1. | айс-крим сусыны, балмұздақ сусын | айс-крим | айс-кримайс-крим сусыны, балмұздақ сусын Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Айс-крим, балмұздақты сусын – балмұздақ негізінде дайындалған сусын. 2. Этимологиясы: ағылшын ice cream – «мұз крем» 3. Әзербайжан: ays-krim 4. Қырғыз: айс-крим 5. Өзбек: ays-krim 6. Түрік: ıce creem 7. Ағылшын: ice cream 8. Испан: Ice Cream 9. Неміс: eis-Krim 10. Француз: Ice Cream 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: бекітілген терминдер қатарында жоқ. Заңнама мәтінінде қолданыс таппаған. Біздің ұсынысымыз: «балмұздақ сусын»
| +7 |
2. | армирленген тікенекті таспа, егоза; тікенек сым | армированная колючая лента, егоза; колючая проволока (лента) егоза | армированная колючая лента, егоза; колючая проволока (лента) егоза армирленген тікенекті таспа, егоза; тікенек сымСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Егоза - арқауланған тікенді таспа (АКЛ). Сыртқы жағынан, бұл өткір ілмектері бар қалың сымнан жасалған кенеп.
Егоза - беймаза, тым қозғалмалы адам, фиджет (әдетте балалар туралы). 2. Этимологиясы: укр. ягоза́, єгоза́ - «непоседа», лат. аггао - "қарулану, нығайту" 3. Әзербайжан: gücləndirilmiş tikanlı lent, egoza 4. Қырғыз: армирленген тикендүү лента, егоза 5. Өзбек: mustahkamlangan tikanli lenta, Egoza 6. Түрік: takviyeli dikenli kurdele, heroza 7. Ағылшын: reinforced barbed tape, egoza 8. Испан: cinta de púas reforzada, egoza 9. Неміс: verstärktes Stachelband, egoza 10. Француз: ruban barbelé renforcé, egoza 11. Бекітілген нұсқасы: таспа - лента (2021) 12. Заңнамадағы қолданысы: Сыртқы қоршаудың жоғарғы жиегіне сымнан қосымша «егоза» түріндегі «күнқағар» орнатылады.
(ҚР ЭМ 29.07.2021 ж. №247 бұйрығы) 13. Ұсыныстар: "армирленген тікенекті таспа" нұсқасы ұсынылады.
| -4 |
3. | аспаптың бұрыштық ұлғайтуы, құралдың бұрыштық кеңеюі | угловое увеличение инструмента | угловое увеличение инструментааспаптың бұрыштық ұлғайтуы, құралдың бұрыштық кеңеюіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аспаптың бұрыштық үлкейтуі – нәрсені оптикалық аспап арқылы бақылаған кездегі көру бұрышының құралсыз көбен қараған кездегі көру бұрышына қатынасы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: alətin açısal böyüdülməsi 4. Қырғыз: куралды бурчтук чоңойтуу 5. Өзбек: asbobning burchak kattalashishi 6. Түрік: aletin açısal artışı 7. Ағылшын: angular magnification of the tool 8. Испан: ampliación angular de la herramienta 9. Неміс: winkelvergrößerung des Werkzeugs 10. Француз: agrandissement angulaire de l'outil 11. Бекітілген нұсқасы: бұрыштық орын ауыстыру - угловое перемещение (2023), ұсынысты молайту - увеличение предложения (2017) 12. Заңнамадағы қолданысы: - 13. Ұсыныстар: "құралдың бұрыштық кеңеюі" деген атауды ұсынамыз.
| -2 |
4. | ауыспалы спред, айнымалы, ауыспалы айырмашылық, ауыспалы спред | переменный спред | переменный спредауыспалы спред, айнымалы, ауыспалы айырмашылық, ауыспалы спред Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауыспалы спред – кез-келген активті (акцияға, тауарға, валютаға, фьючерстерге, опционға) бір уақытта сату мен сатып алудағы ең жақсы бағалары арасындағы айырмашылық. Ал ауыспалы спрэд сауда көлемі сияқты экономикалық оқиғаларға байланысты өзгеріп отырады. 2. Этимологиясы: ағыл. spread - «жағу, созу» 3. Әзербайжан: dəyişən yayılma 4. Қырғыз: өзгөрүлмө жайылуу 5. Өзбек: o'zgaruvchan tarqalish 6. Түрік: değişken yayılma 7. Ағылшын: variable spread 8. Испан: spread variable 9. Неміс: floating Spread 10. Француз: propagation flottante 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы мен Азия Даму Банкі арасындағы Қарыз туралы келісімге (Жай операциялар) (ОАӨЭЫ 1 көлік дәлізі [Жамбыл облысындағы жол учаскесі] [Батыс Еуропа – Батыс Қытай халықаралық транзит дәлізі] Инвестициялық бағдарлама – 4-жоба) қол қою туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 4 маусымдағы №92 Жарлығы және төмендегімен ауыстырылды: (а) Жаңа қарыздарға қолданылатын тіркелген спредтің төмендетілетіні туралы АДБ-ның әрбір хабарламасынан кейін... 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген талдауларды басшылыққа ала отырып, орыс тіліндегі "переменный спред" деген сөзді "ауыспалы спред" деп алып, термин сөз жасау табиғатына сәйкестендіріп (переменный-ауыспалы, айнымалы, өзгермелі «ауыспалы» нұсқасы сөз қолданыста мағынаны тура беріп тұрғандықтан алынды) бір ғана нұсқада ұсынамыз.
| -6 |
5. | ащы асқатық | горькая заправка | горькая заправкаащы асқатық Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ащы асқатық – тағамның дәмін келтіруге қажетті өткір дәмді дәмдеуіштер. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: acı sousu 4. Қырғыз: ачуу аскаттык 5. Өзбек: Slayd yonilg'i quyish 6. Түрік: acı sosu 7. Ағылшын: bitter dressings 8. Испан: amargo aderezos 9. Неміс: bittere soße 10. Француз: amer sauce 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: бекітілген терминдер қатарында жоқ. Заңнама мәтінінде қолданыс таппаған. Біздің ұсынысымыз: «ащы асқатық»
| +14 |
6. | ащы тұздық, өткір тұздық | острый соус | острый соусащы тұздық, өткір тұздықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ащы тұздық – тұздық, оның негізі қызыл бұрыш немесе әдетте капсаициндер тудыратын ащы дәмі бар бұрыштың басқа сорттары. 2. Этимологиясы: лат. salsa – «тұзды тағамдар» 3. Әзербайжан: isti sous 4. Қырғыз: ысык соус 5. Өзбек: issiq sous 6. Түрік: acı sos 7. Ағылшын: hot sauce 8. Испан: picante 9. Неміс: scharfe Soße 10. Француз: sauce piquante 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: «Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет» сөздігінде «ащы соус, өткір соус» нұсқаларында қолданылған. «Ащы тұздық» нұсқасын қолдаймыз.
| +12 |
7. | бастапқы нұсқа бойынша цифрландыру | цифровизация по умолчанию | цифровизация по умолчаниюбастапқы нұсқа бойынша цифрландыру Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бастапқы нұсқа бойынша цифрландыру – мемлекеттік органдардың азаматтармен, бизнеспен және бір-бірімен цифрлық форматта жан-жақты өзара іс-қимыл жасауының басымдығы. 2. Этимологиясы: лат. cifra, ар. صفر [ṣifr] – «бос, нөл». 3. Әзербайжан: varsayılan rəqəmsallaşdırma 4. Қырғыз: демейки санариптештирүү 5. Өзбек: sukut bo'yicha raqamlashtirish 6. Түрік: varsayılan sayısallaştırma 7. Ағылшын: digitalization by default 8. Испан: digitalización por defecto 9. Неміс: standard-Digitalisierung 10. Француз: numérisation par défaut 11. Бекітілген нұсқасы: цифровизация – цифрландыру (2018), использовать по умолчанию - әдепкілік қолдану (ақпараттық технология) (2006) 12. Заңнамадағы қолданысы: цифровизация по умолчанию - бастапқы бойынша цифрландыру; цифровизация по умолчанию - әдепкі қалпы бойынша цифрландыру. 13. Ұсыныстар: орыс тілінен енген цифровизация по умолчанию сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы бекітілмеген. Тек цифровизация және использовать по умолчанию сөз тіркесі цифрландыру және әдепкілік қолдану деп жеке-жеке бекітілген. Заңнамада бұл сөз тіркесінің мынадай аудармалары қолданылуда: бастапқы бойынша цифрландыру, әдепкі қалпы бойынша цифрландыру. Бекітілген терминдер сөздігіндегі жеке нұсқаларын, заңнамадағы қолданысын және терминологиялық сөздіктердегі аудармаларын және осы терминнің анықтамасын негізге алсақ, цифровизация по умолчанию сөз тіркесінің әзірше қазақ тілінде "бастапқы нұсқа бойынша цифрландыру" деп қолданылғанын дұрыс деп ойлаймыз.
| -3 |
8. | бейнесигнал | видеосигнал | видеосигналбейнесигнал Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бейнесигнал – теледидарда радиолокацияда факсимилді байланыста бейнені құру үшін пайдаланылатын ауқымды спектрі бар (әдетте, бірнеше Гц-тен бірнеше МГц-ке дейін) электр сигналы. 2. Этимологиясы: лат. signale – “белгі” 3. Әзербайжан: video siqnal 4. Қырғыз: видео сигнал 5. Өзбек: video signal 6. Түрік: video sinyali 7. Ағылшын: video signal 8. Испан: señal de vídeo 9. Неміс: videosignal 10. Француз: signal vidéo 11. Бекітілген нұсқасы: видеокард - видеокарта (2023), аналогті сигнал - аналоговый сигнал (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: - 13. Ұсыныстар: "белгібейне" немесе "бейнебелгі" деген атауларды ұсынамыз.
| +6 |
9. | біржақты шектер | односторонние пределы | односторонние пределыбіржақты шектер Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Біржақты шектер – функцияның оңжақты шегі мен солжақты шегінің жалпы атауы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: birtərəfli məhdudiyyətlər 4. Қырғыз: бир тараптуу чектөөлөр 5. Өзбек: bir tomonlama chegaralar 6. Түрік: tek taraflı limitler 7. Ағылшын: unilateral limits 8. Испан: límites unilaterales 9. Неміс: einseitige Grenzen 10. Француз: limites unilatérales 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, «біржақты шектер» нұсқасын қолдаймыз.
| +12 |
10. | Галвани элементі | гальванический элемент | гальванический элементГалвани элементі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гальваникалық элемент – электролиттегі екі металдың немесе олардың тотықтарының өзара әсерлесуіне негізделген электр тогының химиялық көзі. 2. Этимологиясы: Итальян ғалымы Л.Гальванидің құрметіне аталған. 3. Әзербайжан: qalvanik element 4. Қырғыз: гальваникалык элемент 5. Өзбек: galvanik element 6. Түрік: galvanik eleman 7. Ағылшын: galvanic element 8. Испан: elemento galvánico 9. Неміс: galvanisches element 10. Француз: élément galvanique 11. Бекітілген нұсқасы: ағын элементі - элемент потока (2023) 12. Заңнамадағы қолданысы: "Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім деңгейлерінің таңдау курстарының үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 16 қыркүйектегі № 399 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы
Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 21 қарашадағы №467 бұйрығы. Мысалы: гальваникалық элементтер. 13. Ұсыныстар: "Гальваний элементі" деген атауды ұсынамыз.
| +13 |
11. | голубцы | голубцы | голубцыголубцы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Голубцы – көбінесе күріш қосылған фарш және қырыққабат жапырағынан дайындалатын тағам түрі. 2. Этимологиясы: сербхорв. голу̀биħ – «тұшпара» 3. Әзербайжан: kələm rulonları 4. Қырғыз: капуста түрмөктөрү 5. Өзбек: hammayoqni rulonlari 6. Түрік: lahana ruloları 7. Ағылшын: cabbage rolls, golubtsy, 8. Испан: golubtsí,rollos de col 9. Неміс: Kohlrouladen 10. Француз: goloubtsy, rouleaux de chou 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздік органдарының жекелеген санаттағы қызметкерлерін қызметті өткеру ерекшеліктерін ескере отырып, азық-түлікпен қамтамасыз етудің заттай нормаларын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Төрағасының 2015 жылғы 26 мамырдағы № 40 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2015 жылы 26 маусымда №11442 болып тіркелді.
... Ет қосылған екiншi тағамдар (голубцы, iшiне фарш салынған бұрыш, тефтели, құймақтар)... 13. Ұсыныстар: «Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет» сөздігінде «голубцы» деп алынған, осы нұсқаны бекіту ұсынылады.
| +9 |
12. | дененің энергетикалық жарқырауы | энергетическое сияние тела | энергетическое сияние теладененің энергетикалық жарқырауы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дененің энергетикалық жарқырауы – температурасы Т дене бетінің бірлік ауданы арқылы барлық бағытта барлық жиіліктер диапазонында таралатын энергияның сәулелену уақытына қатынасына тең физикалық шама. 2. Этимологиясы: еж. грек ἐνέργεια - «әрекет, қызмет, қуат», ἐν (нұсқалары ἐγ-, ἐλ, ἐμ-) «в» + ἔργον «іс, жұмыс». 3. Әзербайжан: bədənin enerji parıltısı 4. Қырғыз: дененин энергетикалык жарыгы 5. Өзбек: tananing energiya porlashi 6. Түрік: vücudun enerjik ışıltısı 7. Ағылшын: energy radiance of the body 8. Испан: resplandor energético del cuerpo 9. Неміс: die energetische ausstrahlung des körpers 10. Француз: éclat énergétique du corps 11. Бекітілген нұсқасы: полюстік шұғыла - полярное сияние (2018) 12. Заңнамадағы қолданысы: - 13. Ұсыныстар: "дененің энергетикалық нұры" деген атауды ұсынамыз.
| +4 |
13. | дифференциалдық есептеу | дифференциальное исчисление | дифференциальное исчислениедифференциалдық есептеу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дифференциалдық есептеу – зерттеу үшін туындыны қолданатын математикалық талдау. 2. Этимологиясы: Дифференциа́л (от лат. differentia) – әрқилы, әртүрлі мағынада қолданылады. 3. Әзербайжан: diferensial hesab 4. Қырғыз: дифференциалдык эсептөө 5. Өзбек: differensial hisob 6. Түрік: diferansiyel hesap 7. Ағылшын: differential calculus 8. Испан: calculo diferencial 9. Неміс: Differentialrechnung 10. Француз: calculs différentiels 11. Бекітілген нұсқасы: дифференциал (2022), есептеу (қаржы.) (2010) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: темин бекітілмегендіктен, жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "дифференциалдық есептеу" нұсқасын ұсынамыз.
| +10 |
14. | жазықтық нормалының векторы | вектор нормали плоскости | вектор нормали плоскостижазықтық нормалының векторыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жазықтықтың нормал векторы – берілген жазықтыққа перпендикуляр жатқан вектор. 2. Этимологиясы: normal: кейінгі лат. normalis "ережеге сәйкес, қалыпты", классикалық латын тілінде "ағаш ұстасы шаршысына сәйкес жасалған", norma "ереже, үлгі", vector: лат. vector "тасымалдаушы немесе көлік" (сонымен қатар "жүргінші адам"), зат есім-өткен шақ vehere "тасымалдау, тасу "(*wegh түбірінен - "көлікте жүру, тасымалдау") арқылы жасалған, plane: лат. planum "тегіс бет, еден, жазық". 3. Әзербайжан: təyyarə normal vektoru 4. Қырғыз: тегиздиктин нормалдуу вектору 5. Өзбек: tekislik normal vektori 6. Түрік: düzlemin normal vektörü 7. Ағылшын: normal vector of a plane 8. Испан: vector plano normal 9. Неміс: flugzeug normal vektor 10. Француз: vecteur normal du plan 11. Бекітілген нұсқасы: вектор – вектор (2018), векторлы талдау (математика) – анализ векторный (2015) 12. Заңнамадағы қолданысы: "Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі № 115 бұйрығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2022 жылғы 1 сәуірдегі № 123 бұйрығы. Мысалы, Жазықтықтағы векторды екі коллинеар емес векторлар бойынша жіктеу. 13. Ұсыныстар: "жазықтықтың нормал векторы" деген атауды қалдыруды ұсынамыз.
| -3 |
15. | жаппай қамтуышы өсу, жаппай қамтушы өсім, барлығын қамтитын өсу | всеохватный рост | всеохватный ростжаппай қамтуышы өсу, жаппай қамтушы өсім, барлығын қамтитын өсу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Барлығын қамтитын өсу – бұл адамдарға экономикалық өсуге көмектесуге және оның артықшылықтарын пайдалануға мүмкіндік беретін, оның әл-ауқатын көтеру үшін қоғамда материалдық және материалдық емес игіліктер әділ бөлінетін экономикалық өсу» ретінде айқындалады. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: hərtərəfli böyümə 4. Қырғыз: ар тараптуу өсүш 5. Өзбек: to'liq o'sish 6. Түрік: kapsamlı ekonomik artış 7. Ағылшын: comprehensive growth 8. Испан: crecimiento integral 9. Неміс: umfassendes wachstum 10. Француз: croissance intégrée 11. Бекітілген нұсқасы: духовный рост - рухани өсу (2018) 12. Заңнамадағы қолданысы: 2015 жылғы 17 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Еуропалық инвестициялық банк арасындағы Қазақстан Республикасының орнықты экономикалық дамуына жәрдемдесу мақсатындағы өзара түсіністік туралы меморандумның қолданылу мерзімін ұзарту туралы хаттамаға қол қою туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 15 желтоқсандағы №845 қаулысы. Мысалы: экономикалық әртараптандыру, тұрақты даму және барлығын қамтитын өсу мәселелері бойынша ынтымақтастықты жалғастыру мақсатында мыналар туралы келісті. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген талдауларды басшылыққа ала отырып, «жаппай қамтуышы өсу, жаппай қамтушы өсім» нұсқаларындағы өсім сөзінің екінші бір мағынасы процент - пайыздық үстемақы деген мағынада қолданылады, сондықтан бұл нұсқаның орнына «барлығын қамтитын өсу» нұсқасын ұсынамыз.
| -2 |
16. | жарықтың тағылу заңы | закон ношения света | закон ношения светажарықтың тағылу заңы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жарықтың тағылу заңы – түскен сәуле, шағылған сәуле және екі ортаның шекарасында сәуленің түсу нүктесіне тұрғызылған перпендикуляр бір жазықтықта жатады; у шағылу бұрышы а түсу бұрышына тең. 2. Этимологиясы: еж. түбірі kwei - «жарқырау» 3. Әзербайжан: işıq geyinmə qanunu 4. Қырғыз: жарыкты кийүү мыйзамы 5. Өзбек: nur taqish qonuni 6. Түрік: ışık taşıma yasası 7. Ағылшын: the law of wearing light 8. Испан: la ley de llevar luz 9. Неміс: das gesetz des tragens von licht 10. Француз: la loi du port de la lumière 11. Бекітілген нұсқасы: жарықтың шағылуы - отражение света (2023) 12. Заңнамадағы қолданысы: - 13. Ұсыныстар: "жарықтың тағылу заңы" атауды қалдыруды ұсынамыз.
| -3 |
17. | жиілік радиобайланыс арнасы | канал частотной радиосвязи | канал частотной радиосвязижиілік радиобайланыс арнасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жиілікті радиобайланыс каналы – радиотолқындардың нақты тұтынушылар арасындағы радиобайланыс үшін қолданылатын және ерекшеленген жиілігі. 2. Этимологиясы: лат. radio – “оқимын”, “сәуле шығарамын” 3. Әзербайжан: kanal tezlikli radio rabitəsi 4. Қырғыз: канал жыштыгы радио байланыш 5. Өзбек: kanal chastotasi radio aloqasi 6. Түрік: kanal frekansı radyo iletişimi 7. Ағылшын: channel frequency radio communication 8. Испан: comunicación de radio de frecuencia de canal 9. Неміс: kanalfrequenz-funkkommunikation 10. Француз: communication radio de fréquence de canal 11. Бекітілген нұсқасы: радиобайланыс - радиосвязь (2023) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 21 қарашадағы № 467 бұйрығы. Мысалы: Дәлме-дәл күйінде қолданылмайды. «Жоғары жиілікті электромагниттік тербелістердің амплитудалық (АМ) және жиіліктік (FM) мен детектрленуін сипаттау; 11.5.1.3-радиоқабылдағыштың жұмыс істеу принципін түсіндіру». 13. Ұсыныстар: "радиобайланыс жиілігіндегі арна" деген атауды ұсынамыз.
| -4 |
18. | жуық есептеу | приближенное вычисление | приближенное вычислениежуық есептеу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жуық есептеу – функцияның мәндерін есептеу үшін жуық формулалар қолданылады. Жуық формулалар алудың негізгі әдісі - функцияны қатарға жіктеу. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: təxmini hesablama 4. Қырғыз: болжолдуу эсептөө 5. Өзбек: taxminiy hisoblash 6. Түрік: yaklaşık hesaplama 7. Ағылшын: approximate calculation 8. Испан: calculo aproximado 9. Неміс: ungefähre Berechnung 10. Француз: calcul approximatif 11. Бекітілген нұсқасы: жуықтау (мат.) (1995), есептеу (қаржы.) (2010) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: заңнама қолданылысында көрсетілмен және термин жүйесінде бекітілмегендіктен, берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "жуық есептеу" нұсқасын қолдаймыз.
| +12 |
19. | жұлдыздың жарқырауы (L) | светимость звезды (L) | светимость звезды (L)жұлдыздың жарқырауы (L)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жұлдыздың жарқырауы – бірлік уақыт ішінде жұлдыз бетінен шығарылатын энергия. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: L ulduzun parlaqlığı 4. Қырғыз: L жылдыздын жарыгы 5. Өзбек: L yulduzing yorqinligi 6. Түрік: L yıldızın parlaklığı 7. Ағылшын: luminosity of the star L 8. Испан: luminosidad de la estrella L 9. Неміс: leuchtkraft des Sterns L 10. Француз: luminosité d'étoile de L 11. Бекітілген нұсқасы: жарқырау - светимость (2016) 12. Заңнамадағы қолданысы: - 13. Ұсыныстар: "жұлдыздың жарқырауы (L)" деген атауды қалдыруды ұсынамын.
| +14 |
20. | жұтқыш-сорғыштар [жұтқыш, сорғыш (хим.) 2006] | поглотители | поглотителижұтқыш-сорғыштар [жұтқыш, сорғыш (хим.) 2006]Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жұтқыш-сорғыштар – қоршаған ортадан газдарды, буды немесе ерітілген заттарды таңдап жұтатын (жинайтын) қатты денелер немесе сұйықтық. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: emiş fincanları 4. Қырғыз: соргучтар 5. Өзбек: so'rg'ich yutuvchilar 6. Түрік: vantuzlar 7. Ағылшын: suction cups 8. Испан: swallowers-Suckers 9. Неміс: sauger-Schlucker 10. Француз: avaleurs-ventouses 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Санитарлық-эпидемиологиялық ережелер мен нормаларды бекіту туралы.Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрінің 2005 жылғы 29 маусымдағы №310 бұйрығы. Мысалы: ажыратулардың, резонаторлардың, қаптаманың және басқадай құрылымдардың көмегiмен; 2) бөлгiш конструкциялардың, резонансты жұтқыш қондырғылардың... 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген талдауларды басшылыққа ала отырып, "жұтқыш-сорғыштар" деген нұсқаны ұсынамыз.
| -8 |
21. | жылыжайлық эффект, парниктік әсер, парник әсері | парниковый эффект | парниковый эффектжылыжайлық эффект, парниктік әсер, парник әсері Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жылыжайлық эффект – жер бетін қыздыратын атмосфераның радиациялық сәулеленуі. 2. Этимологиясы: лат. effectus – «орындау, жүзеге асыру» 3. Әзербайжан: istixana effekti 4. Қырғыз: парник эффектиси 5. Өзбек: issiqxona effekti 6. Түрік: sera etkisi 7. Ағылшын: greenhouse effect 8. Испан: efecto invernadero 9. Неміс: Treibhauseffekt 10. Француз: effet de serre 11. Бекітілген нұсқасы: эффект - әсер (2016), термоэффект - термоэффект (2019) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: "жылыжайлық эффект" нұсқасын ұсынамыз.
| +4 |
22. | ішдеңгей, кіші деңгей | подуровень | подуровеньішдеңгей, кіші деңгейСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ішдеңгей – кванттық теориямен анықталған энергия деңгейі. Химияда ішкі деңгейлер электрондармен байланысты энергияларға жатады. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: enerji səviyyəsi 4. Қырғыз: энергетикалык деңгээл 5. Өзбек: energiya darajasi 6. Түрік: enerji seviyesi (yörünge) 7. Ағылшын: energy level 8. Испан: nivel de energía 9. Неміс: energie level 10. Француз: niveau d'énergie 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: - 13. Ұсыныстар: қазақша "ішдеңгей" нұсқасын қолдаймыз.
| +1 |
23. | кері есеп (өзара кері) | обратная задача | обратная задачакері есеп (өзара кері)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кері есеп (өзара кері) – есептің шартындағы белгілі шама ізделінді шамаға айналатын есеп. 2. Этимологиясы: ескі славян тілінде zadat (задать) 3. Әзербайжан: tərs problem 4. Қырғыз: тескери маселе 5. Өзбек: teskari muammo 6. Түрік: ters problem 7. Ағылшын: inverse problem 8. Испан: problema inverso 9. Неміс: eine umgekehrte Aufgabe 10. Француз: problème inverse 11. Бекітілген нұсқасы: задача – міндет (2020), задача - есеп (матем.) (2015) 12. Заңнамадағы қолданысы: задача – міндет; обратный – кері. 13. Ұсыныстар: ұсынылған терминнің орысша нұсқасы қате берілген. Дұрыс нұсқасы: обратная задача. Орыс тілінен енген бұл сөз тіркесінің қазақ тілінде бекітілген баламасы жоқ. Тек задача сөзі жеке түрде есеп деп бекітілген. Заңнамада задача және обратный сөздері міндет, кері деп аударылып, жеке-жеке қолданылуда. Бекітілген терминдер сөздігіндегі жеке нұсқаларын, заңнамадағы және терминологиялық сөздіктердегі қолданысын және осы терминнің анықтамасын негізге алсақ, задача обратная сөз тіркесінің баламасы ретінде кері есеп сөз тіркесінің қолданылғанын дұрыс деп ойлаймыз.
| +12 |
24. | күйреу, жұтау, кедейлену | разорение | разорениекүйреу, жұтау, кедейлену Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Күйреу, жұтау, кедейлену – төрелік сот таныған немесе борышкердің кредиторлардың ақшалай міндеттемелер бойынша және басқа да міндетті төлемдерді төлеу жөніндегі талаптарын толық көлемде қанағаттандыра алмауын жариялауы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: dağıntı 4. Қырғыз: кыйроо 5. Өзбек: vayronagarchilik 6. Түрік: yıkım 7. Ағылшын: devastation 8. Испан: devastación 9. Неміс: verheerung 10. Француз: dévastation 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: разорение – күйреу, бедствовать – жұтау, беднеть, разоряться – кедейлену. 13. Ұсыныстар: орыс тілінен енген разорение сөзінің қазақ тілінде нақты баламасы әлі бекітілмеген. Заңнамадағы қолданысына қарасақ разорение сөзінің баламасы ретінде берілген: күйреу, жұтау, кедейлену сөздерінің мағыналары мәнмәтінге байланысты әртүрлі болып келеді. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігіндегі нұсқаларын, заңнамадағы қолданысын және терминологиялық сөздіктердегі аудармаларын және осы терминнің анықтамасын негізге алсақ разорение сөзі қазақ тіліне "күйреу, жұтау" сөздерімен аударылуы қажет деп ойлаймыз.
| +14 |
25. | қалыпты дамымау, қалыпсыз даму | скачкообразность развития | скачкообразность развитияқалыпты дамымау, қалыпсыз даму Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қалыпты дамымау – кез келген аумақтың немесе сфераның дамуы біркелкі емес және бірте-бірте емес, секіріспен, яғни қарқынды өсу кезеңдерімен, содан кейін баяулаумен немесе тіпті тоқыраумен жүретін процесс. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: atlamalı inkişaf 4. Қырғыз: секирүүчү өнүгүү 5. Өзбек: rivojlanishning keskinligi 6. Түрік: atlamalı gelişme 7. Ағылшын: abruptness of development 8. Испан: brusquedad del desarrollo 9. Неміс: abrupte Entwicklung 10. Француз: brusquerie du développement 11. Бекітілген нұсқасы: индустриально-инновационное развитие - индустриялық-инновациялық даму (2012) 12. Заңнамадағы қолданысы: скачкообразный – өзгермелі; скачкообразный – секіріс үстіндегі; скачкообразный – секірмелі. 13. Ұсыныстар: орыс тілінен енген скачкообразность развития сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы бекітілмеген. Заңнамада тек скачкообразный сөзінің бірнеше қазақша баламасы қолданылып жүр: өзгермелі, секіріс үстіндегі, секірмелі. Заңнамадағы қолданысын және терминологиялық сөздіктердегі аудармаларын және осы терминнің анықтамасын негізге алсақ, скачкообразность развития сөз тіркесі қазақ тіліне секірмелі даму сөз тіркесімен аударылуы қажет деп ойлаймыз.
| -8 |
26. | қарама-қарсы мәмілелер, екіжақты мәмілелер | встречная сделка | встречная сделкақарама-қарсы мәмілелер, екіжақты мәмілелер Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қарама-қарсы мәмілелер, қарсы мәмілелер – жабылмаған позициядан шығынды азайту мақсатында қарсы мәміле жасау. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: əks əməliyyatlar 4. Қырғыз: каршы бүтүмдөр 5. Өзбек: qarshi bitimlar 6. Түрік: karşı anlaşmalar 7. Ағылшын: counter transactions 8. Испан: contra-transacciones 9. Неміс: gegengeschäfte 10. Француз: contre-transactions 11. Бекітілген нұсқасы: сделка - келісім, ымыраласу (экон.) (1971), сделка торговая - сауда келісімі (экон.) (1971) 12. Заңнамадағы қолданысы: Мәмілелер жарамсыздығының және олардың жарамсыздығының салдарларын соттардың қолдануының кейбір мәселелері туралы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2016 жылғы 7 шілдедегі №6 Нормативтік қаулысы.
...қарау кезінде де, соттар осы не өзге мәмілелерге (тараптар өздерінің талаптарын және қарсылықтарын негіздеуге сілтеме жасаған) олардың жарамдылығы немесе... Мәмілелер жарамсыздығының және олардың жарамсыздығының салдарларын соттардың қолдануының кейбір мәселелері туралы.
13. Ұсыныстар: ұсынылған терминнің орысша нұсқасы қате берілген. Дұрыс нұсқасы: встречная сделка. Орыс тілінен енген бұл сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы бекітілмеген. Тек сделка сөзі бекітілген. Заңнамада встречный және сделка сөзінің қазақша баламалары бөлек қолданылып жүр. Бекітілген терминдер сөздігіндегі жеке нұсқаларын, заңнамадағы қолданысын және терминологиялық сөздіктердегі аудармаларын және осы терминнің анықтамасын негізге алсақ, сделки встречные сөз тіркесі қазақ тіліне қарсы мәмілелер сөз тіркесімен аударылуы қажет деп ойлаймыз.
| -10 |
27. | қауыртшақ, қарбалас сәт | час пик | час пикқауыртшақ, қарбалас сәт Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қауыртшақ, қарбалас сәт – жол кептелісі мен қоғамдық көліктерде адамдар көп жиналатын күннің бір бөлігі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: tələsik saat 4. Қырғыз: шашылыш саат 5. Өзбек: shoshilinch soat 6. Түрік: kalabalık saat 7. Ағылшын: rush hour 8. Испан: hora punta 9. Неміс: Spitzenstunde 10. Француз: heure de pointe 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: орыс тілінен енген час пик сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы әзірше бекітілмеген. Заңнамада бұл сөз тіркесі "қарбалас сағат" деп аударылып, қолданылуда. Заңнамадағы қолданысын, терминологиялық сөздіктердегі аудармаларын және осы термин анықтамасын негізге алсақ, час пик сөз тіркесінің қазақ тілінде "қарбалас сәт" деп қолданылғанын дұрыс деп ойлаймыз.
| -7 |
28. | қос орынбасу, қосарланған алмасым | двойное замещение | двойное замещениеқос орынбасу, қосарланған алмасым Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қос орынбасу – екі күрделі молекула бір-бірімен әрекеттесіп, оң иондар мен теріс иондар бір-бірін алмастыратын басқа күрделі молекулалардың пайда болуына әкеліп соқтыратын процесс. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: ikiqat əvəzetmə 4. Қырғыз: кош алмаштыруу 5. Өзбек: ikki marta almashtirish 6. Түрік: çift ikame 7. Ағылшын: double substitution 8. Испан: doble sustitución 9. Неміс: doppelter ersatz 10. Француз: double substitution 11. Бекітілген нұсқасы: замещение - орынбасу (хим.) (2006), замещение - алмастыру (2016) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: "қос орынбасу" нұсқасын қолдаймыз.
| +6 |
29. | қосу формулалары | формулы суммы | формулы суммықосу формулалары Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қосу формулалары – екі бұрыштың қосындысы мен айырымының тригонометриялық функцияларын сол бұрыштардың тригонометриялық функциялары арқылы өрнектейтін формулалар. 2. Этимологиясы: лат. "formula" сөзі "бейне" деген мағынаны береді. 3. Әзербайжан: cəmi düsturlar 4. Қырғыз: суммасы формулалар 5. Өзбек: yig'indisi formulalari 6. Түрік: toplam formülleri 7. Ағылшын: sum formulas 8. Испан: fórmulas de suma 9. Неміс: Summenformeln 10. Француз: formules de somme 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "қосу формулалары" нұсқасын қолдаймыз.
| -8 |
30. | құймақша, жайма құймақ | блинчик | блинчикқұймақша, жайма құймақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жайма құймақ, құймақша – сұйық қамырдан дөңгелектеніп пішінделінген, табада пісірілген жұқа қамыр. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: pancake 4. Қырғыз: куймак 5. Өзбек: pancake 6. Түрік: krep 7. Ағылшын: pancake 8. Испан: crepe 9. Неміс: Pfannkuchen 10. Француз: crêpe 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Қоғамдық тамақтану объектілеріне қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 17 ақпандағы № ҚР ДСМ-16 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2023 жылғы 4 сәуірдегі № 58 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2023 жылғы 5 сәуірде № 32368 болып тіркелді.
... туралған ет қосылған құймақтарды... 13. Ұсыныстар: «құймақша», «Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет» сөздігінде осындай нұсқада қолданылған.
| +12 |
31. | линзаның бас оптикалық өсі | оптический прицел головки объектива | оптический прицел головки объективалинзаның бас оптикалық өсіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Линзаның бас оптикалық өсі – линза беттерінің қисықтық центрлері арқылы өтетін түзу. 2. Этимологиясы: нем. lіnse, лат. lens – “оптикалық шыны, әйнек” 3. Әзербайжан: optik görmə başı lensə 4. Қырғыз: линзанын негизги оптикалык осу 5. Өзбек: linzaning asosiy optik osi 6. Түрік: merceğin ana optik ekseni 7. Ағылшын: principal optical axis of the lens 8. Испан: eje óptico principal de la lente 9. Неміс: optische hauptachse der linse 10. Француз: axe optique principal de la lentille 11. Бекітілген нұсқасы: көздеу - прицеливаться (2020) 12. Заңнамадағы қолданысы: - 13. Ұсыныстар: "көздеме" немесе "оптикалық көздеме" деген атауды ұсынамын.
| -8 |
32. | линзаның оптикалық ортасы | оптический центр линзы | оптический центр линзылинзаның оптикалық ортасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Линзаның оптикалық центрі, линзаның оптикалық ортасы – бас оптикалық өстің линза жазықтығымен қиылысу нүктесі. 2. Этимологиясы: нем. lіnse, лат. lens – “оптикалық шыны”, “әйнек”; грек. оptіke – “көзбен қабылдау жөніндегі ғылым”. 3. Әзербайжан: optik mərkəzi lens 4. Қырғыз: оптикалык борбор линза 5. Өзбек: optik markaz linzalari 6. Түрік: optik merkez lens 7. Ағылшын: optical center lens 8. Испан: lente de centro óptico 9. Неміс: optische mittellinse 10. Француз: lentille centrale optique 11. Бекітілген нұсқасы: орталық - центр (2020) 12. Заңнамадағы қолданысы: - 13. Ұсыныстар: "линзаның оптикалық ортақ нүктесі" деген атауды ұсынамын.
| +12 |
33. | маргарин | маргарин | маргаринмаргаринСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Маргарин – жануарлардың майлары бар (немесе онсыз), балықтар мен теңіз сүтқоректілерінің майлары бар (немесе онсыз) модификацияланбаған және (немесе) модификацияланбаған өсімдік майларынан, сүт және (немесе) оны қайта өңдеу өнімдері, тағамдық қоспалар және т. б. қосылған немесе қосылмаған судан тұратын майдың массалық үлесі кемінде 20% болатын эмульсиялық май өнімі тағамдық ингредиенттер. 2. Этимологиясы: франц. margarine – «маргарин» 3. Әзербайжан: marqarin 4. Қырғыз: маргарин 5. Өзбек: margarin 6. Түрік: margarin 7. Ағылшын: margarine 8. Испан: margarina 9. Неміс: margarine 10. Француз: margarine 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Алматы және Қарағанды маргарин зауыттарын жеке жоба бойынша жекешелендiру туралы. Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинетi қаулы етедi: 1. Алматы және Қарағанды маргарин зауыттары үшiн инвесторлар таңдау... 13. Ұсыныстар: "маргарин" нұсқасын қолдаймыз.
| +14 |
34. | металдардың активтік қатары | активный ряд металлов | активный ряд металловметалдардың активтік қатарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Металдардың активтік қатары – белсенділіктерінің кемуіне қарай орналасқан металдар қатары. 2. Этимологиясы: грек. metallon - “рудник”, “металл”. 3. Әзербайжан: aktiv metal seriyası 4. Қырғыз: металлдардын активдүү катарлары 5. Өзбек: metallarning faol qatori 6. Түрік: aktif metal aralığı 7. Ағылшын: active range of metals 8. Испан: gama activa de metales 9. Неміс: aktive reihe von metallen 10. Француз: gamme active de métaux 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 21 қарашадағы № 467 бұйрығы. Мысалы: “металдардың белсенділік қатарын құру”. 13. Ұсыныстар: "металдардың белсенділік қатары" деген атауды ұсынамын.
| -6 |
35. | мольдік көлем, молярлық көлем, мөлдік көлем | молярный объем | молярный объеммольдік көлем, молярлық көлем, мөлдік көлем Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мольдік көлем – зат көлемінің оның мөлшеріне қатынасы, сан жағынан бір моль заттың көлеміне тең. 2. Этимологиясы: лат. lapis molaris – «диірмен тасы» 3. Әзербайжан: molar həcmi 4. Қырғыз: молярдык көлөм 5. Өзбек: molyar hajm 6. Түрік: molar hacim 7. Ағылшын: molar volume 8. Испан: volumen molar 9. Неміс: molarvolumen 10. Француз: volume molaire 11. Бекітілген нұсқасы: моль - мөл (2023) 12. Заңнамадағы қолданысы: "Парниктік газдар шығарындылары мен сіңірулерін есептеу жөніндегі әдістемелерді бекіту туралы". ...мөлшерлік үлесте немесе молярлық үлесте беріледі. 13. Ұсыныстар: "молярлық көлем" нұсқасын қолдаймыз.
| +10 |
36. | мольдік масса, молярлық масса, мөлдік масса
| молярная масса | молярная массамольдік масса, молярлық масса, мөлдік масса
Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мольдік масса – заттың сипаттамасы, заттың массасының оның мөлшеріне қатынасы. 2. Этимологиясы: лат. massa – «құйма, бөлшек» 3. Әзербайжан: molar kütlə 4. Қырғыз: молярдык масса 5. Өзбек: molyar massa 6. Түрік: molar kütle 7. Ағылшын: molar mass 8. Испан: masa molar 9. Неміс: molmasse 10. Француз: masse molaire 11. Бекітілген нұсқасы: моль - мөл (2023) 12. Заңнамадағы қолданысы: "Парниктік газдар шығарындылары мен сіңірулерін есептеу жөніндегі әдістемелерді бекіту туралы". ...мөлшерлік үлесте немесе молярлық үлесте беріледі. 13. Ұсыныстар: "молярлық масса" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
37. | молярлық концентрация, мөлдік концентрация | молярная концентрация | молярная концентрациямолярлық концентрация, мөлдік концентрация Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Молярлық концентрация – қоспаның көлем бірлігіндегі компоненттің зат мөлшері (моль саны). 2. Этимологиясы: франц. concentration – «шоғырлану, концентрация» 3. Әзербайжан: molar konsentrasiyası 4. Қырғыз: молярдык концентрация 5. Өзбек: molyar konsentratsiya 6. Түрік: molar konsantrasyon 7. Ағылшын: molar concentration 8. Испан: concentración molar 9. Неміс: molare konzentration 10. Француз: concentration molaire 11. Бекітілген нұсқасы: моль - мөл (2023) 12. Заңнамадағы қолданысы: "Парниктік газдар шығарындылары мен сіңірулерін есептеу жөніндегі әдістемелерді бекіту туралы". ...мөлшерлік үлесте немесе молярлық үлесте беріледі. 13. Ұсыныстар: "молярлық концентрация" нұсқасын қолдаймыз.
| +8 |
38. | нитратсыздандыру, нитритсіздендіру | денитрификация | денитрификациянитратсыздандыру, нитритсіздендіруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Нитратсыздандыру – өсімдіктер мен микроорганизмдер аммоний тұздарын нитраттар сияқты пайдаланады. Нитраттардың біраз бөлігін бактериялар қарапайым азотқа дейін ыдыратады, түзілген азот атмосфераға тарайтын процесс. 2. Этимологиясы: лат. de – «сөзалды қосымша», nitr (ogenium) – «азот» және facio – «жасаймын» 3. Әзербайжан: denitrifikasiya 4. Қырғыз: денитрификация 5. Өзбек: denitrifikatsiya 6. Түрік: denitrifikasyon 7. Ағылшын: denitrification 8. Испан: desnitrificación 9. Неміс: denitrifikation 10. Француз: dénitrification 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Ең озық қолжетімді технологиялар тізбесін бекіту туралы". ... төмендету үшін итрификациялаумен-денитрификациялаумен аэротенкаларда механикалық және биологиялық тазарту Бірінші кезеңге қосымша: түйіршікті сүзгілерде сүзу... 13. Ұсыныстар: "денитрификация" нұсқасын қолдаймыз.
| +10 |
39. | оптикалық аспаптың бұрыштық ұлғайтуы,
оптикалық құралдың бұрыштама ұлғайтуы | угловое увеличение оптического прибора | угловое увеличение оптического прибораоптикалық аспаптың бұрыштық ұлғайтуы,
оптикалық құралдың бұрыштама ұлғайтуыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Оптикалық аспаптың бұрыштық ұлғайтуы – бұл денені оптикалық аспаппен қарағандағы көру бұрышы тангенсінің жай көзбен көрінетін ең жақсы қашықтықтан қарағандағы көру бұрышы тангенсіне қатынасы. денені оптикалық аспапен қарағандағы көру бұрышының тангесінің жай көзбен көрінетін ең жақсы қашықтықтан қарағандағы көру бұрышы тангенсіне қатынасы. 2. Этимологиясы: грек. optіke – “көзбен қабылдау жөніндегі ғылым”, optas – “көрінетін”. 3. Әзербайжан: optik cihazın açısal böyüdülməsi 4. Қырғыз: оптикалык аспаптын бурчтук чоңойтуусу 5. Өзбек: optik asbobning burchak kattalashishi 6. Түрік: optik cihazın açısal artışı 7. Ағылшын: angular magnification of an optical device 8. Испан: ampliación angular del instrumento óptico 9. Неміс: winkelvergrößerung des optischen geräts 10. Француз: gain angulaire de dispositif optique 11. Бекітілген нұсқасы: бұрыштық орын ауыстыру - угловое перемещение (2023) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 21 қарашадағы №467 бұйрығы. Мысалы: Оптикалық құралдар. 13. Ұсыныстар: "оптикалық құралдың бұрыштама ұлғайтуы" деген атауды ұсынамыз.
| 0 |
40. | оптоталшықтық жарықтандырғыш | оптоволоконный осветитель | оптоволоконный осветительоптоталшықтық жарықтандырғыш Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Оптоталшықтық жарықтандырғыш – жарық көзін, жинау линзасын, талшықты жарық өткізгішті, диффузиялық линза түріндегі жарық үлестіруін қамтиды 2. Этимологиясы: грек. оptіke – “көзбен қабылдау жөніндегі ғылым” 3. Әзербайжан: fiber optik işıqlandırıcı 4. Қырғыз: була-оптикалык жарык берүүчү 5. Өзбек: optik tolali yoritgich 6. Түрік: fiber optik aydınlatıcı 7. Ағылшын: fiber optic illuminator 8. Испан: iluminador de fibra óptica 9. Неміс: lichtwellenleiter 10. Француз: illuminateur à fibre optique 11. Бекітілген нұсқасы: оптическое волокно - оптикалық талшық (2007) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 21 қарашадағы №467 бұйрығы. Мысалы: “оптоталшық”. 13. Ұсыныстар: "оптикалық жарық талшықтары" деген атауды ұсынамыз.
| +14 |
41. | өтпелі тәсілдер | cквозные подходы | cквозные подходыөтпелі тәсілдерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өтпелі тәсілдер – мемлекеттік сатып алуды басқару саласындағы негізгі құзыреттер жүйесін қалыптастыруда қолданылатын тәсілдер. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: keçid yanaşmaları 4. Қырғыз: өткөөл ыкмалар 5. Өзбек: oxirigacha yondashuvlar 6. Түрік: uçtan uca yaklaşımlar 7. Ағылшын: cross-cutting approaches 8. Испан: enfoques transversales 9. Неміс: übergreifende ansätze 10. Француз: approches transversales 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Еуразиялық экономикалық одақтың ортақ қаржы нарығын қалыптастыру тұжырымдамасы туралы
Жоғары Еуразиялық экономикалық Кеңестің 2019 жылғы 1 қазандағы №20 шешімі. Мысалы: басымды мақсатының бірі болып табылады. Аталған мақсатты іске асыру үшін мүше мемлекеттер: қаржы нарықтарындағы тәуекелдерді реттеу тәсілдерін; ортақ қаржы. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген талдауларды басшылыққа ала отырып, "өтпелі тәсілдер" нұсқасын қолдаймыз.
| +12 |
42. | пайдалы қазбалы тау жынысы, негізгі тау жынысы | вмещающие породы | вмещающие породыпайдалы қазбалы тау жынысы, негізгі тау жынысы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Пайдалы қазбалы тау жынысы – кен орны, пайдалы қазбалары бар басқа геологиялық денесі бар тау жынысы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: ana süxurlar 4. Қырғыз: аска таштар 5. Өзбек: mezbon jinslar 6. Түрік: ev sahibi kayalar 7. Ағылшын: host rocks 8. Испан: rocas anfitrionas 9. Неміс: Wirtsgestein 10. Француз: roches hôtes 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Жер қойнауын мемлекеттік геологиялық зерттеу жөніндегі жұмыстарды жүргізуге арналған уақыт және баға нормаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 29 мамырдағы №402 бұйрығы. Мысалы: дайындық және пайдалы қазбаларды іздестірумен геологиялық түсіру жұмыстарына дайындық кезеңі жұмыстарын жүргізуге арналған уақыт нормалары. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген талдауларды басшылыққа ала отырып, "пайдалы қазбалы тау жынысы" нұсқасын қолдаймыз.
| -1 |
43. | поза (мәжбүрлі ұстаным) | поза (вынужденная поза) | поза (вынужденная поза)поза (мәжбүрлі ұстаным) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Поза (мәжбүрлі ұстаным) – компания немесе сала сыртқы ортадағы өзгерістерге жауап ретінде белгілі бір әрекеттерді немесе стратегияларды қабылдауы керек жағдай, мысалы, заңнамадағы өзгерістер, экономикалық дағдарыстар, бәсекелестік және т.б. 2. Этимологиясы: фр. лат. posare – «тоқтау» 3. Әзербайжан: mövqe (məcburi mövqe) 4. Қырғыз: позиция (мажбур позиция) 5. Өзбек: pozitsiya (majburiy pozitsiya) 6. Түрік: pozisyon (zorunlu pozisyon) 7. Ағылшын: position (forced position) 8. Испан: posición (posición forzada) 9. Неміс: position (erzwungene position) 10. Француз: poste (poste forcée) 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: орыс тілінен енген поза (вынужденная поза) сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы әлі бекітілмеген. Терминологиялық сөздіктердегі аудармаларын және осы терминдік сөз тіркесінің анықтамасын негізге ала отырып, орыс тіліндегі поза (вынужденная поза) сөз тіркесі қазақ тіліне "қалып (мәжбүрлі қалып)" сөз тіркесімен аударылуы қажет деп ойлаймыз.
| -6 |
44. | радибелсенді элементтің белсенділігі, радиобелсенді элементтің белсенділігі | активность радиоактивного элемента | активность радиоактивного элементарадибелсенді элементтің белсенділігі, радиобелсенді элементтің белсенділігіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Радиоактивті элементтің белсенділігі – оның ядроларының ыдырау жылдамдығы. 2. Этимологиясы: лат. radio – “оқимын, сәуле шығарамын”; radius – “сәуле”; лат. actіvus – “белсенді” 3. Әзербайжан: radioaktiv elementin fəaliyyəti 4. Қырғыз: радиоактивдүү элементтин активдүүлүгү 5. Өзбек: radioaktiv elementning faolligi 6. Түрік: radyoaktif bir elementin aktivitesi 7. Ағылшын: activity of a radioactive element 8. Испан: actividad de un elemento radiactivo 9. Неміс: aktivität eines radioaktiven elements 10. Француз: activité d'un élément radioactif 11. Бекітілген нұсқасы: жер бетінің радиактивті ластануы - радиоактивное загрязнение поверхности (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: "Радиациялық қауіпті объектілерге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 25 тамыздағы № ҚР ДСМ-90 бұйрығы. Мысалы: “…радиоактивті заттардың химиялық және радиациялық сипаттамасын…” 13. Ұсыныстар: "радиоактивті элементтің белсенділігі" деген атауды ұсынамыз.
| +4 |
45. | радиоактивті заттың активтілігі, радиобелсенді заттектің белсенділігі, радибелсенді заттектің белсенділігі | активность радиоактивного вещества | активность радиоактивного веществарадиоактивті заттың активтілігі, радиобелсенді заттектің белсенділігі, радибелсенді заттектің белсенділігіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Радиоактивті заттың активтілігі – уақыт бірлігі ішінде ыдырайтын ядролар санымен анықталатын шама. 2. Этимологиясы: лат. radio – “оқимын, сәуле шығарамын”; radius – “сәуле”; лат. actіvus – “белсенді” 3. Әзербайжан: radioaktiv mənbənin aktivləşdirilməsi 4. Қырғыз: радиоактивдүү булакты активдештирүү 5. Өзбек: radioaktiv manbani faollashtirish 6. Түрік: radyoaktif kaynağın aktivasyonu 7. Ағылшын: activation of a radioactive source 8. Испан: activación de la fuente radiactiva 9. Неміс: automatische eiweißsysteme 10. Француз: activation d'une source radioactive 11. Бекітілген нұсқасы: радиактивті қалдықтар - отходы радиоактивные (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: "Радиациялық қауіпті объектілерге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 25 тамыздағы № ҚР ДСМ-90 бұйрығы. Мысалы: “…радиоактивті заттардың химиялық және радиациялық сипаттамасын…” 13. Ұсыныстар: "радиоактивті заттың белсенділігі" деген атауды ұсынамыз.
| +2 |
46. | радиоактивті көздің активтілігі, радиобелсенді көздің белсенділігі, радибелсенді көздің белсенділігі | активация радиоактивного источника | активация радиоактивного источникарадиоактивті көздің активтілігі, радиобелсенді көздің белсенділігі, радибелсенді көздің белсенділігіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Радиоактивті көздің активтілігі – сәулеленуші көздің радиоктивті атом ядросының толық ыдырау санының осы ыдырау саны өткен уақыт аралығына қатынасы. 2. Этимологиясы: лат. radio – “оқимын, сәуле шығарамын”; radius – “сәуле”; лат. actіvus – “белсенді” 3. Әзербайжан: radioaktiv mənbənin aktivləşdirilməsi 4. Қырғыз: радиоактивдүү булакты активдештирүү 5. Өзбек: radioaktiv manbani faollashtirish 6. Түрік: radyoaktif kaynağın aktivasyonu 7. Ағылшын: activation of a radioactive source 8. Испан: activación de la fuente radiactiva 9. Неміс: automatische eiweißsysteme 10. Француз: activation d'une source radioactive 11. Бекітілген нұсқасы: радиактивті ластану - радиоактивное загрязнение (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: "Радиациялық қауіпті объектілерге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 25 тамыздағы № ҚР ДСМ-90 бұйрығы. Мысалы: …радиоактивті көзді алуды, …активті белсенділік, бір граммға Беккерель (бұдан әрі – Бк/г). 13. Ұсыныстар: "радиоактивті көздің активтенуі" деген атауды ұсынамыз.
| +1 |
47. | радиоактивті ыдырау, радибелсенді ыдырау, радиобелсенді ыдырау | радиоактивный распад | радиоактивный распадрадиоактивті ыдырау, радибелсенді ыдырау, радиобелсенді ыдырауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Радиоактивті ыдырау – тұрақсыз атом ядросының спонтанды ыдырап басқа атом ядросына түрленуі және сәулелер шығару қабілеті. 2. Этимологиясы: лат. radio – “оқимын”, “сәуле шығарамын”; radius – “сәуле”; лат. actіvus – “белсенді”. 3. Әзербайжан: radioaktiv çürümə 4. Қырғыз: радиоактивдүү ажыроо 5. Өзбек: radioaktiv parchalanish 6. Түрік: radyoaktif bozunma 7. Ағылшын: radioactive decay 8. Испан: desintegración radiactiva 9. Неміс: radioaktiver zerfall 10. Француз: désintégration radioactive 11. Бекітілген нұсқасы: гамма (γ) ыдырау - гамма (γ) распад (2023) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 21 қарашадағы № 467 бұйрығы. Мысалы: “радиоактивті ыдырау заңы”. 13. Ұсыныстар: "радиоактивті ыдырау" деген атауды қалдыруды ұсынамын.
| +9 |
48. | сенім жауапкершілігі, фидуциарлық жауапкершілік | фидуциарная ответственность | фидуциарная ответственностьсенім жауапкершілігі, фидуциарлық жауапкершілікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сенім жауапкершілігі, фидуциарлық жауапкершілік - қаржылық активтер менеджерінің адалдық пен сенімді сақтай отырып, клиенттердің мүдделерін өз мүдделерінен жоғары қою міндеті. 2. Этимологиясы: лат. fiducia - «сенім». 3. Әзербайжан: fidusiar məsuliyyət 4. Қырғыз: фидуциардык жоопкерчилик 5. Өзбек: ishonchli javobgarlik 6. Түрік: güvene dayalı sorumluluk 7. Ағылшын: fiduciary responsibility 8. Испан: responsabilidad fiduciaria 9. Неміс: treuhänderische Verantwortung 10. Француз: responsabilité fiduciaire 11. Бекітілген нұсқасы: фидуциарные деньги, фиатные деньги - фидуциялық ақша, фиаттық ақша (2021), фидуциарные сделки - фидуциялық мәмілелер (2016), фидуциарные деньги - фидуциарлық ақша (қаржы -кредит) (2006), ответственность – жауапкершілік (2016) 12. Заңнамадағы қолданысы: фидуциарный – фидуциарлық, ответственность – жауапкершілік. 13. Ұсыныстар: орыс тілінен енген фидуциарная ответственность сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы бекітілмеген. Тек фидуциарные деньги, фиатные деньги сөз тіркесі фидуциялық ақша, фиаттық ақша деп, ал фидуциарные сделки сөз тіркесі фидуциялық мәмілелер және ответственность сөзі жауапкершілік деп жеке-жеке бекітілген. Заңнамада фидуциарный сөзі түпнұсқалық фидуциарлық күйінде және ответственность сөзі жауапкершілік деп қолданылып жүр. Бекітілген терминдер сөздігіндегі жеке нұсқаларын, заңнамадағы қолданысы мен терминологиялық сөздіктердегі аудармаларын және осы терминнің анықтамасын негізге алсақ, фидуциарная ответственность сөз тіркесінің қазақ тіліне «сенім жауапкершілігі» деп аударылғанын дұрыс деп ойлаймыз.
| +3 |
49. | сілтілікжер металы, сілті-жер металы | щелочно-земельный металл | щелочно-земельный металлсілтілікжер металы, сілті-жер металыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сілтілікжер металы – барлық сілтілікжер металдарының химиялық белсенділігі жоғары, сондықтан олар табиғатта тек қосылыстар түрінде кездеседі. 2. Этимологиясы: грек. métallon, metalléuo "қазу, жерден алу" 3. Әзербайжан: qələvi torpaq metal 4. Қырғыз: жердин щелочтуу металы 5. Өзбек: ishqoriy tuproq metalli 6. Түрік: alkali toprak metali 7. Ағылшын: alkaline earth metal 8. Испан: metal alcalinotérreo 9. Неміс: erdalkalimetall 10. Француз: métal alcalino-terreux 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген талдауларды басшылыққа ала отырып, "сілтілікжер металы" нұсқасын қолдаймыз.
| +9 |
50. | солянка, тұз көже | солянка | солянкасолянка, тұз көже Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұз көже – дәмі жағынан қышқылтым көжелерге жақын, бірақ одан да өткір ежелгі орыс тағамы. 2. Этимологиясы: *zelь: зе́ле (болг.), зе̑ље (серб.), zelí (чех) - капуста 3. Әзербайжан: hodgepodge 4. Қырғыз: баштык 5. Өзбек: solyanka 6. Түрік: hodgepodge 7. Ағылшын: solyanka 8. Испан: solianka 9. Неміс: Soljanka 10. Француз: solianka 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: бекітілген терминдер қатарында жоқ. Заңнама мәтінінде қолданыс таппаған. Біздің ұсынысымыз: «тұз көже»
| +7 |
51. | табиғи радиоактивтілік, табиғи радиобелсенділік, табиғи радибелсенділік | естественная радиоактивность | естественная радиоактивностьтабиғи радиоактивтілік, табиғи радиобелсенділік, табиғи радибелсенділікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи радиоактивтілік - радиоактивті сәуле шығару арқылы бір ядролардың өздігінен басқа ядроларға айналуы. 2. Этимологиясы: лат. radio – “оқимын, сәуле шығарамын”; radius – “сәуле”; лат. actіvus – “белсенді”. 3. Әзербайжан: təbii radioaktivlik 4. Қырғыз: табигый радиоактивдүүлүк 5. Өзбек: tabiiy radioaktivlik 6. Түрік: doğal radyoaktivite 7. Ағылшын: natural radioactivity 8. Испан: radiactividad natural 9. Неміс: natürliche radioaktivität 10. Француз: radioactivité naturelle 11. Бекітілген нұсқасы: табиғи ластану - естественное загрязнение (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: "Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім деңгейлерінің таңдау курстарының үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 16 қыркүйектегі № 399 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 21 қарашадағы № 467 бұйрығы. Мысалы: табиғи радиоактивтілік 13. Ұсыныстар: "табиғи радиоактивтілік" деген атауды қалдыруды ұсынамыз.
| +9 |
52. | табиғи топ, ұялас, топтас | естественные семейства | естественные семействатабиғи топ, ұялас, топтас Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи топ – химиялық және физикалық қасиеттерінің ұқсастығы бойынша біріктірілген элементтер тобы. Олар мынадай ұялас топтарға бөлінеді:
Сілтілік металдар – Na, K, Cs, Rb, Li.
Галогендер – F, CI, Br, I
Сілтілік жер металдары – Mg, Ca, Sr, Ba
Халькогендер – O, S, Se, Te. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: təbii ailələr 4. Қырғыз: табигый үй-бүлөлөр 5. Өзбек: tabiiy oilalar 6. Түрік: doğal aileler 7. Ағылшын: natural families 8. Испан: familias naturales 9. Неміс: natürliche Familien 10. Француз: familles naturelles 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: "табиғи топ", "табиғи ұялас", "топтас" деген нұсқаларды қолдаймыз.
| +7 |
53. | тақыр кедейлік, жоқшылық | крайняя нищета | крайняя нищетатақыр кедейлік, жоқшылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тақыр кедейлік – қайыршылық немесе шегіне жеткен қайыршылық, абсолютті кедейлік– азық-түлік, ауыз су, санитария, денсаулық сақтау, баспана, білім мен ақпарат қажеттілігі сияқты адамның негізгі қажеттіліктерінің қатты жетіспеушілігімен сипатталатын жай-күйі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: həddindən artıq yoxsulluq 4. Қырғыз: өтө жакырчылык 5. Өзбек: haddan tashqari qashshoqlik 6. Түрік: aşırı yoksulluk 7. Ағылшын: extreme poverty 8. Испан: extrema miseria 9. Неміс: extreme Armut 10. Француз: extrême pauvreté 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Мүгедектердің құқықтары туралы конвенцияға және Мүгедектердің құқықтары туралы конвенцияға Факультативтік хаттамаға қол қою туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2008 жылғы 11 желтоқсандағы №711 Жарлығы. Мысалы: аспектіні ескеру қажеттігін атап көрсете отырып , t ) мүгедектердің көпшілігінің жоқшылық жағдайда өмір сүруі фактісін атап көрсете отырып және... 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген талдауларды басшылыққа ала отырып, "жоқшылық" нұсқасын қолдаймыз.
| +9 |
54. | таныту, позициялау | позиционирование | позиционированиетаныту, позициялау Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Таныту, позициялау – маркетологтардың әртүрлі тактикаларды қолдана отырып, мақсатты аудитория санасында қалыптастыратын компанияның немесе өнімнің бейнесі. 2. Этимологиясы: ағыл. positioning – «позициялау» 3. Әзербайжан: yerləşdirmə 4. Қырғыз: жайгаштыруу 5. Өзбек: joylashuv 6. Түрік: konumlandırma 7. Ағылшын: positioning 8. Испан: posicionamiento 9. Неміс: positionierung 10. Француз: positionnement 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: позиционирование - жайғастыру; позиционирование - позициялау; позиционирование - көрсету; позиционирование - ұстанымдану; позиционирование - ұстаным. 13. Ұсыныстар: орыс тілінен енген позиционирование сөзінің қазақ тіліндегі баламасы әлі бекітілмеген. Дегенмен заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде бұл сөздің бірнеше варианттары кездеседі: жайғастыру, позициялау, көрсету, ұстанымдану, ұстаным. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Заңнамадағы қолданысын және терминологиялық сөздіктердегі аудармаларын және осы терминнің анықтамасын негізге алсақ, позиционирование сөзі қазақ тіліне "жайғастыру" сөзімен аударылуы қажет деп ойлаймыз.
| -1 |
55. | тапшылық (азық-түлік жүйесінің), өткір тапшылық, тапшылық (азық-түлік жүйесіндегі) | острое отсутствие (продовольственной системы) | острое отсутствие (продовольственной системы)тапшылық (азық-түлік жүйесінің), өткір тапшылық, тапшылық (азық-түлік жүйесіндегі) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тапшылық (азық-түлік жүйесіндегі) – адамның жеткілікті мөлшерде азық-түлік тұтыну мүмкіндігінің болмағандығынан тұрмысында жайсыздықтың пайда болуы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: qıtlıq (qida sistemində) 4. Қырғыз: тартыштык (азык-түлүк системасында) 5. Өзбек: defitsit (oziq-ovqat tizimida) 6. Түрік: akut yokluk (gıda sistemi) 7. Ағылшын: deficit (in the food system) 8. Испан: déficit (en el sistema alimentario) 9. Неміс: defizit (im Ernährungssystem) 10. Француз: déficit (dans le système alimentaire) 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: 2013-2015 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасының 2012 жылғы 23 қарашадағы №54-V Заңы. Мысалы: 5)тапшылық – 790 558 084 мың теңге немесе елдiң жалпы iшкi өнiмiнiң 2,3 пайызы; 6) бюджет тапшылығын қаржыландыру – 790 558 084 мың теңге. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген талдауларды басшылыққа ала отырып, "тапшылық (азық-түлік жүйесіндегі)" деген нұсқаны ұсынамыз.
| +3 |
56. | тәуелділікті талдау тәсілімен беру, тәуелділікті аналитикалық тәсілмен беру | передача зависимости аналитическим способом | передача зависимости аналитическим способомтәуелділікті талдау тәсілімен беру, тәуелділікті аналитикалық тәсілмен беру Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тәуелділікті аналитикалық тәсілмен беру – шамалар арасындағы тәуелділікті формуламен беру тәсілі. 2. Этимологиясы: Грек тіліндегі "άναλυτικά" "талдау өнері" деген мағына береді. 3. Әзербайжан: asılılığın analitik şəkildə keçməsi 4. Қырғыз: көз карандылыкты аналитикалык жол менен өткөрүү 5. Өзбек: qaramlikni analitik tarzda o'tkazish 6. Түрік: bağımlılığı analitik bir şekilde geçirmek 7. Ағылшын: passing the dependency in an analytical way 8. Испан: pasando la dependencia de forma analítica 9. Неміс: Übergeben der Abhängigkeit auf analytische Weise 10. Француз: passer la dépendance de manière analytique 11. Бекітілген нұсқасы: аналитикалық таразылар - весы аналитические (2021), етістіктің аналитикалық тұлғасы - аналитическая форма глагола (2020) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "тәуелділікті аналитикалық тәсілмен беру" нұсқасын қолдаймыз.
| +9 |
57. | тізбекті рекурренттік тәсілмен беру | передача последовательности рекуррентным способом | передача последовательности рекуррентным способомтізбекті рекурренттік тәсілмен беруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тізбекті рекурренттік тәсілмен беру – қандай да бір мүшесінен бастап кез келген мүшесін алдыңғы (бір немесе бірнеше) мүшесі арқылы өрнектеу. 2. Этимологиясы: лат. "recurrens" сөзі "оралушы" деген мағына береді. 3. Әзербайжан: ardıcıllıqla təkrarlanan şəkildə keçmək 4. Қырғыз: кайталануучу жол менен ырааттуу өтүү 5. Өзбек: ketma-ketlikni takroriy tarzda o'tkazish 6. Түрік: bir diziyi yinelenen bir şekilde geçirmek 7. Ағылшын: passing a sequence in a recurrent way 8. Испан: pasar una secuencia de forma recurrente 9. Неміс: Übergeben einer Sequenz auf wiederkehrende Weise 10. Француз: passer une séquence de manière récurrente 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "тізбекті рекурренттік тәсілмен беру" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
58. | тірі ағзалар, тірі организмдер | живые организмы | живые организмытірі ағзалар, тірі организмдерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тірі организмдер – көптеген қасиеттері бар денелер. Олар қоректенеді, өседі, дамиды, көбейеді және т.б. Тірі организмдер жансыз табиғат денелеріне қарағанда едәуір күрделі химиялық құрамға ие (бұл әсіресе ақуыздар мен нуклеин қышқылдарына қатысты). 2. Этимологиясы: еж. грек. ὄργανον – «құрал, сайман; машина; орган» 3. Әзербайжан: canlı orqanizmlər 4. Қырғыз: тирүү организмдер 5. Өзбек: tirik organizmlar 6. Түрік: canlı organizmalar 7. Ағылшын: living organisms 8. Испан: organismos vivos 9. Неміс: lebewesen 10. Француз: organismes vivants 11. Бекітілген нұсқасы: закаленный организм - шыныққан ағза (2019), регистрация реакции организма - ағза реакциясын тіркеу (2022), обсеменение микроорганизмами - микроорганизмдермен ластану (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 7 сәуірдегі №64 бұйрығы. "Ағзалардың (ағза бөлігінің) және (немесе) тіндердің (тін бөлігінің) қайтыс болғаннан кейінгі донорлығына адамның тірі кезінде. 13. Ұсыныстар: "тірі ағзалар" (организм сөзінің қазақша баламасы ағза болып қалыптасып кеткен). Берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе «тірі ағзалар» сөзін термин ретінде қайта бекітуді ұсынамыз.
| +11 |
59. | тіркеумен жүретін көлік | внедорожный транспорт | внедорожный транспорттіркеумен жүретін көлік Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тіркеумен жүретін көлік.
1) Жол таңдамайтын көлік – алдыңғы және артқы доңғалақтарының жерден жоғары болуы есебінен жолсыз жерлерден өту қабілеті жоғары көлік.
2) Тіркеме вагон – моторвагонды жылжымалы құрам (МВПС) немесе трамвай құрамында пайдаланылатын моторсыз (тартқыш қозғалтқышсыз) вагон. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: qoşqu vaqonları 4. Қырғыз: чиркегич унаалар 5. Өзбек: tirkamali vagonlar 6. Түрік: römork vagonları 7. Ағылшын: trailed wagons 8. Испан: vagones de remolque 9. Неміс: anhängerwagen 10. Француз: wagons remorques 11. Бекітілген нұсқасы: транспорт - көлік (1992) 12. Заңнамадағы қолданысы: «Жолаушылар вагондарына техникалық қызмет көрсетуді, қайта жаңартуды және жаңғыртуды жүзеге асыратын объектілерді пайдалануға және күтіп-ұстауға қойылатын санитарлық-эпидемиологиялық талаптар» санитарлық-эпидемиологиялық ережесі мен нормаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2009 жылғы 2 наурыздағы №113 бұйрығы. Мысалы: вагондары тоқтап тұрғанда техникалық қызмет көрсету кезінде белгіленген тәртіппен қарау, тіркемеден ажыратпай ағымдық жөндеу және жабдықтау «Жолаушылар вагондарына техникалық қызмет көрсетуді, қайта жаңартуды және жаңғыртуды жүзеге асыратын объектілерді пайдалануға және күтіп-ұстауға... 13. Ұсыныстар: бұл жерде вагон, тіркеме вагондар, өз бетінше жүрмейтін тіркемелер айтылып тұр, ол әдеттегі жолсызбен жүретін автокөлік құралы ретінде саналмайды, тіркеумен жүретін көлік нұсқасын алсақ, ол жерде теміржолмен жүретін вагон туралы ғана емес, автомобиль де қамтылады, ал термин теміржолмен жүретін вагонға байланысты айтылып отырғандықтан "тіркеме вагон" нұсқасын ұсынамыз.
| -11 |
60. | түпкілікті мақсат, бастапқы мақсат | сущностная цель | сущностная цельтүпкілікті мақсат, бастапқы мақсат Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Түпкілікті мақсат – пайданы ұлғайту немесе шығындарды азайту. Бұл мақсат салаға, компания көлеміне және басқа факторларға байланысты өзгеруі мүмкін. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: əsas məqsəd 4. Қырғыз: негизги максат 5. Өзбек: asosiy maqsad 6. Түрік: temel amaç 7. Ағылшын: essential purpose 8. Испан: objetivo esencial 9. Неміс: wesentliches Ziel 10. Француз: objectif essentiel 11. Бекітілген нұсқасы: зерттеу мақсаты – цель исследования (2016) 12. Заңнамадағы қолданысы: - 13. Ұсыныстар: орыс тілінен енген "сущностная цель" сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы бекітілмеген. Заңнамада тек "цель" сөзінің қазақша аудармасы бөлек қолданылып жүр. Мақсат. Заңнамадағы қолданысы мен терминологиялық сөздіктердегі аудармаларын және осы терминнің анықтамасын негізге алсақ, "сущностная цель" сөз тіркесінің қазақ тіліне түпкілікті мақсат деп аударылғанын дұрыс деп ойлаймыз.
| +11 |
61. | үй кеспесі мен құрт қосылған сорпа, құрт қосылған үй кеспесі, құрт қосылған қол кеспесі | шурпа с куртом и домашней лапшой, сорпа с куртом и домашней лапшой, суп-лапша домашняя с куртом | шурпа с куртом и домашней лапшой, сорпа с куртом и домашней лапшой, суп-лапша домашняя с куртомүй кеспесі мен құрт қосылған сорпа, құрт қосылған үй кеспесі, құрт қосылған қол кеспесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Үй кеспесі мен құрт қосылған сорпа – ет, қамыр, құрт қосындысынан тұратын тағам түрі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: kurt və evdə hazırlanmış əriştə ilə Şurpa 4. Қырғыз: курт жана үй кесмеси менен шурпа 5. Өзбек: shurpa kurt va uy qurilishi noodle bilan 6. Түрік: kurt ve ev yapımı erişte ile shurpa 7. Ағылшын: shurpa with kurt and homemade noodles 8. Испан: shurpa con Kurt y fideos caseros 9. Неміс: schurpa mit kurt und hausgemachten Nudeln 10. Француз: shurpa au Kurt et nouilles maison 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: бекітілген терминдер қатарында жоқ. Заңнама мәтінінде қолданыс таппаған. Біздің ұсынысымыз: «үй кеспесі мен құрт қосылған сорпа»
| +7 |
62. | үшбұрышқа сырттай сызылған шеңбер, сыртқы шеңберлі үшбұрыш | треугольник с окружностью снаружи | треугольник с окружностью снаружиүшбұрышқа сырттай сызылған шеңбер, сыртқы шеңберлі үшбұрыш Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Үшбұрышқа сырттай сызылған шеңбер – үшбұрыштың барлық төбелері арқылы өтетін шеңбер. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: kənarda dairə ilə üçbucaq 4. Қырғыз: сыртында тегерек менен үч бурчтук 5. Өзбек: tashqarida aylana bo'lgan uchburchak 6. Түрік: dışında daire olan üçgen 7. Ағылшын: triangle with circle outside 8. Испан: triangulo con circulo afuera 9. Неміс: Dreieck mit Kreis außen 10. Француз: triangle avec cercle à l'extérieur 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "үшбұрышқа сырттай сызылған шеңбер" нұсқасын қолдаймыз.
| -5 |
63. | ұқсастық түрлендіру, ұқсас түрлендіру | преобразование сходства | преобразование сходстваұқсастық түрлендіру, ұқсас түрлендіру Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұқсастық түрлендіру, ұқсас түрлендіру – арақашықтығының арасындағы қатынас сақталатын түрлендіру. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: oxşar çevrilmə 4. Қырғыз: окшош конверсия 5. Өзбек: shunga o'xshash konvertatsiya 6. Түрік: benzer dönüşüm 7. Ағылшын: similar conversion 8. Испан: conversión similar 9. Неміс: ähnliche Konvertierung 10. Француз: conversion similaire 11. Бекітілген нұсқасы: түрлендіру (2012), түрлендіру (2015), ұқсастық (мат.) (1995), аналогия, ұқсастық (филос.) (1971) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, ұқсастық түрлендіру, ұқсас түрлендіру нұсқасын қолдаймыз.
| -9 |
64. | ұласпалы үстел, жанама үстел | стол приставной | стол приставнойұласпалы үстел, жанама үстел Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұласпалы үстел, жанама үстел – негізгі үстелдегі бос орын жетіспеушілігін толтыратын немесе қарапайым үстелді қоюға мүмкіндік жоқ жерде жиһаздың дербес бөлігі ретінде пайдаланылатын қосымша ықшам үстел. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: yan masa 4. Қырғыз: каптал үстөл 5. Өзбек: yon stol 6. Түрік: yan masa 7. Ағылшын: side table 8. Испан: mesa auxiliar 9. Неміс: beistelltisch 10. Француз: table d'appoint 11. Бекітілген нұсқасы: стол – үстел (ақпараттық технология) (2006), рабочий стол - жұмыс үстелі (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: стол приставной - қосымша қойылатын үстел; стол приставной - жалғамалы үстел; стол приставной - жанама үстел; стол приставной - қосымша стол. 13. Ұсыныстар: орыс тілінен енген стол приставной сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы әлі бекітілмеген. Дегенмен 2006 жылы үстел деп, ал 2022 жылы рабочий стол сөз тіркесі құрамында жұмыс үстелі деп аударылып, бекітілген. Заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде бұл сөздің бірнеше варианттары кездеседі: қосымша қойылатын үстел, жалғамалы үстел, жанама үстел, қосымша стол. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Заңнамадағы қолданысын және терминологиялық сөздіктердегі аудармаларын және осы терминнің анықтамасын негізге алсақ, стол приставной сөз тіркесі қазақ тіліне "жанама үстел" сөз тіркесімен аударылуы қажет деп ойлаймыз.
| +5 |
65. | ұсыну валютасы, есеп беру валютасы, есептілік валютасы | валюта представления | валюта представленияұсыну валютасы, есеп беру валютасы, есептілік валютасы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұсыну валютасы – қаржылық есеп ұсынатын валюта. 2. Этимологиясы: "валюта" сөзі итал. тілінде valuta сөзінен шыққан ("құны, монета, валюта"), лат. valere ("мықты болу, қабілетті болу, құнды болу"). 3. Әзербайжан: təqdimat valyutası 4. Қырғыз: тапшыруу валютасы 5. Өзбек: vakillik valyutasi 6. Түрік: temsil para birimi 7. Ағылшын: presentation currency 8. Испан: moneda de presentación 9. Неміс: präsentationswährung 10. Француз: monnaie de présentation 11. Бекітілген нұсқасы: валюта - валюта (2018) 12. Заңнамадағы қолданысы: Мемлекеттік сыртқы қарыздар және республикалық бюджеттен қоса қаржыландыру бойынша есептілікті ұсыну қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 13 сәуірдегі №215 қаулысы. Мысалы: Қоса беріліп отырған Мемлекеттік сыртқы қарыздар және республикалық бюджеттен қоса қаржыландыру бойынша есептілікті ұсыну қағидалары бекітілсін Мемлекеттік сыртқы қарыздар және республикалық бюджеттен қоса қаржыландыру бойынша есептілікті ұсыну қағидаларын бекіту туралы. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген талдауларды басшылыққа ала отырып, ұсыну валютасы, есеп беру валютасы, есептілік валютасы нұсқасын қолдаймыз.
| +7 |
66. | фрагментарлық (жүзеге асыру), үзік-созықтық | фрагментарность (осуществления) | фрагментарность (осуществления)фрагментарлық (жүзеге асыру), үзік-созықтық Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фрагментарлық (жүзеге асыру), үзік-созықтық – өндіріс процесі жеке кезеңдерге бөлінгенін білдіреді, олардың әрқайсысын әр түрлі өндірушілер орындайды. 2. Этимологиясы: лат. fragmentum – «сынық, кесек, бөлік». 3. Әзербайжан: parçalanma (həyata keçirmə) 4. Қырғыз: фрагменттүүлүк (ишке ашыруу) 5. Өзбек: parchalanish (amalga oshirish) 6. Түрік: parçalanmışlık (uygulamanın) 7. Ағылшын: fragmentation (implementation) 8. Испан: fragmentación (aplicación) 9. Неміс: fragmentierung (Umsetzung) 10. Француз: fragmentation (mise en œuvre) 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: фрагментарность – фрагментарлық; фрагментарность – фрагменттік; фрагментарность – бөлшектену; фрагментарность – үзінділік. 13. Ұсыныстар: орыс тілінен енген фрагментарлық (жүзеге асыру), үзік-созықтық сөз тіркесінің қазақ тілінде бекітілген баламасы әзірше жоқ. Заңнамада бұл сөз бірнеше вариантта аударылып, қолданылып жүр: фрагментарлық, фрагменттік, бөлшектену, үзінділік. Бұл жайт аталған сөз тіркесінің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Заңнамадағы және терминологиялық сөздіктердегі қолданысын және осы терминнің анықтамасын негізге алсақ, фрагментарлық (жүзеге асыру), үзік-созықтық сөз тіркесінің әзірше қазақ тілінде фрагменттік (жүзеге асыру) деп қолданылғанын дұрыс деп ойлаймыз.
| -1 |
67. | функцияның өсімшесі | приращение функции | приращение функциифункцияның өсімшесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Функцияның өсімшесі – мәндер жиынан алынған функцияның екі мәнінің айырымы. 2. Этимологиясы: increment: лат. incrementum "өсу, толықтыру", түбірі increscere - "ішінде немесе үстінде өсу", function: лат. functioned (атау function) "ұсыну, орындау". 3. Әзербайжан: funksiya artımı 4. Қырғыз: функциянын өсүндүсү 5. Өзбек: funksiyani oshirish 6. Түрік: fonksiyon artışı 7. Ағылшын: increment of function 8. Испан: incremento de la función 9. Неміс: funktion inkrementieren 10. Француз: incrément de function 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: "функцияның өсімшесі" деген атауды қалдыруды ұсынамыз.
| 0 |
68. | центрлiк симметриялы нүктелер | центрально-симметричные точки | центрально-симметричные точкицентрлiк симметриялы нүктелер Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Центрлiк симметриялы нүктелер – О нүктесi АВ кесiндiсiнiң ортасы болса, А және В нүктелерi О нүктесiне қарағанда центрлiк симметриялы деп аталады. 2. Этимологиясы: лат. centrum – «орталық» 3. Әзербайжан: mərkəzdənqaçma nöqtələri 4. Қырғыз: борборлоштурулган чекиттер 5. Өзбек: markazlashtiruvchi nuqtalar 6. Түрік: merkezcil noktalar 7. Ағылшын: centripetal points 8. Испан: puntos centrípetos 9. Неміс: zentripetalpunkte 10. Француз: points centripètes 11. Бекітілген нұсқасы: точка - нүкте (матем.) (2015), симметриялы шифр - симметрический шифр (2023) 12. Заңнамадағы қолданысы: - 13. Ұсыныстар: орыс тілінен енген центростремительные точки сөз тіркесінің қазақ тілінде бекітілген баламасы жоқ. Тек точка сөзі ғана нүкте деп бекітілген. Заңнамада да точка сөзі нүкте деп аударылып, қолданылып жүр. Бекітілген терминдер сөздігіндегі нұсқасын, заңнама мен терминологиялық сөздіктердегі қолданысын және осы термин анықтамасын негізге алсақ, центростремительные точки сөз тіркесінің қазақша баламасы ретінде "орталыққа бағытталған нүктелер" сөз тіркесінің қолданылғанын дұрыс деп ойлаймыз.
| +1 |
69. | шегін төмендету, бағаны жұмсарту | сглаживание цен | сглаживание ценшегін төмендету, бағаны жұмсарту Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шегін төмендету, бағаны жұмсарту – белгілі бір уақыт кезеңінде тауарлар немесе қызметтер бағасының ауытқуын азайту процесі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: qiymət hamarlanması 4. Қырғыз: бааны тегиздөө 5. Өзбек: narxlarni tekislash 6. Түрік: fiyat yumuşatma 7. Ағылшын: price smoothing 8. Испан: suavizado de precios 9. Неміс: preisglättung 10. Француз: lissage des prix 11. Бекітілген нұсқасы: сглаживание – тегістеу (2021), цена – баға (2016) 12. Заңнамадағы қолданысы: - 13. Ұсыныстар: орыс тілінен енген сглаживание цен сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы бекітілмеген. Тек сглаживание және цена жеке сөздері бекітілген. Заңнамада сглаживание сөзі деңгейлестіру сөзімен берілсе, кейбір терминологиялық сөздіктерде бұл сөз тіркесі бағаны тегістеу деп қолданылып жүр. Бекітілген терминдер сөздігіндегі жеке нұсқаларын, заңнамадағы қолданысын және терминологиялық сөздіктердегі аудармаларын және осы терминнің анықтамасын негізге алсақ, сглаживание цен сөз тіркесі қазақ тіліне бағаны тегістеу сөзімен аударылуы қажет деп ойлаймыз.
| -9 |
70. | ығыспалы қатар | сдвиговый ряд? | сдвиговый ряд?ығыспалы қатар Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ығыспалы қатар – таңдалым элементтері арасында өзара тең емес элементтерді бір-бірден алып, оларды өсу тәртібімен жазғанда шығатын тізбек. 2. Этимологиясы: shift: көне ағылш. sciftan, scyftan "орналастыру, ретке келтіру", series: латын. series - "қатар, тізбек, серия, реттілік, сабақтастық", serere - ден "қосылу, байланыстыру, ұйымдастыру, бекіту, қою, сөйлеу, талқылау". 3. Әзербайжан: kəsmə sırası 4. Қырғыз: сменалык катар 5. Өзбек: shift qatori 6. Түрік: kesim sırası 7. Ағылшын: shift series 8. Испан: serie de corte 9. Неміс: scherreihe 10. Француз: série de cisaillement 11. Бекітілген нұсқасы: тригонометриялық қатар (матем.) – ряд тригонометрический (2015) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: "ығыспалы қатар" деген атауды қалдыруды ұсынамыз.
| +13 |
71. | ығысу тоғы | ток смещения | ток смещенияығысу тоғыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ығысу тоғы деп индукциялық электр өрісінің уақыт бойынша өзгеру жылдамдығына пропорционал болатын физикалық шаманы айтады. 2. Этимологиясы: көне славян. tokъ - “ағу” 3. Әзербайжан: radioaktiv mənbənin aktivləşdirilməsi 4. Қырғыз: радиоактивдүү булакты активдештирүү 5. Өзбек: radioaktiv manbani faollashtirish 6. Түрік: radyoaktif kaynağın aktivasyonu 7. Ағылшын: activation of a radioactive source 8. Испан: activación de la fuente radiactiva 9. Неміс: automatische eiweißsysteme 10. Француз: activation d'une source radioactive 11. Бекітілген нұсқасы: ығысу-дисперсия диллемасы - дилемма смещения-дисперсии (2021) 12. Заңнамадағы қолданысы: - 13. Ұсыныстар: "ауытқыған ток" деген атауды ұсынамыз.
| +9 |
72. | энергетикалық жарқырау | энергетическая светимость | энергетическая светимостьэнергетикалық жарқырауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Энергетикалық жарқырау – уақыт бірлігі ішінде ыдырайтын ядролар санымен анықталатын шама. 2. Этимологиясы: еж. грек ἐνέργεια - «әрекет, қызмет, қуат», ἐν (нұсқалары ἐγ-, ἐλ, ἐμ-) «в» + ἔργον «іс, жұмыс». 3. Әзербайжан: enerji parlaqlığı 4. Қырғыз: энергиянын жаркыроосу 5. Өзбек: energiya yorqinligi 6. Түрік: enerji parlaklığı 7. Ағылшын: energy luminosity 8. Испан: luminosidad energética 9. Неміс: energetische leuchtkraft 10. Француз: luminosité énergétique 11. Бекітілген нұсқасы: жарқырау - светимость (2016) 12. Заңнамадағы қолданысы: - 13. Ұсыныстар: "энергетикалық жарық" немесе "энергетикалық жарқырауы" деген атауды ұсынамыз.
| +2 |
73. | дата-өнім | дата-продукция | дата-продукциядата-өнім Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дата-өнім –дата-өнімдермен мәмілелер жасауға мүмкіндік беретін әмбебап «деректер биржасы». Ақпараттық өнім-бұл көбінесе болжамды немесе аналитикалық мақсаттарда қолданылатын деректерге негізделген өнім. Бұл әр түрлі формада болуы мүмкін, мысалы, бағдарламалық жасақтама немесе веб-сайт, ол өз пайдаланушыларына мәліметтер негізінде ақпарат береді. Ақпараттық өнімдер ұйымдарға ақпараттандырылған шешімдер қабылдауға және деректер мүмкіндіктерін пайдалану арқылы өз қызметін жақсартуға көмектесуге арналған. 2. Этимологиясы: лат. producere - шығару, өндіру 3. Әзербайжан: məlumat İstehsalat 4. Қырғыз: маалымат өндүрүш 5. Өзбек: ma'lumotlar – ishlab chiqarish 6. Түрік: veri üretim 7. Ағылшын: date-production 8. Испан: fecha de produccion 9. Неміс: datum-produkte 10. Француз: date-production 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясы және жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "дата-өнім" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
74. | деректердің жетілуі | зрелость данных | зрелость данныхдеректердің жетілуіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Деректердің жетілуі – деректер этикасы саласындағы сараптамалық білім, деректерге қатысты жетілу. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: məlumatların yetkinliyi 4. Қырғыз: маалыматтардын жетилгендиги 5. Өзбек: ma'lumotlarning etukligi 6. Түрік: dijital olgunluk seviyesi 7. Ағылшын: data maturity 8. Испан: madurez de los datos 9. Неміс: datenreife 10. Француз: maturité des données 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "деректердің жетілуі" нұсқасын қолдаймыз.
| -3 |
75. | наградтау парағы, марапаттау парағы | наградной лист | наградной листнаградтау парағы, марапаттау парағы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Наградтау парағы, марапаттау парағы – статистика саласына қосқан үлесі үшін марапаттау парағы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: mükafat vərəqəsi 4. Қырғыз: сыйлык баракчасы 5. Өзбек: mukofot varaqasi 6. Түрік: ödül listesi 7. Ағылшын: award list 8. Испан: lista de premios 9. Неміс: erstklassiges blatt 10. Француз: liste de récompenses 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Кешенді әлеуметтік заң көмегін көрсетуге елеулі үлес қосқаны үшін мемлекеттің ынталандыруы қағидаларын, сондай-ақ наградалардың тізбесі мен сипаттамасын, марапаттау парағының нысанын бекіту туралы және "Кешенді әлеуметтік заң көмегін көрсетуге елеулі үлес қосқаны үшін наградалардың тізбесі мен сипаттамасын, марапаттау парағының нысанын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Әділет министрінің міндетін атқарушының 2019 жылғы 18 қыркүйектегі № 471 бұйрығының күші жойылды деп тану туралы Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2023 жылғы 24 шiлдедегi № 521 бұйрығында "наградной лист" термині "марапаттау парағы" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "марапаттау парағы" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
76. | статус-есеп | статус-отчет | статус-отчетстатус-есеп Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Статус-есеп – жобаны іске асыру туралы тоқсан сайын есеп ұсыну. 2. Этимологиясы: лат. status – тұру, қалып, күй 3. Әзербайжан: status hesabatı 4. Қырғыз: абалы жөнүндө отчет, статустук отчет 5. Өзбек: holat hisoboti 6. Түрік: durum raporu 7. Ағылшын: status report 8. Испан: estado-informe 9. Неміс: status-bericht 10. Француз: rapport de situation 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "статус-есеп" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
77. | айбалық | луна-рыба | луна-рыбаайбалықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Айбалық – біріккен жақ сүйектілер отрядына жататын ірі балық. Дене тұрқы - 3,0 м-ге, салмағы 500-1500 кг-ға жетеді. 2. Этимологиясы: лат. mola – тас диірмені 3. Әзербайжан: ay balığı 4. Қырғыз: ай балыгы 5. Өзбек: oy balig'i 6. Түрік: ay balığı 7. Ағылшын: ocean sunfish 8. Испан: pez luna 9. Неміс: mondfisch 10. Француз: poisson-lune 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "айбалық" нұсқасын ұсынамыз.
| +13 |
78. | ақ амур | белый амур | белый амурақ амур Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ақ амур – тұқы тұқымдас сәулелі қанатты балықтар түрі. 2. Этимологиясы: латынша атауы – ctenopharyngodon idella; грек. kteis, ktenos – жота + грек. pharyngx – жұтқыншақ + грек. odous – тіс. 3. Әзербайжан: ağ amur 4. Қырғыз: ак амур 5. Өзбек: oq amur 6. Түрік: beyaz amur 7. Ағылшын: white amur 8. Испан: amur blanco 9. Неміс: weißer amor 10. Француз: amour blanc 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "2019 жылдың 1 шілдесі мен 2020 жылдың 1 шілдесі аралығында жануарлар дүниесі объектілерін алып қою лимиттерін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2019 жылғы 17 маусымдағы № 240 бұйрығына өзгерістер мен толықтыру енгізу туралы Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2020 жылғы 10 ақпандағы №36 бұйрығында "белый амур" термині "ақ амур" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "ақ амур" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
79. | амур кеңмайдалысы | широколобка амурская | широколобка амурскаяамур кеңмайдалысы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Амур кеңмайдалысы – скульпиндер тұқымдасына жататын сирек өзен балықтары. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: Amur skulpin 4. Қырғыз: Амур скульпин 5. Өзбек: Amur skulpin 6. Түрік: mesocottus haitej 7. Ағылшын: Amur sculpin 8. Испан: mesocottus haitej 9. Неміс: amurfisch mit breitem Rüssel 10. Француз: mesocottus haitej 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: термин дефинициясы және жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "амур кеңмайдалысы" нұсқасын қолдаймыз.
| +1 |
80. | атбасты теңіз балығы, теңіз аттары | морской конек | морской конекатбасты теңіз балығы, теңіз аттарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Атбасты теңіз балығы – инетәрізділер отрядының цихлид тұқымдасына жататын ұсақ сәулелі қанатты балықтар. 2. Этимологиясы: лат. hippocampus 3. Әзербайжан: dəniz atları 4. Қырғыз: деңиз жылкысы 5. Өзбек: dengiz oti 6. Түрік: denizatı 7. Ағылшын: seahorse 8. Испан: hipocampo 9. Неміс: seepferdchen 10. Француз: hippocampe 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "теңіз аттары" нұсқасын ұсынамыз.
| -1 |
81. | атлант сетінегі | треска атлантическая | треска атлантическаяатлант сетінегіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Атлант сетінегі – нәлім тұқымдас сәулелі қанатты балықтар. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: Atlantik cod 4. Қырғыз: атлантикалык треска 5. Өзбек: Atlantika cod 6. Түрік: Atlantik alabalığı 7. Ағылшын: Atlantic cod 8. Испан: tresco atlantico 9. Неміс: atlantischer kabeljau 10. Француз: morue de l'Atlantique 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Терминнің дефинициясын басшылыққа ала отырып, "атлант нәлімі" нұсқасын ұсынамыз.
| +9 |
82. | әтешбалық | петух морской | петух морскойәтешбалық Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Әтешбалық – шаянтәрізділер отрядынан шыққан теңіз сәулелі балықтар тұқымдасы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: eutrigla gurnardus 4. Қырғыз: гурнард 5. Өзбек: eutrigla gurnardus 6. Түрік: kırlangıç balığı 7. Ағылшын: eutrigla gurnardus 8. Испан: eutrigla gurnardus 9. Неміс: seehähne 10. Француз: coq marin 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясын басшылыққа ала отырып, "әтешбалық" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
83. | гиппопотам (бегемот), аранауыз, аран | гиппопотам (бегемот) | гиппопотам (бегемот)гиппопотам (бегемот), аранауыз, аранСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гиппопотам – жұптұяқтылар отрядына, бегемоттар тұқымдасына жататын, күйіс қайырмайтын ірі жануар. 2. Этимологиясы: грек. ί̔ππος hippos – жылқы + ποταμός potamos – өзен 3. Әзербайжан: hippopotam 4. Қырғыз: бегемот 5. Өзбек: hippopotamus 6. Түрік: su aygırı 7. Ағылшын: hippopotamus 8. Испан: hipopotamo 9. Неміс: Nilpferd 10. Француз: hippopotame 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Еуразиялық экономикалық одақтың кедендік аумағына әкелуге және (немесе) Еуразиялық экономикалық одақтың кедендік аумағынан әкетуге рұқсат беру тәртібі белгіленген тауарлар тізбесінің 2.7 бөліміне өзгеріс енгізу туралы Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2017 жылғы 4 тамыздағы № 92 шешімінде "гиппопотам" термині "гиппопотам" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, бұл терминнің сәтті қазақша баламасы табылғанша "гиппопотам" нұсқасын ұсынамыз.
| +1 |
84. | ергежейлі қалталы тиін | карликовая сумчатая белка, карликовая сумчатая летяга | карликовая сумчатая белка, карликовая сумчатая летягаергежейлі қалталы тиінСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ергежейлі қалталы тиін – қалталы ұшатын тиіндер тұқымдасы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: cırtdan marsupial uçan dələ 4. Қырғыз: эргежээл учкан тыйын чычкан 5. Өзбек: mitti marsupial sincap 6. Түрік: cüce keseli planör 7. Ағылшын: dwarf flying squirrel 8. Испан: ardilla voladora marsupial enana 9. Неміс: zwergbeuteltier-eichhörnchen 10. Француз: ecureuil marsupial nain 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясын басшылыққа ала отырып, "ергежейлі қалталы тиін" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
85. | ескектұмсық | веслонос | веслоносескектұмсық Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ескектұмсық – бекіретәрізділер отрядының ескектұмсықтылар тұқымдасының тұщы су балығы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: avar balığı 4. Қырғыз: калак балык 5. Өзбек: eshkakli baliq 6. Түрік: kürek balığı 7. Ағылшын: paddlefish 8. Испан: pez espátula 9. Неміс: paddelfisch 10. Француз: spatulaire 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Ішкі және сыртқы нарықтардағы сауда үшін бекіре тұқымдас балық түрлерінің уылдырығын таңбалау қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 14 қаңтардағы № 18-04/14 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2020 жылғы 21 мамырдағы № 116 бұйрығында "веслонос" термині "ескектұмсық" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясы және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "ескектұмсық" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
86. | жайлаң, керік, жираф | жираф | жирафжайлаң, керік, жирафСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жайлаң – жұп тұяқты күйіс қайтаратын жануардың бір тұқымдасы. 2. Этимологиясы: лат. giraffa camelopardalis; араб. زرافة зарафа 3. Әзербайжан: zürafə 4. Қырғыз: жираф 5. Өзбек: jirafa 6. Түрік: zürafa 7. Ағылшын: giraffe 8. Испан: jirafa 9. Неміс: Giraffe 10. Француз: girafe 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Жануарларды еріксіз және (немесе) жартылай ерікті жағдайларда ұстау қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2017 жылғы 25 тамыздағы № 354 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2020 жылғы 24 тамыздағы № 199 бұйрығында "жираф" термині "жираф" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды және заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "жираф" нұсқасын ұсынамыз.
| +12 |
87. | жаусоқыр | цокор | цокоржаусоқыр Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жаусоқыр – аламан тәрізділер тұқымдасына жататын тышқан. 2. Этимологиясы: көне моңғ. sokor – соқыр 3. Әзербайжан: zokor 4. Қырғыз: цокор 5. Өзбек: soʻqor 6. Түрік: tsokor 7. Ағылшын: zokor 8. Испан: tsokor 9. Неміс: zokor 10. Француз: zocor 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Жұмыстар мен жұмысшы кәсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығын (45-шығарылым) бекіту туралы Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2020 жылғы 9 желтоқсандағы № 490 бұйрығынде "цокор" термині "цокор (бұзаубас)" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: орысша-қазақша сөздіктердегі аудармасын басшылыққа ала отырып "бұзаубас" нұсқасын ұсынамыз.
| -7 |
88. | жолақты көзауық, жұлдызды камбала | камбала полосатая | камбала полосатаяжолақты көзауық, жұлдызды камбалаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жолақты көзауық – камбала тұқымдас теңіз балығы. Pleuronectes pinnifasciatus ұсақ ауыз табандарына жатады. Оның аузы асимметриялы; көзі жоқ жағында жақтары едәуір үлкен. Қанаттары жолақты, жолақтары қара және сары. 2. Этимологиясы: голланд.«kammel» - «иттерус» немесе «сырғанау» 3. Әзербайжан: zolaqlı kambala 4. Қырғыз: чаар камбала 5. Өзбек: chiziqli kambala 6. Түрік: pisi balığı 7. Ағылшын: starry flounder 8. Испан: platija rayada 9. Неміс: gestreifte Flunder 10. Француз: liopsetta pinnifasciata 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: ;оғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "жолақты камбала" нұсқасын ұсынамыз.
| +9 |
89. | жолақты тікенек құрсақ, жолақты тікенқұрсақ | иглобрюх полосатый | иглобрюх полосатыйжолақты тікенек құрсақ, жолақты тікенқұрсақ Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жолақты тікенек құрсақ – тетраодонтидтер тұқымдасына жататын сутүбі теңіз балығы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: kirpi balığı 4. Қырғыз: кирпи балык 5. Өзбек: puffer baliq 6. Түрік: kirpi balığı 7. Ағылшын: narrow-lined pufferfish 8. Испан: pez globo de líneas estrechas 9. Неміс: schmalliniger kugelfisch 10. Француз: poisson-globe rayé 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясын басшылыққа ала отырып, "жолақты тікенқұрсақ" нұсқасын ұсынамыз.
| +13 |
90. | іскек тұмсық | сарган | сарганіскек тұмсықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Іскек тұмсық – саргантәрізділер тұқымдас сәулелі балықтар түрі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: sarqan 4. Қырғыз: сарган 5. Өзбек: sargan 6. Түрік: zargana 7. Ағылшын: needlefish 8. Испан: agujon 9. Неміс: hornhecht 10. Француз: orphie 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: бір тараптан Еуразиялық экономикалық одақ пен оған мүше мемлекеттер және екінші тараптан Вьетнам Социалистік Республикасы арасындағы еркін сауда туралы келісімді ратификациялау туралы Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ - нда "сарган" термині "сарган" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "сарган" нұсқасын ұсынамыз.
| -3 |
91. | кәдімгі жабысқақ балық | прилипало обыкновенное | прилипало обыкновенноекәдімгі жабысқақ балық Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кәдімгі жабысқақ балық – жабысқақ балықтар отрядына жататын сәулелі қанатты балықтардың бір түрі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: ehenais baliq 4. Қырғыз: жабышкак балык 5. Өзбек: yopishqoq baliq 6. Түрік: yapışkan balık 7. Ағылшын: echeneis naucrates 8. Испан: echeneis naucrates 9. Неміс: Echeneis Naucrates 10. Француз: echeneis naucrates 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясы және жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "кәдімгі жабысқақ балық" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
92. | кесірек | рогатка (бычок четырехрогий) | рогатка (бычок четырехрогий)кесірек Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кесірек – скульпиндер тұқымдасына жататын теңіз және тұщы су шаян балықтарының бір түрі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: fourhorn sculpin 4. Қырғыз: төрт мүйүздүү керчак 5. Өзбек: fourhorn sculpin 6. Түрік: fourhorn sculpin 7. Ағылшын: fourhorn sculpin 8. Испан: myoxocephalus quadricornis 9. Неміс: myoxocephalus quadricornis 10. Француз: gobie a quatre cornes 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "төрт мүйізді балық" нұсқасын ұсынамыз.
| -3 |
93. | қадым | слепушонка | слепушонкақадым Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қадым – кішкентай, дамымаған көздері бар, жер астында өмір сүретін кішкентай кеміргіш. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: köstebek siçanı 4. Қырғыз: сокур момолой 5. Өзбек: ellobius talpinus 6. Түрік: köstebek faresi 7. Ағылшын: mole vole 8. Испан: campanol topo 9. Неміс: maulwurfsmaus 10. Француз: campagnol 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыдағы аудармаларды басшылыққа ала отырып, "соқыр тышқан" нұсқасын ұсынамыз.
| -5 |
94. | қалталы борсық | бандикут (сумчатый барсук) | бандикут (сумчатый барсук)қалталы борсықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қалталы борсық – Австралия мен Жаңа Гвинеяда мекендейтін инфракласты сүтқоректілер отряды. 2. Этимологиясы: ағыл. bandicoot – қалталы борсық 3. Әзербайжан: bandicoot (marsupial porsuq) 4. Қырғыз: бандикут (сары барсук) 5. Өзбек: bandicoot (marsupial bo'rsiq) 6. Түрік: bandicoot (keseli porsuk) 7. Ағылшын: bandicoot (marsupial badger) 8. Испан: bandicoot (tejón marsupial) 9. Неміс: beuteldachs (beuteldachs) 10. Француз: bandicoot (blaireau marsupial) 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Еуразиялық экономикалық одақтың кедендік аумағына әкелуге және (немесе) Еуразиялық экономикалық одақтың кедендік аумағынан әкетуге рұқсат беру тәртібі белгіленген тауарлар тізбесінің 2.7 бөліміне өзгеріс енгізу туралы Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2017 жылғы 4 тамыздағы № 92 шешімінде "бандикус" термині "ұзынтырнақ" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясын басшылыққа ала отырып, "қалталы борсық" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
95. | қарадақ | пикша | пикшақарадақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қарадақ – Мұзды мұхит бассейнінде және Атлантиканың солтүстік бөлігінде мекендейтін, бағалы кәсіптік теңіз балығы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: mezgit balığı 4. Қырғыз: пикша 5. Өзбек: piksha 6. Түрік: mezgit balığı 7. Ағылшын: haddock 8. Испан: eglefino 9. Неміс: schellfisch 10. Француз: eglefin 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Қабылданған халықаралық міндеттемелер шеңберінде өңдеуші өнеркәсіптің отандық тауарлары мен көрсетілетін қызметтерін, сондай-ақ ақпараттық-коммуникациялық көрсетілетін қызметтерді сыртқы нарықтарға ілгерілету бойынша өнеркәсіптік-инновациялық қызмет субъектілері шығындарының бір бөлігін өтеу қағидаларын, өңдеуші өнеркәсіптің отандық тауарлары мен көрсетілетін қызметтерінің, сондай-ақ оларды сыртқы нарықтарға ілгерілету бойынша шығындары ішінара өтелетін ақпараттық-коммуникациялық көрсетілетін қызметтердің тізбесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Сауда және интеграция министрінің міндетін атқарушының 2022 жылғы 1 тамыздағы № 314-НҚ бұйрығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Сауда және интеграция министрінің 2022 жылғы 8 желтоқсандағы № 470-нқ бұйрығында "пикша" термині "пикша" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды және заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, бұл терминнің сәтті қазақша баламасы табылғанша "пикша" нұсқасын ұсынамыз.
| -3 |
96. | қарешкі | снежная коза | снежная козақарешкіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қарешкі – таулы жануар, орман шекарасынан жоғары, жету қиын жерлерде мекендейді. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: qar keçisi 4. Қырғыз: кар теке 5. Өзбек: qor echki 6. Түрік: kar keçisi 7. Ағылшын: snow goat 8. Испан: cabra de nieve 9. Неміс: Schneeziege 10. Француз: chevre des neiges 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "қар ешкісі" нұсқасын ұсынамыз.
| +3 |
97. | қиғашауыз | косорот | косоротқиғашауыз Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қиғашауыз – тұзды балықтар тұқымдасынан шыққан сәулелі қанатты балықтар. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: dəniz dili 4. Қырғыз: косорот 5. Өзбек: dengiz tili 6. Түрік: bayağı dil balığı 7. Ағылшын: solea nasuta 8. Испан: solea nasuta 9. Неміс: solea nasuta 10. Француз: sole 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "теңіз тілі" нұсқасын ұсынамыз.
| +9 |
98. | құмырсқажегіш | муравьед | муравьедқұмырсқажегішСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құмырсқажегіш – тек құмырсқалар мен термиттермен қоректенетін жыртқыш. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: qarışqayeyən 4. Қырғыз: кумурска жегич 5. Өзбек: chumoli yeyuvchi 6. Түрік: karıncayiyen 7. Ағылшын: anteater 8. Испан: oso hormiguero 9. Неміс: ameisenbär 10. Француз: fourmilier 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Жануарларды еріксіз және (немесе) жартылай ерікті жағдайларда ұстау қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2017 жылғы 25 тамыздағы № 354 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2020 жылғы 24 тамыздағы № 199 бұйрығында "муравьеды" термині "аюлар" түрінде қолданылған.
Тарифтік емес реттеу шаралары туралы
Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2015 жылғы 21 сәуірдегі № 30 шешімінда "муравьед" термині "құмырсқақоректі" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: Терминнің дефинициясы мен жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "құмырсқажегіш" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
99. | мысрең | медянка | медянкамысрең Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мысрең – қоңыр қабыршақтары бар улы емес жылан. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: qonur ilan 4. Қырғыз: жез баш жылан 5. Өзбек: silliq ilon 6. Түрік: taçlı yılan 7. Ағылшын: smooth snake 8. Испан: culebra lisa europea 9. Неміс: schlingnatter 10. Француз: coronelle lisse 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Еуразиялық экономикалық одақтың кедендік аумағына әкелудің және (немесе) Еуразиялық экономикалық одақтың кедендік аумағынан әкетудің рұқсат беру тәртібі белгіленген тауарлар тізбесіне өзгеріс енгізу туралы Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2015 жылғы 16 маусымдағы № 67 шешімінде "медянка" термині "сары жылан" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: орысша-қазақша сөздіктердегі аудармаларды басшылыққа ала отырып, "сұр жылан" нұсқасын ұсынамыз.
| -5 |
100. | өрмекші тәрізді маймыл | паукообразная обезьяна | паукообразная обезьянаөрмекші тәрізді маймыл Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өрмекші тәрізді маймыл – кең мұрынды маймылдар тұқымдасы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: hörümçək meymun 4. Қырғыз: жөргөмүш маймыл 5. Өзбек: o'rgimchak maymun 6. Түрік: örümcek maymun 7. Ағылшын: spider monkey 8. Испан: mono arana 9. Неміс: der Spinnenaffe 10. Француз: singe araignee 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "өрмекші тәрізді маймыл" нұсқасын қолдаймыз.
| +5 |
101. | саржақ | желтощек | желтощексаржақ Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Саржақ – тұқы тұқымдас сәулелі қанатты балықтардың түрі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: elopichthys bambusa 4. Қырғыз: сары балык 5. Өзбек: elopichthys bambusa 6. Түрік: elopichthys bambusa 7. Ағылшын: yellowcheek (kanyu) 8. Испан: amarillento del pescado 9. Неміс: gelbfisch 10. Француз: poisson jaune 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Еуразиялық экономикалық одақтың кедендік аумағына әкелудің және (немесе) Еуразиялық экономикалық одақтың кедендік аумағынан әкетудің рұқсат беру тәртібі белгіленген тауарлар тізбесіне өзгеріс енгізу туралы Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2015 жылғы 16 маусымдағы № 67 шешімінде "желтощек" термині "желтощек" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясын басшылыққа ала отырып, "саржақ" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
102. | сарысүңгі, сингиль | сингиль или джулара | сингиль или джуларасарысүңгі, сингильСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сарысүңгі – кефаль тұқымдас, қалың ерінді теңіз сәулелі қанатты балықтар. Сингил немесе джулараны (Chelon aurata) алғаш рет 1810 жылы француз натуралисі Антуан Руссо сипаттаған. 2. Этимологиясы: лат. мugil auratus- "алтын жалатылған" 3. Әзербайжан: singil 4. Қырғыз: сингил 5. Өзбек: chelon auratus 6. Түрік: аltınbaş kefal 7. Ағылшын: Golden grey mullet 8. Испан: galupe 9. Неміс: Goldmeeräsche 10. Француз: мulet doré 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Аң аулау және балық аулау объектілері болып табылатын жануарлардың құнды түрлерінің тізбесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 16 ақпандағы № 18-03/106 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2022 жылғы 15 қыркүйектегі № 615 бұйрығында "сингиль" термині "сингиль" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "сингиль" нұсқасын ұсынамыз.
| +3 |
103. | сауытты аң | броненосец | броненосецсауытты аң Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сауытты аң – сүйекті сауыт жабынған бірден-бір сүтқоректі. 2. Этимологиясы: лат. cingulata - "белдеу сүйегі" 3. Әзербайжан: armadillo 4. Қырғыз: армадильо 5. Өзбек: armadillo 6. Түрік: zırhlı memeli 7. Ағылшын: armadillo 8. Испан: armadillo 9. Неміс: gürteltier 10. Француз: tatou 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясын басшылыққа ала отырып, "сауытты аң" нұсқасын қолдаймыз.
| +5 |
104. | сүйіртұмсық | остронос | остроноссүйіртұмсық Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сүйіртұмсық – кефаль тұқымдас сәулелі қанатты балықтардың түрі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: Kefal balıq 4. Қырғыз: кефаль балыгы 5. Өзбек: kefal balig'i 6. Түрік: kefal balığı 7. Ағылшын: chelon saliens 8. Испан: Pez de nariz aguda 9. Неміс: Scharfschnurfisch 10. Француз: poisson à nez pointu 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Аң аулау және балық аулау объектілері болып табылатын жануарлардың құнды түрлерінің тізбесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 16 ақпандағы № 18-03/106 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2022 жылғы 15 қыркүйектегі № 615 бұйрығында "остронос" термині "сүйіртұмсық" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясы және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "сүйіртұмсық" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
105. | сұлтанбалық | султанка или барабулька | султанка или барабулькасұлтанбалық Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сұлтанбалық – алабұға тәрізділер отрядынан шыққан сәулелі қанатты балықтар. 2. Этимологиясы: түрік. barbunya, итал. barbone, лат. barbus – сақал 3. Әзербайжан: mullus barbatus 4. Қырғыз: муллус барбатус 5. Өзбек: mullus barbatus 6. Түрік: barbunya 7. Ағылшын: red mullet 8. Испан: salmonete 9. Неміс: rotbarbe 10. Француз: rouget 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясын басшылыққа ала отырып, "сұлтанбалық" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
106. | сұр белмүйізді | серый спинорог | серый спинорогсұр белмүйізді Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сұр белмүйізді – белмүйізділер отрядының теңіз сәулелі қанатты балықтарының түрі. 2. Этимологиясы: лат. balistes capriscus; грек. ballo – лақтыру, capriscus – кішкентай ешкі 3. Әзербайжан: boz spinorog 4. Қырғыз: боз триггер балыгы 5. Өзбек: kulrang spinorog 6. Түрік: domuz (çotira) 7. Ағылшын: gray triggerfish 8. Испан: balistes capriscus 9. Неміс: grauer drückerfisch 10. Француз: balistes capriscus 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген түрік тіліндегі аударманы басшылыққа ала отырып, "доңыз балық" нұсқасын ұсынамыз.
| +3 |
107. | сығымырша | удавчик | удавчиксығымырша Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сығымырша – жалғанаяқтылар тұқымдасына жататын жыландар. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: boa ilanı 4. Қырғыз: боа жыланы 5. Өзбек: boʻgʻma iloni 6. Түрік: boa yılanı 7. Ағылшын: boa 8. Испан: boa 9. Неміс: boa constrictor 10. Француз: boa constrictor 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Жануарлардың өзге де шаруашылық мақсаттарда (аң аулау мен балық аулаудан басқа) пайдаланылатын түрлерiнің, жануарлардың шаруашылық мақсаттарда пайдаланылмайтын, бiрақ экологиялық, мәдени және өзге де құндылығы бар түрлерiнің, жануарлардың халықтың денсаулығын сақтау, ауыл шаруашылығы және басқа да үй жануарларын аурудан алдын ала қорғау, қоршаған ортаға зиян келтiрудi болдырмау, ауыл шаруашылығы қызметiне айтарлықтай зиян келтiру қаупiнiң алдын алу мақсатында саны реттелуге тиiс түрлерiнің тізбелерін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2010 жылғы 14 сәуірдегі № 258 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2022 жылғы 21 қыркүйектегі № 620 бұйрығында "удавчик" термині "жылан" түрінде қолданылған.
Қазақстан Республикасының жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану саласындағы заңнамасын бұзумен келтірілген зиянның орнын толтыру мөлшерін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2015 жылғы 27 ақпандағы № 18-03/158 бұйрығында "удавчик" термині "құмжылан" түрінде қолданылған.
Еуразиялық экономикалық одақтың кедендік аумағына әкелудің және (немесе) Еуразиялық экономикалық одақтың кедендік аумағынан әкетудің рұқсат беру тәртібі белгіленген тауарлар тізбесіне өзгеріс енгізу туралы Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2015 жылғы 16 маусымдағы № 67 шешімінде "удавчик" термині "айдаһар" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "айдаһар жылан" нұсқасын ұсынамыз.
| -3 |
108. | сырдақай, сайда | сайда | сайдасырдақай, сайда Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сырдақай – нәлімдер тұқымына жататын теңіз балықтарының бірі. 2. Этимологиясы: лат. Pollachius virens 3. Әзербайжан: sayda 4. Қырғыз: сайда 5. Өзбек: sayda 6. Түрік: sayda 7. Ағылшын: sayda 8. Испан: pollachius virens 9. Неміс: pollachius virens 10. Француз: faneca 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "сайда" нұсқасын ұсынамыз.
| +7 |
109. | теңіз көзауығы, теңіз камбаласы | морская камбала | морская камбала теңіз көзауығы, теңіз камбаласыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Теңіз көзауығы – камбала тұқымдас теңіз балығы. 2. Этимологиясы: лат. pleuronectes platessa; грек. pleura – бүйір, қабырға + грек. nekton – жүзгіш 3. Әзербайжан: dəniz kambala 4. Қырғыз: деңиз камбала 5. Өзбек: dengiz kambalasi 6. Түрік: deniz pisi balığı 7. Ағылшын: sea flounder 8. Испан: lenguado marino 9. Неміс: meeresflunder 10. Француз: limande à queue 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "теңіз камбаласы" нұсқасын ұсынамыз.
| +13 |
110. | теңізшер, теңіз арыстаны | морской лев | морской левтеңізшер, теңіз арыстаныСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Теңізшер – құлақты итбалықтар тұқымдасына жататын сүтқоректі. 2. Этимологиясы: лат. otariinae 3. Әзербайжан: dəniz aslanı 4. Қырғыз: деңиз арстаны 5. Өзбек: dengiz arsloni 6. Түрік: deniz aslanı 7. Ағылшын: sea lion 8. Испан: leon marino 9. Неміс: seelöwe 10. Француз: otarie 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: ;оғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "теңіз арыстаны" нұсқасын ұсынамыз.
| +9 |
111. | тісті балық | зубатка | зубаткатісті балықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тісті балық – алабұға тәрізділер отрядына жататын теңіз балығы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: dişli balıq 4. Қырғыз: тиштүү балык 5. Өзбек: bo'ri baliq 6. Түрік: kurt balığı 7. Ағылшын: wolffish 8. Испан: pez lobo 9. Неміс: seewolf 10. Француз: poisson loup 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Терминнің дефинициясы және жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "тісті балық" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
112. | тұтқышқұйрық | опоссум | опоссумтұтқышқұйрықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Опоссум – Америкада кездесетін қос жатырлы, қалталы жануар. 2. Этимологиясы: амер. үндіс. apuksoum – үлкен ақымақ аң 3. Әзербайжан: opossum 4. Қырғыз: опоссум 5. Өзбек: opossum 6. Түрік: keseli sıçan 7. Ағылшын: opossum 8. Испан: zarigüeya 9. Неміс: opossum 10. Француз: opossum 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "опоссум" нұсқасын ұсынамыз.
| +5 |
113. | үйірсек, балпанбалық, шұбарбалық | густера | густераүйірсек, балпанбалық, шұбарбалық Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шұбар балық – тұқы тұқымдас ұсақ тұщы су балығы. 2. Этимологиясы: лат. blicca bjoerkna
3. Әзербайжан: guster 4. Қырғыз: густера 5. Өзбек: g'ustera 6. Түрік: gustera 7. Ағылшын: gustera 8. Испан: gustera 9. Неміс: güster 10. Француз: gustera 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Балықтардың кәсіпшілік түрлері популяцияларының оңтайлы санының нормативтерін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2020 жылғы 26 наурыздағы №82 бұйрығында "густера" термині "балпанбалық" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: терминнің заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "балпанбалық" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
114. | шортантұмсықты жыланбалық | щукорылые угри | щукорылые угришортантұмсықты жыланбалық Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шортантұмсықты жыланбалық – жыланбалықтар отрядынан шыққан теңіз сәулелі балықтар тұқымдасы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: pike yılanbalığı 4. Қырғыз: тикенектүү жылан 5. Өзбек: pike ilonbaliqlari 6. Түрік: turna balığı 7. Ағылшын: pike - nosed eels 8. Испан: muraenesocidae 9. Неміс: hechtconger 10. Француз: muraenesocidae 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясын басшылыққа ала отырып, "шортантұмсықты жыланбалық" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
115. | шуақбалық | солнечник | солнечникшуақбалық Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шуақбалық – күнсүйгіш тұқымдас теңіз сәулелі балықтар. 2. Этимологиясы: лат. heliozoa, грек. ἥλιος helios – Күн + ζῷον zoon – жануар 3. Әзербайжан: zeus faber 4. Қырғыз: күн балыгы 5. Өзбек: zeus faber 6. Түрік: dülger balığı 7. Ағылшын: zeus faber 8. Испан: pez sol 9. Неміс: petersfisch 10. Француз: poisson solaire 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясы мен этимологиясын басшылыққа ала отырып, "күнсүйгіш балық" нұсқасын ұсынамыз.
| -5 |
116. | «құмырсқа илеуі» торты, «илеу» торты, құмырсқа илеуі (торт), илеу (торт) | торт «муравейник» | торт «муравейник»«құмырсқа илеуі» торты, «илеу» торты, құмырсқа илеуі (торт), илеу (торт)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Құмырсқа илеуі» тәттісі – сары майды ерітіп, қант, қаймақ қосып жақсылап араластырылған және ас содасы мен ұн қосылған тәтті. 2. Этимологиясы: Ресейде шамамен 1980 жылдары таралған үй тәттісінің бір түрі. Түрі құмырсқаның илеуі секілді таушық болған соң «илеу» тәттісі деп аталып кеткен. 3. Әзербайжан: tort "qarışqa yuvası" 4. Қырғыз: "кумурска уясы" торту 5. Өзбек: chumoli keki 6. Түрік: "karınca yuvası" keki 7. Ағылшын: cake "аnthill" 8. Испан: pastel "hormiguero" 9. Неміс: kuchen «ameisenhaufen» 10. Француз: gâteau «fourmilière» 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен этимологиясын, тәттінің сипатын ескере келе «илеу» тәттісі нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +11 |
117. | «қызыл барқыт» торты, қызыл барқыт (торт) | торт «красный бархат» | торт «красный бархат»«қызыл барқыт» торты, қызыл барқыт (торт)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Қызыл барқыт» тәттісі – қою қызыл, ашық қызыл немесе қызыл-қоңыр түсті шоколадты торт. Дәстүрлі түрде кілегейлі ірімшік әйнекейі (глазурь) бар қатпарлы тәтті ретінде дайындалады. Тәттіні дайындау үшін сары май, ұн, какао және қызылша немесе қызыл тағамдық бояғыш қолданылады. 2. Этимологиясы: ағылш. Red Velvet cake, арабша (барқыт) «мақпал» деген сөзге келеді. 3. Әзербайжан: tort "qırmızı məxmər" 4. Қырғыз: "кызыл баркыт" торту 5. Өзбек: qizil baxmal keki 6. Түрік: "kırmızı kadife" kek 7. Ағылшын: red velvet cake 8. Испан: pastel de terciopelo rojo 9. Неміс: roter samt-kuchen 10. Француз: gâteau "velours rouge" 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе «қызыл барқыт» тәттісі» нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
118. | «сүттей аппақ қыз» торты, «аппақ қыз» торты, сүттей аппақ қыз (торт), аппақ қыз (торт) | торт «молочная девочка» | торт «молочная девочка»«сүттей аппақ қыз» торты, «аппақ қыз» торты, сүттей аппақ қыз (торт), аппақ қыз (торт)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Сүттей аппақ қыз» тәттісі – бұл ауа көпіршіктеріне қанықтырылған кілегей мен үлпілдек салмақсыз кремге малынған бірнеше қабаттардан тұратын, өте нәзік ерекше дәмді тәтті. 2. Этимологиясы: неміс тіліндегі (milchmadchen) сөзінен алынған. Сөзбе-сөз аударғанда "сүтші" (сүт жеткізетін қыз) деген мағына береді. 3. Әзербайжан: «südlü qız» tortu 4. Қырғыз: «сүт кыз" торту 5. Өзбек: sutli qiz keki 6. Түрік: «sütlü kız» pastası 7. Ағылшын: cake «milk girl» 8. Испан: pastel «chica de leche» 9. Неміс: kuchen «milchmädchen» 10. Француз: gâteau «milk girl» 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын, этимологиясын ескере келе «сүтші қыз» тәттісі нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
119. | автоұнөлшеу | автомукомер | автомукомеравтоұнөлшеу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Автоұнөлшеу – ұн және басқа сусымалы ингредиенттерді мөлшерлейтін құрал. 2. Этимологиясы: еж. грек. αὐτός auto – өздігінен 3. Әзербайжан: avtomuqomer 4. Қырғыз: автомукомер 5. Өзбек: unni tortish mashinasi 6. Түрік: otomatik un tartma makinesi 7. Ағылшын: automatic flour weighing machine 8. Испан: bascula automatica de harina 9. Неміс: automatische mehlwaage 10. Француз: peseuse automatique de farine 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің әскери мүлкін (азық-түлік қызметінің техникасын) пайдалануды ұйымдастыру жөніндегі нұсқаулықты бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2022 жылғы 5 желтоқсандағы № 1168 бұйрығында "автомукомер" термині "авто ұн өлшегіш" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды және заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "автоұнөлшегіш" нұсқасын ұсынамыз.
| -5 |
120. | ағаш қасық | деревянная ложка | деревянная ложкаағаш қасықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ағаш қасық – ағаштан жасалған қасық. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: taxta qaşıq 4. Қырғыз: жыгач кашык 5. Өзбек: yog'och qoshiq 6. Түрік: tahta kaşık 7. Ағылшын: wooden spoon 8. Испан: cuchara de madera 9. Неміс: holzlöffel 10. Француз: cuillere en bois 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің міндетін атқарушының 2016 жылғы 12 тамыздағы № 499 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 14 қазандағы № 422 бұйрығында "деревянная ложка" термині "ағаш қасық" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды және заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "ағаш қасық" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
121. | ағаш ожау | деревянный черпак | деревянный черпакағаш ожауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ағаш ожау – ағаштан жасалған, қымыз құюға арналған ыдыс. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: taxta çömçə 4. Қырғыз: жыгач чөмүч 5. Өзбек: yog'och paqir 6. Түрік: ahşap kepçe 7. Ағылшын: wooden ladle 8. Испан: cucharon de madera 9. Неміс: holzkelle 10. Француз: louche en bois 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "ағаш ожау" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
122. | ағаш тегене | деревянная чаша | деревянная чашаағаш тегенеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ағаш тегене – ағаштан жасалған шұңғыл тік жиек ыдыс. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: taxta qab 4. Қырғыз: жыгач идиш 5. Өзбек: ahşap kase 6. Түрік: ahşap kase 7. Ағылшын: wooden bowl 8. Испан: cuenco de madera 9. Неміс: holzschale 10. Француз: bol en bois 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Республикалық меншіктің кейбір мәселелері туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 7 сәуірдегі № 179 қаулысында "деревянная чаша" термині "ағаштан жасалған тостаған" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "ағаш тегене" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
123. | адамтамыр, женьшень | женьшень | женьшеньадамтамыр, женьшеньСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Адамтамыр, женьшень – Қиыр Шығыста өсетін қытай медицинасында тамыр дәрі есебінде қолданылатын өсімдік. 2. Этимологиясы: қыт. 人參 rénshen – женьшень 3. Әзербайжан: jenşen 4. Қырғыз: женьшень 5. Өзбек: ginseng 6. Түрік: ginseng 7. Ағылшын: ginseng 8. Испан: ginseng 9. Неміс: ginseng 10. Француз: ginseng 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Тарифтік емес реттеу шаралары туралы Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2015 жылғы 21 сәуірдегі № 30 шешімінда "женьшень" термині "адамтамыр" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: Терминнің дефинициясы мен заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "адамтамыр" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
124. | ажарланған күріш, тегістелген күрiш | рис шлифованный | рис шлифованныйажарланған күріш, тегістелген күрiш Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ажарланған күрiш – сыртқы қауызы мен қабығы тазарған, ақталған күрiш. 2. Этимологиясы: нем. schliefen – тегіс ету 3. Әзербайжан: cilalanmış pirinç 4. Қырғыз: тегизделген күрүч 5. Өзбек: cho ' zilgan guruch 6. Түрік: cilalanmış pirinç 7. Ағылшын: polished rice 8. Испан: arroz descascarillado (pulido) 9. Неміс: geschliften reis 10. Француз: riz blanchi 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Ең төмен күнкөріс деңгейінің шамасын есептеу қағидаларын бекіту туралы және азық-түлік емес тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге шығыстардың тіркелген үлесін белгілеу туралы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің м.а. 2015 жылғы 27 шілдедегі № 623 және Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің м.а. 2015 жылғы 31 шілдедегі № 585 бірлескен бұйрығында "рис шлифованный" термині "тегістелген күріш" түрінде қолданылған.
Әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының тізбесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Сауда және интеграция министрінің 2023 жылғы 11 мамырдағы № 166-НҚ бұйрығында "рис шлифованный" термині "тазартылған күріш" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "тегістелген күріш" нұсқасын ұсынамыз.
| -9 |
125. | аз ақуызды (нәруызды) емдәм | малобелковая диета, низкобелковая диета | малобелковая диета, низкобелковая диетааз ақуызды (нәруызды) емдәмСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аз ақуызды (нәруызды) емдәм – жануарлар ақуызын тұтынуды шектейтін, емдік ұсыныстарға сәйкес арнайы емдәм. 2. Этимологиясы: грек. δίαιτα diaita – өмір салты 3. Әзербайжан: az proteinli pəhriz 4. Қырғыз: аз белоктуу диета 5. Өзбек: kam proteinli parhez 6. Түрік: düşük proteinli diyet 7. Ағылшын: low-protein diet 8. Испан: dieta baja en proteinas 9. Неміс: proteinarme diät 10. Француз: regime pauvre en proteines 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: термин дефинициясы мен жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, терминнің ықшамдау баламасы табылғанша "аз ақуызды емдәм" нұсқасын қолдаймыз.
| -1 |
126. | аз-аздан тамақтандыру, бөліп тамақтандыру | дробное питание | дробное питаниеаз-аздан тамақтандыру, бөліп тамақтандыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аз-аздан тамақтандыру, бөліп тамақтандыру – белгілі бір уақыт аралығында бес немесе одан да көп тағамнан тұратын тамақтану жүйесі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: fraksiyalı yeməklər 4. Қырғыз: фракциялык тамактануу 5. Өзбек: fraksiyonel ovqatlar 6. Түрік: kesirli öğünler 7. Ағылшын: fractional meals 8. Испан: comidas fraccionadas 9. Неміс: fraktionierte mahlzeiten 10. Француз: repas fractionnes 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "аз-аздан тамақтану, бөліп тамақтану" нұсқасын ұсынамыз.
| +1 |
127. | азық-түлiк қоймасы, азық қамбасы | продовольственный склад | продовольственный складазық-түлiк қоймасы, азық қамбасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Азық-түлiк қоймасы, азық қамбасы – тауарлық-материалдық қорларды қабылдауға, орналастыруға және сақтауға, содан кейін өнімді тікелей қоғамдық тамақтандыру өндірісіне жіберуге арналған ғимарат. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: qida anbarı 4. Қырғыз: азык-түлүк кампасы 5. Өзбек: oziq-ovqat ombori 6. Түрік: gıda deposu 7. Ағылшын: food warehouse 8. Испан: almacen de alimentos 9. Неміс: lebensmittellager 10. Француз: entrepot alimentaire 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Тамақ өнімдерінің көтерме және бөлшек сауда объектілеріне қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 4 тамыздағы № ҚР ДСМ -73 бұйрығында "продовольственный склад" термині "азық-түлік қоймасы" түрінде қолданған. 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып,"азық-түлiк қоймасы" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
128. | азық-түлiк шикізаты | продовольственное сырье | продовольственное сырьеазық-түлiк шикізатыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Азық-түлiк шикізаты – тамақ өнімдерін өндіру үшін қолданылатын өсімдік, жануарлар, микробиологиялық және минералды заттардың әртүрлі объектілері. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: qida xammalı 4. Қырғыз: азык-түлүк сырьесу 5. Өзбек: oziq-ovqat xom ashyosi 6. Түрік: gıda hammaddeleri 7. Ағылшын: food raw materials 8. Испан: materias primas alimentarias 9. Неміс: lebensmittelrohstoffe 10. Француз: matieres premieres alimentaires 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2014 жылғы 26 мамырдағы № 80 шешіміне өзгерістер енгізу туралы
Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2017 жылғы 7 қарашадағы № 145 шешімінде "продовольственное сырье" термині "азық-түлiк шикізаты" және "азық-түлiктік шикізат" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "азық-түлiк шикізаты" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
129. | ақбалық | белорыбица | белорыбицаақбалық Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ақбалық – денесінің ұзындығы – 120 сантиметрге, салмағы – 14 килограмға дейін баратын ірі балық. 2. Этимологиясы: лат. stenodus leucichthus – ақбалық немесе сылан 3. Әзербайжан: ağ balıq 4. Қырғыз: ак лосось, ак балык 5. Өзбек: oq baliq 6. Түрік: beyaz balık 7. Ағылшын: whitefish 8. Испан: el pez blanco 9. Неміс: weißlachs 10. Француз: poisson blanc 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану саласындағы заңнамасын бұзумен келтірілген зиянның орнын толтыру мөлшерін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2015 жылғы 27 ақпандағы № 18-03/158 бұйрығында "белорыбица" термині "ақбалық" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды және заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "ақбалық" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
130. | ақжелкен | петрушка | петрушкаақжелкен Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ақжелкен – шатыршагүлділер тұқымдасына жататын бір немесе екі жылдық өсімдік. 2. Этимологиясы: лат. petroselinum - бұйра ақжелкен 3. Әзербайжан: cəfəri 4. Қырғыз: петрушка 5. Өзбек: maydanoz 6. Түрік: maydanoz 7. Ағылшын: parsley 8. Испан: perejil 9. Неміс: petersilie 10. Француз: persil 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Бейбiт уақытқа арналған Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерiн азық-түлiкпен, азықпен, жабдықпен, асханалық-асүйлік ыдыспен және азық-түлік қызметінің техникасымен жабдықтау нормаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2015 жылғы 18 маусымдағы № 353 бұйрығында "петрушка" термині "желкек" түрінде қолданылған.
Тамақ өнімдерін тұтынудың ғылыми негізделген физиологиялық нормаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2016 жылғы 9 желтоқсандағы № 503 бұйрығында "петрушка" термині "ақжелкен" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: Терминнің дефинициясы мен заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "ақжелкен" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
131. | ақжелкен сабақтары | стебли петрушки | стебли петрушкиақжелкен сабақтары Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ақжелкен сабақтары – ақжелкен жапырақтарын негізгі, қалың сабақта ұстап тұратын өте жұқа сабақтар. Гүлді сабақтар екінші жылы пайда болады. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: cəfəri sapları 4. Қырғыз: петрушка сабактары 5. Өзбек: petruska ildizlari 6. Түрік: maydanoz sapları 7. Ағылшын: parsley stalks 8. Испан: tallos de perejil 9. Неміс: petersilienstangen 10. Француз: tiges de persil 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "ақжелкен сабақтары" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
132. | ақжиде, итжидек | белладонна | белладоннаақжиде, итжидекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ақжиде, итжидек – алқалар тұқымдасына жататын көп жылдық жарық сүйгіш, шөптесін өсімдік. 2. Этимологиясы: итал. belladonna – әдемі әйел 3. Әзербайжан: belladonna 4. Қырғыз: белладонна 5. Өзбек: belladonna 6. Түрік: belladonna 7. Ағылшын: belladonna 8. Испан: belladona 9. Неміс: belladonna 10. Француз: belladone 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Тарифтік емес реттеу шаралары туралы Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2015 жылғы 21 сәуірдегі № 30 шешімінде "белладонна" термині "итжидек" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: Терминнің дефинициясы мен заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "итжидек" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
133. | ақжұпар шайы; жасмин шайы | жасминовый чай | жасминовый чайақжұпар шайы; жасмин шайыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ақжұпар шайы – ақжұпар гүлдері қосылған шай. 2. Этимологиясы: лат. jasminum, парсы یاسمین – ясемин 3. Әзербайжан: yasemin çayı 4. Қырғыз: жасмин чайы 5. Өзбек: yasemin choyi 6. Түрік: yasemin çayı 7. Ағылшын: jasmine tea 8. Испан: té de jazmín 9. Неміс: Jasmintee 10. Француз: the au jasmin 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Терминнің дефинициясын басшылыққа ала отырып, "ақжұпар шайы" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
134. | ақсерке | семга | семгаақсерке Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ақсерке – Солтүстік Атлант және Тынық мұхиттарында, Қара, Азов және Баренц теңіздерінде кездесетін қызыл балық. Балықтың өнеркәсіптік түрі және әртүрлі тағамдарда, соның ішінде сушиде қолданылады. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: qızılbalıq 4. Қырғыз: семга 5. Өзбек: qizil baliq 6. Түрік: somon 7. Ағылшын: salmon 8. Испан: salmon 9. Неміс: lachs 10. Француз: saumon 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы туристік индустриясының перспективалы бағыттарын дамыту жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған бағдарламаны бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 11 қазандағы №1048 Қаулысында "семга" термині "ақсерке" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: терминнің Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "ақсерке" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
135. | ақшабақ | тяпуга | тяпугаақшабақ Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ақшабақ – ақ түсті ұсақ көл балығы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: hamsi 4. Қырғыз: күл чабагы 5. Өзбек: hamsi 6. Түрік: hamsi 7. Ағылшын: whitebait 8. Испан: sardina 9. Неміс: weißköder 10. Француз: appat blanc 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясын басшылыққа ала отырып, "ақшабақ" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
136. | алма бәліші, шарлотта бәліші | шарлотка | шарлоткаалма бәліші, шарлотта бәліші Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Алма бәліші – алманы қамырға орап пісірген тәттінің атауы. Француздің тәтті тағамы. 2. Этимологиясы: француздың "charlotte" деген сөзінен алынған. 3. Әзербайжан: charlotte ilə pasta 4. Қырғыз: шарлотта пирогу 5. Өзбек: sharlotta pirogi 6. Түрік: charlotte pastası 7. Ағылшын: charlotte pie 8. Испан: pastel de charlotte 9. Неміс: charlotte pie 10. Француз: tarte charlotte 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе «шарлотта бәліші» нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +7 |
137. | американо | американо | американоамериканоСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Американо – эспрессо және су қосу арқылы дайындалатын кофе түрі. 2. Этимологиясы: итал. сaffe americano – америкалық кофе 3. Әзербайжан: americano 4. Қырғыз: американо 5. Өзбек: americano 6. Түрік: americano 7. Ағылшын: americano 8. Испан: americano 9. Неміс: americano 10. Француз: americano 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "американо" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
138. | арақ | водка | водкаарақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Арақ – ректификатталған этил спиртінің сумен қосындысынан тұратын күшті масайтқыш (алькогольді) ішімдік. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: araq 4. Қырғыз: арак 5. Өзбек: aroq 6. Түрік: votka 7. Ағылшын: vodka 8. Испан: vodka 9. Неміс: wodka 10. Француз: vodka 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Арақтарға және айрықша арақтарға, тауар шығарылған жердің атауы қорғалған арақтарға, күштілігі жоғары ликер-арақ бұйымдарына, коньяк пен брендиге ең төмен бөлшек сауда бағаларын белгілеу туралы Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Қаржы министрінің 2023 жылғы 4 шiлдедегi № 740 бұйрығында "водка" термині "арақ" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды және заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "арақ" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
139. | арық ет, жасық ет, майсыз ет | постное мясо | постное мясоарық ет, жасық ет, майсыз ет Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Арық ет, жасық ет – тым арық майсыз ет. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: yağsız ət 4. Қырғыз: арык эт 5. Өзбек: yog'siz go'sht 6. Түрік: yağsız et 7. Ағылшын: lean meat 8. Испан: carne magra 9. Неміс: mageres fleisch 10. Француз: viande maigre 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "майсыз ет" нұсқасын ұсынамыз.
| +5 |
140. | аспартам | аспартам | аспартамаспартам Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аспартам – тағамға тәтті дәм беруші, қантты алмастырушы, ақ кристал тәрізді, қарапайым қанттан 200 есе тәттірек, иіссіз, жасанды тағамдық қоспа. 2. Этимологиясы: ағыл. aspartame; L-aспартил-L-фенилаланин–аспартам 3. Әзербайжан: aspartam 4. Қырғыз: аспартам 5. Өзбек: aspartam 6. Түрік: aspartam 7. Ағылшын: aspartame 8. Испан: aspartamo 9. Неміс: aspartam 10. Француз: aspartame 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Ерікті негізде қолданылуы нәтижесінде Кеден одағының "Тағамдық қоспалар, хош иістендіргіштер және технологиялық қосалқы құралдардың қауіпсіздік талаптары" (КО ТР 029/2012) техникалық регламенті талаптарының сақталуы қамтамасыз етілетін халықаралық және өңірлік (мемлекетаралық) стандарттардың, олар болмаған жағдайда – ұлттық (мемлекеттік) стандарттардың және Кеден одағының "Тағамдық қоспалар, хош иістендіргіштер және технологиялық қосалқы құралдардың қауіпсіздік талаптары" (КО ТР 029/2012) техникалық регламентінің талаптарын қолдану мен орындау және техникалық реттеу объектілерінің сәйкестігін бағалау үшін қажетті үлгілерді іріктеп алу ережелерін қоса алғанда, зерттеулер (сынақтар) мен өлшеулердің қағидалары мен әдістерін қамтитын халықаралық және өңірлік (мемлекетаралық) стандарттардың, олар болмаған жағдайда – ұлттық (мемлекеттік) стандарттардың тізбесі туралы Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2018 жылғы 7 ақпандағы №21 шешімінде "аспартам" термині "аспартам" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды және заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "аспартам" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
141. | асшебер, аспаз | кулинар | кулинарасшебер, аспаз Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Асшебер, аспаз – қоғамдық тамақтану орталықтарында ас әзірлеумен, жаңа тағамдар ойлап табумен айналысатын мамандық иесі. 2. Этимологиясы: лат. culina – ас үй 3. Әзербайжан: aşpaz 4. Қырғыз: ашпозчу 5. Өзбек: aşpaz 6. Түрік: aşçı 7. Ағылшын: cook 8. Испан: cocinero 9. Неміс: koch 10. Француз: cuisinier 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: 2016-2017 оқу жылына мемлекеттік білім беру тапсырысын бекіту туралы
Ақмола облысы әкімдігінің 2016 жылғы 31 тамыздағы № А-10/426 қаулысында "аспаз" термині қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "аспаз" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
142. | ашық түсті сыра, жеңіл сыра | пиво светлое | пиво светлоеашық түсті сыра, жеңіл сыраСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ашық түсті сыра – төменгі ашыту арқылы алынған, ашық алтын реңкті алкоголі аз ішімдік. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: yüngül pivə 4. Қырғыз: жеңил сыра 5. Өзбек: engil pivo 6. Түрік: hafif bira 7. Ағылшын: light beer 8. Испан: cerveza light 9. Неміс: leichtbier 10. Француз: biere legere 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "жеңіл сыра" нұсқасын ұсынамыз.
| +7 |
143. | ашытқы қамыр | опара | опараашытқы қамырСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ашытқы қамыр – ұн, су және ашытқы немесе қамыр ашытқысын илеу арқылы алынған наубайхана өндірісінің жартылай дайын өнімі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: maya xəmiri 4. Қырғыз: ачыткы камыры 5. Өзбек: xamirturush xamiri 6. Түрік: mayalı hamur 7. Ағылшын: yeast dough 8. Испан: masa de levadura 9. Неміс: hefeteig 10. Француз: pate a levure 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "ашытқы қамыр" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
144. | әйнекей | глазурь | глазурьәйнекей Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Әйнекей – жемістерді салып қайнататын немесе ұн өнімдерінің бетіне жағатын қалың қант шәрбаты. 2. Этимологиясы: немісше "glas" - "шыны, әйнек" дегенді білдіреді. 3. Әзербайжан: buzlanma 4. Қырғыз: глазурь 5. Өзбек: muzlash 6. Түрік: sır 7. Ағылшын: glaze 8. Испан: glaseado 9. Неміс: glasur 10. Француз: glaçure 11. Бекітілген нұсқасы: шыңылтыр (хим.) - глазурь (2006) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын өзге салалардағы бекітілген «шыңылтыр» сөзінің мәнін түсіне отырып, тек кескін, түр жағынан ұқсастығын елеп-екшеп берілген «әйнекей» нұсқасын тағамтану саласына қатысты термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +5 |
145. | бабл шай | бабл-чай (бабл-ти) | бабл-чай (бабл-ти)бабл шай Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бабл шай – шайдан (жасыл немесе қара), сүттен немесе жеміс шырынынан, кейде кофеден тұратын шай сусыны, оған тапиока шарлары, желе кесектері және шырынмен толтырылған желе шарлары қосылады. 2. Этимологиясы: ағыл. bubble – көпіршік 3. Әзербайжан: bubble çayı 4. Қырғыз: бубл-чай 5. Өзбек: ko'pikli choy 6. Түрік: bubble çayı 7. Ағылшын: bubble tea 8. Испан: té babble 9. Неміс: bubble tea 10. Француз: bubble tea 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, бұл терминнің сәтті қазақша баламасы табылғанша "бабл шай" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
146. | балғын көкөніс салаты | салат из свежих овощей | салат из свежих овощейбалғын көкөніс салаты Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Балғын көкөніс салаты – көктем мен жазға тән қарапайым маусымдық көкөністерден жасалған жеңіл, сергітетін және қоректік тағам. 2. Этимологиясы: итал. salata – тұздалған нәрсе 3. Әзербайжан: təzə tərəvəz salatı 4. Қырғыз: жаңы жашылча салаты 5. Өзбек: yangi sabzavotli salat 6. Түрік: taze sebze salatası 7. Ағылшын: fresh vegetable salad 8. Испан: ensalada de verduras frescas 9. Неміс: frischer gemüsesalat 10. Француз: salade de légumes frais 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясын және жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "балғын көкөніс салаты" нұсқасын қолдаймыз.
| -5 |
147. | балқуырдақ | балкуырдак | балкуырдакбалқуырдақ Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Балқуырдақ – жаңа сойылған жас малдың етін сопақшалап, жіңішке турап алып тұзы, пияз сияқты ащы-тұщы дәмдеуіштер салып піскен сүттің бетінен алынған қаймаққа салып қуыратын жеңсік ас. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: balquirdak 4. Қырғыз: балкырдак 5. Өзбек: balqo'rdak 6. Түрік: balkuyrdak 7. Ағылшын: bal kuyrdak 8. Испан: bal kuyrdak 9. Неміс: ball kuyrdak 10. Француз: bal kuyrdak 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ұлттық тілдегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
148. | балшекер | балшекер | балшекербалшекер Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Балшекер – балдан қайнатып жасалған шекер, қант. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: balşeker 4. Қырғыз: балшекер 5. Өзбек: shirinliklar 6. Түрік: balşeker 7. Ағылшын: balsheker 8. Испан: balsheker 9. Неміс: balscheker 10. Француз: balsheker 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "балшекер" нұсқасын ұсынамыз.
| +13 |
149. | бастабақ | бастабак | бастабакбастабақ Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бастабақ – қазақтың тұрмыстық салты бойынша, сыйлы қонақтарға, жасы үлкендерге тартылатын сыбаға. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: baştabaq 4. Қырғыз: бастабак 5. Өзбек: katta tabak 6. Түрік: bastabak 7. Ағылшын: bastabac 8. Испан: bastabac 9. Неміс: bastabak 10. Француз: bastabac 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясын басшылыққа ала отырып, "бастабақ" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
150. | бәліш | пирог | пирогбәліш Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бәліш – салмасы бар пісірілген немесе қуырылған қамырдан жасалған тағам. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: çörək 4. Қырғыз: пирог 5. Өзбек: pirog 6. Түрік: börek 7. Ағылшын: pie 8. Испан: tarta 9. Неміс: kuchen 10. Француз: tarte 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбiр шешiмдерiне өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 20 сәуірдегі № 225 қаулысында "пирог" термині "пирог" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды және заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, бұл терминнің сәтті қазақша баламасы табылғанша "пирог" нұсқасын ұсынамыз.
| +8 |
151. | бесiндiк ас, екінді шай, бесін ас | полдник | полдникбесiндiк ас, екінді шай, бесін асСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бесіндік ас – түскі және кешкі ас арасындағы жеңіл тамақ. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: günorta çayı 4. Қырғыз: түштөн кийинки чай 5. Өзбек: tushdan keyin choy 6. Түрік: ikindi çayı 7. Ағылшын: afternoon tea 8. Испан: té de la tarde 9. Неміс: brotzeit 10. Француз: goûter 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Денсаулық сақтау және білім беру ұйымдарында тамақтану стандарттарын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 21 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-302/2020 бұйрығында "полдник" термині "бесін ас" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген түрік тіліндегі аударманы басшылыққа ала отырып, "екінді шайы" нұсқасын ұсынамыз.
| +5 |
152. | биоөнім | биопродукт | биопродуктбиоөнімСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биоөнім – ашытатын микроорганизмдерді пайдалана отырып, ашытқылау процесінде және (немесе) одан кейін монодақылдардағы немесе қауымдастықтардағы пробиотиктердің тірі дақылдарын және (немесе) пребиотиктерді қоса отырып дайындалатын сүтті қайта өңдеудің байытылған өнімі. 2. Этимологиясы: еж. грек. βίος – өмір 3. Әзербайжан: bioməhsul 4. Қырғыз: биопродукт 5. Өзбек: biomahsulot 6. Түрік: biyoürün 7. Ағылшын: bioproduct 8. Испан: bioproducto 9. Неміс: bioprodukt 10. Француз: bioproduit 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Басым Еуразиялық технологиялық платформаларды қалыптастыру туралы Еуразиялық Экономикалық Кеңес комиссиясының 2016 жылғы 18 қазандағы № 32 Өкімінде "биопродукт" термині "биоөнім" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "биоөнім" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
153. | бір салым шай, қайнатым, демдеме | заварка | заваркабір салым шай, қайнатым, демдеме Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бір салым шай, демдеме – қою шай қайнатпасы (әдетте сумен сұйылтуға арналған). 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: qaynaq 4. Қырғыз: кайнатым 5. Өзбек: choy barglari 6. Түрік: dem 7. Ағылшын: brewing 8. Испан: té 9. Неміс: aufbrühen 10. Француз: remplissage 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: термин дефинициясы мен жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "демдеме" нұсқасын қолдаймыз.
| +5 |
154. | боза | боза | бозабозаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Боза – дәнді дақылдардан ашытып жасалатын ежелгі сусын. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: bosa 4. Қырғыз: боза 5. Өзбек: boza 6. Түрік: boza 7. Ағылшын: boza 8. Испан: boza 9. Неміс: boza 10. Француз: boza 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "боза" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
155. | бөктірілген сиыр етi | говядина в собственном соку | говядина в собственном сокубөктірілген сиыр етiСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бөктірілген сиыр етi – май, тұз, дәмдеуіштер және қоюландырылған сорпа қосылған, банкаларға салынған, герметикалық жабылған және зарарсыздандырылған ақшыл сиыр етінен жасалған консервілер. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: mal əti öz şirəsində 4. Қырғыз: уйдун эти өзүнүн ширесинде 5. Өзбек: O'z sharbatida mol go'shti 6. Түрік: kendi suyunda haşlanmış dana eti 7. Ағылшын: beef in its own juice 8. Испан: carne de res en su propio jugo 9. Неміс: rindfleisch im eigenen saft 10. Француз: boeuf dans son jus 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Терминнің дефинициясы мен жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "бөктірілген сиыр еті" нұсқасын қолдаймыз.
| -9 |
156. | буқазан | пароварка | пароваркабуқазанСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Буқазан – тамақты буға пісіретін құрылғы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: ikiqat qazan 4. Қырғыз: буу казан 5. Өзбек: ikki qavatli qozon 6. Түрік: düdüklü tencere 7. Ағылшын: steamer 8. Испан: olla vaporera 9. Неміс: dampfgarer 10. Француз: cuiseur vapeur 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік органдарын асханалық-асүйлік жабдықпен және ыдыспен жабдықтау нормаларын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Төрағасының 2017 жылғы 16 қазандағы № 95/қе бұйрығында "пароварка" термині "бумен пісіргіш", "бумен пісіретін аппарат" түрінде қолданылған.
"Бурабай даму" жауапкершілігі шектеулі серіктестігін құру туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 3 наурыздағы № 105 қаулысында "пароварка" термині "бумен пісіру ыдысы" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "буқазан" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
157. | бутерброд | бутерброд | бутербродбутерброд Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бутерброд – үстіне кез келген өнім түрі жағылған немесе қойылған нан немесе тоқаш өнімі. 2. Этимологиясы: немісше (butterbrot) "нан мен май" дегенді білдіреді. 3. Әзербайжан: sendviç 4. Қырғыз: сэндвич 5. Өзбек: sendvich 6. Түрік: sandviç 7. Ағылшын: sandwich 8. Испан: bocadillo 9. Неміс: belegtes brot 10. Француз: sandwich 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен этимологиясын, тамақ түрінің ерекшелігін ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
158. | бүйрекше | пончик | пончикбүйрекше Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бүйрекше – дөңгелек немесе сақина пішінді, салмасы бар немесе салмасы жоқ қуырылған нан-тоқаш өнім. 2. Этимологиясы: поляк. pączek – дөңгелек тәтті қуырылған бәліш 3. Әзербайжан: pişi 4. Қырғыз: пончик 5. Өзбек: donut 6. Түрік: tatlı çörek 7. Ағылшын: doughnut 8. Испан: buñuelo 9. Неміс: donut 10. Француз: donut 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Коммуналдық қазыналық кәсiпорындар өндiретiн және өткізетін тауарлардың (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің) бағаларын белгілеу туралы" Қарағанды облысы әкімдігінің 2022 жылғы 4 наурыздағы № 12/01 қаулысына өзгеріс пен толықтырулар енгізу туралы Қарағанды облысының әкімдігінің 2023 жылғы 2 мамырдағы №28/01 қаулысында "пончик термині "пончик" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, бұл терминнің сәтті қазақша баламасы табылғанша "пончик" нұсқасын ұсынамыз.
| +13 |
159. | бүрме (тағам) | бурме | бурмебүрме (тағам) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бүрме – кесектеп тұралған етті өзінің майы мен сөліне бұқтырып дайындайтын (пісірілетін) тағам түрі. Жергілікті жерлерде мұндай тағамды бөртпе, көмбе, қарын бөртпе деп те атайды. Байырғы ортада осындай тәсілмен пісірілген етті суыған соң қарынға салып, тоңазытып қойып, көп ретте сапарға шыққан жолаушылар жолазыққа тұтынған. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: karın dolması 4. Қырғыз: бурме 5. Өзбек: karın dolma 6. Түрік: karın dolması 7. Ағылшын: burme 8. Испан: burme 9. Неміс: burme 10. Француз: burme 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясын және жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "бүрме" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
160. | бүрме нан | кулебяка | кулебякабүрме нанСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бүрме нан – ет, балық және т. б. қосылған сопақша бәліш. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: kulebyaka 4. Қырғыз: кулебяка 5. Өзбек: kulebyaka 6. Түрік: kulebyaka 7. Ағылшын: coulibiac 8. Испан: coulibiac 9. Неміс: kulebjak 10. Француз: koulibiak 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Терминнің дефинициясын басшылыққа ала отырып, "бүрме нан" нұсқасын қолдаймыз.
| +10 |
161. | виски | виски | вискивискиСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. виски – ашыту, божу, айыру және емен бөшкелерінде ұзақ уақытқа созылған сақтау үрдістерін пайдаланып, әртүрлі астық түрлерінен алынған күшті хош иісті алкогольді сусын. 2. Этимологиясы: кельт. uisge beatha – тірі су 3. Әзербайжан: viski 4. Қырғыз: виски 5. Өзбек: viski 6. Түрік: viski 7. Ағылшын: whisky 8. Испан: whisky 9. Неміс: whisky 10. Француз: whisky 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Электрондық шот-фактуралар ақпараттық жүйесінің "Виртуалдық қойма" модулі арқылы электрондық шот-фактуралар жазып берілетін тауарлар тізбесін бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің Бірінші орынбасары - Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2019 жылғы 23 сәуірдегі № 384 бұйрығында "виски" термині "виски" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "виски" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
162. | глинтвейн | глинтвейн | глинтвейнглинтвейн Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Глинтвейн – қызыл шарапқа қант және дәмдеуіштер қосып қыздырылған ыстық ішімдік. 2. Этимологиясы: нем. glühender wein – ыстық шарап 3. Әзербайжан: isti şərab 4. Қырғыз: глинтвейн 5. Өзбек: issiq sharob 6. Түрік: sıcak şarap 7. Ағылшын: mulled wine 8. Испан: vino caliente 9. Неміс: glühwein 10. Француз: vin chaud 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "глинтвейн" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
163. | глясе | глясе | глясеглясеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Глясе – кофеден жасалатын балмұздақ қосылған салқын сусын. 2. Этимологиясы: фр. glace – мұздай, мұздатылған 3. Әзербайжан: buzlu qəhvə 4. Қырғыз: муздак кофе 5. Өзбек: muzli qahva 6. Түрік: buzlu kahve 7. Ағылшын: iced coffee 8. Испан: cafe helado 9. Неміс: eiskaffee 10. Француз: cafe glace 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген түрік тіліндегі аударманы басшылыққа ала отырып, "мұзды кофе" нұсқасын ұсынамыз.
| +13 |
164. | гүлшетен | розмарин | розмарингүлшетенСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гүлшетен – биіктігі 3-6 метрге дейін жететін майшетен тұқымдас бұта. 2. Этимологиясы: лат. ros marinus «теңіз шығы» 3. Әзербайжан: rozmarin 4. Қырғыз: розмарин 5. Өзбек: bibariya 6. Түрік: biberiye 7. Ағылшын: rosemary 8. Испан: romero 9. Неміс: rosmarin 10. Француз: romarin 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Қазақстан Республикасында пайдалануға ұсынылатын Селекциялық жетістіктердің мемлекеттік тізілімін және ауыл шаруашылығы өсімдіктерінің перспективалы сорттарының тізбесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2009 жылғы 30 шілдедегі № 434 бұйрығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2017 жылғы 20 қаңтардағы № 22 бұйрығында "розмарин" термині "розмарин" түрінде берілген. 13. Ұсыныстар: Терминнің дефинициясын басшылыққа ала отырып, "гүлшетен" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
165. | дәмкүшейткіш | усилитель вкуса | усилитель вкусадәмкүшейткішСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәмкүшейткіш – тағам өнімдерінің дәмін және (немесе) хош иісін жақсартуға және (немесе) өзгертуге арналған тағамдық қоспа. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: dad gücləndiricisi 4. Қырғыз: даам күчөткүч 5. Өзбек: lazzat kuchaytirgich 6. Түрік: tat güçlendirici 7. Ағылшын: flavor enhancer 8. Испан: potenciador del sabor 9. Неміс: geschmacksverstärker 10. Француз: exhausteur de gout 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "дәмкүшейткіш" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
166. | еттартқыш; ет тартқыш | мясорубка | мясорубкаеттартқыш; ет тартқышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Еттартқыш – етті турап майдалайтын электрлі жетегі бар немесе қолмен айналдыратын машина. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: ətçəkən maşın 4. Қырғыз: эт туурагыч 5. Өзбек: go'sht maydalagich 6. Түрік: kıyma makinesi 7. Ағылшын: mincer 8. Испан: capoladora 9. Неміс: fleischwolf 10. Француз: hachoir 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік органдарын асханалық-асүйлік жабдықпен және ыдыспен жабдықтау нормаларын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Төрағасының 2017 жылғы 16 қазандағы № 95/қе бұйрығында "мясорубка" термині "ет тартқыш" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "еттартқыш" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
167. | жағылым, мастика (кондитерлік өнімге пайдаланатын) | мастика | мастикажағылым, мастика (кондитерлік өнімге пайдаланатын)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жағылым, мастика – заттың бетіне жағылатын қорғағыш әрі әрлендіргіш рең беретін полимерлік негіздегі заттар. 2. Этимологиясы: грек. mastika – шайыр 3. Әзербайжан: mastika 4. Қырғыз: мастика 5. Өзбек: mastika 6. Түрік: mastika 7. Ағылшын: mastic 8. Испан: mástique 9. Неміс: lebensmittel Mastix 10. Француз: mastic alimentaire 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, бұл терминнің сәтті қазақша баламасы табылғанша "мастика" нұсқасын қолдаймыз.
| +3 |
168. | жедел жеңіл тұшпара, жедел қайнақша | ленивые вареники | ленивые вареникижедел жеңіл тұшпара, жедел қайнақшаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жедел қайнақша – украин халқының оймақтай жаймаға түрлі қоспаны орап суға қайнатылып пісіретін шағын пішіндегі ұлттық тағамы. 2. Этимологиясы: түркі тіліндегі (дюш-вар) немесе (дюш-вара) деген тағам атауы украин асханасына "вараники" болып өзгертіліп алынған тағам атауы. О баста тұшпара тағамының жасалуына қарап пайда болған. 3. Әзербайжан: tənbəl köftələr 4. Қырғыз: жалкоо вареники 5. Өзбек: dangasa köfte 6. Түрік: tembel köfteler 7. Ағылшын: lazy dumplings 8. Испан: albóndigas perezosas 9. Неміс: faule knödel 10. Француз: boulettes paresseuses 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен тіліміздегі қолданысын, тағамның жасалу, дайындалу ерекшеліктерін ескере келе «жедел қайнақша» нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| -7 |
169. | жеміс-қақ, пастила | пастила | пастилажеміс-қақ, пастилаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жеміс-қақ, пастила – кептірілген жеміс-жидек пюресі немесе шырынынан жасалған кондитерлік өнім. 2. Этимологиясы: лат. pastilus – шелпек 3. Әзербайжан: lavaşana 4. Қырғыз: пастила 5. Өзбек: lavashana 6. Түрік: pastila 7. Ағылшын: pastila 8. Испан: pastila 9. Неміс: pastila 10. Француз: pastila 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Қоғамдық тамақтану объектілеріне қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 17 ақпандағы № ҚР ДСМ-16 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2023 жылғы 4 сәуірдегі № 58 бұйрығында "пастила" термині "пастила" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды және заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "пастила" нұсқасын қолдаймыз.
| 0 |
170. | жон ет | стейк | стейкжон етСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Стейк – қуырылған сом (қалың) ет. Сиыр етінің ең жақсы жұмсақ етінен қуырылып дайындалған тағамды ағылшындар «стейк» әдетте "жай стейк" деп атайды. 2. Этимологиясы: ағылшынша "steak" - "түйір ет" деген мағынаға келеді. 3. Әзербайжан: biftek 4. Қырғыз: стейк 5. Өзбек: biftek 6. Түрік: biftek 7. Ағылшын: steak 8. Испан: filete 9. Неміс: steak 10. Француз: steak 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын, тағамның қазақ танымындағы «кесек ет, сом ет, жон ет» түсініктерінен алшақ өзіндік ерекшелігін ескере келе «стейк» нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| -3 |
171. | капучино | капучино | капучинокапучино Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Капучино – эспрессо, ыстық сүт және сүт көбігінен дайындалатын итальяндық кофе сусыны. Ол бу шығаратын эспрессо машинасында дайындалады. 2. Этимологиясы: итал. cappuccino – капуцин (капюшон) 3. Әзербайжан: kapuçino 4. Қырғыз: капучино 5. Өзбек: kapuchino 6. Түрік: cappuccino 7. Ағылшын: cappuccino 8. Испан: capuchino 9. Неміс: cappuccino 10. Француз: cappuccino 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Қазақстан Республикасында пайдалануға ұсынылатын Селекциялық жетістіктердің мемлекеттік тізілімін және ауыл шаруашылығы өсімдіктерінің перспективалы сұрыптарының тізбесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2009 жылғы 30 шілдедегі № 434 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2023 жылғы 10 сәуірдегі № 130 бұйрығында "капучино" термині "капучино" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "капучино" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
172. | квас | квас | квасквасСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Квас – сүт қышқылды және ашытқылы негізде қара бидай сухарынан (ұннан) және өнген арпа дәнінен дайындалған табиғи сусын. 2. Этимологиясы: жалпы слав. кысати – ашып кету. 3. Әзербайжан: kvas 4. Қырғыз: квас 5. Өзбек: kvas 6. Түрік: kvas 7. Ағылшын: kvass 8. Испан: kvas 9. Неміс: kwas 10. Француз: kvas 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Ақтау қаласында стационарлық емес сауда объектілерін орналастыру орындарын және маршруттарын айқындау және бекіту туралы
Маңғыстау облысы Ақтау қаласы әкімдігінің 2020 жылғы 28 шілдедегі № 1293 қаулысында "квас" термині "квас" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аударамаларды және заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, бұл терминнің сәтті қазақша баламасы табылғанша "квас" нұсқасын қолдаймыз.
| +12 |
173. | кептірілген ет | вяленое мясо | вяленое мясокептірілген ет Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кептірілген ет – майсыз, жолақтарға кесіліп, бұзылмауы үшін сусыздандырылған ет. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: qurudulmuş ət 4. Қырғыз: кургатылган эт 5. Өзбек: quritilgan go'sht 6. Түрік: kurutulmuş et 7. Ағылшын: dried meat 8. Испан: charqui 9. Неміс: trockenfleisch 10. Француз: viande sechee 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясы және жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "қақталған ет" нұсқасын ұсынамыз.
| -2 |
174. | коктейл | коктейль
| коктейль
коктейл Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Коктейль – бірнеше сұйықтықты қосу нәтижесінде алынатын сусын. 2. Этимологиясы: ағыл. cocktail – cock әтеш + tail – құйрық 3. Әзербайжан: kokteyl 4. Қырғыз: коктейль 5. Өзбек: kokteyl 6. Түрік: kokteyl 7. Ағылшын: cocktail 8. Испан: coctel 9. Неміс: cocktail 10. Француз: cocktail 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының әскери-медициналық (медициналық) бөліністерінде (ұйымдарында) ведомстволық әскери-медициналық (медициналық) статистикалық есептілік нысандарын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2020 жылғы 16 қарашадағы № 779 бұйрығында "коктейль" термині "коктейль" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды және заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "коктейль" нұсқасын қолдаймыз.
| +9 |
175. | компот, нәрсу | компот | компоткомпот, нәрсуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Компот, нәрсу – сұйық десерт тағамы; аздап қант салынған суға қайнатылған жас немесе кепкен жемістердің қоспасы. 2. Этимологиясы: фр. compote, лат. componere – құрастыру 3. Әзербайжан: kompot 4. Қырғыз: компот 5. Өзбек: kompot 6. Түрік: komposto 7. Ағылшын: compote 8. Испан: compotas 9. Неміс: kompott 10. Француз: compote 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Төтенше жағдайлар комитеті білім беру ұйымдарының курсанттарын тамақпен қамтамасыз ету жөніндегі нормаларды бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 19 наурыздағы № 255 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы
Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 25 мамырдағы № 230 бұйрығында "компот" термині "компот" түрінде қолданылған.
Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік органдарында тамақтандыруды ұйымдастыру қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Төрағасының м.а. 2017 жылғы 24 тамыздағы № 68 қе бұйрығында "компот" термині "компот" және "нәрсу" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, бұл терминнің сәтті қазақша баламасы табылғанша "компот" нұсқасын қолдаймыз.
| 0 |
176. | коньяк | коньяк | коньякконьякСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Коньяк – жүзім шараптарынан алынған және арнайы қайың бөшкелерде біраз уақыт сақталған спирттік ащы сусын. 2. Этимологиясы: Франциядағы Коньяк (Cognac) қаласының атауы бойынша 3. Әзербайжан: konyak 4. Қырғыз: коньяк 5. Өзбек: konyak 6. Түрік: konyak 7. Ағылшын: cognac 8. Испан: coñac 9. Неміс: kognak 10. Француз: cognac 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Арақтарға және айрықша арақтарға, тауар шығарылған жердің атауы қорғалған арақтарға, күштілігі жоғары ликер-арақ бұйымдарына, коньяк пен брендиге ең төмен бөлшек сауда бағаларын белгілеу туралы Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Қаржы министрінің 2023 жылғы 4 шiлдедегi № 740 бұйрығында "коньяк" термині "коньяк" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "коньяк" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
177. | кофе | кофе | кофекофе Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. кофе 2. Этимологиясы: ар. قهوة қахва – сусын түрі; Африкадағы Каффа аймағының атымен аталған 3. Әзербайжан: qəhvə 4. Қырғыз: кофе 5. Өзбек: qahva 6. Түрік: kahve 7. Ағылшын: coffee 8. Испан: cafe 9. Неміс: kaffee 10. Француз: cafe 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздік органдарының жекелеген санаттағы қызметкерлерін қызметті өткеру ерекшеліктерін ескере отырып, азық-түлікпен қамтамасыз етудің заттай нормаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Төрағасының 2015 жылғы 26 мамырдағы №40 бұйрығында "кофе" термині "кофе" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "кофе" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
178. | көк шай | зеленый чай | зеленый чайкөк шайСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. көк шай 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: yaşıl çay 4. Қырғыз: көк чай 5. Өзбек: yashil choy 6. Түрік: yeşil çay 7. Ағылшын: green tea 8. Испан: te verde 9. Неміс: grüner tee 10. Француз: the vert 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "көк шай" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
179. | күбі | куби | кубикүбіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Күбі – сүт өнімдерін өңдеуге, сақтауға арналған, ағаштан жасалған ыдыс түрі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: kadka 4. Қырғыз: кадка 5. Өзбек: yoni tik yogʻoch bochka 6. Түрік: fıçı 7. Ағылшын: barrel 8. Испан: barril 9. Неміс: barrel 10. Француз: tonneau 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Терминнің дефинициясын басшылыққа ала отырып, "күбі" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
180. | қаймағы алынбаған сүт, табиғи сүт | цельное молоко | цельное молокоқаймағы алынбаған сүт, табиғи сүтСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қаймағы алынбаған сүт, табиғи сүт – табиғи құрамын өзгертетін ешқандай өңдеуге ұшырамаған сүт. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: təbii süd 4. Қырғыз: табигый сүт 5. Өзбек: tabiiy sut 6. Түрік: doğal süt 7. Ағылшын: natural milk 8. Испан: leche natural 9. Неміс: natürliche milch 10. Француз: lait naturel 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Медициналық-әлеуметтік мекемелерде, оңалту орталықтарында, мүгедектігі бар балаларға арналған оқу орындарында, аумақтық әлеуметтік қызмет көрсету орталықтарында, күндіз болу бөлімшелерінде, әлеуметтік бейімдеу орталықтарында қызмет көрсетілетін адамдар үшін заттай тамақтану нормаларын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 27 қарашадағы № 896 бұйрығында "цельное молоко" термині "қаймағы алынбаған сүт" түрінде қолданылған.
Төтенше жағдай аймағындағы халықтың ең төменгі тіршілігін қамтамасыз ету нормаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2023 жылғы 7 маусымдағы № 299 бұйрығында "цельное молоко" термині "табиғи сүт" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды және заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "табиғи сүт" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
181. | қарақат | смородина | смородинақарақатСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қарақат – тасжарғандар тұқымдасына жататын, жеуге жарамды қышқыл-тәтті жидектері бар бұта. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: qarağat 4. Қырғыз: карагат 5. Өзбек: smorodina 6. Түрік: frenküzümü 7. Ағылшын: currant 8. Испан: grosella 9. Неміс: johannisbeere 10. Француз: groseille 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Патент қабілеттілігі мен шаруашылықта пайдалылығы мемлекеттік сынақтың немесе өтініш берушінің деректері бойынша бағаланатын өсімдіктердің тектері мен түрлерінің тізбелерін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің міндетін атқарушының 2015 жылғы 29 мамырдағы № 4-2/490 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2022 жылғы 6 қаңтардағы № 2 бұйрығында "смородина" термині "қарақат" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды және заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "қарақат" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
182. | құрғақ сүт | сухое молоко | сухое молокоқұрғақ сүтСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құрғақ сүт – жоғары температурада кептіру қондырғыларында дайындап, төл азығы және адам тағамына қосынды ретінде ұзақ мерзім сақталуы үшін кептірілген сүт ұнтағы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: süd tozu 4. Қырғыз: кургак сүт 5. Өзбек: quruq sut 6. Түрік: süt tozu 7. Ағылшын: powdered milk 8. Испан: leche en polvo 9. Неміс: milchpulver 10. Француз: lait en poudre 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2019 жылғы 19 наурыздағы №40 шешімі. Тез еритін құрғақ сүт. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
183. | құрткөже | курткоже | курткожеқұрткөжеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құрткөже – көбінесе қыста дайындалатын, құрттан езіп әзірленетін ыстық, қуатты тағам. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: qurd şorbası 4. Қырғыз: курт шорпо 5. Өзбек: qurt sho'rva 6. Түрік: kurt çorbası 7. Ағылшын: qurtkozhe 8. Испан: qurtkozhe 9. Неміс: qurtkozhe 10. Француз: qurtkozhe 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "құрткөже" нұсқасын қолдаймыз.
| +7 |
184. | латте | латте | латтелаттеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Латте – сүтті көбік, сүт және эспрессо кофесінің үш қабатты қоспасы болып табылатын кофе сусыны. 2. Этимологиясы: итал. caffe latte – сүт қосылған кофе. 3. Әзербайжан: latte 4. Қырғыз: латте 5. Өзбек: latte 6. Түрік: latte 7. Ағылшын: latte 8. Испан: latte 9. Неміс: milchkaffee 10. Француз: latte 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "латте" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
185. | лимонад | лимонад | лимонадлимонадСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Лимонад – лимонның немесе басқа жеміс-жидектің дәмі мен хош иісі бар салқындатылған сусын. 2. Этимологиясы: фр. limonade – лимон сусыны 3. Әзербайжан: limonad 4. Қырғыз: лимонад 5. Өзбек: limonad 6. Түрік: limonata 7. Ағылшын: lemonade 8. Испан: limonada 9. Неміс: limonade 10. Француз: limonade 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің "Қолжетімді кредит беру міндетін шешу үшін ұзақ мерзімді теңгелік өтімділікті қамтамасыз етудің кейбір мәселелері туралы" 2018 жылғы 11 желтоқсандағы № 820 және "Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың кейбір шаралары туралы" 2019 жылғы 31 желтоқсандағы № 1060 қаулыларына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 19 шiлдедегi № 505 қаулысында "лимонад" термині "лимонад" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "лимонад" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
186. | майсөк | майсок | майсокмайсөкСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Майсөк – ақтаған тарыны (сөкті) майға қуырып дайындалатын тағам. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: maysok 4. Қырғыз: майсок 5. Өзбек: maysok 6. Түрік: maysok 7. Ағылшын: maysok 8. Испан: maysok 9. Неміс: maysok 10. Француз: maysok 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "майсөк" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
187. | мармелад | мармелад | мармеладмармеладСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мармелад – желе тәрізді кондитерлік өнім; жеміс-жидек езбесін, қантты, сірнені, агарды (немесе пектинді), тамақ қышқылдарын, хош иісті және бояғыш заттарды араластырып, қайнатып дайындалады. 2. Этимологиясы: порт. marmelada – айвадан жасалған тосап 3. Әзербайжан: marmelad 4. Қырғыз: мармелад 5. Өзбек: marmelad 6. Түрік: marmelat 7. Ағылшын: marmalade 8. Испан: mermelada 9. Неміс: marmelade 10. Француз: marmelade 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Еуразиялық экономикалық одақтың сыртқы экономикалық қызметінің Бірыңғай тауар номенклатурасына сәйкес тағамға қосылатын шайнайтын мармелад түріндегі биологиялық белсенді қоспаны сыныптау туралы Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2018 жылғы 30 қазандағы № 171 шешімінде "мармелад" термині "мармелад" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды және заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "мармелад" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
188. | мартини | мартини | мартинимартиниСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мартини – ащы шөптермен, дәмдеуіштермен, жемістермен және басқа да хош иісті қоспалармен тұндырылған байытылған шарап. 2. Этимологиясы: Автордың атымен аталған – Мартини де Анна де Тоггия 3. Әзербайжан: martini 4. Қырғыз: мартини 5. Өзбек: martini 6. Түрік: martini 7. Ағылшын: martini 8. Испан: martini 9. Неміс: martini 10. Француз: martini 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Бурабай даму" жауапкершілігі шектеулі серіктестігін құру туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 3 наурыздағы № 105 қаулысында "мартини" термині "мартини" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "мартини" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
189. | маття (матча), матча шайы | маття (матча) | маття (матча)маття (матча), матча шайыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Маття (матча) – жапондық жасыл ұнтақталған шай. 2. Этимологиясы: жап. 抹茶 маття – ұнтақталған шай 3. Әзербайжан: matcha 4. Қырғыз: матча 5. Өзбек: mattiya 6. Түрік: maça çayı 7. Ағылшын: matcha 8. Испан: matcha 9. Неміс: matcha 10. Француз: matcha 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "матча шайы" нұсқасын ұсынамыз.
| +9 |
190. | ми палау, мипалау | ми палау | ми палауми палау, мипалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ми палау – малдың миын алып, оған бауыр, құйрық майы, бастың құйқасын әбден араластырып дайындалатын сұйық тағам. Бұған қымыз, айран немесе тұзды сүзбе қосып, майлы сорпа құйса мипалаудың дәмі де, маңызы да арта түседі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: mi plov 4. Қырғыз: ми палоо 5. Өзбек: mi palov 6. Түрік: mi palau 7. Ағылшын: mi palau 8. Испан: mi pilaf 9. Неміс: mi pilaw 10. Француз: mi plov 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен қазақ тіліндегі қолданысын ескере келе «мипалау» деп бірге жазылған нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
191. | мидиялар | мидии | мидиимидиялар Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мидиялар – дүниежүзілік мұхиттың барлық суларында тіршілік ететін қосжақтаулылардың бір тұқымдасы. 2. Этимологиясы: грек. mytes – ұлу 3. Әзербайжан: midye 4. Қырғыз: мидия 5. Өзбек: midiya 6. Түрік: midye 7. Ағылшын: mussel 8. Испан: mejillon 9. Неміс: miesmuschel 10. Француз: moule 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Қабылданған халықаралық міндеттемелер шеңберінде өңдеуші өнеркәсіптің отандық тауарлары мен көрсетілетін қызметтерін, сондай-ақ ақпараттық-коммуникациялық көрсетілетін қызметтерді сыртқы нарықтарға ілгерілету бойынша өнеркәсіптік-инновациялық қызмет субъектілері шығындарының бір бөлігін өтеу қағидаларын, өңдеуші өнеркәсіптің отандық тауарлары мен көрсетілетін қызметтерінің, сондай-ақ оларды сыртқы нарықтарға ілгерілету бойынша шығындары ішінара өтелетін ақпараттық-коммуникациялық көрсетілетін қызметтердің тізбесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Сауда және интеграция министрінің міндетін атқарушының 2022 жылғы 1 тамыздағы № 314-НҚ бұйрығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Сауда және интеграция министрінің 2022 жылғы 8 желтоқсандағы №470-нқ бұйрығында "мидии" термині "мидиялар" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "мидиялар" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
192. | минестроне | минестроне | минестронеминестроне Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Минестроне – итальяндық тағам, кейде макарон немесе күріш қосылып, маусымдық көкөністерден жасалатын жеңіл сорпа. 2. Этимологиясы: minestrone – қою сорпа 3. Әзербайжан: ministrone 4. Қырғыз: минестроне 5. Өзбек: minestron 6. Түрік: ministrone 7. Ағылшын: minestrone 8. Испан: minestrone 9. Неміс: minestrone 10. Француз: minestrone 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "минестроне" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
193. | мокко | мокко | моккомокко Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мокко – сүт, какао ұнтағы немесе шоколад шәрбаты қосылып эспрессодан жасалатын сусын. 2. Этимологиясы: Йемендегі Моха порт қаласының атымен аталған 3. Әзербайжан: mokko 4. Қырғыз: мокко 5. Өзбек: mokko 6. Түрік: mocha 7. Ағылшын: mocha 8. Испан: moca 9. Неміс: mokka 10. Француз: moka 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "мокко" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
194. | морс | морс | морсморс Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Морс – құмшекер қосып қайнатып, мұздатылған жемістің немесе жидектің шырынынан жасалатын сусын. 2. Этимологиясы: нем. moosbeere – мүкжидек 3. Әзербайжан: mors 4. Қырғыз: морс 5. Өзбек: mors 6. Түрік: mors 7. Ағылшын: morse 8. Испан: morso 9. Неміс: fruchtsaftgetränk 10. Француз: morse 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "морс" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
195. | моцарелла | моцарелла | моцарелламоцарелла Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Моцарелла – итальяндық дәстүрлі жас ірімшік түрі. 2. Этимологиясы: итал. mozzare – бөлу, кесу 3. Әзербайжан: mozzarella 4. Қырғыз: моцарелла 5. Өзбек: mozarella 6. Түрік: mozzarella 7. Ағылшын: mozzarella 8. Испан: mozzarella 9. Неміс: mozzarella 10. Француз: mozzarella 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Еуразиялық экономикалық комиссия Кеңесі кедендік әкелу бажы мөлшерлемесін өзгерту туралы шешім қабылдайтын сезімтал тауарлардың тізбесіне өзгерістер енгізу туралы Жоғары Еуразиялық экономикалық Кеңестің 2016 жылғы 26 желтоқсандағы №25 шешімінде "моцарелла" термині "моцарелла" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "моцарелла" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
196. | мыжыма, мыжыма нан | мыжыма | мыжымамыжыма, мыжыма нанСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мыжыма – кейде есімі белгілі адамдар шаңыраққа, үлкенге сәлем беруге әдейі соғады, амандық біледі. Сыйлы кісілерге міндетті түрде мал сойып бас ұсынады. Алайда қонақтар асығыс жүреді. Мұндайда қазақтар мал сойдырмаған кісілерге соған лайық дәм тартатын жолды таба білді. Сондай бағалы тағамдардың бірі – «мыжыма» деп аталатын нан тағам. Наннан жоғары тағам жоқ. Екіншіден тез әзірленеді әрі дәмді тағам. Келген кісілерге соятын малға қарамайтынын білген бәйбіше шоққа дереу нан салады, ол ілезде қайнаған шәймен пісіп шығады. Бәйбіше сырлы аяқты алып қарынан сары майды мол салып, оның үстіне тападан жана ғана алынған ыстық нанды турап жіберіп, оң қолымен езеді де қоңақтардың алдына қояды. Тұзды сары майға мыжылған нанның мұндай дәмді болатынын кейбір адамдар әлі де білмеуі мүмкін. Білікті адамдар мұндай тамақтың күнде жеп жүрген еттен де артық екенін бағалайды. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: myzhyma 4. Қырғыз: мыжыма 5. Өзбек: myzhyma” 6. Түрік: mıjıma 7. Ағылшын: myzhyma 8. Испан: myzhyma 9. Неміс: myzhyma 10. Француз: myzhyma 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "мыжыма нан" нұсқасын ұсынамыз.
| +9 |
197. | науат | нават | наватнауат Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Науат – Орта Азия халықтарының дәстүрлі қарапайым қантты қайнатып, ерітіп дайындайтын кристалдандырылған қанты. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: navat 4. Қырғыз: нават 5. Өзбек: novvot 6. Түрік: navat 7. Ағылшын: navat 8. Испан: navat 9. Неміс: navat 10. Француз: navat 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "науат" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
198. | нори | нори | норинори Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Нори – кептірілген қызыл теңіз балдыры, кептірілгеннен кейін түсін жасылға өзгертеді. Көбінесе суши жасағанда қолданылады. 2. Этимологиясы: жап. 海苔 (nori) – нори 3. Әзербайжан: nori 4. Қырғыз: нори 5. Өзбек: nori 6. Түрік: nori 7. Ағылшын: laver 8. Испан: нори 9. Неміс: nori 10. Француз: nori 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "нори" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
199. | окрошка, көк сорпа | окрошка | окрошкаокрошка, көк сорпа Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Окрошка, көк сорпа – әртүрлі шөптер мен майдалап туралған ет немесе балық қосылған квастан жасалған салқын тағам. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: okroşka 4. Қырғыз: окрошка 5. Өзбек: okroshka 6. Түрік: okroşka 7. Ағылшын: okroshka 8. Испан: okroshka 9. Неміс: okroschka 10. Француз: okrochka 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі №115 бұйрығына өзгеріс пен толықтырулар енгізу туралы
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2017 жылғы 27 шілдедегі №352 бұйрығында "окрошка" термині "окрошка" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, бұл терминнің сәтті қазақша баламасы табылғанша "окрошка" нұсқасын қолдаймыз.
| +5 |
200. | өскін бұршақ | пророщенные бобы | пророщенные бобыөскін бұршақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өскін бұршақ – бұл биологиялық белсенді заттардың, дәрумендердің, аминқышқылдарының, микроэлементтердің және табиғи антиоксиданттардың көзі болып табылатын құнарлылығы тепетеңдестірілген табиғи тағам. 2. Этимологиясы: "бобы" сөзі ағылшынша (bob) сөзінен алынған «қысқа сүрлеу» деген мәні бар. 3. Әзербайжан: cücərmiş lobya 4. Қырғыз: өнүп чыккан буурчак 5. Өзбек: o'sib chiqqan loviya 6. Түрік: filizlenmiş fasulye 7. Ағылшын: sprouted beans 8. Испан: frijoles germinados 9. Неміс: gekeimte bohnen 10. Француз: haricots germés 11. Бекітілген нұсқасы: атбас бұршақ (ауыл шаруаш.) - бобы (1971) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2022 жылғы 6 қаңтардағы №2 бұйрығы. Дәнді-бұршақты дақылдар. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен қазақ тіліндегі тұрақты қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
201. | пахлава (баклава) | пахлава (баклава) | пахлава (баклава)пахлава (баклава) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Пахлава – қатпарлы қамыр мен жаңғақ, тосаптан тұратын танымал кондитерлік өнім. 2. Этимологиясы: моңғ. baγla – орау 3. Әзербайжан: paxlava 4. Қырғыз: баклава 5. Өзбек: pahlava 6. Түрік: baklava 7. Ағылшын: baklava 8. Испан: baclava 9. Неміс: baklava 10. Француз: baklava 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "баклава" нұсқасын қолдаймыз.
| +9 |
202. | пицца, наншелпек | пицца | пиццапицца, наншелпек Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Пицца, наншелпек – үстіне томат тұздығы, ірімшік, ет, көкөніс, саңырауқұлақ және басқа да ингредиенттер қосылып пісірілетін, дөңгелек шелпек түріндегі дәстүрлі итальяндық тағам. 2. Этимологиясы: итал. pizza < pizzicare – өткір болу 3. Әзербайжан: pitsa 4. Қырғыз: пицца 5. Өзбек: pitsa 6. Түрік: pizza 7. Ағылшын: pizza 8. Испан: pizza 9. Неміс: pizza 10. Француз: pizza 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Коммуналдық қазыналық кәсiпорындар өндiретiн және өткізетін тауарлардың (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің) бағаларын белгілеу туралы" Қарағанды облысы әкімдігінің 2022 жылғы 4 наурыздағы №12/01 қаулысына өзгеріс пен толықтырулар енгізу туралы Қарағанды облысының әкімдігінің 2023 жылғы 2 мамырдағы № 28/01 қаулысында "пицца" термині "пицца" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "пицца" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
203. | піспенан, печенье | печенье | печеньепіспенан, печенье Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Піспенан, печенье – кең тараған ұннан жасалатын кондитер өнімі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: peçenye 4. Қырғыз: печенье 5. Өзбек: cookie 6. Түрік: bisküvi 7. Ағылшын: cookie 8. Испан: galleta 9. Неміс: gebäck 10. Француз: biscuit 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Жұмыскерлерге сүт немесе оған теңестірілген тамақ өнімдерін және (немесе) диеталық (емдік және профилактикалық) тамақтануға арналған арнайы өнімдер беру нормаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 28 желтоқсандағы №1056 бұйрығында "печенье" термині "печенье" түрінде қолданылды.
2015 жылғы 29 мамырдағы Бір тараптан Еуразиялық экономикалық одақ пен оған мүше мемлекеттер және екінші тараптан Вьетнам Социалистік Республикасы арасындағы еркін сауда туралы келісімге 3-қосымшаны қолдану туралы
Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2018 жылғы 17 сәуірдегі №55 шешімінде "печенье" термині "піспенан" түрінде қолданылды. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "піспенан" нұсқасын қолдаймыз.
| +5 |
204. | пудиң, пудинг | пудинг | пудингпудиң, пудинг Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Пудинг – жарма, ұн, сүт, жұмыртқа т.б. дайындалатын тәтті десерт түрі. 2. Этимологиясы: ағыл. pudding – пудинг 3. Әзербайжан: puding 4. Қырғыз: пудинг 5. Өзбек: puding 6. Түрік: puding 7. Ағылшын: pudding 8. Испан: pudin 9. Неміс: pudding 10. Француз: pudding 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Жұмыскерлерге сүт немесе оған теңестірілген тамақ өнімдерін және (немесе) диеталық (емдік және профилактикалық) тамақтануға арналған арнайы өнімдер беру нормаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 28 желтоқсандағы № 1056 бұйрығында "пудинг" термині "пудинг" түрінде қолданылды. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "пудинг" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
205. | рагу | рагу | рагурагу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Рагу – көкөніс қосып, ет не балықтан жапырақтап турап пісіретін тағам. 2. Этимологиясы: франц. ragoûter – тәбетті ояту 3. Әзербайжан: güveç 4. Қырғыз: рагу 5. Өзбек: güveç 6. Түрік: ragu 7. Ағылшын: ragout 8. Испан: ragú 9. Неміс: ragout 10. Француз: ragout 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Жұмыскерлерге сүт немесе оған теңестірілген тамақ өнімдерін және (немесе) диеталық (емдік және профилактикалық) тамақтануға арналған арнайы өнімдер беру нормаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 28 желтоқсандағы №1056 бұйрығында "рагу" термині "рагу" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "рагу" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
206. | рамэн (рамен) | рамэн (рамен) | рамэн (рамен)рамэн (рамен) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Рамэн (рамен) – бидай кеспесі қосылған жапон тағамы. 2. Этимологиясы: жап. ラーメン、拉麺、柳麺 ра:мэн – созу + кеспе 3. Әзербайжан: ramen 4. Қырғыз: рамен 5. Өзбек: ramen 6. Түрік: ramen 7. Ағылшын: ramen 8. Испан: ramen 9. Неміс: ramen 10. Француз: ramen 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "рамэн" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
207. | рататуй | рататуй | рататуйрататуй Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Рататуй – бұрыш, баклажан және цуккиниден жасалған прованс асханасының дәстүрлі көкөніс тағамы. 2. Этимологиясы: фр. ratatouille; «rata» – тағам + touiller – араластыру 3. Әзербайжан: ratatuy 4. Қырғыз: рататүй 5. Өзбек: ratatuy 6. Түрік: ratatuy 7. Ағылшын: ratatouille 8. Испан: ratatouille 9. Неміс: ratatouille 10. Француз: ratatouille 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "рататуй" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
208. | рауғаш | ревень | ревеньрауғаш Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Рауғаш – тарандар тұқымдастарға тиесілі өсімдіктердің тегі. Ол Орта Азия, Болгария және Оңтүстік Сібір аумағынан шығады. 2. Этимологиясы: лат. rheum – рауғаш 3. Әзербайжан: rhubarb 4. Қырғыз: рубарб 5. Өзбек: rubarb 6. Түрік: ravent 7. Ағылшын: rhubarb 8. Испан: ruibarbo 9. Неміс: rhabarber 10. Француз: rhubarbe 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Дәрілік өсімдіктердің тізбесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрінің 2023 жылғы 7 наурыздағы №77 бұйрығында "ревень" термині "рауғаш" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясын және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "рауғаш" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
209. | ризотто | ризотто | ризотторизотто Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ризотто – көбіне буда пісірілген күрішке әр түрлі дәмдік қоспалар (үгітілген ет, тауық еті, бұзау еті, пармезан сыры және көкөністер) және май мен татымдықтар қосылып жасалатын тағам. 2. Этимологиясы: итал. risotto – кішкентай күріш 3. Әзербайжан: rizotto 4. Қырғыз: ризотто 5. Өзбек: rizotto 6. Түрік: risotto 7. Ағылшын: risotto 8. Испан: risotto 9. Неміс: risotto 10. Француз: risotto 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "ризотто" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
210. | рикотта | рикотта | рикоттарикотта Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Рикотта – ірімшіктің басқа түрлерінен қалған сарысудан жасалған дәстүрлі итальяндық ірімшік. 2. Этимологиясы: итал. ricotta – қайта пісірілген 3. Әзербайжан: rikota 4. Қырғыз: рикотта 5. Өзбек: rikotta 6. Түрік: rikotta 7. Ағылшын: ricotta 8. Испан: ricotta 9. Неміс: ricotta 10. Француз: ricotta 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "рикотта" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
211. | ром | ром | ромром Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ром – қант құрағының ашытылған шырыны немесе сірнесінен жасалатын күшті спирттік ішімдік түрі. 2. Этимологиясы: ағыл. rum, испан. ron, франц. rhum – қант арағы 3. Әзербайжан: rom 4. Қырғыз: ром 5. Өзбек: rom 6. Түрік: rom 7. Ағылшын: rum 8. Испан: ron 9. Неміс: rum 10. Француз: rhum 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "ром" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
212. | саба | бурдюк | бурдюксабаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Саба – қымыз, шұбат ашыту, іркіт пісу үшін пайдаланылатын, мал терісінен пішіп тігілетін ыдыс. 2. Этимологиясы: азер. borduk – шарапқа арналған тері 3. Әзербайжан: tuluq 4. Қырғыз: чанач 5. Өзбек: burdyuk 6. Түрік: tulum 7. Ағылшын: wineskin 8. Испан: odre 9. Неміс: weinschlauch 10. Француз: outre 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстанның тауарлар бойынша басқаға берулері мен міндеттемелерінің тізбесінде (Келісім, 23 маусым 2015 жыл) "бурдюк" термині "бөрдек" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген кейбір аудармаларды және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "бөрдек" нұсқасын ұсынамыз.
| +11 |
213. | сірне | сирне | сирнесірне Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сірне – бағланның, кепенің етін қазанға жілік-жілігімен қуырып даярлайтын қазақтың дәстүрлі асы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: sirne 4. Қырғыз: сирне 5. Өзбек: sirne 6. Түрік: sirne 7. Ағылшын: sirne 8. Испан: sirne 9. Неміс: sirne 10. Француз: sirne 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: термин дефинициясын және жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "сірне" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
214. | сөк | пшено | пшеносөк Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сөк – тарыдан жасалатын тағам түрі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: darı yeməyi 4. Қырғыз: таруу тамак 5. Өзбек: tariq taom 6. Түрік: darı yemeği 7. Ағылшын: millet dish 8. Испан: plato de mijo 9. Неміс: hirsegericht 10. Француз: plat de mil 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының "1993 жылға арналған республикалық бюджет туралы" заңын жүзеге асыру туралы Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң қаулысында (5 наурыз 1993 ж. №170) "сок" термині "сөк" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясы және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "сөк" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
215. | сүйектегі ет, сүйекті ет | мясо на кости | мясо на костисүйектегі ет, сүйекті ет Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сүйектегі ет, сүйекті ет – сүйектің бойындағы әртүрлі мөлшер мен салмақтағы, пішіні түрліше ет пен майдың кесегі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: sümük üzərində ət 4. Қырғыз: сөөктөгү эт 5. Өзбек: suyak go'shti 6. Түрік: kemikteki et 7. Ағылшын: meat on the bone 8. Испан: carne en hueso 9. Неміс: knochenfleisch 10. Француз: viande sur l'os 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген "сүйектегі ет" нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +11 |
216. | сүтті шай | чай с молоком | чай с молокомсүтті шай Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сүтті шай – сүт қосылған қара немесе көк шай. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: südlü çay 4. Қырғыз: сүт кошулган чай 5. Өзбек: sutli choy 6. Түрік: sütlü çay 7. Ағылшын: tea with milk 8. Испан: te con leche 9. Неміс: tee mit Milch 10. Француз: the au lait 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "сүтті шай" нұсқасын қолдаймыз.
| +5 |
217. | сыбаға, мөлшер, үлес | порция | порциясыбаға, мөлшер, үлес Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сыбаға, мөлшер, үлес – белгілі бір үлес, бір нәрсенің мөлшері. 2. Этимологиясы: лат. portio (- onis) – бөлік, үлес 3. Әзербайжан: porsiya 4. Қырғыз: порция 5. Өзбек: porsiya 6. Түрік: porsiyon 7. Ағылшын: portion 8. Испан: porcion 9. Неміс: portion 10. Француз: portion 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Тұрмыс деңгейі статистикасы бойынша жалпымемлекеттік статистикалық байқаулардың статистикалық нысандары мен оларды толтыру жөніндегі нұсқаулықтарды бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2019 жылғы 19 желтоқсандағы №14 бұйрығына өзгерістер және толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 2021 жылғы 29 қазандағы №26 бұйрығында "порция" термині "порция" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясын басшылыққа ала отырып, "үлес" нұсқасын қолдаймыз.
| +1 |
218. | сыра | пиво | пивосыра Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сыра – арпа, су және құлмақ араластырыла ашылатын, күші аз, шөл қандыратын ішімдік түрі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: pivə 4. Қырғыз: сыра 5. Өзбек: pivo 6. Түрік: bira 7. Ағылшын: beer 8. Испан: cerveza 9. Неміс: bier 10. Француз: bière 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: 1999-2000 жылдарға арналған этил спирті мен алкоголь өнімін өндіруді және оның айналымын мемлекеттік реттеуді күшейту жөніндегі бағдарлама туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысында (1999 жылғы 23 қыркүйек №1443) "пиво" термині "сыра" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: термин дефинициясы мен Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "сыра" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
219. | табиғи сүт өнімі | цельномолочный продукт | цельномолочный продукттабиғи сүт өнімі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи сүт өнімі – табиғи сүттен дайындалған сүт өнімі. 2. Этимологиясы: лат. productus – өндірілген 3. Әзербайжан: təbii süd məhsulu 4. Қырғыз: табигый сүт азыктары 5. Өзбек: tabiiy sut mahsuloti 6. Түрік: tam yağlı süt ürünü 7. Ағылшын: whole milk product 8. Испан: producto de leche entera 9. Неміс: vollmilchprodukt 10. Француз: produit laitier entier 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "табиғи сүт өнімі" нұсқасын қолдаймыз.
| -5 |
220. | тартылған ет, турама ет | фарш мясной | фарш мяснойтартылған ет, турама ет Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тартылған ет – ұсақталған шикі ет, түрлі тағамдар жасауға арналған жартылай өнім. 2. Этимологиясы: лат. farcire – толтыру 3. Әзербайжан: ət qiyməsi 4. Қырғыз: фарш эт 5. Өзбек: qiyma go'sht 6. Түрік: kıyılmış et 7. Ағылшын: minced meat 8. Испан: carne picada 9. Неміс: hackfleisch 10. Француз: viande hachee 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясын басшылыққа ала отырып, "тартылған ет" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
221. | тоқаш, бөлішке | булочка | булочкатоқаш, бөлішке Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тоқаш, бөлішке – шағын өлшемді кондитерлік өнім, ішінде салындысы мен қоспалары болуы мүмкін. 2. Этимологиясы: итал. bulla және франц. boule – шар немесе тоқаш 3. Әзербайжан: çörək 4. Қырғыз: булочка 5. Өзбек: bulochka 6. Түрік: çörek 7. Ағылшын: bun 8. Испан: bollo 9. Неміс: brötchen 10. Француз: brioche 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі №115 Бұйрығында "булочка" термині "тоқаш" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясы мен Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "тоқаш" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
222. | томпақ бөлішке | пампушка | пампушкатомпақ бөлішке Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Томпақ бөлішке – ашытқы қамырынан жасалатын кішкене тоқаш. 2. Этимологиясы: поляк. pampuch – құймақ 3. Әзербайжан: pampushka 4. Қырғыз: пампушка 5. Өзбек: pampushka 6. Түрік: tatlı çörek 7. Ағылшын: doughnut 8. Испан: rosquillas 9. Неміс: pfannkuchen 10. Француз: donut 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясын басшылыққа ала отырып, "томпақ бөлішке" нұсқасын қолдаймыз.
| +3 |
223. | торсық | торсык | торсыкторсық Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Торсық – Орталық Азиядағы түркі халықтарының қымыз, шұбат, іркіт құюға арналған ежелгі ыдысы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: tuluq 4. Қырғыз: чанач 5. Өзбек: burdyuk 6. Түрік: tulum 7. Ағылшын: wineskin 8. Испан: odre 9. Неміс: weinschlauch 10. Француз: outre 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің міндетін атқарушының 2016 жылғы 12 тамыздағы №499 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 14 қазандағы №422 бұйрығында "торсык" термині "торсық" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясы және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "торсық" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
224. | торт | торт | торттортСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Торт – кілегей немесе джем жағылған бірнеше корж қабаттарынан тұратын кондитерлік өнім. Торттың үстіңгі жағы әдетте креммен, глазурмен немесе жемістермен безендіріледі. 2. Этимологиясы: лат. tōrta – "дөңгелек нан" 3. Әзербайжан: tort 4. Қырғыз: торт 5. Өзбек: genotip 6. Түрік: pasta 7. Ағылшын: cake 8. Испан: pastel 9. Неміс: die Torte 10. Француз: la tarte 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 1 ақпандағы №183 Қаулысы. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 8 қыркүйектегі №754 қаулысында "торт" термині қолданылады. 13. Ұсыныстар: "тәтті" десерттерге ортақ атау ретінде қалыптасып кеткен. "Торт" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
225. | уыз | молозиво | молозивоуыз Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Уыз – бұл жаңа туған сиырдың 4-8 тәулiкке дейiнгi сүтi. 2. Этимологиясы: лат. colostrum gravidarum 3. Әзербайжан: kolostrum 4. Қырғыз: колостром 5. Өзбек: ogʻiz suti 6. Түрік: kolostrum 7. Ағылшын: colostrum 8. Испан: calostro 9. Неміс: kolostrum 10. Француз: colostrum 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Туыстық емес трансплантаттауды жүргізу мақсатында адамның биологиялық материалдарының үлгілерін, гемопоэздік дің жасушаларын, сүйек кемігін, донорлық лимфоциттерді, жыныстық жасушалар мен эмбриондарды Еуразиялық экономикалық одаққа мүше болып табылмайтын мемлекеттерден Қазақстан Республикасының аумағына әкелуге және Қазақстан Республикасының аумағынан осы мемлекеттерге әкетуге қорытындылар (рұқсат беру құжаттарын) беру қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 3 қарашадағы № ҚР ДСМ-177/2020 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 7 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-126 бұйрығында "молозиво" термині "уыз" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясы және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "уыз" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
226. | уылдырық | икра | икрауылдырық Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Уылдырық – моллюскалар, тікентерілілер, сүйекті балықтар, қосмекенділер, т.б. жануарлардың жыныс бездерінен бөлінетін түйіршекті ұрықтар. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: kürü 4. Қырғыз: икра 5. Өзбек: ikra 6. Түрік: havyar 7. Ағылшын: caviar 8. Испан: caviar 9. Неміс: kaviar 10. Француз: caviar 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Ішкі және сыртқы нарықтардағы сауда үшін бекіре тұқымдас балық түрлерінің уылдырығын таңбалау қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 14 қаңтардағы № 18-04/14 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2020 жылғы 21 мамырдағы №116 бұйрығында "икра" термині "уылдырық" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясы және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "уылдырық" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
227. | хот-дог | хот-дог | хот-догхот-догСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Хот-дог – ортасына сосиска немесе шұжық салынған сэндвич. 2. Этимологиясы: ағылш. hot dog – "ыстық ит" 3. Әзербайжан: hot-dog 4. Қырғыз: хот-дог 5. Өзбек: hot-dog 6. Түрік: sosisli sandviç 7. Ағылшын: hot dog 8. Испан: perrito caliente 9. Неміс: hotdog 10. Француз: hot dog 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "хот-дог" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
228. | чизкейк, ірімшік бәліші | чизкейк | чизкейкчизкейк, ірімшік бәліші Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Чизкейк (ірімшік бәліші) – бұл еуропалық және американдық тағам, ол сүзбе тағамдарынан суфлеге дейін ірімшіктен жасалған жеңсік ас түрі. 2. Этимологиясы: ағылшын тіліндегі (cheese) "ірімшік" және (cake) "торт" деген сөздердің қосындысынан, сөзбе-сөз - "ірімшік пирогы", "сүзбе пирогы" деген мағынадан шыққан. 3. Әзербайжан: cheesecake 4. Қырғыз: сыр торт 5. Өзбек: cheesecake 6. Түрік: çizkek 7. Ағылшын: cheesecake 8. Испан: tarta de queso 9. Неміс: käsekuchen 10. Француз: cheesecake 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өз тіліміздегі қолданысын ескере келе «ірімшік бәліші» нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
229. | шiрне, балшырын, нектар | нектар | нектаршiрне, балшырын, нектар Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шiрне, бал шырын, нектар – концентрленген шырыннан (пюре), ауыз судан жасалған, табиғи хош иісті заттар қосылған немесе қосылмаған сұйық тамақ өнімі. 2. Этимологиясы: еж. грек. νέκταρ nektar – құдайлардың тамағы 3. Әзербайжан: nektar 4. Қырғыз: нектар 5. Өзбек: nektar 6. Түрік: balözü 7. Ағылшын: nectar 8. Испан: nectar 9. Неміс: nektar 10. Француз: nectar 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: 2009 жылғы 20 қарашадағы Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығында тауарлардың шығарылған елін айқындау ережесі туралы келісімге өзгерістер мен толықтыру енгізу туралы хаттамаға қол қою туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 28 мамырдағы №325 қаулысында "нектар" термині "бал шырын" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: терминнің дефинициясын және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "балшырын" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
230. | шампан | шампанское | шампанскоешампан Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шампан – Францияның Шампань аймағында өндірілетін, бөтелкедегі шарапты қайталама ашыту әдісімен қалыптасқан жүзім сорттарынан жасалатын жарқыраған шарап. 2. Этимологиясы: франц. Champagne (Франциядағы тарихи провинция) 3. Әзербайжан: şampan 4. Қырғыз: шампан 5. Өзбек: shampan vinosi 6. Түрік: şampanya 7. Ағылшын: champagne 8. Испан: champán 9. Неміс: champagne 10. Француз: champagne 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: 1999-2000 жылдарға арналған этил спирті мен алкоголь өнімін өндіруді және оның айналымын мемлекеттік реттеуді күшейту жөніндегі бағдарлама туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысында (1999 жылғы 23 қыркүйек №1443) "шампанское" термині "шампан" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "шампан" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
231. | шәрбат | сироп | сиропшәрбатСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шәрбат – тәтті шырынды сусын. 2. Этимологиясы: араб. شراب sharab – сусын 3. Әзербайжан: şərbət 4. Қырғыз: сироп 5. Өзбек: sirop 6. Түрік: şurup 7. Ағылшын: syrup 8. Испан: jarabe 9. Неміс: sirup 10. Француз: sirop 11. Бекітілген нұсқасы: дәрілік шәрбәт – лекарственный сироп (2021), дәмдік шәрбат – вкусовой сироп (2021) 12. Заңнамадағы қолданысы: Құрамында есірткі құралдарының, психотроптық заттар мен прекурсорлардың аз мөлшері бар, олардан көрсетілген құралдар мен заттар оңай қол жеткізілетін тәсілдермен алынуы мүмкін емес дәрілік препараттарды бақылаудан алу ережесін және көрсетілген препараттардың тізімін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 23 мамырдағы №413 Қаулысында "сироп" термині "шәрбат" түрінде қолданылған. 13. Ұсыныстар: бұл терминнің бұрын бекітілген нұсқаларын ескере отырып және Заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "шәрбат" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
232. | австралопитек | австралопитек | австралопитекавстралопитекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Австралопитек - арғытектік формасына жақын адам тәріздес маймыл. 2. Этимологиясы: лат. australis «оңтүстік», auster «оңтүстік желі» + еж. гр. πίθηκος «маймыл» 3. Әзербайжан: аustralopithecus 4. Қырғыз: австралопитек 5. Өзбек: avstralopitek 6. Түрік: аustralopithecus 7. Ағылшын: australopithecus 8. Испан: аustralopithecus 9. Неміс: australopithecus 10. Француз: australopithèque 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Биология, экология, тарих сөздіктерінде "австралопитек" деп берілген.
| +9 |
233. | автоматизм | автоматизм | автоматизмавтоматизмСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Автоматизм – жасушаның, ұлпаның немесе мүшелердің сыртқы тітіркендіргіштердің әсерінсіз болатын ырғақты қызметі. 2. Этимологиясы: еж.гр. (α ατόματος) "өзі қозғалады" деген сөзінен алынған. 3. Әзербайжан: avtomatizm 4. Қырғыз: автоматизм 5. Өзбек: avtomatizm 6. Түрік: otomatizm 7. Ағылшын: automatism 8. Испан: automatismo 9. Неміс: automatismus 10. Француз: automatisme 11. Бекітілген нұсқасы: сөйлеу дағдыларының автоматизмі (2020) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2020 жылғы 27 қазандағы № ҚР ДСМ-156/2020 бұйрығы. Жұлын автоматизмдері мен рефлекстері байқалады 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
234. | автотрофтар | автотрофы | автотрофыавтотрофтар Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Автотрофтар – бейорганикалық заттардан органикалық заттарды синтездейтін ағза. 2. Этимологиясы: ежелгі грекше (α ατός) "өзі" және (τροφή) "тамақ" деген сөздерден алынған. 3. Әзербайжан: avtotroflar 4. Қырғыз: автотрофтор 5. Өзбек: avtotroflar 6. Түрік: ototroflar 7. Ағылшын: autotrophs 8. Испан: autótrofos 9. Неміс: autotrophe 10. Француз: autotrophes 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
235. | автотрофты фотосинтездеуші организмдер | автотрофные фотосинтезирующие организмы | автотрофные фотосинтезирующие организмыавтотрофты фотосинтездеуші организмдерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Автотрофты фотосинтездеуші организмдер – бұл энергия көзі ретінде жарықты (фотосинтез) немесе химиялық энергияны (химосинтез) пайдалана отырып, бейорганикалық компоненттерден органикалық заттарды өздігінен синтездей алатын тірі ағза. 2. Этимологиясы: «автотрофты» еж. грек. (α ατός) "өзі " және (τροφή) "тамақ, ал «фотосинтез» грек тілінде (φ φς) "жарық" және (σύνθεσις) "қосылу", "бүктеу", "байланыстыру", "синтез" деген сөз. 3. Әзербайжан: avtotrofik fotosintetik orqanizmlər 4. Қырғыз: автотрофтуу фотосинтездөөчү организмдер 5. Өзбек: avtotrof fotosintetik organizmlar 6. Түрік: ototrofik fotosentetik organizmalar 7. Ағылшын: autotrophic photosynthetic organisms 8. Испан: organismos fotosintéticos autótrofos 9. Неміс: autotrophe photosynthetische organismen 10. Француз: organismes photosynthétiques autotrophes 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +9 |
236. | агглютинация, желімдегіш | агглютинация | агглютинацияагглютинация, желімдегішСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Агглютинация - микробтар, эритроциттер және жасушаның басқа бөліктерінің жабыса және түйіршіктене тұнуы. 2. Этимологиясы: лат. agglūtinātio - «жабысу» 3. Әзербайжан: aglutinasiya 4. Қырғыз: агглютинация 5. Өзбек: aglutinatsiya 6. Түрік: aglütinasyon 7. Ағылшын: agglutination 8. Испан: aglutinación 9. Неміс: Agglutination 10. Француз: agglutination 11. Бекітілген нұсқасы: спецификалы агглютинация - агглютинация специфическая (2017) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2020 жылғы 28 шiлдедегi № 241 бұйрығында "Бруцеллезге сынауға арналған агглютинация реакциясын қайта қою" деп берілген. 13. Ұсыныстар: "Агглютинация " термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "агглютинация" нұсқасында кездеседі. Биология сөздігінде "желімдегіш" деп берілген. Медицина сөздігінде "агглютинация" деп берілген. Біз "агглютинация" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +11 |
237. | адам қаңқасы | скелет человека | скелет человекаадам қаңқасы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Адам қаңқасы – тірек-қозғалыс аппаратының пассив бөлігі ретіндегі сүйектердің жүйелі түрдегі симетриялық жиынтығы. 2. Этимологиясы: ежелгі грек. σκελετος "кептірілген" деген сөз. 3. Әзербайжан: insan skeleti 4. Қырғыз: адамдын скелети 5. Өзбек: inson skeleti 6. Түрік: insan iskeleti 7. Ағылшын: human skeleton 8. Испан: esqueleto humano 9. Неміс: menschliches skelett 10. Француз: squelette humain 11. Бекітілген нұсқасы: жылқы қаңқасы - скелет лошади (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен бұрын-соңды тіліміздегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
238. | Аддисон ауруы | болезнь Аддисона | болезнь АддисонаАддисон ауруы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аддисон ауруы – бүйрекүсті бездерінен гормонның аз бөлінуінен болатын ауру. Бүйрек үсті безінің қыртысының баяу дамып келе жатқан және әдетте прогрессивті гипофункциясы. Аурудың түрлі белгілері бар, соның ішінде артериялық гипотензия мен гиперпигментация. Аддисон ауруы жүрек-қан тамырлары коллапсымен адренал дағдарысының дамуына әкелуі де мүмкін. 2. Этимологиясы: Бұл атау 1855 жылы ауруды алғаш рет сипаттаған Британдық терапевт Томас Эдисонның құрметіне пайда болды. 3. Әзербайжан: Addison xəstəliyi 4. Қырғыз: Аддисон оорусу 5. Өзбек: bronza kasalligi 6. Түрік: Addison hastalığı 7. Ағылшын: Addison's disease 8. Испан: enfermedad de Addison 9. Неміс: Addison-krankheit 10. Француз: maladie d'Addison 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
239. | аденилатциклаза, аденилат циклазасы | аденилатциклаза | аденилатциклазааденилатциклаза, аденилат циклазасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аденилатциклаза – лиазалар класының ферменті. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: adenilat siklaza 4. Қырғыз: аденилат циклазы 5. Өзбек: adenilat siklaza 6. Түрік: adenilat siklaz 7. Ағылшын: adenylate cyclase 8. Испан: adenilato ciclasa 9. Неміс: adenylatcyclase 10. Француз: adénylate cyclase 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: барлық тілдерде бөлек берілген. Сондықтан қазақ тілінде де "аденилат циклазасы" деп берген дұрыс деп санаймыз.
| +11 |
240. | аденозиндифосфат | аденозиндифосфат | аденозиндифосфатаденозиндифосфат Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аденозиндифосфат - аденин, рибоза және фосфор қышқылының екі қалдығынан құралған нуклеотид. 2. Этимологиясы: еж. гр. δίς - «екеу» + гр. φωσφόρος - «жарық шығаратын» 3. Әзербайжан: adenozin difosfat 4. Қырғыз: аденозин дифосфаты 5. Өзбек: adenozin difosfat 6. Түрік: adenosin difosfat 7. Ағылшын: adenosine diphosphate 8. Испан: difosfato de adenosina 9. Неміс: Adenosindiphosphat 10. Француз: adénosine diphosphate 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: "Аденозиндифосфат" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде де кездеспейді. Биология сөздігінде "аденозиндифосфат" деп берілген. Біз "аденозиндифосфат" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +11 |
241. | аденозинмонофосфат | аденозинмонофосфат | аденозинмонофосфатаденозинмонофосфат Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аденозинмонофосфат - аденин, рибоза және фосфор қышқылының бір қалдығынан құралған нуклеотид 2. Этимологиясы: гр. μόνος - «бір»+ еж. гр. φωσφόρος - «жарық шығаратын» 3. Әзербайжан: adenozin monofosfat 4. Қырғыз: аденозин монофосфаты 5. Өзбек: adenozin monofosfat 6. Түрік: adenosin monofosfat 7. Ағылшын: adenosine monophosphate 8. Испан: monofosfato de adenosina 9. Неміс: Adenosinmonophosphat 10. Француз: AMP 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Еуразиялық экономикалық комиссия алқасының 2020 жылғы 14 қаңтардағы № 1 ұсынымында "тікелей емес арандататын (мысалы, аденозинмонофосфаттың (АМФ) немесе маннитолдың көмегімен) бронх-протективті зерттеулердің біреуін жүргізу көмегімен бағалауға болады" деп берілген. 13. Ұсыныстар: "Аденозинмонофосфат" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "аденозинмонофосфат" нұсқасында кездеседі. Биология сөздігінде "аденозинмонофосфат" деп берілген. Біз "аденозинмонофосфат" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +11 |
242. | аденоидтар | аденоиды | аденоидыаденоидтар Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аденоидтар – мұрынжұтқыншақ бадамша бездері. Бұл Пирогов-Вальдейер лимфоидты-жұтқыншақ сақинасының он құрылымының бірі. Өсіп кеткен немесе гиперплазияланған бадамша безі аденоид деп аталады. 2. Этимологиясы: ежелгі грек тіліндегі (βδήν) «темір» және (εδδος)-«түр» деген сөздерден шыққан. 3. Әзербайжан: adenoidlər 4. Қырғыз: аденоиддер 5. Өзбек: adenoidlar 6. Түрік: geniz etleri 7. Ағылшын: adenoids 8. Испан: adenoide 9. Неміс: adenoide 10. Француз: adénoïdes 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
243. | ажарланған күрiш | эндокринные железы | эндокринные железыажарланған күрiш Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Эндокриндік бездер, ішкі секреция бездері – шығаратын жолы (өзегі) болмайтын және олар өндіретін заттарды (гормондар) тікелей қанға немесе лимфаға бөлетін арнайы мүшелер. 2. Этимологиясы: еж. грек ἔνδον endon – ішкі + ϰρίνω krino – айыру, бөлу 3. Әзербайжан: endokrin bezlər 4. Қырғыз: эндокриндик бездер 5. Өзбек: endokrin bezlar 6. Түрік: endokrin bezleri 7. Ағылшын: endocrine glands 8. Испан: glandulas endocrinas 9. Неміс: endokrine drüsen 10. Француз: glandes endocrines 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "эндокринді бездер" нұсқасын ұсынамыз.
| -13 |
244. | азотты негіздер | азотистые основания | азотистые основанияазотты негіздер Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Азотты негіздер – азот атомындағы жалғыз электронды жұптан пайда болатын, құрамында міндетті түрде азотты қамтитын органикалық молекула. 2. Этимологиясы: азотты сөзі көне грек. α "жоқ"; ζωή "өмір, тіршілік", яғни "тіршіліксіз" 3. Әзербайжан: azotlu əsaslar 4. Қырғыз: азоттуу негиз 5. Өзбек: azotli asos 6. Түрік: azotlu bazlar 7. Ағылшын: nitrogen base 8. Испан: base nitrogenada 9. Неміс: stickstoffhaltige basis 10. Француз: base azotée 11. Бекітілген нұсқасы: абсолютные основание - абсолюттік негіздер (2002), азотная кислота - азот қышқылы (2021) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "азотты негіз" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
245. | азықтық тізбек, азық тізбегі | пищевая цепь | пищевая цепьазықтық тізбек, азық тізбегіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Азықтық тізбек – әрқайсысы екіншісін қорек ете алатын немесе ыдырауына себеп болатын ағзалардың реттілігі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: qida zənciri 4. Қырғыз: тамак-аш чынжыры 5. Өзбек: oziq zanjir 6. Түрік: besin zinciri 7. Ағылшын: fооd chain 8. Испан: cadena alimentaria 9. Неміс: nahrungskette 10. Француз: chaîne alimentaire 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2017 жылғы 21 тамыздағы № 341 бұйрығы. биомассасына қайта есептеуден тұрады және азықтық гидробионттардың әрбір тобы үшін трофикалық тізбекпен органикалық затты ауыстырудың азықтық коэффициенттері. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын, тіліміздің грамматикалық ерекшелігін ескере келе «азық тізбегі» нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
246. | айкезбелік | лунатизм (сомнамбулизм) | лунатизм (сомнамбулизм)айкезбелік Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Айкезбелік – адамның ұйқыда бола тұра әрекет ететін ерекше жағдайы, мидың бұзылу салдарынан дене оянып сананың ұйқыда қалуы. 2. Этимологиясы: "сомнамбулизм" лат. somnus - «ұйқы» және ambulo - «жүру», «қозғалу» 3. Әзербайжан: yuxuda gəzinti 4. Қырғыз: уйкуда жүрүү 5. Өзбек: somnambulizm 6. Түрік: uyurgezerlik 7. Ағылшын: sleepwalking 8. Испан: sonambulismo 9. Неміс: schlafwandeln 10. Француз: somnambulisme 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +11 |
247. | айқасу | кроссинговер | кроссинговерайқасу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Айқасу – мейоз профазасы кезінде гомологты хромосомалардың ұқсас бөліктермен алмасу процесі. 2. Этимологиясы: ағылш. crossing over "қиылысу, қиып өту" 3. Әзербайжан: krossinqover 4. Қырғыз: өтүү 5. Өзбек: krossingover 6. Түрік: geçiş yapan 7. Ағылшын: crossingover 8. Испан: сrossing 9. Неміс: crossingover 10. Француз: crossingover 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "айқасу" нұсқасын қолдаймыз.
| -5 |
248. | акропеталды өсу | акропетальный рост | акропетальный ростакропеталды өсуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Акропеталды өсу – өсімдік бұтақтарының, жапырақтары мен басқа бөліктерінің жоғарғы бағытқа қарай өсуі. 2. Этимологиясы: грек. akron – "шың" және лат. peto – "созылу, ұмтылу, жетуге тырысу" 3. Әзербайжан: akropetal böyümə 4. Қырғыз: акропеталдык өсүш 5. Өзбек: akropetal o'sish 6. Түрік: akropetal büyüme 7. Ағылшын: acropetal growth 8. Испан: crecimiento acropetal 9. Неміс: akropetales wachstum 10. Француз: croissance acropétale 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: биология сөздігінде "акропеталды өсу" деп берілген. Біз "акропеталды өсу" деген нұсқаны қолдаймыз.
| -3 |
249. | аксон | аксон | аксонаксонСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аксон – жүйке импульстарын бір жасушаның денесінен және дендриттерден
келесі нейрон мен ағзаларға өткізетін нейронның ұзарған (1 м-ге дейін) цитоплазмалық өсіндісі. 2. Этимологиясы: еж.гр. аксон (ἄξων) "өзек" деген мағынаға келеді. 3. Әзербайжан: akson 4. Қырғыз: аксон 5. Өзбек: akson 6. Түрік: akson 7. Ағылшын: axon 8. Испан: neurita 9. Неміс: axon 10. Француз: axone 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
250. | активті тасымал, белсенді тасымал | активный транспорт | активный транспортактивті тасымал, белсенді тасымал Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Белсенді тасымал – энергия пайдалану арқылы жүретін молекулалар мен иондардың мембрана арқылы концентрация градиентіне қарсы тасымалдануы. 2. Этимологиясы: латын. activus «әрекетті, ықпалды»; латын. trans "арқылы", portare "алып өту, алып жүру" 3. Әзербайжан: аktiv nəqliyyat 4. Қырғыз: активдүү транспорт 5. Өзбек: faol transport 6. Түрік: aktif transfer 7. Ағылшын: active transport 8. Испан: transporte activo 9. Неміс: aktiver transport 10. Француз: transport actif 11. Бекітілген нұсқасы: активный уголь - белсенді көмір (2021) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "белсенді тасымал" нұсқасын қолдаймыз.
| +9 |
251. | актин | актин | актинактинСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Актин - бұлшық ет талшығының нәруызы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: aktin 4. Қырғыз: актин 5. Өзбек: aktin 6. Түрік: aktin 7. Ағылшын: actin 8. Испан: actina 9. Неміс: Aktin 10. Француз: actine 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Биология сөздігінде "актин" деп берілген.
| +13 |
252. | ақсұлама | планария белая | планария белаяақсұлама Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ақсұлама – пiшiнi жапырақ тәрiздi, арқасынан құрсағына қарай жалпақ болып келетін, денесiнiң алдыңғы ұшында құлақша тәрізді екi өсiндiсi бар, ұзындығы 24-26 мм, реңi ақшыл түсті, кірпікшелі құрттар тобына жататын құрт. 2. Этимологиясы: латын. dendrocoelum lacteum "ақ құрт" 3. Әзербайжан: ağ planariya 4. Қырғыз: ак планария 5. Өзбек: oq planariya 6. Түрік: sütlü dendrocoelum 7. Ағылшын: dendrocoelum lacteum 8. Испан: dendrocoelum lechoso 9. Неміс: dendrokoel milchig 10. Француз: dendrocoelum laiteux 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "ақсұлама" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
253. | алғашқы нефридия | протонефридии | протонефридииалғашқы нефридияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Алғашқы нефридия – жалпақ құрттардың зәр шығару жүйесі. 2. Этимологиясы: грекше (nephros) "бүйрек", πρῶτος «алғашқы» дегенді білдіреді. 3. Әзербайжан: protonefridiya 4. Қырғыз: протонефридиялар 5. Өзбек: protonefridiya 6. Түрік: protonefridya 7. Ағылшын: protonephridia 8. Испан: protonefridium 9. Неміс: protonephridien 10. Француз: protonéphridies 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын, этимологиясын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| -11 |
254. | алкалоидтар | алкалоиды | алкалоидыалкалоидтар Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Алкалоидтар - өсімдіктекті азотты ағзалық қосылыстар. 2. Этимологиясы: арабша «al qualja» - өсімдік күлі, жаңа лат. alkali «сілті» 3. Әзербайжан: alkaloidlər 4. Қырғыз: алкалоиддер 5. Өзбек: alkaloidlar 6. Түрік: alkaloidler 7. Ағылшын: alkaloids 8. Испан: alcaloides 9. Неміс: Alkaloide 10. Француз: alcaloïdes 11. Бекітілген нұсқасы: нағыз алкалоидтар - истинные алкалоиды (2021) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 1 қараша N 1647 қаулысында "...құрамында есiрткiлік белсендi алкалоидтар, оның iшiнде морфин, кодеин, тебаин бар өнiм және оларды ацетилдендiру өнiмдерi..." деп берілген. 13. Ұсыныстар: "Алкалоиды" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "алкалоидтар" нұсқасында кездеседі. Ауыл шаруашылығы сөздігінде "алкалоидтар" деп берілген. Біз "алкалоидтар" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
255. | аллельдер | аллели | аллелиаллельдерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аллельдер – гомологиялық хромосомалардың бірдей телімдерінде (локустарында) орналасқан бір геннің әртүрлі формалары. Аллель нақты бір белгінің даму бағытын анықтайды мысалы, асбұршақтардың сары және жасыл түсі. 2. Этимологиясы: еж. гр. (theλλήλων) "бір-бірін" дегенді білдіреді. 3. Әзербайжан: allellər 4. Қырғыз: аллельдер 5. Өзбек: allel 6. Түрік: aleller 7. Ағылшын: alleles 8. Испан: alelos 9. Неміс: allele 10. Француз: allèles 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2023 жылғы 26 мамырдағы № 205 бұйрығы. Минорлық аллельдердің жиілігі кемінде 5 %. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| -3 |
256. | альдостерон | альдостерон | альдостерональдостеронСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Альдостерон – адамның бүйрекүсті бездері қыртысты қабатының негізгі минералды кортикостероидты гормоны. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: aldosteron 4. Қырғыз: альдостерон 5. Өзбек: aldosteron 6. Түрік: aldosteron 7. Ағылшын: aldosterone 8. Испан: aldosterona 9. Неміс: aldosteron 10. Француз: aldostérone 11. Бекітілген нұсқасы: гиперальдостеронизм - гиперальдостеронизм (2017) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "альдостерон" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
257. | аналық без | яичник | яичниканалық без Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аналық без – жұмыртқа жасушалары түзілетін және жетілетін аналық жыныс безі. 2. Этимологиясы: лат. ovarium - жұмыртқа 3. Әзербайжан: yumurtalıq 4. Қырғыз: энелик 5. Өзбек: tuxumdon 6. Түрік: yumurtalık 7. Ағылшын: ovary 8. Испан: ovario 9. Неміс: еierstock 10. Француз: ovaire 11. Бекітілген нұсқасы: анабез апоплексиясы - апоплексия яичника (2017) 12. Заңнамадағы қолданысы: "Қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды жүргізу қағидалары мен шарттарын бекіту туралы" заңда "аналық бездердің трансвагинальды пункциясы" деп берілген. 13. Ұсыныстар: "яичник" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, "анабез апоплексиясы - апоплексия яичника" деген тіркес құрамында бекітілген, заңнама мәтіндерінде "аналық без" нұсқасында кездеседі. Біз "аналық без" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +11 |
258. | анафилактикалық шок | анафилактический шок | анафилактический шоканафилактикалық шок Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Анафилактикалық шок – организмге аллерген түсуі салдарынан болатын ең ауыр аллергиялық реакция. 2. Этимологиясы: еж. гр. ἀνά – «қарсы» және φύλαξις – «қорғаныс» 3. Әзербайжан: anafilaktik şok 4. Қырғыз: анафилактикалык шок 5. Өзбек: anafilaktik shok 6. Түрік: anafilaktik şok 7. Ағылшын: acute anaphylaxis 8. Испан: choque anafiláctico 9. Неміс: anaphylaktischer Schock 10. Француз: choc anaphylactique 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Жүкті, босанатын әйелдердің қайтыс болу жағдайлары, сондай-ақ босанған әйелдер босанғаннан кейін күнтізбелік қырық екі күн ішінде қайтыс болған жағдайда, пациенттерге жоспарлы медициналық көмек (медициналық-санитариялық алғашқы көмек және мамандандырылған көмек, оның ішінде жоғары технологиялық медициналық көрсетілетін қызметтер) көрсету кезінде олардың кенеттен қайтыс болу жағдайлары туралы ақпарат (шұғыл хабархат) беру қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 7 қыркүйектегі № ҚР ДСМ-100/2020 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 15 қазандағы № ҚР ДСМ-104 бұйрығында "сондай-ақ анафилактикалық шок, (Т78.0 АХЖ-10 коды бойынша), ятрогенді асқынулар (Т80-85 АХЖ-10 коды бойынша), жүректің тоқтауы (I46.1, I46.9 АХЖ-10 коды бойынша) диагноздарымен пациенттердің қайтыс болу жағдайлары тіркелген" деп берілген. 13. Ұсыныстар: ауыл шаруашылығы сөздігінде "естен тану, талықсу" деп берілген. Халықаралық термин ретінде ұсынылған нұсқаны қолдаймыз.
| +7 |
259. | анаэробты микроағзалар | анаэробные микроорганизмы | анаэробные микроорганизмыанаэробты микроағзалар Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Анаэробты микроағзалар – қоршаған ортада оттегі жоқ кезде өмір сүруге және көбеюге қабілетті, оттегін мүлдем қажет етпейтін микроорганизмдер. 2. Этимологиясы: грек. αν "теріс бөлшектер" және αέρ "ауа", сондай-ақ βιοζ "өмір" 3. Әзербайжан: anaerob mikroorqanizmlər 4. Қырғыз: анаэробдук микроорганизмдер 5. Өзбек: anaerob mikroorganizmlar 6. Түрік: anaerobik mikroorganizmalar 7. Ағылшын: anaerobic microorganisms 8. Испан: microorganismos anaeróbicos 9. Неміс: anaerobe mikroorganismen 10. Француз: microorganismes anaérobies 11. Бекітілген нұсқасы: анаэробные упражнения - анаэробты жаттығу (2019), обсеменение микроорганизмами - микроорганизмдермен ластану (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "анаэробты микроағзалар" нұсқасын қолдаймыз.
| +9 |
260. | анаэробты тыныс алу | анаэробное дыхание | анаэробное дыханиеанаэробты тыныс алу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Анаэробты тыныс алу – оттектің қатысынсыз органикалық заттардың тотығуы және энергия бөлу арқылы жүзеге асатын процестер жиынтығы. 2. Этимологиясы: көне грек. αν "емес", αέρ "ауа", βιοζ "өмір" 3. Әзербайжан: anaerob tənəffüs 4. Қырғыз: анаэробдук дем алуу 5. Өзбек: anaerob nafas olish 6. Түрік: anaerobik solunum 7. Ағылшын: anaerobic respiration 8. Испан: respiración anaeróbica 9. Неміс: anaerobe atmung 10. Француз: respiration anaérobie 11. Бекітілген нұсқасы: анаэробный процесс - анаэроб процесс (2021), дыхание - тыныс (тыныс алу) (2023) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "анаэробты тыныс алу" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
261. | андрогендер | андрогены | андрогеныандрогендерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Андрогендер – жыныс бездері мен бүйрек үсті безінің қыртысы шығаратын және белгілі бір концентрацияда андрогенезді, ағзаның вирилизациясын тудыратын қасиеті бар стероидты аталық жыныстық гормондарының жалпы ұжымдық атауы. 2. Этимологиясы: еж.гр. (ἀνήρ) "ер адам" және γένος"шығу тегі" дегенге келеді. 3. Әзербайжан: androgenlər 4. Қырғыз: андрогендер 5. Өзбек: androgenlar 6. Түрік: androjenler 7. Ағылшын: androgens 8. Испан: andrógenos 9. Неміс: androgene 10. Француз: androgènes 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе және ұлттық тілде қалыптасқан «аталық», «аналық» секілді терминдердің өнікті қолданысын алға тартып «аталық тек» деген балама сөзді термин үміткер ретінде ұсынамыз.
| +13 |
262. | андрогенез | андрогенез | андрогенезандрогенезСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Андрогенез - ұрық дамыған кезде сперматозоидпен жұмыртқаға түскен аталық ядросы қатысып, аналық қатыспайтын ағзалардың көбею формасы. 2. Этимологиясы: грек. andrós — "ер адам" және génesis — "шығу тегі" 3. Әзербайжан: androgenez 4. Қырғыз: андрогенез 5. Өзбек: androgenez 6. Түрік: androjenez 7. Ағылшын: androgenesis 8. Испан: androgénesis 9. Неміс: androgenese 10. Француз: androgenèse 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Биология, ауыл шаруашылығы сөздіктерінде "андрогенез" деп берілген.
| +13 |
263. | анеуплоидия | анеуплоидия | анеуплоидияанеуплоидияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Анеуплоидия - ағза жасушасында еселенбей жалқыланған жиынтықта саны өзгерген хромосомалар болатын құбылыс. 2. Этимологиясы: еж. грек. ἀν- — "теріс түбіралды қосымшасы" + εὖ — "түгел, толық" + πλόος — "еселенген" + εἶδος — "түр" 3. Әзербайжан: aneuploidiya 4. Қырғыз: анеуплоидия 5. Өзбек: aneuploidiya 6. Түрік: anöploidi 7. Ағылшын: aneuploidy 8. Испан: aneuploidía 9. Неміс: Aneuploidie 10. Француз: aneuploïdie 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Биология сөздігінде "анеуплоидия" деп берілген.
| +13 |
264. | антибиотиктер | антибиотики | антибиотикиантибиотиктерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Антибиотиктер – микроағзалардың өсуін, көбеюін тежейтін немесе тоқтататын микробтар, өсімдіктер мен жануарлар жасушасынан алынатын органикалық зат. 2. Этимологиясы: еж. гр. (ἀντί) "қарсы" және (βίος) "өмір" деген мағына береді. 3. Әзербайжан: antibiotiklər 4. Қырғыз: антибиотиктер 5. Өзбек: antibiotiklar 6. Түрік: antibiyotikler 7. Ағылшын: antibiotics 8. Испан: antibióticos 9. Неміс: antibiotika 10. Француз: antibiotiques 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрінің 2003 жылғы 15 мамырдағы N 270 бұйрығы. Құрамында антибиотиктер, гормондар және биологиялық стимуляторлар бар. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
265. | антипорт | антипорт | антипортантипортСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Антипорт – басқа заттың қарама-қарсы бағытта тасымалдануы, яғни эукариоттық плазмалық мембраналардағы натрий-калий сорғысының натрий иондарын жасушадан, ал калий иондарын жасуға қарай айдау процесі. 2. Этимологиясы: көне грек. ἀντί "қарсы", латын. porticus "дің" 3. Әзербайжан: antiport 4. Қырғыз: антипорт 5. Өзбек: antiport 6. Түрік: antiport 7. Ағылшын: antiport 8. Испан: antiport 9. Неміс: antiport 10. Француз: antiport 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "антипорт" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
266. | антропоген | антропоген | антропогенантропоген Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Антропоген - кайнозойдың үшінші кезеңі. 2. Этимологиясы: грек. anthropos — "адам және тұқым" 3. Әзербайжан: antropogen 4. Қырғыз: антропогендик 5. Өзбек: antropogen 6. Түрік: antropojenik 7. Ағылшын: anthropogen 8. Испан: antropógeno 9. Неміс: anthropogen 10. Француз: anthropogène 11. Бекітілген нұсқасы: антропогендiк ластағыш - загрязнитель антропогенный (2022), антропогендік процестер - антропогенные процессы (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 25 маусымдағы № 211 бұйрығында "Жол берілетін жиынтық антропогендік жүктеме нормативтерін әзірлеу қағидаларын бекіту туралы" деп берілген. 13. Ұсыныстар: "Антропоген" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "антропоген" нұсқасында кездеседі. Биология сөздігінде "Адам пайда болған дәуір (антропоген)" деп берілген. Біз "антропоген" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
267. | антропогендік орта | антропогенная среда | антропогенная средаантропогендік ортаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Антропогендік орта – адамдардың мақсатты түрде не абайсыз күнделікті қызметі барысында өзгерткен табиғи ортасы. 2. Этимологиясы: «антропоген» сөзі ежелгі грек тілінен. ἄνθρωπος-адам, γένεσις-шығу тегі, лат. фактор-іс деген мағына береді. 3. Әзербайжан: antropogen mühit 4. Қырғыз: антропогендик чөйрө 5. Өзбек: antropogen muhit 6. Түрік: insan yapımı çevre 7. Ағылшын: anthropogenic environment 8. Испан: entorno antropogénico 9. Неміс: anthropogene umgebung 10. Француз: environnement anthropique 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 25 маусымдағы №211 бұйрығы. Жағдайлар мен антропогендік объектілердің жиынтығы антропогендік орта деп танылады. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
268. | антропогендік факторлар | антропогенные факторы | антропогенные факторыантропогендік факторлар Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Антропогендік факторлар - адамның іс-әрекетіне байланысты қоршаған ортаға кез келген ықпал жасау. 2. Этимологиясы: гр. anthropos — "адам және тұқым", лат. factor - «істейтін, жасаушы, өндіруші» 3. Әзербайжан: antropogen amillər 4. Қырғыз: антропогендик факторлор 5. Өзбек: antropogen omillar 6. Түрік: insan yapımı faktörler 7. Ағылшын: anthropogenic factors 8. Испан: factores antropogénicos 9. Неміс: vom Menschen verursachte Faktoren 10. Француз: facteurs anthropiques 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2010 жылғы 01 қыркүйектегі N 558 Бұйрығында "...таралымдарының сақталуына әсер ететін антропогендік факторларды, сондай-ақ, олардың санын бақылаудың немесе басқарудың ықтимал амалдарын егжей-тегжейлі зерттеуді қамтиды" деп берілген. 13. Ұсыныстар: "Антропогенные факторы" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "антропогендік факторлар" нұсқасында кездеседі. Су шаруашылығы сөздігінде "антропогендік факторлар" деп берілген. Біз "антропогендік факторлар" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
269. | антропогенез | антропогенез | антропогенезантропогенез Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Антропогенез - адамның шығу тегінің, қоғам құру – социогенез үдерісінде оның түр ретіндегі қалыптасуы. 2. Этимологиясы: еж. грек. ἄνθρωπος - «адам», ἀνήρ - «ер адам» 3. Әзербайжан: аntropogenez 4. Қырғыз: антропогенез 5. Өзбек: antropogenez 6. Түрік: antropojenez 7. Ағылшын: anthropogenesis 8. Испан: antropogénesis 9. Неміс: Anthropogenese 10. Француз: anthropogenèse 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрінің 2022 жылғы 13 желтоқсандағы № 185 бұйрығында "Антропогенез туралы жаңа мәліметтер" деп берілген. 13. Ұсыныстар: "Антропогенез" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "антропогенез" нұсқасында кездеседі. Биология, экология, тарих сөздіктерінде "антропогенез" деп берілген. Біз "антропогенез" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
270. | анықтағыш-кітап, анықтама кітап, мәлімет беруші кітап, анықтамалық кітап | справочная книга | справочная книгаанықтағыш-кітап, анықтама кітап, мәлімет беруші кітап, анықтамалық кітап Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Анықтамалық кітап – өсімдіктер мен жануарлардың жүйелімдегі орны туралы қысқаша мәлімет жазылған кітап. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: istinad kitabı 4. Қырғыз: маалымдама китеп 5. Өзбек: ma'lumot kitobi 6. Түрік: referans kitabı 7. Ағылшын: reference book 8. Испан: libro de referencia 9. Неміс: referenzbuch 10. Француз: livre de référence 11. Бекітілген нұсқасы: бюро справочное - анықтама бюросы (2016), информационно -справочный материал - ақпараттық-анықтамалық материал (2021) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "анықтамалық кітап" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
271. | апатия, селқостық (2005) | апатия | апатияапатия, селқостық (2005) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Апатия – немқұрайлылық күй. Қандай да бір іске деген құлшыныстың болмауы. Енжарлық, селқостық, көңілдің еш нәрсеге соқпай, ұнжырғаның түсуі. 2. Этимологиясы: еж. гр. (ἀπάθεια) "бейқамдық" дегенге келеді. 3. Әзербайжан: apatiya 4. Қырғыз: апатия 5. Өзбек: beparvolik 6. Түрік: ilgisizlik 7. Ағылшын: apathy 8. Испан: apatía 9. Неміс: apathie 10. Француз: apathie 11. Бекітілген нұсқасы: селқостық (мед.) - апатичность, апатия (2005) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен термин ретінде бұрын-соңды бекітілгенін ескере келе "селқостық" нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
272. | апопласт | апопласт | апопластапопластСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Апопласт – өсімдік жасушалары қабырғаларының арасындағы бос кеңістік. 2. Этимологиясы: "апо" қосымшасы мен грек тіліндегі (plastos) "мүсінделген" деген сөзден жасалған. 3. Әзербайжан: apoplast 4. Қырғыз: апопласт 5. Өзбек: apoplast 6. Түрік: apoplast 7. Ағылшын: apoplast 8. Испан: apoplasto 9. Неміс: apoplast 10. Француз: apoplast 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: көрсетілген анықтамаға қарап және сөздің этимологиясын ескере келе берілген нұсқада қолдануды ұсынамыз.
| +13 |
273. | аппарат | аппарат | аппаратаппарат Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аппарат – ағзада қандай да бір қызмет атқаратын мүшелердің жиынтығы (асқорыту аппараты). 2. Этимологиясы: лат. (apparatus) "жиынтық" дегенге келеді. 3. Әзербайжан: aparat 4. Қырғыз: аппарат 5. Өзбек: qurilma 6. Түрік: aygıt 7. Ағылшын: apparatus 8. Испан: aparato 9. Неміс: apparat 10. Француз: appareil 11. Бекітілген нұсқасы: аппараттық жабдық - аппаратное оборудование (2023) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 17 маусымдағы №477 бұйрығы. Рентгенологиялық диагностикалау аппараты. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
274. | артериолалар | артериолы | артериолыартериолаларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Артериолалар – артериядан кейінгі капиллярларға дейінгі қан ағымын қамтамасыз етуші тамыр. Оларға тән ерекшелік – тегіс бұлшықет қабатының тамырдың қабырғасында басым болуы, соның арқасында артериолалар люменнің мөлшерін өзгертіп ағзадағы қарсылықты белсенді ете алады. Жалпы шеткері тамырлардың кедергісін реттеуге қатысады. 2. Этимологиясы: еж. гр. (ἀρτηρία) "трахея, артерия". 3. Әзербайжан: arteriollar 4. Қырғыз: артериолалар 5. Өзбек: arteriolalar 6. Түрік: küçük atardamarlar 7. Ағылшын: arterioles 8. Испан: arteriolas 9. Неміс: arteriolen 10. Француз: arteriolen 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 25 қарашадағы № ҚР ДСМ-203/2020 бұйрығы. Артериялардың, артериолалар мен капиллярлардың аурулары. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе «артерия» - «күретамыр», «артериола» – «тамыр», ал «капилляр» – «уақтамыр» деп алып термин ретінде бекітуді ұсынамыз
| +13 |
275. | артерия, күретамыр | артерия | артерияартерия, күретамырСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Артерия – оттегімен байытылған қанды жүректен алып шығып, дене мүшелеріне тарататын
тасымалдаушы ірі қан тамыры. 2. Этимологиясы: еж. гр. (ἀρτηρία ) "трахея, артерия" деген сөздерден шыққан. 3. Әзербайжан: arteriya 4. Қырғыз: артерия 5. Өзбек: arteriya 6. Түрік: atar damar 7. Ағылшын: artery 8. Испан: arteria 9. Неміс: arterie 10. Француз: artère 11. Бекітілген нұсқасы: негіздік артерия (2017) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2018 жылғы 14 наурыздағы № 110 бұйрығы. Сәулелік диагностика бөлімшелері бар, күретамыр және омыртқа артерияларының жағдайын бағалауға арналған ультрадыбыстық аспаптар. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген «күретамыр» сөзін термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
276. | артериялық қысым | артериальное давление | артериальное давлениеартериялық қысым Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Артериялық қысым – бұл қантамырда (артерияда) өлшенетін қан қысымы. 2. Этимологиясы: «қысым» арғы славян тілінен (dāvī́tī) «қысу, басу» мәндегі сөз. 3. Әзербайжан: qan təzyiqi 4. Қырғыз: кан басымы 5. Өзбек: qon bosimi 6. Түрік: kan basıncı 7. Ағылшын: blood pressure 8. Испан: presión arterial 9. Неміс: arterieller blutdruck 10. Француз: pression artérielle 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2015 жылғы 28 қазандағы №609 бұйрығы. Артериялық қысымды өлшеуге арналған аппарат. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +11 |
277. | артқы ми, метэнцефалон | задний мозг, метэнцефалон | задний мозг, метэнцефалонартқы ми, метэнцефалонСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Артқы ми – мишық пен ми көпірінен құралған ми бөлімі. 2. Этимологиясы: грек. meta – "кейін" + enkepfalon – "ми" 3. Әзербайжан: arxa beyin, metensefalon 4. Қырғыз: арткы мээ, метенцефалон 5. Өзбек: orqa miya, metensefalon 6. Түрік: arka beyin, metensefalon 7. Ағылшын: posterior brain, metencephalon 8. Испан: cerebro posterior, metencefalon 9. Неміс: hinteres Gehirn, Metenzephalon 10. Француз: cerveau postérieur, métencéphalone 11. Бекітілген нұсқасы: ми қыртысы - кора головного мозга (2021), үлкен ми - большой мозг (2017) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: "артқы ми, метэнцефалон" терминдері бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде де кездеспейді. Биология, медицина сөздіктерінде "артқы ми" деген нұсқада кездеседі. Біз "артқы ми, метэнцефалон" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
278. | асқорыту ферменттері, асқорытқыш ферменттер | пищеварительные ферменты | пищеварительные ферментыасқорыту ферменттері, асқорытқыш ферменттер Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Асқорытқыш ферменттер – астың ыдырау реакциясын, яғни органикалық заттардың қорытылуын тездететін нәруыздар. 2. Этимологиясы: лат. fermentum "ашытқы, ұйытқы" 3. Әзербайжан: həzm fermentləri 4. Қырғыз: тамак сиңирүү ферменттери 5. Өзбек: ovqat hazm qilish fermentlari 6. Түрік: sindirim enzimleri 7. Ағылшын: digestive enzymes 8. Испан: enzimas digestivas 9. Неміс: verdauungsenzym 10. Француз: enzymes digestives 11. Бекітілген нұсқасы: пищеварительный - асқорытқыш (мед.) (1995) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "асқорытқыш ферменттер" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
279. | ассоциаттар | ассоциаты | ассоциатыассоциаттар Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ассоциаттар – заттың химиялық табиғатында өзгеріс тудырмай, жай заттарды молекулалар немесе иондарды қосып біршама күрделі заттарға айналдыру. 2. Этимологиясы: латын. associare "қосу, байланыстыру, біріктіру" 3. Әзербайжан: аssosiasiyalar 4. Қырғыз: ассоциациялар 5. Өзбек: uyushmalar 6. Түрік: dernekler 7. Ағылшын: associates 8. Испан: asociados 9. Неміс: аssoziaten 10. Француз: associés 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "ассоциаттар" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
280. | асфиксия, тұншығу | асфиксия | асфиксияасфиксия, тұншығуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Асфиксия – қандағы оттектің жетіспеуінен және көмірқышқыл газының көбеюінен тамырдағы қан ағымының күшеюі, тамыр соғысының артуы. 2. Этимологиясы: латын. (asphyxia) "тамыр соғу" дегенге келеді. 3. Әзербайжан: boğulma 4. Қырғыз: асфиксия 5. Өзбек: asfiksiya 6. Түрік: asfiksi 7. Ағылшын: asphyxia 8. Испан: asfixia 9. Неміс: аsphyxie 10. Француз: asphyxie 11. Бекітілген нұсқасы: тұншығу (2005) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе "асфиксия" сөзін термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
281. | атавизм, реверсия, арғытектік белгілер | атавизм | атавизматавизм, реверсия, арғытектік белгілерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Атавизм – ағзаның жақын ататегінде жоқ, бірақ ерте ататегінде болған, алайда эволюция үдерісі барысында жойылып кеткен белгілердің ұрпақ бойында кездейсоқ қайталануы. 2. Этимологиясы: лат. (atavus) "алыс ата" деген сөзден шыққан. 3. Әзербайжан: atavizm 4. Қырғыз: атавизм 5. Өзбек: atavizm 6. Түрік: atacılık 7. Ағылшын: atavism 8. Испан: atavismo 9. Неміс: atavismus 10. Француз: atavisme 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын, этимологиясын ескере келе «арғытектік» сөзін термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
282. | аталық без, жұмыртқа | яичко | яичкоаталық без, жұмыртқа Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аталық без – сперматозоидтер мен жыныс гормондары (тестостерон және т.б.) түзілетін аталық жыныс бездері. 2. Этимологиясы: лат. testis, testiculus – «ержүректіліктің куәгері»
3. Әзербайжан: testislər 4. Қырғыз: урук бези 5. Өзбек: moyaklar 6. Түрік: testisler 7. Ағылшын: testicles 8. Испан: testículos 9. Неміс: hoden 10. Француз: testicules 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Тәулік бойы стационар жағдайларында емдеуді қажет етпейтін диагнозды анықтағанға дейін тәулік бойы стационардың қабылдау бөліміндегі емдік-диагностикалық іс-шаралар тізбесін бекіту туралы" заңда "бүйрек, бүйрек үсті бездері, несеп қалдығын анықтаумен қуық, қуық асты безі, аталық бездер" деп берілген. 13. Ұсыныстар: "яичко" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "аталық бездер" нұсқасында кездеседі. Біз "аталық без" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +9 |
283. | АТФ-синтетаза | АТФ-синтетаза | АТФ-синтетазаАТФ-синтетазаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. АТФ-синтетаза – аденозиндифосфат пен бейорганикалық фосфаттардан аденозинтрифосфат синтездейтін, гидролазалар класына жататын ферменттер тобы. 2. Этимологиясы: АТФ (латын. adenosine "ұйытқы", грек. τρεῖς (τρία) "үштік", φωσφόρος "жарқырауық") көне грек. σύνθεσις "байланысу, қосылу, біріктіру" 3. Әзербайжан: ATP sintetaz 4. Қырғыз: АТФ-синтетаза 5. Өзбек: ATP sintetaza 6. Түрік: ATP-sentetaz 7. Ағылшын: ATP synthetase 8. Испан: ATP sintetasa 9. Неміс: ATP-synthetase 10. Француз: ATP synthétase 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "АТФ-синтетаза" нұсқасын қолдаймыз.
| +9 |
284. | аутизм | аутизм | аутизмаутизмСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аутизм – аутизм спектрінің бұзылуы, мидың даму ерекшеліктеріне байланысты әртүрлі патологиялық жағдайлар тобы. 2. Этимологиясы: лат. (autismus), «әрі қарай», (α ατός) "өзі, ол" деген сөздерден шыққан. 3. Әзербайжан: autizm 4. Қырғыз: аутизм 5. Өзбек: autizm 6. Түрік: otizm 7. Ағылшын: autism 8. Испан: autismo 9. Неміс: autismus 10. Француз: autisme 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 2020 жылғы 30 желтоқсандағы № 696 бұйрығы. Балалар аутизмі 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
285. | АҮФ (аденозинүшфосфор қышқылы), аденозинүшфосфат | АТФ (аденозинтрифосфорная кислота), аденозинтрифосфат | АТФ (аденозинтрифосфорная кислота), аденозинтрифосфатАҮФ (аденозинүшфосфор қышқылы), аденозинүшфосфат Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. АҮФ (аденозинүшфосфор қышқылы), аденозинүшфосфат – энергетикалық нуклеотид, тірі жасушадағы негізгі энергия көзі
аденин, рибоза және фосфор қышқылының үш қалдығынан құралған нуклеотид. 2. Этимологиясы: еж. гр. φωσφόρος – «жарық шығаратын» 3. Әзербайжан: ATP (adenozin trifosfor turşusu), adenozin trifosfat 4. Қырғыз: АТФ (аденозин трифосфор кислотасы), аденозин трифосфаты 5. Өзбек: ATP (adenozin trifosfor kislotasi), adenozin trifosfat 6. Түрік: ATP (adenosin trifosforik asit), adenosin trifosfat 7. Ағылшын: ATP (adenosine triphosphate), adenosine triphosphate 8. Испан: ATP (ácido trifosfórico de adenosina), trifosfato de adenosina 9. Неміс: ATP (Adenosintriphosphorsäure), adenosintriphosphat 10. Француз: ATP (adénosine triphosphate), adénosine triphosphate 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім алушылардың білімін бағалау өлшемшарттарын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 21 қаңтардағы № 52 бұйрығында "жасушаның компоненттерін, құрылысын, құрамы мен ақуыз міндетін, майларды, көмірсутектерді, нуклеин қышқылдарын, - аденозинтрифосфат (бұдан әрі – АТФ), гемоглобинді, жердегі тіршілік үшін су молекуласының полярлық маңызын" деп берілген. 13. Ұсыныстар: биология сөздігінде "аденозинтрифосфат (атф)" деп берілген. Халықаралық термин ретінде ұсынылған нұсқаны қолдаймыз.
| +11 |
286. | ашық қанайналым жүйесі | открытая система кровообращения | открытая система кровообращенияашық қанайналым жүйесі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ашық қанайналым жүйесі – денедегі қан немесе гемолимфаның үздіксіз қозғалысын, қоректік заттардың ұлпаларға берілуін және зиянды заттардың шайылуын қамтамасыз ететін, тұйықталмаған, яғни қан тамырларының аралықтарында қан құйылатын саңылаулы қуыстары бар жүйе. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: açıq qan dövranı sistemi 4. Қырғыз: ачык кан айлануу системасы 5. Өзбек: ochiq qon aylanish tizimi 6. Түрік: açık dolaşım sistemi 7. Ағылшын: open circulatory system 8. Испан: sistema circulatorio abierto 9. Неміс: offenes kreislaufsystem 10. Француз: système circulatoire ouvert 11. Бекітілген нұсқасы: кровообращение - қанайналым (2021), операционная система - oneрациялық жүйе (2023) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "ашық қанайналым жүйесі" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
287. | аэробтар | аэробы | аэробыаэробтар Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аэробтар - тек қана бос оттегі бар ортада тіршілік ететін және дами алатын ағзалар. 2. Этимологиясы: грек. αηρ — "ауа" және βιοζ — "өмір" 3. Әзербайжан: aeroblar 4. Қырғыз: учуучу аппараттар 5. Өзбек: aeroblar 6. Түрік: hava yolları 7. Ағылшын: airbags 8. Испан: aerobios 9. Неміс: Aerobier 10. Француз: aérobies 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2018 жылғы 25 мамырдағы № 393 бұйрығында "Аэробтардың жалпы саны" деп берілген. 13. Ұсыныстар: "Аэробы" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "аэробтар" нұсқасында кездеседі. Ауыл шаруашылығы, су шаруашылығы, экология сөздіктерінде "аэробтар" деп берілген. Біз "аэробтар" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
288. | аэробты тыныс алу | аэробное дыхание | аэробное дыханиеаэробты тыныс алу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аэробты тыныс алу – оттектің қатысуымен жүретін биологиялық процестерді адамның мақсатына сай өзгерту арқылы жүзеге асатын процестер жиынтығы. 2. Этимологиясы: көне грек. αέρ "ауа", βιοζ "өмір" 3. Әзербайжан: aerobik tənəffüs 4. Қырғыз: аэробикалык дем алуу 5. Өзбек: aerobik nafas olish 6. Түрік: aerobik solunum 7. Ағылшын: aerobic breathing 8. Испан: respiración aeróbica 9. Неміс: aerobe atmung 10. Француз: respiration aérobie 11. Бекітілген нұсқасы: дыхание - тыныс (тыныс алу) (2023), анаэробный процесс - анаэроб процесс (2021), аэробные реакции - аэробты реакциялар (2019) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "аэробты тыныс алу" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
289. | бағаналы жасушалар жіктелуі | классификация стволовых клеток | классификация стволовых клетокбағаналы жасушалар жіктелуіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бағаналы жасушалар жіктелуі – бастапқы біртекті, маманданбаған эмбриондық жасушалардың ұлпалар мен мүшелер түзетін маманданбаған эмбриондық жасушаларға қайтымсыз өзгеруі 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: kök hüceyrə təsnifatı 4. Қырғыз: өзөк клеткасынын классификациясы 5. Өзбек: ildiz hujayralarining tasnifi 6. Түрік: kök hücre sınıflandırması 7. Ағылшын: classification of stem cells 8. Испан: clasificación de células madre 9. Неміс: klassifizierung von stammzellen 10. Француз: classification des cellules souches 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2015 жылғы 18 наурыздағы № 50 бұйрығы. Ведомстволық жіктелімдерді жүргізудің үлгілік әдістемесін (ВЖЖҮӘ) бекіту туралы. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе «бағаналы жасушалар жіктелімі» деген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| -9 |
290. | бағытталған мутагенез | направленный мутагенез | направленный мутагенезбағытталған мутагенез Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бағытталған мутагенез – бағалы белгілері бар мутантты ағзаларды кезектегі сұрыптау үшін пайдаланылатын, мутация мөлшерін саналы түрде арттыру әдісі. 2. Этимологиясы: латын. mutatio "өзгеріс"; көне грек. γεννάω "туамын" 3. Әзербайжан: istiqamətli mutagenez 4. Қырғыз: багыттуу мутагенез 5. Өзбек: yo'naltirilgan mutagenez 6. Түрік: yönlendirilmiş mutagenez 7. Ағылшын: directed mutagenesis 8. Испан: mutagénesis dirigida 9. Неміс: gerichtete mutagenese 10. Француз: mutagenèse dirigée 11. Бекітілген нұсқасы: ответвитель направленный - бағытталған тармақтағыш (2016), двунаправленный поиск - қосбағытты іздеу (2021) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "бағытталған мутагенез" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
291. | бадамша без | миндалины | миндалиныбадамша без Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бадамша – қорғаныштық қызмет атқаратын лимфа ұлпаларынан түзілген бездер. 2. Этимологиясы: лат. tonsillae - бадамша 3. Әзербайжан: amigdala 4. Қырғыз: бадам бездери 5. Өзбек: bodomsimon bezlar 6. Түрік: bademcikler 7. Ағылшын: tonsils 8. Испан: amígdalas 9. Неміс: mandeln 10. Француз: amygdales 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде және (немесе) міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде денсаулық сақтау субъектілерінің көрсетілетін қызметтеріне ақы төлеу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 20 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-291/2020 бұйрығына өзгерістер және толықтырулар енгізу туралы" заңда "Тіл бадамшасының қатерлі ісігі" деп берілген. 13. Ұсыныстар: "миндалины" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "бадамша" нұсқасында кездесді. Биология сөздігінде "бадамшалар" деген нұсқада кездеседі. Біз "бадамша" деген нұсқаны ұсынамыз.
| -3 |
292. | бактериоскопиялық зерттеу | бактериоскопические исследование | бактериоскопические исследованиебактериоскопиялық зерттеу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бактериоскопиялық зерттеу – микроорганизмдердің формасы мен құрылысын микроскоп көмегімен зерттеу. 2. Этимологиясы: лат. bacteria – "бактерия", skopeo – "қарау" 3. Әзербайжан: bakterioskopik müayinə 4. Қырғыз: бактериоскопиялык изилдөө 5. Өзбек: bakterioskopik tekshirish 6. Түрік: bakteriyoskopik muayene 7. Ағылшын: bacterioscopic examination 8. Испан: estudio bacterioscópico 9. Неміс: bakterioskopische untersuchung 10. Француз: examen bactérioscopique 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "2003 жылға арналған республикалық бюджеттiк бағдарламалардың паспорттарын бекiту туралы (Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі)" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 29 желтоқсан N 1429 қауылысында "1 бактериоскопиялық МИНИ АПИ, 1 уродинамикалық жүйе, 1 ТУР жиынтығы" деп берілген. 13. Ұсыныстар: халықаралық термин ретінде ұсынылған нұсқаны қолдаймыз. Себебі "бектериоскопия" сөзі барлық тілдерде осы қалпында қолданылады.
| +5 |
293. | бактерия вирустары, бактериофагтар, бактерияқоректілер, бактерияжегілер | бактериофаги | бактериофагибактерия вирустары, бактериофагтар, бактерияқоректілер, бактерияжегілер Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бактерия вирустары – бактерияларды, басқа да микроағзаларды іштей ыдыратып, жойып жібертін вирустар. 2. Этимологиясы: көне грек. φᾰ́γω "жалмап бітіру" 3. Әзербайжан: bakteriofaqlar 4. Қырғыз: бактериофагдар 5. Өзбек: bakteriofaglar 6. Түрік: bakteriyofajlar 7. Ағылшын: bacteriophages 8. Испан: bacteriófagos 9. Неміс: bakteriophagen 10. Француз: bactériophages 11. Бекітілген нұсқасы: бактериальные средства - бактериялық құралдар (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "бактериофагтар" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
294. | балғашық | молоточек | молоточекбалғашық Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Балғашық – ортаңғы құлақтың есту сүйекшесі; дыбыс тербелісін дабыл жарғағынан төстік пен үзеңгіге өткізеді. 2. Этимологиясы: лат. «malleus» – балғашық 3. Әзербайжан: çəkic 4. Қырғыз: малеус 5. Өзбек: malleus 6. Түрік: çekiç kemiği 7. Ағылшын: malleus 8. Испан: martillo 9. Неміс: hämmerchen 10. Француз: marteau 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Қазақстан Республикасының халқына сурдологиялық көмек көрсетуді жетілдіру жөніндегі шаралар туралы" заңда "неврологиялық балға" тіркесінде кездеседі. 13. Ұсыныстар: "молоточек" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "балға" нұсқасында кездеседі. Біз "балғашық" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
295. | бас сүйек | череп | черепбас сүйек Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бассүйек – адам мен омыртқалы жануарлардың бір-бірімен тұтаса байланысқан сүйектерден тұратын бас қаңқасы. 2. Этимологиясы: латын. cranіum "бөлу, ажырату" 3. Әзербайжан: kəllə 4. Қырғыз: сөөк 5. Өзбек: boshsuyagi 6. Түрік: kafatası 7. Ағылшын: skull 8. Испан: cráneo 9. Неміс: hirnschale 10. Француз: crâne 11. Бекітілген нұсқасы: травма черепа – бассүйек жарақаты (2005) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "бассүйек" нұсқасын қолдаймыз.
| +3 |
296. | бассүйек-ми жүйкелері | черепно-мозговые нервы | черепно-мозговые нервыбассүйек-ми жүйкелері Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бассүйек-ми жүйкелері – мидың алдыңғы (төменгі) бағанынан тарайтын жұп жүйкелер. 2. Этимологиясы: лат. nervus - сіңір, бұлшықет 3. Әзербайжан: kranial sinirlər 4. Қырғыз: мээнин нервдери 5. Өзбек: kranial nervlar 6. Түрік: beyin sinirleri 7. Ағылшын: cranial nerves 8. Испан: nervios craneales 9. Неміс: hirnnerven 10. Француз: nerfs crâniens 11. Бекітілген нұсқасы: бассүйек-ми жарақаты - травма черепно-мозговая (2005), нерв, жүйке - нерв (1971) 12. Заңнамадағы қолданысы: "Қазақстан Республикасының құқық қорғау органдары мен Мемлекеттік фельдъегерлік қызметінде әскери-дәрігерлік сараптама жүргізу қағидаларын және Қазақстан Республикасының ішкі істер органдарындағы әскери-дәрігерлік сараптама комиссиялары туралы ережені бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2020 жылғы 2 қарашадағы № 758 бұйрығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" зеңда "Бас сүйек-ми нервтері" деп берілген. Сөйлем құрамында кездеспейді. 13. Ұсыныстар: берілген термин құрамындағы "бас сүйек" терминінің бірге не бөлек жазылуын біріздендіру қажет. Басқа сөзбен тіркескен, бекітілген нұсқада бірге жазылған. Сондықтан "бассүйек-ми жүйкелері" нұсқасын ұсынамыз.
| +13 |
297. | бациллалар | бациллы | бациллыбациллалар Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бациллалар - кез келген таяқша пішінді бактериялар. 2. Этимологиясы: лат. bacillus - «таяқша» 3. Әзербайжан: bacillus 4. Қырғыз: бациллалар 5. Өзбек: batsillalar 6. Түрік: basiller 7. Ағылшын: bacilli 8. Испан: bacilos 9. Неміс: Bazillen 10. Француз: bacilles 11. Бекітілген нұсқасы: бациллатасымалдаушы - бациллоноситель (2017) 12. Заңнамадағы қолданысы: - 13. Ұсыныстар: "Бациллы" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде де кездеспейді. Биология және экология сөздіктерінде "таяқшалы бактериялар" деп берілген. Біз "таяқшалы бактериялар" деген нұсқаны ұсынамыз.
| +9 |
298. | безгек | малярия | маляриябезгек Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Безгек – плазмодий тудыратын инвазиялық ауру, тасымалдаушылары - безгек масасы. 2. Этимологиясы: итал. mala aria - "жаман ауа" 3. Әзербайжан: malyariya 4. Қырғыз: безгек 5. Өзбек: bezgak 6. Түрік: sıtma 7. Ағылшын: malaria 8. Испан: malaria 9. Неміс: malaria 10. Француз: paludisme 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: безгек 13. Ұсыныстар: "малярия" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "безгек" нұсқасында кездеседі. Сондықтан біз "безгек" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
299. | бет жүйкесі | лицевой нерв | лицевой нервбет жүйкесі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бет жүйкесі – бас сүйек-ми жүйкелерінің жетінші жұбы. Мимикалық бұлшық етті, жас және сілекей бездерін; тілдің, таңдайдың, мұрын қуысының және жұтқыншақтың жоғары бөлімінің шырышты қабықшасын торлап жатады. 2. Этимологиясы: лат. nervus «сіңір, бұлшықет» 3. Әзербайжан: üz siniri 4. Қырғыз: беттин нерви 5. Өзбек: yuz nervi 6. Түрік: yüz siniri 7. Ағылшын: facial nerve 8. Испан: nervio facial 9. Неміс: gesichtsnerv 10. Француз: nerf facial 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: "лицевой нерв" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде де кездеспейді. Біз "бет жүйкесі" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
300. | бивалент | бивалент | бивалентбивалент Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бивалент - мейозда өзара қосылған біркелкі хромосомалар жұбы. 2. Этимологиясы: лат. bi — "екі еселенген" және valens — "мықты" 3. Әзербайжан: bivalent 4. Қырғыз: бивалент 5. Өзбек: bivalent 6. Түрік: iki değerli 7. Ағылшын: bivalent 8. Испан: bivalente 9. Неміс: bivalent 10. Француз: bivalent 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2019 жылғы 27 сәуірдегі № ҚР ДСМ-55 бұйрығында " ішуге арналған, құрамында полиомелит вирустарының әлсіреген штамдары бар - 1,3 (бивалентті)" деп берілген. 13. Ұсыныстар: "Бивалент" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "бивалент" нұсқасында кездеседі. Биология сөздігінде "қосвалент" деп берілген. Біз "қосвалент" деген нұсқаны ұсынамыз.
| +13 |
301. | биология | биология | биологиябиология Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биология – жаратылыстану ғылымдарының бір саласы. Тірі ағзаларды және олардың қоршаған ортамен арақатынасын зерттейтін ғылым. 2. Этимологиясы: ежелгі грекше (βίος) "өмір" және (λόγος) "ілім, ғылым". 3. Әзербайжан: biologiya 4. Қырғыз: биология 5. Өзбек: biologiya 6. Түрік: biyoloji 7. Ағылшын: biyoloji 8. Испан: biología 9. Неміс: biologie 10. Француз: biologie 11. Бекітілген нұсқасы: агробиология - агробиология (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2023 жылғы 13 шiлдедегi №131 бұйрығы. Қазақстан Республикасының биологиялық қауіпсіздігі туралы. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
302. | биологиялық мембрана, биологиялық жарғақ | биологическая мембрана | биологическая мембранабиологиялық мембрана, биологиялық жарғақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биологиялық мембрана – жасушаның және жасушаішілік бөлшектердің бетінде орналасқан молекулалық мөлшердегі (қалыңдығы 5—10 нм), нәруызды-липидтік құрылымды жұқа қабықша. 2. Этимологиясы: еж. гр. βίος – «өмір» + λόγος – «ғылым»; лат. membrāna – «тері, қабықша, жарғақ» 3. Әзербайжан: bioloji membran 4. Қырғыз: биологиялык мембрана 5. Өзбек: biologik membrana 6. Түрік: biyolojik membran 7. Ағылшын: biological membrane 8. Испан: membrana biológica 9. Неміс: biologische membran 10. Француз: membrane biologique 11. Бекітілген нұсқасы: мембрана - жарғақ (2006), жартылай өткізгіш мембрана - полупроницаемая мембрана (2022), негіздік мембрана - базальная мембрана (2017) 12. Заңнамадағы қолданысы: "Зерттеу (сынау) және өлшем қағидалары мен әдістерін, соның ішінде "Табиғи минералды суды қоса алғанда, қаптамадағы ауыз судың қауіпсіздігі туралы" Еуразиялық экономикалық одақтың техникалық регламентінің (ЕАЭО ТР 044/2017) талаптарын қолдану мен орындау және техникалық реттеу объектілерінің сәйкестігін бағалауды жүзеге асыру үшін қажетті үлгілерді іріктеу қағидаларын қамтитын стандарттар тізбесіне өзгерістер енгізу туралы" Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2019 жылғы 8 қазандағы № 169 шешімінде "Мембраналық сүзу әдісі" деп берілген. 13. Ұсыныстар: "мембрана" термині "жарғақ" деп бекітілгендіктен, "биологиялық жарғақ" деген нұсқаны ұсынамыз.
| +13 |
303. | биологиялық ырғақтар | биологические ритмы | биологические ритмыбиологиялық ырғақтар Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биологиялық ырғақтар – биологиялық процестер мен құбылыстардың қарқыны мен сипатындағы мезгілімен қайталанып отыратын өзгерістер реттілігі. 2. Этимологиясы: еж. гр. βίος «өмір» + λόγος "ілім, ғылым"; еж. гр. ῥυθμός "бірқалыптылық, ырғақ" 3. Әзербайжан: bioloji ritmlər 4. Қырғыз: биологиялык ритмдер 5. Өзбек: biologik ritmlar 6. Түрік: biyolojik ritimler 7. Ағылшын: biological rhythms 8. Испан: ritmos biológicos 9. Неміс: biorhythmen 10. Француз: rythmes biologiques 11. Бекітілген нұсқасы: ырғақ - ритм (1971) 12. Заңнамадағы қолданысы: "Жануарларды мәдени ойын-сауық мақсаттарында пайдалану және оларды ұстау қағидаларын бекіту туралы" заңда "Жануарларды көрсету режимі жануарлардың табиғи биологиялық ырғақтарын ескеруі керек" деп берілген. 13. Ұсыныстар: "биологические ритмы" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, бірақ "ритм" термині "ырғақ" деп бекітілген, заңнама мәтіндерінде "биологиялық ырғақтар " нұсқасында кездеседі. Біз "биологиялық ырғақтар" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
304. | биомасса | биомасса | биомассабиомассаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биомасса – бір түрдің, түрлер тобының немесе жалпы қауымдастықтың (өсімдіктер, жануарлар, микроорганизмдер) тіршілік ету ортасының көлемдік салмақ бірлігінде көрсетілетін жалпы мөлшері. 2. Этимологиясы: греч. βίος "өмір", латын. māssa "сығымдама, құйма, бөлік" 3. Әзербайжан: biokütlə 4. Қырғыз: биомасса 5. Өзбек: biomassa 6. Түрік: biyokütle 7. Ағылшын: biomass 8. Испан: biomasa 9. Неміс: biomasse 10. Француз: biomasse 11. Бекітілген нұсқасы: молевая масса - мөлдік масса (2023), биoгумус - биошірінді (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "биомасса" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
305. | биомасса пирамидасы | пирамида биомасс | пирамида биомассбиомасса пирамидасы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биомасса пирамидасы – қоректік тізбектің бірінші деңгейінен екінші деңгейіне берілетін органикалық заттар массасы. 2. Этимологиясы: латын. pyramis, pyramida "пирамида"; көне грек. βίος "өмір"; латын. māssa "құйма, бөлік" 3. Әзербайжан: biokütlə piramidası 4. Қырғыз: биомасса пирамидасы 5. Өзбек: biomass piramidasi 6. Түрік: piramit biyokütle 7. Ағылшын: pyramid of biomass 8. Испан: pirámide de biomasa 9. Неміс: biomassepyramide 10. Француз: pyramide de biomasse 11. Бекітілген нұсқасы: пирамида - пирамида (2015) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "биомасса пирамидасы" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
306. | биометеорология | биометеорология | биометеорологиябиометеорология Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биометеорология – атмосферада болып жатқан физикалық және химиялық үрдістердің әсерін зерттейтін ғылым. 2. Этимологиясы: ағылшынша (biometeorology), грек тілінен. (μέτρον) "өлшем" + λόγος "ой; себеп" деген сөз 3. Әзербайжан: biometeorologiya 4. Қырғыз: биометеорология 5. Өзбек: biometeorologiya 6. Түрік: biyometeoroloji 7. Ағылшын: biometeorology 8. Испан: biometeorología 9. Неміс: biometeorologie 10. Француз: biométéorologie 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе, берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
307. | биотехнология | биотехнология | биотехнологиябиотехнология Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биотехнология – тірі ағзалар мен биологиялық үрдістерді өндірісте пайдалану; экономикалық құнды заттарды алу үшін ген және жасуша деңгейінде өзгертілген биологиялық нысандарды құрастыру. 2. Этимологиясы: грекше (βίος) "өмір", (τέχνη) "өнер, шеберлік, қабілет", (λόγος) - "сөз, мағына, ой, ұғым" 3. Әзербайжан: biotexnologiya 4. Қырғыз: биотехнология 5. Өзбек: biotexnologiya 6. Түрік: biyoteknoloji 7. Ағылшын: biotechnology 8. Испан: biotecnología 9. Неміс: biotechnologie 10. Француз: biotechnologie 11. Бекітілген нұсқасы: биотехнологиялық процесс - биотехнологический процесс (2021) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 20 наурыздағы №277 қаулысы. Биотехнологиялық өндiрiстi қалыптастыру 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
308. | биотикалық потенциал, биотикалық әлеует | биотический потенциал | биотический потенциалбиотикалық потенциал, биотикалық әлеуетСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биотикалық әлеует – тежегіш факторлар болмаған кездегі белгілі бір уақыт бірлігінде (жыл, өмірлік цикл) бір жұптан (немесе жеке адамнан) ұрпақтардың теориялық мүмкін болатын максимумы. 2. Этимологиясы: грек. biotikos "тірі, өмірлік", латын. potentia "күш, мүмкіндік" 3. Әзербайжан: biotik potensial 4. Қырғыз: биотикалык потенциал 5. Өзбек: biotik potensial 6. Түрік: biyotik potansiyel 7. Ағылшын: biotic potential 8. Испан: potencial biótico 9. Неміс: biotisches potenzial 10. Француз: potentiel biotique 11. Бекітілген нұсқасы: потенциал электрического поля - электр өрісінің әлеуеті (2023), абиотические факторы - абиотикалық факторлар (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "биотикалық әлеует" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
309. | биотоп | биотоп | биотопбиотопСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биотоп – құрлық немесе суқойманың биоценоздары мекендейтін орта жағдайлары біртектес аумақ. 2. Этимологиясы: ежелгі грек тілінен алынған (βίος) "өмір" және (τόπος) "орын" деген сөздерден жасалған. 3. Әзербайжан: biotop 4. Қырғыз: биотоп 5. Өзбек: biotop 6. Түрік: biyotop 7. Ағылшын: biotope 8. Испан: biotopo 9. Неміс: biotop 10. Француз: biotope 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2023 жылғы 20 наурыздағы №92 бұйрығы. Олардың биотоптарының, қауымдастықтары... 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
310. | биофизика | биофизика | биофизикабиофизикаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биофизика – тірі ағзаларда жүретін физикалық және физикалық-химиялық үдерістерді, сонымен бірге биологиялық жүйелердің ультрақұрылымын зерттейтін ғылым. 2. Этимологиясы: еж. грек тілінен. (βίος) «өмір», т.б. - грек. (φύσις) «табиғат» деген сөз. 3. Әзербайжан: biofizika 4. Қырғыз: биофизика 5. Өзбек: biofizika 6. Түрік: biyofizik 7. Ағылшын: biophysics 8. Испан: biofísica 9. Неміс: biophysik 10. Француз: biophysique 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 5 қарашадағы №1339 Қаулысы. Ядролық медицина және биофизика орталығын құру 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
311. | биохимия | биохимия | биохимиябиохимия Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биохимия – тірі ағзалардың химиялық құрамын, ондағы биохимиялық қосылыстардың синтезделу жолдарын, заңдылықтары мен қасиеттерін, молекулалық құрамын, жасушалардың биологиялық, биохимиялық және физиологиялық қызметін зерттейтін ғылым. 2. Этимологиясы: грекше (bios - βιολογία) "өмір" + еж. грек. χυμος "химия" - "шырын", "сұйықтық", "дәм" 3. Әзербайжан: biokimya 4. Қырғыз: биохимия 5. Өзбек: biokimyo 6. Түрік: biyokimya 7. Ағылшын: biochemistry 8. Испан: bioquímica 9. Неміс: biochemie 10. Француз: biochimie 11. Бекітілген нұсқасы: биохимиялық процестер - биохимические процессы (2023) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 28 қыркүйектегі № 758 бұйрығы. Жалпыклиникалық, биохимиялық, микробиологиялық, иммунологиялық (серологиялық), цитологиялық зерттеулер. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
312. | бластоцель | бластоцель | бластоцельбластоцельСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бластоцель – жануарлардың эмбриондарындағы бластомерлер арасында пайда болатын, химиялық құрамы жағынан қоршаған ортадан ерекшеленетін сұйықтықпен толтырылған бластула қуысы. 2. Этимологиясы: көне грек. βλαστός "ұрық", κοῖλος "кеуек, қуыс", лат. blastocoelia 3. Әзербайжан: blastosel 4. Қырғыз: бластоцель 5. Өзбек: blastotsel 6. Түрік: blastosel 7. Ағылшын: blastocele 8. Испан: blastocele 9. Неміс: blastocoel 10. Француз: blastocèle 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "бластоцель" нұсқасын қолдаймыз.
| -1 |
313. | бластула | бластула | бластулабластула Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бластула - бір қабатты құрылымы бар көп жасушалы эмбрион (жасушалардың бір қабаты). 2. Этимологиясы: еж. грек. blastós — «ұрық, өскін» 3. Әзербайжан: blastula 4. Қырғыз: бластула 5. Өзбек: blastula 6. Түрік: blastula 7. Ағылшын: blastula 8. Испан: blastula 9. Неміс: blastula 10. Француз: blastula 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2022 жылғы 18 қазандағы № 662 бұйрығында "Осыған сәйкес, балықтардың әр түрлі классында бластула, гаструла және нейруланың эмбриондық дамуының негізгі кезеңдері таксономикалық тиістілігіне қарамастан сақталады" деп берілген. 13. Ұсыныстар: "Бластула" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "бластула" нұсқасында кездеседі. Биология сөздігінде "бластула" деп берілген. Біз "бластула" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
314. | боршатышқан, шұбартышқан, бұрындық | бурундук | бурундукборшатышқан, шұбартышқан, бұрындық Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Боршатышқан – кеміргіштер отрядының тиін тұқымдасына жататын жануар. 2. Этимологиясы: ғылыми атауы - eutamias sibiricus, татар. борындык "жер тиіні", ал көне грек. βουρουvδουσίς "шаруашылықты басқарушы" 3. Әзербайжан: сhipmunk 4. Қырғыз: бурундук 5. Өзбек: сhipmunk 6. Түрік: sincap 7. Ағылшын: chipmunk 8. Испан: ardilla 9. Неміс: burunduk 10. Француз: chipmunk 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "боршатышқан" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
315. | бөлшектену, жасушаның бөлінуі, жасушаның бөлінісі | деление, деление клетки | деление, деление клеткибөлшектену, жасушаның бөлінуі, жасушаның бөлінісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жасушаның бөлінісі – ата-аналық жасушадан екі немесе одан да көп еншілес жасушалардың пайда болу процесі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: hüceyrə bölünməsi 4. Қырғыз: клетканын бөлүнүшү 5. Өзбек: hujayra bo'linishi 6. Түрік: hücre bölünmesi 7. Ағылшын: cell division 8. Испан: división celular 9. Неміс: zellteilung 10. Француз: division cellulaire 11. Бекітілген нұсқасы: деление - бөлу (2015), клетка стволовая эмбриональная - эмбриондық бағаналы жасуша (2019), Админстративно-территориальное деление - әкімшілік-аумақтық бөлініс (2018) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "жасушаның бөлінісі" нұсқасын қолдаймыз.
| +5 |
316. | бронхиолалар, ауатамыршалар | бронхиолы | бронхиолыбронхиолалар, ауатамыршалар Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бронхиолалар, ауатамыршалар – ауатамырлар тарамының соңғы тармақтары. 2. Этимологиясы: нем. Bronchiolen < грек. bronchos - алқым, тамақ 3. Әзербайжан: bronxiollar 4. Қырғыз: бронхиолалар 5. Өзбек: bronxiolalar 6. Түрік: bronşiyoller 7. Ағылшын: bronchioles 8. Испан: bronquiolos 9. Неміс: bronchiolen 10. Француз: bronchioles 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: "бронхиолы" бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде кездеспейді. Биология сөздігінде "бронхиолалар" деген нұсқада кездеседі. Біз "бронхиола" деген нұсқаны ұсынамыз.
| +13 |
317. | будандастырудың дигибридті типі | дигибридный тип гибридизации | дигибридный тип гибридизациибудандастырудың дигибридті типі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Будандастырудың дигибридті типі – екі жұп белгілердің бір уақытта тұқым қуалауын зерттей отырып, екі жұпты қарама-қарсы белгілері бойынша күрделі будандастыру. 2. Этимологиясы: лат. hybrida (hibrida, ibrida) "будан, дүбара, қоспа". Бұл сөзді римдік еркек пен римдік емес әйелдің некесінен туған балаға қолданған. 3. Әзербайжан: hibridləşmənin dihibrid növü 4. Қырғыз: гибриддештирүүнүн дигибриддик түрү 5. Өзбек: gibridlanishning dihibrid turi 6. Түрік: dihibrid hibridizasyon türü 7. Ағылшын: dihybrid type of hybridization 8. Испан: tipo de hibridación dihíbrida 9. Неміс: dihybride art der hybridisierung 10. Француз: type d'hybridation dihybride 11. Бекітілген нұсқасы: тип файла - файл типі (2023), отдалeнная гибридизация - алыс тұқымдастарды будандастыру (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "будандастырудың дигибридті типі" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
318. | буын | сустав | суставбуын Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Буын – синовиальды қабықпен және буын қапшығымен жабылған саңылаумен бөлінген қаңқа сүйектерінің қозғалмалы қосылыстары. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: oynaq 4. Қырғыз: муун 5. Өзбек: qo'shma 6. Түрік: eklem 7. Ағылшын: joint 8. Испан: articulación 9. Неміс: gelenk 10. Француз: articulation 11. Бекітілген нұсқасы: буынішілік инъекция - внутрисуставная инъекция (2021) 12. Заңнамадағы қолданысы: буын 13. Ұсыныстар: "сустав" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "буын" нұсқасында кездеседі. Биология сөздігінде де "буын" деген нұсқада кездеседі. Біз "буын" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
319. | бүйрек | почка | почкабүйрек Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бүйрек – зәр түзе отырып, қаннан шығатын бөлінділерді сүзетін, пішіні асбұршаққа ұқсас, омыртқалылардың зәр шығару мүшесі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: böyrək 4. Қырғыз: бөйрөк 5. Өзбек: buyrak 6. Түрік: böbrek 7. Ағылшын: kidney 8. Испан: riñón 9. Неміс: niere 10. Француз: rein 11. Бекітілген нұсқасы: почечная экскреция - бүйрек экскрециясы (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "бүйрек" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
320. | бүйрекке тас байлану ауруы, бүйрек-тас ауруы | почечнокаменная болезнь | почечнокаменная болезньбүйрекке тас байлану ауруы, бүйрек-тас ауруы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бүйрек-тас ауруы – бүйрек тінінде тұз қиыршықтарының (тастардың) шөгуінен пайда болатын, урологиялық тәжірибеде жиі кездесетін ауру. 2. Этимологиясы: көне грек. νεφρός "бүйрек"; λίθος "тас" 3. Әзербайжан: böyrək daşı xəstəliyi 4. Қырғыз: бөйрөктөгү таш оорусу 5. Өзбек: buyrak tosh kasalligi 6. Түрік: böbrek taşı hastalığı 7. Ағылшын: nephrolithiasis 8. Испан: nefrolitiasis 9. Неміс: nephrolithiasis 10. Француз: néphrolithiase 11. Бекітілген нұсқасы: почечная экскреция - бүйрек экскрециясы (2022), искусственная болезнь - жасанды ауру (2021) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "бүйрек-тас ауруы" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
321. | бүршіктену | отпочкование | отпочкованиебүршіктену Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бүршіктену – гаметалардың бірігуінсіз және зиготаның пайда болуынсыз жаңа даралар жасауға мүмкіндік беретін, көптеген өсімдіктер мен бактерияларда кездесетін жыныссыз көбеюдің ерекше түрі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: qönçələnmə 4. Қырғыз: бүчүрлөө 5. Өзбек: tomurcuklanma 6. Түрік: tomurcuklanan 7. Ағылшын: budding 8. Испан: en ciernes 9. Неміс: knospung 10. Француз: bourgeonnement 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "бүршіктену" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
322. | вазопрессин | вазопрессин | вазопрессинвазопрессин Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Вазопрессин – қызметі парасимпатикалық жүйке жүйесінің қызметіне сәйкес келетін, яғни ағзадағы қан және лимфа тамырларының бірыңғай салалы ет ұлпасы қабықтарының жиырылуына, сөйтіп, олардың арналарының тарылуына әсер ететін гипоталамустың пептидті гормоны. 2. Этимологиясы: лат. vasis "тамыр", presso "басамын, еземін" 3. Әзербайжан: vasopressin 4. Қырғыз: вазопрессин 5. Өзбек: vasopressin 6. Түрік: vasopressin 7. Ағылшын: vasopressin 8. Испан: vasopresina 9. Неміс: vasopressin 10. Француз: vasopressine 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "вазопрессин" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
323. | вакуольді тасымал | вакуолярный транспорт | вакуолярный транспортвакуольді тасымал Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Вакуольді тасымал – сұйықтықтың бір жасушаның вакуолінен басқа жасушадағы вакуольге түсуі. 2. Этимологиясы: вакуоль латын тіліндегі (vacuus) «бос» деген мағынаны білдіреді. 3. Әзербайжан: vakuolar nəqliyyat 4. Қырғыз: вакуолдук транспорт 5. Өзбек: vakuola almashinuvi 6. Түрік: koful taşıması 7. Ағылшын: vacuolar transport 8. Испан: transporte vacuolar 9. Неміс: vakuolar transport 10. Француз: transport vacuolaire 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: көрсетілген анықтамаға қарап және сөздің этимологиясын ескере келе берілген нұсқада қолдануды ұсынамыз.
| -5 |
324. | варолий көпірі, ми көпірі | варолиев мост | варолиев мостваролий көпірі, ми көпіріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ми көпірі – артқы мидың (сопақша ми мен ортаңғы ми арасы) құрамына кіретін ми діңінің бөлігі. 2. Этимологиясы: лат. pons Varolii, Констанцо Варолий атының құрметіне аталған. 3. Әзербайжан: varolian körpüsü 4. Қырғыз: вароли көпүрөсү 5. Өзбек: Varoli ko'prigi 6. Түрік: varoliyev köprüsü 7. Ағылшын: varoliev bridge 8. Испан: puente varoli 9. Неміс: varoliev-Brücke 10. Француз: pont varoli 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: "Варолиев мост" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде де кездеспейді. Биология сөздігінде "ми көпiрi" деген нұсқада кездеседі. Біз "ми көпірі" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +11 |
325. | вегетативті жүйке жүйесі | вегетативная нервная система | вегетативная нервная система вегетативті жүйке жүйесі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Вегетативті жүйке жүйесі – ішкі мүшелер мен жүйелердің яғни қан айналымы, тыныс алу, асқорыту, зәр шығару, көбею сияқты қызметтерін, зат алмасу мен ағза ұлпасының қызметтік күйін (қозғыштық, жұмысқа қабілетілік және т.б.) реттейтін жүйке жүйесінің бөлігі. Өз ішінде симпатикалық және парасимпатикалық жүйке жүйесі болып екіге бөлінеді. 2. Этимологиясы: лат. ( vegetativus) "өсімдік", (нервус) "өмір сүрді, бұлшықет". 3. Әзербайжан: avtonom sinir sistemi 4. Қырғыз: вегетативдик нерв системасы 5. Өзбек: vegetativ nerv sistemasi 6. Түрік: otonom sinir sistemi 7. Ағылшын: autonomic nervous system 8. Испан: sistema nervioso autónomo 9. Неміс: das autonome nervensystem 10. Француз: système nerveux autonome 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
326. | вегетативтік көбею | вегетативное размножение | вегетативное размножениевегетативтік көбеюСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Вегетативтік көбею – төменгі сатыдағы жәндіктерге, сондай-ақ барлық өсімдіктерге тән бүршіктену немесе бөліну арқылы жүретін жыныссыз көбеюдің түрі. 2. Этимологиясы: латын. vegetativus "өсімдік, өсімдікке тән" 3. Әзербайжан: vegetativ yayılma 4. Қырғыз: вегетативдик көбөйүү 5. Өзбек: vegetativ ko'payish 6. Түрік: vejetatif üreme 7. Ағылшын: vegetative reproduction 8. Испан: reproducción vegetativa 9. Неміс: vegetative vermehrung 10. Француз: reproduction végétative 11. Бекітілген нұсқасы: вегетативные органы - вегетативті ағзалар (2021) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "вегетативтік көбею" нұсқасын қолдаймыз.
| -1 |
327. | газ алмасу | обмен газов | обмен газовгаз алмасу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газ алмасу – ағзаның бүкіл денесімен немесе тыныс алу мүшесімен оттекті сіңіріп, көмірқышқыл газын бөліп шығаруы. 2. Этимологиясы: көне грек. χάος "ретсіз, бейберекет" 3. Әзербайжан: qaz mübadiləsi 4. Қырғыз: газ алмашуу 5. Өзбек: gaz almashinuvi 6. Түрік: gaz değişimi 7. Ағылшын: gas exchange 8. Испан: intercambio de gases 9. Неміс: austausch von gasen 10. Француз: échange de gaz 11. Бекітілген нұсқасы: конкурентный обмен сообщениями - бәсекелі хабар алмасу (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "газ алмасу" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
328. | гамета, жыныс жасушасы | гамета | гаметагамета, жыныс жасушасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гамета, жыныс жасушасы – аталық (сперматозоид) және аналық (овоцит) жыныс жасушалары. 2. Этимологиясы: грек. gameté – "әйел", gamétes – "күйеу" 3. Әзербайжан: gameta 4. Қырғыз: гамета 5. Өзбек: gameta 6. Түрік: gameta 7. Ағылшын: gamete 8. Испан: gameto 9. Неміс: gamet 10. Француз: gamète 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: биология сөздігінде "жыныс жасушасы, гамета" деп берілген. Біз "жыныс жасушасы" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
329. | гаметогенез | гаметогенез | гаметогенезгаметогенез Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гаметогенез – жыныс жасушаларының даму және қалыптасу үдерісі. 2. Этимологиясы: гр. (гамета) "жыныстық клетка", (genesis) "шығу тегі". 3. Әзербайжан: gametogenez 4. Қырғыз: гаметогенез 5. Өзбек: gametogenez 6. Түрік: gametogenez 7. Ағылшын: gametogenesis 8. Испан: gametogénesis 9. Неміс: gametogenese 10. Француз: gamétogenèse 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: көрсетілген анықтамаға қарап және сөздің этимологиясын ескере келе берілген нұсқада қолдануды ұсынамыз.
| +13 |
330. | ганглиозидтер | ганглиозиды | ганглиозидыганглиозидтерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ганглиозидтер – сыртқы мембранада кездесетін, құрамында липидтер (майлар) және көмірсулар (қанттар) бар күрделі молекула. 2. Этимологиясы: ағылш. ganglioside 3. Әзербайжан: gangliosidlər 4. Қырғыз: ганглиозиддер 5. Өзбек: gangliozidlar 6. Түрік: gangliozidler 7. Ағылшын: gangliosides 8. Испан: gangliósidos 9. Неміс: ganglioside 10. Француз: gangliosides 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "ганглиозиды" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
331. | гаплоид | гаплоид | гаплоидгаплоид Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гаплоид – құрамында әрбір хромосома бір көшірмемен, ал әрбір ген бір аллельмен ұсынылған хромосомалардың бір жиынтығы бар тірі жасуша. 2. Этимологиясы: көне грек. haplóos ἁπλόος "қарапайым, дара, жалғыз", éidos - түр 3. Әзербайжан: haploid 4. Қырғыз: гаплоид 5. Өзбек: gaploid 6. Түрік: haploid 7. Ағылшын: haploid 8. Испан: haploide 9. Неміс: haploid 10. Француз: haploïde 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "гаплоид" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
332. | гаструла | гаструла | гаструлагаструла Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гаструла - көп жасушалы жануарлардың ұрықтық даму кезеңдерінің бірі. 2. Этимологиясы: еж. гр. γαστήρ — "асқазан, құрсақ" 3. Әзербайжан: qastrula 4. Қырғыз: катталуу 5. Өзбек: gastrula 6. Түрік: gastrula 7. Ағылшын: gastrula 8. Испан: gastrula 9. Неміс: Gastrula 10. Француз: gastrula 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2022 жылғы 18 қазандағы № 662 бұйрығында "Осыған сәйкес, балықтардың әр түрлі классында бластула, гаструла және нейруланың эмбриондық дамуының негізгі кезеңдері таксономикалық тиістілігіне қарамастан сақталады" деп берілген. 13. Ұсыныстар: "Гаструла" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "гаструла" нұсқасында кездеседі. Биология сөздігінде "гаструла" деп берілген. Біз "гаструла" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
333. | гаструлалану | гаструляция | гаструляциягаструлалану Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гаструляция - барлық көпжасушалы жануарлардың ұрығында екі алғашқы сыртқы және ішкі ұрық қатпаршақтарының оңашалану үдерісі. 2. Этимологиясы: грек. gastér — "асқазан, құрсақ" 3. Әзербайжан: qastrulyasiya 4. Қырғыз: гаструляция 5. Өзбек: gastrulyatsiya 6. Түрік: gastrulasyon 7. Ағылшын: gastrulation 8. Испан: gastrulación 9. Неміс: gastroulation 10. Француз: gastrulation 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2022 жылғы 18 қазандағы № 662 бұйрығында "Гаструляция және ұрықтың қалыптасуы" деп берілген. 13. Ұсыныстар: "Гаструляция" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "гаструляция" нұсқасында кездеседі. Биология сөздігінде "гаструляция" деп берілген. Біз "гаструляция" деген нұсқаны ұсынамыз.
| +5 |
334. | гемолимфа | гемолимфа | гемолимфагемолимфаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гемолимфа – көптеген омыртқасыз жануарлардың (буынаяқтылар, былқылдақденелілер — моллюскалар) тұйықталмаған қанайналым жүйесі тамырлары мен жасушааралық саңылауларында үздіксіз ағып жататын сұйық. 2. Этимологиясы: грек. háima – «қан»; лат. lympha – «(таза) су» 3. Әзербайжан: hemolimf 4. Қырғыз: гемолимфа 5. Өзбек: gemolimf 6. Түрік: hemolimfus 7. Ағылшын: hemolymph 8. Испан: hemolinfa 9. Неміс: hämolymphe 10. Француз: hémolymphe 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: биология сөздігінде "гемолимфа" деп берілген. Біз "гемолимфа" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
335. | гемофильтрация | гемофильтрация | гемофильтрациягемофильтрацияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гемофильтрация – әдетте жедел бүйрек жеткіліксіздігін емдеу үшін қолданылатын қарқынды терапияда, сондай-ақ көп мүшелі дисфункция синдромында немесе сепсисте пайдалатын терапия. 2. Этимологиясы: көне грек. αἷμα "қан", латын. filtrum "киіз" 3. Әзербайжан: hemofiltrasiya 4. Қырғыз: гемофильтрация 5. Өзбек: gemofiltratsiya 6. Түрік: hemofiltrasyon 7. Ағылшын: hemofiltration 8. Испан: hemofiltración 9. Неміс: hämofiltration 10. Француз: hémofiltration 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "гемофильтрация" нұсқасын қолдаймыз.
| -1 |
336. | гендердің дрейфі | дрейф генов | дрейф геновгендердің дрейфі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гендердің дрейфі - шектеулі мөлшердегі популяциялары кездейсоқ бағытталмаған гендер жиілігінің өзгеруі. 2. Этимологиясы: нидерл. drijven - «қуу, итеру, қозғалту»; лат. genus - «шығу тегі, тұқым» 3. Әзербайжан: gen sürüşməsi 4. Қырғыз: гендердин дрейфи 5. Өзбек: genlarning siljishi 6. Түрік: genlerin kayması 7. Ағылшын: gene drift 8. Испан: deriva de genes 9. Неміс: Gendrift 10. Француз: flux génétique 11. Бекітілген нұсқасы: ген - ген (2017), ығу - дрейф (2019), дрейфті ток - ток дрейфовый (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: "Дрейф генов" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде де кездеспейді. Биология сөздігінде "гендердің жылжуы" деп берілген. 2019 жылы "дрейф" термині "ығу" деп бекітілген. Сондықтан біз "гендердің ығуы" деген нұсқаны ұсынамыз.
| -1 |
337. | генеологиялық әдіс | генеологический метод | генеологический методгенеологиялық әдіс Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Генеологиялық әдіс – көбеюі баяу жүретін немесе будандастыру мүмкін емес ағзалар (адам) үшін тұқым қуалау ерекшеліктерін анықтау мақсатында қолданылатын ататекті талдау әдісі. 2. Этимологиясы: көне грек. γενεαλογία "шежіре, ру тарихы"; μέθοδος "әдіс, ғылым" 3. Әзербайжан: geneoloji metod 4. Қырғыз: генеологиялык метод 5. Өзбек: genealogik usul 6. Түрік: şecere yöntemi 7. Ағылшын: genealogical method 8. Испан: método genealógico 9. Неміс: genealogische methode 10. Француз: méthode généalogique 11. Бекітілген нұсқасы: генеология - генеология, тектану (2019), метод «освоенного объема» - «игерілген көлем» әдісі (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды және орфографиялық сөздікті басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "генеалогиялық әдіс" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
338. | генетикалық ақпарат | генетическая информация | генетическая информациягенетикалық ақпаратСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Генетикалық ақпарат – ағзалардың бір ұрпақтан екінші ұрпаққа беретін қасиеті жөніндегі ақпарат. 2. Этимологиясы: көне грек. γενητως «тудыру, бір нәрседен пайда болу» 3. Әзербайжан: genetik məlumat 4. Қырғыз: генетикалык маалымат 5. Өзбек: genetik ma'lumot 6. Түрік: genetik bilgi 7. Ағылшын: genetic information 8. Испан: información genética 9. Неміс: genetische Information 10. Француз: information génétique 11. Бекітілген нұсқасы: генетический код - генетикалық код (2019), информация входная - кіріс ақпарат (2023) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "генетикалық ақпарат" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
339. | генетикалық критерий, генетикалық өлшемшарт | генетический критерий | генетический критерийгенетикалық критерий, генетикалық өлшемшарт Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Генетикалық өлшемшарт – түрдің репродуктивті оқшаулануын анықтайтын, аса маңызды, өзіне тән құрылымы мен құрамы бар хромосомалардың белгілі бір өлшемі. 2. Этимологиясы: көне грек. γενητως "туғызушы, бір нәрседен пайда болатын, жасалатын"; κριτήριον "айырым белгі, өлшем" 3. Әзербайжан: genetik meyar 4. Қырғыз: генетикалык критерий 5. Өзбек: genetik mezon 6. Түрік: genetik kriter 7. Ағылшын: genetic criterion 8. Испан: criterio genético 9. Неміс: genetisches kriterium 10. Француз: critère génétique 11. Бекітілген нұсқасы: генетический код - генетикалық код (2021), критерий качества воды - су сапасының өлшемшарттары (2022), критерий - критерий, өлшемшарт (2018) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "генетикалық өлшемшарт" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
340. | геном | геном | геномгеномСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Геном – бір түрге жататын организмнің гаплоидтік хромосома жиынтығына орналасқан гендер жиынтығы. 2. Этимологиясы: көне грек. γένος "тек, тұқым" 3. Әзербайжан: genom 4. Қырғыз: геном 5. Өзбек: genom 6. Түрік: genom 7. Ағылшын: genome 8. Испан: genoma 9. Неміс: genom 10. Француз: génome 11. Бекітілген нұсқасы: геномика - геномика (2019) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "геном" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
341. | гермафродитизм, қосжыныстылық | гермафродитизм | гермафродитизмгермафродитизм, қосжыныстылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гермафродитизм – бірден немесе уақыт өте келе бір денеде (ағзада) аталық және аналық тұқым себуші мүшенің болуы яки пайда болуы. 2. Этимологиясы: гр. (hermaphroditus) "косжынысты тіршілік иесі". 3. Әзербайжан: hermafroditizm 4. Қырғыз: гермафродитизм 5. Өзбек: germafroditizm 6. Түрік: erdişilik 7. Ағылшын: hermaphroditism 8. Испан: hermafroditismo 9. Неміс: hermaphroditismus 10. Француз: hermaphrodisme 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны (қосжыныстылық) термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
342. | гетерогаметалық | гетерогаметность | гетерогаметностьгетерогаметалықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гетерогаметалық - мейоздық бөліну кезінде жынысты анықтауға əсер ететін гаметалардың екі типін түзеуші (Х жəне У хромосомалары бар) жыныс. 2. Этимологиясы: грек. ἕτερος - "өзге, әртүрлі" + грек. gameté — "әйел", gamétes — "күйеу" 3. Әзербайжан: heteroqametlik 4. Қырғыз: гетерогаметность 5. Өзбек: heterogametiklik 6. Түрік: heterogamalite 7. Ағылшын: heterogeneity 8. Испан: heterogameticidad 9. Неміс: heterogametik 10. Француз: hétérogamétrie 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Биология сөздігінде "Гетерогаметалылық" деп берілген.
| -3 |
343. | гетерозигота | гетерозигота | гетерозиготагетерозиготаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гетерозигота – әртүрлі аллельді гендері бар гаметалардың қосылуынан пайда болатын зигота. 2. Этимологиясы: грек. heteros "басқа", zygotos "қосылу" 3. Әзербайжан: heterozigot 4. Қырғыз: гетерозигота 5. Өзбек: geterozigota 6. Түрік: heterozigot 7. Ағылшын: heterozygote 8. Испан: heterocigota 9. Неміс: heterozygote 10. Француз: hétérozygote 11. Бекітілген нұсқасы: потеря гетерозиготности - гетерозиготалықты жоғалту (2021) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "гетерозигота" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
344. | гетерозис | гетерозис | гетерозисгетерозис Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гетерозис – туысы жағынан алшақ келетін екі ағзаның шағылысуынан пайда болатын буданның өнімділігінің, тіршілікке қабілеттілігінің, өсімталдығының және бейімделгіштігінің артуы. 2. Этимологиясы: көне грек. ἑτέρωσις "басқа, бөгде, сыңар" 3. Әзербайжан: heteroz 4. Қырғыз: гетерозис 5. Өзбек: geteroz 6. Түрік: heterosis 7. Ағылшын: heterosis 8. Испан: heterosis 9. Неміс: heterosis 10. Француз: hétérosis 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "гетерозис" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
345. | гетеротрофтар | гетеротрофы | гетеротрофыгетеротрофтарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гетеротрофтар - көміртек көзі ретінде ағзалық заттарды пайдаланатын ағзалар. 2. Этимологиясы: еж. гр. ἕτερος — «өзге, әртүрлі» және τροφή — «тағам» 3. Әзербайжан: heterotroflar 4. Қырғыз: гетеротрофтор 5. Өзбек: geterotroflar 6. Түрік: heterotroflar 7. Ағылшын: heterotrophs 8. Испан: heterótrofos 9. Неміс: heterotrophe 10. Француз: hétérotrophes 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Биология, экология сөздіктерінде "Гетеротрофтар" деп берілген.
| +13 |
346. | гиббереллин | гиббереллин | гиббереллингиббереллин Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гиббереллин – өсімдіктерде тамыр мойнының ұзаруын, тұқымның өніп-өсуін, гүлденуін және т.б. бақылаумен байланысты әртүрлі функцияларды орындайтын дитерпендік табиғи фитогормондар тобы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: gibberellin 4. Қырғыз: гиббереллин 5. Өзбек: gibberellin 6. Түрік: gibberellin 7. Ағылшын: gibberellin 8. Испан: giberelina 9. Неміс: gibberellin 10. Француз: gibberellin 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Ормандарды молықтыру мен орман өсіру үшін тұқымдар мен отырғызу материалын пайдалану, олардың орнын ауыстыру қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 7 қазандағы № 18-02/897 бұйрығында "Стратификацияланбаған тұқымды гиббереллиннің 0,002% ерітіндісінде 3 тәулік бойы жібітеді, содан кейін дымқыл құммен араластырады" деп берілген. 13. Ұсыныстар: халықаралық термин ретінде ұсынылған нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
347. | гибридологиялық зерттеу әдістері, зерттеудің гибридологиялық әдісі (гибридологиялық талдау) | гибридологический метод (гибридологический анализ) исследования | гибридологический метод (гибридологический анализ) исследованиягибридологиялық зерттеу әдістері, зерттеудің гибридологиялық әдісі (гибридологиялық талдау)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Зерттеудің гибридологиялық әдісі (гибридологиялық талдау) – бұл ұрпақтарда ата-аналық белгілердің таралуын қатаң ескере отырып, балама (қарама-қарсы) белгілермен ерекшеленетін дербес ағзаларды будандастыру әдісі. 2. Этимологиясы: латын. hybrida "будан, дүбара, қоспа", көне грек. λόγος "сөз, ұғым, ілім" 3. Әзербайжан: tədqiqatın hibridoloji metodu (hibridoloji analiz) 4. Қырғыз: изилдөөлөрдүн гибридологиялык методу (гибридологиялык анализ) 5. Өзбек: tadqiqotlarning gibridologik usuli (gibridologik tahlil) 6. Түрік: çalışmaların hibridolojik yöntemi (hibridolojik analiz) 7. Ағылшын: hybridological method (hybridological analysis) of research 8. Испан: método hibridológico (análisis hibridológico) de la investigación 9. Неміс: hybridologische methode (hybridologische analyse) von studien 10. Француз: méthode hybridologique (analyse hybridologique) 11. Бекітілген нұсқасы: взрывотехническое исследование - жарылыс-техникалық зерттеу (2022), метод пропорции - пропорция әдісі (2023), спектральный анализ - спектрлік талдау (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "зерттеудің гибридологиялық әдісі (гибридологиялық талдау)" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
348. | гигиена | гигиена | гигиенагигиенаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гигиена – өмір сүру салтының және еңбек жағдайының адамның денсаулығына әсерін зерттейтін, аурулардың алдын алу, денсаулық сақтау және өмір сүру жасын ұзарту шараларын жасаумен айналысатын медицина саласы. 2. Этимологиясы: еж. гр. (ὑγίεια) "денсаулық", (ὑγιεινή) - "сау" сөзінен шыққан. 3. Әзербайжан: gigiyena 4. Қырғыз: гигиена 5. Өзбек: gigiena 6. Түрік: hijyen 7. Ағылшын: hygiene 8. Испан: higiene 9. Неміс: hygiene 10. Француз: hygiène 11. Бекітілген нұсқасы: гигиеналық тәрбие (2017), жылқы гигиенасы (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 2 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-124 бұйрығы. Оқу басылымдарына қойылатын гигиеналық нормативтер 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
349. | гидра | гидра | гидрагидра Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гидра – ұзындығы 1 см дейін жететін, табанымен субстратқа бекініп, өзендер мен шалшық суларда тіршілік ететін ішекқуыстылар типі гидроидтар класының бір түрі. 2. Этимологиясы: латын. hydra "жылан" 3. Әзербайжан: hydra 4. Қырғыз: гидра 5. Өзбек: gidra 6. Түрік: hydra 7. Ағылшын: hydra 8. Испан: hidra 9. Неміс: hydrа 10. Француз: hydre 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "гидра" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
350. | гипервентиляция | гипервентиляция | гипервентиляциягипервентиляция Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гипервентиляция – қажетті мөлшерден артық ауа алмасу; организмнің оттекке мұқтаждығын (зәрулігін) арттыратын қарқынды тыныс алу. 2. Этимологиясы: еж. гр. ὑπέρ – "үстінде" + лат. ventilatio – "желдету" 3. Әзербайжан: hiperventilyasiya 4. Қырғыз: гипервентиляция 5. Өзбек: giperventiliya 6. Түрік: hiperventilasyon 7. Ағылшын: hyperventilation 8. Испан: hiperventilación 9. Неміс: hyperventilation 10. Француз: hyperventilation 11. Бекітілген нұсқасы: өкпе гипервентиляциясы - гипервентиляция легких (2017) 12. Заңнамадағы қолданысы: "Ересектерде, жасөспірімдер мен балаларда бронх демікпесін және ересектерде өкпенің созылмалы обструкциялық ауруын емдеу үшін қолданылатын ингаляцияларға арналған дәрілік препараттарға қатысты клиникалық құжаттаманы дайындау (клиникалық зертттеулер жүргізу, терапиялық баламалықты растау) жөніндегі нұсқаулық туралы" Еуразиялық экономикалық комиссия алқасының 2020 жылғы 14 қаңтардағы № 1 ұсынымында "эукапникалық гипержелдету қолданылуы мүмкін" деп берілген. 13. Ұсыныстар: биология және медицина сөздіктерінден "гипервентиляция легких - өкпенің аса желдетілуі" деп берілген. "Өкпе гипервентиляциясы" деген термин бекітілгендіктен, ұсынылған нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
351. | гипертрихоз | гипертрихоз | гипертрихозгипертрихозСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гипертрихоз – әдетте шаш шықпайтын тері бөлігінде шамадан тыс түк шығуы. Мысалы, әйелдердің бетінде немесе ер адамдардың арқасында түк шығуы т.б. 2. Этимологиясы: еж. гр. (hypertrichosis, ὑπερ) "шектен тыс", (τριχός) "түк (жүн) шығу" деген сөздерінен алынған. 3. Әзербайжан: hipertrixoz 4. Қырғыз: гипертрихоз 5. Өзбек: gipertrikoz 6. Түрік: hipertrikoz 7. Ағылшын: hypertrichosis 8. Испан: hipertricosis 9. Неміс: hypertrichose 10. Француз: hypertrichose 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе «түк басу» сөзін термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
352. | гипоталамус, аралық ми бөлімі | гипоталамус | гипоталамусгипоталамус, аралық ми бөліміСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гипоталамус – нейроэндокриндік белсенділік пен ағзаның гомеостазын реттейтін көптеген жасушалар топтарын (30-дан астам ядро) қамтитын аралық мидағы шағын аймақ. 2. Этимологиясы: еж. гр. (θπό) «астында» және (θάλαμος) «бөлме, камера, бөлім, таламус» деген сөздерден келеді. 3. Әзербайжан: hipotalamus 4. Қырғыз: гипоталамус 5. Өзбек: gipotalamus 6. Түрік: hipotalamus 7. Ағылшын: hypothalamus 8. Испан: hipotálamo 9. Неміс: hypothalamus 10. Француз: hypothalamus 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
353. | гипофиз | гипофиз | гипофизгипофизСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гипофиз – мидың негізінде орналаскан ішкі секреция бездері. 2. Этимологиясы: гр. (hypophysis) «өсінді» деген сөз. 3. Әзербайжан: hipofiz 4. Қырғыз: гипофиз 5. Өзбек: gipofiz bezi 6. Түрік: hipofiz bezi 7. Ағылшын: pituitary gland 8. Испан: hipófisis 9. Неміс: hypophyse 10. Француз: hypophyse 11. Бекітілген нұсқасы: гипофиздік семіру (1971) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 23 ақпандағы № ҚР ДСМ-17 бұйрығы. Гипофиздiң гиперфункциясы 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
354. | гистондар | гистоны | гистоныгистондарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гистондар – жасуша ядросының құрамына кіретін сілтілік қасиеті бар протеиндер. 2. Этимологиясы: грек. ἱστός – «тін» 3. Әзербайжан: histonlar 4. Қырғыз: гистондор 5. Өзбек: gistonlar 6. Түрік: histonlar 7. Ағылшын: histones 8. Испан: histonas 9. Неміс: histons 10. Француз: histone 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: биология сөздігінде "негiзгi нәруыздар, гистондар" деп берілген. Біз "гистондар" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
355. | глаукома | глаукома | глаукомаглаукомаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Глаукома – көзішілік қысым артуымен сипатталатын көз ауруы. 2. Этимологиясы: еж. гр. (γλαυκhoneμα) "көздің көк бұлттылығы", (γλαυκός) "ашық көк, ашық жасыл" деген сөздерден алынған. 3. Әзербайжан: qlaukoma 4. Қырғыз: глаукома 5. Өзбек: glaukoma 6. Түрік: göz tansiyonu 7. Ағылшын: glaucoma 8. Испан: glaucoma 9. Неміс: glaukom 10. Француз: glaucome 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2012 жылғы 28 ақпандағы № 120 бұйрығы. Глаукома, тамырлық және көз онкопатологиясы, балалардың көруін сақтау. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
356. | гликолипидтер | гликолипиды | гликолипидыгликолипидтер Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гликолипидтер – липидтердің көмірсулармен қосылуы нәтижесінде пайда болатын күрделі түрі, жүйке ұлпасының құрамында көптеп кездесетін жасуша мембраналарының полярлы бастары және полярлы емес құйрықтары бар бөлігі. 2. Этимологиясы: көне грек. γλυκός (glykos) "тәтті", λίπος (lípos) "май" 3. Әзербайжан: glikolipidlər 4. Қырғыз: гликолипиддер 5. Өзбек: glikolipidlar 6. Түрік: glikolipidler 7. Ағылшын: glycolipids 8. Испан: glicolípidos 9. Неміс: glykolipide 10. Француз: glycolipides 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "гликолипидтер" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
357. | глобулалы нәруыздар | глобулярные белки | глобулярные белкиглобулалы нәруыздарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Глобулалы нәруыздар – полипептид тізбектері шар немесе эллипс тәрізді тығыздалып бүктелген, молекулалық құрылымы шағын органикалық заттар. 2. Этимологиясы: лат. globulus "кішкене шар" 3. Әзербайжан: globular zülallar 4. Қырғыз: глобулярдык белоктор 5. Өзбек: globulyar oqsillar 6. Түрік: küresel proteinler 7. Ағылшын: globular proteins 8. Испан: proteínas globulares 9. Неміс: kugelförmige proteine 10. Француз: protéines globulaires 11. Бекітілген нұсқасы: актин-связывающие белки - актин-байланыстырушы нәруыздар (2019) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "глобулалы нәруыздар" нұсқасын қолдаймыз.
| -5 |
358. | глюкагон | глюкагон | глюкагонглюкагонСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Глюкагон – ұйқы безінің альфа жасушаларының гормоны. Химиялық құрылымы бойынша глюкагон пептидтік гормон болып табылады. Глюкагон молекуласы 29 амин қышқылынан тұрады және молекулалық салмағы 3485 Далтон. 2. Этимологиясы: еж. гр. (glykys) "тәтті" және ("gonos) "туу" деген сөздерден шыққан. 3. Әзербайжан: qlükaqon 4. Қырғыз: глюкагон 5. Өзбек: glyukagon 6. Түрік: glukagon 7. Ағылшын: glucagon 8. Испан: glucagón 9. Неміс: glukagon 10. Француз: glucagon 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 8 маусымдағы № ҚР ДСМ-63/2020 бұйрығы. Глюкагон. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
359. | глюконеогенез | глюконеогенез | глюконеогенезглюконеогенезСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Глюконеогенез – адам мен жануарлар организмдерінде, негізінен, бауыр гепатоциттерінде протеиндерден, майдан және басқа заттардан глюкоза түзілу процесі. 2. Этимологиясы: грек. glykys – "тәтті", neos – "жаңа" және genesis – "шығу тегі" 3. Әзербайжан: qlükoneogenez 4. Қырғыз: глюконеогенез 5. Өзбек: glyukoneogenez 6. Түрік: glukoneogenezis 7. Ағылшын: gluconeogenesis 8. Испан: gluconeogénesis 9. Неміс: glukoneogenese 10. Француз: gluconéogenèse 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: биология сөздігінде "глюконеогенез" деп берілген. Біз "глюконеогенез" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
360. | Гольджи аппараты (кешені) | аппарат (комплекс) Гольджи | аппарат (комплекс) ГольджиГольджи аппараты (кешені) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гольджи аппараты (кешені) – жасуша биосинтезінің өнімдерін түзу және тасымалдау қызметін атқаратын, жалпақ пішінді, іші қуыс, бірінің үстіне бірі қаланып орналасқан мембраналық құрылым. 2. Этимологиясы: латын. complex "байланыстыру, қабыстыру, үйлестіру"; 1898 жылы алғаш ашқан итальяндық ғалым К.Гольджи құрметіне қойылған 3. Әзербайжан: Golgi aparatı (kompleksi) 4. Қырғыз: Гольджи аппараты (комплекси) 5. Өзбек: Golji apparati (kompleksi) 6. Түрік: Golgi aparatı (kompleksi) 7. Ағылшын: apparatus (complex) Golgi 8. Испан: aparato (complejo) Golgi 9. Неміс: Golgi-apparat (komplex) 10. Француз: appareil (complexe) de Golgi 11. Бекітілген нұсқасы: агентурный аппарат - агентуралық аппарат (2022), природные комплексы - табиғи кешендер (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "Гольджи аппараты (кешені)" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
361. | гоминидтер | гоминиды | гоминидыгоминидтер Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гоминидтер - өте жоғары жаратылымды адамтәрізді маймылдар. 2. Этимологиясы: лат. homo - адам 3. Әзербайжан: hominidlər 4. Қырғыз: гоминиддер 5. Өзбек: gominidlar 6. Түрік: hominidler 7. Ағылшын: hominids 8. Испан: homínidos 9. Неміс: hominiden 10. Француз: hominidés 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2022 жылғы 24 наурыздағы № 85 бұйрығында "Гоминидтар (Hominidae)" деп берілген. 13. Ұсыныстар: "Гоминиды" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "гоминидтар" нұсқасында кездеседі. Биология сөздігінде "адамдар", тарих сөздігінде "" деп берілген. Біз "гоминидтер" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
362. | гомозигота | гомозигота | гомозиготагомозиготаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гомозигота – гомологты хромосомалары бір геннің бірдей аллельдерін алып жүретін диплоидті немесе полиплоидті жасуша немесе ағза. 2. Этимологиясы: көне грек греч. ὁμός "біркелкі", ζυγωτός "қосылу, қосарланған" 3. Әзербайжан: homozigot 4. Қырғыз: гомозигота 5. Өзбек: gomozigota 6. Түрік: homozigot 7. Ағылшын: homozygote 8. Испан: homocigota 9. Неміс: homozygote 10. Француз: homozygote 11. Бекітілген нұсқасы: гемизиготный - гемизиготалы (2019), гомогамия - гомогамия (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "гомозигота" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
363. | гомология | гомология | гомологиягомология Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гомология – бір (ортақ) ата-тектен не оның мүшесінен пайда болған, шығу тегі бірдей, бірақ құрылысы мен атқаратын қызметі әртүрлі болуы мүмкін мүшелердің ұқсастығы. 2. Этимологиясы: көне грек. ὅμοιος "ұқсас", λογος "сөз, ілім" 3. Әзербайжан: homologiya 4. Қырғыз: гомология 5. Өзбек: gomologiya 6. Түрік: homoloji 7. Ағылшын: homology 8. Испан: homología 9. Неміс: homologie 10. Француз: homologie 11. Бекітілген нұсқасы: алгебра гомологическая - гомологиялық алгебра (2015) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "гомология" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
364. | гомологты хромосомалар, гомологиялық хромосомалар, гомолог хромосомдар | гомологичные хромосомы | гомологичные хромосомыгомологты хромосомалар, гомологиялық хромосомалар, гомолог хромосомдар Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гомолог хромосомдар – эукариоттардың жыныс жасушаларында және прокариоттардың жасушаларында болмай, тек диплоидті жасушаларда кездесетін, пішіні, мөлшері мен тұқым қуалаушылық ақпараттары бірдей жұп хромосомалар. 2. Этимологиясы: көне грек. ὅμοιος "ұқсас", λογος "сөз, ілім"; χρῶμα "түс, бояу", σῶμα "тән, дене" 3. Әзербайжан: homoloji xromosomlar 4. Қырғыз: гомологдук хромосомалар 5. Өзбек: gomologik xromosomalar 6. Түрік: homolog kromozomlar 7. Ағылшын: homologous chromosomes 8. Испан: cromosomas homólogos 9. Неміс: homologische chromosomen 10. Француз: chromosomes homologues 11. Бекітілген нұсқасы: алгебра гомологическая - гомологиялық алгебра (2015), расхождение хромосом - хромосомалардың ажырауы (2019) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "гомолог хромосомдар" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
365. | гонадалар | гонады | гонадыгонадалар Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гонадалар – жыныс жасушалары мен жыныстық гормондар түзетін мүшелер (ерлердегі аталық бездер, әйелдерде аналық бездер). 2. Этимологиясы: грек. gonáo – "тудырамын" 3. Әзербайжан: gonadlar 4. Қырғыз: жыныс бездери 5. Өзбек: gonadlar 6. Түрік: gonadlar 7. Ағылшын: gonads 8. Испан: gónadas 9. Неміс: gonade 10. Француз: gonades 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Дериваттар тізбесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 16 ақпандағы № 18-03/105 бұйрығында "Балықтың жыныстық бездері (гонадалары)" деп берілген. 13. Ұсыныстар: биология, ауыл шаруашылығы сөздіктерінде "гонада - жыныс безi" деп берілген. Сондықтан халықаралық термин ретінде ұсынылған нұсқаны қолдаймыз.
| -9 |
366. | гормондар | гормоны | гормоныгормондарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гормондар – эндокринді бездер немесе эндокриндік қызметке қабілетті жекеленген жасушалар бөлетін тым белсенді органикалық биологиялық заттар. 2. Этимологиясы: көне грек. ὁρμάω "жылжытамын, оятамын, қозғалысқа келтіремін" 3. Әзербайжан: hormonlar 4. Қырғыз: гормондар 5. Өзбек: gormonlar 6. Түрік: hormonlar 7. Ағылшын: hormones 8. Испан: hormonas 9. Неміс: hormone 10. Француз: hormones 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "гормондар" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
367. | Горяев камерасы | камера Горяева | камера ГоряеваГоряев камерасы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Горяев камерасы – сұйықтықтың белгілі бір көлемдегі жасушалар санын санауға арналған құрал. 2. Этимологиясы: лат. camera – «күмбез тәрізді төбе» 3. Әзербайжан: kamera Goryaeva 4. Қырғыз: Горяевдин камерасы 5. Өзбек: Goryaevning kamerasi 6. Түрік: Goryaev'in kamerası 7. Ағылшын: Goryaev's camera 8. Испан: cámara de Goryaev 9. Неміс: die Kammer von Goryaev 10. Француз: caméra Goryaev 11. Бекітілген нұсқасы: камера - камера (2016) 12. Заңнамадағы қолданысы: "Қазақстан Республикасы Ұлттық ұланының әскери бөлімдерін және Академиясын медициналық мүлікпен қамтамасыз етудің бейбіт уақытқа арналған заттай нормаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2020 жылғы 27 қаңтардағы № 54 бұйрығында "
Горяев камерасы (қанның нысаналық элементтерін есептеуге арналған камера)" деп берілген. 13. Ұсыныстар: халықаралық термин ретінде ұсынылған нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
368. | гуморальды реттеу | гуморальная регуляция | гуморальная регуляциягуморальды реттеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гуморальды реттеу – биологиялық белсенді заттардың көмегімен сұйық ортада (қан, лимфа, ұлпа сұйықтығы) жүзеге асырылатын ағзадағы тіршілік әрекеттері үдерісін үйлестіретін механизмдердің бірі. 2. Этимологиясы: лат. (humor (umor) "ылғалдылық, ылғал" деген сөздерден алынған. 3. Әзербайжан: humoral tənzimləmə 4. Қырғыз: гуморалдык жөнгө салуу 5. Өзбек: gumoral tartibga solish 6. Түрік: humoral düzenleme 7. Ағылшын: humoral regulation 8. Испан: regulación humoral 9. Неміс: humorale regulation 10. Француз: régulation humorale 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +1 |
369. | дальтонизм, түсті ажыратпаушылық | дальтонизм | дальтонизмдальтонизм, түсті ажыратпаушылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дальтонизм – туа біткен түсті айыра алмау, негізінен, қызыл және жасыл түсті айыра алмау қабілеті. 2. Этимологиясы: Физик-математик Джон Дальтонның атымен аталған. 3. Әзербайжан: rəng korluğu 4. Қырғыз: түс сокурлугу 5. Өзбек: rangli ko'rlik 6. Түрік: renk körlüğü 7. Ағылшын: color blindness 8. Испан: daltonismo 9. Неміс: farbenblindheit 10. Француз: daltonisme 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе «Дальтон дерті» нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +7 |
370. | даражарнақтылар | однодольные | однодольныедаражарнақтыларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Даражарнақтылар – гүлді өсімдіктердің екі класының бірі. 2. Этимологиясы: лат. Liliopsida, Monocotyledones, Monocotyledoneae 3. Әзербайжан: monokotlar 4. Қырғыз: монокоттор 5. Өзбек: monokotlar 6. Түрік: monokotinler 7. Ағылшын: monocotyledons 8. Испан: monocotiledóneas 9. Неміс: monokotyledonen 10. Француз: monocoques 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2020 жылғы 24 шiлдедегi №237 бұйрығы. Көпжылдық даражарнақтылар. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
371. | Даун ауруы, Даун синдромы | синдром Дауна | синдром ДаунаДаун ауруы, Даун синдромыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Даун синдромы – олигофрениянын бір түрі. Ақыл-ойы және дене дамуының
тежелуі, ішкі секреция бездері қызметінің бұзылуы, кейде кемтарлықпен сипатталады. 2. Этимологиясы: дәрігер Джон Даунның атымен аталған. 3. Әзербайжан: Daun sindromu 4. Қырғыз: Даун синдрому 5. Өзбек: Daun sindromi 6. Түрік: Down sendromu 7. Ағылшын: Down syndrome 8. Испан: síndrome de Down 9. Неміс: Down-Syndrom 10. Француз: syndrome de Down 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 7 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-156 бұйрығы. Дауна синдромының, Эдвардс синдромының, Патау синдромының, Тернер синдромының даму қаупін анықтау 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген «Даун синдромы» нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
372. | дәм сезу | вкусовые ощущения | вкусовые ощущениядәм сезу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәм сезу – негізінен тілде орналасқан дәм сезу рецепторларына әртүрлі заттар әсер еткен кезде пайда болатын сезім. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: dad hissi 4. Қырғыз: даам сезүү 5. Өзбек: ta'm sezgilari 6. Түрік: tat hissi 7. Ағылшын: taste sensations 8. Испан: sabor 9. Неміс: Geschmackserlebnis 10. Француз: sensations gustatives 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы" заңда "дәм түйсігі" деп берілген. 13. Ұсыныстар: "вкусовые ощущения" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "дәм түйсігі" нұсқасында кездеседі. Медицина сөздігінде "дәмін сезу", педагогика және психология сөздігінде "дәм сезу түйсіктері" деген нұсқада кездеседі. Біз "дәм сезу" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
373. | делеция | делеция | делецияделеция Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Делеция – жоғалу, жойылу, нуклеотидтер жұбының түсіп қалуы. 2. Этимологиясы: лат. deletio – "жою, құрту" 3. Әзербайжан: silinmə 4. Қырғыз: жок кылуу 5. Өзбек: o'chirish 6. Түрік: silme 7. Ағылшын: deletion 8. Испан: supresión 9. Неміс: deletion 10. Француз: délétion 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Стационарлық жағдайларда мамандандырылған медициналық көмек жоспарлы нысанда көрсетілетін аурулардың тізбесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 11 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-258/2020 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы"
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 22 қарашадағы № ҚР ДСМ-122 бұйрығында"4 хромосоманың қысқа иығының жойылуы" деп берілген. 13. Ұсыныстар: биология, медицина сөздіктерінде "делеция" деп берілген. Халықаралық термин ретінде ұсынылған нұсқаны қолдаймыз.
| +11 |
374. | деполяризация, үйексіздендіру (2006) | деполяризация | деполяризациядеполяризация, үйексіздендіру (2006) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Деполяризация – жасушаның физиологиялық тыныштық күйіндегі, оның цитоплазмасы мен жасушаның сыртқы сұйықтығы арасындағы потенциалдар айырымының төмендеуі, яғни тыныштық потенциалының төмендеуі. 2. Этимологиясы: лат. de – «болымсыздық демеулік шылау» + лат. polarisatio, polus – «полюс» 3. Әзербайжан: depolarizasiya 4. Қырғыз: деполяризация 5. Өзбек: depolarizatsiya 6. Түрік: depolarizasyon 7. Ағылшын: depolarization 8. Испан: despolarización 9. Неміс: depolarisation 10. Француз: dépolarisation 11. Бекітілген нұсқасы: үйексіздендіру(хим) (2006) 12. Заңнамадағы қолданысы: "Стационарлық жағдайларда мамандандырылған медициналық көмек жоспарлы нысанда көрсетілетін аурулардың тізбесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 11 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-258/2020 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 22 қарашадағы № ҚР ДСМ-122 бұйрығында "Атриальды мерзімінен бұрын деполяризация" деп берілген. 13. Ұсыныстар: физика және астрономия "полярсыздандыру", энергетика сөздігінде "полярсыздану, полярсыздандыру", электроника, радиотехника және байланыс сөздігінде "полярсыздау", химия сөздігінде "полярланбау", биология сөздігінде "үйексiздену" деп берілген. Біз "үйексіздендіру" деген нұсқаны қолдаймыз.
| -3 |
375. | дерматоз | дерматоз | дерматоздерматоз Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дерматоз – тері, тырнақ және шаш ауруларының жинақталған атауы. 2. Этимологиясы: еж. гр. (δέρμα) "тері" дегенді білдіреді. 3. Әзербайжан: dermatoz 4. Қырғыз: дерматоз 5. Өзбек: dermatoz 6. Түрік: deri hastalıkları 7. Ағылшын: dermatosis 8. Испан: dermatosis 9. Неміс: dermatose 10. Француз: dermatose 11. Бекітілген нұсқасы: аллергиялық дерматоздар - аллергические дерматозы (2017) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 28 тамыздағы №692 бұйрығы. Ороговенияның бұзылуымен ауыр дерматоздар. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе «дерматоз» деген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
376. | детергент | детергент | детергентдетергентСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Детергент – липопротеид және липид қабықтарының құрылысы мен физикалық және химиялық қасиеттерін өзгертетін химиялық табиғаты әртүрлі сыртқы әсерлі заттар. 2. Этимологиясы: латын. detergentem "тазалаушы, жуғыш" 3. Әзербайжан: deterjan 4. Қырғыз: детергент 5. Өзбек: detarjan 6. Түрік: deterjan 7. Ағылшын: detergent 8. Испан: detergente 9. Неміс: detergent 10. Француз: détergent 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "детергент" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
377. | детоксикация, уытсыздандыру | детоксикация | детоксикациядетоксикация, уытсыздандыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Уытсыздандыру – ағзаны токсиндерден жалпы тазарту үшін түрлі уытты заттарды химиялық, физикалық немесе биологиялық әдістермен жою және зарарсыздандыру. 2. Этимологиясы: латын. de "жою", көне грек. τοξίνη "у". 3. Әзербайжан: detoksifikasiya 4. Қырғыз: детоксикация 5. Өзбек: detoksifikatsiya 6. Түрік: detoksifikasyon 7. Ағылшын: detoxification 8. Испан: desintoxicación 9. Неміс: entgiftung 10. Француз: détoxifiant 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "уытсыздандыру" нұсқасын қолдаймыз.
| +9 |
378. | детрит | детрит | детритдетрит Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Детрит – суқоймаларының түбінде тұнатын немесе судың қалың қабатында қалқып жүретін ұсақ органикалық бөлшектер. 2. Этимологиясы: латын. detritus "қажалған, тозған" 3. Әзербайжан: detritus 4. Қырғыз: детрит 5. Өзбек: detrit 6. Түрік: detritus 7. Ағылшын: detritus 8. Испан: detritus 9. Неміс: detritus 10. Француз: détritus 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "детрит" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
379. | диастола | диастола | диастоладиастолаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Диастола – қан құйылған кезде жүрекше және қарынша бұлшық еттерінің босаңсуынан жүрек қуысының ұлғаюы. 2. Этимологиясы: еж. гр. ( ἡ διαστολή) "созылу, кеңею, сирету" деген сөзден шыққан. 3. Әзербайжан: diastola 4. Қырғыз: диастола 5. Өзбек: diastol 6. Түрік: diyastol 7. Ағылшын: diastole 8. Испан: diástole 9. Неміс: diástole 10. Француз: diastole 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
380. | дизентерия, қантышқақ | дизентерия | дизентериядизентерия, қантышқақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дизентерия – тоқішекті зақымдайтын және жалпы улану белгілері байқалатын өткір жұқпалы ауру (іштің өтуі). 2. Этимологиясы: еж. гр. (δυσεντερία), одан әрі (δυσ) "теріске шығаруды, қиыншылықты" және т. б. түсінікті білдіретін сөзалды қосымша. 3. Әзербайжан: dizenteriya 4. Қырғыз: дизентерия 5. Өзбек: dizenteriya 6. Түрік: dizanteri 7. Ағылшын: dysentery 8. Испан: disentería 9. Неміс: dysenterie 10. Француз: dysenterie 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 5 қазандағы № ҚР ДСМ-111 бұйрығы. Дизентерия – көбіне тоқ ішектің сілемейлі қабығы зақымдалатын шигелла 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
381. | диплоид | диплоид | диплоиддиплоидСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Диплоид – қосарлы хромосома жиынтығы бар жасушалар. 2. Этимологиясы: грек. diplóos "қосарланған", eidos "түр" 3. Әзербайжан: diploid 4. Қырғыз: диплоид 5. Өзбек: diploid 6. Түрік: diploid 7. Ағылшын: diploid 8. Испан: diploides 9. Неміс: diploide 10. Француз: diploïde 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "диплоид" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
382. | диполь, қосүйек (2006) | диполь | дипольдиполь, қосүйек (2006) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Диполь, қосүйек – электрлік, бір-бірінен біраз қашықта орналасқан екіге тең нүктелік зарядтардың жиынтығы. 2. Этимологиясы: грек. di(s) – «екі есе» + polos – «ось», «полюс» 3. Әзербайжан: dipol 4. Қырғыз: дипол 5. Өзбек: dipol 6. Түрік: dipol 7. Ағылшын: dipole 8. Испан: doblete 9. Неміс: dipol 10. Француз: dipôle 11. Бекітілген нұсқасы: қосүйек (хим.) (2006) 12. Заңнамадағы қолданысы: "Маңғыстау облысының Түпқараған шығанағындағы кемелер қозғалысын басқару жүйесінің жабдығын Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрлігінің "Ақтау халықаралық теңіз сауда порты" республикалық мемлекеттік кәсіпорнының теңгеріміне беру туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 28 наурыздағы N 299 Қаулысында "Диполь типтес УҚТ антеннасы" деп берілген. 13. Ұсыныстар: физика және астрономия сөздігінде "қос өріс, диполь", механика және машинатану, көлік және қатынас жолдары сөздіктерінде "диполь, қосөріс", электроника, радиотехника және байланыс сөздігінде "диполь" деп берілген. Халықаралық термин ретінде "диполь" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +11 |
383. | диффузиялық жүйке жүйесі, диффуздық жүйке жүйесі | диффузная нервная система | диффузная нервная системадиффузиялық жүйке жүйесі, диффуздық жүйке жүйесі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Диффуздық жүйке жүйесі – ішекқуыстыларға тән, жүйке жасушалары бүкіл денеде ретсіз орналасқан, жүйке түйіндері түрінде шоғыр түзбейтін, жүйке жүйесі типтерінің ең қарапайым түрі. 2. Этимологиясы: латын. diffundo, diffusum "құю, тарату"; латын. nervus "сіңір"; көне грек. σύστημα "тұтас, құранды, байланыс" 3. Әзербайжан: diffuz sinir sistemi 4. Қырғыз: диффузиялык нерв системасы 5. Өзбек: diffuz asab tizimi 6. Түрік: yaygın sinir sistemi 7. Ағылшын: diffuse nervous system 8. Испан: sistema nervioso difuso 9. Неміс: diffuses nervensystem 10. Француз: système nerveux diffus 11. Бекітілген нұсқасы: вегетативная нервная система - вегетативтік нерв жүйесі (2017), диффузный звук - диффуз дыбыс, қосынды дыбыс (1971) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдердің "диффуздық жүйке жүйесі" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
384. | ДНҚ репликациясы | репликация ДНК | репликация ДНКДНҚ репликациясы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Днқ репликациясы – организмдер жасушалардың бөлінуі нәтижесінде өсіп жетілуі. 2. Этимологиясы: лат. replicatio – «жаңару, қайталану» 3. Әзербайжан: DNT replikasiyası 4. Қырғыз: ДНК репликациясы 5. Өзбек: DNK replikatsiyasi 6. Түрік: dna replikasyonu 7. Ағылшын: dna replication 8. Испан: replicación de ADN 9. Неміс: dna-Replikation 10. Француз: réplication de l'ADN 11. Бекітілген нұсқасы: репликация - репликация (2019) 12. Заңнамадағы қолданысы: "Вирустық гепатиттер мен АИТВ инфекциясы бойынша санитариялық-эпидемияға қарсы, санитариялық-профилактикалық іс-шараларды ұйымдастыруға және жүргізуге қойылатын санитариялық - эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 26 мамырдағы № ҚР ДСМ - 44 бұйрығында "оның ішінде биохимиялық сынамалардың көрсеткіштері қалыпты және қанда вирус репликациясы болмаған кезде" деп берілген. 13. Ұсыныстар: биология сөздігінде "днқ репликациясы" деп берілген. Халықаралық термин ретінде ұсынылған нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
385. | доместикация | доместикация | доместикациядоместикация Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қолға үйрету – жануарларды қолға үйрету, жабайы жануарларды үй жануарларына, сондай-ақ жабайы өсімдіктерді мәдени өсімдіктерге өзгерту. 2. Этимологиясы: лат. domesticus – «үй» 3. Әзербайжан: ev sahibliyi 4. Қырғыз: үйгө айландыруу 5. Өзбек: domestikatsiya 6. Түрік: ev sahibi olma 7. Ағылшын: domestication 8. Испан: domesticación 9. Неміс: domestizierung 10. Француз: domestication 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: - 13. Ұсыныстар: "доместикация" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде де кездеспейді. Биология сөздігінде "қолға үйрету" деген нұсқада кездеседі. Біз "қолға үйрету" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
386. | доминант | доминант | доминантдоминант Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Доминант – белгілі бір жердегі өсімдік, жануар түрінің басымдық танытуы, санының артуы. 2. Этимологиясы: латынша (dominans) «үстем ету» деген сөз. 3. Әзербайжан: dominant 4. Қырғыз: доминант 5. Өзбек: dominant 6. Түрік: baskın 7. Ағылшын: dominant 8. Испан: dominantes 9. Неміс: dominanten 10. Француз: dominantes 11. Бекітілген нұсқасы: мәдени доминанта - доминанта культурная (2018) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2022 жылғы 10 тамыздағы №250 бұйрығы. Бесінші топырақ доминанттары үшін ЖСБП салынады. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +11 |
387. | доминантты белгі | доминантный знак | доминантный знакдоминантты белгіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Доминантты белгі – гомозиготалы (АА) және гетерозиготалы (Аа) күйінде басқа белгінің дамуына басымдылық көрсететін басым белгі. 2. Этимологиясы: латын. dominans "үстем, басыңқы" 3. Әзербайжан: dominant işarə 4. Қырғыз: доминанттык белги 5. Өзбек: dominant belgi 6. Түрік: baskın işaret 7. Ағылшын: dominant sign 8. Испан: signo dominante 9. Неміс: dominantes zeichen 10. Француз: signe dominant 11. Бекітілген нұсқасы: доминанта культурная - мәдени доминанта (2018), пограничные знаки - шекара белгілері (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "доминантты белгі" нұсқасын қолдаймыз.
| +1 |
388. | дриопитек | дриопитек | дриопитекдриопитек Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дриопитек – жойылып біткен адамтәрізді маймылдар тұқымдас тармағы. 2. Этимологиясы: грек. δρυός – "ағаш" және πίθηκος – "маймыл" 3. Әзербайжан: dryopithecus 4. Қырғыз: дриопитек 5. Өзбек: dryopitek 6. Түрік: dryopithecus 7. Ағылшын: dryopithecus 8. Испан: driopithecus 9. Неміс: driopitek 10. Француз: dryopithecus 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: биология, тарих сөздіктерінде "дриопитек" деп берілген."дриопитек" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде де кездеспейді. Биология, тарих сөздіктерінде "дриопитек" деп берілген. Біз "дриопитек" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
389. | евстахий түтікшесі, Евстахио түтікшесі | Евстахиева труба | Евстахиева трубаевстахий түтікшесі, Евстахио түтікшесі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Евстахио түтікшесі – жұтқыншақты дабыл жарғағы қуысымен қосатын түтікше. 2. Этимологиясы: 16 ғ. итальян анатомы Б. Евстахио құрметіне қойылған (Bartolomeo Eustachio) 3. Әзербайжан: Yevstaxiy borusu 4. Қырғыз: Эвстахий түтүгү 5. Өзбек: yevstaxiy quvur 6. Түрік: östaki borusu 7. Ағылшын: Eustachian tube 8. Испан: trompa de Eustaquio 9. Неміс: Eustachische Röhre 10. Француз: trompe d'Eustache 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: "Евстахиева труба" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "бадамша" нұсқасында кездеседі. Биология, медицина сөздіктерінде "Евстахий түтігі", ауыл шаруашылығы сөздігінде "Евстахи түтiгi, есту түтiгi" деген нұсқада кездеседі. Түтікті ойлап тапқан ғалымның аты түпнұсқада "Евстахио" болғандықтан, біз "Евстахио түтікшесі" деген нұсқаны ұсынамыз.
| +7 |
390. | екінші реттік жыныс белгілері, екіншілік жыныс белгілері | вторичные половые признаки | вторичные половые признакиекінші реттік жыныс белгілері, екіншілік жыныс белгілеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Екіншілік жыныстық белгiлер – дене пішіні мен пропорциясы, түк жабыны, май жиналу және дауыс ырғағындағы айырмашылық, сондай-ақ әйелдерде сүт бездері, ер адам көмекейіндегі шығып тұратын шеміршек және т.б. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: ikincil cinsi xüsusiyyətlər 4. Қырғыз: экинчи жыныстык өзгөчөлүктөрү 5. Өзбек: ikkilamchi jinsiy xususiyatlar 6. Түрік: ikincil cinsel özellikler 7. Ағылшын: secondary sexual characteristics 8. Испан: características sexuales secundarias 9. Неміс: sekundäres Geschlechtsmerkmal 10. Француз: caractéristiques sexuelles secondaires 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: "Вторичные половые признаки" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде кездеспейді. Биология сөздігінде "екіншілік жыныстық белгiлер" деген нұсқада кездеседі. Біз "екіншілік жыныстық белгiлер" деген нұсқаны ұсынамыз.
| +7 |
391. | екінші сигналдық жүйе | вторая сигнальная система | вторая сигнальная системаекінші сигналдық жүйеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Екінші сигналдық жүйе - тек адамға тән сөйлеу сигналдары жүйесі. 2. Этимологиясы: лат. signum - белгі + грек. systēma - құрастыру 3. Әзербайжан: ikinci siqnal sistemi 4. Қырғыз: экинчи сигнал системасы 5. Өзбек: ikkinchi signal tizimi 6. Түрік: ikinci sinyal sistemi 7. Ағылшын: the second alarm system 8. Испан: segundo sistema de señal 9. Неміс: zweites Signalsystem 10. Француз: deuxième système de signalisation 11. Бекітілген нұсқасы: дабылбелгі - сигнал (2020) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: "Вторая сигнальная система" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, бірақ құрамындағы "сигнал" сөзі бірде "дабылбелгі", бірде "дабыл" боп бекітілген. Ал басқа терминдердің құрамыда, әсіресе соңғы жылдары "сигнал" деп бекітіліп жүр. Заңнама мәтіндерінде де кездеспейді. Биология сөздігінде "екінші хабаршы жүйе", философия және саясаттану сөздігінде "екiншi таңбалық жүйе" деген нұсқада кездеседі. Біз "екінші сигналдық жүйе" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
392. | елеу | просеивание | просеиваниеелеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Елеу – бұл сусымалы материалды електен өткізу үдерісі, бұл іске әртүрлі мөлшердегі фракцияларға бөлу, соның ішінде бөгде қоспаларды жою жұмыстары да кіреді. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: süzmə 4. Қырғыз: электен өткөрүү 5. Өзбек: elakdan o'tkazish 6. Түрік: eleme 7. Ағылшын: sifting 8. Испан: cribado 9. Неміс: absiebung 10. Француз: tamisage 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
393. | емдік денешынықтыру | лечебная физкультура | лечебная физкультураемдік денешынықтыру Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Емдік денешынықтыру – денешынықтыру әдістерімен ауруларды емдеу және алдын алу. 2. Этимологиясы: лат. physica – "табиғат туралы ғылым" + лат. cultura – "егу, өңдеу, тәрбиелеу" 3. Әзербайжан: müalicəvi bədən tərbiyəsi 4. Қырғыз: дарылоочу дене тарбия 5. Өзбек: davolash jismoniy tarbiya 6. Түрік: tedavivi Fizik Kültürü 7. Ағылшын: physical therapy 8. Испан: ejercicios médicos, terapia física 9. Неміс: medizinische Bewegung, Physiotherapie 10. Француз: physiothérapie 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2016 жылғы 25 тамыздағы № 744 бұйрығында "емдік денешынықтыру" термині қолданылған. 13. Ұсыныстар: "лечебная физкультура " термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "емдеу дене шынықтыруы, емдік дене шынықтыру"нұсқасында кездеседі. Медицина сөздігінде "емдік денешынықтыру", экология, дене тәрбиесі және спорт сөздіктерінде "емдік дене тәрбиесі" деген нұсқада кездеседі. Біз "емдік денешынықтыру " деген нұсқаны қолдаймыз. Себебі "физкультура" сөзі орфографиялық сөздікте "денешынықтыру" деп бірігіп берілген.
| +9 |
394. | енжар тасымалдау, сылбыр тасымал | пассивный транспорт | пассивный транспортенжар тасымалдау, сылбыр тасымал Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сылбыр тасымал – амебаның қозғалуы кезінде цитоплазманың жасушаның бір бөлімінен басқа бөліміне ағып өтуі. 2. Этимологиясы: латын. trans "арқылы"; portare "алып өту, алып жүру" 3. Әзербайжан: passiv nəqliyyat 4. Қырғыз: пассивдүү транспорт 5. Өзбек: passiv transport 6. Түрік: pasif ulaşım 7. Ағылшын: passive transport 8. Испан: transporte pasivo 9. Неміс: passiver transport 10. Француз: transport passif 11. Бекітілген нұсқасы: бой пассивный - сылбыр сайыс (2019), транспорт в неуправляемом режиме - басқарылмайтын режимдегі тасымал (2023) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ терминдердің бұрын бекітілген нұсқаларын ескере келе, "сылбыр тасымал" нұсқасын қолдаймыз.
| +3 |
395. | есеңгіреу, шок | шокирование | шокированиеесеңгіреу, шок Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Есеңгіреу – адам өміріне кауіпті күй; ағзанын жарақат алуы, күйік, операция және сәйкес келмейтін қан құю кезінде, инфаркт болғанда және т.б. әсер көрсетуіне байланысты пайда болады. 2. Этимологиясы: ағ. shock – "соққы, күйзеліс" 3. Әзербайжан: şok 4. Қырғыз: шок кылуу 5. Өзбек: hayratlanish 6. Түрік: şoka girmek 7. Ағылшын: shocking 8. Испан: conmoción 9. Неміс: Schocken 10. Француз: choc 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: "шокирование" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде кездеспейді. "Шокирование" емес, "шок" термині философия және саясаттану, педагогика және психология, мәдениет және өнер, дене тәрбиесі және спорт сөздіктерінде "есеңгіреу" деген нұсқада кездеседі. Біз "есеңгіреу" деген нұсқаны ұсынамыз.
| +13 |
396. | есінеу | зевота | зевотаесінеу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Есінеу – ұзақ терең тыныс алу мен қарқынды тыныс шығарудан тұратын еріксіз тыныс алу қозғалысы. Қанда көмірқышкыл газы жинақталған кезде мүшелерді оттекпен қамтамасыз етуді жақсартуға бағытталған ағзаның рефлекстік реакциясы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: əsnəmək 4. Қырғыз: эстөө 5. Өзбек: yawning 6. Түрік: esneme 7. Ағылшын: yawning 8. Испан: bostezo 9. Неміс: Gähnen 10. Француз: bâillement 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2017 жылғы 27 шілдедегі № 352 "Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі № 115 бұйрығына өзгеріс пен толықтырулар енгізу туралы" бұйрығында "есінеу" деп берілген. 13. Ұсыныстар: "зевота" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "есінеу" нұсқасында кездеседі. Биология, экология сөздіктерінде "есінеу" деген нұсқада кездеседі. Біз "есінеу" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
397. | жазғыш бұлшықеттер, экстензор | экстензор | экстензоржазғыш бұлшықеттер, экстензор Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экстензор – аяқ-қолдың немесе оның кез-келген сегментінің жазылуын қамтамасыз ететін бұлшықет. 2. Этимологиясы: латын. extensio "созу, түзету" 3. Әзербайжан: ekstensorlar 4. Қырғыз: экстензорлор 5. Өзбек: ekstensor 6. Түрік: ekstansör 7. Ағылшын: extensor 8. Испан: extensor 9. Неміс: strecker 10. Француз: extenseur 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "экстензор" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
398. | жалған ғылым | псевдонаука | псевдонаукажалған ғылым Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жалған ғылым – бұл ғылыми қызмет сияқты болып көрінетін, алайда ғылыми қызмет бола алмайтын әрекет түрі. 2. Этимологиясы: «псевдо» ежелгі грекше (ψευδής) "жалған" + ғылым. 3. Әзербайжан: yalançı elm 4. Қырғыз: жалган илим 5. Өзбек: soxta fan 6. Түрік: sahte bilim 7. Ағылшын: pseudoscience 8. Испан: pseudociencia 9. Неміс: pseudowissenschaft 10. Француз: pseudoscience 11. Бекітілген нұсқасы: әскери ғылым - военная наука (2020), жалған тензор - псевдотензор (2019) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен сөз тіркесі бөліктерінің өзге мәндес тіркескен терминдердің құрамында бекітілуін қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
399. | жартылай консервативті модель | полуконсервативная модель | полуконсервативная модельжартылай консервативті модельСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жартылай консервативті модель – ДНҚ молекуласының қос тізбегі ұзына бойына бөлінетін, бөлінген әр тізбек жаңа түзілетін тізбекке матрица болып табылатын ДНҚ репликациясының түрі. 2. Этимологиясы: латын. conservo "сақтаймын", modulus "өлшем, шама" 3. Әзербайжан: yarı mühafizəkar model 4. Қырғыз: жарым консервативдик модель 5. Өзбек: yarim konservativ model 6. Түрік: yarı muhafazakar model 7. Ағылшын: semi - conservative model 8. Испан: modelo semiconservador 9. Неміс: halbkonservatives modell 10. Француз: modèle semi-conservateur 11. Бекітілген нұсқасы: лечение консервативное - консервативті емдеу (2021), информационная модель - ақпараттық модель (2023) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "жартылай консервативті модель" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
400. | жарық (немесе оптикалық) микроскоп | световой (или оптический) микроскоп | световой (или оптический) микроскопжарық (немесе оптикалық) микроскоп Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жарық (немесе оптикалық) микроскоп – зерттелетін заттың кері бейнесін ұлғайтып көрсететін құрал. 2. Этимологиясы: еж. гр. μικρός – «кішкентай» + σκοπέω – «көремін» 3. Әзербайжан: işıq (və ya optik) mikroskop 4. Қырғыз: жарык (же оптикалык) микроскоп 5. Өзбек: yorug'lik (yoki optik) mikroskop 6. Түрік: ışık (veya optik) mikroskop 7. Ағылшын: light (or optical) microscope 8. Испан: microscopio de luz (u óptico) 9. Неміс: leuchtendes (oder optisches) Mikroskop 10. Француз: microscope lumineux (ou optique) 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: "световой (или оптический) микроскоп" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде де кездеспейді. "Жарық", "оптика", "микроскоп" терминдері бұрыннан термин құрамында осы қалпында кездесетіндіктен, біз ұсынылған нұсқаны қолдаймыз.
| -1 |
401. | жастық шақ | период пубертатный | период пубертатныйжастық шақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жастық шақ – жыныстық белгілердің көріне басталуынан гипоталамус-гипофиз-гонадалық осьтің толық жетілуіне дейінгі уақыт аралығы (гипофиз және аналық бездердің не аталық бездердің белсенді бола бастауы). 2. Этимологиясы: лат. (pubertas) "жыныстық жетілу" дегенді білдіреді 3. Әзербайжан: yetkinlik dövrü 4. Қырғыз: жыныстык жетилүү мезгили 5. Өзбек: balog'at davri 6. Түрік: ergenlik dönemi 7. Ағылшын: puberty period 8. Испан: período puberal 9. Неміс: pubertät 10. Француз: période pubertaire 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе «жыныстық жетілу кезеңі» нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| -9 |
402. | жасуша қабықшасы | клеточная оболочка | клеточная оболочкажасуша қабықшасы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жасуша қабықшасы – өсімдіктер мен саңырауқұлақтардың ажырамас бөлігі, жасушаға механикалық беріктілік береді, оның құрамын зақымданудан және артық мөлшерде су жоғалтудан сақтайды, жасушаның пішіні мен мөлшерін ұстап тұрады. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: hüceyrə zərfi 4. Қырғыз: клетканын кабыгы 5. Өзбек: hujayra membranasi 6. Түрік: hücre zarı 7. Ағылшын: cell wall 8. Испан: envoltura celular 9. Неміс: zellhülle 10. Француз: membrane cellulaire 11. Бекітілген нұсқасы: жасуша қабырғасы - клеточная стенка (2021) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +11 |
403. | жасуша қосындылары | клеточные включения | клеточные включенияжасуша қосындылары Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жасуша қосындылары – жасушаның тұрақты және міндетті құрылымдық компоненттері – органоидтардан уақытша түзіліп, тез жойылуымен және жаңадан пайда болуымен ерекшеленетін өсімдік жасушаларының құрамдас бөліктері. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: hüceyrə daxilolmaları 4. Қырғыз: клетканын кошулушу 5. Өзбек: hujayra qo'shimchalari 6. Түрік: hücresel kapanımlar 7. Ағылшын: cellular inclusions 8. Испан: inclusiones celulares 9. Неміс: zelluläre einschlüsse 10. Француз: inclusions cellulaires 11. Бекітілген нұсқасы: межклеточные пространства - жасушааралық кеңістік (2022), включение - қосу, қосылу (2016) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "жасуша қосындылары" нұсқасын қолдаймыз.
| -1 |
404. | жасуша органоидтары | клеточные органоиды | клеточные органоидыжасуша органоидтары Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жасуша органоидтары – қосмембраналы: пластидтер, митохондриялар, жасуша ядросы; бірмембраналы: эндоплазмалық тор, Гольджи кешені, лизосомалар, өсімдік және саңырауқұлақ жасушасының вакуольдері; біржасушалы жануарлардың жиырылғыш вакуолі. 2. Этимологиясы: грек тілінен. órganon-орган және éidos-түрі 3. Әзербайжан: hüceyrə orqanoidləri 4. Қырғыз: клеткалык органоиддер 5. Өзбек: hujayra organoidlari 6. Түрік: hücresel organoidler 7. Ағылшын: cellular organoids 8. Испан: organoides celulares 9. Неміс: zellorganoide 10. Француз: organoïdes cellulaires 11. Бекітілген нұсқасы: rлетка – жасуша (мед.) (1995), клеточная стенка – жасуша қабырғасы (2021) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
405. | жасуша орталығы | клеточный центр | клеточный центржасуша орталығы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жасуша орталығы – екі центриолдан және перицентриолярлы материалдан тұратын эукариот жасушаларындағы мембраналық емес тұрақты органоид. 2. Этимологиясы: көне грек. σῶμα "дене, нәрсе" 3. Әзербайжан: hüceyrə mərkəzi 4. Қырғыз: клетка борбору 5. Өзбек: hujayra markazi 6. Түрік: centrosoma 7. Ағылшын: centrosome 8. Испан: centrosome 9. Неміс: zentrosom 10. Француз: centrosome 11. Бекітілген нұсқасы: клеточная стенка – жасуша қабырғасы (2021), виртуальный колл-центр – виртуал колл-орталығы (2023) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "жасуша орталығы" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
406. | жасуша циклі | клеточный цикл | клеточный циклжасуша цикліСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жасушалық цикл – жасушаның пайда болған немесе оның аналық жасушадан бөлінген сәтінен бастап өзінің дербес бөлінуіне немесе өлуіне дейінгі кезең. 2. Этимологиясы: көне грек. κύκλος "шеңбер" 3. Әзербайжан: hüceyrə dövrü 4. Қырғыз: клетканын цикли 5. Өзбек: hujayra aylanishi 6. Түрік: hücre döngüsü 7. Ағылшын: cell cycle 8. Испан: ciclo celular 9. Неміс: zellzyklus 10. Француз: cycle cellulaire 11. Бекітілген нұсқасы: параметр цикла - цикл параметрі (2023) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "жасуша циклі" нұсқасын қолдаймыз.
| +3 |
407. | жасушалық айналым, жасуша айналымы | клеточный оборот | клеточный оборотжасушалық айналым, жасуша айналымы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жасуша айналымы – митоздық бір бөлінуден екінші бөлінуге дейінгі жасуша тіршілігінің аралығы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: hüceyrə dövriyyəsi 4. Қырғыз: клетканын айлануусу 5. Өзбек: hujayra aylanishi 6. Түрік: hücresel ciro 7. Ағылшын: cellular turnover 8. Испан: recambio celular 9. Неміс: zellulärer Umsatz 10. Француз: chiffre d'affaires cellulaire 11. Бекітілген нұсқасы: айналым – оборот (1999) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: "клеточный оборот" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде де кездеспейді. Біз "жасуша айналымы " деген нұсқаны қолдаймыз.
| +7 |
408. | жемсау | зоб | зобжемсауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жемсау – бұл қалқанша безінің ұлғаюынан пайда болатын тамақта ісік немесе түйін туғызатын ауру. 2. Этимологиясы: еж. орыс. "зоб" (жем), "зобати" (жеу). Сөздің бастапқы мағынасы — "тамақ". 3. Әзербайжан: zob 4. Қырғыз: богок 5. Өзбек: bo'qoq 6. Түрік: guatr 7. Ағылшын: goiter 8. Испан: buche 9. Неміс: kropf 10. Француз: goitre 11. Бекітілген нұсқасы: –- 12. Заңнамадағы қолданысы: Екінші сайланған Атырау облыстық Мәслихаты ХVIІ сессиясының 2002 жылғы 19 сәуірдегі N№198-II шешімі. Жемсау ауруының көптен таралуы анықталды. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
409. | жиынтықты анықтау | выявление совокупности | выявление совокупностижиынтықты анықтау Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жиынтықты анықтау – қандай да бір көрсеткіштің мәнін және оның популяцияда таралуын өлшеу. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: məcmu ümumi təyinat 4. Қырғыз: популяцияны аныктоо 5. Өзбек: populyatsiyani aniqlash 6. Түрік: popülasyon toplamı 7. Ағылшын: definition of the population 8. Испан: definición de la población 9. Неміс: definition der gesamtheit 10. Француз: définition de la population 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 2018 жылғы 22 ақпандағы № 36 бұйрығы. Бас жиынтықты анықтау 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
410. | жиырылғыш вакуоль | пульсирующая вакуоль | пульсирующая вакуольжиырылғыш вакуоль Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жиырылғыш вакуоль – тез жиырлу қабілеті бар балдырлардың қозғалмалы түрлерінің ерекше түрі. Басты қызметі жасушадан артық суды кетіру. 2. Этимологиясы: латынша (vacuola) - азайтады, (vacuum) - ауасыз кеңістік 3. Әзербайжан: pulsasiya edən vakuol 4. Қырғыз: пульсациялоочу вакуоль 5. Өзбек: pulsatsiyalanuvchi vakuol 6. Түрік: titreşimli vakuol 7. Ағылшын: pulsating vacuole 8. Испан: vacuola pulsante 9. Неміс: pulsierende vakuole 10. Француз: vacuole pulsante 11. Бекітілген нұсқасы: вакуоль - вакуоль (2017) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +11 |
411. | жоғары тыныс жолы, тыныс алудың жоғарғы жолы | верхние дыхательные пути | верхние дыхательные путижоғары тыныс жолы, тыныс алудың жоғарғы жолы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тыныс алудың жоғарғы жолы – ауаны екі бағытта (ішке және сыртқа) өткізетін тыныс алу жүйесінің түтікше мүшелері. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: yuxarı tənəffüs yolları 4. Қырғыз: дем алуу жолдору 5. Өзбек: yuqori nafas yo'llari 6. Түрік: üst solunum yolları 7. Ағылшын: upper respiratory tract 8. Испан: vías respiratorias superiores 9. Неміс: obere luftwege 10. Француз: voies respiratoires supérieures 11. Бекітілген нұсқасы: верхние планеты - жоғарғы ғаламшарлар (2018), дыхательный объем - тыныс алу көлемі (2019), дистанция пути - жол арақашықтығы (2015) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды және әр жылдары бекітілген нұсқаларды басшылыққа ала отырып, "тыныс алудың жоғарғы жолы" нұсқасын қолдаймыз.
| -5 |
412. | жүйелеу | систематизация | систематизацияжүйелеу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жүйелеу – барлық заманауи және жойылып кеткен ағзалардың сипаттамасы мен олардың қай топқа жататынын білдіретін жіктеу. 2. Этимологиясы: көне грек. σύστημα "тұтас, бүтін" 3. Әзербайжан: sistemləşdirmə 4. Қырғыз: системалаштыруу 5. Өзбек: tizimlashtirish 6. Түрік: sistemleştirme 7. Ағылшын: systematization 8. Испан: sistematización 9. Неміс: systematisierung 10. Француз: systématisation 11. Бекітілген нұсқасы: систематизация документов - құжаттарды жүйелеу (2016) 12. Заңнамадағы қолданысы: Уәкілетті органдардың нормативтік құқықтық актілерді есепке алу мен жүйелеуді жүргізу қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 24 тамыздағы №477 қаулысында "систематизация" термині "жүйелеу" түрінде қолданылған 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген термин нұсқаларын ескере келе, "жүйелеу" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
413. | жүйке импульстері | нервные импульсы | нервные импульсыжүйке импульстері Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жүйке импульстері – рецепторлардан орталық жүйке жүйесіне және одан атқарушы органдарға (бұлшықеттерге, бездерге) ақпарат беруді қамтамасыз ететін нейрондардың тітіркенуіне жауап ретінде жүйке талшығы арқылы таралатын қозу толқыны. 2. Этимологиясы: латын. nervus "сіңір, талшық", impulsus "соққы, түрткі" 3. Әзербайжан: sinir impulsları 4. Қырғыз: нервдик импульстар 5. Өзбек: nerv impulslari 6. Түрік: sinir uyarıları 7. Ағылшын: nerve impulses 8. Испан: impulso nervioso 9. Неміс: nervenimpulse 10. Француз: impulsion nerveuse 11. Бекітілген нұсқасы: нервные болезни - нерв аурулары (2017), импульс силы - күш импульсі (2023), нервно-артритический диатез - жүйке-артрит диатезі (2019) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "жүйке импульстері" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
414. | жүйке-бұлшықет синапсы, жүйке-бұлшықеттік түйіспе, жүйке-бұлшықеттік синапс | нервно-мышечный синапс | нервно-мышечный синапсжүйке-бұлшықет синапсы, жүйке-бұлшықеттік түйіспе, жүйке-бұлшықеттік синапс Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жүйке-бұлшықеттік синапс – қозғалтқыш талшықтардың бұлшықетпен түйісуін, жүйке жасушаларының арасындағы түйісуді қамтамасыз ететін қаңқа бұлшықет талшығындағы жүйке ұшы. 2. Этимологиясы: көне грек. σύναψις "біріктіру, қосылу, байланыс" 3. Әзербайжан: sinir-əzələ sinapsı 4. Қырғыз: нейромускулярдык синапс 5. Өзбек: nerv-mushak sinapsi 6. Түрік: nöromüsküler sinaps 7. Ағылшын: neuromuscular synapse 8. Испан: sinapsis neuromuscular 9. Неміс: neuromuskuläre synapse 10. Француз: synapse neuromusculaire 11. Бекітілген нұсқасы: синапс - синапс (2021) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, терминнің дефинициясын ескере келе, "жүйке-бұлшықеттік синапс" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
415. | жүрек бұлшық еті | сердечная мышца, миокард | сердечная мышца, миокарджүрек бұлшық етіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жүрек бұлшықеті – негізгі гистологиялық элементі кардиомиоцит болып табылатын жүрек типіндегі бұлшықет тіндері; жүректің ортаңғы қабатына сәйкес келеді және қарыншалар мен жүрекшелер қабырғаларының қалыңдығын құрайды. Жүректің бұлшықет тіндері жеке миоцит жасушаларынан тұрады. 2. Этимологиясы: еж. гр. (μ мышς) "бұлшықет" және (καρδία) "жүрек" деген сөздерден жасалған. 3. Әзербайжан: ürəyin əzələ qişası 4. Қырғыз: жүрөктүн булчуңу 5. Өзбек: yurak mushaklari 6. Түрік: kalp kası 7. Ағылшын: heart muscle 8. Испан: músculo cardíaco 9. Неміс: herzmuskel 10. Француз: myocarde 11. Бекітілген нұсқасы: миокард гипертрофиясы (2017) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 28 желтоқсандағы № 1033 бұйрығы. Миокардитпен асқынған бөртпе сүзегi 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен этимологиясын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +11 |
416. | жүрекмаңы қапшығы, жүрекқап | околосердечная сумка (перикард) | околосердечная сумка (перикард)жүрекмаңы қапшығы, жүрекқап Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жүрекқап – бұл жүректің өзі орналасқан жұқа, бірақ өте тығыз қабы. Жүректің сыртқы дәнекер тінінің қабығы, әдетте эпикардтан серозды сұйықтықпен толтырылған саңылаумен бөлінген. 2. Этимологиясы: гр. (pericardium) «жүрекқап» дегенді білдіреді. 3. Әзербайжан: ürək kisəsi 4. Қырғыз: перикард 5. Өзбек: perikard 6. Түрік: kâlp zarı 7. Ағылшын: pericardium 8. Испан: pericardio 9. Неміс: herzbeutel 10. Француз: péricarde 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе «жүрекқап» сөзін термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +11 |
417. | жұлынның қызметі | функция спинного мозга | функция спинного мозгажұлынның қызметі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жұлынның қызметі – қарапайым шартсыз немесе вегетативті рефлекстерді басқару, сонымен қатар мидан ағзаларға не кері қарай импульстарды жүргізетін рефлекторлық және өткізгіштік қызмет. 2. Этимологиясы: латын. functio "атқару, міндет, жарна"; латын. medulla spinalis "жұлын" 3. Әзербайжан: onurğa beyni funksiyası 4. Қырғыз: омуртканын иштеши 5. Өзбек: orqa miya funktsiyasi 6. Түрік: omuriliğin işlevi 7. Ағылшын: spinal cord function 8. Испан: función de la médula espinal 9. Неміс: funktion des rückenmarks 10. Француз: fonction de la moelle épinière 11. Бекітілген нұсқасы: спинной мозг - жұлын (1995), рекурсивная функция - рекурсив функция (2023) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "жұлынның қызметі" нұсқасын қолдаймыз.
| +9 |
418. | жұмыртқа жасушасы | овоцит | овоцитжұмыртқа жасушасы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жұмыртқа жасушасы – аналық безде аналық гаметогенез кезінде түзілетін, көбеюге қатысатын аналық гаметоцит немесе жыныс жасушасы. 2. Этимологиясы: көне грек. ᾠόν, "жұмыртқа", κύτος "жасуша" 3. Әзербайжан: oosit 4. Қырғыз: овоцит 5. Өзбек: ovotsit 6. Түрік: ovosit 7. Ағылшын: ovocyte 8. Испан: ovocito 9. Неміс: ovocyt 10. Француз: ovocyte 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: терминнің оқулықтарда берілу реті мен мағынасын ескере келе, "жұмыртқа жасушасы" нұсқасын қолдаймыз.
| -3 |
419. | жыныспен тіркескен белгілер | признаки сцепленные с полом | признаки сцепленные с поломжыныспен тіркескен белгілер Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жыныспен тіркескен белгілер – гені жыныс хромосомаларында болатын белгілер. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: cinslə əlaqəli əlamətlər 4. Қырғыз: жынысы менен байланышкан белгилери 5. Өзбек: zamin bilan bog'liq belgilar 6. Түрік: zemine bağlı işaretler 7. Ағылшын: signs combined with gender 8. Испан: signos de combinación con el piso 9. Неміс: zeichen kombiniert mit geschlecht 10. Француз: signes liés au sol 11. Бекітілген нұсқасы: диагностические признаки - диагностикалық белгілер (2021) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "жыныспен тіркескен белгілер" нұсқасын қолдаймыз.
| -1 |
420. | жыныссыз көбею | бесполое размножение | бесполое размножениежыныссыз көбею Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жыныссыз көбею – жынысты үдерістің болмауымен және жыныс жасушаларының қатысынсыз көбею. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: aseksual çoxalma 4. Қырғыз: жыныссыз көбөйүү 5. Өзбек: jinssiz ko'payish 6. Түрік: eşeysiz üreme 7. Ағылшын: asexual reproduction 8. Испан: reproducción asexual 9. Неміс: ungeschlechtliche Fortpflanzung 10. Француз: reproduction asexuée 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2019 жылғы 26 шілдедегі № 334 бұйрығында "өсімдіктердің жыныссыз және жынысты көбеюін сипаттау" деп берілген. 13. Ұсыныстар: "бесполое размножение" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "жыныссыз көбею" нұсқасында кездеседі. Биология, ауыл шаруашылығы, экология сөздіктерінде "жыныссыз көбею" деп берілген. Біз "жыныссыз көбею" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
421. | жыпылықтау, кірпік қағу | мигание, моргание | мигание, морганиежыпылықтау, кірпік қағу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жыпылықтау – көздің мөлдір қабығындағы немесе конъюнктивасындағы, қабақтың терісіндегі, кірпіктердегі тригеминальды нервтің сезімтал тармақтарының тітіркенуіне жауап ретінде, сондай-ақ жарықтың тітіркенуіне жауап ретіндегі қорғаныс рефлексі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: göz qırpmaq 4. Қырғыз: ирмөө 5. Өзбек: miltillovchi 6. Түрік: göz kırpma 7. Ағылшын: blinking 8. Испан: parpadeando 9. Неміс: blinkende 10. Француз: clignotement 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
422. | заттардың тасымалдануы, заттектердің тасымалдануы | перенос веществ | перенос веществзаттардың тасымалдануы, заттектердің тасымалдануы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Заттардың тасымалдануы – ағзадағы жасушаларға қажетті заттарды өткізу, сонымен қатар тіршілік әрекеті нәтижесінде түзілген зиянды заттарды сыртқа шығару процесі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: maddələrin daşınması 4. Қырғыз: заттарды ташуу 5. Өзбек: moddalarni tashish 6. Түрік: maddelerin taşınması 7. Ағылшын: transfer of substances 8. Испан: transferencia de sustancias 9. Неміс: übertragung von substanzen 10. Француз: transfert de substances 11. Бекітілген нұсқасы: заттектің конвективтік тасымалдануы - конвективный перенос вещества (2021) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 31 желтоқсандағы N1359 қаулысы. Психотропты заттардың, радиоактивтi материалдардың және контрабанданың өзге де заттарының заңсыз тасымалдануының жолын кесу бойынша. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын, бұрын-соңды ұқсас терминдердің бекітілуін ескере келе "заттектердің тасымалдануы" нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +9 |
423. | зигота, ұрықтанған жасуша | зигота | зиготазигота, ұрықтанған жасуша Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Зигота – аталық және аналық жыныс жасушаларының қосылуынан пайда болатын бір жасушалы ұрық. 2. Этимологиясы: көне грек. ζυγωτός "қосарланған" 3. Әзербайжан: zigota 4. Қырғыз: зигота 5. Өзбек: zigota 6. Түрік: zigot 7. Ағылшын: zygote 8. Испан: cigoto 9. Неміс: zygote 10. Француз: zygote 11. Бекітілген нұсқасы: гемизиготный - гемизиготалы (2019) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "зигота" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
424. | идиоадаптация | идиоадаптация | идиоадаптацияидиоадаптацияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Идиоадаптация – ағза мүшелерінің құрылысы мен өздері атқаратын қызметінің тіршілік ету жағдайы ерекшеліктеріне қарай құрылымдық деңгейінің өзгермей, күрделенбей бейімделуі. 2. Этимологиясы: көне грек. ἰδιώτης "өзіндік", латын. adaptatіo "бейімделу" 3. Әзербайжан: idioadaptasiya 4. Қырғыз: идиоадаптация 5. Өзбек: idioadaptasiya 6. Түрік: idioadaptasyon 7. Ағылшын: idioadaptation 8. Испан: idioadaptación 9. Неміс: idioadaptation 10. Француз: idioadaptations 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "идиоадаптация" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
425. | иіс сезу | ольфакция | ольфакцияиіс сезуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ольфакция – иістерге, олардың мағыналарына, мақсаттарына, құндылықтарына және қарым-қатынастағы рөліне қатысты ғылым. 2. Этимологиясы: лат. (olfaction) «иіс бөлу» деген сөз. 3. Әзербайжан: qoxu hissi 4. Қырғыз: жыт сезүү 5. Өзбек: olfaktsiya, hid hissi 6. Түрік: koku alma duyusu 7. Ағылшын: olfaction, sense of smell 8. Испан: olfato, sentido del olfato 9. Неміс: olfaktion, geruchssinn 10. Француз: olfaction, odorat 11. Бекітілген нұсқасы: иіс сезу анализаторы (2017) 12. Заңнамадағы қолданысы: Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2019 жылғы 21 мамырдағы № 80 шешімі. Иіс сезуді дамытуға арналған үстел ойындары. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| -5 |
426. | иллюзия, алдамшы көру | иллюзия | иллюзияиллюзия, алдамшы көру Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Иллюзия – шынайы затты не жағдайды бұрмалап қабылдау, елестету. 2. Этимологиясы: лат. (illusio) "мазақ, ирония, алдау" деген сөзден шыққан. 3. Әзербайжан: illüziya 4. Қырғыз: иллюзия 5. Өзбек: xayolot 6. Түрік: yanılsama 7. Ағылшын: illusion 8. Испан: ilusión 9. Неміс: Illusion 10. Француз: illusion 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген "иллюзия" нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +9 |
427. | имаго | имаго | имагоимаго Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Имаго – буынаяқтылардың дамуындағы ересек түрге айналудың соңғы сатысы. 2. Этимологиясы: латын. imago "бейнелену, көріну" 3. Әзербайжан: imago 4. Қырғыз: имаго 5. Өзбек: imago 6. Түрік: ımago 7. Ағылшын: imago 8. Испан: imago 9. Неміс: imago 10. Француз: imago 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "имаго" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
428. | иммерсиялық май | иммерсионное масло | иммерсионное маслоиммерсиялық май Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Иммерсиялық май – сыну кезіндегі жарықты жоғалту арқылы апертураның сандық көрсеткіштерін ұлғайтатын кедр майы. 2. Этимологиясы: лат. immersio – «бату» 3. Әзербайжан: daldırma yağı 4. Қырғыз: чөмүлүүчү май 5. Өзбек: immersion yog'i 6. Түрік: daldırma yağı 7. Ағылшын: immersion oil 8. Испан: aceite de inmersión 9. Неміс: Immersionsöl 10. Француз: huile d'immersion 11. Бекітілген нұсқасы: иммерсия – иммерсия (2018) 12. Заңнамадағы қолданысы: "Ветеринарлық зертханаларға арналған материалдар шығысының заттай нормаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 29 желтоқсандағы № 16-04/1142 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы" заңда "иммерсиялық май" тіркесі күйінде кездеседі, сөйлем құрамында жоқ. 13. Ұсыныстар: биология сөздігінде "система иммерсионная - иммерсиялық жүйе" деп берілген. "Иммерсия" термині бекітілген термин болғандықтан, ұсынылған нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
429. | иммундық жасушалар, иммуноциттер | иммуноциты, иммунные клетки | иммуноциты, иммунные клеткииммундық жасушалар, иммуноциттерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Иммундық жасушалар – ағзада иммундық қорғанысты жүзеге асыратын (т- және в-лимфоциттер, кейбір фагоциттер және т.б.) жасушалар. 2. Этимологиясы: лат. (immunis) «ерікті» деген сөзден шыққан. 3. Әзербайжан: immunositlər, immun hüceyrələri 4. Қырғыз: иммуноциттер, иммундук клеткалар 5. Өзбек: immunotsitlar, immunitet hujayralari 6. Түрік: immünositler, bağışıklık hücreleri 7. Ағылшын: immunocytes, immune cells 8. Испан: inmunocitos, células inmunes 9. Неміс: immunozyten, immunzellen 10. Француз: immunocytes, cellules immunitaires 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе «иммунжасушалар» сөзін термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
430. | иммуногенез | иммуногенез | иммуногенезиммуногенез Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Иммуногенез – иммунитеттің даму процесі. 2. Этимологиясы: франц. immunité – «қол сұғылмаушылық, иммунитет» + грек. γένεσις – "басы, шығу тегі, тұқым, туылу" 3. Әзербайжан: immunogenez 4. Қырғыз: иммуногенез 5. Өзбек: immunogenez 6. Түрік: immünojenez 7. Ағылшын: immunogenesis 8. Испан: inmunogenesis 9. Неміс: immunogenese 10. Француз: immunogenèse 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Тиісті фармацевтикалық практикаларды бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2021 жылғы 4 ақпандағы № ҚР ДСМ-15 бұйрығында "Жауап беруі жоғары және төмен желілерде ксенобиотиктердің ықпал етуімен иммуногенездің әртүрлі модуляциясы байқалатындықтан, экспериментке жануарлардың екі оппозициялық түрін қосу керек" деп берілген. 13. Ұсыныстар: биология, экология сөздіктерінде "иммуногенез" деп берілген. Халықаралық термин ретінде ұсынылған нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
431. | иммуноглобулиндер | иммуноглобулины | иммуноглобулиныиммуноглобулиндер Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Иммуноглобулиндер – иммундық жүйенің плазмалық жасушалары бөліп шығаратын және патогендер мен вирустардың жасушаларын, ақуызды улар мен өзге де бөгде заттарды бейтараптандыратын қан плазмасының ірі глобулярлы ақуыздары. 2. Этимологиясы: ағылш. (immunoglobulin), лат. (immunis) «ерікті» деген сөзден шыққан. 3. Әзербайжан: immunoqlobulinlər 4. Қырғыз: иммуноглобулиндер 5. Өзбек: immunoglobulinlar 6. Түрік: immünglobulinler 7. Ағылшын: immunoglobulins 8. Испан: inmunoglobulinas 9. Неміс: immunglobuline 10. Француз: immunoglobulines 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2018 жылғы 7 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-37 бұйрығы. Спецификалық иммуноглобулиндерді анықтау. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
432. | иммунофлюоресценция, иммунфлюоресценция | иммунофлюоресценция | иммунофлюоресценцияиммунофлюоресценция, иммунфлюоресценция Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Иммунофлюоресценция – флюрохроммен таңбаланған антиденелерді микроскоппен іздеу әдісі. 2. Этимологиясы: франц. immunité – «қол сұғылмаушылық, иммунитет» + лат. fluor – «ағын» + -escence – «үдеріс, қалыпты білдіретін жұрнақ» 3. Әзербайжан: immunofloresans 4. Қырғыз: иммунофлюоресценция 5. Өзбек: immunofloresans 6. Түрік: immünofloresans 7. Ағылшын: immunofluorescence 8. Испан: inmunofluorescencia 9. Неміс: Immunofluoreszenz 10. Француз: immunofluorescence 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2012 жылғы 17 қаңтардағы № 10-1/18 бұйрығында "иммунофлюоресценция" термині қолданылған. 13. Ұсыныстар: "иммунофлюоресценция" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "иммунофлюоресценция" нұсқасында кездеседі. Біз "иммунофлюоресценция" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
433. | импринтинг | импринтинг | импринтингимпринтинг Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Импринтинг – туған сәттен бастап қандай да бір стимулдың ықпалымен тікелей іске асырылатын немесе генетикалық бағдарламада жетіліп кодталған дайын күйінде берілген мінез-құлықтың қандай да бір формасының арнайы үйретулерсіз-ақ қызметін атқаруы; жоғары сатыдағы омыртқалылардағы үйренудің айрықша түрі. 2. Этимологиясы: ағ. imprinting – "салып қою" 3. Әзербайжан: imprinting 4. Қырғыз: басып чыгаруу 5. Өзбек: bosib chiqarish 6. Түрік: baskı yapmak 7. Ағылшын: imprinting 8. Испан: impresión 9. Неміс: prägung 10. Француз: empreinte 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: экология сөздігінде "импринтинг" деп берілген. Сондықтан халықаралық термин ретінде ұсынылған нұсқаны қолдаймыз.
| +11 |
434. | инвазиялық аурулар | инвазионные болезни | инвазионные болезниинвазиялық аурулар Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Инвазиялық аурулар – тірі ағзаға зиян келтіретін немесе оның есебінен өмір сүретін паразиттер тудыратын аурулар тобы. Жұқпалы аурулардың қатарына жатады. 2. Этимологиясы: лат. (nvasivus; invado) "ішке кіремін" деген сөздерден шыққан. 3. Әзербайжан: invaziv xəstəliklər 4. Қырғыз: инвазивдик оорулар 5. Өзбек: invaziv kasalliklar 6. Түрік: invaziv hastalıklar 7. Ағылшын: invasive diseases 8. Испан: enfermedades invasivas 9. Неміс: invasive krankheiten 10. Француз: maladies invasives 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2014 жылғы 19 желтоқсандағы №16-04/676 бұйрығы. Адамға ортақ инфекциялық және инвазиялық аурулар тобы. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +1 |
435. | инсектицидтер | инсектициды | инсектицидыинсектицидтерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Инсектицидтер – зиянды жәндіктерді жоюға қарсы қолданатын улы химиялық препарат. 2. Этимологиясы: лат. insectum "жәндіктер" + лат. caedo "өлтіремін" 3. Әзербайжан: insektisidlər 4. Қырғыз: инсектициддер 5. Өзбек: insektitsidlar 6. Түрік: böcek ilacı 7. Ағылшын: insecticides 8. Испан: insecticidas 9. Неміс: insektizide 10. Француз: insecticides 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
436. | инсерция | инсерция | инсерцияинсерция Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Инсерция – хромосома құрылымының бұзылуы, онда оның нуклеотидтер тізбегіне нуклеотидтердің белгілі бір саны қосылады. 2. Этимологиясы: лат. inserto «салу, қондыру» 3. Әзербайжан: ınsertia 4. Қырғыз: киришүү 5. Өзбек: qo'shish 6. Түрік: sokmak 7. Ағылшын: insertion 8. Испан: inserción 9. Неміс: Insertion 10. Француз: insertion 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: биология сөздігінде "инсерция" деп берілген. Сондықтан біз ұсынылған нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
437. | инстинкт, түйсік | инстинкт | инстинктинстинкт, түйсікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Инстинкт – бастапқы сигнал мен әрекет бағдарламасынан тұратын туа біткен қажеттіліктер мен оларды қанағаттандырудың туа біткен бағдарламаларының жиынтығы, сонымен қатар белгілі бір жағдайларда осы түрдің дараларына тән күрделі тұқым қуалайтын шартты мінез-құлық жиынтығы болып табылады. 2. Этимологиясы: лат. (instinctus) "табиғи ояну" дегенді білдіреді. 3. Әзербайжан: instinkt 4. Қырғыз: инстинкт 5. Өзбек: instinkt 6. Түрік: içgüdü 7. Ағылшын: instinct 8. Испан: instinto 9. Неміс: instinkt 10. Француз: instinct 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны (инстинкт) термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +11 |
438. | инсулиннің мембраналық рецепторы | мембранный рецептор инсулина | мембранный рецептор инсулинаинсулиннің мембраналық рецепторы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Инсулиннің мембраналық рецепторы – әртүрлі екі судың бірлігінен тұратын күрделі нәруыз. 2. Этимологиясы: «мембрана» сөзі, латынның (мembrāna) «тері», «қабық» деген сөзінен алынған, «инсулин» сөзі латынның (insula) «арал» деген мағынадағы сөзінен шыққан, ал "рецептор" сөзі латынша (receptor) "қайта қазылған"; "баспана" деген мағынадағы сөзден шыққан. 3. Әзербайжан: membran insulin reseptoru 4. Қырғыз: мембраналык инсулин рецептору 5. Өзбек: membranali insulin retseptorlari 6. Түрік: membran insülin reseptörü 7. Ағылшын: membrane insulin receptor 8. Испан: receptor de insulina de membrana 9. Неміс: insulinmembranrezeptor 10. Француз: récepteur membranaire de l'insuline 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: көрсетілген анықтаманы, сөздің шығу төркінін зерделеп, қазақ тілінің грамматикалық ерекшелігіне көңіл бөле отырып «инсулиннің мембраналық рецепторы» деген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
439. | интерфаза | интерфаза | интерфазаинтерфаза Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Интерфаза – жасуша бөлінісінен кейінгі кезең, яғни ядроның дем алатын кезеңі. 2. Этимологиясы: лат. inter "арасы, ортасы"; грек. phásis "келу, көріну, пайда болу" 3. Әзербайжан: interfaza 4. Қырғыз: интерфаза 5. Өзбек: interfaza 6. Түрік: interfaz 7. Ағылшын: interphase 8. Испан: interfase 9. Неміс: Interphase 10. Француз: interphase 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "интерфаза" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
440. | интерферон | интерферон | интерферонинтерферон Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Интерферон – вирустық жұқпа кезінде ағза жасушаларында түзілетін нәруыз. 2. Этимологиясы: ағылш. interfere – «будандасу; араласу» 3. Әзербайжан: interferon 4. Қырғыз: интерферон 5. Өзбек: interferon 6. Түрік: İnterferon 7. Ағылшын: interferon 8. Испан: interferón 9. Неміс: Interferon 10. Француз: interféron 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 6 қаңтардағы № ҚР ДСМ-4 бұйрығында "Интерферон альфа-2а" деп берілген. 13. Ұсыныстар: "интерферон" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "интерферон" нұсқасында кездеседі. Біз "интерферон" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
441. | инфаркт, жүрек талмасы | инфаркт | инфарктинфаркт, жүрек талмасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жүрек талмасы – түйілу, тромбоз және т.б. (бүйрек, миокард инфарктісі және т.б.)
кезінде ұлпаларды қанмен қамтамасыз етудін бұзылу салдарынан жансыздану аймағы. 2. Этимологиясы: лат. (infarcire) "бітеу, толтыру, тосқауыл болу" деген сөзден шыққан. 3. Әзербайжан: ürək tutması 4. Қырғыз: инфаркт 5. Өзбек: yurak xuruji 6. Түрік: enfarktüs 7. Ағылшын: heart attack 8. Испан: infarto 9. Неміс: infarkt 10. Француз: infarctus 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
442. | иридодиагностика | иридодиагностика | иридодиагностикаиридодиагностика Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Иридодиагностика – көздің қаршығындағы нұрлы қабығының күйі бойынша адамның ауруын анықтайтын дәстүрлі емес медицинадағы әдіс түрі. 2. Этимологиясы: грек тіліндегі (iris, iridos) "кемпірқосақ" және "диагностика" деген сөзден шыққан. 3. Әзербайжан: iridodiaqnostika 4. Қырғыз: иридодиагностика 5. Өзбек: iridodiaqnostika 6. Түрік: iridodiyagnostik 7. Ағылшын: iridodiagnostics 8. Испан: iridodiagnóstico 9. Неміс: iriddiagnose 10. Француз: iridologie 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
443. | іш өту, ішөту | диарея | диареяіш өту, ішөтуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Іш өту - бірқатар аурулар кезінде асқазанның функционалдық қызметінің бұзылуынан (асқазан сөлінің және асқазан асты безі сөлінің, еттің және т.б жеткіліксіз бөлінуі), ішектің ауруға шалдығуынан т.б. пайда болатын симптом. 2. Этимологиясы: еж. грек. διά-ρροια - "понос, диарея" 3. Әзербайжан: ishal 4. Қырғыз: ич өтүү 5. Өзбек: tsellyuloza 6. Түрік: ishal 7. Ағылшын: diarrhea 8. Испан: diarrea 9. Неміс: Durchfall 10. Француз: diarrhée 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2020 жылғы 28 шiлдедегi № 241 бұйрығында "диарея" термині қолданылған. 13. Ұсыныстар: Биология, медицина сөздіктерінде "ішөту" деп берілген.
| +11 |
444. | ішкі мембрана | внутренняя мембрана | внутренняя мембранаішкі мембрана Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ішкі мембрана – жарықтың хлорофилмен өзара әрекеттесуі жүретін хлоропластың маңызды бөлігі. 2. Этимологиясы: лат. membrana - тері, жарғақ 3. Әзербайжан: daxili membran 4. Қырғыз: ички мембрана 5. Өзбек: ichki membrana 6. Түрік: iç membran 7. Ағылшын: inner membrane 8. Испан: membrana interna 9. Неміс: innenmembran 10. Француз: membrane interne 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: "внутренняя мембрана" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде де кездеспейді. Біз "ішкі мембрана" деген нұсқаны қолдаймыз.
| -1 |
445. | ішкі тыныс алу, жасушалық тыныс алу, жасушаішілік тыныс алу | внутреннее дыхание, клеточное дыхание | внутреннее дыхание, клеточное дыханиеішкі тыныс алу, жасушалық тыныс алу, жасушаішілік тыныс алу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ішкі тыныс алу, жасушаішілік тыныс алу – ұлпа жасушаларының оттекті сіңіріп, көмірқышқыл газын бөліп шығаруы арқылы клетка құрамындағы органикалық заттардың тотығуы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: daxili tənəffüs, hüceyrə tənəffüsü 4. Қырғыз: ички дем алуу, клеткалык дем алуу 5. Өзбек: ichki nafas olish, uyali nafas olish 6. Түрік: iç solunum, hücresel solunum 7. Ағылшын: inner breathing, cellular respiration 8. Испан: respiración interna, respiración celular 9. Неміс: innere atmung, zellatmung 10. Француз: respiration intérieure, respiration cellulaire 11. Бекітілген нұсқасы: дыхание искусственное - жасанды дем беру (2016), внутреннее трение - ішкі үйкеліс (2021), внутриклеточное содержимое - жасушаішілік құрам (2021) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "ішкі тыныс алу", "жасушаішілік тыныс алу" нұсқасын қолдаймыз.
| +9 |
446. | йодтау | йодирование | йодированиейодтауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Йодтау – ауызсуды, ас тұзын және басқа да тамақ өнімдерін йод қосып байыту арқылы эндемиялық жемсау ауруының жаппай алдын алу әдісі. 2. Этимологиясы: гр. (ἰhoneδης) "күлгін" деген сөз. 3. Әзербайжан: yodlaşdırma 4. Қырғыз: йоддоштуруу 5. Өзбек: yodlash 6. Түрік: iyotlama 7. Ағылшын: iodization 8. Испан: yodación 9. Неміс: jodierung 10. Француз: iodation 11. Бекітілген нұсқасы: йодтау қышқыл (хим) (2006) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 5 ақпандағы N 228 Заңы. Тұзды йодтау. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
447. | камбий | камбий | камбийкамбий Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Камбий - қосжарнақты және жалаңтұқымды өсімдіктердің сабақтары мен тамырларындағы қайталама өткізгіш тіндерді түзетін және олардың жуан болып өсуін қамтамасыз ететін ұлпа. 2. Этимологиясы: латын. cambium "айырбас, ауысым" 3. Әзербайжан: kambium 4. Қырғыз: камбий 5. Өзбек: kambiy 6. Түрік: kambiyum 7. Ағылшын: cambium 8. Испан: cambium 9. Неміс: kambium 10. Француз: cambium 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "камбий" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
448. | каннибализм | каннибализм | каннибализмканнибализмСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Каннибализм – жануарлардың өз түрінің дараларын жеуі. 2. Этимологиясы: "Каннибал" сөзі аравактың "каниба" немесе "какиба" сөзінен шыққан — Кіші Антиль аралдарының Кариб үндістері өздерін осылай атаған, бұл олардың тілінде "батыл, қорықпайтын"дегенді білдіреді. 3. Әзербайжан: yamyamlıq 4. Қырғыз: каннибализм 5. Өзбек: kannibalizm 6. Түрік: yamyamlık 7. Ағылшын: cannibalism 8. Испан: cannibalism 9. Неміс: kannibalismus 10. Француз: cannibalisme 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
449. | капиллярлар, қылтамырлар | капилляры | капиллярыкапиллярлар, қылтамырларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Капиллярлар – мүшелер мен ұлпаларға енетін ұсақ тамырлар. 2. Этимологиясы: лат. (capillaris) "шаш, тін, қыл" деген сөз. 3. Әзербайжан: kapilyarlar 4. Қырғыз: капиллярлар 5. Өзбек: kapillyarlar 6. Түрік: kılcal damarlar 7. Ағылшын: capillaries 8. Испан: capilar 9. Неміс: kapillaren 10. Француз: capillaires 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
450. | кариокинез | кариокинез | кариокинезкариокинез Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кариокинез – жасуша ядросының бөлінуі. 2. Этимологиясы: еж. гр. κάρυον – «жаңғақ» + κίνησις – «қозғалыс» 3. Әзербайжан: karyokinez 4. Қырғыз: кариокинез 5. Өзбек: kariokinez 6. Түрік: karyokinezi 7. Ағылшын: karyokinesis 8. Испан: carioquinesis 9. Неміс: karyokinese 10. Француз: caryocinèse 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: "кариокинез" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде де кездеспейді. Биология сөздігінде "кариокинез" деп берілген. Біз "кариокинез" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
451. | кариотип | кариотип | кариотипкариотип Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кариотип – қандай болса да бір түрдің хромосома жиынтығы. 2. Этимологиясы: грек. káryon – "өзек" және typos – "үлгі, форма" 3. Әзербайжан: karyotip 4. Қырғыз: кариотип 5. Өзбек: karyotip 6. Түрік: karyotip 7. Ағылшын: karyotype 8. Испан: cariotipo 9. Неміс: karyotyp 10. Француз: caryotype 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2023 жылғы 15 ақпандағы № 23 бұйрығында "кариотип – осы биологиялық түрдің (түрлік кариотип), осы организмнің (жеке кариотип) немесе жасушалар сызығының (клонының) жасушаларына тән хромосомалардың толық жиынтығы белгілерінің жиынтығы" деп берілген. 13. Ұсыныстар: "кариотип" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "кариотип" нұсқасында кездеседі. Биология, ауыл шаруашылығы, экология сөздіктерінде "кариотип" деп берілген.Біз "кариотип" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
452. | катетер | катетер | катетеркатетерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Катетер – арналарды, дене қуыстарын қосу, ыдыстарды босату, дәрілік заттарды енгізу (диагностикалық, емдік), жуу немесе олар арқылы хирургиялық құралдарды өткізу үшін қолданылатын қуыс түтік түріндегі медициналық құрылғы. 2. Этимологиясы: латын. catheter, ал көне грек. καθετήρ "өткізгіш нәрсе" 3. Әзербайжан: kateter 4. Қырғыз: катетер 5. Өзбек: kateter 6. Түрік: kateter 7. Ағылшын: catheter 8. Испан: catéter 9. Неміс: katheter 10. Француз: cathéter 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "катетер" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
453. | кетонурия | кетонурия | кетонуриякетонурия Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кетонурия – ересек адамның немесе баланың зәрінде ацетон деңгейінің артуы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: ketonuriya 4. Қырғыз: кетонурия 5. Өзбек: ketonuriya 6. Түрік: ketonüri 7. Ағылшын: ketonuria 8. Испан: cetonuria 9. Неміс: ketonurie 10. Француз: cétonurie 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: биология, медицина сөздіктерінде "кетонурия" деп берілген. Барлық тілдерде осы нұсқа сақталған. Сондықтан халықаралық термин ретінде ұсынылған нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
454. | клиникалық өлім | клиническая смерть | клиническая смертьклиникалық өлімСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Клиникалық өлім – тіршіліктің байқалатын белгілері жоқ өмір мен өлім арасындағы шектелген күй. 2. Этимологиясы: гр. (klinikē (technē) "емдеу өнері" деген сөзден алынған. 3. Әзербайжан: klinik ölüm 4. Қырғыз: клиникалык өлүм 5. Өзбек: klinik o'lim 6. Түрік: klinik ölüm 7. Ағылшын: clinical death 8. Испан: muerte clínica 9. Неміс: klinischer tod 10. Француз: mort apparente 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
455. | клон | клон | клонклон Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Клон – жыныссыз көбею жолының бір ататегінен өтетін жасушалардың немесе дараларының жиынтығы. 2. Этимологиясы: еж.гр. κλών – «бұтақ, қашу, ұрпақ» 3. Әзербайжан: klon 4. Қырғыз: клон 5. Өзбек: klon 6. Түрік: klon 7. Ағылшын: clone 8. Испан: clon 9. Неміс: klon 10. Француз: clone 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрінің 2013 жылғы 27 тамыздағы № 257-ө бұйрығында "артықшылығы бар ағаштар клондарының мұрағаттары" деп берілген. 13. Ұсыныстар: ауыл шаруашылығы сөздігінде "өскін" деп берілген. "клон" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде "клон" нұсқасында кездеседі. Информатика және есептеуіш техника, биология сөздіктерінде "клон" деп берілген. Біз "клон" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
456. | клондау | клонирование | клонированиеклондауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Клондау – генетикалық тұрғыда ұқсас бірнеше ағзаның пайда болу үдерісі. 2. Этимологиясы: еж.гр. κλ 天ν "бұтақ, қашу, ұрпақ" деген мағына береді. 3. Әзербайжан: klonlaşdırma 4. Қырғыз: клондоо 5. Өзбек: klonlash 6. Түрік: klonlama 7. Ағылшын: cloning 8. Испан: clonación 9. Неміс: kloning 10. Француз: clonage 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Бас Ассамблеяның 2005 жылғы 8 наурыздағы 59/280 қарарымен қабылданды. Адамды клондау туралы Біріккен Ұлттар Ұйымының декларациясы. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
457. | кодон | кодон | кодонкодонСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кодон – генетикалық кодтың өз алдына біртұтас бөлшегі, аминқышқылын анықтайтын нуклеин қышқылының үш нуклеотидтен тұратын бөлігі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: kodon 4. Қырғыз: кодон 5. Өзбек: kodon 6. Түрік: kodon 7. Ағылшын: codon 8. Испан: codón 9. Неміс: codon 10. Француз: codon 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "кодон" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
458. | комменсализм, серіктестік | комменсализм | комменсализмкомменсализм, серіктестікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Комменсализм – симбионттардың бірі басқасының есебінен, оған қандай да бір зиян тигізбестен тіршілік ететін серіктесудің (симбиоз) бір түрі. 2. Этимологиясы: лат. (com) "бірге", және (mensa) "үстел", "тамақ"; сөзбе-сөз "үстелдің жанында", "бір үстелде" деген мағынаға саяды. 3. Әзербайжан: komensalizm 4. Қырғыз: комменсализм 5. Өзбек: komensalizm 6. Түрік: kommensalizm 7. Ағылшын: commensalism 8. Испан: comensalismo 9. Неміс: kommensalismus 10. Француз: commensalisme 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
459. | комплементарлық, сәйкестік | комплементарность | комплементарностькомплементарлық, сәйкестікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Комплементарлық – молекулалардың не олардың бөлшектерінің бір-бірімен сәйкестігі. 2. Этимологиясы: лат. complementum - толықтыру 3. Әзербайжан: tamamlayıcılıq 4. Қырғыз: толуктоочулук 5. Өзбек: komplementarlik 6. Түрік: tamamlayıcılık 7. Ағылшын: complementarity 8. Испан: complementariedad 9. Неміс: komplementarität 10. Француз: complémentarité 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Аграрлық азық-түлік нарығын мемлекеттік реттеу және агроөнеркәсіптік кешенді қолдау шараларының тиімділігін бағалау әдіснамасы туралы" заңда "комплементарлық және (немесе) дербес мақсаттар анықталады" деп қолданылған. 13. Ұсыныстар: биология, медицина сөздіктерінде "сәйкестік", әдебиет және лингвистика сөздігінде "толықтырылмалылық" деп берілген. Біз "сәйкестік" деген нұсқаны ұсынамыз.
| +13 |
460. | консументтер | консументы | консументыконсументтер Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Консументтер – қоректік тізбекте фотосинтез жүргізетін өндіргіштер түзетін дайын органикалық заттарды пайдаланатын ағзалар. 2. Этимологиясы: латынша (consume) "тұтыну" дегенді білдіреді. 3. Әзербайжан: istehlakçılar 4. Қырғыз: керектөөчүлөр 5. Өзбек: iste'molchilar 6. Түрік: tüketiciler 7. Ағылшын: consumers 8. Испан: consumidores 9. Неміс: verbraucher 10. Француз: consommateurs 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: ерілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
461. | контрацепция | контрацепция | контрацепцияконтрацепция Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Контрацепция – ұрықтану, яғни жүкті болу үдерісінің алдын алуға бағытталған шаралар. 2. Этимологиясы: латын. contraceptio "шығару, алып тастау, жою" 3. Әзербайжан: kontrasepsiya 4. Қырғыз: контрацепция 5. Өзбек: kontratseptsiya 6. Түрік: kontrasepsiyon 7. Ағылшын: contraception 8. Испан: anticoncepción 9. Неміс: empfängnisverhütung 10. Француз: contraception 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "контрацепция" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
462. | конъюгация | конъюгация | конъюгацияконъюгация Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Конъюгация – 1. гомологты хромосомалардың жақындау және айқасу үдерісі; 2. екі бактериялық жасуша тікелей байланыста болған кезде генетикалық материалдың бір бағытты тасымалдануы. 2. Этимологиясы: латын. conjugatіo "қосылу" 3. Әзербайжан: konjugasiya 4. Қырғыз: конъюга́ция 5. Өзбек: konjugatsiya 6. Түрік: konjugasyon 7. Ағылшын: conjugation 8. Испан: conjugación 9. Неміс: Konjugation 10. Француз: conjugaison 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "конъюгация" нұсқасын қолдаймыз.
| +11 |
463. | конъюктива | конъюктива | конъюктиваконъюктиваСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Конъюктива – көздің мөлдір шырышты қабығы, көздің дәнекер ұлпасы. 2. Этимологиясы: лат. (conjunctivus) "біріктіруші, тіндестіруші" деген мән береді. 3. Әзербайжан: konyunktiva 4. Қырғыз: конъюктива 5. Өзбек: konyunktiva 6. Түрік: konjonktiva 7. Ағылшын: konjonktiva 8. Испан: conjuntiva 9. Неміс: bindehaut 10. Француз: conjonctive 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +11 |
464. | конъюктинит, көздің қарығуы | конъюктинит | конъюктинитконъюктинит, көздің қарығуыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көздің қарығуы – көз алмасы мен қабақтың ағын жабатын мөлдір қабықтың (конъюнктивадағы) қабыну үдерісі. 2. Этимологиясы: лат. (conjunctivitis) «көздің тіндестіру қабығы» дегенді білдіреді. 3. Әзербайжан: konyunktivit 4. Қырғыз: конъюнктивит 5. Өзбек: konyunktivit 6. Түрік: konjonktivit 7. Ағылшын: conjunctivitis 8. Испан: conjuntivitis 9. Неміс: konjunktivitis 10. Француз: conjonctivite 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +7 |
465. | Корти мүшесі | Кортиев орган, орган Корти | Кортиев орган, орган КортиКорти мүшесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Корти мүшесі – дыбыс қабылдайтын дыбыс тербелісін жүйке қозуына түрлендіретін құлақ аппаратының шеткі бөлігі 2. Этимологиясы: Альфонсо Кортидің есімімен аталған. 3. Әзербайжан: Korti orqanı 4. Қырғыз: Корти органы 5. Өзбек: Korti organi 6. Түрік: Korti organı 7. Ағылшын: Corti 's organ 8. Испан: Órgano Corti 9. Неміс: Kortianische orgel 10. Француз: organe de Corti 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +11 |
466. | кортизон | кортизон | кортизонкортизонСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кортизон – бүйрекүсті бездерінің қыртысы бөлетін стерондты гормон. 2. Этимологиясы: ағылш. «cortisone» сөзінен алынған. 3. Әзербайжан: kortizon 4. Қырғыз: кортизон 5. Өзбек: kortizon 6. Түрік: kortizon 7. Ағылшын: cortisone 8. Испан: cortisona 9. Неміс: kortison 10. Француз: cortisone 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
467. | Кох таяқшасы | палочка Коха | палочка КохаКох таяқшасы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кох таяқшалары – микробактериялардың туберкулез ауруының қоздырғышы болып табылатын түрі. 2. Этимологиясы: неміс микробиологы Роберт Кохтың құрметіне пайда болған эпоним. Туберкулез таяқшасын ашқаны үшін оны есімі термин ретінде "Кох таяқшасы" деп аталып кетті. 3. Әзербайжан: Koch çubuğu 4. Қырғыз: Кох таякчасы 5. Өзбек: Koch tayoqchasi 6. Түрік: Koch'un asası 7. Ағылшын: Koch's wand 8. Испан: varita de Koch 9. Неміс: tuberkelbazillus 10. Француз: bacille de Koch 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
468. | көбею | размножение | размножениекөбею Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көбею – тірі ағзаларға белгілі бір тіршілік кезеңіне тән түрлердің сақталуына және санының артуына көмектесетін үдеріс. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: çoxalma 4. Қырғыз: көбөйтүү 5. Өзбек: ko'paytirish 6. Түрік: üreme 7. Ағылшын: reproduction 8. Испан: reproducción 9. Неміс: reproduktion 10. Француз: reproduction 11. Бекітілген нұсқасы: табиғи көбею - естественное размножение (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитеті төрағасының м.а. 2015 жылғы 24 шілдедегі №190 бұйрығы. Су жануарларының көбею кезеңінде олардың шоғырлану орындары. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі, заңнамадағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
469. | көз шарасы | глазница | глазницакөз шарасы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көз шарасы – сфералық дене орналасатындай бас сүйектің бет бөлігіндегі сүйек ойысы. Көз шарасы алдыңғы полюс (көздің ең дөңес нүктесі) және артқы полюс болып ажыратылады. 2. Этимологиясы: лат. orbita – көз шарасы, аңғалақ, көздік 3. Әзербайжан: göz yuvası 4. Қырғыз: көздүн оюгу 5. Өзбек: ko'z teshigi 6. Түрік: göz yuvası 7. Ағылшын: eye socket 8. Испан: cuenca del ojo 9. Неміс: augenhöhlel 10. Француз: orbite 11. Бекітілген нұсқасы: көз шарасы үсті күретамыр (мед.) - артерия надглазничная (2005) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
470. | көмей қақпашығы | надгортанник | надгортанниккөмей қақпашығы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көмей қақпашығы – көмекейдегі эластикалық шеміршекті пластинка. Жұтқан кезде көмекейдің кіреберісін жауып, ішкен тамақтың бірден кеңірдекке түспеуін қамтамасыз етеді. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: epiglottis 4. Қырғыз: эпиглоттис 5. Өзбек: epiglottis 6. Түрік: epiglottis 7. Ағылшын: epiglottis 8. Испан: epiglotis 9. Неміс: kehldeckel 10. Француз: épiglotte 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +5 |
471. | көру төмпегі | таламус, зрительные бугры | таламус, зрительные бугрыкөру төмпегіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көру төмпегі – аралық мидың орталық бөлігін алып жатқан құрылым. 2. Этимологиясы: латын. thalamus "салтанатты үй"; көне грек. θάλαμος "бөлме, бөлік" 3. Әзербайжан: talamus, vizual tüberküllər 4. Қырғыз: таламус 5. Өзбек: talamus, vizual tepaliklar 6. Түрік: talamus 7. Ағылшын: thalamus 8. Испан: tálamo 9. Неміс: thalamus 10. Француз: thalamus 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: Соңғы жылдары жарияланған медициналық оқулықтарда "көру төмпегі" нұсқасы кең қолданылып жүр. Біз де терминнің "көру төмпегі" нұсқасын қолдаймыз.
| +5 |
472. | кранц-мезофилді жасушалар | кранц-мезофильные клетки | кранц-мезофильные клеткикранц-мезофилді жасушалар Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кранц-мезофилді жасушалар – жасуша қабырғалары қалыңдатылған, көптеген хлоропластар мен митохондрияларды құрайды, өткізгіш түтікшелердің айналасында 1- немесе 2-қабатта орналасқан. 2. Этимологиясы: грек. mésos - ортаңғы және philéo - жақсы көремін 3. Әзербайжан: Kranz-mezofilik hüceyrələr 4. Қырғыз: кранц-мезофилдик клеткалар 5. Өзбек: Kranz-mezofil hujayralar 6. Түрік: krantz mezofil hücreleri 7. Ағылшын: krantz-mesophilic cells 8. Испан: células mesófilas Kranz 9. Неміс: kranz-mesophile Zellen 10. Француз: cellules mésophiles de Kranz 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: "кранц-мезофильные клетки" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде де кездеспейді. "Мезофильный" термині басқа терминдер құрамында "мезофилді" деген нұсқада кездеседі. Біз "кранц-мезофилді жасушалар" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +9 |
473. | ксилема | ксилема | ксилемаксилема Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ксилема – су мен минералды заттарды тамырдан сабақ пен жапыраққа жоғарғы ағыс жолымен тасымалдайтын сабақтың сүрек қабаты. 2. Этимологиясы: көне грек. ξύλον "сүрек" 3. Әзербайжан: ksilem 4. Қырғыз: ксилема 5. Өзбек: ksilema 6. Түрік: ksilem 7. Ағылшын: xylem 8. Испан: xilema 9. Неміс: xylem 10. Француз: xylème 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "ксилема" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
474. | купрофан | купрофан | купрофанкупрофан Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Купрофан – мысты-аммиакты тәсіл арқылы алынған материал. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: kuprofan 4. Қырғыз: купрофан 5. Өзбек: kuprofan 6. Түрік: kuprofan 7. Ағылшын: kuprofan 8. Испан: cuprofano 9. Неміс: kuprofan 10. Француз: cuprofan 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: "купрофан" термині бекітілген терминдер қатарында жоқ, заңнама мәтіндерінде де кездеспейді. Біз "купрофан" деген нұсқаны қолдаймыз.
| +13 |
475. | кутин | кутин | кутинкутинСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кутин – өсімдіктер эпидермисінің жасушалары бөлетін және жасуша қабығының сыртқы бетінде жұқа кутикула түрінде жиналатын балауыз тәрізді зат. 2. Этимологиясы: латын. cutis "тері" 3. Әзербайжан: kutin 4. Қырғыз: кутин 5. Өзбек: kutin 6. Түрік: kutin 7. Ағылшын: cutin 8. Испан: cutina 9. Неміс: cutin 10. Француз: cutine 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "кутин" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
476. | қабақ | веко | векоқабақ Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қабақ – көз айналасындағы қозғалғыш тері қатпары. 2. Этимологиясы: латыш тілінен (vāks) "қабық, қақпақша" деген мағына беретін сөз. 3. Әзербайжан: göz qapağı 4. Қырғыз: кабагы 5. Өзбек: ko'z qovog'i 6. Түрік: gözkapağı 7. Ағылшын: eyelid 8. Испан: párpado 9. Неміс: augenlid 10. Француз: paupière 11. Бекітілген нұсқасы: қабақтың айналып кетуі - выворот века (2017) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 25 қарашадағы № 843 бұйрығы. Қабақ, жас шығару жолдарының созылмалы аурулары 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
477. | қабыршақты теміреткі | чешуйчатый лишай | чешуйчатый лишайқабыршақты теміреткі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қабыршақты теміреткі – терінің, тырнақтың және буындардың созылмалы ауруы, теріде бөртпелердің пайда болуымен сипатталады. 2. Этимологиясы: грек. lіchen – жұқпалы 3. Әзербайжан: skuamöz liken 4. Қырғыз: лихен кабырчыгы 5. Өзбек: liken shkalasi 6. Түрік: pullu liken 7. Ағылшын: scaly lichen 8. Испан: liquen escamoso 9. Неміс: schuppenflechte 10. Француз: lichen squameux 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
478. | қайың | береза | березақайыңСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қайың – ашық жерлерде кейде жеке-дара кездескенімен, көп ретте орман болып тұратын, жалпақ жапырақты, ұшар басы үкідей шоқтанып, діңі биік бойлап, тік өсетін қайыңдар тұқымдасына жататын ағаш. 2. Этимологиясы: латын. betula 3. Әзербайжан: ağcaqayın 4. Қырғыз: кайың 5. Өзбек: qayin 6. Түрік: huş ağacı 7. Ағылшын: birch 8. Испан: abedul 9. Неміс: birke 10. Француз: bouleau 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "қайың" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
479. | қалқанша без | железа щитовидная | железа щитовиднаяқалқанша без Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қалқанша без – құрамында йод болатын тироксин және трийодтиронин гормондарын бөліп шығаратын, сырты дәнекер ұлпалық қапшықпен қапталған шеткі ішкі секреция безі. 2. Этимологиясы: glandula thyroidea, латын. glandula "без", грек. thyreos "қалқан" 3. Әзербайжан: tiroid bezi 4. Қырғыз: калкан сымал без 5. Өзбек: qalqonsimon bez 6. Түрік: tiroid bezi 7. Ағылшын: thyroid gland 8. Испан: glándula tiroides 9. Неміс: schilddrüse 10. Француз: glande thyroïde 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: "Медицина қызметкерлеріне еңбекақы төлеу қағидасын бекіту туралы" 2011 жылғы 20 мамырдағы №310 және "Тегiн медициналық көмектiң кепiлдiк берiлген көлемiнiң шеңберiнде көрсетiлетiн медициналық қызметтерге тарифтер жасау мен шығындарды жоспарлау әдiстемесiн бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2009 жылғы 26 қарашадағы №801 бұйрықтарына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2011 жылғы 16 қыркүйектегі №622 Бұйрығында "щитовидная железа" "қалқанша без" деп көрсетілген. 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды, медициналық оқулықтарды, Денсаулық сақтау министрлігінің құжаттарын басшылыққа ала отырып, "қалқанша без" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
480. | қан өндіру мүшелері | кроветворные органы | кроветворные органықан өндіру мүшелеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қан өндіру мүшелері – ағзадағы қан мен лимфаның элементтері түзілетін мүшелер. Бұлар – сүйек кемігі, талақ және лимфоидты жүйе мүшелері, бездер. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: hematopoetik orqanlar 4. Қырғыз: кан түзүүчү органдар 5. Өзбек: gematopoetik organlar 6. Түрік: hematopoetik organlar 7. Ағылшын: hematopoietic organs 8. Испан: órganos hematopoyéticos 9. Неміс: blutbildendes organ 10. Француз: organes hématopoïétiques 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2021 жылғы 20 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-130 бұйрығы. Адамның сүйек кемігінің қан өндіру жасушалары; 12) гемопоэздік дің жасушалары. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| -9 |
481. | қан өндіру, қантүзілу, гемопоэз | гемопоэз | гемопоэзқан өндіру, қантүзілу, гемопоэз Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гемопоэз – қан жасушаларының түлеуі, дамуы және жетілуі. 2. Этимологиясы: ежелгі грек тіліндегі (α αμα) "қан" және (ποίησις) "өндіріс, білім", (ποιενν) "жасау" деген сөзден жасалған. 3. Әзербайжан: hematopoez 4. Қырғыз: гемопоэз 5. Өзбек: gemopoez 6. Түрік: hematopoez 7. Ағылшын: hematopoiesis 8. Испан: hematopoyesis 9. Неміс: blutbildung 10. Француз: hématopoïèse 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2021 жылғы 20 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-130 бұйрығы. Адамның сүйек кемігінің қан өндіру жасушалары; 12) гемопоэздік дің жасушалары. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе "қан түзілуі" нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +5 |
482. | қан сарысуы | сыворотка крови | сыворотка кровиқан сарысуы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қан сарысуы – қаннын формулалық элементтері мен фибриноген болмайтын сұйық бөлігі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: qan serumu 4. Қырғыз: кан сывороткасы 5. Өзбек: qon zardobi 6. Түрік: kan serumu 7. Ағылшын: blood serum 8. Испан: tranfusion de sangre 9. Неміс: blutserum 10. Француз: sérum sanguin 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 30 қарашадағы № ҚР ДСМ-221/2020 бұйрығы. Қан сарысуындағы бос гемоглобинді қол әдіс. 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен ҚР заңнамалық құжаттардағы қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
483. | қан шығару, қан ағылу, қан алу | кровопускание | кровопусканиеқан шығару, қан ағылу, қан алу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қан шығару – бұл емдік мақсатпен қанның белгілі бір мөлшерін тамырды тесу арқылы ағызу үдерісі. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: qanalma 4. Қырғыз: кан берүү 5. Өзбек: qon oldirish 6. Түрік: kan alma 7. Ағылшын: bloodletting 8. Испан: flebotomía 9. Неміс: aderlaß 10. Француз: phlébotomie 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген «қан шығару» нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
484. | қанның ұюы | свертывание крови | свертывание кровиқанның ұюыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қанның ұюы – қан плазмасында фибриногеннің ерімейтін фибринге еруі нәтижесінде сұйық қанның ағысын тоқтатып эластикалық ұйыған массаға айналуы. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: qan laxtalanması 4. Қырғыз: кандын уюшу 5. Өзбек: qon ivishi 6. Түрік: kan pıhtılaşması 7. Ағылшын: blood clotting 8. Испан: coagulación de la sangre 9. Неміс: blutgerinnung 10. Француз: coagulation du sang 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +9 |
485. | қантсыз диабет, қантсыз сусамыр | несахарный диабет | несахарный диабетқантсыз диабет, қантсыз сусамыр Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қантсыз диабет – бүйректің суды қайта сіңіре алмауына және зәрді шоғырландыра алмауына соқтыратын, ағзада везопрессиннің жеткіліксіздігінен туындайтын синдром. 2. Этимологиясы: латын. diabetes insipidus 3. Әзербайжан: diabet insipidus 4. Қырғыз: кантсыз диабет 5. Өзбек: diabet insipidus 6. Түрік: diyabet insipidus 7. Ағылшын: diabetes insipidus 8. Испан: diabetes insípida 9. Неміс: diabetes insipidus 10. Француз: diabète insipide 11. Бекітілген нұсқасы: сахарный диабет - қант диабеті (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "қантсыз диабет" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
486. | қанықпаған май қышқылдары | ненасыщенные жирные кислоты, непредельные жирные кислоты | ненасыщенные жирные кислоты, непредельные жирные кислотықанықпаған май қышқылдары Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қанықпаған май қышқылдары – құрылымында бір (моноқанықпаған), екі немесе одан да көп (полиқанықпаған) май қышқылдары, көршілес көміртек атомдары арасындағы қос байланысы бар бір негізді май қышқылдары. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: doymamış yağ turşuları 4. Қырғыз: каныкпаган май кислоталары 5. Өзбек: to'yinmagan yog ' kislotalari 6. Түрік: doymamış yağ asitleri 7. Ағылшын: unsaturated fatty acids 8. Испан: ácidos grasos insaturados 9. Неміс: ungesättigte fettsäuren 10. Француз: acides gras insaturés 11. Бекітілген нұсқасы: жирные кислоты - майлы қышқылдар (1995), ненасыщенные (непредельные) углеводороды - қанықпаған (шексіз) көмірсутектер (2023) 12. Заңнамадағы қолданысы: – 13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "қанықпаған май қышқылдары" нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
487. | қаңқа | скелет | скелетқаңқаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қаңқа – адам мен жануарлар денесіне тірек және оны сыртқы зақымнан қорғайтын қатты тіндерден құралған, бір-бірімен байланысқан дене сүйектерінің жиынтығы. 2. Этимологиясы: грек тілінен. σκελετός - " қаңқа", түпнұсқа. "құрғаған, құрғақ", σκέλλω - "құрғатамын". 3. Әзербайжан: skelet 4. Қырғыз: скелет 5. Өзбек: aminokislotalar 6. Түрік: iskelet 7. Ағылшын: skeleton 8. Испан: esqueleto 9. Неміс: Skelett 10. Француз: squelette 11. Бекітілген нұсқасы: жылқы қаңқасы - скелет лошади (2022) 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 31 желтоқсандағы N 1353 Қаулысында "қаңқа" термині берілген. 13. Ұсыныстар: Қолданыста жүрген "қаңқа" терминінің бекітілуін қолдаймыз.
| +13 |
488. | қарашық | зрачок | зрачокқарашықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қарашық – көзге жарық сәулесі енетін нұрлы қабықтағы тесік. 2. Этимологиясы: – 3. Әзербайжан: göz bəbəyi 4. Қырғыз: карек 5. Өзбек: qorachig'i 6. Түрік: gözbebeği 7. Ағылшын: pupil 8. Испан: pupila 9. Неміс: pupille 10. Француз: pupille 11. Бекітілген нұсқасы: – 12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Көлік министрінің м.а. 2023 жылғы 27 қыркүйектегі № 14 бұйрығы. көз қарашығының жарық... 13. Ұсыныстар: берілген ұғымның анықтамасы мен өзге тілдердегі қолданысын ескере келе берілген нұсқаны термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
| +13 |
489. | қозғалтқыш нейрондар (орталықтан тебу) | двигательный нейрон | двигательный нейронқозғалтқыш нейрондар (орталықтан тебу) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қозғалтқыш нейрондар (орталықтан тебу) – жұлынның алдыңғы бөлігінде орналасып, қозғалысты үйлестіруді және бұлшықет тонусын сақтауды қамтамасыз ететін ірі жүйке жасушасы. 2. Этимологиясы: лат. motor "қозғалтқыш"; көне грек. νεῦρον "тін, тамыр" 3. Әзербайжан: motor neyron 4. Қырғыз: мотор нейрон 5. Өзбек: motor neyron 6. Түрік: motor nöron 7. Ағылшын: motor neuron 8. Испан: neurona motora 9. Неміс: motoneuron 10. Француз: neurone moteur 11. Бекітілген нұсқасы: двигательный аппарат лошади - жылқының қозғалыс аппараты (2022), нейронная сеть - нейрон желі (2023), двигательное действие - қимыл әрекеті (2019) 12. Заңнамадағы қол |