Termincom.kz - Алаң

ТЕК ТЕРМИНКОМ МҮШЕЛЕРІ ҒАНА ДАУЫС БЕРЕ АЛАДЫ! Республикалық терминология комиссиясының 2025 жылғы 1-отырысында бекітілетін терминдері

№	САЛАСЫ	ТЕРМИН САНЫ	РЕТТІК САНЫ
1	Демография	676	1-676

#	Орысша нұсқасы	Қазақша нұсқасы	Рейтинг
1.	«бегство белых»	«ақтардың қашуы»	«бегство белых» «ақтардың қашуы» Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Ақтардың қашуы» – белгілі бір аймақтағы негізінен еуропалық тектес халықтың (ақ нәсілділердің) басқа этностардың көбеюіне байланысты жаппай қоныс аударуы. Бұл құбылыс көбінесе қалалық аймақтарда байқалады және нәсілдік, экономикалық немесе әлеуметтік факторларға негізделеді. Мысалдар: АҚШ-тағы 1950-1980 жылдары көптеген ақ нәсілділердің қалалардан (Чикаго, Детройт, Лос-Анджелес) маңайдағы ауқатты аудандарға көшуі. Оңтүстік Африкада апартеид режимі аяқталғаннан кейін кейбір еуропалық текті азаматтардың елден кетуі. Еуропаның кейбір қалаларында (мысалы, Париж, Лондон) көші-қон ағынының өзгеруіне байланысты байырғы ақ нәсілді тұрғындардың қала маңына қоныс аударуы. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: oq parvozi 4. Түрік: beyaz göç 5. Ағылшын: white flight 6. Неміс: weiße Flucht 7. Бекітілген нұсқасы: ақтар (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2018 жылғы 8 желтоқсандағы № 199-VІ ҚРЗ. ... жазалаудан қашуына заңсыз түрде ... Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 7 шiлдедегi N 150 Заңы. ... адамның қамаудан қашуына жол бермеу ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «ақтардың қашуы» терминін бекіту ұсынылады. Рейтинг+5	+5
2.	концепт «демографического мира»	«демографиялық әлем» тұжырымдамасы	концепт «демографического мира» «демографиялық әлем» тұжырымдамасы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Демографиялық әлем» тұжырымдамасы – жаһандық демографиялық үрдістерді, халықтың құрылымы мен динамикасын, сондай-ақ әртүрлі елдер мен аймақтардағы демографиялық даму ерекшеліктерін зерттейтін концепция. Бұл тұжырымдама әлемдік халық санының өзгеруін, оның аймақтар бойынша таралуын, туу мен өлім деңгейін, көші-қон қозғалыстарын және урбанизацияны сипаттайды. Әлемдік демографиялық теңгерім мен өзгерістерді зерттеуді, әртүрлі елдер мен аймақтардағы демографиялық саясатты қалыптастыруды және демографиялық дағдарыстар мен олардың алдын алу шараларын анықтауды мақсат етеді. 2. Этимологиясы: демография (еж. грек. δῆμος + γράφω) – «халық» + «жазамын» 3. Өзбек: "demografik dunyo" tushunchasi 4. Түрік: “demografik dünya” kavramı 5. Ағылшын: concept of "demographic world" 6. Неміс: das Konzept der "demographischen Welt» 7. Бекітілген нұсқасы: демография (2021), демографиялық сипат (2022), тұжырымдамалау (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 16 шілдедегі N 242 Заңы ... демографиялық ... тұжырымдамасы ... Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 11 желтоқсандағы N 229-IV Заңы ... демографиялық ... тұжырымдамасы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 23 желтоқсандағы № 1385 қаулысы ... демографиялық әлем ... тұжырымдамасы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 29 қыркүйектегі № 602 қаулысы ... демографиялық әлем ... тұжырымдамасы ... 9. Ұсыныстар: "концепт «демографического мира»" термині негізінен статистика, іс жүргізу және демография саласында ғана қолданылатындықтан, заңнама мәтіндерде және баспасөзде сирек кездеседі. Сараптау барысында түпнұсқа терминге толық балама бола алатындықтан әрі қолданысқа ыңғайлы әрі түсінікті болғандықтан, ««демографиялық әлем» тұжырымдамасы» терминінің бекітілуін қолдаймыз. Рейтинг-5	-5
3.	процесс «старение сверху»	«жоғарыда қартаю» үдерісі, «жоғарыдан қартаю» үдерісі	процесс «старение сверху» «жоғарыда қартаю» үдерісі, «жоғарыдан қартаю» үдерісі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Жоғарыдан қартаю» үдерісі – балалар санының салыстырмалы түрде баяу өсуімен егде жастағы өлім деңгейінің азаюы нәтижесінде егде жастағы адамдар санының өсуі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: "yuqoridan qarish" jarayoni 4. Түрік: "yukarıdan yaşlanma" süreci 5. Ағылшын: "top-down aging" process 6. Неміс: "top-down alterungsprozess" 7. Бекітілген нұсқасы: үдеріс (2024), архив құжатының ескiруi (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 13 шілдедегі N 670 Қаулысы. ... ел халқының одан әрi қартаюы ... Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің 2011 жылғы 09 наурыздағы № 127 бұйрығы. ... жоғарыдан өткізбейтін ... Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 21 шілдедегі № 468-IV Заңы. ... үдерістердің өнімділігі мен ашықтығын ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2020 жылғы 6 наурыздағы № 280 Жарлығы. ... жаһандық үдерістерде маңызы ... 9. Ұсыныстар: ұсынылған терминнің орыс тіліндегі нұсқасын ескерсек, онда терминнің берілуі «жоғарыда қартаю» үдерісі» емес, «жоғарыдан қартаю» үдерісі» болады. Сонымен бірге келесі ұсынылатын термин - «төменнен қартаю» үдерісі». Терминдік тіркес сыңарларының бекітілген нұсқаларын, аудармаларды, заңнамадағы қолданысын қарастыра келе, терминнің бірізділігін сақтай отырып, «жоғарыдан қартаю» үдерісі» терминін бекіту ұсынылады. Рейтинг+5	+5
4.	«поколение сэндвича»	«сэндвич ұрпағы»	«поколение сэндвича» «сэндвич ұрпағы» Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Сэндвич ұрпағы» – бір уақытта қартаң ата-аналарына қамқорлық жасап, өз балаларына да қолдау көрсететін орта жастағы адамдарды сипаттайтын термин. Бұл ұрпақ екі жақтан жауапкершілік жүктелгендіктен «сэндвич» деп аталады. Әдетте, бұл санатқа 40-60 жас аралығындағы ересектер кіреді, олар жұмыс істеп жүріп, қаржылық, эмоционалдық және физикалық тұрғыда ата-аналары мен балаларына қамқорлық жасайды. Бұл құбылыс халықтың қартаюы мен өмір сүру ұзақтығының ұлғаюына байланысты көптеген елдерде кең таралған. 2. Этимологиясы: ұрпақ (ескі түр. urpağ) – «бала, әулет» 3. Өзбек: "sendvich avlodi" 4. Түрік: "sandviç nesli" 5. Ағылшын: "sandwich generation" 6. Неміс: die "Sandwich-Generation» 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2022 жылғы 1 сәуірдегі № 123 бұйрығы ... сэндвич ... ұрпағы ... Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы ... сэндвич ... ұрпағы ... 9. Ұсыныстар: «поколение сэндвича» термині негізінен статистика, іс жүргізу және демография саласында ғана қолданылатындықтан, заңнама мәтіндерде және баспасөзде сирек кездеседі. Терминді аудару барысында түпнұсқа сипатының назарға алынғанын құптаймыз және «сэндвич ұрпағы» тұлғасында бекітуге ұсынамыз. Рейтинг-5	-5
5.	процесс «старение снизу»	«төменнен қартаю» үдерісі	процесс «старение снизу» «төменнен қартаю» үдерісі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. "Төменнен қартаю" үдерісі – туудың төмендеуіне, балалар санының біртіндеп азаюына байланысты егде жастағы адамдар үлесінің арту үдерісі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: "pastdan qarish" jarayoni 4. Түрік: «aşağıdan yaşlanma» süreci 5. Ағылшын: "bottom-up aging" process 6. Неміс: "bottom-up alterungsprozess" 7. Бекітілген нұсқасы: үдеріс (2024), архив құжатының ескiруi (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 13 шілдедегі N 670 Қаулысы. ... ел халқының одан әрi қартаюы ... Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 1 қазандағы № 353-V ҚРЗ. ... қартаю және қосарлас аурулар ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 23 қарашадағы № 1024 қаулысы. ... арқылы төменнен жоғары қарай ... Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 21 шілдедегі № 468-IV Заңы. ... үдерістердің өнімділігі мен ашықтығын ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2020 жылғы 6 наурыздағы № 280 Жарлығы. ... жаһандық үдерістерде маңызы ... Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2023 жылғы 6 қаңтардағы № 1 бұйрығы. ... оқыту үдерісінде негізгі... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркес сыңарларының бекітілген нұсқаларын, аудармаларды, заңнамадағы қолданысын қарастыра келе, терминнің бірізділігін сақтай отырып, «төменнен қартаю» үдерісі» терминін бекіту ұсынылады. Рейтинг+3	+3
6.	антинаталист	aнтинаталист	антинаталист aнтинаталист Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Антинаталист – бүкіл адамзаттың тағдыры туралы ойлардан туындаған бала туудан бас тартатын философиялық ұстанымды ұстанушы адам. 2. Этимологиясы: aнтинаталист (лат. natalis) – туылуына қатысты 3. Өзбек: antinatalist 4. Түрік: antinatalist 5. Ағылшын: antinatalist 6. Неміс: Antinatalist 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: – 9. Ұсыныстар: басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «антинаталист» терминін бекіту ұсынылады. Рейтинг+7	+7
7.	поколение Next	Next ұрпақ, Next ұрпағы, Y ұрпағы	поколение Next Next ұрпақ, Next ұрпағы, Y ұрпағы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Next ұрпағы – 1980 жылдардың басынан 1990 жылдардың ортасына дейін туған адамдар. Олар жаңа мыңжылдықта цифрлық технологияларға терең араласуымен ерекшеленеді. 2. Этимологиясы: next (некст) (еж.ағыл. niehsta, nyhsta, ағыл. диалект. nesta) – күшейтпелі сын есім, мағынасы «жақын», «туыстық жағынан жақын». 3. Өзбек: keyingi avlod Түр: ағыл: нем: 4. Түрік: Y kuşağı 5. Ағылшын: generation Next 6. Неміс: generation Next 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 8 шiлдедегi № 469 қаулысы. ... "Тәуелсіздік ұрпақтары" гранты ... Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы 1998 жылғы 30 желтоқсан N 4187. ... ұрпақтардың өзара байланысын ... Қазақстан Республикасының Заңы. 1999 жылғы 13 шілде N 415-I. ... ұрпақтар бiрлiгi мен сабақтастығы ... Қазақстан Республиасы Үкіметінің қаулысы. 2002 жылғы 29 желтоқсан N 1410. ... "Адамның ұрпақ жаңғырту ... 9. Ұсыныстар: ұсынылып отырған терминнің дефинициясына сәйкес келетін бірнеше нұсқасы бар және бәрі де бекітуге ұсынылып отыр: «Next ұрпағы», «Y ұрпағы», «Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы». Терминдердің бірізділік принципіне сәйкес «Y ұрпағы» деп бекітіп, «Next ұрпағы», «Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы» терминдерін күн тәртібінен алып тастау ұсынылады. Рейтинг+3	+3
8.	поколение X	X ұрпағы	поколение X X ұрпағы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. X ұрпағы – 1964-1980 жылдары туған ұрпақ. Бұл ұрпақтың адамдары ескі өмір салтын бұзу және жаңасын салу кезінде ерте есейгендер қатарында орын алады. 2. Этимологиясы: X ұрпағы – алғаш рет 1950 жылы фотограф Роберт Капа Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін кәмелетке толған жастар туралы фото очеркінде "X ұрпақ" терминін қолданған 3. Өзбек: X avlodi 4. Түрік: X kuşağı 5. Ағылшын: generation X 6. Неміс: generation X 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2015 жылғы 11 желтоқсандағы № 135-ө өкімі. ... "Ұрпақ+" мәдени-білім беру ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1999 жылғы 24 ақпан N 162. ... Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылы деп... Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1999 жылғы 7 қыркүйек N 1318. ... "Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылына байланысты ... 9. Ұсыныстар: аудармаларды, заңнамалық құжаттарды қарастыра келе, «X ұрпағы» терминін бекіту ұсынылады. Рейтинг-3	-3
9.	поколение Y	Y ұрпағы	поколение Y Y ұрпағы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Y ұрпағы немесе Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы – шамамен 1980 жылдардың басынан 1990 жылдардың ортасына дейінгі туған ұрпақ. 2. Этимологиясы: Y -латынның 25-әрпі. Y ұрпағы атауын 1993 жылы тамызда Advertising Age редакторларының бірі ойлап тапты. 11 жастан кіші балалар осылай сипатталды және оларды "X ұрпағына"қарсы қойды. 3. Өзбек: Y avlodi 4. Түрік: Y kuşağı 5. Ағылшын: generation Y 6. Неміс: generation Y 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 18 қазандағы N 1043 Қаулысы. ... Ерлер мен әйелдердің ұрпақ әкелетiн ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 29 маусымдағы N 600 Қаулысы. ... Азаматтардың ұрпақты болу құқықтары ... Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2023 жылғы 30 маусымдағы № 275 бұйрығы. ... "Ұрпақтар келісімшарты" жобалары ... 9. Ұсыныстар: ұсынылып отырған терминнің дефинициясына сәйкес келетін бірнеше нұсқасы бар және бәрі де бекітуге ұсынылып отыр: «Next ұрпағы», «Y ұрпағы», «Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы». Мамандардың талқылауымен бәрін бекіту керек пе әлде бір нұсқасын ғана бекіткен дұрыс па?! Өзбек, түрік тілдерінде кейінгі ұрпақ, соңғы ұрпақ деп алынған. Сараптама қорытындысы терминдердің бірізділік принципіне сәйкес «Y ұрпағы» деп бекітуді ұсынады, ал «Next ұрпағы», «Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы» терминдерін күн тәртібінен алып тастау ұсынылады. Мамандардың пікірі керек. Рейтинг-3	-3
10.	поколение Z	Z ұрпағы	поколение Z Z ұрпағы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Z ұрпағы – әлемде 1990 жылдардың ортасынан 2010 жылдардың басына дейін туған ұрпақ үшін қолданылатын термин. 2. Этимологиясы: Z (ағыл. zoom) – «үлкейту», «жақындату». 3. Өзбек: Z avlodi 4. Түрік: Z kuşağı 5. Ағылшын: generation Z 6. Неміс: generation Z 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... Қазіргі және болашақ ұрпақтың ... Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 7 шiлдедегi № 360-VI ҚРЗ Кодексі. ... болашақ ұрпақтың денсаулығына зиянды ... Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 2024 жылғы 15 мамырдағы № 4 бұйрығы. ... "Ұрпақ және гендер" (коды 611105227 ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 29 қарашадағы N 1677 Жарлығы. ... Ерлер мен әйелдердің ұрпақты болу ... 9. Ұсыныстар: ұсынылып отырған терминнің дефинициясына сәйкес келетін «зумер ұрпағы» нұсқасы бар және ол да бекітуге ұсынылып отыр. Терминдердің бірізділік принципіне сәйкес «Z ұрпағы» терминін бекітуге ұсынып, «зумер ұрпағы» терминін күн тәртібінен алып тастау ұсынылады. Мамандардың пікірі қажет. Рейтинг-5	-5
11.	абсолютный демографический показатель	абсолютті демографиялық көрсеткіш	абсолютный демографический показатель абсолютті демографиялық көрсеткіш Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Абсолютті демографиялық көрсеткіш – белгілі бір уақыт аралығындағы халықтың демографиялық құбылысын абсолюттік сандармен көрсететін сандық шама. 2. Этимологиясы: абсолют (лат. аbsolutus) – шартсыз; демография (грек. δῆμος) – халық. 3. Өзбек: mutlaq demografik ko'rsatkichi 4. Түрік: mutlak demografik gösterge 5. Ағылшын: absolute demographic indicator 6. Неміс: Absolutes demografischer Indikator 7. Бекітілген нұсқасы: абсолют сыну көрсеткіші (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2023 жылғы 20 мамырдағы № 161 бұйрығы. ... болжамды демографиялық көрсеткіштер (демографиялық болжам) еңбек ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 24 қазандағы N 986 Қаулысы. ... барынша абсолюттік температурасы +40 о С, ең суық - қаңтар айы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 30 қарашадағы № 1278 Қаулысы. ... Елдегі және өңірлер бөлінісіндегі демографиялық даму... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында берілу ретін, бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «абсолютті демографиялық көрсеткіш» терминін бекіту ұсынылады, ықшамдылық үшін "газқұрғатқыш" терминін де қарастыруға болады. Рейтинг+1	+1
12.	аграрное перенаселение	аграрлық артық қоныстанушылық, аграрлық артық қоныстану	аграрное перенаселение аграрлық артық қоныстанушылық, аграрлық артық қоныстану Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аграрлық артық қоныстанушылық – ауыл шаруашылығы саласында еңбекке қабілетті халықтың санының артық болуы. 2. Этимологиясы: aграрлық (лат. ager) – өріс 3. Өзбек: agrar aholi sonining ko'payishi 4. Түрік: tarım aşırı nüfusu 5. Ағылшын: agrarian overpopulation 6. Неміс: landwirtschaftliche Überbevölkerung 7. Бекітілген нұсқасы: аграрлық партия (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 29 желтоқсандағы № 894 қаулысы. ... қоныстанушылық әлеуетін қалыптастыратын ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында берілу ретін, бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «аграрлық артық қоныстанушылық» терминін бекіту ұсынылады. Рейтинг+1	+1
13.	концепция человеческого развития	адам дамуының тұжырымдамасы	концепция человеческого развития адам дамуының тұжырымдамасы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Адам дамуының тұжырымдамасы – адамның әлеуметтік, экономикалық, саяси және мәдени дамуын кешенді түрде қарастыратын ғылыми ұстаным. Ол адамның өмір сүру деңгейін жақсарту, білім алу мүмкіндіктерін кеңейту, денсаулық сақтау жүйесін жетілдіру және өмір сүру ұзақтығын арттыру сияқты негізгі факторларға негізделеді. Бұл тұжырымдама БҰҰ Даму бағдарламасының (UNDP) адам дамуы индексі (АДИ) арқылы өлшенеді. 2. Этимологиясы: адам (араб. آدم) – «Адам, кісі» 3. Өзбек: inson taraqqiyoti tushunchasi 4. Түрік: insani gelişme kavramı 5. Ағылшын: concept of human development 6. Неміс: das Konzept der menschlichen Entwicklung 7. Бекітілген нұсқасы: адам дамуы индексі (2022), тұжырымдамалау (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 15 қазандағы № 242-V ҚРЗ ... адам дамуының ... тұжырымдамасына ... Қазақстан Республикасының Заңы. 2002 жылғы 27 желтоқсан N 368-II ... адам дамуының ... тұжырымдамасын ... Қазақстан Республикасының Заңы 2023 жылғы 28 наурыздағы № 218-VII ҚРЗ ... адам ... даму тұжырымдамасы ... 9. Ұсыныстар: аударма сөздіктерде, ғылыми әдебиеттерде және баспасөзде «концепция человеческого развития» тіркесін "адам дамуының тұжырымдамасы" түрінде аударып беру тәжірибесі бар. Әрі бұл терминнің түпнұсқа тұлғасының да толық баламасы бола алады. Сондықтан «адам дамуының тұжырымдамасы» тіркесінің термин ретінде бекітілуін қолдаймыз. Рейтинг+7	+7
14.	человеческая популяция	адам популяциясы	человеческая популяция адам популяциясы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Адам популяциясы – белгілі бір аумақты алып жатқан және еркін үйленетін адамдар тобы. 2. Этимологиясы: популяция (лат. populatio, populus) – «халық». 3. Өзбек: inson populyatsiyasi 4. Түрік: insan nüfusu 5. Ағылшын: human population 6. Неміс: menschliche Bevölkerung 7. Бекітілген нұсқасы: адам (2016), человеческая смерть адам өлімі (2024), популяция (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 23 қазандағы № 70-VII ҚРЗ. ... индикатор популяциясы тығыздығының ... Қазақстан Республикасының Заңы 2023 жылғы 2 қаңтардағы № 183-VII ҚРЗ. ... өсімдіктер популяциясы – ортақ гендік қорға ие ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... популяциялар немесе адамзат үшін нақты немесе ықтимал пайдасы ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 2 шілдедегі № 851 Жарлығы. ... Әйел популяциясында обырдың таралуы бойынша ... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркес сыңарларының бекітілген нұсқаларын, аудармаларын ескере келе, «адам популяциясы» деп бекіту ұсынылады. Рейтинг+7	+7
15.	концепция человеческого капитала	адами капитал тұжырымдамасы	концепция человеческого капитала адами капитал тұжырымдамасы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Адами капитал тұжырымдамасы – жұмыскердің еңбек ету мүмкіндігін, олардың еңбегінің жемісті болуын, еңбек өнімділігі мен сапасын көтеретін білім, біліктілік ілім, тәжірибе нысанында адамдарға салынатын капиталды көрсететін көзқарас. Адами капитал заттық (жеке) капиталдан: сатылмауымен, сатылып алынбаушылығымен, тек қана адам капиталы жасаған қызметтер ғана сатылатындығымен дараланады. Адам капиталын иеленуші оның қожайыны да бола алады. Адам капиталын құру үшін материалдық қаражат жеткіліксіз, осы капиталды иеленушінің еңбегі, сонымен қатар отбасы мен қоғамның рухани және мәдени салымдары қажет. 2. Этимологиясы: адам (араб. آدم) – «Адам, кісі» 3. Өзбек: inson kapitali tushunchasi 4. Түрік: insan sermayesi kavramı 5. Ағылшын: concept of human capital 6. Неміс: das Konzept des Humankapitals 7. Бекітілген нұсқасы: Капитал (2017), тұжырымдамалау (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2017 жылғы 13 маусымдағы № 69-VІ ҚРЗ ... адами капитал ... тұжырымдамасын ... Қазақстан Республикасының Заңы 2017 жылғы 10 мамырдағы № 64-VІ ҚРЗ ... адами ... капитал ... тұжырымдамасын ... Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 14 қазандағы № 240-V ҚРЗ ... адами ... капиталдың тұжырымдамасы ... Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 15 шілдедегі № 339-IV Заңы ... адами капиталды ... тұжырымдамасын ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ ... адами капитал ... тұжырымдамасын ... 9. Ұсыныстар: аударма сөздіктерде, заңнама мәтіндерінде, ғылыми әдебиеттерде және баспасөзде «концепция человеческого капитала» терминінің баламасын «адами капитал тұжырымдамасы» тіркесі тұлғасында беру және қолдану тәжірибесі қалыптасқан. Осы дәлелді ескере отырып, «адами капитал тұжырымдамасы» терминінің бекітілуін қолдаймыз. Рейтинг+7	+7
16.	человеческий капитал	адами капитал, адам капиталы	человеческий капитал адами капитал, адам капиталы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Адами капитал – адам мен жалпы қоғамның әртүрлі қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қолданылатын білім, дағдылар жиынтығы. 2. Этимологиясы: капитал (лат. capitalis) – «бас», «қайталанбас». 3. Өзбек: inson kapitali 4. Түрік: insan sermayesi 5. Ағылшын: human capital 6. Неміс: Humankapital 7. Бекітілген нұсқасы: адам (2016), адам құқығы (2022), адами өлшем жөніндегі қосымша кеңес (АӨҚК) (2013), капитал (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2024 жылғы 30 шілдедегі № 611 Жарлығы. ... трансформациялау және адами капиталды ұлғайту ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 24 шілдедегі № 592 қаулысы. ... инновациялық әлеуеттің төмен болуы және адами капитал... Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 27 желтоқсандағы № 86-VII ҚРЗ. ... адами капиталды дамытуға байланысты мемлекеттің, қоғамның ... Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Ұлттық экономика министрінің 2024 жылғы 31 шiлдедегi № 61 бұйрығы. ... адами капиталды дамыту, экологиялық және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және өзге де ... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркес сыңарларының бекітілген нұсқаларын, аудармаларын ескере келе, «адами капитал» деп бекіту ұсынылады. Дегенмен де мамандармен талқылау артық болмайды. Капиталдың адамға меншіктілігін білдірсе, онда «адам капиталы» деп бекіту дұрыс болмақ. Рейтинг+5	+5
17.	таблица разводимости	ажырасу кестесі	таблица разводимости ажырасу кестесі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ажырасу кестесі – ажырасу процесінің статистикалық көрсеткіштерінің жүйесі, оның шартты немесе нақты буын деректеріне негізделген сандық моделі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: аjralish jadvali 4. Түрік: boşanma tablosu 5. Ағылшын: divorce scoreboard 6. Неміс: scheidungstabelle 7. Бекітілген нұсқасы: кесте (2018), стандартты атмосфераның кестесі; стандартты атмосфера кестесі (2018), азаматтық неке (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитетінің төрағасының 2016 жылғы 28 қыркүйектегі № 219 бұйрығы. ... (бұдан әрі – некелесу мен ажырасу) көрсеткіштерін ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 1 сәуірдегі № 853 Жарлығы. ... ажырасулар мен олардың салдарын ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2003 жылғы 13 ақпан N 155. ... Неке қию және ажырасу туралы ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 29 наурыздағы № 479-V ҚРЗ. ... тексерулер жүргізу кестесін қалыптастыру ... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркес сыңарларының бекітілген нұсқаларын, аудармаларын ескере келе, «ажырасу кестесі» деп бекіту ұсынылады. Рейтинг+7	+7
18.	коэффициент разводимости	ажырасу коэффициенті	коэффициент разводимости ажырасу коэффициенті Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ажырасу коэффициенті – белгілі бір мерзім аралығында некеге тұрған ерлі-зайыптылардың 1000 адамға шаққандағы айырылысу көрсеткіші. Ажырасу, некелесу, жалғыз бастылық, жесірлік сияқты елдің ересек тұрғындарының отбасылық жағдайын білдіретін демографиялық құбылыс. Қазақтың шариғат заңы негізінде құрылған тұрмыстық әдет-ғұрпында ажырасу өте сирек кездеседі. Қазіргі уақытта ол отбасы-неке құбылысындағы жаңа өркениеттің ықпалымен біраз жиілеген. Қазақстан бойынша 1990 — 1997 жылдары 1000 адамға шаққанда ажырасу коэффиценті 2-2,7-ге дейін көтерілді. Ажырасу коэффиценті әсіресе жас отбасыларда өсе түскен. 2. Этимологиясы: коэффициент (лат. coefficiens) – «септігін тигізуші, ықпал етуші» 3. Өзбек: ajralish koeffitsienti 4. Түрік: boşanma oranı 5. Ағылшын: divorce rate 6. Неміс: verdünnungskoeffizient 7. Бекітілген нұсқасы: коэффициент (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитетінің төрағасының 2016 жылғы 28 қыркүйектегі № 219 бұйрығы ... ажырасудың жалпы коэффициенті ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 1 сәуірдегі № 853 Жарлығы ... ажырасудың жалпы коэффициенті ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 6 желтоқсандағы № 384 Жарлығы ... ажырасудың жалпы коэффициенті ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 24 наурыздағы № 151 қаулысы ... ажырасудың жалпы коэффициенті ... 9. Ұсыныстар: аударма сөздіктерде, заңнама мәтіндерінде, ғылыми әдебиеттерде және баспасөзде «коэффициент разводимости» терминінің баламасын «ажырасу коэффициенті» тіркесі тұлғасында беру және қолдану тәжірибесі қалыптасқан. Осы дәлелді ескере отырып, «ажырасу коэффициенті» терминінің бекітілуін қолдаймыз. Рейтинг+7	+7
19.	бракоразводный процесс	ажырасу үдерісі	бракоразводный процесс ажырасу үдерісі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ажырасу үдерісі – бұл заңды түрде неке бұзу немесе жұбайлар арасындағы қатынастардың заңды түрде тоқтатылуы. 2. Этимологиясы: процесс (лат. prōcēssus) – ілгері жылжу 3. Өзбек: ajralish jarayoni 4. Түрік: boşanma davası 5. Ағылшын: divorce suit 6. Неміс: Scheidungsverfahren 7. Бекітілген нұсқасы: геосаяси үдеріс (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің м.а. 2022 жылғы 30 қарашадағы № 921 бұйрығы. ... ерекшеленген қызметкерлерді ажырасуларда, нұсқамаларда, кеңестерде ... Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитетінің төрағасының 2016 жылғы 28 қыркүйектегі № 219 бұйрығы. ... некелесу мен ажырасу ... Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2014 жылғы 2 маусымдағы № 198 бұйрығы. ... Кредиттік оқыту технологиясы бойынша оқу үдерісін ұйымдастырудың ережесін бекіту туралы ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында берілу ретін, бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «ажырасу үдерісі» терминін бекіту ұсынылады. Рейтинг+5	+5
20.	общий коэффициент разводимости	ажырасудың жалпы коэффициенті	общий коэффициент разводимости ажырасудың жалпы коэффициенті Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ажырасудың жалпы коэффициенті – бір уақыт ішінде тіркелген ажырасулар санының халықтың орташа санына қатынасын көрсететін демографиялық көрсеткіш. Ажырасудың жалпы коэффициенті халықтың отбасылық тұрақтылығын және әлеуметтік жағдайын бағалау үшін қолданылады. 2. Этимологиясы: коэффициент (лат. coefficiens) – «септігін тигізуші, ықпал етуші» 3. Өзбек: umumiy ajralish koeffitsienti 4. Түрік: toplam boşanma oranı 5. Ағылшын: total divorce rate 6. Неміс: gesamtverdünnbarkeitsfaktor 7. Бекітілген нұсқасы: коэффициент (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі Басшысының 2022 жылғы 16 қыркүйектегі № 22-01-38.24 бұйрығы ... ажырасудың жалпы коэффициенті ... Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитетінің төрағасының 2016 жылғы 28 қыркүйектегі № 219 бұйрығы ... ажырасудың жалпы коэффициенті ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 1 сәуірдегі № 853 Жарлығы ... ажырасудың жалпы коэффициенті ... 9. Ұсыныстар: «общий коэффициент разводимости» термині негізінен статистика, іс жүргізу және демография саласында қолданылады. Дегенмен заңнама мәтіндерде және баспасөзде де кездеседі. Терминді аудару барысында түпнұсқа тіркеске балама бола алатындықтан, «ажырасудың жалпы коэффициенті» тұлғасында бекітуге ұсынамыз. Рейтинг+3	+3
21.	диффузия норм малодетности	аз балалы болу нормаларының диффузиясы, азбалалылық нормасының диффузиясы	диффузия норм малодетности аз балалы болу нормаларының диффузиясы, азбалалылық нормасының диффузиясы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аз балалы болу нормаларының диффузиясы – қоғамда балалары аз отбасылық модельдерді таңдауға ықпал ететін көзқарастар мен құндылықтарды тарату және бекіту үдерісі. 2. Этимологиясы: диффузия (лат. diffūsio) – таралу, кеңею 3. Өзбек: bolalik normalarining tarqalishi 4. Түрік: az çocuk sahibi olma normlarının yayılımı 5. Ағылшын: diffusion of low-child standards 6. Неміс: Diffusion von Minderwertigkeitsnormen 7. Бекітілген нұсқасы: ішкі диффузия (2021), санитариялық нормалар (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2021 жылғы 29 маусымдағы № 227 бұйрығы. ... кремний пластиналарындағы шлифтерді әзірлеу және солар бойынша диффузияларды айқындау ... Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2018 жылғы 16 қаңтардағы № 2 ұсынымы. ... босап шығудың механизмі мен кинетикасы (диффузия, эрозия, осмос және т.б. және олардың комбинациясы) ... Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 22 қаңтардағы № 70 бұйрығы. ... "Диффузия және жасуша мөлшері" зертханалық жиынтығы ... Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2025 жылғы 27 ақпандағы № 103-н/қ бұйрығы. ... Сыналған учаскелер үшін норма бойынша орташа жылдық жылу жоғалту мына өрнектермен анықталады ... Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2025 жылғы 30 қаңтардағы № 29 бұйрығы. ... Халықты әлеуметтік қорғау саласындағы реттеу және бақылау комитетінің қарамағындағы мемлекеттік мекемелердің арнайы көлік құралдарының заттай нормалары бекітілсін ... Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2025 жылғы 17 қаңтардағы № 499 бұйрығы. ... өртке қарсы қауіпсіздік жөніндегі ереже мен нормаларды, жеке қорғану құралдарын пайдалану ережесін, орындалатын жұмыс (қызмет) сапасына қойылатын талаптарды ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында берілу ретін, бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «аз балалы болу нормаларының диффузиясы» терминін бекіту ұсынылады. Рейтинг+3	+3
22.	малодетная семья	аз балалы отбасы	малодетная семья аз балалы отбасы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аз балалы отбасы – құрамында екі немесе одан аз баласы бар отбасы. Демография және әлеуметтік ғылымдарда бұл термин көбінесе туу деңгейі төмен отбасыларды сипаттау үшін қолданылады. Аз балалы отбасылардың қалыптасуына қалалану, экономикалық жағдай, білім деңгейінің жоғарылауы, әйелдердің еңбек нарығына белсенді қатысуы және өмір сүру стилінің өзгеруі сияқты факторлар әсер етеді. Кейбір елдерде аз балалы отбасыларды қолдау мақсатында бала тууды ынталандыру саясаты жүргізіледі. 2. Этимологиясы: отбасы (ескі түр. od, ot + başı) – «оттың басы, үй, әулет» 3. Өзбек: kichik oila 4. Түрік: küçük aile 5. Ағылшын: small family 6. Неміс: kleine Familie 7. Бекітілген нұсқасы: отбасы (1992) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 6 қарашадағы N 78-IV Заңы ... отбасы жіктемесі ... Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 12 желтоқсандағы N 362-II Заңы ... отбасы ... жіктемесінің ... Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 10 қаңтардағы N 116 Заңы ... отбасы жіктемесін ... Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 13 маусымдағы № 102-V Заңы ... отбасы жіктемесін ... 9. Ұсыныстар: аударма сөздіктерде, заңнама мәтіндерінде, ғылыми әдебиеттерде және баспасөзде «малодетная семья» терминінің баламасын «аз балалы отбасы» тіркесі тұлғасында беру және қолдану тәжірибесі кездеседі. Осы дәлелді ескере отырып, «аз балалы отбасы» терминінің бекітілуін қолдаймыз. Рейтинг+3	+3
23.	демография меньшинств	азшылық демографиясы	демография меньшинств азшылық демографиясы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Азшылық демографиясы – үлкен популяциядағы азшылықты құрайтын этникалық, діни, мәдени, тілдік немесе басқа топтардың санын, құрылымын және сипаттамаларын зерттеу. 2. Этимологиясы: демография (грек. δῆμος) – халық 3. Өзбек: ozchiliklar demografiyasi 4. Түрік: azınlıkların demografisi 5. Ағылшын: demography of minorities 6. Неміс: Demografie der Minderheiten 7. Бекітілген нұсқасы: демографиялық дағдарыс (2024), азшылық топ (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2024 жылғы 19 маусымдағы № 200 бұйрығы. ... Демографиялық ахуал, өңірдің ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 30 қарашадағы № 1278 қаулысы. ... Елдегі және өңірлер бөлінісіндегі демографиялық даму ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 28 наурыздағы № 248 қаулысы. ... жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру жүйесі алдағы 7 жылда күшті демографиялық жүктемелерді бастан кешіретін болады ... Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 2024 жылғы 1 шiлдедегi № 16 бұйрығы. ... Азшылық үлесі ... Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрінің 2024 жылғы 6 мамырдағы № 219 бұйрығы. ... шетелдіктерді, қытай эмигранттарын және аз ұлттар өкілдерін қоса алғанда ... Қазақстан Республикасының Заңы 2024 жылғы 16 шілдедегі № 125-VIII ҚРЗ. ... өзге төрешілерді көпшіліктің не азшылықтың пікірін білдірушілерге жатқызу туралы ақпаратты ашуға тиіс емес ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында берілу ретін, бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «азшылық демографиясы» терминін бекіту ұсынылады. Рейтинг+3	+3
24.	актуарные таблицы смертности	актуарлық өлім-жітім кестесі	актуарные таблицы смертности актуарлық өлім-жітім кестесі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Актуарлық өлім-жітім кестесі – халықтың әртүрлі жас топтарындағы өлім ықтималдығын талдау үшін актуарийлер пайдаланатын статистикалық кестелер. Бұл кестелер сақтандыру, зейнетақы жүйесі және демографиялық болжамдар жасау үшін қолданылады. Олар халықтың әртүрлі жас топтарындағы өлім-жітім деңгейін көрсетеді және белгілі бір уақыт аралығында өмір сүру ықтималдығын бағалау үшін есептеледі. 2. Этимологиясы: aктуарлық (лат. actuarmus) – жазушы 3. Өзбек: aktuar o‘lim jadvali 4. Түрік: аktüerya ölüm tabloları 5. Ағылшын: аctuarial life tables 6. Неміс: аktuarielle Sterbetafeln 7. Бекітілген нұсқасы: өлім-жітім көрсеткіші (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2018 жылғы 27 тамыздағы № 191 қаулысы. ... өлім-жітім кестелерін құру ... Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі Басқармасының 2022 жылғы 23 қарашадағы № 102 қаулысы. ... Сақтандыру нарығы және актуарлық есеп айырысу департаменті ... Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі Басқармасының 2021 жылғы 26 қаңтардағы № 5 қаулысы. ... халықтың өлім-жітімі туралы деректер ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында берілу ретін, бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «актуарлық өлім-жітім кестесі» терминін бекіту ұсынылады. Рейтинг-3	-3
25.	челночная миграция	алып-сатарлық көші-қон, қайталама көші-қон	челночная миграция алып-сатарлық көші-қон, қайталама көші-қон Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Алып-сатарлық көші-қон – халықтың тұрақты немесе мерзімді қозғалысы (көбінесе еңбек сапарлары). Сондай-ақ, алып-сатарлық көші-қоны әртүрлі елдерде тауарларды сатып алу-сату және сатып алу-сату бағасы арасындағы айырмашылықта пайда табу мақсатымен қысқа мерзімді көші-қонды білдіруі мүмкін. 2. Этимологиясы: миграция (лат. migratio) - «қоныс аудару». 3. Өзбек: shuttle migratsiyasi 4. Түрік: mekik göçü 5. Ағылшын: shuttle migration 6. Неміс: shuttle-Migration 7. Бекітілген нұсқасы: биржадағы алып-сатарлық (2017), халықтың көші-қоны (2016), көші-қон; миграция (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 6 сәуірдегі N 252 Қаулысы. ... қапшықтық сауда және 'контрабанда' деп аталатын ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 12 мамырдағы N 450 Қаулысы. ... "қапшықтау" саудасының каналдары бойынша жүзеге асырылатын ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2003 жылғы 29 қаңтар N 103. ... алып-сатарлықтың жолын бөгеу ... Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2017 жылғы 14 қарашадағы № 23 ұсынымы. ... жеке тұлғаларды олардың алып-сатарлықты және (немесе) шекара маңында ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 19 маусымдағы N 939 Қаулысы. ... тұрғын үймен жасалатын алып-сатарлықты болдырмау мақсатында ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда «челночная – қапшықтық», «қапшықтау» деп берілген. Ал бекітілген терминдерде «алып-сатарлық- спекуляция» деп берілген. Дефинициясын зерделесек, еңбек көші-қонына жақын мағынасын беретін термин. Геодезия, география саласында «қайталама көші-қон» термині қолданылған және осы термин дефиницияны бере алады деп ойлаймыз. Мамандардың пікірі керек. Сараптама қорытындысы «қайталама көші-қон» терминін бекітуді ұсынады. Рейтинг-5	-5
26.	поколение альфа	альфа ұрпағы	поколение альфа альфа ұрпағы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Альфа ұрпағы – әлемде 2010 жылдардың басынан бастап 2020 жылдардың аяғына дейін туған және алдағы уақытта туатын ұрпақты сипаттау үшін қолданылатын термин. 2. Этимологиясы: альфа (гр. άλφα) – «жаңаның басталу символы». 3. Өзбек: alfa avlodi Түр: nesil alfa ағыл: нем: альфа- альфа 2016 4. Түрік: alfa kuşağı 5. Ағылшын: alpha generation 6. Неміс: generation alpha 7. Бекітілген нұсқасы: альфа (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Кодексі 2017 жылғы 25 желтоқсандағы № 120-VІ ҚРЗ. ... адамдар және олардың ұрпақтары ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 28 наурыздағы № 250 қаулысы. ... халықтың ұрпақтан-ұрпаққа ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 30 сәуірдегі № 423 қаулысы. ... ұрпақты болу ағзаларының тіндері ... Қазақстан Республикасының Заңы 2019 жылғы 12 желтоқсандағы № 279-VІ ҚРЗ. ... қазіргі және келешек ұрпақтың ... 9. Ұсыныстар: аудармаларды, заңнамалық құжаттарды қарастыра келе, «альфа ұрпағы» терминін бекіту ұсынылады. Рейтинг-3	-3
27.	материнская смертность	ана өлім-жітімі	материнская смертность ана өлім-жітімі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ана өлім-жітімі – жүктілік кезінде, босану барысында немесе босанғаннан кейінгі белгілі бір уақыт аралығында (әдетте 42 күн ішінде) ананың қайтыс болу жағдайларын сипаттайтын демографиялық көрсеткіш. Бұл көрсеткіш 100 000 тірі туған балаға шаққандағы ана өлімінің саны арқылы өлшенеді және елдің денсаулық сақтау жүйесінің дамуы, акушерлік көмек сапасы, әлеуметтік-экономикалық жағдайы сияқты факторларға тәуелді. Ана өлім-жітімін төмендету – көптеген елдердегі маңызды қоғамдық денсаулық сақтау мақсаттарының бірі. 2. Этимологиясы: өлім-жітім (ескі түр. öl+üm-yit+im) – «дүние салу, қайтыс болу» - «жоқ болу, жоғалу» 3. Өзбек: onalar o'limi 4. Түрік: anne ölümü 5. Ағылшын: maternal mortality 6. Неміс: Müttersterblichkeit 7. Бекітілген нұсқасы: өлім-жітім көрсеткіші (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2012 жылғы 14 қаңтардағы № 544-IV Заңы ... ана ... өлім-жітімнің ... Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті Төрағасының 2016 жылғы 11 қарашадағы № 264 бұйрығы ... ана ... Өлім-жітім кестесінің көрсеткіштері ... Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 2018 жылғы 21 қыркүйектегі № 1 бұйрығы ... ана өлім-жітім ... Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 2019 жылғы 29 шілдедегі № 3 бұйрығы ... өлім-жітім кестесінде ... 9. Ұсыныстар: аударма сөздіктерде, заңнама мәтіндерінде, ғылыми әдебиеттерде және баспасөзде «материнская смертность» терминінің баламасын «ана өлім-жітімі» тіркесі тұлғасында беру және қолдану тәжірибесі қалыптасқан. Осы дәлелді ескере отырып, «ана өлім-жітімі» терминінің бекітілуін қолдаймыз. Рейтинг-1	-1
28.	коэффициент материнской смертности	ана өлім-жітімінің коэффициенті	коэффициент материнской смертности ана өлім-жітімінің коэффициенті Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ана өлім-жітімінің коэффициенті – белгілі бір уақыт аралығында жүктілікке, босануға немесе босанғаннан кейінгі кезеңге байланысты себептерден қайтыс болған әйелдер санын сипаттайтын демографиялық көрсеткіш. Әдетте бұл коэффициент 100 000 тірі туылған балаларға шаққанда есептеледі: Ана өлім-жітімінің коэффициенті = (Ана өлімінің саны / Тірі туылған балалар саны) × 100 000 Бұл коэффициент денсаулық сақтау жүйесінің сапасын, акушерлік көмек көрсетуді және жалпы қоғамдағы әйелдердің денсаулығына деген назарды бағалауға мүмкіндік береді. 2. Этимологиясы: коэффициент (лат. coefficiens) – «септігін тигізуші, ықпал етуші» 3. Өзбек: onalar o'limi koeffitsienti 4. Түрік: anne ölüm oranı 5. Ағылшын: maternal mortality rate 6. Неміс: Müttersterblichkeitsrate 7. Бекітілген нұсқасы: өлім-жітім көрсеткіші (2022), коэффициент (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 8 желтоқсандағы N 223-IV Заңы ... әйелдердің өлім-жітімін ... Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 30 желтоқсандағы № 234-IV Заңы ... халқының өлім-жітімі ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 29 қарашадағы N 1113 Жарлығы ... ана өлім-жітімінің ... коэффициентінің ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 1 қыркүйектегі № 867 Қаулысы ... ана өлім-жітімінің ... коэффициентінің ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 25 ақпандағы № 183 Қаулысы ... ана өлім-жітімінің ... коэффициентінің ... 9. Ұсыныстар: аударма сөздіктерде, заңнама мәтіндерінде, ғылыми әдебиеттерде және баспасөзде «коэффициент материнской смертности» терминінің баламасын «ана өлім-жітімінің коэффициенті» тіркесі тұлғасында беру және қолдану тәжірибесі бар. Осы дәлелді ескере отырып, «ана өлім-жітімінің коэффициенті» терминінің бекітілуін қолдаймыз. Рейтинг-2	-2
29.	средний возраст матери	ананың орташа жасы	средний возраст матери ананың орташа жасы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ананың орташа жасы – белгілі бір популяцияда немесе топта бала туатын әйелдердің орташа жасын көрсететін көрсеткіш. Бұл көрсеткіш демографиялық зерттеулерде репродуктивті тенденцияларды бағалау және әлеуметтік-экономикалық бағдарламаларды жоспарлау үшін қолданылады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: onaning o'rtacha yoshi 4. Түрік: ortalama anne yaşı 5. Ағылшын: average age of mother 6. Неміс: Durchschnittsalter der Mutter 7. Бекітілген нұсқасы: орта жас (мед) (2006), бала емізетін ана (мед) (2011) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 26 желтоқсандағы № 518-ІV Кодексі. ... ананың баланы медициналық ұйымда ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 28 желтоқсандағы N 1325 Қаулысы. ... ұрпақты болу жасындағы әйелдердің денсаулығынан ... Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 2019 жылғы 29 шілдедегі № 3 бұйрығы. ... анасының орташа жасы есептік ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2023 жылғы 31 наурыздағы № 52 бұйрығы. ... ананың немесе жаңа туған нәрестенің ... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркес сыңарларының бекітілген нұсқаларын, заңнамадағы қолданысын қарастыра келе, «ананың орташа жасы» деп бекіту ұсынылады. Рейтинг+5	+5
30.	антенатальная смертность	антенаталдық өлім-жітім	антенатальная смертность антенаталдық өлім-жітім Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Антенаталдық өлім-жітім – ұрықтың туылғанға дейін, яғни құрсақішілік даму кезеңінде болатын өлімі. Бұл термин жүктіліктің 22-ші аптасынан бастап босанғанға дейінгі аралықта нәрестенің өлімін сипаттайды. Бұл перинаталдық өлім-жітімнің бір бөлігі. 2. Этимологиясы: антенатал (лат. ante – алдында, natalis – туу) – босануға дейінгі кезең 3. Өзбек: аntenatal o'lim 4. Түрік: аntenatal ölüm, аntenatal mortalite 5. Ағылшын: аntenatal mortality 6. Неміс: antenatale Sterblichkeit 7. Бекітілген нұсқасы: өлім-жітім көрсеткіші (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2018 жылғы 27 тамыздағы № 191 қаулысы. ... өлім-жітім кестелерін құру ... Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі Басқармасының 2021 жылғы 26 қаңтардағы № 5 қаулысы. ... халықтың өлім-жітімі туралы деректер ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 12 наурыздағы № 224 қаулысы. ... антенаталдық қызметтерге және педиатриялық көмекке қолжетімділік жақсарту ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында берілу ретін, бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «антенаталдық өлім-жітім» терминін бекіту ұсынылады. Рейтинг-3	-3