сопоставительная грамматика – салыстырмалы-салғастырмалы грамматика (2020 жылғы 25 қараша) анализ – талдау (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: бенчмаркинг – бенчмаркинг; сопоставительный – салыстырмалы, салғастырмалы; анализ – талдау 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағыл. benchmarking – «есептеу нүктесі», «шабылған нәрсе») «бенчмаркинг» сөзі заңнамада «бенчмаркинг» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «сопоставительный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «салғастырмалы» сөзі бекітілген, заңнамада «салғастырмалы», «салыстырмалы» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἀνάλυσις «ыдырау, бөлу, бөлшектеу, бөлшектеу») «анализ» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «талдау» сөзі бекітілген, заңнамада «талдау», «анализ» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «сопоставительный анализ» сөз тіркесі қазақ тіліне «салғастырмалы талдау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
64. | поиск по первому наилучшему совпадению | бірінші ең жақсы сәйкестік бойынша іздеу | поиск по первому наилучшему совпадениюбірінші ең жақсы сәйкестік бойынша іздеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бірінші ең жақсы сәйкестік бойынша іздеу - көрсетілген ережеге сәйкес таңдалған ең перспективалы түйіндерді кеңейту арқылы графикті зерттейтін іздеу алгоритмі. 2. Әзербайжан: ən yaxşı axtarış 3. Қырғыз: мыкты издөө 4. Өзбек: eng yaxshi qidiruv 5. Түрік: en iyi arama 6. Ағылшын: best-first search 7. Испан: la mejor primera búsqueda 8. Неміс: Best-First-Suche 9. Француз: meilleure première recherche 10. Бекітілген нұсқасы: поиск - іздеу (2020 жылғы 17 маусым) детектор совпадений – сәйкестік детекторы (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: поиск - іздеу; первый – бірінші, алғашқы, бастапқы; наилучший – ең озық; ең үздік, ең жақсы; совпадение – сәйкестік 12. Орыс тіліндегі «поикс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «іздеу» сөзі бекітілген, заңнамада «іздеу», «іздестіру» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «первый» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бірінші», «алғашқы», «бастапқы» сөздері бекітілген, заңнамада «бірінші», «алғашқы», «бастапқы» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «наилучший» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ең озық»; «ең үздік», «ең жақсы» сөздері бекітілген, заңнамада «ең озық»; «ең үздік», «ең жақсы» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «совпадение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сәйкестік» сөзі бекітілген, заңнамада «сәйкестік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «поиск по первому наилучшему совпадению» сөз тіркесі қазақ тіліне «бірінші ең жақсы сәйкестік бойынша іздеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +2 |
65. | бета-тестирование | бета-тестілеу | бета-тестированиебета-тестілеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бета-тестілеу - өнімнің дайын нұсқасын (әдетте бағдарламалық қамтылым немесе аппараттық құрал) өнімді жаппай тұтынушыға нарыққа шығарар алдында оларды кейіннен жою үшін оның жұмысындағы қателіктердің максималды санын анықтау үшін қарқынды пайдалану. Бета - грек. βήτα - грек алфавитінің 2-ші әрпі. Тест - ағылш. «сынақ, тексеріс». 2. Әзербайжан: beta testi 3. Қырғыз: бета тестирлөө 4. Өзбек: beta-sinov 5. Түрік: Beta testi 6. Ағылшын: beta testing 7. Испан: prueba beta 8. Неміс: Beta-test 9. Француз: Tests bêta 10. Бекітілген нұсқасы: бета-спектр – бета-спектр (2018 жылғы 5 қазан) тестирование – тестілеу (2016 жылғы 8 желтоқсан) типтік әдіс – типовой прием (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: тестирование – тестілеу; бета - бета 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. βήτα - грек алфавитінің 2-ші әрпі») «бета» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бета» сөзі бекітілген, заңнамада «бета» сөзімен аударылған. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. «сынақ, тексеріс») «тестирование» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тестілеу» сөзі бекітілген, заңнамада «тестілеу» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «бета-тестирование» сөзі қазақ тіліне «бета-тестілеу» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
66. | предвзятость | алдын ала біржақты пікір; күні бұрын шешілген ой; теріс түсінік; алдын алушылық | предвзятостьалдын ала біржақты пікір; күні бұрын шешілген ой; теріс түсінік; алдын алушылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Алдын ала қалыптасқан теріс пікір. 2. Әзербайжан: qərəz 3. Қырғыз: бир жактуулук 4. Өзбек: tarafkashlik 5. Түрік: önyargı 6. Ағылшын: bias 7. Испан: parcialidad 8. Неміс: Vorspannen 9. Француз: biais 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: без нравоучений и предвзятости - насихатсыз, біржақтылық көрсетпей; личная предвзятость - жалған наным 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «предвзятость» сөзі заңнамада «біржақтылық», «наным» сөздерімен, ал сөздіктерді «күні бұрын шешілген ой», «теріс түсінік» сөз тіркестерімен аударылғаны. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Біздіңше, «предвзятость» сөзін «алдын ала біржақты пікір» сөз тіркесімен аудару керек сияқты. | -4 |
67. | дилемма смещения-дисперсии | ығысу-дисперсия диллемасы | дилемма смещения-дисперсииығысу-дисперсия диллемасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ығысу-дисперсия диллемасы - болжау модельдерінің жиынтығының қасиеті, онда қолжетімді мәліметтерден аз ауытқуы бар модельдер жаңа деректерде жоғары дисперсияға ие болады және керісінше. Дисперсия - лат. dispersio «шашырау». Дилемма – грек. δί-λημμα «екі лемма». 2. Әзербайжан: bias-varyans alqı-satqısı 3. Қырғыз: дисперсиялык айырмачылык 4. Өзбек: noaniq-variance savdo-sotiq 5. Түрік: önyargı-varyans değiş tokuşu 6. Ағылшын: bias-variance tradeoff 7. Испан: compensación sesgo-varianza 8. Неміс: Bias-Varianz-Kompromiss 9. Француз: compromis biais-variance 10. Бекітілген нұсқасы: дилемма – дилемма (2016 жылғы 8 желтоқсан) электрическое смещение – электрлік ығысу (2016 жылғы 28 маусым) дисперсия – дисперсия (2018 жылғы 5 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: дилемма – дилемма; смещение – араласу, ығысу; дисперсия – дисперсия 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. δί-λημμα «екі лемма») «дилемма» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дилемма» сөзі бекітілген, заңнамада «дилемма» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «смещение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ығысу» сөзі бекітілген, заңнамада «ығысу», «араласу» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. dispersio «шашырау») «дисперсия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дисперсия» сөзі бекітілген, заңнамада «дисперсия» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «дилемма смещения-дисперсии» сөз тіркесі қазақ тіліне «ығысу-дисперсиядиллемасы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
68. | двунаправленный поиск | қосбағытты іздеу | двунаправленный поискқосбағытты іздеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қосбағытты іздеу - бағдарланған графикте бастапқы төбесінен мақсатты төбесіне дейінгі ең қысқа жолды табатын графикті іздеу алгоритмі. 2. Әзербайжан: ikitərəfli axtarış 3. Қырғыз: эки тараптуу издөө 4. Өзбек: ikki tomonlama qidiruv 5. Түрік: çift yönlü arama 6. Ағылшын: bidirectional search 7. Испан: búsqueda bidireccional 8. Неміс: bidirektionale Suche 9. Француз: recherche bidirectionnelle 10. Бекітілген нұсқасы: поиск - іздеу (2020 жылғы 17 маусым) ответвитель направленный – бағытталған тармақтағыш (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: двунаправленный прибор учета - қос бағыттағы есепке алу аспабы; поиск - іздеу 12. Орыс тіліндегі «направленный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бағытталған» сөзі бекітілген, заңнамада «двунаправленный» сөзі «қос бағыттағы» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «поикс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «іздеу» сөзі бекітілген, заңнамада «іздеу», «іздестіру» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «двунаправленный поиск» сөз тіркесі қазақ тіліне «қосбағытты іздеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
69. | большие данные | мол дерек | большие данныемол дерекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мол дерек - бір мәнмәтіндегі, бірақ әртүрлі ұсыну форматтағы ақпараттың үнемі өсіп келе жатқан көлемінің, сонымен қатар тиімді және жылдам өңдеудің әдістері мен құралдарының жиынтығы. 2. Әзербайжан: böyük məlumatlar 3. Қырғыз: чоң маалыматтар 4. Өзбек: katta ma`lumotlar 5. Түрік: Büyük veri 6. Ағылшын: big data 7. Испан: big data 8. Неміс: Große Daten 9. Француз: Big Data 10. Бекітілген нұсқасы: статистические данные – статистикалық деректер (2016 жылғы 8 желтоқсан) большой центр – үлкен орталық (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: большой – үлкен, қомақты; данные – деректер, мәліметтер 12. Орыс тіліндегі «большой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «үлкен» сөзі бекітілген, заңнамада «үлкен», «қомақты» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «данные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «деректер» сөзі бекітілген, заңнамада «деректер», «мәліметтер» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «большие данные» сөз тіркесі қазақ тіліне «мол дерек» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
70. | урна (черное) | (қара) жәшік; «қоқыс салатын жәшік», «өлген адамның күлін сақтайтын ыдыс», «сайлау кезінде бюллетень салатын жәшік», «ваза, құмыра» | урна (черное)(қара) жәшік; | +6 |
71. | двоичный | екілік | двоичныйекілікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Екілік - екілік сандық жүйеге қатысты. 2. Әзербайжан: ikili 3. Қырғыз: бинардык 4. Өзбек: ikkilik 5. Түрік: ikili 6. Ағылшын: binary 7. Испан: binario/ binaria 8. Неміс: binär 9. Француз: binaire 10. Бекітілген нұсқасы: код двоичный – екілік код (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: двоичный – екілік 12. Орыс тіліндегі «двоичный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «екілік» сөзі бекітілген, заңнамада «екілік» сөзімен аударылған. | +5 |
72. | биоинформатика | биоинформатика | биоинформатика биоинформатикаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биоинформатика - молекулалық биологиялық деректерді талдаумен айналысатын ғылым. Биоинформатика – грек. βίος «өмір», фр. informatique; ағылш. computer science «компьютерлік ғылым». 2. Әзербайжан: bioinformatika 3. Қырғыз: биоинформатика 4. Өзбек: bioinformatika 5. Түрік: biyoinformatik 6. Ағылшын: bioinformatics 7. Испан: bioinformática 8. Неміс: Bioinformatik 9. Француз: bioinformatique 10. Бекітілген нұсқасы: информатизация – ақпараттандыру (2016 жылғы 28 маусым); автоинформатор – автоақпаратшы (2015 жылғы 15 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: биоинформатика – биоинформатика 12. Орыс тіліне грек және француз тілдерінен енген (грек. βίος «өмір» + фр. informatique») «биоинформатика» сөзі заңнамада «биоинформатика» сөзімен алынған. | +6 |
73. | биомиметика | биомиметика | биомиметикабиомиметикаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биомиметика - идеясы мен негізгі элементтері жабайы табиғаттан алынатын құрылғыларды, аспаптарды, механизмдерді немесе технологияларды жасау. Биомиметика - лат. bios «өмір» + mimesis «еліктеу». 2. Әзербайжан: biomimetika 3. Қырғыз: биомиметика 4. Өзбек: biomimetika 5. Түрік: biyomimetik 6. Ағылшын: biomimetics 7. Испан: biomiméticos 8. Неміс: Biomimetik 9. Француз: biomimétique 10. Бекітілген нұсқасы: адреномиметик – адреномиметик (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. bios «өмір» + mimesis «еліктеу») «биомиметика» сөзі қазақ тілінде «биомиметика» сөзімен қолданылғаны жөн деп санаймыз. | +5 |
74. | Бит | Бит | БитБитСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бит - ақпарат көлемін өлшеу бірлігі. Бит - ағылш. binary digit «екілік сан»; ағылш. bit «үзінді, бөлшек». 2. Әзербайжан: bit 3. Қырғыз: бит 4. Өзбек: bit 5. Түрік: bit 6. Ағылшын: bit 7. Испан: poco 8. Неміс: Bit 9. Француз: bit 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: бит – бит 12. Орыс тіліне ағылшын тілдерінен енген (ағылш. binary digit «екілік сан»; ағылш. bit «үзінді, бөлшек») «бит» сөзі заңнамада «бит» сөзімен алынған. | +6 |
75. | частота битовых ошибок (ber) | биттік қателер жиілігі | частота битовых ошибок (ber)биттік қателер жиілігіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биттік қателер жиілігі - уақыт бірлігіндегі бит қателіктерінің саны. Бит - ағылш. binary digit «екілік сан»; сонымен қатар сөз ойыны: ағылш. bit «үзінді, бөлшек». 2. Әзербайжан: bit səhv dərəcəsi 3. Қырғыз: бит катасы 4. Өзбек: bit xato darajasi 5. Түрік: bit hata oranı 6. Ағылшын: bit error rate (BER) 7. Испан: tasa de error de bit 8. Неміс: Bit Fehlerrate 9. Француз: le taux d`erreur binaire 10. Бекітілген нұсқасы: юридическая ошибка – заңдық қателік (2016 жылғы 7 желтоқсан) частота – жиілік (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: частота – жиілік; бит – бит; ошибка – қате, қателік 12. Орыс тіліне ағылшын тілдерінен енген (ағылш. binary digit «екілік сан»; ағылш. bit «үзінді, бөлшек») «бит» сөзі заңнамада «бит» сөзімен алынған. Орыс тіліндегі «частота» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жиілік» сөзі бекітілген, заңнамада «жиілік» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «ошибка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қате», «қателік» сөздері бекітілсе, заңнамада «қате», «қателік» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «частота битовых ошибок» сөз тіркесі қазақ тіліне «биттік қателер жиілігі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
76. | бит в секунду | секундтағы бит | бит в секундусекундтағы битСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Секундтағы бит - OSI немесе TCP/IP желілік моделінің физикалық деңгейінде қолданылатын ақпарат беру жылдамдығының негізгі бірлігі. Секунд - лат. secundus «екінші». Бит - ағылш. binary digit «екілік сан»; ағылш. bit «үзінді, бөлшек». 2. Әзербайжан: saniyədə bit 3. Қырғыз: секундасына бит 4. Өзбек: soniyada bit 5. Түрік: Saniye başına bit 6. Ағылшын: bits per second (BPS) 7. Испан: bits por segundo 8. Неміс: Bits pro Sekunde 9. Француз: bits par seconde 10. Бекітілген нұсқасы: ампер-секунда – ампер-секунд (2018 жылғы 5 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: бит – бит; секунд – секунд 12. Орыс тіліне ағылшын тілдерінен енген (ағылш. binary digit «екілік сан»; ағылш. bit «үзінді, бөлшек») «бит» сөзі заңнамада «бит» сөзімен алынған. Орыс тіліне латын тілдерінен енген (лат. secundus «екінші») «секунда» сөзі қазақ тіліндегі баламасы ретінде ретінде «секунд» сөзі бекітілсе, заңнамада «секунд» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «бит в секунду» сөз тіркесі қазақ тіліне «секундтағы бит» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
77. | модель черного ящика | қара жәшік моделі | модель черного ящикақара жәшік моделіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қара жәшік моделі - жүйенің құрамдас бөліктерінің қасиеттері мен қатынастарының орнына жүйенің өзгеретін жағдайларға реакциясы зерттелетін жүйелерді зерттеу әдісі. Модель - лат. modulus «өлшем, аналог, үлгі». 2. Әзербайжан: qara qutu modeli 3. Қырғыз: кара кутунун модели 4. Өзбек: qora quti modeli 5. Түрік: kara kutu modeli 6. Ағылшын: black box model 7. Испан: modelo de caja negra 8. Неміс: Black-Box-Modell 9. Француз: modèle de boîte noire 10. Бекітілген нұсқасы: модель – модель (2018 жылғы 27 маусым) ящик для рукавов – жеңқұбырға арналған жәшік (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: модель – модель; черный – қара; ящик – жәшік 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. modulus «өлшем, аналог, үлгі») «модель» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде ретінде «модель» сөзі бекітілсе, заңнамада «модель», «үлгі» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «черный» сөзі заңнамада «қара» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «ящик» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жәшік» сөзі бекітілген, заңнамада «жәшік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «модель черного ящика» сөз тіркесі қазақ тіліне «қара жәшік моделі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
78. | структурная схема | құрылымдық схема | структурная схемақұрылымдық схемаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құрылымдық схема - объектінің элементар байланыстарының және олардың арасындағы байланыстардың жиынтығы, графикалық модельдің бір түрі. Схема - лат. schema - грек. σχμμα «бет әлпет, қалып, фигура». Структура - лат. structūra «құрылым». 2. Әзербайжан: blok diaqram 3. Қырғыз: блок-схема 4. Өзбек: blok diagrammasi 5. Түрік: blok diyagramı 6. Ағылшын: block diagram 7. Испан: diagrama de bloques 8. Неміс: Blockdiagramm 9. Француз: diagramme 10. Бекітілген нұсқасы: схема – тәсім (2015 жылғы 15 желтоқсан) логическая микросхема – логикалық микросұлба (2018 жылғы 14 желтоқсан) монтажная схема – құрастыру схемасы (2007 жылғы 29 маусым) схема – сұлба (1998 жылғы 24 маусым) кризис структурный – құрылымдық дағдарыс (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: схемы очистки - тазалау тәсімі; схема – сұлба, схема; структурный – құрылымдық 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. σχμμα «бет әлпеті, қалып, фигура») «схема» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «схема», «сұлба», «тәсім» сөздері бекітілген, заңнамада «схема», «сұлба», «тәсім» сөздерімен аударылған. Алайда «Қазақ сөздігінде» «тәсім» сөзі берілмеген. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. structūra «құрылым») «структура» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «құрылым» сөзі бекітілген, заңнамада «құрылым» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «структурная схема» сөз тіркесі қазақ тіліне «құрылымдық схема» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
79. | булева алгебра, алгебра логики | бульдік алгебра, логика алгебрасы | булева алгебра, алгебра логикибульдік алгебра, логика алгебрасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бульдік алгебра, логика алгебрасы - математиканың логикалық мағыналары (шындық немесе жалғандық) және оларға қатысты логикалық амалдар тұрғысынан қарастырылатын пікірлерді зерттейтін бөлімі. Алгебра - араб. әл-джабр اَلْجَبْرُ «толықтыру». Логика - көне грек. λογική «дұрыс ойлау туралы ғылым», «ойлау қабілеті», көне грек. λόγος «логос», «пайымдау». 2. Әзербайжан: boole cəbri 3. Қырғыз: буль алгебрасы 4. Өзбек: mantiqiy algebra 5. Түрік: boole cebri 6. Ағылшын: boolean algebra 7. Испан: álgebra de Boole 8. Неміс: boolsche Algebra 9. Француз: Algèbre de Boole 10. Бекітілген нұсқасы: алгебра множеств – жиын алгебрасы (1971-1981) логика – логика (2018 жылғы 27 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: логика – логика; алгебра – алгебра; булева алгебра – оқиғалар алгебрасы 12. Орыс тіліне араб тілінен енген (араб. әл-джабр اَلْجَبْرُ «толықтыру») «алгебра» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «алгебра» сөзі бекітілген, заңнамада «алгебра» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. λογική «дұрыс ойлау туралы ғылым», «ойлау қабілеті», көне грек. λόγος «логос», «пайымдау») «логика» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «логика» сөзі бекітілген, заңнамада «логика» сөзімен аударылған. Сонымен қатар «булева алгебра» сөз тіркесі заңнамада «оқиғалар алгебрасы» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «булева алгебра» және сөз тіркесі қазақ тіліне «бульдік алгебра» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «алгебра логики» және сөз тіркесі қазақ тіліне «логика алгебрасы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
80. | бустинг (увеличивание) | бустинг | бустинг (увеличивание)бустингСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бустинг - машиналық оқытудың композициялық мета алгоритмі, негізінен, мұғаліммен бірге оқытуда ығысуды, сондай-ақ дисперсияны азайту үшін қолданылады. Бустинг - ағылш. boosting «күшейту». 2. Әзербайжан: artırmaq 3. Қырғыз: жогорулатуу 4. Өзбек: kuchaytirish 5. Түрік: artırma 6. Ағылшын: boosting 7. Испан: impulsando 8. Неміс: erhöhen 9. Француз: stimulant 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: увеличивание - увеличивание количества – көлемін көтеру 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. boosting «күшейту») «бустинг» сөзі қазақ тілінде «бустинг» түрінде қолданылғаны дұрыс деп санаймыз. | +6 |
81. | бутстрепинг | бутстрепинг | бутстрепингбутстрепингСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бутстрепинг - бағдарламалау тілінің компиляторын құру әдісі, онда компилятор кодының едәуір бөлігі мақсатты тілде жасалады. Бутстрепинг – ағылш. bootstrapping «көз, етіктің артқы жағындағы ілмек». 2. Әзербайжан: açılış 3. Қырғыз: жүктөө 4. Өзбек: yuklash 5. Түрік: önyükleme 6. Ағылшын: bootstrapping 7. Испан: bootstrapping 8. Неміс: Bootstrapping 9. Француз: amorçage 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. bootstrapping «көз, етіктің артқы жағындағы ілмек») «бутстрепинг» сөзі қазақ тілінде «бутстрепинг» түрінде қолданылғаны дұрыс деп санаймыз. | +5 |
82. | ограниченный вход и ограниченный выход (бибо) | шектеулі кіріс және шектеулі шығыс | ограниченный вход и ограниченный выход (бибо)шектеулі кіріс және шектеулі шығысСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шектеулі кіріс және шектеулі шығыс келген деректерді қабылдайтын сызықтық сигналдар мен жүйелер үшін тұрақтылық формасы. 2. Әзербайжан: sərhədli giriş və məhdud çıxış 3. Қырғыз: чектелген-киргизүү жана чектелген-чыгуу 4. Өзбек: cheklangan kirish va cheklangan chiqish 5. Түрік: sınırlı girdi ve sınırlı çıktı 6. Ағылшын: bounded-input and bounded-output (BIBO) 7. Испан: entrada acotada y salida acotada 8. Неміс: Bounded-Input und Bounded-Output 9. Француз: entrée bornée et sortie bornée 10. Бекітілген нұсқасы: вход – кіру (2015 жылғы 11 желтоқсан) кіріс шама - величина входная (2016 жылғы 28 маусым) входное гнездо – кіріс ұясы (2004 жылғы 31 наурыз) кеден кірісі - таможенные доходы (2016 жылғы 8 желтоқсан) выход – шығу (2015 жылғы 11 желтоқсан) данные выходные - шығыс мәліметтер (2016 жылғы 8 желтоқсан); ограниченное поручение – шектелген тапсырма (2017 жылғы 10 қараша) ограничение ответственности – жауапкершілікті шектеу (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: ограниченный – шектеулі; вход – кіру, кіріс; выход – шығу, шығыс, шықпа 12. Орыс тіліндегі «ограниченный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шектелген» сөзі бекітілген, заңнамада «шектеулі» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «вход» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кіру», «кіріс» сөздері бекітілсе, заңнамада «кіру», «кіріс» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «кіріс» сөзі орыс тіліндегі «доход» сөзінің баламасы ретінде де бекітіліп, заңнамада «доход» сөзінің баламасы ретінде алынған. Орыс тіліндегі «выход» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шығу», «шығыс», сөздері бекітілсе, заңнамада «шығу», «шығыс» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «шығыс» сөзі орыс тіліндегі «расход» сөзінің баламасы ретінде де бекітіліп, заңнамада «расход» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «ограниченный вход и ограниченный выход» сөз тіркесі қазақ тіліне «шектеулі кіріс және шектеулі шығыс» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
83. | ограничивающий объем | шектеуші көлем | ограничивающий объемшектеуші көлемСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шектеуші көлем - қарапайым геометриялық фигуралар, онда күрделі нысандар енеді. 2. Әзербайжан: hədd həcmi 3. Қырғыз: чектөө көлөмү 4. Өзбек: chegara hajmi 5. Түрік: sınırlayıcı hacim 6. Ағылшын: bounding volume 7. Испан: volumen límite 8. Неміс: Begrenzungsvolumen 9. Француз: volume englobant 10.Бекітілген нұсқасы: ограничивающие условия в оценке – бағалаудағы шектеуші шарттар (2006 жылғы 27 қазан) объем спроса – сұраныс көлемі (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: ограничивающий – шектеуші; объем – көлем, мөлшер 12. Орыс тіліндегі «ограничивающий» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шектеуші» сөзі бекітілген, заңнамада «шектеуші» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «объем» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «көлем» сөзі бекітілген, заңнамада «көлем», «мөлшер» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «ограничивающий объем» сөз тіркесі қазақ тіліне «шектеуші көлем» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
84. | фигурные скобки | өрнек жақшалар | фигурные скобкиөрнек жақшаларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өрнек жақшалар - С программалау тілінің маңызды элементі. Программалауда өрнек жақшалар оператор (si, C++, Java, Perl және PHP) немесе түсініктеме (Паскаль), тізім (Mathematica-да), анонимді хэш массивін (Perl-де, хэш элементіне қол жеткізу үшін басқа позицияларда), сөздікті (Python-да) немесе жиынтықты (желі) құруға қызмет ете алады. Фигура - лат. figura «сыртқы түр, бейне». 2. Әзербайжан: fiqurlu mötərizə 3. Қырғыз: кашаа формасы 4. Өзбек: qavslar 5. Түрік: parantez 6. Ағылшын: braces 7. Испан: tirantes 8. Неміс: Zahnspange 9. Француз: croisillons 10. Бекітілген нұсқасы: фигурные скобки – өрнек жақша (2003 жылғы 2 шілде) 11. Заңнамадағы қолданысы:фигурный – пішінді; скобка – жақша 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. figura «сыртқы түр, бейне») «фигура» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өрнек» сөзі бекітілген, заңнамада «пішінді» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «скобка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жақша» сөзі бекітілсе, заңнамада «жақша» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «фигурные скобки» сөз тіркесі қазақ тіліне «өрнек жақшалар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
85. | скобки | жақшалар | скобкижақшаларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жақшалар - әртүрлі салаларда қолданылатын жұп белгілер. Атап айтқанда, кез келген операцияның басымдылығын белгілеу үшін қолданылады. 2. Әзербайжан: mötərizələr 3. Қырғыз: кашаа 4. Өзбек: qavslar 5. Түрік: parantez 6. Ағылшын: brackets 7. Испан: paréntesis 8. Неміс: Klammern 9. Француз: parenthèses 10. Бекітілген нұсқасы: фигурные скобки – өрнек жақша (2003 жылғы 2 шілде) 11. Заңнамадағы қолданысы:скобка – жақша 12. Орыс тіліндегі «скобка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жақша» сөзі бекітілсе, заңнамада «жақша» сөзімен аударылған. | +4 |
86. | нейрокомпьютерный интерфейс | нейрокомпьютерлік интерфейс | нейрокомпьютерный интерфейснейрокомпьютерлік интерфейсСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Нейрокомпьютерлік интерфейс - ми мен электронды құрылғы (мысалы, компьютер) арасында ақпарат алмасу үшін әзірленген жүйе. Нейро - көне грек. νευρο «сіңір, желбезек». Компьютер - ағылш. computer «есептеуіш». Интерфейс - лат. inter «арасындағы» + facies «бет, беті». 2. Әзербайжан: neyrokompüter interfeysi 3. Қырғыз: нейрокомпьютер интерфейси 4. Өзбек: neyrokompyuter interfeysi 5. Түрік: nörobilgisayar arayüzü 6. Ағылшын: brain machine interfaces 7. Испан: interfaz de neurocomputadora 8. Неміс: Neurocomputer-Schnittstelle 9. Француз: interface de neuro-ordinateur 10. Бекітілген нұсқасы: нейролингвистика – нейролингвистика (2003 жылғы 24 желтоқсан) компьютер – компьютер (2014 жылғы 11 желтоқсан) интерфейс – интерфейс (2019 жылғы 30 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:нейрокомпьютерный интерфейс – нейрокомпьютерлік интерфейс 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. νευρο «сіңір, желбезек») «нейро» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «нейро» сөзі бекітілген, заңнамада «нейро» сөзімен аударылған. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. computer «есептеуіш») «компьютер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «компьютер» сөзі бекітілген, заңнамада «компьютер» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. inter «арасындағы» + facies «бет, беті») «интерфейс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «интерфейс» сөзі бекітілген, заңнамада «интерфейс» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «нейрокомпьютерный интерфейс» сөз тіркесі қазақ тіліне «нейрокомпьютерлік интерфейс» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
87. | латунь | жез | латуньжезСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жез - мыс негізіндегі қос немесе көп компонентті қорытпа. Мұнда негізгі қоспалаушы компонент мырыш болып табылады, кейде қалайы, никель, қорғасын, марганец, темір және басқа элементтер қосылады. Латунь - итал. *lattone, венец. lаtоn latta «қаңылтыр». 2. Әзербайжан: pirinç 3. Қырғыз: жез 4. Өзбек: guruch 5. Түрік: pirinç 6. Ағылшын: brass 7. Испан: latón 8. Неміс: Messing 9. Француз: laiton 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы:латунь – латунь 12. Орыс тіліне италян тілінен енген (итал. *lattone, венец. lаtоn latta «қаңылтыр») «латунь» сөзі заңнамада «жез»,«латунь» сөздерімен, ал сөздіктерде «жез» сөзімен аударылған. | +5 |
88. | поиск в ширину | ені бойынша іздеу, көлденеңді іздеу | поиск в ширинуені бойынша іздеу, көлденеңді іздеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ені бойынша іздеу - графиктермен жұмыс істеу үшін көптеген маңызды алгоритмдердің негізі болып табылатын графикті айналып өтудің қарапайым алгоритмдерінің бірі. 2. Әзербайжан: genişlik ilk axtarış 3. Қырғыз: биринчи издөө 4. Өзбек: kenglik bo`yicha birinchi qidiruv 5. Түрік: enine arama 6. Ағылшын: breadth-first search (BFS) 7. Испан: búsqueda primero en amplitud 8. Неміс: Breitensuche 9. Француз: recherche en largeur en premier 10. Бекітілген нұсқасы: поиск - іздеу (2020 жылғы 17 маусым) парциальная ширина – парциалдық ен (2018 жылғы 29 қараша) көлденең қатаңдық – жесткость поперечная (2015 жылғы 14 желтоқсан) көлденең жол – горизонталь (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:поиск - іздеу; ширина – ен; көлденең – поперечная, горизонталь 12. Орыс тіліндегі «поикс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «іздеу» сөзі бекітілген, заңнамада «іздеу», «іздестіру» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «ширина» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ен» сөзі бекітілген, заңнамада «ен» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «көлденең» сөзі орыс тіліндегі «поперечная», «горизонталь» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «поперечная», «горизонталь» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «поиск в ширину» сөз тіркесі қазақ тіліне «ені бойынша іздеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
89. | яркость | жарықтылық | яркостьжарықтылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жарықтылық — осы бағытта жіберілетін жарық ағыны, осы бағытқа жақын кіші (элементар) дене бұрышына және бақылау осіне перпендикуляр жазықтыққа көз ауданының проекциясына бөлінген. 2. Әзербайжан: parlaqlıq 3. Қырғыз: жарыктык 4. Өзбек: nashrida 5. Түрік: parlaklık 6. Ағылшын: brightness 7. Испан: brillo 8. Неміс: Helligkeit 9. Француз: luminosité 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы:коэффициент яркости - жарықтылық коэффициенті 12. Орыс тіліндегі «яркость» сөзі заңнамада «жарықтылық» сөзімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «яркость» сөзі қазақ тіліне «жарықтылық» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
90. | перебой | кідіріс; іркіліс; тоқтату (эл.) | перебойкідіріс; іркіліс; тоқтату (эл.)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кідіріс (эл.) - мерзімді түрде қайталанатын кідіріс, қандай да бір жағдайда тоқтата тұру, үзіліс, тұрақсыздық. 2. Әзербайжан: qaralma 3. Қырғыз: токтатоо 4. Өзбек: jigarrang 5. Түрік: kesinti 6. Ағылшын: brownout 7. Испан: apagón 8. Неміс: Brownout 9. Француз: brunissement 10. Бекітілген нұсқасы: движение бесперебойное – толассыз қозғалыс (2015 жылғы 6 қазан) перебой – іркіліс (1971-1981) тоқтату – приостановка (2016 жылғы 28 маусым); тоқтату – прекращение (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:бесперебойное питание – үздiксiз қоректендіру; перебойные годы - кідіріс жылдары; тоқтату - остановить 12. Орыс тіліндегі «перебой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «іркіліс» сөзі бекітілген, заңнамада «кідіріс» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «тоқтату» сөзі орыс тіліндегі «приостановка» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «остановить» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «перебой» сөзі қазақ тіліне «кідіріс» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
91. | полный перебор | толықтай іріктеу | полный перебортолықтай іріктеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Толықтай іріктеу - мүмкін болатын барлық нұсқаларды таңдау арқылы мәселені шешу әдісі. 2. Әзербайжан: kobud zorla axtarış 3. Қырғыз: одоно күч менен издөө 4. Өзбек: qo`pol kuch bilan qidirish 5. Түрік: kaba kuvvet arama 6. Ағылшын: brute-force search 7. Испан: búsqueda de fuerza bruta 8. Неміс: Brute-Force-Suche 9. Француз: recherche par force brute 10. Бекітілген нұсқасы: курс полный – толық курс (2019 жылғы 6 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:полный – толық; толықтай; оперечных переборках - көлденең сұрыптаулары 12. Орыс тіліндегі «полный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «толық» сөзі бекітілген, заңнамада «толық»; «толықтай» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «перебор» сөзі заңнамада «сұрыптау» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «полный перебор» сөз тіркесі қазақ тіліне «толықтай іріктеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда бұл терминнің информатика саласында қолданылатын мағынасын сала мамандарымен терең зерттеу қажет деп санаймыз. | +6 |
92. | пузырьковая сортировка | көпіршікті сұрыптау | пузырьковая сортировкакөпіршікті сұрыптауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көпіршікті сұрыптау - квадраттық сұрыптау алгоритмдерінің бірі. Алгоритм сұрыпталған массив бойынша қайталанатын өтулерден тұрады. Сортировка - ағылш. sorting «жіктеу, реттеу». 2. Әзербайжан: bubble çeşidlənməsi 3. Қырғыз: көбүктүн түрү 4. Өзбек: qabariq turi 5. Түрік: kabarcık sıralama 6. Ағылшын: bubble sort 7. Испан: ordenamiento de burbuja 8. Неміс: Blasensortierung 9. Француз: tri à bulles 10. Бекітілген нұсқасы: мелкосортный прокатный стан – ұсақ сұрыпты илемді орнақ (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:панель декоративная воздушно-пузырьковая - ауа-көпіршікті декоративті панелі; сортировка – сұрыптау 12. Орыс тіліндегі «пузырьковая» сөзі заңнамада «көпіршікті» сөзімен аударылған. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. sorting «жіктеу, реттеу») «сорт» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сұрып» сөзі бекітілген, заңнамада «сұрып» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «пузырьковая сортировка» сөз тіркесі қазақ тіліне «көпіршікті сұрыптау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
93. | ошибка | қате | ошибкақатеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қате - дұрыс әрекеттерден, әрекеттерден, ойлардан байқаусызда, кездейсоқ ауытқу, күтілетін немесе өлшенген және нақты шаманың айырмашылығы. 2. Әзербайжан: səhv 3. Қырғыз: ката 4. Өзбек: xato 5. Түрік: böcek 6. Ағылшын: bug 7. Испан: bicha/ bicho 8. Неміс: Fehler 9. Француз: punaise 10. Бекітілген нұсқасы: юридическая ошибка – заңдық қателік (2016 жылғы 7 желтоқсан) врачебная ошибка – дәрігерлік қателік (2017 жылғы 13 желтоқсан) предельная ошибка – шекті қате (2014 жылғы 11 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:ошибка – қате, қателік 12. Орыс тіліндегі «ошибка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қате», «қателік» сөздері бекітілсе, заңнамада «қате», «қателік» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. | +5 |
94. | кнопка | батырма; кнопкы, түйме | кнопкабатырма; кнопкы, түймеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Батырма, кнопкы - компьютерлік бағдарламалар интерфейсінің элементі техникадағы батырманың метафорасы болып табылады және сәйкесінше оған ұқсас және ұқсас функцияларды орындайды. Кнопка - неміс. кnopf «түйме». 2. Әзербайжан: düyməsini basın 3. Қырғыз: баскычы 4. Өзбек: tugmasi 5. Түрік: buton 6. Ағылшын: button 7. Испан: botón 8. Неміс: Taste 9. Француз: bouton 10. Бекітілген нұсқасы: кнопка – кнопкы/кнопка (2015 жылғы 6 қазан) кнопка – түймешік (2006 жылғы 31 наурыз) 11. Заңнамадағы қолданысы:кнопка – батырма; түйме - пуговица 12. Орыс тіліне неміс тілінен енген (неміс. кnopf «түйме») «кнопка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кнопкы/кнопка», «түймешік» сөздері бекітілген, заңнамада «батырма» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «түйме» сөзі «пуговица» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «кнопка» сөзі қазақ тіліне «батырма» немесе «кнопкы» сөздерімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
95. | байт | байт | байтбайтСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Байт- сандық ақпаратты сақтау және өңдеу бірлігі; компьютермен бір уақытта өңделетін биттер жиынтығы. Байт – ағылш. by eight «сегізден». 2. Әзербайжан: bayt 3. Қырғыз: байт 4. Өзбек: bayt 5. Түрік: bayt 6. Ағылшын: byte 7. Испан: byte 8. Неміс: Byte 9. Француз: octet 10. Бекітілген нұсқасы: мегабайт – мегабайт (2018 жылғы 27 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:байт – байт 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. by eight «сегізден») «байт» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «байт» сөзі бекітілген, заңнамада «байт» сөзімен аударылған. | +6 |
96. | кабельный жгут | кәбіл бумағы, кабельді жгут | кабельный жгуткәбіл бумағы, кабельді жгутСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кәбіл бумағы - ықшамдылық пен техникалық қызмет көрсету ыңғайлылығы үшін біріктірілген сымдар жиынтығы. Кабель - лат. сарulum «арқан». 2. Әзербайжан: kabel qoşqu 3. Қырғыз: кабелдик байлам 4. Өзбек: simi shamlardan 5. Түрік: kablo demeti 6. Ағылшын: cable harness 7. Испан: arnés de cable 8. Неміс: Kabelbaum 9. Француз: faisceau de câbles 10. Бекітілген нұсқасы: жгут кабельный – кәбілдік бумақ (2016 жылғы 28 маусым) кабель – кабель (2016 жылғы 9 желтоқсан) жгут волокон – талшықтар бумағы (2016 жылғы 28 маусым) жгут резиновый – резіңке жгут (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:кабель – кәбіл, кабель; жгут – жгут 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. сарulum «арқан») «кабель» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кәбіл» («кабель») сөзі бекітілген, заңнамада «кәбіл» («кабель») сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «жгут» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бумақ», «жгут» сөздері бекітілсе, заңнамада «жгут» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «кабельный жгут» сөз тіркесі қазақ тіліне «кәбіл бумағы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | 0 |
97. | кэш | кэш | кэшкэшСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кэш- ең жоғары ықтималдықпен сұралуы мүмкін ақпаратты қамтитын, оған жылдам қол жетімді аралық буфер. Кэш - фр. cacher «жасыру». 2. Әзербайжан: gizli yer 3. Қырғыз: кэш 4. Өзбек: kesh 5. Түрік: önbellek 6. Ағылшын: cache 7. Испан: cache 8. Неміс: Zwischenspeicher 9. Француз: cache 10. Бекітілген нұсқасы: кэш-менеджмент - кэш-менеджмент (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:кэш – кэш 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (фр. cacher «жасыру») «кэш» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кэш» сөзі бекітілген, заңнамада «кэш» сөзімен аударылған. | +6 |
98. | математический анализ | математикалық талдау, математикалық анализ | математический анализматематикалық талдау, математикалық анализСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Математикалық талдау – «шексіз аз талдау» деп аталатын тарихи бөлімге сәйкес келетін математика бөлімдерінің жиынтығы, дифференциалды және интегралды есептеулерді біріктіреді. Математика – көне грек. μᾰθημᾰτικά < μάθημα «ілім; ғылым». Анализ – көне грек. ἀνάλυσις «бөлу, бөлшектеу». 2. Әзербайжан: riyazi analiz 3. Қырғыз: математикалык анализ 4. Өзбек: matematycheskiy tahlil 5. Түрік: matematiksel analiz 6. Ағылшын: calculus 7. Испан: Análisis matemático 8. Неміс: mathematische Analyse 9. Француз: analyse mathematique 10. Бекітілген нұсқасы: математическое округление – математикалық дөңгелектеу (2019 жылғы 30 қазан) анализ – талдау (2020 жылғы 17 маусым) анализ партии – партияны талдау (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:исчисление – есептеу; математическое – математикалық; анализ – талдау, анализ 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. μᾰθημᾰτικά < μάθημα «ілім; ғылым») «математика» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «математика» сөзі бекітілген, заңнамада «математика» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἀνάλυσις «ыдырау, бөлу, бөлшектеу, бөлшектеу») «анализ» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «талдау» сөзі бекітілген, заңнамада «талдау», «анализ» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «математический анализ» сөз тіркесі қазақ тіліне «математикалық талдау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
99. | каскадное управление | каскадтық басқару | каскадное управлениекаскадтық басқаруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Каскадтық басқару - екі немесе одан да көп реттеу контурлары бір реттеушінің шығысы басқа реттеушінің тағайыншамасын түзететіндей қосылған реттеу. Каскад - фр. cascade «сарқырама». 2. Әзербайжан: kaskad idarəetmə 3. Қырғыз: каскаддык башкаруу 4. Өзбек: kaskadli boshqaruv 5. Түрік: kademeli kontrol 6. Ағылшын: cascaded control 7. Испан: control en cascada 8. Неміс: kaskadierte Steuerung 9. Француз: contrôle en cascade 10. Бекітілген нұсқасы: каскад защиты – қорғану каскады (2020 жылғы 25 маусым) управление – басқарма, басқару (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:каскад – каскад; управление – басқарма, басқару 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (фр. cascade «сарқырама») «каскад» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «каскад» сөзі бекітілген, заңнамада «каскад» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «управление» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «басқарма», «басқару» сөздері бекітілсе, заңнамада «басқарма», «басқару» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «каскадное управление» сөз тіркесі қазақ тіліне «каскадтық басқару» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
100. | причинно-следственная сеть | себеп-тергеу торабы, себеп-тергеу желісі | причинно-следственная сетьсебеп-тергеу торабы, себеп-тергеу желісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Себеп-тергеу торабы - алмастыру жүйесінің эволюциясы нәтижесінде пайда болатын және оның тарихын білдіретін ациклді диграф. 2. Әзербайжан: səbəb şəbəkəsi 3. Қырғыз: себептик тармак 4. Өзбек: nedensel tarmoq 5. Түрік: nedensel ağ 6. Ағылшын: causal network 7. Испан: red causal 8. Неміс: kausales Netzwerk 9. Француз: réseau causal 10. Бекітілген нұсқасы: причина – себеп (2019 жылғы 5 сәуір) следственное действие – тергеу амалдары (2018 жылғы 5 қазан) сеть электрическая – электр желісі (2016 жылғы 28 маусым) сеть библиотек – кітапханалар торабы (1971-1981) оросительная сеть - суару жүйесі (ауыл шар.) (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы:причина – себеп; следственное – тергеу; сеть – желі, жүйе, торап 12. Орыс тіліндегі «причина» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «себеп» сөзі бекітілсе, заңнамада «себеп» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «следственное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тергеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «тергеу» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «сеть» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «желі», «жүйе», «торап» сөздері бекітілсе, заңнамада «желі», «жүйе», «торап» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «причинно-следственная сеть» сөз тіркесі қазақ тіліне «себеп-тергеу торабы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
101. | причинность | себептілік | причинностьсебептілік Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Себептілік - оқиғалардың өзгергіштіктегі себептік өзара тәуелділігі. 2. Әзербайжан: səbəbiyyət 3. Қырғыз: себептүүлүк 4. Өзбек: nedensellik 5. Түрік: nedensellik 6. Ағылшын: causality 7. Испан: causalidad 8. Неміс: Kausalität 9. Француз: causalité 10. Бекітілген нұсқасы: закон причинности – себептілік заңы (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы:причинность – себептілік 12. Орыс тіліндегі «причинность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «себептілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «себептілік» сөзімен аударылған. | +6 |
102. | причинная связь | себептік байланыс | причинная связьсебептік байланысСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Себептік байналыс – фактор-себеп және фактор-нәтиже арасындағы ақпараттық арна. 2. Әзербайжан: səbəb 3. Қырғыз: себеп 4. Өзбек: sabab 5. Түрік: nedeni 6. Ағылшын: causation 7. Испан: causalidad 8. Неміс: Kausalität 9. Француз: causalité 10. Бекітілген нұсқасы: причинная связь – байланыстылық себеп (2018 жылғы 5 қазан) причинная зависимость – себепті тәуелділік (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы:причинная связь - себептік байланыс 12. Орыс тіліндегі «причина» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «себеп» сөзі бекітілсе, заңнамада «себеп» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «связь» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «байланыс» сөзі бекітілсе, заңнамада «байланыс» сөзімен аударылған. Сонымен өатар орыс тіліндегі «причинная связь» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «байланыстылық себеп» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «себептік байланыс» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «причинная связь» сөз тіркесі қазақ тіліне «себептік байланыс» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
103. | молекулярная декомпозиция | молекулалық декомпозиция | молекулярная декомпозициямолекулалық декомпозицияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Молекулалық декомпозиция - m жасушалардың бөлінбейтін бірлестігі ретінде ыдырауы (кеңістік, гомеоморфты N-BN шарлары). Молекула - лат. molecula «бөлшек». Декомпозиция - лат. componere «қосу; салу; құрастыру». 2. Әзербайжан: hüceyrə parçalanması 3. Қырғыз: клетканын ажыроосу 4. Өзбек: hujayra parchalanishi 5. Түрік: hücre ayrışması 6. Ағылшын: cell decomposition 7. Испан: descomposición celular 8. Неміс: Zellzersetzung 9. Француз: décomposition cellulaire 10. Бекітілген нұсқасы: молекулярная физика – молекулалық физика (2018 жылғы 29 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:молекулярная генетическая экспертиза - молекулалық генетикалық сараптама; декомпозиция – декомпозиция 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. molecula «бөлшек») «молекулярная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «молекулалық» сөзі бекітілген, заңнамада «молекулалық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. componere «қосу; салу; құрастыру») «декомпозиция» сөзі заңнамада «декомпозиция» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «молекулярная декомпозиция» сөз тіркесі қазақ тіліне «молекулалықдекомпозиция» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
104. | центральная предельная теорема | орталық шекті теорема | центральная предельная теоремаорталық шекті теоремаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орталық шекті теорема - ықтималдық теориясындағы теорема, шамамен бірдей масштабқа ие әлсіз тәуелді кездейсоқ шамалардың жеткілікті үлкен санының қосындысы қалыптыға жақын үлестірімге ие деп тұжырымдайды. Теорема – көне грек. θεώρημα «көрініс; көзқарас; позиция, принцип, теорема». Центр – грек. kentron «орталық» < «циркульдің ұшы». 2. Әзербайжан: mərkəzi limit teoremi 3. Қырғыз: борбордук чек теоремасы 4. Өзбек: markaziy chegara teoremasi 5. Түрік: merkezi limit teoremi 6. Ағылшын: central limit theorem 7. Испан: teorema del límite central 8. Неміс: zentraler Grenzwertsatz 9. Француз: théorème limite central 10. Бекітілген нұсқасы: центральная зона – орталық аймақ (2018 жылғы 14 желтоқсан) предельно допустимый (выброс) – шектеулі рұқсат, шығарынды (2017 жылғы 13 желтоқсан) предельная ошибка – шекті қате (2014 жылғы 11 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:центральная – орталық; предельная – шекті; рұқсатты; теорема – теорема 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. θεώρημα «көрініс; көзқарас; позиция, принцип, теорема») «теорема» сөзі заңнамада «теорема» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. kentron «орталық» < «циркульдің ұшы») «центральная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «орталық» сөзі бекітілген, заңнамада «орталық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «предельная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шекті» сөзі бекітілсе, заңнамада «шекті», «рұқсатты» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «центральная предельная теорема» сөз тіркесі қазақ тіліне «орталық шекті теорема» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
105. | центральный процессор | орталық процессор | центральный процессорорталық процессорСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орталық процессор - машина нұсқауларын (бағдарлама коды) орындайтын электрондық блок немесе интегралды схема, компьютердің аппараттық құралының немесе бағдарламаланатын логикалық контроллердің негізгі бөлігі. Процессор - лат. prōcēssus «алға жылжу». Центр – грек. kentron «орталық» < «циркульдің ұшы». 2. Әзербайжан: mərkəzi prosessor 3. Қырғыз: борбордук иштетүү 4. Өзбек: markaziy protsessor 5. Түрік: işlemci 6. Ағылшын: central processing unit (CPU) 7. Испан: procesador central 8. Неміс: zentrale Verarbeitungseinheit 9. Француз: unité centrale 10. Бекітілген нұсқасы: центральная зона – орталық аймақ (2018 жылғы 14 желтоқсан) процессор с плавающей точкой – қалқыма нүктелі процессор (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:центральный – орталық; процессор – процессор 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. kentron «орталық» < «циркульдің ұшы») «центральная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «орталық» сөзі бекітілген, заңнамада «орталық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. prōcēssus «алға жылжу») «процессор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «процессор» сөзі бекітілген, заңнамада «процессор» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «центральный процессор» сөз тіркесі қазақ тіліне «орталық процессор» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
106. | центроид, барицентр | центроид, барицентр | центроид, барицентрцентроид, барицентрСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Центроид, барицентр - фигураның барлық нүктелері позицияларының арифметикалық ортасы. Центроид – көне грек. κέντρον «жүз; ұш» + εἶδος «көрініс». Барицентр – көне грек. βαρύς «ауыр» + «центр» κέντρον «жүз; ұш». 2. Әзербайжан: centroid, baryenter 3. Қырғыз: центроид, барицентр 4. Өзбек: centroid, bariyenter 5. Түрік: centroid, barycenter 6. Ағылшын: centroid, barycenter 7. Испан: centroide, baricentro 8. Неміс: Schwerpunkt 9. Француз: centroïde, barycentre 10. Бекітілген нұсқасы: центроида – центроида (2019 жылғы 5 сәуір) барицентр – барицентр (2018 жылғы 27 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. κέντρον «жүз; ұш» + εἶδος «көрініс») «центроид» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «центроид» сөзі бекітілген. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. βαρύς «ауыр» + «центр» κέντρον «жүз; ұш») «барицентр» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «барицентр» сөзі қолданылғаны жөн деп санаймыз. | +6 |
107. | кора головного мозга | ми қыртысы | кора головного мозгами қыртысыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ми қыртысы- мидың құрылымы, қалыңдығы 1,3-4,5 мм сұр зат қабаты, үлкен ми жарты шарларының шетінде орналасқан және оларды жабады. 2. Әзербайжан: beyin qabığı 3. Қырғыз: мээ кабыгы 4. Өзбек: miya yarim korteksi 5. Түрік: beyin zarı 6. Ағылшын: cerebral cortex 7. Испан: corteza cerebral 8. Неміс: Zerebraler Kortex 9. Француз: cortex cérébral 10. Бекітілген нұсқасы: спинной мозг – жұлын (1995) кора земли – жер қыртысы (2018 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:головной мозг – бас миы; кора – қыртыс, қабық 12. Орыс тіліндегі «кора» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қыртыс» сөзі бекітілсе, заңнамада «қыртыс», «қабық» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «головной мозг» сөз тіркесі заңнамада «бас миы» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «кора головного мозга» сөз тіркесі қазақ тіліне «ми қыртысы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +7 |
108. | дифференцирование сложной функции; цепное правило | күрделі функцияны дифференциялау; тізбекті қағида | дифференцирование сложной функции; цепное правилокүрделі функцияны дифференциялау; тізбекті қағидаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Күрделі функцияны дифференциялау жеке туындыларға негізделген екі немесе одан да көп функциялар композицияларының туындысын есептеуге мүмкіндік береді. Функция - лат. functio «орындау». Дифференция - лат. differentia «айырмашылық». 2. Әзербайжан: zəncir qayda, kompleks funksiyanın fərqləndirilməsi 3. Қырғыз: чынжыр эрежеси, татаал функциянын дифференциациясы 4. Өзбек: zanjir qoidasi, murakkab funktsiyani differentsiatsiyasi 5. Түрік: zincir kuralı, karmaşık bir işlevin farklılaşması 6. Ағылшын: chain rule, differentiation of a complex function 7. Испан: cadena de reglas, diferenciación de una función compleja 8. Неміс: Kettenregel, Differenzierung einer komplexen Funktion 9. Француз: règle de la chaîne, différenciation d`une fonction complexe 10. Бекітілген нұсқасы: цепная банковская деятельность – тізбекті банк қызметі (2016 жылғы 8 желтоқсан) правило квадрата – квадрат ережесі (2020 жылғы 17 маусым) правила стрельбы – оқ ату қағидалары (2020 жылғы 9 қазан) дифференциация – саралау (2016 жылғы 28 маусым) рента дифференциальная – дифференциялық рента (2017 жылғы 10 қараша) дистанция сложная – күрделi арақашықтық (2019 жылғы 6 желтоқсан) функция – функция (2020 жылғы 25 маусым) референтная функция – референттік қызмет (2020 жылғы 25 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:цепное – тізбекті; правило – қағида, ереже; дифференцирование – саралау; дифференциялау; сложная – күрделі; функция – функция, қызмет 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. functio «орындау, міндет, жарна») «функция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «функция», «қызмет» сөздері бекітілген, заңнамада «функция», «қызмет» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. differentia «айырмашылық») «дифференция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дифференция», «саралау» сөздері бекітілген, заңнамада «дифференция», «саралау» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «цепная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тізбекті» сөзі бекітілсе, заңнамада «тізбекті» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «правило» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ереже», «қағида» сөздері бекітілсе, заңнамада «ереже», «қағида» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «сложная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «күрделі» сөзі бекітілсе, заңнамада «күрделі» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «дифференцирование сложной функции» сөз тіркесі қазақ тіліне «күрделі функцияны дифференциялау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «цепное правило» сөз тіркесі қазақ тіліне «тізбекті қағида» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
109. | прибор с зарядовой связью (ПЗС) | зарядталған байланысы бар аспап (ЗБА); зарядталған біріктірілген құрылғы (ЗБҚ) | прибор с зарядовой связью (ПЗС)зарядталған байланысы бар аспап (ЗБА); зарядталған біріктірілген құрылғы (ЗБҚ)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Зарядталған байланысы бар аспап (ЗБА) - жартылай өткізгіш көлемінде басқарылатын зарядты тасымалдау технологиясы қолданылатын жартылай өткізгіш құрылғылар класының жалпы белгіленуі. 2. Әзербайжан: şarj əlaqəli cihaz 3. Қырғыз: заряд кошулган шайман 4. Өзбек: zaryad bilan bog`langan qurilma 5. Түрік: yüke bağlı cihaz 6. Ағылшын: charge-coupled device (CCD) 7. Испан: dispositivo de carga acoplada 8. Неміс: ladungsgekoppeltes Gerät 9. Француз: dispositif à couplage de charge 10. Бекітілген нұсқасы: прибор – аспап (2020 жылғы 17 маусым) термоядерный заряд – термоядролық заряд (2020 жылғы 9 қазан) фельдъегерская связь – фельдъегерлік байланыс (2020 жылғы 25 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:прибор – аспап, құрал; заряд – заряд, қуат; связь – байланыс 12. Орыс тіліндегі «прибор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «аспап» сөзі бекітілсе, заңнамада «аспап», «құрал» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «заряд» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «заряд» сөзі бекітілсе, заңнамада «заряд», «қуат» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «связь» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «байланыс» сөзі бекітілсе, заңнамада «байланыс» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «прибор с зарядовой связью» сөз тіркесі қазақ тіліне «зарядталған байланысы бар аспап» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
110. | виртуальный собеседник, чат-бот | виртуалды әңгімелесуші, чат-бот | виртуальный собеседник, чат-ботвиртуалды әңгімелесуші, чат-ботСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Виртуалды әңгімелесуші, чат-бот - пайдаланушылардың қажеттіліктерін анықтайтын, содан кейін оларды қанағаттандыруға көмектесетін бағдарлама. Виртуаль - лат. virtualis «мүмкін». Чат-бот – ағыл. chatbot – пайдаланушымен шынайы әңгімелесуді бейнелейтін бағдарлама. 2. Әзербайжан: virtual həmsöhbət, söhbət botu 3. Қырғыз: виртуалдык маектеш, чат боту 4. Өзбек: virtual suhbatdosh, chat bot 5. Түрік: sanal muhatap, sohbet botu 6. Ағылшын: chatbot 7. Испан: interlocutor virtual, bot de chat 8. Неміс: virtueller Gesprächspartner, Chat-Bot 9. Француз: interlocuteur virtuel, chat bot 10. Бекітілген нұсқасы: виртуальный – виртуальды (2018 жылғы 27 маусым) коммуникативные интересы собеседников – сұхбаттасушылардың қатысымдылық мүдделері (2020 жылғы 25 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:виртуальный – виртуальды; собеседник – әңгімелесуші; сұхбаттасушы - интервьюер; тестирующий собеседник - тест алушы; чат – чат 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. virtualis «мүмкін») «виртуальный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «виртуальды» сөзі бекітілген, заңнамада «виртуальды» сөзімен аударылған. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағыл. chatbot – пайдаланушымен шынайы әңгімелесуді бейнелейтін бағдарлама») «чат» сөзі заңнамада «чат» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «собеседник» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сұхбаттасушы» сөзі бекітілсе, заңнамада «әңгімелесуші» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «сұхбаттасушы» сөзі заңнамада «интервьюер» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «виртуальный собеседник» сөз тіркесі қазақ тіліне «виртуалды әңгімелесуші» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «чат-бот» сөзі қазақ тіліне «чат-бот» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
111. | химическая инженерия | химиялық инженерия | химическая инженерияхимиялық инженерияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Химиялық инженерия - физика мен химияны біріктіретін инженерлік сала. Ол шикізат пен химикаттарды қымбат заттарға түрлендіруді зерттеумен айналысады. Химия – көне грек. χυμος «шырын, ылғал, дәм». Инженерия - лат. ingenium «ептілік». 2. Әзербайжан: kimya mühəndisliyi 3. Қырғыз: химиялык инженерия 4. Өзбек: kimyo muhandisligi 5. Түрік: kimya mühendisliği 6. Ағылшын: chemical engineering 7. Испан: ingeniería química 8. Неміс: Chemieingenieurwesen 9. Француз: ingénieur chimiste 10. Бекітілген нұсқасы: номенклатура химическая – химиялық аталым (2006 жылғы 23 желтоқсан) генная инженерия – гендік инженерия (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:химическая инженерия и процессы - химиялық инженерия және процестер 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. χυμος «шырын, ылғал, дәм») «химия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «химия» сөзі бекітілген, заңнамада «химия» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. ingenium «ептілік») «инженерия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «инженерия» сөзі бекітілген, заңнамада «инженерия» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «химическая инженерия» сөз тіркесі қазақ тіліне «химиялық инженерия» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
112. | сигнал с линейной частотномодулированный | сызықтық жиілікті модульденген дабылбелгі; сызықтық жиілікті модульденген сигнал | сигнал с линейной частотномодулированныйсызықтық жиілікті модульденген дабылбелгі; сызықтық жиілікті модульденген сигналСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сызықтық жиілікті модульденген дабылбелгі - жиілік модуляциясының бір түрі, онда тасымалдаушы сигналдың жиілігі сызықтық заңға сәйкес өзгереді. Сигнал - лат. signāle, signum «таңба». Модуль – лат. modulus — «кіші өлшем». 2. Әзербайжан: cingiltili siqnal 3. Қырғыз: чырылдаган сигнал 4. Өзбек: chirib signal 5. Түрік: cıvıltı sinyali 6. Ағылшын: chirp signal 7. Испан: señal de chirrido 8. Неміс: Zwitschersignal 9. Француз: signal sonore 10. Бекітілген нұсқасы: сигнал – дабылбелгі (2020 жылғы 17 маусым); сигнальная ракета – сигналдық зымыран (2020 жылғы 9 қазан); аналоговый сигнал – аналогты дабыл (2013) изолятор линейный – желілік оқшаулағыш (2016 жылғы 28 маусым) линейный арбитр – сызықтық төреші (2020 жылғы 17 маусым) модуль – модуль (2018 жылғы 27 маусым) частота – жиілік (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:сигнал – сигнал, дабыл; линейный – желілік, сызықтық; частота – жиілік; интенсивно-модулированная лучевая терапия - жіті-модулирленген сәулелік терапиясы 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. signāle, signum «таңба») «сигнал» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сигнал», «дабылбелгі», «дабыл» сөздері бекітілген, заңнамада «сигнал», «дабыл» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. modulus — «кіші өлшем») «модуль» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «модуль» сөзі бекітілген, заңнамада «модуль» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «линейный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сызықтық», «желілік» сөздері бекітілсе, заңнамада «сызықтық», «желілік» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліндегі «частота» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жиілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «жиілік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «сигнал с линейной частотномодулированный» сөз тіркесі қазақ тіліне «сызықтық жиілікті модульденген дабылбелгі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
113. | цепь | тізбек | цепьтізбекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тізбек - белгілі бір қызметі бар электр тізбегінің бөлігі. 2. Әзербайжан: dövrə 3. Қырғыз: тизбек 4. Өзбек: elektron 5. Түрік: devre 6. Ағылшын: circuit 7. Испан: circuito 8. Неміс: Schaltkreis 9. Француз: circuit 10. Бекітілген нұсқасы: цепная банковская деятельность – тізбекті банк қызметі (2016 жылғы 8 желтоқсан) сторожевая цепь – күзет тізбегі (2020 жылғы 9 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:цепь – тізбек 12. Орыс тіліндегі «цепная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тізбекті» сөзі бекітілсе, заңнамада «цепь» сөзі «тізбек» сөзімен аударылған. | +6 |
114. | принципиальная схема | принциптік схема; электр тізбегінің схемасы | принципиальная схемапринциптік схема; электр тізбегінің схемасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Принциптік схема - электрлік құрылғы элементтері арасындағы байланыстарды шартты графикалық және әріптік-сандық белгілеулер (пиктограммалар) көмегімен беруге қызмет ететін графикалық бейне (модель). Электр - көне грек. ἤλεκτρον «электрон». Схема - грек. σχῆμα «бет әлпет, қалып, фигура». Принцип – лат. principium «бастау, принцип, қағидат, бастам», princip-, princeps «бастық, басшы», primus «бірінші» + capere «алу». 2. Әзербайжан: dövrə şeması 3. Қырғыз: электр схемасы 4. Өзбек: elektron sxemasi 5. Түрік: devre şeması 6. Ағылшын: circuit schematic 7. Испан: esquema del circuito 8. Неміс: Schaltplan 9. Француз: schéma de circuit 10. Бекітілген нұсқасы: операции принципиальные – қағидаттық операциялар (2017 жылғы 10 қараша) схема – тәсім (2015 жылғы 15 желтоқсан) логическая микросхема – логикалық микросұлба (2018 жылғы 14 желтоқсан) монтажная схема – құрастыру схемасы (2007 жылғы 29 маусым) схема – сұлба (1998 жылғы 24 маусым) цепная банковская деятельность – тізбекті банк қызметі (2016 жылғы 8 желтоқсан) сторожевая цепь – күзет тізбегі (2020 жылғы 9 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: ния и дополнения, не имеющие принципиального характера – қағидаттық сипаты жоқ өзгерістер мен толықтырулар; принципиальные и монтажные схемы бортовых и наземных авиационных криогенных систем, технологические регламенты - бортты және жер үсті авиациялық криогендік жүйелердің принципті және монтажды тәсімдері; схемы очистки - тазалау тәсімі; схема – сұлба, схема 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. σχμμα «бет әлпеті, қалып, фигура») «схема» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «схема», «сұлба», «тәсім» сөздері бекітілген, заңнамада «схема», «сұлба», «тәсім» сөздерімен аударылған. Алайда «Қазақ сөздігінде» «тәсім» сөзі берілмеген. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. principium «бастау, принцип, қағидат, бастам», princip-, princeps «бастық, басшы», primus «бірінші» + capere «алу») «принцип» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қағидат» сөзі бекітілген, заңнамада «қағидат», «принцип» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἤλεκτρον «электрон») «электр» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «электр» сөзі бекітілген, заңнамада «электр» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «цепная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тізбекті» сөзі бекітілсе, заңнамада «цепь» сөзі «тізбек» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы және информатика саласындағы мағыналық қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «принципиальная схема» сөз тіркесі қазақ тіліне «принциптік схема» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | -2 |
115. | расстояние ситиблок (расстояние городских кварталов, расстояние Манхэттен, расстояние таксикаб) | ситиблок арақашықтығы (қала кварталдарының арақашықтығы, Манхэттен арақашықтығы, таксикаб арақашықтығы) | расстояние ситиблок (расстояние городских кварталов, расстояние Манхэттен, расстояние таксикаб)ситиблок арақашықтығы (қала кварталдарының арақашықтығы, Манхэттен арақашықтығы, таксикаб арақашықтығы)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ситиблок арақашықтығы (қала кварталдарының арақашықтығы, Манхэттен арақашықтығы, таксикаб арақашықтығы) - Герман Минковский енгізген метрика. Осы метрикаға сәйкес, екі нүкте арасындағы қашықтық олардың координаттарының айырмашылық модульдерінің қосындысына тең. Ситиблок – ағылш. City Block «қала кварталы». Таксикаб – ағылш. taxicab «такси». 2. Әзербайжан: şəhər blok məsafəsi 3. Қырғыз: шаардын блок аралыгы 4. Өзбек: şehir bloğu mesafesi 5. Түрік: şehir bloğu mesafesi 6. Ағылшын: city block distance 7. Испан: distancia de cuadra de la ciudad 8. Неміс: Stadtblock Entfernung 9. Француз: distance du pâté de maisons 10. Бекітілген нұсқасы: кратчайшее расстояние – ең жақын аралық (2020 жылғы 17 маусым); полярное расстояние – полюстік арақашықтық (2018 жылғы 29 қараша) городская культура – қалалық мәдениет (2018 жылғы 30 қараша) квартал – тоқсан (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:расстояние – арақашықтық, қашықтық; квартал – тоқсан, квартал; городская – қалалық 12. Орыс тіліне «ситиблок» сөзі ағылшын тілінен (City Block «қала кварталы»), «таксикаб» сөзі ағылшын (taxicab «такси») тілінен енген. Орыс тіліндегі «расстояние» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «аралық», «арақашықтық» сөздері бекітілсе, заңнамада «арақашықтық», «қашықтық» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «қашықтық» сөзі орыс тіліндегі «длина», «дальность» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «длина», «дальность» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Орыс тіліндегі «городская» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қалалық» сөзі бекітілсе, заңнамада «қалалық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «квартал» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тоқсан» сөзі бекітілсе, заңнамада «тоқсан», «квартал» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «расстояние ситиблок» сөз тіркесі қазақ тіліне «ситиблок арақашықтығы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «расстояние городских кварталов» сөз тіркесі қазақ тіліне «қалакварталдарының арақашықтығы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «расстояние Манхэттен» сөз тіркесі қазақ тіліне «Манхэттен арақашықтығы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «расстояние таксикаб» сөз тіркесі қазақ тіліне «таксикаб арақашықтығы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
116. | строительная инженерия | құрылыс инженериясы | строительная инженерияқұрылыс инженериясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құрылыс инженериясы - құрылыс саласындағы инженерия, инвестициялық-құрылыс жобаларын іске асырудың барлық кезеңдерін: объектілерді жобалау, құрылыс, пайдалану кезеңдерін қамтитын құрылысты инженерлік қамтамасыз ету. Инженерия - лат. ingenium «ептілік». 2. Әзербайжан: mülki mühəndislik 3. Қырғыз: жарандык инженерия 4. Өзбек: qurilish ishi 5. Түрік: inşaat mühendisliği 6. Ағылшын: civil engineering 7. Испан: ingeniería civil 8. Неміс: Tiefbau 9. Француз: travaux publics 10. Бекітілген нұсқасы: строительная площадка – құрылыс алаңы (2015 жылғы 15 желтоқсан) генная инженерия – гендік инженерия (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:строительная инженерия - құрылыс инженериясы 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. ingenium «ептілік») «инженерия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «инженерия» сөзі бекітілген, заңнамада «инженерия» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «строительная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «құрылыс» сөзі бекітілсе, заңнамада «құрылыс» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «строительная инженерия» сөз тіркесі қазақ тіліне «құрылыс инженериясы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
117. | класс | класс; сынып | класскласс; сыныпСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Класс- объектілер тобы үшін жалпы тәртіпті анықтайтын объектіге бағытталған бағдарламалаудағы дерексіз деректер түрі; объект моделі. Класс - лат. classis «топ». 2. Әзербайжан: sinif 3. Қырғыз: класс 4. Өзбек: sinf 5. Түрік: sınıf 6. Ағылшын: class 7. Испан: clase 8. Неміс: Klasse 9. Француз: classer 10. Бекітілген нұсқасы: класс – сынып; класс (2018 жылғы 27 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:класс – сынып; класс 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. classis «топ») «класс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «класс», «сынып» сөздері бекітілген, заңнамада «класс», «сынып» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. | +5 |
118. | метка класса | класс белгісі | метка классакласс белгісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Класс белгісі - дискретті атрибут, оның мәнін басқа атрибуттардың мәндеріне сүйене отырып болжайды. Класс - лат. classis «топ». 2. Әзербайжан: sinif etiketi 3. Қырғыз: класс белгиси 4. Өзбек: sinf yorlig`i 5. Түрік: sınıf etiketi 6. Ағылшын: class label 7. Испан: etiqueta de clase 8. Неміс: Klassenbezeichnung 9. Француз: étiquette de classe 10. Бекітілген нұсқасы: класс – сынып; класс (2018 жылғы 27 маусым) метка безопасности – қауiпсiздiк белгiсi (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:метка – белгі; класс – сынып; класс 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. classis «топ») «класс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «класс», «сынып» сөздері бекітілген, заңнамада «класс», «сынып» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліндегі «метка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «белгі» сөзі бекітілсе, заңнамада «белгі» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «метка класса» сөз тіркесі қазақ тіліне «класс белгісі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +2 |
119. | классификация | жіктелім, жіктеме, сыныптау, сыныптама, классификация, жіктеу | классификацияжіктелім, жіктеме, сыныптау, сыныптама, классификация, жіктеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жіктелім, жіктеме, сыныптау, сыныптама, классификация, жіктеу - зерттеу немесе бақылау объектілерін олардың жалпы белгілеріне сәйкес топтастыру жүйесі. Классификация - лат. classis «дәреже» + facere «істеу». 2. Әзербайжан: təsnifat 3. Қырғыз: классификация 4. Өзбек: tasnif 5. Түрік: sınıflandırma 6. Ағылшын: classification 7. Испан: clasificación 8. Неміс: Einstufung 9. Француз: classification 10. Бекітілген нұсқасы: аналитико-синтетическая классификация – талдамалы-жинақтамалы жіктелім (2020 жылғы 25 маусым); классификационное значение - жіктемелік мағына (2020 жылғы 25 қараша) классификация – сыныптау, сыныптама (2016 жылғы 28 маусым) классификация – классификация; сыныптау (2018 жылғы 27 маусым) классификация – жіктеу (2015 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:классификация – классификация; классификациялау; сыныптау, сыныптама; жіктеу, жіктелім 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. classis «дәреже» + facere «істеу») «классификация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жіктелім», «жіктеме», «сыныптау», «сыныптама», «классификация», «жіктеу» сөздері бекітілген, заңнамада «классификация»; «классификациялау»; «сыныптау», «сыныптама»; «жіктеу», «жіктелім» сөздерімен аударылған. | +4 |
120. | кликбейт | кликбейт | кликбейткликбейтСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кликбейт- интернеттегі жарнамалардан, әсіресе ақпараттың сапасына немесе дәлдігіне зиян келтіретін веб-мазмұнды сипаттайтын кемсітетін термин. Кликбейт - ағылш. clickbait click «шертпек» + bait «жем». 2. Әзербайжан: vurun 3. Қырғыз: кликбейт 4. Өзбек: tugmachani bosing 5. Түрік: tıklama tuzağı 6. Ағылшын: clickbait 7. Испан: clickbait 8. Неміс: Clickbait 9. Француз: appât 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Орыс тіліне «кликбейт» сөзі ағылшын тілінен (ағылш. clickbait click «шертпек» + bait «жем») енген. | +5 |
121. | модель «клиент сервер» | «клиент-сервер» моделі | модель «клиент сервер»«клиент-сервер» моделіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Клиент-сервер» моделі - тапсырмалар немесе желілік жүктеме серверлер деп аталатын қызмет провайдерлері мен клиенттер деп аталатын қызмет тұтынушылары арасында бөлінетін есептеу немесе желі архитектурасы. Шын мәнінде, клиент пен сервер, бағдарламалық жасақтама. Клиент - лат. cliēns (-ntis) «қамқорлықтағы». Сервер - ағылш. server to serve «қызмет көрсету». Модель - лат. modulus «өлшем, аналог, үлгі». 2. Әзербайжан: müştəri-server modeli 3. Қырғыз: кардар-сервер модели 4. Өзбек: mijoz-server modeli 5. Түрік: istemci-sunucu modeli 6. Ағылшын: client-server model 7. Испан: modelo cliente-servidor 8. Неміс: Client-Server-Modell 9. Француз: modèle client-serveur 10. Бекітілген нұсқасы: клиент – клиент (2018 жылғы 6 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: клиент – клиент; сервер – сервер 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. modulus «өлшем, аналог, үлгі») «модель» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «модель» сөзі бекітілген, заңнамада «модель» сөзімен аударылған. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. server to serve «қызмет көрсету») «сервер» сөзі заңнамада «сервер» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. cliēns (-ntis) «қамқорлықтағы») «клиент» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «клиент» сөзі бекітілген, заңнамада «клиент» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «модель «клиент сервер»» сөз тіркесі қазақ тіліне ««клиент-сервер» моделі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
122. | система поддержки принятия клинических решений | клиникалық шешімдерді қолдау жүйесі | система поддержки принятия клинических решенийклиникалық шешімдерді қолдау жүйесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Клиникалық шешімдерді қолдау жүйесі - дәрігерлерге және өзге де медициналық мамандарға клиникалық шешімдер қабылдауға байланысты міндеттермен жұмыс істеудегі көмек көрсетуге арналған медициналық ақпараттық жүйе. Клиника - көне грек. κλινική (τέχνη «емшілік». Система – грек. systema «бөлшектерден құралған тұтас нәрсе». 2. Әзербайжан: klinik qərar dəstək sistemi 3. Қырғыз: клиникалык чечимдерди колдоо тутуму 4. Өзбек: klinik qarorlarni qo`llab-quvvatlash tizimi 5. Түрік: klinik karar destek sistemi 6. Ағылшын: clinical decision support system 7. Испан: sistema de apoyo a la decisión clínica 8. Неміс: klinisches Entscheidungsunterstützungssystem 9. Француз: système d`aide à la décision clinique 10. Бекітілген нұсқасы: система – жүйе (2020 жылғы 17 маусым) система обнаружения – анықтау жүйесі (1999 жылғы 9 наурыз) авиационная поддержка – авиациялық қолдау (2020 жылғы 25 маусым) принятие закона – заң қабылдау (2016 жылғы 7 желтоқсан) больница клиническая – клиникалық аурухана (2005 жылғы 21 желтоқсан) судебное решение – сот шешімі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:система – жүйе; поддержка – қолдау; принять – қабылдау; клинический – клиникалық; решение – шешім 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе») «система» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жүйе» сөзі бекітілсе, заңнамада «жүйе» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. κλινική (τέχνη «емшілік») «клинический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «клиникалық» сөзі бекітілсе, заңнамада «клиникалық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «поддержка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қолдау» сөзі бекітілсе, заңнамада «қолдау» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «принятие» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қабылдау» сөзі бекітілсе, заңнамада «қабылдау» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «решение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шешім» сөзі бекітілсе, заңнамада «шешім» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «система поддержки принятия клинических решений» сөз тіркесі қазақ тіліне «клиникалық шешімдерді қолдау жүйесі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
123. | счетчик | санауыш | счетчиксанауышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Санауыш - үздіксіз жинақтау арқылы оның кірісіне түсетін импульстар санын есептеуге; немесе ағымдағы өлшеу мәнін біріктіру әдісімен уақыт ішінде қандай да бір шаманың жинақталу дәрежесін анықтауға арналған электрондық құрылғы. 2. Әзербайжан: sayğac 3. Қырғыз: эсептегич 4. Өзбек: hisoblagich 5. Түрік: sayaç 6. Ағылшын: clock 7. Испан: encimera 8. Неміс: Zähler 9. Француз: contrer 10. Бекітілген нұсқасы: бета-счетчик – бета-санауыш (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:счетчик – санауыш құрал; санауыш 12. Орыс тіліндегі «счетчик» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «санауыш» сөзі бекітілсе, заңнамада «санауыш» сөзімен, «санауыш құрал» сөз тіркесімен аударылған. | +4 |
124. | дрожание часов | сағат дірілі | дрожание часовсағат діріліСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сағат дірілі - сигнал жиектерінің жиынтығының олардың идеалды мәндерінен уақытша ауытқуы. 2. Әзербайжан: saat sarsıntı 3. Қырғыз: саат життери 4. Өзбек: soat tebranishi 5. Түрік: saat titremesi 6. Ағылшын: clock jitter 7. Испан: jitter del reloj 8. Неміс: Uhr Jitter 9. Француз: gigue d`horloge 10. Бекітілген нұсқасы: дрожание фазовое – фазалық дірілдеу (2016 жылғы 28 маусым) памятные часы – естелік сағат (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:дрожание – діріл; час – сағат 12. Орыс тіліндегі «дрожание» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дірілдеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «діріл» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «час» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сағат» сөзі бекітілсе, заңнамада «сағат» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «дрожание часов» сөз тіркесі қазақ тіліне «сағат дірілі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
125. | видеонаблюдение | бейнебақылау, видеобақылау | видеонаблюдениебейнебақылау, видеобақылауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бейнебақылау - визуалды бақылауға немесе суреттерді автоматты талдауға арналған оптикалық-электронды құрылғыларды қолдану арқылы жүзеге асырылатын процесс (тұлғаларды, мемлекеттік нөмірлерді автоматты түрде тану). Видео - лат. video «көру, қарау». 2. Әзербайжан: videomüşahidə 3. Қырғыз: видеокөзөмөл 4. Өзбек: videokamera 5. Түрік: video izleme 6. Ағылшын: closed-circuit television (CCTV) 7. Испан: videovigilancia 8. Неміс: videoüberwachung 9. Француз: vidéosurveillance 10. Бекітілген нұсқасы: полоса наблюдения – бақылау жолағы (2020 жылғы 9 қазан); пост наблюдения – байқау посты (2020 жылғы 17 маусым); наблюдение – байқау, бақылау (2016 жылғы 7 желтоқсан) видеодокумент – видеоқұжат (2016 жылғы 8 желтоқсан); видео-арт – бейне-арт (2019 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:видеонаблюдение – видеобақылау 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. video «көру, қарау») «видео» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «видео», «бейне» сөздері бекітілсе, заңнамада «видеонаблюдение» сөзі «видеобақылау» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «наблюдение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бақылау», «байқау» сөзі бекітілген. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «бақылау» сөзі орыс тіліндегі «контроль», «надзор» сөздерінің баламасы ретінде бекітіліп, заңнамада «контроль», «надзор» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «видеонаблюдение» сөзі қазақ тіліне «бейнебақылау» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
126. | замкнутое управление | тұйықталған басқару | замкнутое управлениетұйықталған басқаруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұйықталған басқаруда басқару әсері басқарылатын мәнге тікелей байланысты қалыптасады. 2. Әзербайжан: qapalı döngə nəzarəti 3. Қырғыз: жабык цикл башкаруу 4. Өзбек: yopiq pastadir nazorati 5. Түрік: kapalı döngü kontrolü 6. Ағылшын: closed-loop control 7. Испан: control de bucle cerrado 8. Неміс: Regelung 9. Француз: contrôle en boucle fermée 10. Бекітілген нұсқасы: формула замкнутая – тұйық формула (2019 жылғы 5 сәуір); валюта замкнутая - тұйықталған валюта (2016 жылғы 28 маусым) управление – басқарма, басқару (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:замкнутое пространство - тұйық кеңiстiк; тұйықталған жүйелерде - в замкнутых системах; управление – басқарма, басқару 12. Орыс тіліндегі «замкнутая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тұйық», «тұйықталған» сөздері бекітілсе, заңнамада «тұйық», «тұйықталған» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «управление» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «басқарма», «басқару» сөздері бекітілсе, заңнамада «басқарма», «басқару» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «замкнутое управление» сөз тіркесі қазақ тіліне «тұйықталған басқару» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
127. | предположение о замкнутости мира | әлемнің тұйықталғандығы туралы ұйғарым; әлемнің тұйықталғандығы туралы жорамал; жабық әлем туралы болжам | предположение о замкнутости мираәлемнің тұйықталғандығы туралы ұйғарым; әлемнің тұйықталғандығы туралы жорамал; жабық әлем туралы болжамСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Әлемнің тұйықталғандығы туралы ұйғарым; әлемнің тұйықталғандығы туралы жорамал - кейбір білім базасында формулалардың нәтижесі болып табылмайтын оң литеральдың жалған болуымен сипатталатын стратегия. 2. Әзербайжан: qapalı dünya fərziyyəsi 3. Қырғыз: жабык дүйнө божомолу 4. Өзбек: yopiq dunyo taxminlari 5. Түрік: kapalı dünya varsayımı 6. Ағылшын: closed-world assumption 7. Испан: suposición de mundo cerrado 8. Неміс: Annahme einer geschlossenen Welt 9. Француз: hypothèse du monde fermé 10. Бекітілген нұсқасы: формула замкнутая – тұйық формула (2019 жылғы 5 сәуір); валюта замкнутая - тұйықталған валюта (2016 жылғы 28 маусым) предположение – болжам (1999 жылғы 6 қазан); предположение – жорамал (2003 жылғы 11 желтоқсан) прогноз – болжам (1995) жорамал – домысел (2018 жылғы 30 қараша) мировая политика – әлемдік саясат (2018 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:предположение – жорамал, болжам, ұйғарым; в условиях замкнутости - тұйықтылық жағдайында; мир – әлем, дүние 12. Орыс тіліндегі «предположение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «болжам», «жорамал» сөздері бекітілсе, заңнамада «болжам», «жорамал», «ұйғарым» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «замкнутая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тұйық», «тұйықталған» сөздері бекітілсе, заңнамада «тұйық», «тұйықталған» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «жорамал» сөзі орыс тіліндегі «домысел» сөзінің баламасы ретінде бекітілген. Орыс тіліндегі «мир» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әлем» сөзі бекітілсе, заңнамада «әлем», «дүние» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «предположение о замкнутости мира» сөз тіркесі қазақ тіліне «әлемнің тұйықталғандығы туралы ұйғарым» немесе әлемнің тұйықталғандығы туралы жорамал» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +2 |
128. | облачная робототехника | бұлтты роботтехника | облачная робототехникабұлтты роботтехникаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бұлтты роботтехника - бұлтты есептеу, бұлтты сақтау және конвергентті инфрақұрылым мен жалпы робототехника қызметтерінің артықшылықтарына негізделген басқа интернет технологиялары сияқты бұлтты технологияларды қолдануға тырысатын роботтехника саласы. Робот – чех. robot «барщина», «басыбайлық тұсында шаруалардың помещик жерінде істеген тегін еңбегі». Техника - грек. τεχνική «өнер», «шебер». 2. Әзербайжан: bulud robotu 3. Қырғыз: булут робототехника 4. Өзбек: bulutli robototexnika 5. Түрік: bulut robotik 6. Ағылшын: cloud robotics 7. Испан: robótica en la nube 8. Неміс: Wolkenrobotik 9. Француз: robotique cloud 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы:в облачных сервисах - бұлтты сервистерде; робототехника – робототехника 12. Орыс тіліне «робот» сөзі (чех. robot «барщина», «басыбайлық тұсында шаруалардың помещик жерінде істеген тегін еңбегі») чех тілінен енген. Орыс тіліне «техника» сөзі (грек. τεχνική «өнер», «шебер») грек тілінен енген. Заңнамада «робототехника» сөзі «робототехника» сөзімен аударылған. Заңнамада «облачный» сөзі «бұлтты» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «облачная робототехника» сөз тіркесі қазақ тіліне «бұлтты роботтехника» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
129. | кластеризация | кластерлеу | кластеризациякластерлеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кластерлеу- көптеген нысандарды кластерлер деп аталатын топтарға бөлу. Кластер - ағылш. cluster – cluster «жинақ, топ». 2. Әзербайжан: kümelenme 3. Қырғыз: кластерлөө 4. Өзбек: klasterlash 5. Түрік: kümeleme 6. Ағылшын: clustering 7. Испан: agrupamiento 8. Неміс: Clustering 9. Француз: regroupement 10. Бекітілген нұсқасы: кластер – кластер (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:кластеризация – кластерлеу 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. cluster – cluster «жинақ, топ») «кластер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кластер» сөзі бекітілсе, заңнамада «кластеризация» сөзі «кластерлеу» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «кластеризация» сөзі қазақ тіліне «кластерлеу» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
130. | запутывание кода; обфускация | кодты шатастыру; обфускация | запутывание кода; обфускациякодты шатастыру; обфускацияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кодты шатастыру; обфускация - бағдарламаның бастапқы мәтінін немесе орындалатын кодын оның функционалдығын сақтайтын, бірақ талдауды, жұмыс алгоритмдерін түсінуді және декомпиляцияны өзгертуді қиындататын түрге келтіру. Код - лат. codex «түбір, жазу тақтасы». Обфускация – ағылш. obfuscate «түсініксіз, шатастыратын ету». 2. Әзербайжан: kod ifrazı, ifrat 3. Қырғыз: кодты чырмалышуу, бүдөмүк 4. Өзбек: kodni buzish, xiralashish 5. Түрік: kod gizleme, şaşırtma 6. Ағылшын: code obfuscation, obfuscation 7. Испан: ofuscación de código, ofuscación 8. Неміс: Code-Verschleierung, Verschleierung 9. Француз: obfuscation du code, obscurcissement 10. Бекітілген нұсқасы: код двоичный – екілік код (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:запутывание – шырмалу; тұтынушыларды шатастыру - заблуждение потребителей; код - код 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. codex «түбір, жазу тақтасы») «код» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «код» сөзі бекітілсе, «код» сөзі заңнамада «код» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «запутывание» сөзі заңнамада «шырмалу», «шатастыру» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «запутывание кода» сөз тіркесі қазақ тіліне «кодты шатастыру» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Орыс тіліне «обфускация» сөзі ағылшын тілінен енген (ағылш. obfuscate «түсініксіз, шатастыратын ету»). | +4 |
131. | рефакторинг кода | код рефакторингі | рефакторинг кодакод рефакторингіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Код рефакторингі - бағдарламаның ішкі құрылымын өзгерту процесі, оның сыртқы әрекетіне әсер етпейді және оның жұмысын түсінуді жеңілдетуге бағытталған. Код - лат. codex «түбір, жазу тақтасы». Рефакторинг – ағылш. refactoring «қайта құру». 2. Әзербайжан: kodun yenidən işlənməsi 3. Қырғыз: коддун реакторинги 4. Өзбек: kodni qayta ishlash 5. Түрік: yeniden yapılandırılan kod 6. Ағылшын: code refactoring 7. Испан: código de refactorización 8. Неміс: Code Refactoring 9. Француз: refactoring de code 10. Бекітілген нұсқасы: код двоичный – екілік код (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:рефакторинг – рефакторинг; код - код 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. codex «түбір, жазу тақтасы») «код» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «код» сөзі бекітілсе, «код» сөзі заңнамада «код» сөзімен аударылған. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. refactoring «қайта құру») «рефакторинг» сөзі заңнамада «рефакторинг» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «рефакторинг кода» сөз тіркесі қазақ тіліне «код рефакторингі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
132. | когнитивистика | когнитивистика | когнитивистикакогнитивистикаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Когнитивистика - таным теориясы, когнитивтік психология, нейрофизиология, когнитивтік лингвистика, бейвербалды коммуникация және жасанды интеллект теориясын біріктіретін пәнаралық ғылыми бағыт. Когнитив - лат. cognitio «таным». Лингвистика – лат. lingua «тіл». 2. Әзербайжан: idrak elmi 3. Қырғыз: когнитивистика 4. Өзбек: kognitiv fan 5. Түрік: bilişsel bilim 6. Ағылшын: cognitive science 7. Испан: Ciencia cognitiva 8. Неміс: Kognitionswissenschaft 9. Француз: sciences cognitives 10. Бекітілген нұсқасы: когнитивно-познавательная функция языка – тілдің когнитивтік-танымдық қызметі (2020 жылғы 25 қараша); когнитивизм – когнитивизм (2018 жылғы 27 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:когнитивная, социо-культурная и коммуникативная компетенции – когнитивті, әлеуметтік-мәдени және коммуникативтік құзыреттер 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. cognitio «таным») «когнитивный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «когнитивті» сөзі бекітілсе, «когнитивті» сөзі заңнамада «код» сөзімен аударылған. Орыс тіліне «лингвистика» сөзі латын тілінен енген (лат. cognitio «таным») енген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «когнитивистика» сөзі қазақ тіліне «когнитивистика» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
133. | подбрасывания монеты | тиын лақтыру; монета лақтыру | подбрасывания монетытиын лақтыру; монета лақтыру Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тиын лақтыру - күнделікті өмірде және ықтималдық теориясында «кездейсоқтық генераторы» ретінде жиі қолданылатын әрекет, қабылдағышқа екі мүмкін сигнал береді: «бүк» немесе «шік». 2. Әзербайжан: sikkə atmaq 3. Қырғыз: монеталар тандоо 4. Өзбек: tanga tashlash 5. Түрік: yazi tura 6. Ағылшын: coin flip 7. Испан: lanzamiento de moneda 8. Неміс: Münzwurf 9. Француз: coin flip 10. Бекітілген нұсқасы: памятные монеты – естелік монеталар (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:подбрасывание и ловля с хлопками - шапалақпен лақтыру және қағып алу; монета – монета 12. Орыс тіліндегі «монета» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «монета» сөзі бекітілген, заңнамада «монета», «тиын» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «подбрасывание» заңнамада «лақтыру» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «подбрасывания монеты» сөз тіркесі қазақ тіліне «тиын лақтыру» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
134. | обнаружение столкновений | соқтығысуды анықтау; соқтығуды анықтау | обнаружение столкновенийсоқтығысуды анықтау; соқтығуды анықтауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Соқтығысуды анықтау - екі немесе одан да көп объектілердің қиылыстарын анықтаудың есептеу мәселесі. 2. Әзербайжан: toqquşma aşkarlanması 3. Қырғыз: кагылышууну аныктоо 4. Өзбек: to`qnashuvni aniqlash 5. Түрік: çarpışma algılama 6. Ағылшын: collision detection 7. Испан: detección de colisiones 8. Неміс: Kollisionserkennung 9. Француз: Détection de collision 10. Бекітілген нұсқасы: коммерческое обнаружение – коммерциялық табу (2015 жылғы 6 қазан) система обнаружения – анықтау жүйесі (1999 жылғы 9 наурыз) вооруженное столкновение – қарулы қақтығыс (2020 жылғы 17 маусым); защита при столкновении – соқтығысудан қорғану (2016 жылғы 28 маусым) қақтығысты жағдаят – конфликт (2020 жылғы 17 маусым) халықаралық қақтығыс – международный конфликт (2018 жылғы 5 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:обнаружение – табу; мероприятий по предотвращению столкновений воздушных судов с птицами - құстардың әуе кемелеріне соқтығысуының алдын алу жөніндегі іс-шаралар 12. Орыс тіліндегі «обнаружение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «анықтау», «табу» сөздері бекітілсе, заңнамада «табу» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «столкновение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «соқтығысу», «қақтығыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «соқтығысу» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «қақтығыс» сөзі орыс тіліндегі «конфликт» сөзінің баламасы ретінде де бекітіліп, заңнамада «конфликт» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «обнаружение столкновений» сөз тіркесі қазақ тіліне «соқтығысуды анықтау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
135. | цветовая карта | түс картасы; түс сұлбасы | цветовая картатүс картасы; түс сұлбасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Түс картасы- растрлық деректерді көрсету түрі. Ол растрлық деректерді сұр немесе түсті градацияларда (RGB) көрсету үшін пиксель мәндерін түс картасы файлының нақты түстеріне немесе түс шкаласына негіздеп түрлендіреді. Карта - грек. χαρτος «қағаз». 2. Әзербайжан: rəng kart 3. Қырғыз: түстүү карта 4. Өзбек: kolormap 5. Түрік: renk haritası 6. Ағылшын: colormap 7. Испан: mapa de colores 8. Неміс: Farbkarte 9. Француз: palette de couleurs 10. Бекітілген нұсқасы: спектральные цвета – спектрлiк түстер (2018 жылғы 29 қараша) топографическая карта – топографиялық карта (2020 жылғы 9 қазан) схема – сұлба (1998 жылғы 24 маусым); логическая микросхема – логикалық микросұлба (2018 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:цветовая гамма – түсті гамма; карта – карта; схемы очистки - тазалау тәсімі; схема – сұлба, схема 12. Орыс тіліндегі «цвет» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «түс» сөзі бекітілсе, заңнамада «түс» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. χαρτος «қағаз») «карта» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «карта» сөзі бекітілсе, заңнамада «карта» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «сұлба» сөзі орыс тіліндегі «схема» сөзінің баламасы ретінде бекітіліп, заңнамада «схема» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «цветовая карта» сөз тіркесі қазақ тіліне «түс картасы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
136. | комбинаторная оптимизация | комбинаторлық оңтайландыру | комбинаторная оптимизациякомбинаторлық оңтайландыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Комбинаторлық оңтайландыру - операцияларды зерттеумен, алгоритмдер теориясымен және есептеу күрделілігі теориясымен байланысты қолданбалы математикадағы оңтайландыру теориясының саласы. Комбинатор - лат. combinare «қосу, байланыстыру». Оптимизация - лат. optimus «үздік». 2. Әзербайжан: kombinatorial optimallaşdırma 3. Қырғыз: комбинатордук оптималдаштыруу 4. Өзбек: kombinatorial optimallashtirish 5. Түрік: kombinatoryal optimizasyon 6. Ағылшын: combinatorial optimization 7. Испан: optimización combinatoria 8. Неміс: kombinatorische Optimierung 9. Француз: optimisation combinatoire 10. Бекітілген нұсқасы: комбинаторное изменение звуков – дыбыстардың комбинаторлық өзгерісі (1971-1981); комбинация – комбинация (2020 жылғы 17 маусым); комбинация – комбинация, қиыстыру (2016 жылғы 28 маусым) информационная оптимизация сообщения – хабарламаның ақпараттық оңтайландырылуы (2020 жылғы 25 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:торный характер технологии - технологияның комбинаторлық мәні; оптимизация – оңтайландыру 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. combinare «қосу, байланыстыру») «комбинаторный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «комбинаторлық» сөзі бекітілсе, заңнамада «комбинаторлық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. optimus «үздік») «оптимизация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «оңтайландыру» сөзі бекітілсе, заңнамада «оңтайландыру» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «комбинаторная оптимизация» сөз тіркесі қазақ тіліне «комбинаторлықоңтайландыру» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
137. | запятая | үтір | запятаяүтірСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Үтір - тыныс белгісі; ондық бөлгіш көріністерінің бірі. 2. Әзербайжан: vergül 3. Қырғыз: үтүр 4. Өзбек: vergul 5. Түрік: virgül 6. Ағылшын: comma 7. Испан: coma 8. Неміс: Komma 9. Француз: virgule 10. Бекітілген нұсқасы: нүктелі үтір – нүктелі үтір (2003 жылғы 24 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:запятая – үтір 12. Орыс тіліндегі «запятая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «үтір» сөзі бекітілсе, заңнамада «үтір» сөзімен аударылған. | +4 |
138. | значения с разделительной запятой | үтір арқылы бөлінген мәндер | значения с разделительной запятойүтір арқылы бөлінген мәндерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Үтір арқылы бөлінген мәндер - мәндерді бөлу үшін үтірді қолданатын бөлгіш мәтіндік файлдар. 2. Әзербайжан: vergüllə ayrılmış dəyərlər 3. Қырғыз: үтүр менен ажыратылган маанилер 4. Өзбек: vergul bilan ajratilgan qiymatlar 5. Түрік: virgülle ayrılmış değerler 6. Ағылшын: comma-separated values (CSV) 7. Испан: valores separados por comas 8. Неміс: Komma-getrennte Werte 9. Француз: valeurs séparées par des virgules 10. Бекітілген нұсқасы: буквальное значение – дәлме-дәл мағына (2020 жылғы 25 маусым) нүктелі үтір – нүктелі үтір (2003 жылғы 24 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:значение – мағына, мән; разделительный трансформатор - бөлгіш трансформатор; запятая – үтір 12. Орыс тіліндегі «запятая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «үтір» сөзі бекітілсе, заңнамада «үтір» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «значение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «мағына» сөзі бекітілсе, заңнамада «мағына», «мән» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «разделительный» сөзі заңнамада «бөлгіш» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «значения с разделительной запятой» сөз тіркесі қазақ тіліне «үтір арқылы бөлінген мәндер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
139. | интерфейс командной строки | пәрмен жолының интерфейсі; командалық жолдың интерфейсі | интерфейс командной строкипәрмен жолының интерфейсі; командалық жолдың интерфейсіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Пәрмен жолының интерфейсі - адам мен компьютер арасындағы мәтіндік интерфейстің бір түрі (TUI), онда компьютерге нұсқаулар негізінен пернетақтадан мәтіндік жолдарды (командаларды) енгізу арқылы беріледі, UNIX жүйелерінде тінтуірді қолдануға болады. Команда - лат. commando «тапсырамын, «бұйырамын». Интерфейс – ағылш. interface «шекара, байланыстырушы буын». 2. Әзербайжан: komanda xətti interfeysi 3. Қырғыз: буйрук сап интерфейси 4. Өзбек: buyruq qatori interfeysi 5. Түрік: komut satırı arayüzü 6. Ағылшын: command-line interface 7. Испан: interfaz de línea de comandos 8. Неміс: Befehlszeilenschnittstelle 9. Француз: interface de ligne de commande 10. Бекітілген нұсқасы: интерфейс – интерфейс (2019 жылғы 30 қазан) цепь команд в управлении – басқарудағы командалар тізбегі (2016 жылғы 8 желтоқсан); команда – команда (2015 жылғы 14 желтоқсан); команда алгоритма – алгоритм пәрмені (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:интерфейс – интерфейс; командный состав – командалық құрам; строка – жол 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. interface – «шекара, байланыстырушы буын») «интерфейс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «интерфейс» сөзі бекітілсе, заңнамада «интерфейс» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. commando «тапсырамын, «бұйырамын») «команда» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «команда», «пәрмен» сөздері бекітілсе, заңнамада «команда» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «строка» сөзі заңнамада «жол» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «интерфейс командной строки» сөз тіркесі қазақ тіліне «пәрмен жолының интерфейсі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
140. | здравый смысл | салауатты пайым; жалпы түсінік | здравый смысл салауатты пайым; жалпы түсінікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Салауатты пайым — айналадағы шындыққа, дағдыларға, адам жасаған және күнделікті практикалық іс-әрекетте қолданатын, айналасындағылармен бөлісетін және айналаңыздағы адамдардан өзгеріссіз күтуге болатын көзқарастар жиынтығы. 2. Әзербайжан: sağlam düşüncə 3. Қырғыз: жүйөлүү маани 4. Өзбек: umumiy ma`noda 5. Түрік: sağduyu 6. Ағылшын: common sense 7. Испан: sentido común 8. Неміс: gesunder Menschenverstand 9. Француз: bon sens 10. Бекітілген нұсқасы: здравого смысла философия – дұрыс мағына философиясы (2018 жылғы 30 қараша); буквальный смысл – дәлме-дәл мән (2020 жылғы 25 маусым) жалпы шолу – общий обзор (2020 жылғы 25 қараша) толкование права – құқыққа түсінік беру (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:здравый смысл - салауатты пайым 12. Орыс тіліндегі «здравый» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дұрыс» сөзі бекітілсе, «смысл» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «мән» сөзі бекітілген. Орыс тіліндегі «здравый смысл» сөз тіркесі заңнамада «салауатты пайым» сөз тіркесімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «жалпы» сөзі орыс тіліндегі «общий» сөзінің баламасы ретінде де бекітіліп, заңнамада «общий» сөзінің баламасы ретінде алынған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «түсінік» сөзі орыс тіліндегі «толкование» сөзінің баламасы ретінде де бекітіліп, заңнамада «толкование», «понятие» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «здравый смысл» сөз тіркесі қазақ тіліне «салауатты пайым» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
141. | компилятор | компилятор | компиляторкомпиляторСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Компилятор - бағдарламалау тілінде жазылған мәтінді машина кодтарының жиынтығына аударатын бағдарлама. Компилятор - лат. compilatio «тонау; көшірме жинау». 2. Әзербайжан: tərtibçi 3. Қырғыз: түзүүчү 4. Өзбек: kompilyator 5. Түрік: derleyici 6. Ағылшын: compiler 7. Испан: compiladora, compilador 8. Неміс: Compiler 9. Француз: compilatrice, compilateur 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы:компилятор – компилятор 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. compilatio «тонау; көшірме жинау») «компилятор» сөзі заңнамада «компилятор» сөзімен аударылған. | +4 |
142. | анализ сложности | күрделілік талдауы | анализ сложностикүрделілік талдауыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Күрделілік талдауы - белгілі бір тапсырманы немесе тапсырмалар жиынтығын бағалау әдісі және ол сандық нәтиже береді. Анализ – көне грек. ἀνάλυσις «жіктеу, мүшелеп бөлу». 2. Әзербайжан: mürəkkəblik təhlili 3. Қырғыз: татаалдыкты талдоо 4. Өзбек: murakkablikni tahlil qilish 5. Түрік: karmaşıklık analizi 6. Ағылшын: complexity analysis 7. Испан: análisis de complejidad 8. Неміс: Komplexitätsanalyse 9. Француз: analyse de complexité 10. Бекітілген нұсқасы: анализ – талдау (2020 жылғы 17 маусым) равносложность – біркелкі күрделілік (2020 жылғы 25 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:анализ – талдау, анализ; сложность – күрделілік 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἀνάλυσις «ыдырау, бөлу, бөлшектеу, бөлшектеу») «анализ» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «талдау» сөзі бекітілген, заңнамада «талдау», «анализ» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «сложность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «күрделілік» сөзі бекітілсе, заңнамада « «күрделілік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «анализ сложности» сөз тіркесі қазақ тіліне «күрделілік талдауы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
143. | степень сжатия | қысу дәрежесі | степень сжатияқысу дәрежесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қысу дәрежесі - ішкі жану қозғалтқышының техникалық сипаттамасы. 2. Әзербайжан: sıxılma nisbəti 3. Қырғыз: кысуу катышы 4. Өзбек: siqilish darajasi 5. Түрік: sıkıştırma oranı 6. Ағылшын: compression ratio 7. Испан: índice de compresión 8. Неміс: Kompressionsrate 9. Француз: ratio de compression 10. Бекітілген нұсқасы: степень боевой готовности - жауынгерлік әзірлік дәрежесі (2020 жылғы 9 қазан); степень развития пожара - өрттің өршу деңгейі (1999 жылғы 9 наурыз) сжатие данных - мәліметтерді сығымдау; деректерді сығымдау (2016 жылғы 8 желтоқсан); сжатие денежной массы - ақша массасының тарылуы (2018 жылғы 6 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы:сжатие – сығымдау, қысу; тарылту; степень – дәреже, 12. Орыс тіліндегі «степень» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәреже», «деңгей» сөздері бекітілсе, заңнамада «дәреже» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «сжатие» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сығымдау», «тарылу» сөздері бекітілсе, заңнамада «сығымдау», «тарылу», «қысу» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы және информатика саласындағы мағыналық қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «степень сжатия» сөз тіркесі қазақ тіліне «қысу дәрежесі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
144. | вычислительная химия | есептеуіш химия | вычислительная химияесептеуіш химияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Есептеуіш химия - молекулалық қасиеттерді есептеу, молекулалардың әрекетін модельдеу, синтезді жоспарлау, дерекқорды іздеу және комбинаторлық кітапханаларды өңдеу үшін математикалық әдістер қолданылатын химияның бөлімі. Химия – көне грек. χυμος «шырын, ылғал, дәм». 2. Әзербайжан: hesablama kimyası 3. Қырғыз: эсептөө химиясы 4. Өзбек: hisoblash kimyosi 5. Түрік: hesaplamalı kimya 6. Ағылшын: computational chemistry 7. Испан: química computacional 8. Неміс: Computerchemie 9. Француз: chimie computationnelle 10. Бекітілген нұсқасы: центр вычислительный - есептеу орталығы (2016 жылғы 8 желтоқсан) номенклатура химическая – химиялық аталым (2006 жылғы 23 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:вычислительная техника – есептеуіш техника; химия – химия 12. Орыс тіліндегі «вычислительная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «есептеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «есептеу», «есептеуіш» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. χυμος «шырын, ылғал, дәм») «химия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «химия» сөзі бекітілген, заңнамада «химия» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «вычислительная химия» сөз тіркесі қазақ тіліне «есептеуіш химия» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
145. | теория вычислительной сложности | есептеуішн күрделілік теориясы | теория вычислительной сложностиесептеуішн күрделілік теориясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Есептеуіш күрделілік теориясы - есептеу құрылғыларының формальды анықталған модельдері негізінде есептерді шешуге арналған алгоритмдердің күрделілігін зерттеумен айналысатын теориялық информатика бөлімі. Теория – грек. θεωρία «қарастыру, зерттеу». 2. Әзербайжан: hesablama mürəkkəbliyi nəzəriyyəsi 3. Қырғыз: эсептөө татаалдыгы теориясы 4. Өзбек: hisoblash murakkabligi nazariyasi 5. Түрік: hesaplama karmaşıklığı teorisi 6. Ағылшын: computational complexity theory 7. Испан: teoría de la complejidad computacional 8. Неміс: rechnerische Komplexitätstheorie 9. Француз: théorie de la complexité computationnelle 10. Бекітілген нұсқасы: военная теория – әскери теория (2020 жылғы 25 маусым) центр вычислительный - есептеу орталығы (2016 жылғы 8 желтоқсан) равносложность – біркелкі күрделілік (2020 жылғы 25 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:теория – теория; вычислительная техника – есептеуіш техника; сложность – күрделілік 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. theoria «бақылау, қарау, шолу») «теория» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «теория» сөзі бекітілсе, заңнамада «теория» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «вычислительная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «есептеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «есептеу», «есептеуіш» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «сложность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «күрделілік» сөзі бекітілсе, заңнамада « «күрделілік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «теория вычислительной сложности» сөз тіркесі қазақ тіліне «есептеуішкүрделілік теориясы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
146. | вычислительная геометрия | есептеуіш геометрия | вычислительная геометрияесептеуіш геометрияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Есептеуіш геометрия - геометриялық есептерді шешудің алгоритмдерін қарастыратын информатика бөлімі. Геометрия – көне грек. γεωμετρία: γῆ «жер» + μετρέω «өлшеймін». 2. Әзербайжан: hesablama həndəsi 3. Қырғыз: эсептөө геометриясы 4. Өзбек: hisoblash geometriyasi 5. Түрік: hesaplamalı geometri 6. Ағылшын: computational geometry 7. Испан: geometría Computacional 8. Неміс: Rechengeometrie 9. Француз: géométrie de calcul 10. Бекітілген нұсқасы: центр вычислительный - есептеу орталығы (2016 жылғы 8 желтоқсан) геометрическая акустика – геометриялық акустика (2018 жылғы 29 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:вычислительная техника – есептеуіш техника; геометрия – геометрия 12. Орыс тіліндегі «вычислительная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «есептеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «есептеу», «есептеуіш» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. γεωμετρία: γῆ «жер» + μετρέω «өлшеймін») «геометрия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «геометрия» сөзі бекітілсе, заңнамада «геометрия» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «вычислительная геометрия» сөз тіркесі қазақ тіліне «есептеуіш геометрия» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
147. | вычислительный график | есептеуіш график | вычислительный графикесептеуіш графикСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Есептеуіш график түйіндері математикалық операцияларға сәйкес келетін бағытталған график ретінде анықталады. График – грек. γραφική «сурет өнері, сурет салу, хат, сызу» 2. Әзербайжан: hesablama qrafiki 3. Қырғыз: эсептөө графиги 4. Өзбек: hisoblash grafigi 5. Түрік: hesaplamalı grafik 6. Ағылшын: computational graph 7. Испан: grafo computacional 8. Неміс: Rechengraph 9. Француз: graphe de calcul 10. Бекітілген нұсқасы: центр вычислительный - есептеу орталығы (2016 жылғы 8 желтоқсан) сменный график работы - жұмыстың ауысым кестесі (2016 жылғы 8 желтоқсан); график грузопотока - жүк ағынының графигі (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:вычислительная техника – есептеуіш техника; график – график, кесте 12. Орыс тіліндегі «вычислительная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «есептеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «есептеу», «есептеуіш» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. γραφική «сурет өнері, сурет салу, хат, сызу») «график» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «график», «кесте» сөздері бекітілсе, заңнамада «график», «кесте» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «кесте» сөзі орыс тіліндегі «таблица» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «таблица» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «вычислительный график» сөз тіркесі қазақ тіліне «есептеуіш график» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
148. | вычислительный интеллект | есептеуіш интеллект | вычислительный интеллектесептеуіш интеллектСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Есептеуіш интеллект - жасанды интеллект тармағы. Қатаң логикалық тұжырымға негізделген классикалық жасанды интеллектке балама ретінде ол эвристикалық алгоритмдерге сүйенеді, мысалы, бұлдыр логика, жасанды нейрондық желілер және эволюциялық модельдеу. Интеллект - лат. intellectus «қабылдау, түсіну, түсінік, ақыл». 2. Әзербайжан: hesablama zəkası 3. Қырғыз: эсептөө интеллект 4. Өзбек: hisoblash intellekti 5. Түрік: sayısal zeka 6. Ағылшын: computational intelligence 7. Испан: inteligencia computacional 8. Неміс: Computerintelligenz 9. Француз: intelligence informatique 10. Бекітілген нұсқасы: центр вычислительный - есептеу орталығы (2016 жылғы 8 желтоқсан) интеллект – интеллект (2018 жылғы 27 маусым) интеллект тренера – жаттықтырушы зияты (2019 жылғы 6 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:вычислительная техника – есептеуіш техника; интеллектуальная собственность - санаткерлік меншік; интеллектуалдық меншік, зияткерлік меншік 12. Орыс тіліндегі «вычислительная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «есептеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «есептеу», «есептеуіш» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (intellectus - лат. «ақыл») «интеллект» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «интеллект», «зият» сөздері бекітілген, заңнамада «интеллект», «зияткерлік» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «вычислительный интеллект» сөз тіркесі қазақ тіліне «есептеуіш интеллект» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
149. | компьютерная лингвистика | компьютерлік лингвистика | компьютерная лингвистикакомпьютерлік лингвистикаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Компьютерлік лингвистика - ресми тілдік модельдерді құру және табиғи тілді автоматты түрде өңдеу мақсатында математикалық әдістерді (алгоритмдер, модельдер) және компьютерлік құралдарды (бағдарламалар, сандық мәліметтер базасы) пайдалануға бағытталған қолданбалы лингвистиканың жаңа бағыты. Компьютер – ағылш. computer «есептеуіш». Лингвистика - лат. lingua «тіл». 2. Әзербайжан: hesablama dilçiliyi 3. Қырғыз: эсептөө лингвистикасы 4. Өзбек: hisoblash lingvistikasi 5. Түрік: hesaplamalı dilbilimleri 6. Ағылшын: computational linguistics 7. Испан: ligüística computacional 8. Неміс: Computerlinguistik 9. Француз: linguistique computationnelle 10. Бекітілген нұсқасы: компьютер – компьютер (2014 жылғы 11 желтоқсан) литературоведение и лингвистика - әдебиеттану және лингвистика (2020 жылғы 25 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:компьютерная – компьютерлік; лингвистика – лингвистика 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. computer «есептеуіш») «компьютер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «компьютер» сөзі бекітілген, заңнамада «компьютер» сөзімен аударылған. Орыс тіліне «лингвистика» сөзі латын тілінен енген (лат. cognitio «таным») енген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «компьютерная лингвистика» сөз тіркесі қазақ тіліне «компьютерліклингвистика» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
150. | вычислительная неврология | есептеуіш неврология | вычислительная неврологияесептеуіш неврологияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Есептеуіш неврология - жүйке жүйесіндегі дамуды, құрылымды, физиологияны және танымдық қабілеттерді реттейтін принциптерді түсіну үшін математикалық модельдерді, теориялық талдауды және мидың абстракциясын қолданатын нейробиологияның бір саласы. Неврология – көне грек. νεῦρον «жүйке» + όγος «ғылым». 2. Әзербайжан: hesablama nevrologiyası 3. Қырғыз: эсептөө нейрологиясы 4. Өзбек: hisoblash nevrologiyasi 5. Түрік: hesaplamalı sinirbilim 6. Ағылшын: computational neuroscience 7. Испан: neurociencia computacional 8. Неміс: Computational Neuroscience 9. Француз: neuroscience computationnelle 10. Бекітілген нұсқасы: центр вычислительный - есептеу орталығы (2016 жылғы 8 желтоқсан) психоневрологические заболевания - психоневрологиялық аурулар (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:вычислительная техника – есептеуіш техника; неврология – неврология 12. Орыс тіліндегі «вычислительная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «есептеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «есептеу», «есептеуіш» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. νεῦρον «жүйке» + λόγος «ғылым») «неврология» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «неврология» сөзі бекітілген, заңнамада «неврология» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «вычислительная неврология» сөз тіркесі қазақ тіліне «есептеуіш неврология» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
151. | вычислительная фотография | есептеуі фотография | вычислительная фотографияесептеуі фотографияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Есептеуіш фотография оптикалық процестердің орнына сандық есептеулерді қолданатын сандық суретке түсіру және өңдеу әдістеріне жатады. Фотография - көне грек. φως / φωτος «жарық» + γραφω «жазамын». 2. Әзербайжан: hesablama fotoqrafiyası 3. Қырғыз: эсептөөчү сүрөткө тартуу 4. Өзбек: hisoblash fotosurati 5. Түрік: hesaplamalı fotoğrafçılık 6. Ағылшын: computational photography 7. Испан: fotografía computacional 8. Неміс: Computerfotografie 9. Француз: photographie computationnelle 10. Бекітілген нұсқасы: центр вычислительный - есептеу орталығы (2016 жылғы 8 желтоқсан) фотография – фотосурет (2016 жылғы 8 желтоқсан); хронофотография – хронофотография (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы:вычислительная техника – есептеуіш техника; фотография – фотография 12. Орыс тіліндегі «вычислительная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «есептеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «есептеу», «есептеуіш» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. φως / φωτος «жарық» + γραφω «жазамын») «фотография» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «фотосурет» сөзі бекітілген, заңнамада «фотография» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «вычислительная фотография» сөз тіркесі қазақ тіліне «есептеуіш фотография» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
152. | вычислительная физика | есептеуіш физика | вычислительная физикаесептеуіш физикаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Есептеуіш физика - физика есептерін шешудің сандық алгоритмдерін зерттейтін ғылым, олар үшін сандық теория әзірленіп қойылған. Физика – көне грек. φύσις «табиғат». 2. Әзербайжан: hesablama fizikası 3. Қырғыз: эсептөө физикасы 4. Өзбек: hisoblash fizikasi 5. Түрік: hesaplamalı fizik 6. Ағылшын: computational physics 7. Испан: física computacional 8. Неміс: Computerphysik 9. Француз: physique computationnelle 10. Бекітілген нұсқасы: центр вычислительный - есептеу орталығы (2016 жылғы 8 желтоқсан) атомная физика - атомдық физика (2018 жылғы 29 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:вычислительная техника – есептеуіш техника; физика – физика 12. Орыс тіліндегі «вычислительная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «есептеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «есептеу», «есептеуіш» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. φύσις «табиғат») «физика» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «физика» сөзі бекітілген, заңнамада «физика» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «вычислительная физика» сөз тіркесі қазақ тіліне «есептеуіш физика» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
153. | компьютерная томография | компьютерлік томография | компьютерная томографиякомпьютерлік томографияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Компьютерлік томография - рентген сәулелерімен жүргізілетін тексеру. Компьютер – ағылш. computer «есептеуіш». Томография – көне грек. τομή «қима» + γραφω «жазамын». 2. Әзербайжан: kompüter tomoqrafiyası 3. Қырғыз: компьютердик томография 4. Өзбек: kompyuter tomografiyasi 5. Түрік: bilgisayarlı tomografi 6. Ағылшын: computed tomography (CT) 7. Испан: tomografía computarizada 8. Неміс: Computertomographie 9. Француз: tomodensitométrie 10. Бекітілген нұсқасы: компьютер – компьютер (2014 жылғы 11 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:компьютерная томография - компьютерная томография 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. computer «есептеуіш») «компьютер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «компьютер» сөзі бекітілген, заңнамада «компьютер» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. τομή «қима» + γραφω «жазамын») «томография» сөзі заңнамада «томография» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «компьютерная томография» сөз тіркесі қазақ тіліне «компьютерліктомография» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
154. | бот | бот | ботботСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бот- адамдарға арналған интерфейстер арқылы автоматты түрде және/немесе белгіленген кесте бойынша кез келген әрекетті орындайтын арнайы бағдарлама. Бот - ағылш. bot. 2. Әзербайжан: bot 3. Қырғыз: бот 4. Өзбек: bot 5. Түрік: bot 6. Ағылшын: computer bot 7. Испан: bot 8. Неміс: bot 9. Француз: bot 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Орыс тіліне «бот» сөзі ағылшын тілінен енген (ағылш. bot). | +4 |
155. | компьютерная инженерия | компьютерлік инженерия | компьютерная инженериякомпьютерлік инженерияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Компьютерлік инженерия - информатика мен электронды инженерияны біріктіретін пән. Инженерияның бұл саласы тек компьютерлік жүйелердің жұмысына ғана емес, сонымен бірге оларды біріктіруге де бағытталған. Компьютер – ағылш. computer «есептеуіш». Инженерия - фр. ingénierie ← лат. ingenium «ептілік». 2. Әзербайжан: kompyuter mühəndisliyi 3. Қырғыз: компьютердик инженерия 4. Өзбек: kompyuter muhandisligi 5. Түрік: bilgisayar mühendisliği 6. Ағылшын: computer engineering 7. Испан: ingeniería informática 8. Неміс: Technische Informatik 9. Француз: ingénierie informatique 10. Бекітілген нұсқасы: компьютер – компьютер (2014 жылғы 11 желтоқсан) генная инженерия – гендік инженерия (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:компьютерная – компьютерлік; инженерия – инженерия 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. computer «есептеуіш») «компьютер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «компьютер» сөзі бекітілген, заңнамада «компьютер» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. ingenium «ептілік») «инженерия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «инженерия» сөзі бекітілген, заңнамада «инженерия» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «компьютерная инженерия» сөз тіркесі қазақ тіліне «компьютерлік инженерия» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
156. | компьютерная криминалистика | компьютерлік криминалистика | компьютерная криминалистикакомпьютерлік криминалистикаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Компьютерлік криминалистика - компьютерлік ақпаратпен байланысты қылмыстарды ашу, сандық дәлелдемелерді зерттеу, осындай дәлелдемелерді іздеу, алу және бекіту әдістері туралы қолданбалы ғылым. Компьютер – ағылш. computer «есептеуіш». Криминалистика - лат. criminalis «қылмыстық, қылмысқа қатысты». 2. Әзербайжан: kompüter məhkəməsi 3. Қырғыз: компьютердик соттук экспертиза 4. Өзбек: kompyuter sud ekspertizasi 5. Түрік: adli bilişim 6. Ағылшын: computer forensics 7. Испан: informática forense 8. Неміс: Computer-Forensik 9. Француз: criminalistique informatique 10. Бекітілген нұсқасы: компьютер – компьютер (2014 жылғы 11 желтоқсан) криминалистика – криминалистика (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:компьютерная – компьютерлік; криминалистика – криминалистика 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. computer «есептеуіш») «компьютер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «компьютер» сөзі бекітілген, заңнамада «компьютер» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. criminalis «қылмыстық, қылмысқа қатысты») «криминалистика» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «криминалистика» сөзі бекітілген, заңнамада «криминалистика» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «компьютерная криминалистика» сөз тіркесі қазақ тіліне «компьютерліккриминалистика» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
157. | компьютерная сеть | компьютерлік торап | компьютерная сетькомпьютерлік торапСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Компьютерлік торап — компьютерлік құрылғылар: компьютерлер, серверлер, маршрутизаторлар және басқа жабдық немесе бағдарламалық жасақтама арасында мәліметтер алмасуды қамтамасыз ететін жүйе. Компьютер – ағылш. computer «есептеуіш». 2. Әзербайжан: kompüter şəbəkəsi 3. Қырғыз: компьютердик тармак 4. Өзбек: kompyuter tarmog`i 5. Түрік: bilgisayar ağı 6. Ағылшын: computer network 7. Испан: red de computadoras 8. Неміс: Computernetzwerk 9. Француз: réseau informatique 10. Бекітілген нұсқасы: компьютер – компьютер (2014 жылғы 11 желтоқсан) сеть электрическая – электр желісі (2016 жылғы 28 маусым) сеть библиотек – кітапханалар торабы (1971-1981) оросительная сеть - суару жүйесі (ауыл шар.) (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы:компьютерная – компьютерлік; сеть – желі, жүйе, торап 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. computer «есептеуіш») «компьютер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «компьютер» сөзі бекітілген, заңнамада «компьютер» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «сеть» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «желі», «жүйе», «торап» сөздері бекітілсе, заңнамада «желі», «жүйе», «торап» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «компьютерная сеть» сөз тіркесі қазақ тіліне «компьютерлік торап» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
158. | компьютерные науки | компьютерлік ғылымдар | компьютерные наукикомпьютерлік ғылымдарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Компьютерлік ғылымдар - есептеу техникасы, бағдарламалау, ақпараттық жүйелер мен технологиялар саласындағы мамандар өз жұмысында пайдаланатын теориялық және практикалық білім жиынтығы. Компьютер – ағылш. computer «есептеуіш». 2. Әзербайжан: kompyuter elmləri 3. Қырғыз: компьютердик илим 4. Өзбек: kompyuter fanlari 5. Түрік: bilgisayar bilimi 6. Ағылшын: computer science 7. Испан: ciencias de la computación 8. Неміс: Informatik 9. Француз: l`informatique 10. Бекітілген нұсқасы: компьютер – компьютер (2014 жылғы 11 желтоқсан) военная наука – әскери ғылым (2020 жылғы 25 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:компьютерные – компьютерлік; наука – ғылым 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. computer «есептеуіш») «компьютер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «компьютер» сөзі бекітілген, заңнамада «компьютер» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «наука» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ғылым» сөзі бекітілсе, заңнамада «ғылым» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «компьютерные науки» сөз тіркесі қазақ тіліне «компьютерлік ғылымдар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
159. | компьютерный вирус | компьютерлік вирус | компьютерный вирускомпьютерлік вирусСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Компьютерлік вирус - басқа бағдарламалардың кодына, жадтың жүйелік аймақтарына, жүктеу секторларына енгізуге және олардың көшірмелерін әртүрлі байланыс арналары арқылы таратуға қабілетті зиянды бағдарламалардың түрі. Компьютер – ағылш. computer «есептеуіш». Вирус - лат. virus «у». 2. Әзербайжан: kompüter virusu 3. Қырғыз: компьютер вирусу 4. Өзбек: bilgisayar virüsü 5. Түрік: bilgisayar virüsü 6. Ағылшын: computer virus 7. Испан: virus de computadora 8. Неміс: Computer Virus 9. Француз: virus informatique 10. Бекітілген нұсқасы: компьютер – компьютер (2014 жылғы 11 желтоқсан) вирус – вирус (2018 жылғы 27 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:компьютерный – компьютерлік; вирус – вирус 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. computer «есептеуіш») «компьютер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «компьютер» сөзі бекітілген, заңнамада «компьютер» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. virus «у») «вирус» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «вирус» сөзі бекітілген, заңнамада «вирус» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «компьютерный вирус» сөз тіркесі қазақ тіліне «компьютерлік вирус» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
160. | компьютерное зрение | компьютерлік көру | компьютерное зрениекомпьютерлік көруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Компьютерлік көру - нысандарды анықтау, бақылау және жіктеуге мүмкіндік беретін машиналарды құру теориясы мен технологиясы. Компьютер – ағылш. computer «есептеуіш». 2. Әзербайжан: kompüter görmə 3. Қырғыз: компьютердик көрүү 4. Өзбек: kompyuterni ko`rish 5. Түрік: bilgisayar görüşü 6. Ағылшын: computer vision 7. Испан: visión por computador 8. Неміс: Computer Vision 9. Француз: vision par ordinateur 10. Бекітілген нұсқасы: компьютер – компьютер (2014 жылғы 11 желтоқсан) бинокулярное зрение - бинокльдік көру (2018 жылғы 29 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:компьютерное – компьютерлік; зрение – көру 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. computer «есептеуіш») «компьютер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «компьютер» сөзі бекітілген, заңнамада «компьютер» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «зрение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «көру» сөзі бекітілсе, заңнамада «көру» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «компьютерное зрение» сөз тіркесі қазақ тіліне «компьютерлік көру» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
161. | автоматизированная диагностика | автоматтандырылған диагностика | автоматизированная диагностика автоматтандырылған диагностика Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Автоматтандырылған диагностика - математикалық әдістерді қолданумен жобалық жұ.мыстарды орындауға арналған кешенді бағдарламалық-техникалық жүйелер. Автоматтандырылған - көне грек. αὐτόματος «өзі қозғалатын». Диагностика - көне грек. δια-γνωστικος «тануға қабілетті». 2. Әзербайжан: avtomatlaşdırılmış diaqnostika 3. Қырғыз: автоматташтырылган диагностика 4. Өзбек: avtomatlashtirilgan diagnostika 5. Түрік: otomatik teşhis 6. Ағылшын: computer-aided diagnosis (CAD) 7. Испан: diagnósticos automatizados 8. Неміс: automatisierte Diagnose 9. Француз: diagnostics automatisés 10. Бекітілген нұсқасы: автоматизированный перевод – автоматтандырылған аударма (2020 жылғы 25 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:автоматизированная – автоматтандырылған; диагностика – диагностика 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (αὐτόματα - грек. «өздігінен әрекет ететін») «автоматизированный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «автоматтандырылған» сөзі бекітілсе, заңнамада «автоматтандырылған» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. δια-γνωστικος «тануға қабілетті») «диагностика» сөзі заңнамада «диагностика» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «автоматизированная диагностика» сөз тіркесі қазақ тіліне «автоматтандырылған диагностика» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
162. | системы инженерного анализа | инженерлік талдау жүйелері | системы инженерного анализаинженерлік талдау жүйелеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Инженерлік талдау жүйелері - есептеу әдістерін (шекті элементтер әдісі, шекті айырмашылықтар әдісі, шекті көлем әдісі) қолдана отырып, өнімнің компьютерлік моделі нақты жұмыс жағдайында қалай әрекет ететінін бағалауға мүмкіндік беретін әртүрлі бағдарламалық өнімдер. Машина - лат. machina «құрылғы, конструкция», көне грек. μηχανή «бейімделу, жол». Модель - лат. modulus «өлшем, аналог, үлгі». Система – грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе». Анализ - көне грек. ἀνάλυσις «ыдырау, бөлу, бөлшектеу, бөлшектеу». 2. Әзербайжан: mühəndis analiz sistemləri 3. Қырғыз: инженердик анализ тутумдары 4. Өзбек: muhandislik tahlil tizimlari 5. Түрік: mühendislik analiz sistemleri 6. Ағылшын: computer-aided engineering (CAE) 7. Испан: sistemas de análisis de ingeniería 8. Неміс: technische Analysesysteme 9. Француз: systèmes d`analyse d`ingénierie 10. Бекітілген нұсқасы: система – жүйе (2020 жылғы 17 маусым) инженер – инженер (2015 жылғы 14 желтоқсан) анализ – талдау (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:система – жүйе; инженерный – инженерлік; анализ – талдау, анализ 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе») «система» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жүйе» сөзі бекітілсе, заңнамада «жүйе» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. ingenium «ептілік») «инженерия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «инженерия» сөзі бекітілген, заңнамада «инженерия» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἀνάλυσις «ыдырау, бөлу, бөлшектеу, бөлшектеу») «анализ» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «талдау» сөзі бекітілген, заңнамада «талдау», «анализ» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «системы инженерного анализа» сөз тіркесі қазақ тіліне «инженерлік талдау жүйелері» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
163. | генерируемые компьютером изображения | компьютер жасайтын кескін | генерируемые компьютером изображениякомпьютер жасайтын кескінСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Компьютер жасайтын кескін - үшөлшемді компьютерлік графика көмегімен жасалған және бейнелеу өнерінде, баспасөзде, кинематографиялық арнайы эффектілерде, теледидарда және симуляторларда қолданылатын қозғалмайтын және қозғалатын бейнелер. Компьютер – ағылш. computer «есептеуіш». Генерация – лат. generatio «туу, пайда болу, ұрпақ», generāre «өндіру, тудыру, жасау», genus «шыққан тегі, руы», genere «туу, тудыру» 2. Әзербайжан: kompüter tərəfindən yaradılan görüntülər 3. Қырғыз: компьютерде тартылган сүрөттөр 4. Өзбек: kompyuter tomonidan yaratilgan tasvirlar 5. Түрік: bilgisayar tarafından oluşturulan görüntüler 6. Ағылшын: computer-generated imagery (CGI) 7. Испан: imágenes generadas por computadora 8. Неміс: Computer generiertes Bild 9. Француз: imagerie générée par ordinateur 10. Бекітілген нұсқасы: генерирующий – генерациялық (2014 жылғы 29 тамыз) компьютер – компьютер (2014 жылғы 11 желтоқсан) канал изображения - кескін арнасы (2016 жылғы 28 маусым); масштаб изображения - кескiндеме ауқымы (2016 жылғы 8 желтоқсан); фотоизображение – фотобейне (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы:услуги по учету и обработке данных по телефонному трафику операторов ір-телефонии (интернет-телефония), генерируемых пользователями сетей сторон – тараптар желілерін пайдаланушылар генерациялайтын ip-телефония (интернет-телефония) операторларының телефон трафигі бойынша деректерді есепке алу мен өңдеу жөніндегі қызметтер; компьютер – компьютер; изображение – бейне, кескін, сурет 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. computer «есептеуіш») «компьютер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «компьютер» сөзі бекітілген, заңнамада «компьютер» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латынтілінен енген (лат. generatio «туу, пайда болу, ұрпақ», generāre «өндіру, тудыру, жасау», genus «шыққан тегі, руы», genere «туу, тудыру») «генерирующий» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «генерациялық» сөзі бекітілген, заңнамада «генерациялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «изображение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бейне», «кескін», кескіндеме» сөздері бекітілген, заңнамада «бейне», «кескін», «сурет» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «генерируемые компьютером изображения» сөз тіркесі қазақ тіліне «компьютер жасайтын кескін» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
164. | бетонный анкер | бетон анкері | бетонный анкербетон анкеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бетон анкері - қатты қатты материалдардан – бетоннан, құрылыс кірпішінен, табиғи тастан және т. б. конструкцияларға әртүрлі заттарды бекіту үшін қолданылатын бекіткіш. Анкер - нем. Anker «зәкір». Бетон - лат. bitumen «минералды шайыр, асфальт». 2. Әзербайжан: beton lövbər 3. Қырғыз: бетон казык 4. Өзбек: beton langar 5. Түрік: beton ankraj 6. Ағылшын: concrete anchor 7. Испан: ancla de hormigón 8. Неміс: Betonanker 9. Француз: ancre en béton 10. Бекітілген нұсқасы: бетон – бетон (2018 жылғы 5 қазан) анкер – анкер (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:бетон – бетон; анкер – анкер 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. bitumen «минералды шайыр, асфальт») «бетон» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бетон» сөзі бекітілген, заңнамада «бетон» сөзімен аударылған. Орыс тіліне неміс тілінен енген (нем. Anker «зәкір») «анкер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «анкер» сөзі бекітілген, заңнамада «анкер» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «бетонный анкер» сөз тіркесі қазақ тіліне «бетон анкері» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
165. | условная независимость | шартты тәуелсіздік | условная независимостьшартты тәуелсіздікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шартты тәуелсіздік - шартты модельде қолданылатын P(A B B) = P(A) * P(B) тәуелсіздігінің негізгі тұжырымдамасы. 2. Әзербайжан: şərti müstəqillik 3. Қырғыз: шарттуу көзкарандысыздык 4. Өзбек: şərti müstəqillik 5. Түрік: koşullu bağımsızlık 6. Ағылшын: conditional independence 7. Испан: independencia condicional 8. Неміс: bedingte Unabhängigkeit 9. Француз: indépendance conditionnelle 10. Бекітілген нұсқасы: условная сделка – шартты мәміле (2017 жылғы 14 желтоқсан) независимость государства - мемлекет тәуелсіздігі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:условная – шартты; независимость - тәуелсіздік 12. Орыс тіліндегі «условная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шартты» сөзі бекітілсе, заңнамада «шартты» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «независимость» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тәуелсіздік» сөзі бекітілсе, заңнамада «тәуелсіздік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «условная независимость» сөз тіркесі қазақ тіліне «шартты тәуелсіздік» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
166. | проводимость | өткізгіштік | проводимостьөткізгіштікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өткізгіштік- дененің электр тогын өткізу қабілеті, электр өрісінің әсерінен олардағы электр тогының пайда болуын анықтайтын дененің немесе ортаның қасиеті. 2. Әзербайжан: keçiricilik 3. Қырғыз: өткөрүмдүүлүк 4. Өзбек: o`tkazuvchanlik 5. Түрік: iletkenlik 6. Ағылшын: conductance 7. Испан: conductancia 8. Неміс: Leitfähigkeit 9. Француз: conductance 10. Бекітілген нұсқасы: проводимость электрическая - электр өткізгіштік (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:проводимость - өткізгіштік 12. Орыс тіліндегі «проводимость» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өткізгіштік» сөзі бекітілсе, заңнамада «өткізгіштік» сөзімен аударылған. | +4 |
167. | конус | конус | конусконусСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Конус- кейбір жазық қисықтың барлық нүктелерін кеңістіктің берілген нүктесімен байланыстыратын көптеген сәулелер арқылы кеңістікте пайда болған бет. Конус - көне грек. κώνος «қарағай бүршігі». 2. Әзербайжан: konus 3. Қырғыз: конус 4. Өзбек: konus 5. Түрік: koni 6. Ағылшын: cone 7. Испан: cono 8. Неміс: Kegel 9. Француз: cône 10. Бекітілген нұсқасы: круглый конус - дөңгелек конус (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:конус - конус 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. κώνος «қарағай бүршігі») «конус» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «конус» сөзі бекітілсе, заңнамада «конус» сөзімен аударылған. | +4 |
168. | доверительный интервал | сенімділік интервалы, сенімгерлік межелдемесі | доверительный интервалсенімділік интервалы, сенімгерлік межелдемесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сенімділік интервалы - математикалық статистикада статистикалық параметрлерді интервалды бағалау кезінде қолданылатын термин, нүктеліге қарағанда аз мөлшерде іріктемеге артықшылық беріледі. Интервал - лат. интервал «аралық, қашықтық». 2. Әзербайжан: inam intervalı 3. Қырғыз: ишеним аралыгы 4. Өзбек: ishonch oralig`i 5. Түрік: güven aralığı 6. Ағылшын: confidence interval 7. Испан: intervalo de confianza 8. Неміс: Konfidenzintervall 9. Француз: Intervalle de confiance 10. Бекітілген нұсқасы: договор доверительного управления имуществом - мүлікті сенімгерлік басқару шарты (2016 жылғы 8 желтоқсан) частотный интервал - жиiлiктiк аралық (2016 жылғы 28 маусым) интервал доверительный - сенімділік интервалы (2015 жылғы 6 қазан) кратчайшее расстояние – ең жақын аралық (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:доверительное управление - сенімгерлік басқару; интервал – аралық, интервал 12. Орыс тіліндегі «доверительный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сенімгерлік», «сенімділік» сөздері бекітілсе, заңнамада «сенімгерлік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. интервал «аралық, қашықтық») «интервал» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «аралық», «интервал» сөздері бекітілсе, заңнамада «аралық», «интервал» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «аралық» сөзі орыс тіліндегі «расстояние» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «расстояние» сөзінің баламасы ретінде алынған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «доверительный интервал» сөз тіркесі қазақ тіліне «сенімділік интервалы» сөз тіркесімен бекітілген. | +1 |
169. | конфигурационное пространство | конфигурациялық кеңістік | конфигурационное пространствоконфигурациялық кеңістікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Конфигурациялық кеңістік - математикалық физикадағы, вариациялық есептеудегі және аналитикалық механикадағы түсінік, жүйенің конфигурациясын анықтайтын дерексіз кеңістік - оның барлық жалпыланған координаттары мәндерінің жиынтығы. Конфигурациялық - лат. configuratio «ұқсас форма». 2. Әзербайжан: konfiqurasiya sahəsi 3. Қырғыз: конфигурация мейкиндиги 4. Өзбек: konfiguratsiya maydoni 5. Түрік: yapılandırma alanı 6. Ағылшын: configuration space 7. Испан: espacio de configuración 8. Неміс: Konfigurationsraum 9. Француз: espace de configuration 10. Бекітілген нұсқасы: конфигурация – конфигурация (2018 жылғы 27 маусым) пространство (территория) - кеңістік (аумақ) (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:конфигурационное проектирование - конфигурациялық жобалау; пространство - кеңістік 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. configuratio «ұқсас форма») «конфигурация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «конфигурация» сөзі бекітілсе, заңнамада «конфигурация» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «пространство» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кеңістік» сөзі бекітілсе, заңнамада «кеңістік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «конфигурационное пространство» сөз тіркесі қазақ тіліне «конфигурациялықкеңістік» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
170. | матрица ошибок | қателер матрицасы | матрица ошибокқателер матрицасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қателер матрицасы - алгоритмнің, әдетте бақыланатын оқытудың жұмысын визуализациялауға мүмкіндік беретін кестенің нақты макеті. Матрица - лат. matrix «негізгі себеп». 2. Әзербайжан: qarışıqlıq matrisi 3. Қырғыз: башаламандык матрица 4. Өзбек: chalkashlik matritsasi 5. Түрік: karışıklık matrisi 6. Ағылшын: confusion matrix 7. Испан: matriz de confusión 8. Неміс: Verwirrung Matrix 9. Француз: matrice de confusion 10. Бекітілген нұсқасы: матрица обратная - кері матрица (2015 жылғы 6 қазан) юридическая ошибка – заңдық қателік (2016 жылғы 7 желтоқсан) врачебная ошибка – дәрігерлік қателік (2017 жылғы 13 желтоқсан) предельная ошибка – шекті қате (2014 жылғы 11 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: матрица – матрица; ошибка – қате, қателік 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. matrix «негізгі себеп») «матрица» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «матрица» сөзі бекітілсе, заңнамада «матрица» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «ошибка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қате», «қателік» сөздері бекітілсе, заңнамада «қате», «қателік» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «матрица ошибок» сөз тіркесі қазақ тіліне «қателер матрицасы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
171. | соединитель | жалғағыш, қосқыш | соединительжалғағыш, қосқышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жалғағыш- электр тізбектерін механикалық қосуға және ажыратуға арналған электротехникалық құрылғы. 2. Әзербайжан: bağlayıcı 3. Қырғыз: туташтыргыч 4. Өзбек: ulagich 5. Түрік: bağlayıcı 6. Ағылшын: connector 7. Испан: conector 8. Неміс: Verbinder 9. Француз: connecteur 10. Бекітілген нұсқасы: соединитель гнездовой – ұялы қосқыш (2007 жылғы 29 маусым) линия соединительная - жалғау желісі (2016 жылғы 28 маусым) қосқыш – включатель (1995) 11. Заңнамадағы қолданысы:соединительная линия - жалғау желіжолы; қосқыш – включатель; жалғағыш құрылғы – соединительное устройство 12. Орыс тіліндегі «соединительный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қосқыш», «жалғау» сөздері бекітілсе, заңнамада «жалғау» сөзімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «қосқыш» сөзі орыс тіліндегі «включатель» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «включатель» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «соединитель» сөзі қазақ тіліне «жалғағыш» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
172. | ограниченная оптимизационная задача | шектеулі оңтайландырылған тапсырма, шектелген оптимизация тапсырмасы | ограниченная оптимизационная задачашектеулі оңтайландырылған тапсырма, | +3 |
173. | обучения с ограничениями | шектеулі оқыту | обучения с ограничениямишектеулі оқытуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шектеулі оқыту - тиімділікті арттыру әдісі. Ол сәйкессіздік анықталған кезде жаңа шектеулерді жазу арқылы жұмыс істейді. 2. Әзербайжан: məhdud öyrənmə 3. Қырғыз: окутууну чектөө 4. Өзбек: cheklashni o`rganish 5. Түрік: kısıtlı öğrenme 6. Ағылшын: constraint learning 7. Испан: aprendizaje de restricciones 8. Неміс: Zwangslernen 9. Француз: apprentissage des contraintes 10. Бекітілген нұсқасы: дистанционное обучение – қашықтан оқыту (2020 жылғы 25 маусым) ограниченное поручение – шектелген тапсырма (2017 жылғы 10 қараша) ограничение ответственности – жауапкершілікті шектеу (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:обучение – оқыту; ограничение – шектеу 12. Орыс тіліндегі «обучение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «оқыту» сөздері бекітілсе, заңнамада «оқыту», «үйрету», «меңгерту» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «ограничение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шектеу» сөзі бекітілген, заңнамада «шектеу» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «обучения с ограничениями» сөз тіркесі қазақ тіліне «шектеулі оқыту» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
174. | логическое программирование с ограничениями | шектеулер қойылған логикалық бағдарламалау | логическое программирование с ограничениямишектеулер қойылған логикалық бағдарламалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шектеулер қойылған логикалық бағдарламалау - айнымалылар арасындағы қатынастар шектеулер түрінде көрсетілген бағдарламалау парадигмасы. Логикалық - көне грек. λογική «дұрыс ойлау туралы ғылым». 2. Әзербайжан: məhdudiyyət məntiqi proqramlaşdırma 3. Қырғыз: логикалык программалоону чектөө 4. Өзбек: cheklash mantiqiy dasturlash 5. Түрік: kısıtlama mantığı programlama 6. Ағылшын: constraint logic programming 7. Испан: programación lógica de restricciones 8. Неміс: Constraint-Logik-Programmierung 9. Француз: programmation de logique de contrainte 10. Бекітілген нұсқасы: логическая микросхема – логикалық микросұлба (2018 жылғы 14 желтоқсан) язык программирования – бағдарламалау тілі (2016 жылғы 8 желтоқсан) ограниченное поручение – шектелген тапсырма (2017 жылғы 10 қараша) ограничение ответственности – жауапкершілікті шектеу (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: логическое – логикалық; программирование – бағдарламалау, программалау; ограничение – шектеу 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. λογική «дұрыс ойлау туралы ғылым», «ойлау қабілеті», көне грек. λόγος «логос», «пайымдау») «логика» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «логика» сөзі бекітілген, заңнамада «логика» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. programma – «хабарландыру», pro – «алдында, ерте» + gramma – «жазылған», graphein – «жазу») «программа» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «программа», «бағдарлама» сөздері бекітілген, заңнамада «программа», «бағдарлама» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «ограничение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шектеу» сөзі бекітілген, заңнамада «шектеу» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «логическое программирование с ограничениями» сөз тіркесі қазақ тіліне «шектеулер қойылған логикалық бағдарламалау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
175. | непрерывный | үздіксіз | непрерывныйүздіксізСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Үздіксіз - үзіліссіз, тоқтаусыз созылатын. 2. Әзербайжан: davamlı 3. Қырғыз: үзгүлтүксүз 4. Өзбек: davomiy 5. Түрік: sürekli 6. Ағылшын: continuous 7. Испан: continua/ continuo 8. Неміс: kontinuierlich 9. Француз: continue/ continu 10. Бекітілген нұсқасы: непрерывность судебного разбирательства – сот қарауының үздіксіздігі (2016 жылғы 7 желтоқсан) непрерывная функция – үзіліссіз функция (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:непрерывный – үздіксіз 12. Орыс тіліндегі «непрерывный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «үздіксіз», «үзіліссіз» сөзі бекітілген, заңнамада «үздіксіз» сөзімен аударылған. | +4 |
176. | контур | контур; сұлба | контурконтур; сұлбаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Контур, сұлба - тұйық сызық, белгілі бір геометриялық фигураның, заттың кескіні; силуэт. Контур - лат. contornare «айналдыру». 2. Әзербайжан: kontur 3. Қырғыз: контур 4. Өзбек: kontur 5. Түрік: kontur 6. Ағылшын: contour 7. Испан: contorno 8. Неміс: Kontur 9. Француз: contour 10. Бекітілген нұсқасы: колебательный контур – тербелмелі контур (2018 жылғы 14 желтоқсан) схема – сұлба (1998 жылғы 24 маусым); логическая микросхема – логикалық микросұлба (2018 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:контур – контур; схемы очистки - тазалау тәсімі; схема – сұлба, схема; структурный – құрылымдық 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. contornare «айналдыру») «контур» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «контур» сөзі бекітілген, заңнамада «контур» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «сұлба» сөзі орыс тіліндегі «схема» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «схема» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «контур» сөзі қазақ тіліне «контур» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | 0 |
177. | панель управления | басқару беттақтасы, басқару панелі | панель управлениябасқару беттақтасы, басқару панеліСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Басқару беттақтасы - пайдаланушыларға әртүрлі аппараттық және бағдарламалық параметрлерді өзгертуге мүмкіндік беретін Microsoft Windows бөлігі. Панель – лат. panel «заттың бір бөлігі, жамылғы». 2. Әзербайжан: idarə paneli 3. Қырғыз: башкаруу панели 4. Өзбек: boshqaruv paneli 5. Түрік: kontrol paneli 6. Ағылшын: control panel 7. Испан: panel de control 8. Неміс: Schalttafel 9. Француз: panneau de commande 10. Бекітілген нұсқасы: кнопочная панель - кнопкылы/кнопкалы тақта (2015 жылғы 6 қазан); монтажная панель - құрастыру беттақтасы (2004 жылғы 31 наурыз) управление – басқарма, басқару (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:панель – панель; управление – басқарма, басқару 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. panel «заттың бір бөлігі, жамылғы») «панель» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тақта», «беттақта» сөзі бекітілген, заңнамада «панель» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «управление» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «басқарма», «басқару» сөздері бекітілсе, заңнамада «басқарма», «басқару» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «панель управления» сөз тіркесі қазақ тіліне «басқару беттақтасы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
178. | теория управления | басқару теориясы | теория управлениябасқару теориясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Басқару теориясы - әртүрлі жүйелерді, процестерді және объектілерді басқарудың принциптері мен әдістері туралы ғылым. Теория – грек. θεωρία «қарастыру, зерттеу». 2. Әзербайжан: nəzarət nəzəriyyəsi 3. Қырғыз: башкаруу теориясы 4. Өзбек: boshqaruv nazariyasi 5. Түрік: kontrol teorisi 6. Ағылшын: control theory 7. Испан: teoría de control 8. Неміс: Kontrolltheorie 9. Француз: théorie du contrôle 10. Бекітілген нұсқасы: военная теория – әскери теория (2020 жылғы 25 маусым) управление – басқарма, басқару (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:теория – теория; управление – басқарма, басқару 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. theoria «бақылау, қарау, шолу») «теория» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «теория» сөзі бекітілсе, заңнамада «теория» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «управление» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «басқарма», «басқару» сөздері бекітілсе, заңнамада «басқарма», «басқару» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «теория управления» сөз тіркесі қазақ тіліне «басқару теориясы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
179. | выпуклая функция | дөңес функция | выпуклая функциядөңес функцияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дөңес функция - векторлық кеңістіктегі функция графигінің кез келген екі нүктесінің арасындағы кез келген сегмент графиктің сәйкес доғасынан төмен болмайтын функция. Функция – лат. functio «орындау». 2. Әзербайжан: qabarıq funksiya 3. Қырғыз: томпок функция 4. Өзбек: konveks funktsiyasi 5. Түрік: dışbükey işlev 6. Ағылшын: convex function 7. Испан: función convexa 8. Неміс: konvexe Funktion 9. Француз: fonction convexe 10. Бекітілген нұсқасы: конус выпуклый – дөңес конус (2015 жылғы 6 қазан) функция – функция (2020 жылғы 25 маусым) референтная функция – референттік қызмет (2020 жылғы 25 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:выпуклый – дөңес; функция – функция, қызмет 12. Орыс тіліндегі «выпуклая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дөңес» сөзі бекітілсе, заңнамада «дөңес» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. functio «орындау, міндет, жарна») «функция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «функция», «қызмет» сөздері бекітілген, заңнамада «функция», «қызмет» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «выпуклая функция» сөз тіркесі қазақ тіліне «дөңес функция» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
180. | выпуклая оболочка | дөңес қабықша | выпуклая оболочкадөңес қабықшаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дөңес қабықша - есептеу геометриясындағы қарапайым құрылым. 2. Әзербайжан: qabarıq gövdə 3. Қырғыз: томпок кабык 4. Өзбек: qavariq korpus 5. Түрік: dışbükey örtü 6. Ағылшын: convex hull 7. Испан: casco convexo 8. Неміс: konvexer Rumpf 9. Француз: enveloppe convexe 10. Бекітілген нұсқасы: оболочка – қабық, қабықша (2016 жылғы 28 маусым) конус выпуклый – дөңес конус (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:выпуклая – дөңес; оболочка – қабық, қабықша 12. Орыс тіліндегі «выпуклая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дөңес» сөзі бекітілсе, заңнамада «дөңес» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «оболочка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қабық», «қабықша» сөздері бекітілсе, заңнамада «қабық», «қабықша» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «выпуклая оболочка» сөз тіркесі қазақ тіліне «дөңес қабықша» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
181. | выпуклая оптимизация | дөңес оңтайландыру | выпуклая оптимизациядөңес оңтайландыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дөңес оңтайландыру - дөңес жиынтықтардың үстіндегі дөңес функцияларды азайту мәселесін зерттейтін математикалық оңтайландырудың ішкі саласы. Оптимизация - лат. optimus «үздік». 2. Әзербайжан: qabarıq optimallaşdırma 3. Қырғыз: томпок оптималдаштыруу 4. Өзбек: qavariq optimallashtirish 5. Түрік: dışbükey optimizasyon 6. Ағылшын: convex optimization 7. Испан: optimizacion convexa 8. Неміс: konvexe Optimierung 9. Француз: optimisation convexe 10. Бекітілген нұсқасы: конус выпуклый – дөңес конус (2015 жылғы 6 қазан) информационная оптимизация сообщения – хабарламаның ақпараттық оңтайландырылуы (2020 жылғы 25 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: выпуклая – дөңес; оптимизация – оңтайландыру 12. Орыс тіліндегі «выпуклая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дөңес» сөзі бекітілсе, заңнамада «дөңес» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. optimus «үздік») «оптимизация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «оңтайландыру» сөзі бекітілсе, заңнамада «оңтайландыру» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «выпуклая оптимизация» сөз тіркесі қазақ тіліне «дөңес оңтайландыру» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
182. | свертка | орам; үйірткі | сверткаорам; үйірткіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орам, үйірткі - факсимильді байланыста, бейне сигналды кескінге түрлендіру процедурасы, кері сканерлеу. 2. Әзербайжан: qarışıqlıq 3. Қырғыз: конволюция 4. Өзбек: konversiya 5. Түрік: kıvrım 6. Ағылшын: convolution 7. Испан: circunvolución 8. Неміс: Faltung 9. Француз: convolution 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы:свертка – орам; аппаратчик отделения центрифугирования - үйірткілеу бөлімінің аппаратшысы; үйірткілеуші - центрифуговщик 12. Орыс тіліндегі «свертка» сөзі заңнамада және терминолоиялық сөздіктерде «орам», «үйірткі», «үйіртпе», «ықшамдалу» сөздерімен аударылған. Бұл терминнің информатика саласында қолданылатын мағынасын сала мамандарымен терең зерттеу қажет деп санаймыз. | -3 |
183. | сверточная нейронная сеть | конволюциялық нейрондық торап | сверточная нейронная сетьконволюциялық нейрондық торапСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Конволюциялық нейрондық желі - Ян Лекун 1988 жылы ұсынған және үлгіні тиімді тануға бағытталған жасанды нейрондық желілердің арнайы архитектурасы, терең оқыту технологиясының бөлігі болып табылады. Конволюция - лат. convolutus «оралған». 2. Әзербайжан: konvolyusional sinir şəbəkəsi 3. Қырғыз: конволюциялык нейрон тармагы 4. Өзбек: konvolyutsion asab tizimi 5. Түрік: evrişimli sinir ağı 6. Ағылшын: convolutional neural network 7. Испан: red neuronal convolucional 8. Неміс: Faltungs-Neuronales Netz 9. Француз: réseau neuronal convolutif 10. Бекітілген нұсқасы: сеть электрическая – электр желісі (2016 жылғы 28 маусым) сеть библиотек – кітапханалар торабы (1971-1981) оросительная сеть - суару жүйесі (ауыл шар.) (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы:свертка – орам; нейрон – нейрон; сеть – желі, жүйе, торап 12. Орыс тіліндегі «свертка» сөзі заңнамада және терминолоиялық сөздіктерде «орам», «үйірткі», «үйіртпе», «ықшамдалу» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. νεῦρον «тамыр, талшық, нерв») «нейрон» сөзі заңнамада «нейрон» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «сеть» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «желі», «торап», «жүйе» сөздері бекітілсе, заңнамада «желі», «торап» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «сверточная нейронная сеть» сөз тіркесі қазақ тіліне «конволюциялық нейрондық торап» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда бұл терминнің информатика саласында қолданылатын мағынасын сала мамандарымен терең зерттеу қажет деп санаймыз. | +3 |
184. | куки | куки | кукикукиСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Куки - веб-сервер жіберген және пайдаланушының компьютерінде сақталған деректердің кішкене бөлігі. Куки – ағылш. cookie сөзбе-сөз «піспенан». 2. Әзербайжан: Peçenyelər 3. Қырғыз: куки 4. Өзбек: pechene 5. Түрік: kurabiye 6. Ағылшын: cookie 7. Испан: galletas 8. Неміс: Kekse 9. Француз: biscuits 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Орыс тіліне «куки» сөзі ағылшын тілінен енген (ағылш. cookie сөзбе-сөз «піспенан). | +4 |
185. | охлаждающий вентилятор | салқындатқыш желдеткі | охлаждающий вентиляторсалқындатқыш желдеткіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Салқындатқыш желдеткі - ауаны салқындату жүйесінің атауы-жоғары жылу шығаратын (әдетте 5 Вт-тан астам) компьютердің электрондық компоненттеріне орнатылған радиаторы бар желдеткіштің жиынтығы: орталық процессор, GPU, чипсет микросұлбалары. Вентилятор - лат. ventilator «ұшырушы». 2. Әзербайжан: soyuducu fan 3. Қырғыз: муздатуу күйөрманы 4. Өзбек: sovutish foniy 5. Түрік: soğutucu fan 6. Ағылшын: cooling fan 7. Испан: ventilador 8. Неміс: Lüfter 9. Француз: ventilateur 10. Бекітілген нұсқасы: жидкость охлаждающая - салқындатқыш сұйықтық (2015 жылғы 14 желтоқсан) кожух вентилятора - желдеткі қаптамасы (2015 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:охлаждающая среда - салқындату ортасы; вентилятор - желдеткіш 12. Орыс тіліндегі «охлаждающая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «салқындатқыш» сөзі бекітілсе, заңнамада «салқындату» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «вентилятор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «желдеткі» сөзі бекітілсе, заңнамада «желдеткіш» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «охлаждающий вентилятор» сөз тіркесі қазақ тіліне «салқындатқыш желдеткі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
186. | медь | мыс | медьмысСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мыс (Cu от лат. Cuprum) - Д.И. Менделеевтің химиялық элементтерінің периодтық жүйесінің төртінші кезеңінің он бірінші тобының элементі, атомдық нөмірі 29. Cuprum – лат. cyprium (aes) «Кипр (мыс)». 2. Әзербайжан: mis 3. Қырғыз: жез 4. Өзбек: mis 5. Түрік: bakır 6. Ағылшын: copper 7. Испан: cobre 8. Неміс: Kupfer 9. Француз: le cuivre 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы:медь – мыс 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. cyprium (aes) «Кипр (мыс)») «мед» сөзі заңнамада «мыс» сөзімен аударылған. | +4 |
187. | целевая функция | нысаналы функция, мақсаттық функция | целевая функциянысаналы функция, мақсаттық функцияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Нысаналы функция - кейбір оңтайландыру мәселесін шешу үшін оңтайландырылатын бірнеше айнымалылардың нақты немесе бүтін функциясы. Функция – лат. functio «орындау». 2. Әзербайжан: xərc funksiyası 3. Қырғыз: чыгым функциясы 4. Өзбек: xarajat funktsiyasi 5. Түрік: maliyet fonksiyonu 6. Ағылшын: cost function 7. Испан: función de costo 8. Неміс: Kostenfunktion 9. Француз: fonction de coût 10. Бекітілген нұсқасы: целевая аппаратура - нысаналы аппаратура (2018 жылғы 14 желтоқсан); маркетинг целевой - мақсатты маркетинг (2017 жылғы 10 қараша) функция – функция (2020 жылғы 25 маусым) функция целевая - мақсаттық функция (2015 жылғы 6 қазан) референтная функция – референттік қызмет (2020 жылғы 25 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:целевая – мақсаттық, нысаналы; функция – қызмет, функция 12. Орыс тіліндегі «целевая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «нысаналы», «мақсатты» сөздері бекітілсе, заңнамада «нысаналы», «мақсаттық» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. functio «орындау, міндет, жарна») «функция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «функция», «қызмет» сөздері бекітілген, заңнамада «функция», «қызмет» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «функция целевая» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «мақсаттық функция» сөз тіркесі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «целевая функция» сөз тіркесі қазақ тіліне «нысаналы функция» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
188. | подъемный кран | көтергіш кран | подъемный кранкөтергіш кранСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көтергіш кран - жүктерді кеңістікте жылжытуға арналған жүк көтергіш машиналардың ішкі класына арналған жалпы атау, оларды уақытша бекіту әртүрлі жүк қармау құрылғыларын: ілгекті аспаларды, арнайы құрылымдық орындаудағы жүк қармау органдарын қолдана отырып жүзеге асырылады. Кран - нидерл. krааn «тырна». 2. Әзербайжан: vinç 3. Қырғыз: кран 4. Өзбек: kran 5. Түрік: vinç 6. Ағылшын: crane 7. Испан: grua 8. Неміс: Kran 9. Француз: grue 10. Бекітілген нұсқасы: кран подъемный – көтергіш кран (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:подъемные установки – көтергіш қондырғылар; кран – кран 12. Орыс тіліндегі «подъемный кран» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «көтергіш кран» сөз тіркесі бекітілген. | +4 |
189. | перекрестная энтропия | тоғыспалы энтропия; айқас энтропия | перекрестная энтропиятоғыспалы энтропия; айқас энтропияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тоғыспалы энтропия - ықтималдық болжамдарының дәлдігін бағалау үшін қолдануға болатын көрсеткіш. Энтропия - грек. ἐντροπία «айналу». 2. Әзербайжан: çapraz entropiya 3. Қырғыз: кайчылаш энтропия 4. Өзбек: xoch entropiyasi 5. Түрік: çapraz entropi 6. Ағылшын: cross entropy 7. Испан: entropía cruzada 8. Неміс: Kreuzentropie 9. Француз: entropie croisée 10. Бекітілген нұсқасы: перекрестный контроль - тоғыспалы бақылау (2015 жылғы 15 желтоқсан) помехи перекрёстные - айқаспа бөгеуілдер (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:перекрестная контаминация - қиылысты контаминация; энтропия – энтропия; тоғыспалы субсидиялау - перекрестное субсидирование 12. Орыс тіліндегі «перекрестный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тоғыспалы», «айқаспа» сөздері бекітілсе, заңнамада «тоғыспалы», «қиылысты» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. ἐντροπία «айналу») «энтропия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «энтропия» сөзі бекітілген, заңнамада «энтропия» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы және мағыналық қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «перекрестная энтропия» сөз тіркесі қазақ тіліне «тоғыспалы энтропия» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
190. | векторное произведение | векторлық көбейтінді | векторное произведениевекторлық көбейтіндіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Векторлық көбейтінді - екі бастапқы векторға перпендикуляр вектор, оның ұзындығы бастапқы векторлар құрған параллелограммның ауданына тең, ал екі бағытты таңдау көбейтіндідегі векторлар мен алынған векторлардың реті бойынша үштік оң болатындай етіп анықталады. Вектор - лат. vector «көтеруші». 2. Әзербайжан: çarpaz məhsul 3. Қырғыз: кайчылаш продукт 4. Өзбек: o`zaro faoliyat mahsulot 5. Түрік: çapraz ürün 6. Ағылшын: cross product 7. Испан: producto cruzado 8. Неміс: Kreuzprodukt 9. Француз: produit croisé 10. Бекітілген нұсқасы: векторная величина - векторлық шама (2018 жылғы 29 қараша) хронология произведений - шығармалар хронологиясы (2020 жылғы 25 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:векторное – векторлық; произведение – шығарма, туынды; көбейтіндісінің сомасы - сумма произведений 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. vector «көтеруші») «векторное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «векторлық» сөзі бекітілген, заңнамада «векторлық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «произведение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шығарма» сөзі бекітілсе, заңнамада «шығарма», «туынды», «көбейтінді» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы және информатика саласындағы мағыналық қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «векторное произведение» сөз тіркесі қазақ тіліне «векторлық көбейтінді» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +1 |
191. | перекрестная проверка; кросс-валидация | айқас тексеру; кросс-валидация | перекрестная проверка; кросс-валидацияайқас тексеру; кросс-валидацияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Айқас тексеру; кросс-валидация - аналитикалық модельді және оның әрекетін тәуелсіз деректерге бағалау әдісі. Кросс-валидация – ағылш. cross-validation: cross «айқыш», лат. validus «сау, күшті». 2. Әзербайжан: çarpaz doğrulama 3. Қырғыз: кайчылаш текшерүү 4. Өзбек: o`zaro faoliyat tekshiruvi 5. Түрік: çapraz doğrulama 6. Ағылшын: cross validation 7. Испан: validación cruzada 8. Неміс: Kreuzvalidierung 9. Француз: validation croisée 10. Бекітілген нұсқасы: перекрестный контроль - тоғыспалы бақылау (2015 жылғы 15 желтоқсан); помехи перекрёстные - айқаспа бөгеуілдер (2016 жылғы 28 маусым) проверка - тексерiс, тексеру (2016 жылғы 8 желтоқсан) валидация – беркіту (2016 жылғы 28 маусым) кросс-операция - кросс-операция (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:перекрестная контаминация - қиылысты контаминация; тоғыспалы субсидиялау - перекрестное субсидирование; проверка – тексеру, тексеріс; айқаспалы жолағы бар - с диагональными полосами; кросс – кросс; валидация - валидация 12. Орыс тіліндегі «перекрестный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тоғыспалы», «айқаспа» сөздері бекітілсе, заңнамада «тоғыспалы», «қиылысты» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «проверка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тексеру», «тексеріс» сөздері бекітілсе, заңнамада «тексеру», «тексеріс» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «перекрестная проверка» сөз тіркесі қазақ тіліне «айқас тексеру» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Сонымен қатар орыс тіліне ағылшын (ағылш. cross-validation: cross «айқыш») және латын (лат. validus «сау, күшті») тілдерінен енген «кросс-валидация» сөзі қазақ тіліндегі «кросс-валидация» сөзімен қолданылғаны дұрыс деп санаймыз. | -1 |
192. | перекрестные помехи | айқас бөгеуілдер | перекрестные помехиайқас бөгеуілдерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Айқас бөгеуілдер - байланыс арнасының бір желісі бойынша берілген сигнал басқа желіде жағымсыз әсер тудыратын кез келген құбылыс. 2. Әзербайжан: qarışıq 3. Қырғыз: айкаш 4. Өзбек: o`zaro faoliyat 5. Түрік: karışma 6. Ағылшын: crosstalk 7. Испан: diafonía 8. Неміс: Übersprechen 9. Француз: diaphonie 10. Бекітілген нұсқасы: перекрестный контроль - тоғыспалы бақылау (2015 жылғы 15 желтоқсан) помехи перекрёстные - айқаспа бөгеуілдер (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:перекрестная контаминация - қиылысты контаминация; тоғыспалы субсидиялау - перекрестное субсидирование; помеха – бөгеуіл, тосқауыл 12. Орыс тіліндегі «перекрестный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тоғыспалы», «айқаспа» сөздері бекітілсе, заңнамада «тоғыспалы», «қиылысты» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «помеха» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бөгеуіл» сөзі бекітілсе, заңнамада «бөгеуіл», «тосқауыл» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «перекрестные помехи» сөз тіркесі қазақ тіліне «айқас бөгеуілдер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | -1 |
193. | куб | куб | кубкубСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Куб- әр беті квадрат болатын дұрыс көпбұрыш. Куб - грек. κύβος «ойын сүйегі». 2. Әзербайжан: kub 3. Қырғыз: куб 4. Өзбек: kub 5. Түрік: küp 6. Ағылшын: cube 7. Испан: cubo 8. Неміс: Würfel 9. Француз: cube 10. Бекітілген нұсқасы: кубометр – текшеметр (2016 жылғы 9 желтоқсан); единица кубическая - кубтық бірлік (2015 жылғы 11 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:куб – куб 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. κύβος «ойын сүйегі») «куб» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «куб» сөзі бекітілген, заңнамада «куб» сөзімен аударылған. | -2 |
194. | кумулятивная функция распределения | кумулятивті үлестіру функциясы | кумулятивная функция распределениякумулятивті үлестіру функциясы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кумулятивті үлестіру функциясы (Cdf) мақсатты мән көрсетілген мәннен аз немесе оған тең болу ықтималдығын көрсетеді. Ол тек сандық мақсаттар үшін қол жетімді болады. Кумулятив - лат. cumulatus «толық; аяқталған». Функция – лат. functio «орындау». 2. Әзербайжан: məcmu paylama funksiyası 3. Қырғыз: кумулятивдик бөлүштүрүү функциясы 4. Өзбек: kümülatif taqsimlash funktsiyasi 5. Түрік: kümülatif dağılım fonksiyonu 6. Ағылшын: cumulative distribution function (CDF) 7. Испан: función de distribución acumulativa 8. Неміс: Verteilungsfunktion 9. Француз: fonction de distribution cumulative 10. Бекітілген нұсқасы: кумулятивный метод - кумулятивтік әдіс (2017 жылғы 10 қараша) функция – функция (2020 жылғы 25 маусым) референтная функция – референттік қызмет (2020 жылғы 25 қараша) распределение частотное - жиіліктік үлестіру (2016 жылғы 28 маусым); закон распределения случайных величин - кездейсоқ шаманың таралу заңы (2016 жылғы 28 маусым); распределение обязанностей - міндеттерді бөлу (2016 жылғы 8 желтоқсан); оптимальное распределение - оңтайлы бөліну (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:кумулятивный – кумулятивтік; функция – қызмет, функция; распределения – бөлу, тарату, үлестіру 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. cumulatus «толық; аяқталған») «кумулятивный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кумулятивтік» сөзі бекітілген, заңнамада «кумулятивтік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. functio «орындау, міндет, жарна») «функция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «функция», «қызмет» сөздері бекітілген, заңнамада «функция», «қызмет» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «распределение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «үлестіру», «таралу», «бөлу» сөздері бекітілген, заңнамада «бөлу», «тарату», «үлестіру» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «кумулятивная функция распределения» сөз тіркесі қазақ тіліне «кумулятивті үлестіру функциясы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
195. | ток | тоқ | токтоқСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тоқ- электр өрісінің әсерінен электрлік зарядталған бөлшектердің бағытталған қозғалысы. 2. Әзербайжан: cari 3. Қырғыз: учурдагы 4. Өзбек: joriy 5. Түрік: akım 6. Ағылшын: current 7. Испан: actual 8. Неміс: Strom 9. Француз: actuel 10. Бекітілген нұсқасы: ток постоянный - тұрақты ток (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:ток – ток 12. Орыс тіліндегі «ток» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ток» сөзі бекітілсе, заңнамада «ток» сөзімен аударылған. Алайдаорыс тіліндегі «ток» сөзі қазақ тілінің фоно-морфологиялық ерекшелігіне сәйкес «тоқ» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +4 |
196. | проклятие размерности | өлшем қолайсыздығы; өлшемділік «қарғысы» | проклятие размерностиөлшем қолайсыздығы; өлшемділік «қарғысы»Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өлшем қолайсыздығы; өлшемділік «қарғысы» күнделікті тәжірибенің үшөлшемді физикалық кеңістігі сияқты шағын өлшемді жағдайларда кездеспейтін көп өлшемді кеңістіктерде деректерді талдау және ұйымдастыру кезінде пайда болатын әртүрлі құбылыстарға қатысты болады. 2. Әзербайжан: ölçülüyün lənəti 3. Қырғыз: өлчөмдүүлүктүн каргышы 4. Өзбек: o`lchovning la`nati 5. Түрік: boyutluluk laneti 6. Ағылшын: curse of dimensionality 7. Испан: maldición de dimensionalidad 8. Неміс: Fluch der Dimensionalität 9. Француз: malédiction de la dimensionnalité 10. Бекітілген нұсқасы: размерность пространства - кеңiстiк өлшемдiлігi (2018 жылғы 29 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:размерность - өлшемділік 12. Орыс тіліндегі «размерность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өлшемділік» сөзі бекітілсе, заңнамада «өлшемділік» сөзімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «проклятие размерности» сөз тіркесі қазақ тіліне «өлшем қолайсыздығы» немесе «өлшемділік қарғысы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда бұл терминнің информатика саласында қолданылатын мағынасын сала мамандарымен терең зерттеу қажет деп санаймыз. | +3 |
197. | курсор | меңзер | курсормеңзерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Меңзер- пернетақта, тінтуір немесе басқа басқару құрылғысы арқылы өзара әрекеттесетін нысанды көрсететін графикалық интерфейс элементі. Курсор - лат. cursor «жүгіруші». 2. Әзербайжан: kursor 3. Қырғыз: курсор 4. Өзбек: kursor 5. Түрік: imleç 6. Ағылшын: cursor 7. Испан: cursor 8. Неміс: Mauszeiger 9. Француз: le curseur 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы:курсор – курсор 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. cursor «жүгіруші») «курсор» сөзі заңнамада «курсор» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. cursor «жүгіруші») «курсор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «меңзер» сөзі бекітілуі қажет деп санаймыз. | +4 |
198. | киберпреступник | киберқылмыскер | киберпреступниккиберқылмыскерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Киберқылмыскер - компьютерлерді немесе Интернет сияқты басқа сандық технологияларды қолдана отырып, кез-келген заңсыз әрекетті жүзеге асыратын адам. Кибер – ағылшын. «cyber». 2. Әзербайжан: kibercinayətkar 3. Қырғыз: киберкылмыш 4. Өзбек: kiberjinoyat 5. Түрік: siber suçlu 6. Ағылшын: cybercriminal 7. Испан: ciberdelincuente 8. Неміс: Cyberkriminelle 9. Француз: cybercriminel 10. Бекітілген нұсқасы: военный преступник - әскери қылмыскер (2020 жылғы 25 маусым) киберпреступность – киберқылмыс (2018 жылғы 5 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:киберпреступность - киберқылмыстылық 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылшын. «cyber») «кибер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кибер» сөзі бекітілсе, заңнамада «кибер» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «киберпреступник» сөзі қазақ тіліне «киберқылмыскер» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
199. | кибернетика | кибернетика | кибернетикакибернетикаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кибернетика- машиналар, тірі организмдер немесе қоғам болсын, күрделі басқару жүйелерінде ақпарат алудың, сақтаудың, түрлендірудің және берудің жалпы заңдылықтары туралы ғылым. Кибернетика – көне грек. κυβερνητική «басқару өнері» 2. Әзербайжан: kibernetika 3. Қырғыз: кибернетика 4. Өзбек: kibernetika 5. Түрік: sibernetik 6. Ағылшын: cybernetics 7. Испан: cibernética 8. Неміс: Kybernetik 9. Француз: cybernétique 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы:кибернетика – кибернетика 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. κυβερνητική «басқару өнері») «кибернетика» сөзі заңнамада «кибернетика» сөзімен аударылған. | +3 |
200. | кибербезопасность | киберқауіпсіздік | кибербезопасностькиберқауіпсіздікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Киберқауіпсіздік - желілерді, компьютерлерді, бағдарламаларды, құрылғыларды шабуылдардан, зақымданудан немесе рұқсатсыз кіруден қорғаумен айналысатын ақпараттық технологиялар саласы. 2. Әзербайжан: kiber təhlükəsizlik 3. Қырғыз: кибер коопсуздук 4. Өзбек: kiberxavfsizlik 5. Түрік: siber güvenlik 6. Ағылшын: cybersecurity 7. Испан: la seguridad cibernética 8. Неміс: Internet-Sicherheit 9. Француз: la cyber-sécurité 10. Бекітілген нұсқасы: киберқылмыс (2018 жылғы 5 қазан) безопасность – қауіпсіздік (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:кибербезопасность – киберқауіпсіздік 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылшын. «cyber») «кибер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кибер» сөзі бекітілсе, заңнамада «кибер» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «безопасность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қауіпсіздік» сөзі бекітілсе, заңнамада «қауіпсіздік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «кибербезопасность» сөзі қазақ тіліне «киберқауіпсіздік» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
201. | циклоидальный привод | циклоидты жетек | циклоидальный привод циклоидты жетек Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Циклоидты жетек кіріс білігінің жылдамдығын белгілі бір арақатынасқа азайту механизмі. Циклоидты жылдамдықты төмендеткіштер өте төмен артқы жағы бар ықшам мөлшерде салыстырмалы түрде жоғары беріліс қатынасына қабілетті. Циклоида – грек. κυκλοειδής «дөңгелек». Механика – грек. μηχανη «құрал, сайман». 2. Әзербайжан: sikloidal sürücülük 3. Қырғыз: циклоиддик диск 4. Өзбек: sikloid qo`zg`alish 5. Түрік: sikloidal hareket 6. Ағылшын: cycloidal drive (mechanical) 7. Испан: accionamiento cicloidal 8. Неміс: Zykloidenantrieb 9. Француз: entraînement cycloïdal 10. Бекітілген нұсқасы: эпициклоида – эпициклоид (2019 жылғы 5 сәуір) привод механический – механикалық жетек (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:циклоида – циклоид; привод – жетек; механический – механикалық 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. κυκλοειδής «дөңгелек») «циклоида» сөзі заңнамада «циклоид» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «привод» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жетек» сөзі бекітілсе, заңнамада «жетек» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «циклоидальный привод» сөз тіркесі қазақ тіліне «циклоидты жетек» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
202. | цилиндр | цилиндр | цилиндрцилиндрСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Цилиндр- цилиндрлік бетімен және оны кесіп өтетін екі параллель жазықтықпен шектелген геометриялық дене. Цилиндр – көне грек. κύλινδρος «білікше». 2. Әзербайжан: silindr 3. Қырғыз: цилиндр 4. Өзбек: silindr 5. Түрік: silindir 6. Ағылшын: cylinder 7. Испан: cilindro 8. Неміс: Zylinder 9. Француз: cylindre 10. Бекітілген нұсқасы: зеркало цилиндра - цилиндр айнасы (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:цилиндр – цилиндр 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. κύλινδρος «білікше») «цилиндр» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «цилиндр» сөзі бекітілсе, заңнамада «цилиндр» сөзімен аударылған. | +4 |
203. | обработка данных | деректерді өңдеу | обработка данныхдеректерді өңдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Деректерді өңдеу - маңызды ақпарат алу үшін деректер элементтерін жинау және өңдеу. 2. Әзербайжан: məlumat toplama 3. Қырғыз: маалыматтарды топтоо 4. Өзбек: ma`lumotlar yig`ish 5. Түрік: veri toplama 6. Ағылшын: data acqusition 7. Испан: adquisición de datos 8. Неміс: Datenerfassung 9. Француз: l`acquisition des données 10. Бекітілген нұсқасы: статистические данные – статистикалық деректер (2016 жылғы 8 желтоқсан) услуги по обработке информации - ақпаратты өңдеу бойынша көрсетілетін қызметтер (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:обработка – өңдеу; данные – деректер 12. Орыс тіліндегі «обработка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өңдеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «өңдеу» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «данные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «деректер» сөзі бекітілген, заңнамада «деректер», «мәліметтер» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «обработка данных» сөз тіркесі қазақ тіліне «деректерді өңдеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
204. | аннотация данных | деректер аңдатпасы; мәліметтер аннотациясы | аннотация данныхдеректер аңдатпасы; мәліметтер аннотациясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Деректер аңдатпасы - мәтін, бейне немесе сурет сияқты әртүрлі форматтарда қолжетімді деректерді белгілеу процесі. Аннотация - лат. annotatio «ескерту». 2. Әзербайжан: məlumatların izahatı 3. Қырғыз: маалыматтар аннотациясы 4. Өзбек: ma`lumotlar izohi 5. Түрік: veri açıklaması 6. Ағылшын: data annotation 7. Испан: anotación de datos 8. Неміс: Datenanmerkung 9. Француз: annotation de données 10. Бекітілген нұсқасы: аннотация документов - құжаттардың аңдатпасы (2016 жылғы 8 желтоқсан) статистические данные – статистикалық деректер (2016 жылғы 8 желтоқсан) аннотация – аннотация (1971-1981) данные выходные - шығыс мәліметтер (2016 жылғы 8 желтоқсан); сведения конфиденциальные - құпия мәліметтер (2016 жылғы 8 желтоқсан); мәлімет – сводка (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:аннотация – аннотация, аңдатпа; данные – деректер, мәліметтер 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. annotatio «ескерту») «аннотация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «аннотация», «аңдатпа» сөздері бекітілген, заңнамада «аннотация», «аңдатпа» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «данные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «деректер» сөзі бекітілген, заңнамада «деректер», «мәліметтер» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «мәлімет» сөзі орыс тіліндегі «сводка» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «сводка» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «аннотация данных» сөз тіркесі қазақ тіліне «деректер аңдатпасы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
205. | наращивание данных | деректерді толықтыру | наращивание данныхдеректерді толықтыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Деректерді толықтыру - бұрыннан бар деректердің немесе бұрыннан бар деректерден жаңадан жасалған синтетикалық деректердің сәл өзгертілген көшірмелерін қосу арқылы деректер көлемін ұлғайту үшін қолданылатын әдістер. 2. Әзербайжан: məlumatların artması 3. Қырғыз: маалыматтар көбөйөт 4. Өзбек: ma`lumotlar ko`paymoqda 5. Түрік: veri artışı 6. Ағылшын: data augmentation 7. Испан: aumento de datos 8. Неміс: Datenerhöhung 9. Француз: data augmentation 10. Бекітілген нұсқасы: статистические данные – статистикалық деректер (2016 жылғы 8 желтоқсан) наращивание рукавной линии - жеңқұбыр желісін ұзарту (2015 жылғы 11 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:наращивание потенциала – әлеуетті ұлғайту; наращивание производства - өндірісті арттыру; данные – деректер, мәліметтер 12. Орыс тіліндегі «наращивание» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ұзарту» сөзі бекітілген, заңнамада «ұлғайту», «арттыру» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «данные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «деректер» сөзі бекітілген, заңнамада «деректер», «мәліметтер» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «наращивание данных» сөз тіркесі қазақ тіліне «деректерді толықтыру» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +1 |
206. | центр обработки данных | деректерді өңдеу орталығы | центр обработки данныхдеректерді өңдеу орталығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Деректерді өңдеу орталығы - серверлік және желілік жабдықты орналастыруға және абоненттерді Интернет желісінің арналарына қосуға арналған мамандандырылған ғимарат. Центр – грек. kentron «орталық» < «циркульдің ұшы». 2. Әзербайжан: məlumat mərkəzi 3. Қырғыз: маалымат борбору 4. Өзбек: ma`lumotlar markazi 5. Түрік: veri merkezi 6. Ағылшын: data center 7. Испан: centro de datos 8. Неміс: Rechenzentrum 9. Француз: centre de données 10. Бекітілген нұсқасы: центр вычислительный – есептеу орталығы (2016 жылғы 8 желтоқсан) услуги по обработке информации – ақпаратты өңдеу бойынша көрсетілетін қызметтер (2016 жылғы 8 желтоқсан) статистические данные – статистикалық деректер (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:центр – орталық; обработка – өңдеу; данные – деректер, мәліметтер; центр обработки данных – деректерді өңдеу орталығы 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. kentron «орталық» < «циркульдің ұшы») «центр» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «орталық» сөзі бекітілген, заңнамада «орталық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «обработка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өңдеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «өңдеу» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «данные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «деректер» сөзі бекітілген, заңнамада «деректер», «мәліметтер» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «центр обработки данных» сөз тіркесі қазақ тіліне «деректерді өңдеу орталығы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
207. | компрессия данных | деректерді сығымдау | компрессия данныхдеректерді сығымдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Деректерді сығымдау - деректерді алгоритмдік түрлендіру, олар алатын көлемді азайту үшін жасалады. Ол деректерді сақтау және беру құрылғыларын ұтымды пайдалану үшін қолданылады. Компрессия - лат. compressio «қысу». 2. Әзербайжан: məlumatların sıxılması 3. Қырғыз: берилиштерди кысуу 4. Өзбек: ma`lumotlarni siqish 5. Түрік: veri sıkıştırma 6. Ағылшын: data compression 7. Испан: compresión de datos 8. Неміс: Datenkompression 9. Француз: compression de données 10. Бекітілген нұсқасы: компрессия – компрессия (2016 жылғы 28 маусым) статистические данные – статистикалық деректер (2016 жылғы 8 желтоқсан) сжатие данных - мәліметтерді сығымдау; деректерді сығымдау (2016 жылғы 8 желтоқсан); сжатие денежной массы – ақша массасының тарылуы (2018 жылғы 6 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы:компрессия – компрессия, сығымдау – прессование; данные – деректер, мәліметтер 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. compressio «қысу») «компрессия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «компрессия» сөзі бекітілген, заңнамада «компрессия» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «данные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «деректер» сөзі бекітілген, заңнамада «деректер», «мәліметтер» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «сығымдау» сөзі орыс тіліндегі «сжатие» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «прессование» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы және информатика саласындағы мағыналық қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «компрессия данных» сөз тіркесі қазақ тіліне «деректерді сығымдау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
208. | озеро данных | деректер көлі | озеро данныхдеректер көліСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Деректер көлі - Big Data инфрақұрылымының элементі, бір компания немесе мемлекеттік мекеме құрған немесе жинаған құрылымданбаған деректердің үлкен көлемінің қоймасы. 2. Әзербайжан: məlumat gölü 3. Қырғыз: маалымат көлү 4. Өзбек: ma`lumotlar ko`l 5. Түрік: veri gölü 6. Ағылшын: data lake 7. Испан: lago de datos 8. Неміс: Datensee 9. Француз: lac de données 10. Бекітілген нұсқасы: гарда озеро - гарда көлі (2019 жылғы 30 қазан) статистические данные – статистикалық деректер (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:озеро - көл; данные – деректер, мәліметтер 12. Орыс тіліндегі «озеро» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «көл» сөзі бекітілген, заңнамада «көл» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «данные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «деректер» сөзі бекітілген, заңнамада «деректер», «мәліметтер» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «озеро данных» сөз тіркесі қазақ тіліне «деректер көлі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | 0 |
209. | лог данных | деректер логы; деректер жазбасы | лог данныхдеректер логы; деректер жазбасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Деректер логы - декларативті логикалық бағдарламалау тілі, синтаксистік түрде Prolog жиынтығы болып табылады. Ол көбінесе дедуктивті мәліметтер базасы үшін сұрау тілі ретінде қолданылады. Лог – ағылшын. log «хаттама, журнал; сот журналы». 2. Әзербайжан: məlumat qeyd 3. Қырғыз: берилиштер журналы 4. Өзбек: ma`lumotlar jurnali 5. Түрік: veri kaydı 6. Ағылшын: data log 7. Испан: registro de datos 8. Неміс: Datenprotokoll 9. Француз: journal de données 10. Бекітілген нұсқасы: статистические данные – статистикалық деректер (2016 жылғы 8 желтоқсан) жазба құжат - документ письменный (2016 жылғы 8 желтоқсан); жазба – надпись (2016 жылғы 8 желтоқсан); қызметтiк жазба - записка служебная (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:данные – деректер, мәліметтер 12. Орыс тіліндегі «данные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «деректер» сөзі бекітілген, заңнамада «деректер», «мәліметтер» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне «лог» сөзі ағылшын тілінен енген (ағылшын. log «хаттама, журнал; сот журналы»). Сонымен қатар қазақ тіліндегі «жазба» сөзі орыс тіліндегі «надпись», «записка», «письменный» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «надпись», «записка», «письменный» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «лог данных» сөз тіркесі қазақ тіліне «деректер логы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | -2 |
210. | добыча данных | деректерді алу; деректерді өндіру | добыча данныхдеректерді алу; деректерді өндіруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Деректерді алу, деректерді өндіру - бұрын белгісіз, тривиалды емес, іс жүзінде пайдалы және қолжетімді білім интерпретациясының мәліметтерінде адам қызметінің әртүрлі салаларында шешім қабылдау үшін қажетті анықтау әдістерінің жиынтығын көрсету үшін қолданылатын жинақтық атау. 2. Әзербайжан: məlumatların çıxarılması 3. Қырғыз: маалыматтарды казып алуу 4. Өзбек: ma`lumotlar qazib olish 5. Түрік: veri madenciliği 6. Ағылшын: data mining 7. Испан: procesamiento de datos 8. Неміс: Data Mining 9. Француз: exploration de données 10. Бекітілген нұсқасы: добыча – өндіру (2020 жылғы 17 маусым); добыча – қазынды (2015 жылғы 11 желтоқсан) статистические данные – статистикалық деректер (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:добыча – өндіру, қазынды; данные – деректер, мәліметтер 12. Орыс тіліндегі «добыча» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өндіру», «қазынды» сөздері бекітілген, заңнамада «өндіру», «қазынды» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «данные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «деректер» сөзі бекітілген, заңнамада «деректер», «мәліметтер» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «добыча данных» сөз тіркесі қазақ тіліне «деректерді алу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
211. | наука о данных | деректер туралы ғылым | наука о данныхдеректер туралы ғылымСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Деректер туралы ғылым - деректерді сандық түрде талдау, өңдеу және ұсыну мәселелерін зерттейтін информатика бөлімі. 2. Әзербайжан: məlumat elmi 3. Қырғыз: маалымат илим 4. Өзбек: ma`lumotlar fani 5. Түрік: veri bilimi 6. Ағылшын: data science 7. Испан: ciencia de los datos 8. Неміс: Datenwissenschaft 9. Француз: science des données 10. Бекітілген нұсқасы: прикладная наука – қолданбалы ғылым (2018 жылғы 14 желтоқсан) статистические данные – статистикалық деректер (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:наука – ғылым; данные – деректер, мәліметтер 12. Орыс тіліндегі «наука» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ғылым» сөзі бекітілген, заңнамада «ғылым» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «данные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «деректер» сөзі бекітілген, заңнамада «деректер», «мәліметтер» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «наука о данных» сөз тіркесі қазақ тіліне «деректер туралы ғылым» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
212. | разреженность данных | деректердің сиректігі, деректер ауқымы | разреженность данныхдеректердің сиректігі, деректер ауқымыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Деректердің сиректігі - мәліметтер жиынтығындағы жеткіліксіз бақылау құбылысын сипаттау үшін қолданылатын термин. 2. Әзербайжан: məlumat azlığı 3. Қырғыз: берилмелердин сейректиги 4. Өзбек: ma`lumotlar kamligi 5. Түрік: veri seyrekliği 6. Ағылшын: data sparsity 7. Испан: escasez de datos 8. Неміс: Datensparsität 9. Француз: rareté des données 10. Бекітілген нұсқасы: разреженный газ - сиретілген газ (1995); воздух разреженный - селдір ауа (1998) статистические данные – статистикалық деректер (2016 жылғы 8 желтоқсан) масштаб войны - соғыс ауқымы (2020 жылғы 25 маусым); диапазон - диапазон, ауқым (2016 жылғы 28 маусым); документный массив - құжаттық ауқым (2016 жылғы 8 желтоқсан); габарит автомобиля - автомобиль ауқымы (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:разреженный – сиректеу; данные – деректер, мәліметтер 12. Орыс тіліндегі «разреженный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сиретілген», «селдір» сөздері бекітілген, заңнамада «сиректеу» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «данные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «деректер» сөзі бекітілген, заңнамада «деректер», «мәліметтер» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «ауқым» сөзі орыс тіліндегі «масштаб», «массив», «габарит» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «масштаб», «массив», «габарит» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «разреженность данных» сөз тіркесі қазақ тіліне «деректердің сиректігі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
213. | визуализация данных | деректерді визуалдау | визуализация данныхдеректерді визуалдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Деректерді визуалдау - деректерді адамның оларды зерттеудегі ең тиімді жұмысын қамтамасыз ететін түрде ұсыну. Визуальный - лат. visualis «көру». 2. Әзербайжан: məlumatların vizuallaşdırılması 3. Қырғыз: маалыматтарды визуалдаштыруу 4. Өзбек: ma`lumotlarni vizualizatsiya qilish 5. Түрік: veri goruntuleme 6. Ағылшын: data visualization 7. Испан: visualización de datos 8. Неміс: Datenvisualisierung 9. Француз: visualisation de données 10. Бекітілген нұсқасы: визуальное наблюдение - көзбен шолып байқау (2020 жылғы 25 маусым); аудиовизуальный документ - аудиовизуалды құжат (2016 жылғы 8 желтоқсан); визуалированные данные (таблицы) - көрнекіленген деректер (кестелер) (2014 жылғы 11 желтоқсан); аудиовизуальная техника - дыбыс-бейне техникасы (1999 жылғы 17 маусым) статистические данные – статистикалық деректер (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:визуализация – визуальдау; данные – деректер, мәліметтер 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. visualis «көру») «визуальное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «көрнекіленген» сөзі, «көзбен шолу» сөз тіркесі бекітілген, заңнамада «визуальдау» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «данные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «деректер» сөзі бекітілген, заңнамада «деректер», «мәліметтер» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «визуализация данных» сөз тіркесі қазақ тіліне «деректерді визуалдау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
214. | хранилище данных | деректер қоймасы | хранилище данныхдеректер қоймасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Деректер қоймасы - ұйымда шешім қабылдауды қолдау мақсатында есептер мен бизнес-талдауларды дайындау үшін арнайы әзірленген және арналған ақпараттық дерекқор. 2. Әзербайжан: məlumat anbarı 3. Қырғыз: маалымат кампасы 4. Өзбек: ma`lumotlar ombori 5. Түрік: veri deposu 6. Ағылшын: data warehouse 7. Испан: almacén de datos 8. Неміс: Data Warehouse 9. Француз: entrepôt de données 10. Бекітілген нұсқасы: хранилище – қойма (2016 жылғы 8 желтоқсан) оружейный склад - қару қоймасы (2020 жылғы 9 қазан) статистические данные – статистикалық деректер (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:единое хранилище данных - бірыңғай деректер қоймасы 12. Орыс тіліндегі «хранилище» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қойма» сөзі бекітілген, заңнамада «қойма» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «данные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «деректер» сөзі бекітілген, заңнамада «деректер», «мәліметтер» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «қойма» сөзі орыс тіліндегі «склад» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «склад» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «хранилище данных» сөз тіркесі қазақ тіліне «деректер қоймасы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
215. | набор данных | деректер жиыны | набор данныхдеректер жиыныСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Деректер жиыны - Google аналитикасына жүктелген ақпаратты қамтитын контейнер. 2. Әзербайжан: verilənlər bazası 3. Қырғыз: берилиштер базасы 4. Өзбек: ma`lumotlar to`plami 5. Түрік: veri kümesi 6. Ағылшын: dataset 7. Испан: conjunto de datos 8. Неміс: Datensatz 9. Француз: base de données 10. Бекітілген нұсқасы: набор – жиынтық (2016 жылғы 28 маусым) статистические данные – статистикалық деректер (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:набор – жиынтық; данные – деректер, мәліметтер 12. Орыс тіліндегі «набор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жиынтық» сөзі бекітілсе, заңнамада «жиынтық», «жиын» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «данные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «деректер» сөзі бекітілген, заңнамада «деректер», «мәліметтер» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «набор данных» сөз тіркесі қазақ тіліне «деректер жиыны» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
216. | счисление координат | координаттарды есептеу | счисление координаткоординаттарды есептеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Координаттарды есептеу - белгілі бастапқы координаттар мен қозғалыс параметрлері бойынша кеменің орнын анықтау әдісі. Бұл сыртқы белгілер болмаған кезде орынды анықтаудың негізгі әдісі. Координата - лат. coordinatus «келісілген, реттелген». 2. Әзербайжан: ölü hesabı 3. Қырғыз: өлүү эсептөө 4. Өзбек: o`lik hisoblash 5. Түрік: ölü hesaplaşma 6. Ағылшын: dead reckoning 7. Испан: estimacion 8. Неміс: tote Rechnung 9. Француз: dead reckoning 10. Бекітілген нұсқасы: исчисление процессуальных сроков - процестік мерзімдерді есептеу (2016 жылғы 7 желтоқсан) небесные координаты - аспан координаттары (2018 жылғы 29 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:счисление пути - жолды есептеп шығару; координата – координат 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. coordinatus «келісілген, реттелген») «координата» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «координат» сөзі бекітілсе, заңнамада «координат» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «счисление» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «есептеу» сөзі бекітілген, заңнамада «есептеу», «есептеп шығару» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «счисление координат» сөз тіркесі қазақ тіліне «координаттарды есептеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
217. | отладка программы | бағдарламаны баптау, бағдарламаны жөндеу | отладка программыбағдарламаны баптау, бағдарламаны жөндеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бағдарламаны баптау - қателерді анықтайтын, локализациялайтын және жоятын компьютерлік бағдарламаны әзірлеу кезеңі. Программа - грек. προ «алды» + γράμμα «жазба». 2. Әзербайжан: ayıklama proqramı 3. Қырғыз: мүчүлүштүктөрдү оңдоо программасы 4. Өзбек: disk raskadrovka dasturi 5. Түрік: hata ayıklama programı 6. Ағылшын: debugging 7. Испан: programa de depuración 8. Неміс: Debug-Programm 9. Француз: programme de débogage 10. Бекітілген нұсқасы: отладка - оңдау (2016 жылғы 28 маусым) жөндеу аймағы - зона ремонта (2015 жылғы 14 желтоқсан) программа маркетинга – маркетинг бағдарламасы (2017 жылғы 10 қараша) программное обеспечение – бағдарламалық жасақтама, бағдарлама қамтым, бағдарламалық қамту (2019 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:ремонт и отладка устройств кислородной аппаратуры - оттегі аппаратурасының құрылғыларын жөндеу және баптау; программа – бағдарлама, программа 12. Орыс тіліндегі «отладка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «оңдау» сөзі бекітілген, заңнамада «баптау» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «жөндеу» сөзі орыс тіліндегі «ремонт» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «ремонт» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «отладка программы» сөз тіркесі қазақ тіліне «бағдарламаны баптау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | 0 |
218. | десятичный | сандардың ондық жүйесі | десятичныйсандардың ондық жүйесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сандардың ондық жүйесі - бүтін сан - 10 негізі бойынша позициялық сан жүйесі. 2. Әзербайжан: ondalık 3. Қырғыз: ондук 4. Өзбек: o‘nli kasr 5. Түрік: ondalık 6. Ағылшын: decimal 7. Испан: decimal 8. Неміс: Dezimal 9. Француз: décimale, décimal 10. Бекітілген нұсқасы: десятичная дробь - ондық бөлшек (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:десятикратный десятичный логарифм - он мәртелік ондық логарифмі 12. Орыс тіліндегі «десятичный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ондық» сөзі бекітілген, заңнамада «ондық» сөзімен аударылған. | +4 |
219. | граница приниятия решения | шешім қабылдау шекарасы | граница приниятия решенияшешім қабылдау шекарасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шешім қабылдау шекарасы - негізгі векторлық кеңістікті әр класс үшін бір-бірден екі жиынтыққа бөлетін гипербет. 2. Әзербайжан: qərar hüdudu 3. Қырғыз: чечим чеги 4. Өзбек: qaror chegarasi 5. Түрік: karar sınırı 6. Ағылшын: decision boundary 7. Испан: límite de decisión 8. Неміс: Entscheidungsgrenze 9. Француз: limite de décision 10. Бекітілген нұсқасы: линия границы - шекара сызығы (2020 жылғы 17 маусым) принятие закона – заң қабылдау (2016 жылғы 7 желтоқсан) больница клиническая – клиникалық аурухана (2005 жылғы 21 желтоқсан) судебное решение – сот шешімі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:граница – шекара; принятие – қабылдау; решение – шешім 12. Орыс тіліндегі «граница» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шекара» сөзі бекітілген, заңнамада «шекара» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «принятие» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қабылдау» сөзі бекітілген, заңнамада «қабылдау» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «решение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шешім» сөзі бекітілген, заңнамада «шешім» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «граница приниятия решения» сөз тіркесі қазақ тіліне «шешім қабылдау шекарасы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
220. | система поддержки принятия решений | шешімдерді қолдау жүйесі | система поддержки принятия решенийшешімдерді қолдау жүйесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шешімдерді қолдау жүйесі - компьютерлік автоматтандырылған жүйе, оның мақсаты - пәндік іс-әрекеттерді толық және объективті талдау үшін қиын жағдайда шешім қабылдайтын адамдарға көмектесу. Система – грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе». 2. Әзербайжан: qərar dəstək sistemi 3. Қырғыз: чечимди колдоо тутуму 4. Өзбек: qarorlarni qo`llab-quvvatlash tizimi 5. Түрік: karar destek sistemi 6. Ағылшын: decision support system 7. Испан: sistema de soporte de decisiones 8. Неміс: System zur Entscheidungsfindung 9. Француз: système d`aide à la décision 10. Бекітілген нұсқасы: система – жүйе (2020 жылғы 17 маусым) система обнаружения – анықтау жүйесі (1999 жылғы 9 наурыз) авиационная поддержка – авиациялық қолдау (2020 жылғы 25 маусым) принятие закона – заң қабылдау (2016 жылғы 7 желтоқсан) судебное решение – сот шешімі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:система – жүйе; поддержка –қолдау; принятие – қабылдау; решение – шешім 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе») «система» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жүйе» сөзі бекітілсе, заңнамада «жүйе» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «поддержка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қолдау» сөзі бекітілсе, заңнамада «қолдау» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «принятие» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қабылдау» сөзі бекітілсе, заңнамада «қабылдау» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «решение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шешім» сөзі бекітілсе, заңнамада «шешім» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «система поддержки принятия решений» сөз тіркесі қазақ тіліне «шешімдерді қолдау жүйесі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
221. | теория принятия решений | шешім қабылдау теориясы | теория принятия решенийшешім қабылдау теориясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шешім қабылдау теориясы - адамдардың проблемалар мен міндеттерді шешу жолдарын таңдау заңдылықтарын, сондай-ақ қажетті нәтижеге қол жеткізу тәсілдерін зерттеу мақсатында математика, статистика, экономика, менеджмент және психология ұғымдары мен әдістерін қамтитын зерттеу саласы. Теория – грек. θεωρία «қарастыру, зерттеу». 2. Әзербайжан: qərar nəzəriyyəsi 3. Қырғыз: чечим теориясы 4. Өзбек: qarorlar nazariyasi 5. Түрік: karar teorisi 6. Ағылшын: decision theory 7. Испан: teoría de la decisión 8. Неміс: Entscheidungstheorie 9. Француз: théorie de la décision 10. Бекітілген нұсқасы: военная теория – әскери теория (2020 жылғы 25 маусым) принятие закона – заң қабылдау (2016 жылғы 7 желтоқсан) судебное решение – сот шешімі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:теория – теория; принятие – қабылдау; решение – шешім 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. theoria «бақылау, қарау, шолу») «теория» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «теория» сөзі бекітілсе, заңнамада «теория» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «принятие» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қабылдау» сөзі бекітілсе, заңнамада «қабылдау» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «решение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шешім» сөзі бекітілсе, заңнамада «шешім» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «теория принятия решений» сөз тіркесі қазақ тіліне «шешім қабылдау теориясы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
222. | дерево решений | шешімдер дарағы; шешімдер ағашы | дерево решенийшешімдер дарағы; шешімдер ағашыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шешімдер дарағы - деректерді іздеу және болжамды талдаудың тиімді құралы. 2. Әзербайжан: qərar ağacı 3. Қырғыз: чечим дарагы 4. Өзбек: qaror daraxti 5. Түрік: karar ağacı 6. Ағылшын: decision tree 7. Испан: árbol de decisión 8. Неміс: Entscheidungsbaum 9. Француз: arbre de décision 10. Бекітілген нұсқасы: дерево мировое - әлемдiк ағаш (2018 жылғы 29 қараша); дерево расчета - шахматтық есептеу (2019 жылғы 6 желтоқсан) судебное решение – сот шешімі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:дерево – ағаш; решение – шешім 12. Орыс тіліндегі «дерево» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ағаш» сөзі бекітілсе, заңнамада «ағаш» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «решение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шешім» сөзі бекітілсе, заңнамада «шешім» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «дерево решений» сөз тіркесі қазақ тіліне «шешімдер дарағы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
223. | глубокая сеть доверия | терең сенім торабы | глубокая сеть довериятерең сенім торабыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Терең сенім торабы - генеративті графикалық модель, басқаша айтқанда бір қабаттағы нейрондар бір-бірімен байланыссыз, бірақ көрші қабаттың нейрондарымен байланысқан бірнеше жасырын қабаттардан тұратын терең нейрондық желілердің бір түрі. 2. Әзербайжан: dərin inanc şəbəkələri 3. Қырғыз: терең ишеним тармактары 4. Өзбек: chuqur e`tiqod tarmoqlari 5. Түрік: derin inanç ağları 6. Ағылшын: deep belief networks 7. Испан: redes de creencias profundas 8. Неміс: tiefe Glaubensnetzwerke 9. Француз: réseaux de croyances profondes 10. Бекітілген нұсқасы: глубокая философия - терең философия (2019 жылғы 30 қазан) сеть электрическая – электр желісі (2016 жылғы 28 маусым) сеть библиотек – кітапханалар торабы (1971-1981) оросительная сеть - суару жүйесі (ауыл шар.) (1971-1981) вотум доверия - сенiм кепiлдiгі (2018 жылғы 5 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:глубокая – терең; сеть – желі, жүйе, торап; доверие – сенім 12. Орыс тіліндегі «глубокая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «терең» сөзі бекітілсе, заңнамада «терең» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «сеть» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «желі», «торап», «жүйе» сөздері бекітілсе, заңнамада «желі», «торап» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «доверие» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сенім» сөзі бекітілсе, заңнамада «сенім» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «глубокая сеть доверия» сөз тіркесі қазақ тіліне «терең сенім торабы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
224. | глубокое обучение | тереңдете оқыту | глубокое обучениетереңдете оқытуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тереңдете оқыту - нақты тапсырмалар үшін мамандандырылған алгоритмдерді емес, идеяларды оқытуға негізделген машиналық оқыту әдістерінің жиынтығы. 2. Әзербайжан: dərin öyrənmə 3. Қырғыз: терең билим алуу 4. Өзбек: chuqur o`rganish 5. Түрік: derin öğrenme 6. Ағылшын: deep learning 7. Испан: aprendizaje profundo 8. Неміс: tiefes Lernen 9. Француз: l`apprentissage en profondeur 10. Бекітілген нұсқасы: глубокая философия - терең философия (2019 жылғы 30 қазан) дистанционное обучение – қашықтан оқыту (2020 жылғы 25 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:глубокое – терең; обучение –оқыту 12. Орыс тіліндегі «глубокая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «терең» сөзі бекітілсе, заңнамада «терең» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «обучение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «оқыту» сөздері бекітілсе, заңнамада «оқыту», «үйрету», «меңгерту» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «глубокое обучение» сөз тіркесі қазақ тіліне «тереңдете оқыту» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
225. | степени свободы | еркіндік дәрежелері | степени свободыеркіндік дәрежелеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Еркіндік дәрежелері – жүйенің немесе дененің орнын толық анықтайтын тәуелсіз қозғалыс және/немесе айналу координаттарының жиынтығы (және олардың уақыт туындыларымен бірге тиісті жылдамдықтар-механикалық жүйенің немесе дененің күйін, яғни олардың позициясы мен қозғалысын толық анықтайды). 2. Әзербайжан: azadlıq dərəcəsi 3. Қырғыз: эркиндик даражасы 4. Өзбек: erkinlik darajasi 5. Түрік: özgürlük derecesi 6. Ағылшын: degree of freedom 7. Испан: grado de libertad 8. Неміс: Freiheitsgrad 9. Француз: degré de liberté 10. Бекітілген нұсқасы: степень боевой готовности - жауынгерлік әзірлік дәрежесі (2020 жылғы 9 қазан); степень развития пожара - өрттің өршу деңгейі (1999 жылғы 9 наурыз) гражданская свобода - азаматтық бостандық (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:степень – дәреже; свобода - бостандық 12. Орыс тіліндегі «степень» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәреже», «деңгей» сөздері бекітілсе, заңнамада «дәреже» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «свобода» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бостандық» сөзі бекітілсе, заңнамада «бостандық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «степени свободы» сөз тіркесі қазақ тіліне «еркіндік дәрежелері» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
226. | степень свободы | еркіндік дәрежесі | степень свободыеркіндік дәрежесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Еркіндік дәрежесі – механикалық жүйенің қозғалыс сипаттамасы. Еркіндік дәрежелерінің саны механикалық жүйенің күйін толық сипаттау үшін қажет тәуелсіз айнымалылардың минималды санын анықтайды. 2. Әзербайжан: azadlıq dərəcəsi 3. Қырғыз: эркиндик даражасы 4. Өзбек: erkinlik darajasi 5. Түрік: özgürlük derecesi 6. Ағылшын: Degree-of-Freedom (DOF) 7. Испан: grado de libertad 8. Неміс: Freiheitsgrad 9. Француз: degré de liberté 10. Бекітілген нұсқасы: степень боевой готовности - жауынгерлік әзірлік дәрежесі (2020 жылғы 9 қазан); степень развития пожара - өрттің өршу деңгейі (1999 жылғы 9 наурыз) гражданская свобода - азаматтық бостандық (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:степень – дәреже; свобода - бостандық 12. Орыс тіліндегі «степень» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәреже», «деңгей» сөздері бекітілсе, заңнамада «дәреже» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «свобода» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бостандық» сөзі бекітілсе, заңнамада «бостандық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «степень свободы» сөз тіркесі қазақ тіліне «еркіндік дәрежесі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
227. | демодуляция | демодуляция | демодуляциядемодуляцияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Демодуляция- тербелістерді кері модуляциялау процесі, жоғары (тасымалдаушы) жиіліктің модуляцияланған тербелісінен ақпараттық (модуляциялық) сигналдың бөлінуі. Демодуляция - лат. modulatio «ырғақтық». 2. Әзербайжан: demodulasiya 3. Қырғыз: демодуляция 4. Өзбек: demodulatsiya 5. Түрік: demodülasyon 6. Ағылшын: demodulation 7. Испан: demodulación 8. Неміс: Demodulation 9. Француз: démodulation 10. Бекітілген нұсқасы: амплитудная модуляция - амплитудалық модуляция (2018 жылғы 29 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:демодуляция – демодуляция 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. modulatio «ырғақтық») «демодуляция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «демодуляция» сөзі бекітілсе, заңнамада «демодуляция» сөзімен аударылған. | +4 |
228. | атака типа «отказ в обслуживании» | «қызмет көрсетуден бас тарту» түріндегі шабуыл | атака типа «отказ в обслуживании»«қызмет көрсетуден бас тарту» түріндегі шабуыл Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Қызмет көрсетуден бас тарту» түріндегі шабуыл - есептеу жүйесін сәтсіздікке жеткізу мақсатында, яғни жүйенің адал пайдаланушылары ұсынылған жүйелік ресурстарға қол жеткізе алмайтын жағдайларды жасайтын немесе бұл қол жеткізу қиын болатын хакерлік шабуыл. Атака - орта итал. estaccare «тіркеу». Тип – грек. typos «бедер» < «соққы», typtō «ұрамын». 2. Әзербайжан: xidmətdən imtina hücumu 3. Қырғыз: кызматтан баш тартуу кол салуусу 4. Өзбек: xizmatni rad etish hujumi 5. Түрік: hizmeti engelleme saldırısı 6. Ағылшын: denial-of-service attack 7. Испан: ataque de denegación de servicio 8. Неміс: Denial-of-Service-Angriff 9. Француз: attaque par déni de service 10. Бекітілген нұсқасы: атака – шабуыл (2020 жылғы 17 маусым) изолирующий тип языков - тілдердің оқшаулау түрі (2020 жылғы 25 маусым); литературный тип - әдеби тип (2003 жылғы 2 шілде) отказ - бас тарту, қабыл алмау (2016 жылғы 8 желтоқсан) бюро обслуживания - қызмет көрсету бюросы (2019 жылғы 6 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:атака – шабуыл; тип – түр, тип; отказ - бас тарту, қабыл алмау; обслуживание - қызмет көрсету 12. Орыс тіліне орта италян тілінен енген (орта итал. estaccare «тіркеу») «атака» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шабуыл» сөзі бекітілсе, заңнамада «шабуыл» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «шабуыл» сөзі орыс тіліндегі «нападение» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «нападение» сөзінің баламасы ретінде алынған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. typos «бедер» < «соққы», typtō «ұрамын») «тип» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тип», «түр» сөздері бекітілсе, заңнамада «тип», «түр» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «түр» сөзі орыс тіліндегі «вид» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «вид» сөзінің баламасы ретінде алынған. Орыс тіліндегі «отказ» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бас тарту», «қабыл алмау» сөз тіркестері бекітілсе, заңнамада «бас тарту», «қабыл алмау» сөз тіркестерімен аударылған. Орыс тіліндегі «обслуживание» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қызмет көрсету» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «қызмет көрсету» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «атака типа «отказ в обслуживании»» сөз тіркесі қазақ тіліне ««қызмет көрсетуден бас тарту» түріндегі шабуыл» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
229. | зависимая переменная | тәуелді айнымалы | зависимая переменнаятәуелді айнымалыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тәуелді айнымалы - ғылыми экспериментте сыналатын және өлшенетін айнымалы. 2. Әзербайжан: asılı dəyişən 3. Қырғыз: көз каранды өзгөрмө 4. Өзбек: qaram o`zgaruvchi 5. Түрік: bağımlı değişken 6. Ағылшын: dependent variable 7. Испан: variable dependiente 8. Неміс: abhängige Variable 9. Француз: variable dépendante 10. Бекітілген нұсқасы: допуск зависимый - тәуелді шақтама (2015 жылғы 6 қазан) переменные морфологические признаки - ауыспалы морфологиялық белгілер (2020 жылғы 25 қараша); издержки переменные - өзгермелі шығасы (2017 жылғы 10 қараша); переменная величина - айнымалы шама (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:допуск – тәуелді; переменная – айнымалы, өзгермелі, ауыспалы 12. Орыс тіліндегі «зависимый» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тәуелді» сөзі бекітілсе, заңнамада «тәуелді» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «переменная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ауыспалы», «өзгермелі», «айнымалы» сөздері бекітілсе, заңнамада «ауыспалы», «өзгермелі», «айнымалы» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «зависимая переменная» сөз тіркесі қазақ тіліне «тәуелді айнымалы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
230. | поиск в глубину | тереңдігі бойынша іздеу | поиск в глубинутереңдігі бойынша іздеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тереңдігі бойынша іздеу - бағанды айналып өту әдістерінің бірі. Терең іздеу, аты айтып тұрғандай, мүмкіндігінше бағанға «терең» өту керек. 2. Әзербайжан: dərinliyə ilk axtarış 3. Қырғыз: биринчи издөө 4. Өзбек: birinchi chuqurlikdagi qidiruv 5. Түрік: derinlik öncelikli arama 6. Ағылшын: depth-first search (DFS) 7. Испан: búsqueda en profundidad primero 8. Неміс: Tiefensuche 9. Француз: recherche en profondeur d`abord 10. Бекітілген нұсқасы: поиск - іздеу (2020 жылғы 17 маусым) глубина кадра - кадр тереңдігі (2019 жылғы 30 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:поиск - іздеу; глубина - тереңдік 12. Орыс тіліндегі «поикс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «іздеу» сөзі бекітілген, заңнамада «іздеу», «іздестіру» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «глубина» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тереңдік» сөзі бекітілсе, заңнамада «тереңдік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «поиск в глубину» сөз тіркесі қазақ тіліне «тереңдігі бойынша іздеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
231. | производный | туынды | производныйтуындыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Туынды- туындаған, басқа, қарапайым немесе негізгі шамадан, формадан, санаттан түзілген. 2. Әзербайжан: törəmə 3. Қырғыз: туунду 4. Өзбек: lotin 5. Түрік: türev 6. Ағылшын: derivative 7. Испан: derivada, derivado 8. Неміс: Derivat 9. Француз: dérivée, dérivé 10. Бекітілген нұсқасы: производный документ - туынды құжат (2018 жылғы 5 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:производный – туынды 12. Орыс тіліндегі «производный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «туынды» сөзі бекітілген, заңнамада «туынды» сөзімен аударылған. | +4 |
232. | робот с дифференциальным приводом | дифференциялық жетекті робот | робот с дифференциальным приводомдифференциялық жетекті роботСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дифференциялық жетекті робот - екі доңғалақты мобильді робот, онда жалпы жылдамдық сол және оң дөңгелектер арасында бөлінеді. Дифференциал – лат. differre «ажыратылу». Робот - чех. robot, robota «еріксіз еңбек». 2. Әзербайжан: diferensial sürücü robotu 3. Қырғыз: дифференциалдык робот 4. Өзбек: differentsial haydovchi robot 5. Түрік: diferansiyel tahrik robotu 6. Ағылшын: differential drive robot 7. Испан: robot de accionamiento diferencial 8. Неміс: Differentialantriebsroboter 9. Француз: robot d`entraînement différentiel 10. Бекітілген нұсқасы: дифференциация – саралау (2016 жылғы 28 маусым) рента дифференциальная – дифференциялық рента (2017 жылғы 10 қараша) привод механический – механикалық жетек (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:робот – робот; дифференциальный – дифференциальды; привод – жетек 12. Орыс тіліне «робот» сөзі (чех. robot «барщина», «басыбайлық тұсында шаруалардың помещик жерінде істеген тегін еңбегі») чех тілінен енген. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. differentia «айырмашылық») «дифференция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дифференция», «саралау» сөздері бекітілген, заңнамада «дифференция», «саралау» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «привод» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жетек» сөзі бекітілсе, заңнамада «жетек» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «робот с дифференциальным приводом» сөз тіркесі қазақ тіліне «дифференциялық жетекті робот» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
233. | дифференциальный сигнал | дифференциялы дабылбелгі | дифференциальный сигналдифференциялы дабылбелгіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дифференциялы дабылбелгі - екі фазалық сигналдың көмегімен ақпаратты электрлік беру әдісі. Дифференциал – лат. differre «ажыратылу». Сигнал – орта лат. signāle, signum «таңба». 2. Әзербайжан: diferensial siqnal 3. Қырғыз: дифференциалдык сигнализация 4. Өзбек: differentsial signalizatsiya 5. Түрік: diferansiyel sinyalleşme 6. Ағылшын: differential signaling 7. Испан: señalización diferencial 8. Неміс: Differenzsignalisierung 9. Француз: signalisation différentielle 10. Бекітілген нұсқасы: дифференциация – саралау (2016 жылғы 28 маусым) рента дифференциальная – дифференциялық рента (2017 жылғы 10 қараша) сигнал – дабылбелгі (2020 жылғы 17 маусым); сигнальная ракета – сигналдық зымыран (2020 жылғы 9 қазан); аналоговый сигнал – аналогты дабыл (2013) 11. Заңнамадағы қолданысы:дифференциальный – дифференциальды; сигнал – сигнал, дабыл 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. differentia «айырмашылық») «дифференция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дифференция», «саралау» сөздері бекітілген, заңнамада «дифференция», «саралау» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. signāle, signum «таңба») «сигнал» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сигнал», «дабылбелгі», «дабыл» сөздері бекітілген, заңнамада «сигнал», «дабыл» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «дифференциальный сигнал» сөз тіркесі қазақ тіліне «дифференциялы дабылбелгі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
234. | цифровой ввод | цифрлық енгізу | цифровой вводцифрлық енгізуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Цифрлық енгізу кернеудің белгілі бір шектен жоғары/ төмен екенін анықтайды. Егер кернеу белгілі бір мәннен жоғары болса, компьютер цифрлық енгізуді жоғары/set/1 деп анықтайды. Егер кернеу белгілі бір мәннен төмен болса, компьютер цифрлық енгізуді төмен/таза/0 деп анықтайды. Цифр – араб. صفر (ṣifr) «бос, нөл». 2. Әзербайжан: rəqəmsal giriş 3. Қырғыз: санарип киргизүү 4. Өзбек: raqamli kirish 5. Түрік: dijital giriş 6. Ағылшын: digital input 7. Испан: entrada digital 8. Неміс: digitale Eingabe 9. Француз: entrée numérique 10. Бекітілген нұсқасы: цифровые преобразования – цифрлық түрлендіру (2018 жылғы 6 сәуір) разрешение на ввод в эксплуатацию - пайдалануға беруге рұқсат (2016 жылғы 8 желтоқсан); ввод – енгізу (2016 жылғы 9 желтоқсан); (линейный) ввод - (желілік) кіргізім (2017 жылғы 13 желтоқсан); ввод-вывод - енгізу-шығару (2013) кіріс шама - величина входная (2016 жылғы 28 маусым) входное гнездо – кіріс ұясы (2004 жылғы 31 наурыз) кеден кірісі - таможенные доходы (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:цифровой – цифрлық; ввод – енгізу 12. Орыс тіліне араб тілінен енген (cifra, араб. ṣifr «бос, нөл») «цифр» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «цифр», «сан» сөздері бекітілген, заңнамада «цифр», «сан» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «ввод» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «енгізу» сөзі бекітілсе, заңнамада «енгізу» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «цифровой ввод» сөз тіркесі қазақ тіліне «цифрлық енгізу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
235. | цифровой мультиметр | цифрлық мультиметр | цифровой мультиметрцифрлық мультиметрСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Цифрлық мультиметр - бірнеше функцияларды қосатын біріктірілген электр өлшеуіш құрылғы. Цифр – араб. صفر (ṣifr) «бос, нөл». Мультиметр - ағылш. multimeter «әмбебап өлшеу құралы». 2. Әзербайжан: rəqəmsal multimetr 3. Қырғыз: санарип мультиметр 4. Өзбек: raqamli multimetr 5. Түрік: dijital multimetre 6. Ағылшын: digital multimeter 7. Испан: multímetro digital 8. Неміс: Digital-Multimeter 9. Француз: multimètre digital 10. Бекітілген нұсқасы: цифровые преобразования – цифрлық түрлендіру (2018 жылғы 6 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы:цифровой – цифрлық; мультиметр – мультиметр 12. Орыс тіліне араб тілінен енген (cifra, араб. ṣifr «бос, нөл») «цифр» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «цифр», «сан» сөздері бекітілген, заңнамада «цифр», «сан» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. multimeter «әмбебап өлшеу құралы») «мультиметр» сөзі заңнамада «мультиметр» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «цифровой мультиметр» сөз тіркесі қазақ тіліне «цифрлық мультиметр» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
236. | цифровой вывод | цифрлық шығару | цифровой вывод цифрлық шығаруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Цифрлық шығару компьютердің көмегімен кернеуді басқаруға мүмкіндік береді. Егер компьютер шығуды жоғары деңгейде үйретсе, онда шығыс кернеуді шығарады (әдетте шамамен 5 немесе 3,3 вольт). Егер компьютер шығуды төмен деп көрсетсе, ол жерге қосылады және ешқандай кернеу шығармайды. Цифр – араб. صفر (ṣifr) «бос, нөл». 2. Әзербайжан: rəqəmsal çıxış 3. Қырғыз: санарип чыгаруу 4. Өзбек: raqamli chiqish 5. Түрік: dijital çıktı 6. Ағылшын: digital output 7. Испан: salida digital 8. Неміс: Digitaler Ausgang 9. Француз: sortie numérique 10. Бекітілген нұсқасы: цифровые преобразования – цифрлық түрлендіру (2018 жылғы 6 сәуір) вывод – шықпа (2016 жылғы 28 маусым) ввод-вывод - енгізу-шығару (2013) данные выходные - шығыс мәліметтер (2016 жылғы 8 желтоқсан) шығыс шама - величина выходная (2016 жылғы 28 маусым) өкілдік шығыстар - представительские расходы (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:цифровой – цифрлық; вывод – шықпа, шығару, қорытынды 12. Орыс тіліне араб тілінен енген (cifra, араб. ṣifr «бос, нөл») «цифр» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «цифр», «сан» сөздері бекітілген, заңнамада «цифр», «сан» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «вывод» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шықпа», «шығару», «қорытынды» сөздері бекітілсе, заңнамада «шықпа», «шығару», «қорытынды» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «цифровой вывод» сөз тіркесі қазақ тіліне «цифрлық шығару» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
237. | цифровая обработка сигналов | дабылбелгілерді цифрлық өңдеу; сигналдарды цифрлық өңдеу | цифровая обработка сигналовдабылбелгілерді цифрлық өңдеу; сигналдарды цифрлық өңдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дабылбелгілерді цифрлық өңдеу - цифрлық есептеу техникасын қолдана отырып, цифрлық әдістер негізінде дабылбелгілерді өңдеу әдістері. Цифр – араб. صفر (ṣifr) «бос, нөл». Сигнал – орта лат. signāle, signum «таңба». 2. Әзербайжан: rəqəmsal siqnal emalı 3. Қырғыз: санарип сигналын иштеп чыгуу 4. Өзбек: raqamli signallarni qayta ishlash 5. Түрік: dijital sinyal işleme 6. Ағылшын: digital signal processing (DSP) 7. Испан: procesamiento de señales digitales 8. Неміс: digitale Signalverarbeitung 9. Француз: traitement des signaux numériques 10. Бекітілген нұсқасы: цифровые преобразования – цифрлық түрлендіру (2018 жылғы 6 сәуір) услуги по обработке информации - ақпаратты өңдеу бойынша көрсетілетін қызметтер (2016 жылғы 8 желтоқсан) сигнал – дабылбелгі (2020 жылғы 17 маусым); сигнальная ракета – сигналдық зымыран (2020 жылғы 9 қазан); аналоговый сигнал – аналогты дабыл (2013) 11. Заңнамадағы қолданысы:цифровая – цифрлық; обработка – өңдеу; сигнал – белгі, сигнал, дабыл 12. Орыс тіліне араб тілінен енген (cifra, араб. ṣifr «бос, нөл») «цифр» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «цифр», «сан» сөздері бекітілген, заңнамада «цифр», «сан» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. signāle, signum «таңба») «сигнал» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сигнал», «дабылбелгі», «дабыл» сөздері бекітілген, заңнамада «сигнал», «дабыл» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «обработка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өңдеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «өңдеу» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «цифровая обработка сигналов» сөз тіркесі қазақ тіліне «дабылбелгілерді цифрлық өңдеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
238. | размерность | өлшемділік | размерностьөлшемділікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өлшемділік - берілген шаманың кез келген бірлік жүйесіндегі негізгі шамалармен байланысын көрсететін термин. 2. Әзербайжан: ölçü 3. Қырғыз: өлчөм 4. Өзбек: o`lchov 5. Түрік: boyut 6. Ағылшын: dimension 7. Испан: dimensión 8. Неміс: Abmessungen 9. Француз: dimension 10. Бекітілген нұсқасы: размерность пространства - кеңiстiк өлшемдiлігi (2018 жылғы 29 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:размерность - өлшемдiлік 12. Орыс тіліндегі «размерность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өлшемдiлік» сөзі бекітілсе, заңнамада «өлшемдiлік» сөзімен аударылған. | +4 |
239. | снижение размерности | өлшемділікті азайту | снижение размерностиөлшемділікті азайтуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өлшемділікті азайту - негізгі айнымалыларды алу арқылы айнымалылар санын азайтудан тұратын мәліметтерді түрлендіру. 2. Әзербайжан: ölçü azalması 3. Қырғыз: өлчөмдүүлүктү азайтуу 4. Өзбек: o`lchovni kamaytirish 5. Түрік: boyutsal küçülme 6. Ағылшын: dimensionality reduction 7. Испан: reducción de dimensionalidad 8. Неміс: Dimensionsreduktion 9. Француз: réduction de la dimensionnalité 10. Бекітілген нұсқасы: Международная стратегия ООН по снижению риска бедствий - БҰҰ Апаттар қаупін азайту жөніндегі халықаралық стратегиясы (2013) размерность пространства - кеңiстiк өлшемдiлігi (2018 жылғы 29 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:снижение - азайту, төмендеу; размерность - өлшемдiлік 12. Орыс тіліндегі «размерность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өлшемдiлік» сөзі бекітілсе, заңнамада «өлшемдiлік» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «снижение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «азайту» сөзі бекітілсе, заңнамада «азайту», «төмендеу» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «снижение размерности» сөз тіркесі қазақ тіліне «өлшемділікті азайту» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
240. | диод | диод | диоддиодСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Диод- диодқа қолданылатын кернеудің полярлығына байланысты әртүрлі электр өткізгіштігі бар екі электронды компонент. Диод – көне грек. δις — «екі»; ὁδός «жол». 2. Әзербайжан: diod 3. Қырғыз: диод 4. Өзбек: diyot 5. Түрік: diyot 6. Ағылшын: diode 7. Испан: diodo 8. Неміс: Diode 9. Француз: diode 10. Бекітілген нұсқасы: светоизлучающий диод - сәуле шығаратын диод (2007 жылғы 29 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:диод – диод 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. δις — «екі»; ὁδός «жол») «диод» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «диод» сөзі бекітілген, заңнамада «диод» сөзімен аударылған. | +4 |
241. | ориентированный ациклический граф | бағдарланған ациклді граф | ориентированный ациклический графбағдарланған ациклді графСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Бағдарланған ациклді граф - бағытталған циклдар жоқ, бірақ бір түйіннен шығатын «параллель» жолдар және соңғы түйінге келетін әртүрлі жолдар болуы мүмкін орграф. Ацикл – көне грек. ἀν- (ἀ-) «-сыз/-сіз» +лат. cyclus, грек. κύκλος «шеңбер». Граф - грек. γράφω «тырнау, сызу, жазу». Ориентир – лат. oriēns «шыққан күн», orīrī «тұру, шығу, басталу». 2. Әзербайжан: yönəldilmiş siklik qrafik 3. Қырғыз: багытталган ациклдик график 4. Өзбек: yo`naltirilgan asiklik grafik 5. Түрік: yönlendirilmiş döngüsüz grafiği 6. Ағылшын: directed acyclic graph (DAG) 7. Испан: gráfico acíclico dirigido 8. Неміс: gerichteter azyklischer Graph 9. Француз: graphe acyclique dirigé 10. Бекітілген нұсқасы: ориентирование на местности - жергілікті жерді бағдарлау (2019 жылғы 6 желтоқсан) ациклические движения - қайталанбайтын қимылдар (2019 жылғы 28 маусым); частота циклическая - циклдік жиілік (2018 жылғы 30 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:ориентированный – бағдарланған; углеводороды ациклические - циклсіз көмірсутектер, ациклді көмірсутектер; граф – граф 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. oriēns «шыққан күн», orīrī «тұру, шығу, басталу») «ориентирование» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бағдарлау» сөзі бекітілген, заңнамада «бағдарлау» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек және латын тілдерінен енген (көне грек. ἀν- (ἀ-) «-сыз/-сіз» +лат. cyclus, грек. κύκλος «шеңбер») «ациклические» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қайталанбайтын» сөзі бекітілген, заңнамада «ациклді» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек латын тілінен енген (грек. γράφω «тырнау, сызу, жазу») «граф» сөзі заңнамада «граф» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «ориентированный ациклический граф» сөз тіркесі қазақ тіліне «бағдарланған ациклді граф» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
242. | направленное освещение | бағытталған жарық | направленное освещениебағытталған жарықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бағытталған жарық күн сәулесіне өте ұқсас. Жарықтың бұл түрі параллель сәулелердің қабырғасын жарық бағытталған бағытта шығарады. 2. Әзербайжан: yönlü işıqlandırma 3. Қырғыз: багыттагы жарык 4. Өзбек: yo`naltirilgan yoritish 5. Түрік: yönlü aydınlatma 6. Ағылшын: directional lighting 7. Испан: iluminación direccional 8. Неміс: Richtungsbeleuchtung 9. Француз: éclairage directionnel 10. Бекітілген нұсқасы: ответвитель направленный – бағытталған тармақтағыш (2016 жылғы 28 маусым) искусственное освещение – жасанды жарықтандыру (2018 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:направленное – бағытталған; освещение – жарықтандыру, жарық 12. Орыс тіліндегі «направленный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бағытталған» сөзі бекітілсе, заңнамада «бағытталған» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «освещение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жарықтандыру» сөзі бекітілсе, заңнамада «жарықтандыру», «жарық» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «направленное освещение» сөз тіркесі қазақ тіліне «бағытталған жарық» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
243. | каталог (директория) | каталог (директория) | каталог (директория)каталог (директория)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Каталог (директория) - файлдарды ұйымдастыруды жеңілдететін файлдық жүйенің болмысы. Каталог - грек. κατάλογος «тізім». Директория - фр. directoire «басқарма». 2. Әзербайжан: qovluq 3. Қырғыз: каталог 4. Өзбек: katalog 5. Түрік: dizin 6. Ағылшын: directory 7. Испан: directorio 8. Неміс: Verzeichnis 9. Француз: annuaire 10. Бекітілген нұсқасы: архивный каталог - архивтік каталог (2016 жылғы 8 желтоқсан); каталог – тізімдеме (2000 жылғы 25 қаңтар) директория – директория (2018 жылғы 29 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:каталог – каталог 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. κατάλογος «тізім») «каталог» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «каталог», «тізімдеме» сөздері бекітілсе, заңнамада «каталог» сөзімен аударылған. «Каталог» сөзіне «Қазақ сөздігінде мынадай анықтама берілген: «1. Бірыңғай заттардың (кітап, экспонат, т. б.). белгілі бір тәртіппен жасалған тізімі. 2. Осындай тізім берілген анықтамалық басылым.» (https://kitap.kz/) «Тізімдеме» сөзіне «Қазақ сөздігінде мынадай анықтама берілген: «Бір салаға қатысты заттардың тізімі.» (https://kitap.kz/). Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «каталог» сөзі қазақ тіліне «тізімдеме» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Орыс тіліне француз тілінен енген (фр. directoire «басқарма) «директория» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «директория» сөзі бекітілген. | +4 |
244. | неоднозначность | бірыңғайсыздық, тұрақсыздық, бір мәнсіздік, бір мәнді еместік, көпмәнділік; күрделілік; түсініксіздік; айқын еместік | неоднозначностьбірыңғайсыздық, тұрақсыздық, бір мәнсіздік, бір мәнді еместік, көпмәнділік; күрделілік; түсініксіздік; айқын еместікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұжырымдаманы (ақпарат, сөз, сурет, деректер және т.б.) әртүрлі түсіндіруге болатын жағдай. 2. Әзербайжан: ayrılma 3. Қырғыз: ажыратуу 4. Өзбек: nomutanosiblik 5. Түрік: belirsizliği giderme 6. Ағылшын: disambiguation 7. Испан: desambiguación 8. Неміс: Begriffsklärung 9. Француз: homonymie 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы:характеризуемые неоднозначностью – бірыңғайсыздығымен сипатталатын; характеризуется сложностью и неоднозначностью военно-политической обстановки - әскери-саяси жағдайдың күрделiлiгiмен және тұрақсыздығымен сипатталады 12. Орыс тіліндегі «неоднозначность» сөзі заңнамада «бірыңғайсыздық», «тұрақсыздық» сөзімен, терминологиялық сөздіктерде «бір мәнсіздік», «бәрмәнді еместік», «көпмәнділік», «күрделілік», «түсініксіздік», «айқын еместік» сөздерімен және сөз тіркестерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Осыған байланысты бұл терминнің қолданылатын мағынасын сала мамандарымен терең зерттеу қажет деп санаймыз. | -4 |
245. | дискретное событие | дискретті оқиға | дискретное событиедискретті оқиғаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дискретті оқиға - имитациялық модельдеу түрі. Дискретті оқиғаны модельдеуде жүйенің жұмыс істеуі оқиғалардың хронологиялық реттілігі ретінде ұсынылады. Оқиға белгілі бір уақытта орын алады және жүйелер күйінің өзгеруін білдіреді. Дискрет - лат. discrētus «бөлек». 2. Әзербайжан: ayrı-ayrı hadisə 3. Қырғыз: дискреттик окуя 4. Өзбек: alohida voqea 5. Түрік: ayrık olay 6. Ағылшын: discrete event 7. Испан: evento discreto 8. Неміс: diskretes Ereignis 9. Француз: événement discret 10. Бекітілген нұсқасы: дискретная система - үзікті жүйе (2018 жылғы 29 қараша); дискретность – дискреттiлiк (2018 жылғы 29 қараша); математика дискретная - дискрет математика (2015 жылғы 6 қазан) кредитное событие - кредиттік оқиға (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:дискретное – дискретті; событие – оқиға, жағдай 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. discrētus «бөлек») «дискретная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «үзікті», «дискреттi» сөздері бекітілсе, заңнамада «дискреттi» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «событие» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «оқиға» сөзі бекітілсе, заңнамада «оқиға», «жағдай» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «дискретное событие» сөз тіркесі қазақ тіліне «дискретті оқиға» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
246. | преобразование фурье дискретного времени | дискретті уақытта фурье түрленуі | преобразование фурье дискретного временидискретті уақытта фурье түрленуіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дискретті уақытта фурье түрленуі - мәндер тізбегіне қолданылатын Фурье анализінің бір түрі. Дискретті уақытта фурье түрленуі көбінесе үздіксіз функцияның үлгілерін талдау үшін қолданылады. Дискрет - лат. discrētus «бөлек». Фурье – француз математигі және физигі Жан Батист Жозеф Фурье (1768—1830). 2. Әзербайжан: diskret vaxt fourier çevrilməsi 3. Қырғыз: дискреттик убакыттын төрт бурулуш түрү 4. Өзбек: diskret vaqt fourier konvertatsiyasi 5. Түрік: ayrık zamanlı fourier dönüşümü 6. Ағылшын: discrete time fourier transform 7. Испан: transformada de fourier de tiempo discreto 8. Неміс: zeitdiskrete Fourier-Transformation 9. Француз: transformée de fourier en temps discret 10. Бекітілген нұсқасы: цифровые преобразования – цифрлық түрлендіру (2018 жылғы 6 сәуір) дискретная система - үзікті жүйе (2018 жылғы 29 қараша); дискретность – дискреттiлiк (2018 жылғы 29 қараша); математика дискретная - дискрет математика (2015 жылғы 6 қазан) оперативное время – операциялық уақыт (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:преобразование –түрлендіру; дискретное – дискретті; время – уақыт; фурье – фурье 12. Орыс тіліндегі «преобразование» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «түрлендіру» сөзі бекітілсе, заңнамада «түрлендіру» сөзімен аударылған. Орыс тіліне фанцуз тілінен енген (француз математигі және физигі Жан Батист Жозеф Фурье») «фурье» сөзі заңнамада «фурье» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. discrētus «бөлек») «дискретная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «үзікті», «дискреттi» сөздері бекітілсе, заңнамада «дискреттi» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «время» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «уақыт» сөзі бекітілсе, заңнамада «уақыт» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «преобразование фурье дискретного времени» сөз тіркесі қазақ тіліне «дискретті уақытта фурье түрленуі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
247. | непересекающиеся (дизъюнктные) множества | қиылыспайтын (дизъюнктілі) жиындар | непересекающиеся (дизъюнктные) множествақиылыспайтын (дизъюнктілі) жиындарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қиылыспайтын (дизъюнктілі) жиындар - бөлінбейтін ішкі жиындарға бөлінген көптеген элементтерді басқаруға мүмкіндік беретін мәліметтер құрылымы. Дизъюнкт - лат. disjunctio «ажырату». 2. Әзербайжан: ayrılan dəstlər 3. Қырғыз: ажыратылган топтомдор 4. Өзбек: ajratilgan to`plamlar 5. Түрік: ayrık kümeler 6. Ағылшын: disjoint sets 7. Испан: conjuntos disjuntos 8. Неміс: disjunkte mengen 9. Француз: ensembles disjoints 10. Бекітілген нұсқасы: множество – жиын (2015 жылғы 6 қазан) алгебра множеств - жиын алгебрасы (1971-1981) набор – жиынтық (2016 жылғы 28 маусым) қорғану жиынтығы - защитный комплект (2020 жылғы 25 маусым); жиынтық бюджет - сводный бюджет (2016 жылғы 8 желтоқсан); жиынтық ұсыныс - предложение совокупнoe (2017 жылғы 10 қараша) оқу-жаттығу жиындары - учебные сборы (2015 жылғы 15 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:непересекающиеся подмножества - қиылыспайтын бірнеше тораптар; непересекающиеся множества - қиылыспайтын жиындар 12. Орыс тіліндегі «непересекающиеся множества» сөз тіркесі заңнамада «қиылыспайтын жиындар» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліне «дизъюнкт» сөзі латын тілінен енген (лат. disjunctio «ажырату»). Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «непересекающиеся (дизъюнктные) множества» сөз тіркесі қазақ тіліне «қиылыспайтын (дизъюнктілі) жиындар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
248. | метрическое пространство | метрикалық кеңістік; өлшенетін кеңістік | метрическое пространствометрикалық кеңістік; өлшенетін кеңістікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Метрикалық кеңістік - белгілі бір қасиеттері бар элементтердің кез келген жұбы арасында «метрика» деп аталатын қашықтық анықталатын бос емес жиын. Метрия – көне грек. μετρική, μέτρον «өлшем». 2. Әзербайжан: məsafə metrik 3. Қырғыз: метрикалык мейкиндик 4. Өзбек: masofa metrikasi 5. Түрік: mesafe ölçüsü 6. Ағылшын: distance metric 7. Испан: métrica de distancia 8. Неміс: Entfernungsmetrik 9. Француз: métrique de distance 10. Бекітілген нұсқасы: пространство (территория) - кеңістік (аумақ) (2020 жылғы 17 маусым) өлшеу құралы - средство измерения (2016 жылғы 28 маусым) қысқа қашықтық - дистанция короткая (2019 жылғы 6 желтоқсан); дальность - алыстық, қашықтық (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:фотоколориметрический – фотоколориметриялық; пространство - кеңістік 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (көне грек. μετρική, μέτρον-дан «өлшем») «метрия» сөзі заңнамада «метрия» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «пространство» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кеңістік» сөзі бекітілсе, заңнамада «кеңістік» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «өлшеу» сөзі орыс тіліндегі «измерение» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «измерение» сөзінің баламасы ретінде алынған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «қашықтық» сөзі орыс тіліндегі «дистанция», «дальность» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «дистанция», «дальность» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы және информатика саласындағы мағыналық қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «метрическое пространство» сөз тіркесі қазақ тіліне «метрикалық кеңістік» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +1 |
249. | распределенный искусственный интеллект | таратылған жасанды интеллект | распределенный искусственный интеллекттаратылған жасанды интеллектСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Таратылған жасанды интеллект - проблемаларды шешудің таратылған шешімдерін жасауға арналған жасанды интеллект зерттеулерінің бөлімі. Интеллект - лат. intellectus «қабылдау, түсіну, түсінік, ақыл». 2. Әзербайжан: süni intellekt payladı 3. Қырғыз: жасалма интеллектти тараткан 4. Өзбек: tarqatilgan sun`iy intellekt 5. Түрік: dağıtılmış yapay zeka 6. Ағылшын: distributed artificial intelligence (DAI) 7. Испан: inteligencia artificial distribuida 8. Неміс: verteilte Künstliche Intelligenz 9. Француз: intelligence artificielle distribuée 10. Бекітілген нұсқасы: распределение частотное - жиіліктік үлестіру (2016 жылғы 28 маусым); закон распределения случайных величин - кездейсоқ шаманың таралу заңы (2016 жылғы 28 маусым); распределение обязанностей - міндеттерді бөлу (2016 жылғы 8 желтоқсан); оптимальное распределение - оңтайлы бөліну (2017 жылғы 10 қараша) искусственное освещение - жасанды жарықтандыру (2018 жылғы 14 желтоқсан) интеллект – интеллект (2018 жылғы 27 маусым) интеллект тренера – жаттықтырушы зияты (2019 жылғы 6 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:распределенная информационная система - таратылған ақпараттық жүйе; искусственный интеллект - жасанды интеллек; интеллектуальная собственность - зияткерлік меншік 12. Орыс тіліне «распределение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «үлестіру», «таралу», «бөлу» сөздері бекітілген, заңнамада «бөлу», «тарату», «үлестіру» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «искусственное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жасанды» сөзі бекітілсе, заңнамада «жасанды» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (intellectus - лат. «ақыл») «интеллект» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «интеллект», «зият» сөздері бекітілген, заңнамада «интеллект», «зияткерлік» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «распределенный искусственный интеллект» сөз тіркесі қазақ тіліне «таратылған жасанды интеллект» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +2 |
250. | реакция на помехи | бөгеуілге қарсы реакция | реакция на помехибөгеуілге қарсы реакцияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бөгеуілге қарсы реакция - кері байланысты басқару жүйесіне кіретін жағымсыз сигналдарға әсер. Реакция - лат. re ... «қарсы» + actio «әрекет». 2. Әзербайжан: narahatlığa cavab 3. Қырғыз: башаламандыкка жооп 4. Өзбек: bezovtalikka javob 5. Түрік: rahatsızlık tepkisi 6. Ағылшын: disturbance response 7. Испан: respuesta a perturbaciones 8. Неміс: Störungsreaktion 9. Француз: réponse aux perturbations 10. Бекітілген нұсқасы: реакция – реакция (2017 жылғы 10 қараша) помеха аддитивная – аддитивті бөгеуіл (2016 жылғы 28 маусым) помехи перекрёстные - айқаспа бөгеуілдер (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:реакция – реакция, әсер; помеха – бөгеуіл, тосқауыл 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. re ... «қарсы» + actio «әрекет») «реакция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «реакция» сөзі бекітілген, заңнамада «реакция», «әсер» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «помеха» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бөгеуіл» сөзі бекітілсе, заңнамада «бөгеуіл», «тосқауыл» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «реакция на помехи» сөз тіркесі қазақ тіліне «бөгеуілге қарсы реакция» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
251. | алгоритм «разделяй и властвуй» | «бөліп ал да биле» алгоритмі | алгоритм «разделяй и властвуй»«бөліп ал да биле» алгоритміСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Бөліп ал да биле» алгоритмі - шешілетін есепті бірдей типтегі екі немесе одан да көп субпозицияларға рекурсивті түрде бөлу, бірақ кішірек өлшем және бастапқы тапсырмаға жауап алу үшін олардың шешімдерін біріктіретін алгоритмдерді әзірлеу парадигмасы; бөлімдер барлық субпозициялар қарапайым болғанға дейін орындалады. Алгоритм - лат. algorithmi – ортаазиялық математик Әл-Хорезми атына қойылған. 2. Әзербайжан: alqoritmi bölün və fəth edin 3. Қырғыз: алгоритмди бөлүп ал 4. Өзбек: algoritmo de dividir y conquistar 5. Түрік: böl ve ele geçir algoritması 6. Ағылшын: divide and conquer algorithm 7. Испан: algoritmo de dividir y conquistar 8. Неміс: alqoritmi bölün və fəth edin 9. Француз: algorithme diviser et conquérir 10. Бекітілген нұсқасы: алгоритм – алгоритм (2016 жылғы 28 маусым) разделение власти - билiктiң бөлiнуi (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы:алгоритм – алгоритм; «разделяй и властвуй» - «бөліп ал да, билей бер» 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. algorithmi – ортаазиялық математик Әл-Хорезми атына қойылған») «алгоритм» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «алгоритм» сөзі бекітілген, заңнамада «алгоритм» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «разделяй и властвуй» сөз тіркесі қазақ тіліне заңнамада «бөліп ал да, билей бер» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «алгоритм «разделяй и властвуй»» сөз тіркесі қазақ тіліне ««бөліп ал да биле» алгоритмі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | 0 |
252. | ошибка деления на ноль | нөлге бөлу қателігі | ошибка деления на нольнөлге бөлу қателігіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Нөлге бөлу қателігі - қарапайым арифметикада мағынасы жоқ, сондықтан анықталмаған операция. Ноль – лат. nullus «ешқандай, бірде бір; жоқ; бос». 2. Әзербайжан: sıfır səhv ilə bölmə 3. Қырғыз: нөлдүк катага бөлүү 4. Өзбек: nolinchi xato bilan bo`linish 5. Түрік: sıfır hatayla bölme 6. Ағылшын: division by zero error 7. Испан: división por error cero 8. Неміс: Division durch Null Fehler 9. Француз: division par zéro erreur 10. Бекітілген нұсқасы: юридическая ошибка – заңдық қателік (2016 жылғы 7 желтоқсан) врачебная ошибка – дәрігерлік қателік (2017 жылғы 13 желтоқсан) предельная ошибка – шекті қате (2014 жылғы 11 желтоқсан) деление – бөлу (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:ошибка – қателік; қате; деление – бөлу; ноль – нөл 12. Орыс тіліндегі «ошибка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қате», «қателік» сөздері бекітілсе, заңнамада «қате», «қателік» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «деление» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бөлу» сөзі бекітілсе, заңнамада «бөлу» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. nullus «ешқандай, бірде бір; жоқ; бос») «ноль» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «нөл» сөзі бекітілген, заңнамада «нөл» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «ошибка деления на ноль» сөз тіркесі қазақ тіліне «нөлге бөлу қателігі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
253. | скалярное умножение | скаляр көбейту; скаляр көбейтінді | скалярное умножениескаляр көбейту; скаляр көбейтіндіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Скаляр көбейту; скаляр көбейтінді – алгебралық операция, ол бірдей ұзындықтағы сандардың екі тізбегін алады (әдетте координаттық векторлар) және бір санды қайтарады. Скаляр - лат. scalaris «сатылы». 2. Әзербайжан: nöqtə məhsulu 3. Қырғыз: чекит продукт 4. Өзбек: nuqta mahsuloti 5. Түрік: nokta ürün 6. Ағылшын: dot product 7. Испан: producto escalar 8. Неміс: Skalarprodukt 9. Француз: produit scalaire 10. Бекітілген нұсқасы: скаляр – скаляр (2019 жылғы 5 сәуір) умножение – көбейту (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:скалярное произведение – скалярлық көбейтінді; умножение натуральных чисел - натурал сандарды көбейту 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. scalaris «сатылы») «скаляр» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «скаляр» сөзі бекітілген, заңнамада «скаляр» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «умножение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «көбейту» сөзі бекітілсе, заңнамада «көбейту» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «скалярное умножение» сөз тіркесі қазақ тіліне «скаляр көбейту» (зат есім), «скаляр көбейтінді» (етістік) сөз тіркестерімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
254. | количество точек на дюйм (dpi, ди-пи-ай) | бір дюймдегі нүктелер саны (dpi, ди-пи-ай) | количество точек на дюйм (dpi, ди-пи-ай)бір дюймдегі нүктелер саны (dpi, ди-пи-ай)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бір дюймдегі нүктелер саны (Dpi, ди-пи-ай) ажыратымдылықты өлшеу үшін қолданылады. Бұл белгілі бір беттің дюйміне түсетін нүктелер санын білдіреді. Дюйм - нидерл. duim «бас бармақ». 2. Әзербайжан: düym başına nöqtələr 3. Қырғыз: дюймга чекит 4. Өзбек: dyuymga nuqta 5. Түрік: inç başına nokta 6. Ағылшын: dots per inch (DPI) 7. Испан: puntos por pulgada 8. Неміс: Punkte pro Zoll 9. Француз: points par pouce 10. Бекітілген нұсқасы: количественный метод - сан әдісі (1971-1981); количество движения – қозғалыс мөлшері (1995) точка прицеливания - көздеу нүктесi (2020 жылғы 9 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:количество – сан; точка – нүкте; дюйм – дюйм 12. Орыс тіліндегі «количество» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сан», «мөлшер» сөздері бекітілсе, заңнамада «сан» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «точка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «нүкте» сөзі бекітілсе, заңнамада «нүкте» сөзімен аударылған. Орыс тіліне нидерланд тілінен енген (нидерл. duim «бас бармақ») «дюйм» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дюйм» сөзі бекітілген, заңнамада «дюйм» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «количество точек на дюйм» сөз тіркесі қазақ тіліне «бір дюймдегі нүктелер саны» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
255. | скачать | жүктеп сақтау | скачатьжүктеп сақтауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жүктеп сақтау - компьютер желісі арқылы файлдағы файлды немесе құжатты алу. 2. Әзербайжан: yüklə 3. Қырғыз: жүктөө 4. Өзбек: yuklab olish 5. Түрік: indir 6. Ағылшын: download 7. Испан: descargar 8. Неміс: herunterladen 9. Француз: télécharger 10. Бекітілген нұсқасы: уақытша сақтау - временное хранение (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:может скачать письмо на бланке услугодателя с мотивированным отказом – көрсетілетін қызметті берушінің баспа бетінде дәлелді бас тарту хатын көшіре алады 12. Орыс тіліндегі «скачать» сөзі заңнамада «көшіру» сөзімен аударылған. Заңнамадағы және информатика саласындағы мағыналық қолданысын негізге ала отырып, «скачать» сөзі «жүктеп сақтау» сөз тіркесімен аударылса дұрыс болады деп есептейміз. | +4 |
256. | бери-и-брось | орнын ауыстыру; сүйреп ал да лақтыр | бери-и-бросьорнын ауыстыру; сүйреп ал да лақтырСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орнын ауыстыру; сүйреп ал да лақтыр – «тінтуір» манипуляторының немесе сенсорлық экранның көмегімен пайдаланушы интерфейстеріндегі (GUI элементтері псевдографикасымен орындалатын графикалық және мәтіндік) интерфейс элементтерімен жұмыс істеу әдісі. 2. Әзербайжан: işarələ və yerləşdir 3. Қырғыз: сүйрөп таштаңыз 4. Өзбек: sudrab torting 5. Түрік: sürükle ve bırak 6. Ағылшын: drag and drop 7. Испан: arrastrar y soltar 8. Неміс: Drag & Drop 9. Француз: glisser déposer 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Біздіңше, орыс тіліндегі «бери-и-брось» сөз тіркесі информатика саласындағы қолданылатын мағынасына қарай қазақ тіліне «орнын ауыстыру» сөз тіркесімен аударылғаны жөн сияқты. | -2 |
257. | утечка | таралып кету, тарап кету, шығу, таралу, сейіліп азаю | утечкатаралып кету, тарап кету, шығу, таралу, сейіліп азаюСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бір нәрсе көлемінің бақылаусыз азаю процесі. 2. Әзербайжан: qurutmaq 3. Қырғыз: кургатуу 4. Өзбек: drenaj 5. Түрік: boşaltmak 6. Ағылшын: drain 7. Испан: drenar 8. Неміс: ablassen 9. Француз: vider 10. Бекітілген нұсқасы: утечка информации - ақпараттың таралып кетуі (2017 жылғы 10 қараша); утечка данных - мәліметтердің тарап кетуі (2019 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:утечка газа - газдың шығуы; утечка информации – ақпараттың таралуы; зиянды заттардың сейілуі - рассеивание вредных веществ 12. Орыс тіліндегі «утечка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «таралып кету», «тарап кету» сөз тіркестері бекітілсе, заңнамада «шығу», «таралу» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. | -3 |
258. | дрель | бәрбі | дрельбәрбіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бәрбі- құрылыс, әрлеу, ағаш ұстасы, слесарлық және басқа да жұмыстарды жүргізу кезінде әртүрлі материалдардағы тесіктерді бұрғылауға арналған бұрғыға немесе басқа кескіш құралға айналмалы қозғалысты беруге арналған қол, пневматикалық немесе электрлік құрал. Дрель - нем. Drell, нем. Drillbohrer «бұрғы». 2. Әзербайжан: qazma 3. Қырғыз: бургулоо 4. Өзбек: burg`ulash 5. Түрік: matkap 6. Ағылшын: drill 7. Испан: taladro 8. Неміс: Drell 9. Француз: percer 10. Бекітілген нұсқасы: дрель – дрель (2018 жылғы 14 желтоқсан) бұрғы – бур (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:дрель – дрель 12. Орыс тіліне неміс тілінен енген (нем. Drell, нем. Drillbohrer «бұрғы») «дрель» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дрель» сөзі бекітілген, заңнамада «дрель» сөзімен, терминологиялық сөздікте «бәрбі» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «бұрғы» сөзі орыс тіліндегі «бур» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «бур» сөзінің баламасы ретінде алынған. «Қазақ сөздігінде» «бәрбі» сөзіне мынадай анықтама берілген: «Қатты затты, темір заттарды тесетін бұрандалы қолбұрғы, бұрғылау аспабын айналдыруға арналған тетік». Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын, терминологиялық сөздіктегі аудармасын, түсіндірме сөздіктегі мағынасын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «дрель» сөз тіркесі қазақ тіліне «бәрбі» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
259. | беспилотный автомобиль | жүргізушісіз автомобиль, ұшқышсыз автокөлік | беспилотный автомобильжүргізушісіз автомобиль, ұшқышсыз автокөлікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жүргізушісіз автомобиль - адамның қатысуынсыз қозғала алатын автоматты басқару жүйесімен жабдықталған көлік құралы. Пилот - көне грек. πηδόν (pedon) «ескек». Автомобиль - франц. automobile «өздігінен жүретін». 2. Әзербайжан: sürücüsüz avtomobil 3. Қырғыз: айдоочусуз унаа 4. Өзбек: haydovchisiz mashina 5. Түрік: sürücüsüz araba 6. Ағылшын: driverless car 7. Испан: coche sin conductor 8. Неміс: Fahrerloses Auto 9. Француз: voiture sans conducteur 10. Бекітілген нұсқасы: автопилот – автоұшқыш (2015 жылғы 6 қазан) исправность автомобиля - автомобиль жарамдылығы (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:беспилотные летательные аппараты - пилотсыз ұшу аппараттары; автомобиль – автомобиль; пилот – пилот, ұшқыш 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. πηδόν (pedon) «ескек») «пилот» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ұшқыш» сөзі бекітілген, заңнамада «ұшқыш», «пилот» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне француз тілінен енген (франц. automobile «өздігінен жүретін») «автомобиль» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «автомобиль» сөзі бекітілген, заңнамада «автомобиль» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы қолданысын және мағыналық қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «беспилотный автомобиль» сөз тіркесі қазақ тіліне «жүргізушісіз автомобиль» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
260. | дрон | дрон | дрондронСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дрон - ұшқышсыз ұшу аппараты. Дрон - ағылш. drone «гуіл, ызың». 2. Әзербайжан: dron 3. Қырғыз: дрон 4. Өзбек: dron 5. Түрік: uçan göz 6. Ағылшын: drone 7. Испан: zumbido 8. Неміс: Drohne 9. Француз: drone 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы:дрон – дрон 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. drone «гуіл, ызың») «дрон» сөзі заңнамада «дрон» сөзімен аударылған. | +4 |
261. | динамический контент | динамикалық контент | динамический контентдинамикалық контентСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Динамикалық контент - жеке пайдаланушы факторларына байланысты үнемі жаңартылып отыратын жарнамалық мазмұнның кіші түрі. Динамика – грек. δύναμις «күш». Контент – лат. contentum «маңызы, мазмұны, ішіндегісі». 2. Әзербайжан: dinamik məzmun 3. Қырғыз: динамикалык мазмун 4. Өзбек: dinamik tarkib 5. Түрік: dinamik içerik 6. Ағылшын: dynamic content 7. Испан: contenido dinámico 8. Неміс: dynamischer Inhalt 9. Француз: contenu dynamique 10. Бекітілген нұсқасы: динамическая характеристика - динамикалық сипаттама (2018 жылғы 14 желтоқсан) наполнение контента - контентті толықтыру (2018 жылғы 6 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы:динамический – динамикалық; контент – контент 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. δύναμις «күш») «динамический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «динамикалық» сөзі бекітілген, заңнамада «динамикалық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. contentum «маңызы, мазмұны, ішіндегісі») «контент» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «контент» сөзі бекітілген, заңнамада «контент» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «динамический контент» сөз тіркесі қазақ тіліне «динамикалық контент» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз | +4 |
262. | динамичное программирование | динамикалық бағдарламалау; динамикалық программалау | динамичное программированиединамикалық бағдарламалау; динамикалық программалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Динамикалық бағдарламалау - күрделі мәселелерді қарапайым ішкі тапсырмаларға бөлу арқылы шешу әдісі. Динамика – грек. δύναμις «күш». Программа - грек. προ «алды», γράμμα «жазба». 2. Әзербайжан: dinamik proqramlaşdırma 3. Қырғыз: динамикалык программалоо 4. Өзбек: dinamik dasturlash 5. Түрік: dinamik program 6. Ағылшын: dynamic programming 7. Испан: programación dinámica 8. Неміс: dynamische Programmierung 9. Француз: programmation dynamique 10. Бекітілген нұсқасы: динамическая характеристика - динамикалық сипаттама (2018 жылғы 14 желтоқсан) программа маркетинга – маркетинг бағдарламасы (2017 жылғы 10 қараша) программное обеспечение – бағдарламалық жасақтама, бағдарлама қамтым, бағдарламалық қамту (2019 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:динамическое – динамикалық; программирование – программалау, бағдарламалау 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. δύναμις «күш») «динамический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «динамикалық» сөзі бекітілген, заңнамада «динамикалық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. programma – «хабарландыру», pro – «алдында, ерте» + gramma – «жазылған», graphein – «жазу») «программа» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «программа», «бағдарлама» сөздері бекітілген, заңнамада «программа», «бағдарлама» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «динамичное программирование» сөз тіркесі қазақ тіліне «динамикалықбағдарламалау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
263. | динамическая память с произвольным доступом (Dram) | еркін қолжетімді динамикалық жад (Dram) | динамическая память с произвольным доступом (Dram)еркін қолжетімді динамикалық жад (Dram)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Еркін қолжетімді динамикалық жад (Dram) - жартылай өткізгіш материалдарды қолданумен, энергияға тәуелділікпен және кездейсоқ жад ұяшықтарында сақталған деректерге қол жеткізумен сипатталатын компьютерлік жадтың түрі. Динамика – грек. δύναμις «күш». 2. Әзербайжан: dinamik təsadüfi giriş yaddaş 3. Қырғыз: оперативдүү эстутум 4. Өзбек: dinamik tasodifiy xotira 5. Түрік: dinamik rasgele erişim belleği 6. Ағылшын: dynamic random-access memory (DRAM) 7. Испан: memoria dinámica de acceso aleatorio 8. Неміс: Dynamischer Direktzugriffsspeicher 9. Француз: mémoire vive dynamique 10. Бекітілген нұсқасы: динамическая характеристика - динамикалық сипаттама (2018 жылғы 14 желтоқсан) память оперативная - жедел жады (2016 жылғы 28 маусым) вправление самопроизвольное - өздігінен орнына түсу (2006 жылғы 27 қазан); равновесие произвольной системы сил - күштердің кез келген жүйесінің тепе-теңдігі (1995); внимание произвольное - ықтиярлы зейін (психол.) (1971-1981) доступ последовательный - тізбекті қатынау (2016 жылғы 28 маусым); доступ многостанционный - көпстансалы қатынас (2016 жылғы 28 маусым); доступ – қолжеткізу (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:динамическая – динамикалық; память – жад, еске алу; произвольное – еркін; доступ – қатынау, қолжетімділік 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. δύναμις «күш») «динамический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «динамикалық» сөзі бекітілген, заңнамада «динамикалық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «память» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жад» сөзі бекітілген, заңнамада «жад» сөзімен, «еске алу» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «произвольное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ықтиярлы», «өздігінен» сөздері бекітілген, заңнамада «еркін» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «доступ» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қатынау», «қатынас» сөздері, «қол жеткізу» сөз тіркесі бекітілген, заңнамада «қатынау», «қолжетімділік» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «динамическая память с произвольным доступом» сөз тіркесі қазақ тіліне «еркін қолжетімді динамикалық жад» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
264. | ранняя остановка | ерте тоқтату | ранняя остановкаерте тоқтатуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ерте тоқтату - көптеген оқу кезеңдерін көрсетуге және модельдің өнімділігі тексерілген мәліметтер жиынтығында жақсарғаннан кейін оқуды тоқтатуға мүмкіндік беретін әдіс. 2. Әзербайжан: erkən dayanma 3. Қырғыз: эрте токтоо 4. Өзбек: erta to`xtatish 5. Түрік: erken durma 6. Ағылшын: early stopping 7. Испан: parada anticipada 8. Неміс: frühes Anhalten 9. Француз: arrêt précoce 10. Бекітілген нұсқасы: время остановки - тоқтау уақыты (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:раняя – ерте; остановка – аялдама 12. Орыс тіліндегі «остановка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тоқтау» сөзі бекітілген, заңнамада «аялдама» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «ранняя» сөзі заңнамада «ерте» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «ранняя остановка» сөз тіркесі қазақ тіліне «ерте тоқтату» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
265. | подслушивание | жасырын тыңдау, тың тыңдау | подслушиваниежасырын тыңдау, тың тыңдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жасырын тыңдау; тың тыңдау - назарды нақты істен басқа біреудің әңгімеге ауыстыру. 2. Әзербайжан: dinləmə 3. Қырғыз: тыңшоо 4. Өзбек: tinglash 5. Түрік: kulak misafiri 6. Ағылшын: eavesdropping 7. Испан: escuchando a escondidas 8. Неміс: lauschen 9. Француз: écoute clandestine 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: подслушивание – тыңдау 12. Орыс тіліндегі «подслушивание» сөзі заңнамада «тыңдау» сөзімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «подслушивание» сөзі қазақ тіліне «жасырын тыңдау» немесе «тың тыңдау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
266. | пограничные вычисления | шекаралық есептеу | пограничные вычисленияшекаралық есептеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шекаралық есептеу - қолжетімді соңғы құрылғыларға жететін үлестірілген есептеу парадигмасы. 2. Әзербайжан: kənar hesablama 3. Қырғыз: четиндеги эсептөө 4. Өзбек: chekka hisoblash 5. Түрік: uç hesaplama 6. Ағылшын: edge computing 7. Испан: computación de borde 8. Неміс: Edge-Computing 9. Француз: informatique de pointe 10. Бекітілген нұсқасы: пограничные войска - шекара әскерлерi (2020 жылғы 9 қазан) вычисление – есептеп шығару (2010 жылғы 23 желтоқсан) вычисление адреса – адресті анықтау (2015 жылғы 6 қазан) центр вычислительный - есептеу орталығы (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:пограничные – шекаралық; вычисление – есептеу, анықтау 12. Орыс тіліндегі «пограничные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шекара» сөзі бекітілген, заңнамада «шекаралық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «вычисление» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «есептеу» сөзі, «есептеп шығару» сөз тіркесі бекітілген, заңнамада «есептеу», «анықтау» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «пограничные вычисления» сөз тіркесі қазақ тіліне «шекаралық есептеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
267. | электроэрозионная обработка (edm) | электрэрозиялық өңдеу (edm) | электроэрозионная обработка (edm)электрэрозиялық өңдеу (edm)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Электрэрозиялық өңдеу (EDM) - дайындама мен электрод-құрал арасында пайда болатын электр разрядтарының әсерінен электр өткізгіш дайындаманың пішінін, мөлшерін, кедір-бұдырлығын және бетінің қасиеттерін өзгертуден тұратын өңдеу. Электр - көне грек. ἤλεκτρον «электрон». Эрозия - лат. erosio, -onis f. «жеп қою». 2. Әзербайжан: elektrik boşaltma emalı 3. Қырғыз: электр разрядын иштетүү 4. Өзбек: elektr zaryadsizlantirishni qayta ishlash 5. Түрік: elektrik deşarj makinası 6. Ағылшын: electrical discharge machining (EDM) 7. Испан: mecanizado por electroerosión 8. Неміс: Funkenerosionsbearbeitung 9. Француз: usinage par décharge électrique 10. Бекітілген нұсқасы: электропровод – электр сымы (2020 жылғы 17 маусым) эрозия овражная - жырақ эрозиясы (2016 жылғы 9 желтоқсан) услуги по обработке информации - ақпаратты өңдеу бойынша көрсетілетін қызметтер (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:электроэрозионный копировальный станок - электрлік эррозилік көшіру станогы; обработка – өңдеу 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἤλεκτρον «электрон») «электр» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «электр» сөзі бекітілген, заңнамада «электр» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. erosio, -onis f. «жеп қою») «эрозия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «эрозия» сөзі бекітілген, заңнамада «эрозия» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «обработка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өңдеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «өңдеу» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «электроэрозионная обработка» сөз тіркесі қазақ тіліне «электрэрозиялықөңдеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
268. | электрокардиограмма | электркардиограмма | электрокардиограммаэлектркардиограммаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Электркардиограмма - жүректің жиырылуы кезінде пайда болатын электрлік потенциалдардың графикалық көрінісі (қағазда немесе мониторда). Электр - көне грек. ἤλεκτρον «электрон». Кардиограмма - грек. кардия «жүрек» + грамма «жазамын». 2. Әзербайжан: elektrokardioqram 3. Қырғыз: электрокардиограмма 4. Өзбек: elektrokardiogramma 5. Түрік: elektrokardiyogram 6. Ағылшын: electrocardiogram (ECG) 7. Испан: electrocardiograma 8. Неміс: Elektrokardiogramm 9. Француз: électrocardiogramme 10. Бекітілген нұсқасы: электропровод – электр сымы (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:электрокардиограмма – электрокардиограмма 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἤλεκτρον «электрон») «электр» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «электр» сөзі бекітілген, заңнамада «электр» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. кардия «жүрек» + грамма «жазамын») «кардиограмма» сөзі заңнамада «кардиограмма» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «электрокардиограмма» сөзі қазақ тіліне «электркардиограмма» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
269. | электроэнцефалограф | электрэнцефалограф | электроэнцефалографэлектрэнцефалографСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Электрэнцефалограф - электрэнцефалографияға арналған медициналық электр өлшеуіш құрылғы, оның көмегімен мидың тереңдігінде немесе оның бетінде орналасқан нүктелері арасындағы ықтимал айырмашылық өлшенеді, тіркеледі және электрэнцефалограмма жазылады. Электр - көне грек. ἤλεκτρον «электрон». Энцефалограф – көне грек. ενκεφαλος «бас миы» + γραφω «жазамын». 2. Әзербайжан: elektroensefalogram 3. Қырғыз: электроэнцефалограмма 4. Өзбек: elektroansefalogramma 5. Түрік: elektroensefalogram 6. Ағылшын: electroencephalogram (EEG) 7. Испан: electroencefalograma 8. Неміс: Elektroenzephalogramm 9. Француз: électroencéphalogramme 10. Бекітілген нұсқасы: электропровод – электр сымы (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:электроэнцефалограф – электроэнцефалограф 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἤλεκτρον «электрон») «электр» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «электр» сөзі бекітілген, заңнамада «электр» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ενκεφαλος «бас миы» + γραφω «жазамын») «энцефалограф» сөзі заңнамада «энцефалограф» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «электроэнцефалограф» сөзі қазақ тіліне «электрэнцефалограф» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
270. | электромагнитная совместимость | электрмагниттік үйлесімділік | электромагнитная совместимостьэлектрмагниттік үйлесімділікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Электрмагниттік үйлесімділік - техникалық құралдардың оларға абайсызда электромагниттік кедергілердің әсер етуі кезінде талап етілетін сапамен пайдаланудың нақты жағдайларында бір мезгілде жұмыс істеу және басқа техникалық құралдарға жол берілмейтін электрмагниттік бөгеуілдер жасамау қабілеті. Электр - көне грек. ἤλεκτρον «электрон». Магнит - көне грек. μάγνης (μάγνητος) «магнит». 2. Әзербайжан: elektromaqnit uyğunluğu 3. Қырғыз: электромагниттик шайкештик 4. Өзбек: elektromagnit moslik 5. Түрік: elektromanyetik uyumluluk 6. Ағылшын: electromagnetic compatibility 7. Испан: compatibilidad electromagnética 8. Неміс: elektromagnetische Verträglichkeit 9. Француз: compatibilité électromagnétique 10. Бекітілген нұсқасы: электромагнитная волна - электрмагниттiк толқын (2018 жылғы 30 қараша) техническая совместимость - техникалық үйлесімділік (2020 жылғы 9 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:электромагнитная совместимость - электромагниттік үйлесімділік 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἤλεκτρον «электрон») «электр» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «электр» сөзі бекітілген, заңнамада «электр» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. μάγνης (μάγνητος) «магнит») «магнит» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «магнит» сөзі бекітілген, заңнамада «магнит» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «совместимость» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «үйлесімділік» сөзі бекітілсе, заңнамада «үйлесімділік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «электромагнитная совместимость» сөз тіркесі қазақ тіліне «электрмагниттікүйлесімділік» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
271. | электромагнитные помехи | электрмагниттік бөгеуілдер | электромагнитные помехиэлектрмагниттік бөгеуілдерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Электрмагниттік бөгеуілдер - техникалық құралдардың қалыпты жұмысын бұзатын немесе осы құралдардың техникалық сипаттамалары мен параметрлерінің нашарлауына әкелетін сыртқы немесе ішкі көздердің электр, магниттік немесе электрмагниттік өрістерінің, электр токтарының немесе кернеулерінің жағымсыз физикалық құбылысы немесе әсері. Электр - көне грек. - ἤλεκτρον «электрон». Магнит - көне грек. μάγνης (μάγνητος) «магнит». 2. Әзербайжан: elektromaqnit müdaxilə 3. Қырғыз: электромагниттик интерференция 4. Өзбек: elektromagnit parazit 5. Түрік: elektromanyetik girişim 6. Ағылшын: electromagnetic interference (EMI) 7. Испан: interferencia electromagnetica 8. Неміс: Elektromagnetische Interferenz 9. Француз: interférence électromagnétique 10. Бекітілген нұсқасы: помеха электромагнитная - электрмагниттік бөгеуiл (2016 жылғы 28 маусым) помеха аддитивная – аддитивті бөгеуіл (2016 жылғы 28 маусым) помехи перекрёстные - айқаспа бөгеуілдер (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:электромагнитные помехи - электромагниттік бөгеуілдер 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἤλεκτρον «электрон») «электр» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «электр» сөзі бекітілген, заңнамада «электр» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. μάγνης (μάγνητος) «магнит») «магнит» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «магнит» сөзі бекітілген, заңнамада «магнит» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «помеха» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бөгеуіл» сөзі бекітілсе, заңнамада «бөгеуіл», «тосқауыл» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «электромагнитные помехи» сөз тіркесі қазақ тіліне «электрмагниттік бөгеуілдер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
272. | электромагнитный спектр | электрмагниттік спектр | электромагнитный спектрэлектрмагниттік спектрСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Электрмагниттік спектр - жиілікке немесе толқын ұзындығына байланысты электрмагниттік сәулеленудің барлық диапазондарының жиынтығы. Электр - көне грек. ἤλεκτρον «электрон». Магнит - көне грек. μάγνης (μάγνητος) «магнит». Спектр - лат. spectrum «көріну». 2. Әзербайжан: elektromaqnit spektri 3. Қырғыз: электромагниттик спектр 4. Өзбек: elektromagnit spektr 5. Түрік: elektromanyetik spektrum 6. Ағылшын: electromagnetic spectrum 7. Испан: espectro electromagnético 8. Неміс: elektromagnetisches Spektrum 9. Француз: spectre électromagnétique 10. Бекітілген нұсқасы: электромагнитная волна - электрмагниттiк толқын (2018 жылғы 30 қараша) спектр – спектр (2018 жылғы 27 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:электромагнитные помехи - электромагниттік бөгеуілдер; спектр – спектр 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἤλεκτρον «электрон») «электр» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «электр» сөзі бекітілген, заңнамада «электр» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. μάγνης (μάγνητος) «магнит») «магнит» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «магнит» сөзі бекітілген, заңнамада «магнит» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. spectrum «көріну») «спектр» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «спектр» сөзі бекітілген, заңнамада «спектр» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «электромагнитный спектр» сөз тіркесі қазақ тіліне «электрмагниттік спектр» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
273. | электромиография | электрмиография | электромиографияэлектрмиографияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Электрмиография - бұлшықеттердің электрлік белсенділігін зерттеу. Бұлшықет талшықтарының жағдайы, олардың иннервациясы, қозғалтқыш бірліктерінің саны мен ұйымдастырылуы туралы ақпарат алуға, сонымен қатар емдеудің тиімділігін, патологиялық процестің динамикасын және аурудың болжамын бағалауға мүмкіндік береді. Электр - көне грек. ἤλεκτρον «электрон». Миография - грек. мио «бұлшықет» + графо «жазамын». 2. Әзербайжан: elektromiyoqrafiya 3. Қырғыз: электромиография 4. Өзбек: elektromiyografiya 5. Түрік: elektromiyografi 6. Ағылшын: electromyography 7. Испан: electromiografia 8. Неміс: Elektromyographie 9. Француз: électromyographie 10. Бекітілген нұсқасы: электромагнитная волна - электрмагниттiк толқын (2018 жылғы 30 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:электромиография – электромиография 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἤλεκτρον «электрон») «электр» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «электр» сөзі бекітілген, заңнамада «электр» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. мио «бұлшықет» + графо «жазамын») «миография» сөзі заңнамада «миография» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «электромиография» сөзі қазақ тіліне «электрмиография» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
274. | электронная медицинская карта | электрондық медициналық карта | электронная медицинская картаэлектрондық медициналық картаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Электрондық медициналық карта - электрондық түрде сақталатын және өңделетін пациенттің денсаулық жағдайы және оған тағайындалған емдеу туралы мәліметтер жиынтығы. Электрон - көне грек. ἤλεκτρον «кәріптас». Медицина - лат. medicina ars medicina «емдеу өнері». Карта - грек. χαρτος «қағаз». 2. Әзербайжан: elektron sağlamlıq qeydləri 3. Қырғыз: электрондук медициналык жазуу 4. Өзбек: elektron tibbiy yozuv 5. Түрік: elektronik sağlık kaydı 6. Ағылшын: electronic health record (EHR) 7. Испан: historia clínica electrónica 8. Неміс: elektronische Gesundheitsakte 9. Француз: dossier de santé électronique 10. Бекітілген нұсқасы: электронное государство - электрондық мемлекет (2019 жылғы 5 сәуір) медицинская экспертиза - медициналық сараптама (2016 жылғы 8 желтоқсан) топографическая карта - топографиялық карта (2020 жылғы 9 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:электронное – электрондық; медицинская карта – медициналық карта 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἤλεκτρον «электрон») «электр» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «электр» сөзі бекітілген, заңнамада «электр» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. medicina ars medicina «емдеу өнері») «медицина» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «медицина» сөзі бекітілген, заңнамада «медицина» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. χαρτος «қағаз») «карта» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «карта» сөзі бекітілген, заңнамада «карта» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «электронная медицинская карта» сөз тіркесі қазақ тіліне «электрондық медициналық карта» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
275. | электроника | электроника | электроникаэлектроникаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Электроника- электрондардың электромагниттік өрістермен өзара әрекеттесуі және негізінен ақпаратты беру, өңдеу және сақтау үшін электромагниттік энергияны түрлендіруге арналған электронды құрылғылар мен құрылғыларды құру әдістері туралы ғылым. Электроника - грек. ηλεκτρόνιο «электрон». 2. Әзербайжан: elektronika 3. Қырғыз: электроника 4. Өзбек: elektronika 5. Түрік: elektronik 6. Ағылшын: electronics 7. Испан: electrónica 8. Неміс: Elektronik 9. Француз: électronique 10. Бекітілген нұсқасы: ядерная электроника - ядролық электроника (2018 жылғы 30 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:электроника - электроника 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἤλεκτρον «электрон») «электроника» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «электроника» сөзі бекітілген, заңнамада «электроника» сөзімен аударылған. | +4 |
276. | электростатический разряд (esd) | электрстатикалық разряд (esd) | электростатический разряд (esd)электрстатикалық разряд (esd)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Электрстатикалық разряд (ESD) - электр тоғы бар екі электр объектісінің арасындағы қысқа тұйықталуды немесе диэлектриктің бұзылуын тудыратын электр энергиясының кенеттен ағымы. Электр - көне грек. ἤλεκτρον «электрон». Статика - грек. στατός, «қозғалыссыз». 2. Әзербайжан: elektrostatik boşalma 3. Қырғыз: электростатикалык разряд 4. Өзбек: elektrostatik tushirish 5. Түрік: elektrostatik deşarj 6. Ағылшын: electrostatic discharge (ESD) 7. Испан: descarga electrostática 8. Неміс: elektrostatische Entladung 9. Француз: décharge électrostatique 10. Бекітілген нұсқасы: электростатическое осаждение - электрстатикалық тұндыру (2016 жылғы 8 желтоқсан) тарифный разряд - тарифтік разряд (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:электростатический разряд - электростатикалық разряд 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἤλεκτρον «электрон») «электр» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «электр» сөзі бекітілген, заңнамада «электр» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. στατός, «қозғалыссыз») «статика» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «статика» сөзі бекітілген, заңнамада «статика» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «разряд» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «разряд» сөзі бекітілсе, заңнамада «разряд» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «электростатический разряд» сөз тіркесі қазақ тіліне «электрстатикалық разряд» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
277. | встроенные системы | жапсарлас жүйелер, ендірілген жүйелер | встроенные системыжапсарлас жүйелер, ендірілген жүйелерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жапсарлас жүйелер — үлкен механикалық немесе электр жүйесінде белгілі бір функцияны орындайтын компьютерлік процессордың, компьютерлік жадтың және перифериялық кіріс/шығыс құрылғыларының тіркесімі. Система – грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе». 2. Әзербайжан: əlaqədar sistem 3. Қырғыз: камтылган тутум 4. Өзбек: o`rnatilgan tizim 5. Түрік: yerleşik sistem 6. Ағылшын: embedded system 7. Испан: sistema Integrado 8. Неміс: Eingebettetes System 9. Француз: système embarqué 10. Бекітілген нұсқасы: трансформатор встроенный - іштетілген трансформатор (2017 жылғы 13 желтоқсан); встроенные помещения - жапсарлас салынған үй-жайлар (2013) система – жүйе (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:встроенные офисы – жапсарлас кеңселер; система – жүйе 12. Орыс тіліндегі «встроенные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «іштетілген», «жапсарлас» сөздері бекітілсе, заңнамада «жапсарлас» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе») «система» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жүйе» сөзі бекітілсе, заңнамада «жүйе» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «встроенные системы» сөз тіркесі қазақ тіліне «жапсарлас жүйелер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
278. | эмиттер | эмиттер | эмиттерэмиттерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Эмиттер- сыртқы себептердің әсерінен электрондар шығаратын сәулелендіргіш, электрод. Эмиттер – ағылш. emitter «шығарушы, сәулелендіргіш». 2. Әзербайжан: emitter 3. Қырғыз: эмиттер 4. Өзбек: emitter 5. Түрік: yayıcı 6. Ағылшын: emitter 7. Испан: emisor 8. Неміс: emitter 9. Француз: émettrice, émetteur 10. Бекітілген нұсқасы: повторитель эмиттерный - эмиттерлiк қайталағыш (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:эмиттер – эмиттер 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. emitter «шығарушы, сәулелендіргіш») «эмиттер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «эмиттер» сөзі бекітілсе, заңнамада «эмиттер» сөзімен аударылған. | +4 |
279. | эмуляция | эмуляция | эмуляцияэмуляцияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Эмуляция- бір есептеу жүйесінің (қонақтың) функцияларын біріншісінен өзгеше екіншісіне көшіруге (немесе эмуляциялауға) арналған бағдарламалық, аппараттық құралдар кешені немесе олардың үйлесімі. Эмуляция - ағылш. emulation «эмуляция, жарыс». 2. Әзербайжан: emulyasiya 3. Қырғыз: эмуляция 4. Өзбек: taqlid qilish 5. Түрік: öykünme 6. Ағылшын: emulation 7. Испан: emulación 8. Неміс: Emulation 9. Француз: émulation 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Орыс тіліне «эмуляция» сөзі ағылшын тілінен енген (ағылш. emulation «эмуляция, жарыс»). | +4 |
280. | эмулятор | эмулятор | эмуляторэмуляторСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Эмулятор- басқа компьютер немесе бағдарламаға еліктейтін компьютер немесе бағдарлама. Эмулятор - ағылш. emulation program «эмулятор». 2. Әзербайжан: emulator 3. Қырғыз: эмулятор 4. Өзбек: emulyator 5. Түрік: öykünücü 6. Ағылшын: emulator 7. Испан: emuladora/ emulador 8. Неміс: Emulator 9. Француз: émulateur 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы:эмулятор – эмулятор 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. emulation program «эмулятор») «эмулятор» сөзі заңнамада «эмулятор» сөзімен аударылған. | +4 |
281. | шифрование | шифрлау | шифрованиешифрлау Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шифрлау - рұқсат етілмеген адамдардан жасыру мақсатында ақпаратты қайтымды түрлендіру, сонымен бірге рұқсат етілген пайдаланушыларға оған қол жеткізуді ұсынады. Шифр - франц. chiffre «шифр». 2. Әзербайжан: verschlüsselung 3. Қырғыз: шифрлөө 4. Өзбек: shifrlash 5. Түрік: şifreleme 6. Ағылшын: encryption 7. Испан: cifrada/ cifrado 8. Неміс: Verschlüsselung 9. Француз: chiffrement 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы:шифрование – шифрлау 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (франц. chiffre «шифр») «шифрование» сөзі заңнамада «шифрлау» сөзімен аударылған. | +4 |
282. | конечный покупатель | соңғы сатып алушы | конечный покупательсоңғы сатып алушыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Соңғы сатып алушы - тауарларды, қызметтерді сатып алуды жүзеге асыратын адам, осылайша өзінің қаржылық мүмкіндіктеріне байланысты өзінің белгілі (кәсіби емес) қажеттіліктерін жабады. 2. Әзербайжан: son istifadəçi 3. Қырғыз: акыркы колдонуучу 4. Өзбек: oxirgi foydalanuvchi 5. Түрік: son kullanıcı 6. Ағылшын: end user 7. Испан: usuario final 8. Неміс: Endbenutzer 9. Француз: utilisateur final 10. Бекітілген нұсқасы: конечный результат - түпкі нәтиже (2017 жылғы 10 қараша); конечная температура - соңғы температура (2018 жылғы 14 желтоқсан) опцион покупателя - сатып алушы опционы (2018 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:конечный результат - түпкі нәтиже; покупатель - сатып алушы 12. Орыс тіліндегі «конечный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «түпкі», «соңғы» сөздері бекітілген, заңнамада «түпкі», «соңғы» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «покупатель» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сатып алушы» сөз тіркесі бекітілген, заңнамада «сатып алушы» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «конечный покупатель» сөз тіркесі қазақ тіліне «соңғы сатып алушы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
283. | плотность энергии | энергия тығыздығы | плотность энергииэнергия тығыздығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Энергия тығыздығы - бірлік көлеміндегі энергия мөлшері. Энергия - көне грек. ἐνέργεια «әрекет, күш». 2. Әзербайжан: enerji sıxlığı 3. Қырғыз: энергия тыгыздыгы 4. Өзбек: energiya zichligi 5. Түрік: enerji yoğunluğu 6. Ағылшын: energy density 7. Испан: densidad de energia 8. Неміс: Energiedichte 9. Француз: densité d`énergie 10. Бекітілген нұсқасы: плотность звуковой энергии - дыбыс энергиясының тығыздығы (2018 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:плотность – тығыздық; энергия - энергия 12. Орыс тіліндегі «плотность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тығыздық» сөзі бекітілген, заңнамада «тығыздық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἐνέργεια «әрекет, күш») «энергия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «энергия» сөзі бекітілген, заңнамада «энергия» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «плотность энергии» сөз тіркесі қазақ тіліне «энергия тығыздығы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
284. | энергоэффективность | энергетикалық тиімділік, энергия тиімділігі | энергоэффективностьэнергетикалық тиімділік, энергия тиімділігіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Энергетикалық тиімділік - энергетикалық ресурстарды тиімді пайдалану. Энергия - көне грек. ἐνέργεια «әрекет, күш». 2. Әзербайжан: enerji səmərəliliyi 3. Қырғыз: энергияны үнөмдөө 4. Өзбек: energiya samaradorligi 5. Түрік: enerji verimliliği 6. Ағылшын: energy efficiency 7. Испан: eficiencia energética 8. Неміс: Energieeffizienz 9. Француз: efficacité énergétique 10. Бекітілген нұсқасы: энергоэффективность - энергетикалық тиімділік (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:карта энергоэффективности - энергия тиімділігі картасы 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἐνέργεια «әрекет, күш») «энергия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «энергия» сөзі бекітілген, заңнамада «энергия» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «энергоэффективность» сөзі қазақ тіліне «энергетикалық тиімділік» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +2 |
285. | аккумулирование энергии | энергия жинақтау | аккумулирование энергииэнергия жинақтауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Энергия жинақтау – сыртқы көздерден (күн, жылу, жел және осмотикалық электр стансылары, сондай-ақ кинетикалық энергия немесе қоршаған орта энергиясы) бөлінетін энергия тасымалданатын компьютерлер мен сымсыз сенсорлық желілерде қолданылатын шағын сымсыз автономды құрылғыларда ұсталып, сақталатын процесс. Энергия - көне грек. ἐνέργεια «әрекет, күш». Аккумулятор – лат. accumulator «жинағыш, жинақтағыш». 2. Әзербайжан: enerji yığımı 3. Қырғыз: энергия жыйноо 4. Өзбек: energiya yig`ish 5. Түрік: enerji toplanması 6. Ағылшын: energy harvesting 7. Испан: recolección de energía 8. Неміс: Energiegewinnung 9. Француз: récupération d`énergie 10. Бекітілген нұсқасы: аккумулировать – жинақтау (2002 жылғы 17 қазан); емкость аккумуляционная - аккумуляциялық ыдыс (2016 жылғы 28 маусым) энергия – энергия (2018 жылғы 27 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:аккумулирование отчислений и взносов - аударымдар мен жарналарды шоғырландыру; энергия - энергия 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἐνέργεια «әрекет, күш») «энергия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «энергия» сөзі бекітілген, заңнамада «энергия» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. accumulator «жинағыш, жинақтағыш») «аккумулировать» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жинақтау» сөзі, «аккумуляционная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «аккумуляциялық» сөзі бекітілген, заңнамада «шоғырландыру» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «аккумулирование энергии» сөз тіркесі қазақ тіліне «энергия жинақтау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +1 |
286. | энергосберегающий | энергия үнемдеуші | энергосберегающийэнергия үнемдеушіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Энергия үнемдеуші - бір нәрсені алу үшін аз мөлшерде энергияны пайдаланатын құрылғы. Энергия - көне грек. ἐνέργεια «әрекет, күш». 2. Әзербайжан: enerjiyə qənaət 3. Қырғыз: энергияны үнөмдөө 4. Өзбек: energiya tejash 5. Түрік: enerji tasarrufu 6. Ағылшын: energy saving 7. Испан: el ahorro de energía 8. Неміс: Energie sparen 9. Француз: économie d`énergie 10. Бекітілген нұсқасы: энергия – энергия (2018 жылғы 27 маусым) энергосбрежение - энергия үнемдеу (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:энергосберегающий материал – энергия үнемдеуші материал 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἐνέργεια «әрекет, күш») «энергия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «энергия» сөзі бекітілген, заңнамада «энергия» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «сберегающий» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «үнемдеу» сөзі бекітілген, заңнамада «үнемдеуші» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «энергосберегающий» сөзі қазақ тіліне «энергия үнемдеуші» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
287. | эпоха обучения | оқу кезеңі | эпоха обученияоқу кезеңіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Оқу кезеңі- оқу жиынтығынан барлық мысалдарды ұсыну және бақылау жиынтығындағы оқыту сапасын тексеруден тұратын оқу үрдісіндегі бір итерация. 2. Әзербайжан: o`rganish davri 3. Қырғыз: билим алуу доору 4. Өзбек: o`rganish davri 5. Түрік: öğrenme çağı 6. Ағылшын: epoch 7. Испан: era de aprendizaje 8. Неміс: Ära des Lernens 9. Француз: ère d`apprentissage 10. Бекітілген нұсқасы: дистанционное обучение – қашықтан оқыту (2020 жылғы 25 маусым) эпоха – дәуір, заман (1998 жылғы 24 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:эпоха – дәуір, заман; обучение –оқыту 12. Орыс тіліндегі «эпоха» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «заман», «дәуір» сөздері бекітілген, заңнамада «заман», «дәуір» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «обучение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «оқыту» сөздері бекітілсе, заңнамада «оқыту», «үйрету», «меңгерту» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы және мағыналық қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «эпоха обучения» сөз тіркесі қазақ тіліне «оқу кезеңі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | -1 |
288. | ограничение в виде равенства | теңдік түріндегі шектеу | ограничение в виде равенстватеңдік түріндегі шектеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Теңдік түріндегі шектеу - әрқашан сақталуы керек шектеулер, яғни олар әрқашан «міндетті». 2. Әзербайжан: bərabərlik məhdudiyyəti 3. Қырғыз: теңдикти чектөө 4. Өзбек: tenglikni cheklash 5. Түрік: eşitlik kısıtlaması 6. Ағылшын: equality constraint 7. Испан: restricción de igualdad 8. Неміс: Gleichheitsbeschränkung 9. Француз: contrainte d`égalité 10. Бекітілген нұсқасы: ограниченное поручение – шектелген тапсырма (2017 жылғы 10 қараша) ограничение ответственности – жауапкершілікті шектеу (2016 жылғы 7 желтоқсан) равенство перед законом - заң алдындағы теңдік (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:ограничение – шектеу; вид - түр; равенство – теңдік 12. Орыс тіліндегі «ограничение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шектеу» сөзі бекітілген, заңнамада «шектеу» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «вид» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «түр» сөзі бекітілген, заңнамада «түр» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «равенство» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «теңдік» сөзі бекітілген, заңнамада «теңдік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «ограничение в виде равенства» сөз тіркесі қазақ тіліне «теңдік түріндегі шектеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
289. | эквилибриум | эквилибриум | эквилибриумэквилибриумСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Эквилибриум - жаратылыстану және гуманитарлық ғылымдарда сипатталған жүйенің күйі: егер оған кейбір әсерлер басқалармен өтелсе немесе мүлдем болмаса, жүйе тепе-теңдік күйінде болады деп саналады. Эквилибриум - лат. aequus «тең» + libra «таразы: тепе-теңдік». 2. Әзербайжан: tarazlıq 3. Қырғыз: тең салмактуулук 4. Өзбек: muvozanat 5. Түрік: denge 6. Ағылшын: equilibrium 7. Испан: equilibrio 8. Неміс: Gleichgewicht 9. Француз: équilibre 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы:- 12. Орыс тіліне көне «эквилибриум» сөзі (лат. aequus «тең» + libra «таразы: тепе-теңдік») латын тілінен енген. | +4 |
290. | теория эргодичности | эргодикалылық теориясы | теория эргодичностиэргодикалылық теориясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Эргодикалылық теориясы - детерминистік динамикалық жүйелердің статистикалық қасиеттерін зерттейтін математика саласы; эргодизмді зерттеу. Эргодика - грек: ἔργον ergon «жұмыс», ὁδός hodos «жол». Теория – грек. θεωρία «қарастыру, зерттеу». 2. Әзербайжан: erqodik nəzəriyyə 3. Қырғыз: эргодикалык теория 4. Өзбек: ergodik nazariya 5. Түрік: ergodik teori 6. Ағылшын: ergodic theory 7. Испан: teoría ergódica 8. Неміс: Ergodentheorie 9. Француз: théorie ergodique 10. Бекітілген нұсқасы: военная теория – әскери теория (2020 жылғы 25 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:теория – теория 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. theoria «бақылау, қарау, шолу») «теория» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «теория» сөзі бекітілсе, заңнамада «теория» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне «эргодика» сөзі (грек: ἔργον ergon «жұмыс», ὁδός hodos «жол») латын тілінен енген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «теория эргодичности» сөз тіркесі қазақ тіліне «эргодикалылық теориясы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
291. | этика использования искусственного интеллекта | жасанды интеллектіні пайдалану әдебі | этика использования искусственного интеллектажасанды интеллектіні пайдалану әдебіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жасанды интеллектіні пайдалану әдебі роботтарға және басқа жасанды интеллектуалды тіршілік иелеріне тән технологиялық этиканың бөлігі болып табылады. Ол әдетте жасанды ақылды тіршілік иелерін жобалау, салу, пайдалану және емдеу кезінде адамдардың моральдық мінез-құлқын шешетін робоэтикаға және жасанды моральдық агенттердің моральдық мінез-құлық мәселелерін шешетін машина этикасына бөлінеді. Интеллект - лат. intellectus «қабылдау, түсіну, түсінік, ақыл». Этика – көне грек. ἠθικόν, θθος этос-тан «әдет-ғұрып». 2. Әзербайжан: süni intellekt etikası 3. Қырғыз: жасалма интеллектти колдонуу этикасы 4. Өзбек: sun`iy intellekt etikasi 5. Түрік: yapay zeka etiği 6. Ағылшын: ethics of artificial intelligence 7. Испан: ética de la inteligencia artificial 8. Неміс: Ethik der künstlichen Intelligenz 9. Француз: éthique de l`intelligence artificielle 10. Бекітілген нұсқасы: этика – әдеп (2016 жылғы 8 желтоқсан); этика политическая - саяси этика (2019 жылғы 5 сәуір) искусственное освещение – жасанды жарықтандыру (2018 жылғы 14 желтоқсан) интеллект – интеллект (2018 жылғы 27 маусым) интеллект тренера – жаттықтырушы зияты (2019 жылғы 6 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:этика – әдеп, этика; использование – пайдалану, қолдану; искусственный интеллект – жасанды интеллект 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἠθικόν, θθος этос-тан «әдет-ғұрып») «этика» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әдеп», «этика» сөздері бекітілсе, заңнамада «әдеп», «этика» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «использование» сөзі заңнамада «пайдалану», «қолдану» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «искусственное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жасанды» сөзі бекітілсе, заңнамада «жасанды» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (intellectus - лат. «ақыл») «интеллект» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «интеллект», «зият» сөздері бекітілген, заңнамада «интеллект», «зияткерлік» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «этика использования искусственного интеллекта» сөз тіркесі қазақ тіліне «жасанды интеллектіні пайдалану әдебі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
292. | оценочный комплект | бағалау жиынтығы | оценочный комплектбағалау жиынтығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бағалау жиынтығы - ұсынылатын өнімдердің функционалдығын бағалауға арналған дайын десте (пакет). Комплект – нем. komplektieren «толықтыру, толтыру». 2. Әзербайжан: qiymətləndirmə dəsti 3. Қырғыз: баалоо топтому 4. Өзбек: baholash to`plami 5. Түрік: değerlendirme kiti 6. Ағылшын: evaluation kit 7. Испан: kit de evaluación 8. Неміс: Bewertungskit 9. Француз: kit d`évaluation 10.Бекітілген нұсқасы: оценочная деятельность – бағалау қызметі (2006 жылғы 27 қазан) набор – жиынтық (2016 жылғы 28 маусым) қорғану жиынтығы - защитный комплект (2020 жылғы 25 маусым); жиынтық бюджет - сводный бюджет (2016 жылғы 8 желтоқсан); жиынтық ұсыныс - предложение совокупнoe (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:оценочная – бағалау, бағалаушы; комплект – комплект, жинақ 12. Орыс тіліндегі «оценочная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бағалау» сөзі бекітілсе, заңнамада «бағалау», «бағалаушы» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (нем. komplektieren «толықтыру, толтыру») «комплект» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «комплект», «жиынтық» сөздері бекітілген, заңнамада «комплект» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «жиынтық» сөзі орыс тіліндегі «набор», «сводный», «совокупный» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «набор», «сводный», «совокупный» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «оценочный комплект» сөз тіркесі қазақ тіліне «бағалау жиынтығы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
293. | пакет определения оценки | бағалауды анықтау дестесі | пакет определения оценкибағалауды анықтау дестесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бағалауды анықтау дестесі модельді әзірлеу процесінің ажырамас бөлігі болып табылады. Бұл біздің деректерімізді ұсынатын ең жақсы модельді табуға көмектеседі және болашақта таңдалған модель қаншалықты жақсы жұмыс істейді. Пакет – франц. paquet «пакет, орам; байлам». 2. Әзербайжан: qiymətləndirmə dəsti 3. Қырғыз: баалоо аныктама пакети 4. Өзбек: baholash to`plami 5. Түрік: değerlendirme seti 6. Ағылшын: evaluation set 7. Испан: conjunto de evaluación 8. Неміс: Bewertungssatz 9. Француз: ensemble d`évaluation 10. Бекітілген нұсқасы: пакеты данных – деректер пакеті (2016 жылғы 8 желтоқсан) язык управления пакетом – дестені басқару тілі (2015 жылғы 6 қазан) определение судебное - сот ұйғарымы (2016 жылғы 8 желтоқсан); определение кадастровой (оценочной) стоимости земельного участка - жер учаскесінің кадастрлық (бағалау) құнын айқындау (2019 жылғы 28 маусым); определение - анықтама, анықтау (2010 жылғы 23 желтоқсан) оценка позиции - позицияны бағалау (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:пакет – пакет, десте; определение – анықтама, анықтау, ұйғару, айқындау; оценка – баға, бағалау 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (франц. paquet «пакет, орам; байлам») «пакет» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «пакет», «десте» сөздері бекітілген, заңнамада «пакет», «десте» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «определение» сөзі қазақ тіліндегі «айқындау», «анықтау», «анықтама», «ұйғарым» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «айқындау», «анықтау», «анықтама», «ұйғарым» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Орыс тіліндегі «оценка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бағалау», «баға» сөздері бекітілсе, заңнамада «бағалау», «баға» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «пакет определения оценки» сөз тіркесі қазақ тіліне «бағалауды анықтау дестесі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | 0 |
294. | журнал событий | оқиғалар журналы | журнал событийоқиғалар журналыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Оқиғалар журналы - Microsoft Windows-та қосымшалар мен операциялық жүйенің маңызды бағдарламалық және аппараттық оқиғалар туралы ақпаратты жазу және орталықтандырылған сақтаудың стандартты әдісі. Журнал - фр. journal «күнделік», фр. journey «күн, тәулік». 2. Әзербайжан: hadisə qeydləri 3. Қырғыз: окуялар журналы 4. Өзбек: voqealar jurnali 5. Түрік: olay günlüğü 6. Ағылшын: event log 7. Испан: registro de eventos 8. Неміс: Ereignisprotokoll 9. Француз: journal des événements 10. Бекітілген нұсқасы: кредитное событие - кредиттік оқиға (2017 жылғы 10 қараша) журнал регистрационный - тіркеу журналы (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:журнал – журнал; событие – оқиға 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (фр. journal «күнделік», фр. journey «күн, тәулік») «журнал» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «журнал» сөзі бекітілген, заңнамада «журнал» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «событие» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «оқиға» сөзі бекітілсе, заңнамада «оқиға» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «журнал событий» сөз тіркесі қазақ тіліне «оқиғалар журналы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
295. | эволюционные алгоритмы | эволюциялық алгоритмдер | эволюционные алгоритмыэволюциялық алгоритмдерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Эволюциялық алгоритмдер - табиғи іріктеу процестерін қолданатын және модельдейтін жасанды интеллект бағыты. Эволюция - лат. evolutio «өрістету». Алгоритм - лат. algorithmi ортаазиялық математик Әл-Хорезми атына қойылған. 2. Әзербайжан: təkamül alqoritmi 3. Қырғыз: эволюциялык алгоритм 4. Өзбек: evolyutsion algoritm 5. Түрік: evrimsel algoritma 6. Ағылшын: evolutionary algorithm 7. Испан: algoritmo evolutivo 8. Неміс: evolutionärer Algorithmus 9. Француз: algorithme évolutif 10. Бекітілген нұсқасы: эволюционная эпистемология - эволюциялық эпистемология (2019 жылғы 5 сәуір) алгоритм – алгоритм (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:эволюционная – эволюциялық; алгоритм – алгоритм 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. evolutio «өрістету») «эволюция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «эволюция» сөзі бекітілген, заңнамада «эволюция» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. algorithmi — ортаазиялық математик «әл-Хорезмидің есімімен байлансты») «алгоритм» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «алгоритм» сөзі бекітілген, заңнамада «алгоритм» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «эволюционные алгоритмы» сөз тіркесі қазақ тіліне «эволюциялықалгоритмдер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
296. | вычисления с помощью эволюционных алгоритмов | эволюциялық алгоритмдер көмегімен есептеу | вычисления с помощью эволюционных алгоритмовэволюциялық алгоритмдер көмегімен есептеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Эволюциялық алгоритмдер көмегімен есептеу - биологиялық эволюциямен рухтандырылған ғаламдық оңтайландыру алгоритмдерінің тобы және осы алгоритмдерді зерттейтін жасанды интеллект пен жеңіл есептеулер. Эволюция - лат. evolutio «өрістету». Алгоритм - лат. algorithmi ортаазиялық математик Әл-Хорезми атына қойылған. 2. Әзербайжан: təkamül hesablama 3. Қырғыз: эволюциялык эсептөө 4. Өзбек: evolyutsion hisoblash 5. Түрік: evrimsel hesaplama 6. Ағылшын: evolutionary computing 7. Испан: computación evolutiva 8. Неміс: evolutionäres Rechnen 9. Француз: calcul évolutif 10. Бекітілген нұсқасы: вычисление – есептеп шығару (2010 жылғы 23 желтоқсан) вычисление адреса – адресті анықтау (2015 жылғы 6 қазан) центр вычислительный - есептеу орталығы (2016 жылғы 8 желтоқсан) социальная помощь - әлеуметтік көмек (2016 жылғы 8 желтоқсан) эволюционная эпистемология - эволюциялық эпистемология (2019 жылғы 5 сәуір) алгоритм – алгоритм (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:вычисление – есептеп шығару, есептеу, анықтау; помощь – көмек; эволюционная – эволюциялық; алгоритм – алгоритм 12. Орыс тіліндегі «вычисление» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «анықтау» сөзі, «есептеп шығару» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «анықтау», «есептеу» сөздерімен, «есептеп шығару» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «помощь» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «көмек» сөзі бекітілсе, заңнамада «көмек» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. evolutio «өрістету») «эволюция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «эволюция» сөзі бекітілген, заңнамада «эволюция» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. algorithmi — ортаазиялық математик «әл-Хорезмидің есімімен байлансты») «алгоритм» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «алгоритм» сөзі бекітілген, заңнамада «алгоритм» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «вычисления с помощью эволюционных алгоритмов» сөз тіркесі қазақ тіліне «эволюциялық алгоритмдер көмегімен есептеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
297. | исключительная ситуация | айрықша жағдаят | исключительная ситуацияайрықша жағдаятСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Айрықша жағдаят - белгілі бір шарттардың жиынтығы, олардың пайда болуы бағдарламада қарастырылған орындалу реттілігінің бұзылуына әкеледі. Ситуация – лат. situatio – «жағдай». 2. Әзербайжан: müstəsna vəziyyət 3. Қырғыз: өзгөчө кырдаал 4. Өзбек: istisno holat 5. Түрік: istisnai durum 6. Ағылшын: exception 7. Испан: situación excepcional 8. Неміс: Ausnahmesituation 9. Француз: situation exceptionnelle 10. Бекітілген нұсқасы: исключительное право - айрықша құқық (2016 жылғы 7 желтоқсан) ерекше бөлiм - особый отдел (2020 жылғы 9 қазан) ситуация - ахуал, жағдаят (2020 жылғы 17 маусым); напряжённая ситуация - шиеленіскен жағдай (2020 жылғы 25 қараша) жағдай – обстановка (2020 жылғы 17 маусым); жағдай – положение (2020 жылғы 17 маусым); военно-стратегические условия - әскери-стратегиялық жағдайлар (2020 жылғы 25 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:исключительное – айрықша, ерекше; ситуация - ахуал, жағдаят, жағдай 12. Орыс тіліндегі «исключительное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «айрықша» сөзі бекітілсе, заңнамада «айрықша», «ерекше» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. situatio – «жағдай») «ситуация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ахуал», «жағдаят», «жағдай» сөздері бекітілген, заңнамада «ахуал», «жағдаят», «жағдай» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «жағдай» сөзі орыс тіліндегі «положение», «обстановка», «условие» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «положение», «обстановка», «условие» сөздерінің сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «исключительная ситуация» сөз тіркесі қазақ тіліне «айрықша жағдаят» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
298. | обработка исключительных ситуаций | айрықша жағдаяттарды өңдеу | обработка исключительных ситуацийайрықша жағдаяттарды өңдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Айрықша жағдаяттарды өңдеу - бағдарламаның жұмыс уақытының қателіктеріне және бағдарламаны орындау кезінде туындауы мүмкін басқа да проблемаларға реакциясын сипаттауға арналған және оның негізгі алгоритмін бағдарламамен одан әрі дамыту мүмкін еместігіне әкелетін бағдарламалау тілдерінің механизмі. Ситуация – лат. situatio – «жағдай». 2. Әзербайжан: istisna rəftarı 3. Қырғыз: өзгөчө кырдаалды жөндөө 4. Өзбек: istisno bilan ishlash 5. Түрік: istisna işleme 6. Ағылшын: exception handling 7. Испан: manejo de excepciones 8. Неміс: Ausnahmebehandlung 9. Француз: gestion des exceptions 10. Бекітілген нұсқасы: услуги по обработке информации - ақпаратты өңдеу бойынша көрсетілетін қызметтер (2016 жылғы 8 желтоқсан) исключительное право - айрықша құқық (2016 жылғы 7 желтоқсан) ерекше бөлiм - особый отдел (2020 жылғы 9 қазан) ситуация - ахуал, жағдаят (2020 жылғы 17 маусым); напряжённая ситуация - шиеленіскен жағдай (2020 жылғы 25 қараша) жағдай – обстановка (2020 жылғы 17 маусым); жағдай – положение (2020 жылғы 17 маусым); военно-стратегические условия - әскери-стратегиялық жағдайлар (2020 жылғы 25 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:обработка – өңдеу; исключительное – айрықша, ерекше; ситуация - ахуал, жағдаят, жағдай 12. Орыс тіліндегі «обработка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өңдеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «өңдеу» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «исключительное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «айрықша» сөзі бекітілсе, заңнамада «айрықша», «ерекше» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. situatio – «жағдай») «ситуация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ахуал», «жағдаят», «жағдай» сөздері бекітілген, заңнамада «ахуал», «жағдаят», «жағдай» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «жағдай» сөзі орыс тіліндегі «положение», «обстановка», «условие» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «положение», «обстановка», «условие» сөздерінің сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «обработка исключительных ситуаций» сөз тіркесі қазақ тіліне «айрықша жағдаяттарды өңдеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
299. | исполняемый код | орындалатын код | исполняемый кодорындалатын кодСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орындалатын код – компьютерде, аппараттық құралда орындалатын өз нұсқауларының жиынтығы болып табылатын машиналық тіл. Код - лат. codex «түбір, жазу тақтасы». 2. Әзербайжан: yürütülə bilən kod 3. Қырғыз: аткарылуучу код 4. Өзбек: código ejecutable 5. Түрік: çalıştırılabilir kod 6. Ағылшын: executable code 7. Испан: código ejecutable 8. Неміс: ausführbarer Code 9. Француз: code exécutable 10. Бекітілген нұсқасы: исполнение завещания – өсиетті орындау (2016 жылғы 7 желтоқсан); исполнение бюджета - бюджеттің атқарылуы (2016 жылғы 7 желтоқсан) код двоичный – екілік код (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:исполняемый – орындаушы, орындалатын; код - код 12. Орыс тіліндегі «исполнение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «орындау», «атқару» сөздері бекітілсе, заңнамада «исполняемый» сөзі «орындаушы», «орындалатын» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. codex «түбір, жазу тақтасы») «код» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «код» сөзі бекітілсе, «код» сөзі заңнамада «код» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «исполняемый код» сөз тіркесі қазақ тіліне «орындалатын код» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
300. | алгоритм максимизации ожидания | күтілетін нәтижені максималдау алгоритмі; күтімді максималдау алгоритмі | алгоритм максимизации ожиданиякүтілетін нәтижені максималдау алгоритмі; күтімді максималдау алгоритміСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Күтілетін нәтижені максималдау алгоритмі; күтімді максималдау алгоритмі - модель кейбір жасырын айнымалыларға тәуелді болған жағдайда ықтималдық модельдерінің параметрлерінің максималды ықтималдылығын бағалауды табу үшін математикалық статистикада қолданылатын алгоритм. Максимизация - лат. maximum «өте күшті». Алгоритм - лат. algorithmi ортаазиялық математик Әл-Хорезми атына қойылған. 2. Әзербайжан: gözləmə maksimizasiya alqoritmi 3. Қырғыз: күтүү максималдаштыруу алгоритми 4. Өзбек: kutishni maksimallashtirish algoritmi 5. Түрік: beklenti maksimizasyon algoritması 6. Ағылшын: expectation maximization algorithm 7. Испан: algoritmo de maximización de expectativas 8. Неміс: Erwartungsmaximierungsalgorithmus 9. Француз: algorithme de maximisation des attentes 10. Бекітілген нұсқасы: алгоритм – алгоритм (2016 жылғы 28 маусым) максимализм – максимализм (2018 жылғы 27 маусым); максимум функции - функция максимумы (2015 жылғы 6 қазан); максимально – барынша (2000 жылғы 25 қаңтар); максимальное отклонение - ең үлкен ауытқу (2004 жылғы 31 наурыз); максимальный размер риска на одного заемщика – тәуекелдіктің бір қарызгерге шаққандағы ең жоғары мөлшері (2006 жылғы 27 қазан) ожидания инфляционные - инфляциялық болжам (2017 жылғы 10 қараша); математическое ожидание - математикалық күтім (2015 жылғы 11 желтоқсан); зона ожидания - күту аймағы (2015 жылғы 14 желтоқсан) прогноз – болжам (1995) 11. Заңнамадағы қолданысы:алгоритм – алгоритм; максимизации потенциала - әлеуеттi мейлiнше көбейту; максимизации финансовых результатов - қаржылық нәтижелерiн барынша арттыру; максимализация – максималдау;режим ожидания – күту режимі; прогноз – болжам 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. algorithmi — ортаазиялық математик «әл-Хорезмидің есімімен байлансты») «алгоритм» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «алгоритм» сөзі бекітілген, заңнамада «алгоритм» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. maximum «өте күшті») «максимализм» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «максимализм» сөзі бекітілсе заңнамада «максимализм» сөзімен аударылған, «максимум» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «максимум» сөзі бекітілсе, «максимально» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «барынша», «ең үлкен», «ең жоғарғы» сөздері бекітілген. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. maximum «өте күшті») «максимализация» сөзі заңнамада «максимализация» сөзімен, «мейлiнше көбейту» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «ожидание» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «болжам», «күтім», «күту» сөздері бекітілсе, заңнамада «күту» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы және информатика саласындағы мағыналық қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «алгоритм максимизации ожидания» сөз тіркесі қазақ тіліне «күтілетін нәтиженімаксималдау алгоритмі» (немесе «күтімді максималдау алгоритмі» (математика)) сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
301. | ожидаемая полезность | күтілетін пайдалылық | ожидаемая полезностькүтілетін пайдалылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Күтілетін пайдалылық - белгісіз жағдайларда болашақ уақыт кезеңіндегі субъектінің немесе жиынтық экономиканың пайдалылығын білдіреді. Ол белгісіздік жағдайында шешім қабылдауды бағалау үшін қолданылады. 2. Әзербайжан: gözlənilən yardım proqramı 3. Қырғыз: күтүлүп жаткан пайдалуу программа 4. Өзбек: kutilayotgan yordam dasturi 5. Түрік: beklenen fayda 6. Ағылшын: expected utility 7. Испан: utilidad esperada 8. Неміс: Erwarteter Nutzen 9. Француз: utilité attendue 10. Бекітілген нұсқасы: ожидания инфляционные - инфляциялық болжам (2017 жылғы 10 қараша); математическое ожидание - математикалық күтім (2015 жылғы 11 желтоқсан); зона ожидания - күту аймағы (2015 жылғы 14 желтоқсан) прогноз – болжам (1995) полезность предельная - шекті пайдалылық (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:ожидаемая – күтілетін; күтпелі тәртіп - ждущем режим; полезность – пайдалылық 12. Орыс тіліндегі «ожидание» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «болжам», «күтім», «күту» сөздері бекітілсе, заңнамада «күту» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «полезность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «пайдалылық» сөзі бекітілсе, заңнамада «пайдалылық» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «ожидаемая полезность» сөз тіркесі қазақ тіліне «күтілетін пайдалылық» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
302. | экспертная система | сараптау жүйесі; сараптама жүйесі | экспертная системасараптау жүйесі; сараптама жүйесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сараптау жүйесі, сараптама жүйесі - жеке бағдарламалар мен қосымшалар жиынтығына негізделген жасанды интеллект жүйесінің бір түрі. Эксперт - лат. expertus «тәжірибеден білетін». Система – грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе». 2. Әзербайжан: ekspert sistemi 3. Қырғыз: эксперттик тутум 4. Өзбек: ekspert tizimi 5. Түрік: uzman sistem 6. Ағылшын: expert system 7. Испан: experto en sistemas 8. Неміс: Expertensystem 9. Француз: système expert 10. Бекітілген нұсқасы: экспертная группа - сараптау тобы (2018 жылғы 6 сәуір); заключение экспертное - сараптамалық қорытынды (2016 жылғы 8 желтоқсан); экспертная организация - сараптама жасау ұйымы (2016 жылғы 7 желтоқсан) система – жүйе (2020 жылғы 17 маусым) система обнаружения – анықтау жүйесі (1999 жылғы 9 наурыз) 11. Заңнамадағы қолданысы:экспертная – сарапшылық, сараптау; система – жүйе 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. expertus «тәжірибеден білетін») «экспертная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сараптамалық», «сараптау» сөздері бекітілсе, заңнамада «сарапшылық», «сараптау» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе») «система» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жүйе» сөзі бекітілсе, заңнамада «жүйе» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «экспертная система» сөз тіркесі қазақ тіліне «сараптау жүйесі», «сараптау жүйесі» сөз тіркестерімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
303. | разведочный анализ данных | деректерді барлап талдау | разведочный анализ данныхдеректерді барлап талдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Деректерді барлап талдау - деректердің негізгі қасиеттерін талдау, олардағы жалпы заңдылықтарды, үлестірімдер мен ауытқуларды табу, көбінесе визуализация құралдарын қолдана отырып, бастапқы модельдерді құру. Анализ – көне грек. ἀνάλυσις «ыдырау, бөлу, бөлшектеу». 2. Әзербайжан: tədqiqat məlumatlarının təhlili 3. Қырғыз: маалыматтарды талдоо 4. Өзбек: kashfiyot ma`lumotlarini tahlil qilish 5. Түрік: keşifsel veri analizi 6. Ағылшын: exploratory data analysis 7. Испан: análisis exploratorio de datos 8. Неміс: explorative Datenanalyse 9. Француз: l`analyse exploratoire des données 10. Бекітілген нұсқасы: геологоразведочные работы - геологиялық барлау жұмыстары (2015 жылғы 6 қазан) анализ – талдау (2020 жылғы 17 маусым) статистические данные – статистикалық деректер (2016 жылғы 8 желтоқсан) статистические данные – статистикалық деректер (2016 жылғы 8 желтоқсан) аннотация – аннотация (1971-1981) данные выходные - шығыс мәліметтер (2016 жылғы 8 желтоқсан); сведения конфиденциальные - құпия мәліметтер (2016 жылғы 8 желтоқсан); мәлімет – сводка (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:разведочные работы - барлау жұмыстары; анализ – талдау, анализ; данные – деректер, мәліметтер 12. Орыс тіліндегі «разведочные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «барлау» сөзі бекітілген, заңнамада «барлау» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἀνάλυσις «ыдырау, бөлу, бөлшектеу, бөлшектеу») «анализ» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «талдау» сөзі бекітілген, заңнамада «талдау», «анализ» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «данные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «деректер» сөзі бекітілген, заңнамада «деректер», «мәліметтер» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «разведочный анализ данных» сөз тіркесі қазақ тіліне «деректерді барлап талдау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
304. | показательная функция | көрсеткіштік функция | показательная функциякөрсеткіштік функцияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көрсеткіштік функция - математикалық функция {displaystyle f (x)=a^{x}}, мұндағы А дәреже негізі деп аталады, ал x — дәреже көрсеткіші. Функция – лат. functio «орындау». 2. Әзербайжан: eksponent funksiyası 3. Қырғыз: экспоненциалдык функция 4. Өзбек: eksponent funktsiya 5. Түрік: üstel fonksiyon 6. Ағылшын: exponential function 7. Испан: funcion exponencial 8. Неміс: Exponentialfunktion 9. Француз: fonction exponentielle 10. Бекітілген нұсқасы: месячный расчетный показатель - айлық есептік көрсеткіш (2016 жылғы 7 желтоқсан) функция – функция (2020 жылғы 25 маусым) референтная функция – референттік қызмет (2020 жылғы 25 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы:опытно-показательный лесной питомник - үлгi-тәжiрибелiк орман көшеттiгi; функция – функция, қызмет 12. Орыс тіліндегі «показатель» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «көрсеткіш» сөзі бекітілген, заңнамада «показательный» сөзі «тәжiрибелiк» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. functio «орындау, міндет, жарна») «функция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «функция», «қызмет» сөздері бекітілген, заңнамада «функция», «қызмет» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «показательная функция» сөз тіркесі қазақ тіліне «көрсеткіштік функция» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
305. | экспоненциальная линейная единица измерения (elu) | экспоненциялық сызықтық өлшем бірлігі (elu) | экспоненциальная линейная единица измерения (elu)экспоненциялық сызықтық өлшем бірлігі (elu)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экспоненциялық сызықтық өлшем бірлігі (ELU) - әдетте шығындарды тезірек нөлге дейін төмендететін және дәлірек нәтиже беретін функция. Экспонента - лат. exponens – «көрсететін». Линия – лат. linea - «зығыр жібі», «зығыр бауы», «сызық». 2. Әзербайжан: eksponent xətti vahid 3. Қырғыз: экспоненциалдуу сызыктуу бирдик 4. Өзбек: eksponentli chiziqli birlik 5. Түрік: üstel doğrusal birim 6. Ағылшын: exponential linear unit (ELU) 7. Испан: unidad lineal exponencial 8. Неміс: exponentielle lineare Einheit 9. Француз: unité linéaire exponentielle 10. Бекітілген нұсқасы: экспонента – экспонент (2019 жылғы 5 сәуір) изолятор линейный – желілік оқшаулағыш (2016 жылғы 28 маусым) линейный арбитр – сызықтық төреші (2020 жылғы 17 маусым) өлшем бірлігі – единица измерения (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы:экспоненциальная линия тренда - экспоненциалдық сызықтық тренд; единица измерения - өлшем бірлігі 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. exponens – «көрсететін») «экспонента» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экспонент» сөзі бекітілген, заңнамада «экспоненциальная» сөзі «экспоненциалдық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. linea - «зығыр жібі», «зығыр бауы», «сызық») «линейный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «желілік», «сызықтық» сөздері бекітілген, заңнамада «сызықтық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «единица» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бірлік» сөзі бекітілген, заңнамада «бірлік» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «измерение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өлшем» сөзі бекітілген, заңнамада «өлшем» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «экспоненциальная линейная единица измерения» сөз тіркесі қазақ тіліне «экспоненциялық сызықтық өлшем бірлігі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
306. | выдержка | уақыт үзіндісі | выдержкауақыт үзіндісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Уақыт үзіндісі - жарық сезгіш материалдың немесе жарық сезгіш матрицаның учаскесін көрсететін уақыт аралығы. 2. Әзербайжан: təsir vaxtı 3. Қырғыз: таасир этүү убактысы 4. Өзбек: himoyasizlik vaqti 5. Түрік: pozlama süresi 6. Ағылшын: exposure time 7. Испан: tiempo de exposición 8. Неміс: Belichtungszeit 9. Француз: délai d`exposition 10. Бекітілген нұсқасы: үзінді – отрывок (1971-1981); выписка по счету – шот бойынша үзінді көшірме (2006 жылғы 27 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы:выдержка – қиынды; экспозиция – экспозиция 12. Орыс тіліндегі «выдержка» сөзі заңнамада «қиынды» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «выдержка» сөзін физика (техника) саласында «уақыт үзінісі» сөз тіркесімен аударуды ұсынамыз. Алайда бұл терминнің қолданылатын мағынасын сала мамандарымен терең зерттеу қажет деп санаймыз | -2 |
307. | экстероцептивный датчик | экстероцепциялық датчик; экстероцепциялық сенсор; сыртқы қабылдағыш сенсор | экстероцептивный датчикэкстероцепциялық датчик; экстероцепциялық сенсор; сыртқы қабылдағыш сенсорСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экстероцепциялық датчик, экстероцепциялық сенсор; сыртқы қабылдағыш сенсор - қоршаған ортаның күйін немесе роботтың қоршаған ортамен әрекеттесуін өлшейтін робот датчигі. Сенсор - ағыл. sensor «сенсор», лат. sensus «сезім, қабылдау». Экстероцепция – лат. ex — «-дан/-ден; бір нәрседен» + proprius — «жеке», «меншікті». 2. Әзербайжан: eksteroseptiv sensor 3. Қырғыз: экстероцептивдүү сенсор 4. Өзбек: eksterotseptiv sensor 5. Түрік: dış algılayıcı 6. Ағылшын: exteroceptive sensor 7. Испан: sensor exteroceptivo 8. Неміс: exterozeptiver Sensor 9. Француз: capteur extéroceptif 10. Бекітілген нұсқасы: датчик – датчик (2018 жылғы 14 желтоқсан); биодатчик – биосезгі (2016 жылғы 28 маусым); датчик давления - қысым бергіш (2015 жылғы 6 қазан) қабылдағыш – приёмник (2016 жылғы 28 маусым) сыртқы саясат - внешняя политика (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы:датчик – датчик; сенсор – сенсор 12. Орыс тіліне «экстероцепция» сөзі латын тілінен енген (лат. ex — «-дан/-ден; бір нәрседен» + proprius — «жеке», «меншікті»). Орыс тіліндегі «датчик» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «датчик», «бергіш», «сезгі» сөздері бекітілген, заңнамада «датчик» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «экстероцептивный датчик» сөз тіркесі қазақ тіліне «экстероцепциялық датчик» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
308. | экстраполяция | экстраполяция | экстраполяцияэкстраполяцияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экстраполяция - объектілердің немесе құбылыстардың қандай да бір бөлігіне қатысты жасалған қорытындыларды осы объектілердің немесе құбылыстардың бүкіл жиынтығына, сондай-ақ олардың басқа қандай да бір бөлігіне көшіру. Экстраполяция - лат. extrā «сыртында», лат. polio «түзету, өзгерту». 2. Әзербайжан: ekstrapolyasiya 3. Қырғыз: экстраполяция 4. Өзбек: ekstrapolyatsiya 5. Түрік: ekstrapolasyon 6. Ағылшын: extrapolation 7. Испан: extrapolación 8. Неміс: Hochrechnung 9. Француз: extrapolation 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы:экстраполяция – экстраполяция 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. extrā «сыртында», лат. polio «түзету, өзгерту») «экстраполяция» сөзі заңнамада «экстраполяция» сөзімен аударылған. | +4 |
309. | внешние свойства |