Қазақстан Республикасы Үкіметі жанындағы Республикалық терминология комиссиясының 2022 жылғы I отырысында қаралатын терминдер.
(1-ден 50-ге дейінгі терминдер 2021 жылғы ІV отырыс бойынша фармацевтика саласының пысықтауға жіберілген терминдері)
array(0) { }
немесе әлеуметтік желі арқылы кіріңіз
немесе тіркеліңіз
Почтаңызға құпия сөзді қалпына келтіруге арналған сілтеме жіберіледі.
Қазақстан Республикасы Үкіметі жанындағы Республикалық терминология комиссиясының 2022 жылғы I отырысында қаралатын терминдер.
(1-ден 50-ге дейінгі терминдер 2021 жылғы ІV отырыс бойынша фармацевтика саласының пысықтауға жіберілген терминдері)
# | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг | |
---|---|---|---|---|
1. | вдох | демді ішке тарту; дем тарту | вдохдемді ішке тарту; дем тартуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Демді ішке тарту – тыныс алудың бастапқы кезеңі, оның барысында ауа өкпеге енеді. 2. Әзербайжан: nəfəs 3. Қырғыз: которуу 4. Өзбек: nafas olish 5. Түрік: nefes 6. Ағылшын: inhale 7. Испан: respiración 8. Неміс: Einatmung 9. Француз: inspiration 10. Бекітілген нұсқасы: Вдох – дем тарту (2006) 11. Заңнамадағы қолданысы: Демді ішке тарту 12. Бұл термин 2006 жылы «дем тарту» деп бекітілген. Заңнамада «Демді ішке тарту» деп қолданылған. Терминге қойылатын талаптарының бірі – қысқалық. Біз 2006 жылы бекітілген «дем тарту» нұсқасын қолдаймыз. | +11 |
2. | вещества вторичного синтеза | екіншілік синтездің заттары | вещества вторичного синтезаекіншілік синтездің заттарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Екіншілік синтездің заттары («синтез» гр. σύνθεσις «қосылу, қосу, біріктіру»). Екінші реттік синтез заттарына мыналар жатады: алкалоидтар, гликозидтер, илік заттар, фенолды заттар (катехиндер, флавондар, антоцианиндер), эфир майлары және өсімдік шайырлары. 2. Әзербайжан: ikinci sintez maddələr 3. Қырғыз: экинчи синтез заттары 4. Өзбек: ikkilamchi sintez moddalari 5. Түрік: ikincil sentez maddeleri 6. Ағылшын: substances of secondary synthesis 7. Испан: sustancias de síntesis secundaria 8. Неміс: substanzen der sekundären Synthese 9. Француз: substances de synthèse secondaire 10. Бекітілген нұсқасы: вещества сопутствующие – ілеспелі заттектер (2017) 11. Заңнамадағы қолданысы: екіншілік, синтездің, заттары 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. 2017 жылы «вещества сопутствующие – ілеспелі заттектер» (вещество – заттек, сопутствующий – ілеспе) деп бекітілген. Заңнамада арнайы тұтастай қолданылмағанмен «екіншілік, синтездің, заттары» деп жеке-жеке қолданылған. Біз 2017 жылы бекітілген тіркесті терминді негізге ала отырып, «ілеспе синтездің заттектері» деген нұсқаны ұсынамыз. | -6 |
3. | вещества первичного синтеза | біріншілік синтездің заттары | вещества первичного синтезабіріншілік синтездің заттарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Біріншілік синтездің заттары («синтез» гр. σύνθεσις «қосылу, қосу, біріктіру») – біріншілік синтез заттары ассимиляция процесі кезінде, яғни сырттан келетін заттарды дененің өз заттарына айналдыруы процесінде қалыптасады. Оларға: амин қышқылдары, ақуыздар, көмірсулар, липидтер, дәрумендер, органикалық қышқылдар, ферменттер жатады. 2. Әзербайжан: əsas sintez maddələr 3. Қырғыз: алгачкы синтездин заттары 4. Өзбек: asosiy sintez materiallari 5. Түрік: birincil sentez maddeleri 6. Ағылшын: substances of primary synthesis 7. Испан: sustancias de síntesis primaria 8. Неміс: substanzen der primären Synthese 9. Француз: substances de synthèse primaire 10. Бекітілген нұсқасы: вещества сопутствующие – ілеспелі заттектер (2017) 11. Заңнамадағы қолданысы: біріншілік, синтездің, заттары 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. 2017 жылы «вещества сопутствующие – ілеспелі заттектер» (вещество – заттек, сопутствующий – ілеспе) деп бекітілген. Заңнамада арнайы тұтастай қолданылмағанмен «біріншілік, синтездің, заттары» деп жеке-жеке қолданылған. Біз 2017 жылы бекітілген тіркесті терминді негізге ала отырып, «біріншілік синтездің заттектері» деген нұсқаны ұсынамыз. | -8 |
4. | возвратная тара | қайтарылатын тара, ыдыс | возвратная тарақайтарылатын тара, ыдысСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қайтарылатын тара, ыдыс (араб طرح (ŧarħ) «бас тарту, қайтару») - шарт бойынша сатып алушы өнім берушіге қайтаруы тиіс (сатып алу-сату шарты бойынша) көп рет пайдаланылатын ыдыс. 2. Әзербайжан: qaytarılan Tara 3. Қырғыз: кайтаруу тара 4. Өзбек: qaytariladigan konteyner 5. Түрік: geri dönüş kabı 6. Ағылшын: returnable packaging 7. Испан: embalaje de retorno 8. Неміс: Mehrwegverpackung 9. Француз: emballage consigné 10. Бекітілген нұсқасы: возвратный механизм - қайтармалы механизм (2020 жылғы 17 маусым). 11. Заңнамадағы қолданысы: Кері қайтарылатын ыдыс 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 2020 жылы «возвратный механизм - қайтармалы механизм» деп бекітілген. Заңнамада «кері қайтарылатын ыдыс» деген қолданысты кездестіреміз. Бекітілген терминдерді негізге ала отырып, «қайтармалы ыдыс» деген нұсқаны ұсынамыз. Термин ықшам болғаны дұрыс. | 0 |
5. | воспроизводство растений | өсімдіктерді қайта өңдеу, өсіру | воспроизводство растенийөсімдіктерді қайта өңдеу, өсіруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өсімдіктерді қайта өңдеу, өсіру – бұл түрдің бұрыннан бар жеке тұлғаларынан жаңа организмдердің пайда болуына мүмкіндік беретін биологиялық процесс. 2. Әзербайжан: bitkilərin bərpası 3. Қырғыз: өсүмдүк өстүрүү 4. Өзбек: o`simliklarni qayta tiklash 5. Түрік: bitki üremesi 6. Ағылшын: plant reproduction 7. Испан: reproducción de plantas 8. Неміс: reproduktion von Pflanzen 9. Француз: reproduction végétale 10. Бекітілген нұсқасы: воспроизводство населения - халықтың ұдайы өсуі (1971-1981); процессор (переработка и воспроизводство ресурсов) - процессор (ресурстарды өңдеу және өндіру) (2005 жылғы 14 шілде). 11. Заңнамадағы қолданысы: Өсімдіктердің ұдайы өндірісі 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 1971-1981 жылдар аралығында «воспроизводство населения - халықтың ұдайы өсуі», 2005 жылы «процессор (переработка и воспроизводство ресурсов) - процессор (ресурстарды өңдеу және өндіру)» деп бекітілген. Заңнамада «өсімдіктердің ұдайы өндірісі» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын және Заңнамадағы қолданысын ескере отырып, «өсімдіктердің ұдайы өндірісі» деген нұсқаны ұсынамыз. | -8 |
6. | высаливание | тұздықтау | высаливаниетұздықтауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұздықтау – бұл су сіңіргіш құралдармен ақуыздардың жауын-шашынына негізделген әртүрлі биологиялық нысандардан ақуыздарды шығарудың кең таралған әдісі. 2. Әзербайжан: əkin 3. Қырғыз: түс учурлар 4. Өзбек: chiqarish 5. Түрік: salıverme 6. Ағылшын: salting out 7. Испан: escaldadura 8. Неміс: Aussalzen 9. Француз: relargage 10. Бекітілген нұсқасы: высаливание – ерігіштендірмеу (2006 жылғы 23 желтоқсан). 11. Заңнамадағы қолданысы: тұздау 12. Бұл термин 2006 жылы «высаливание – ерігіштендірмеу» деп бекітілген. Заңнамада «тұздау» деген қолданысты кездестіреміз. Бекітілген терминдерді, берілген мағынасын негізге ала отырып, «ерігіштендірмеу» деген нұсқаны ұсынамыз. | -7 |
7. | высокие разведения | жоғары сұйылтулар | высокие разведенияжоғары сұйылтуларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жоғары сұйылтулар – белгілі бір химиялық реакциясының нәтижесінде болатын сұйылтулардың көрсеткіштерінің түрі. 2. Әзербайжан: yüksək yetişdirmə 3. Қырғыз: жогорку толгоолор 4. Өзбек: yuqori naslchilik 5. Түрік: yüksek ıslah 6. Ағылшын: high dilutions 7. Испан: alta cría 8. Неміс: hohe Zucht 9. Француз: élevage élevé 10. Бекітілген нұсқасы: ожижение – сұйылту (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: жоғары, өсіру 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 2016 жылы «ожижение – сұйылту» деп бекітілген. Заңнамада арнайы тұтастай қолданылмағанымен, жекелей «жоғары, өсіру» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасына, заңнама мәтіндеріне қарап, «жоғары өсіру» деген нұсқаны ұсынамыз. | -1 |
8. | высокоэффективная жидкостная хроматография (вэжх) | тиімділігі жоғары сұйықтық хроматография (тжсх) | высокоэффективная жидкостная хроматография (вэжх)тиімділігі жоғары сұйықтық хроматография (тжсх)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жоғары-тиімді сұйықтық хроматография (жэсх) (еж. грек. χρῶμα — «түс») – аналитикалық химияда да, химиялық технологияда да кеңінен қолданылатын заттардың күрделі қоспаларын бөлудің тиімді әдістерінің бірі. 2. Әзербайжан: yüksək effektiv maye xromatoqrafiya 3. Қырғыз: жогорку натыйжалуу суюк хроматография 4. Өзбек: yuqori samarali suyuq kromatografiya 5. Түрік: yüksek performanslı sıvı kromatografisi 6. Ағылшын: high-performance liquid chromatography 7. Испан: cromatografía líquida de alto rendimiento 8. Неміс: hocheffiziente Flüssigchromatographie 9. Француз: chromatographie liquide haute performance 10. Бекітілген нұсқасы: термометр жидкостный - сұйықтық термометрі (2018 жылғы 30 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: жоғары тиімді сұйық хроматография 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 2018 жылы «термометр жидкостный - сұйықтық термометрі» деп бекітілген. Заңнамада «жоғары тиімді сұйық хроматография» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, заңнама мәтіндерін негізге ала отырып, «жоғары-тиімді сұйықтық хроматография (жэсх)» деген нұсқаны қолдаймыз. | +7 |
9. | гарантирование | кепілдеме | гарантированиекепілдемеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кепілдеме – кепілдік беру немесе оның болуы. 2. Әзербайжан: zəmanət 3. Қырғыз: кепилдик 4. Өзбек: kafolat 5. Түрік: garanti 6. Ағылшын: guarantee 7. Испан: aseguramiento 8. Неміс: Garantierung 9. Француз: garantie 10. Бекітілген нұсқасы: гарантирование экспортных кредитов – экспорттық кредитке кепілдік беру (2006 жылғы 27 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: кепiлдiк 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 2006 жылы «гарантирование экспортных кредитов – экспорттық кредитке кепілдік беру» деп бекітілген. Заңнамада «кепiлдiк» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, Заңнамадағы қолданысын, бекітілген терминдерді негізге ала отырып, «кепілдік беру» деген нұсқаны ұсынамыз. | +1 |
10. | гардеробная комната | киім ауыстыратын бөлме | гардеробная комнатакиім ауыстыратын бөлмеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Киім ауыстыратын бөлме – бұл киімді дұрыс сақтауға арналған орындары бар арнайы жабдықталған бөлме. 2. Әзербайжан: qarderob otağı 3. Қырғыз: кийүүчү бөлмө 4. Өзбек: kiyim xonasi 5. Түрік: soyunma odası 6. Ағылшын: dressing room 7. Испан: Vestidor 8. Неміс: garderobe 9. Француз: dressing 10. Бекітілген нұсқасы: гардероб фильма, телепередачи - фильм, телебағдарлама киім-кешегі (2019 жылғы 30 қазан). 11. Заңнамадағы қолданысы: Киімге арналған, бөлме 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 2019 жылы «гардероб фильма, телепередачи - фильм, телебағдарлама киім-кешегі» деп бекітілген. Заңнамада арнайы тұтастай қолданылмағанымен, жекелей «киімге арналған, бөлме» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «киімге арналған, бөлме» деген нұсқаны ұсынамыз. | -3 |
11. | герметизирующее свойство | герметизациялаушы қасиет | герметизирующее свойствогерметизациялаушы қасиетСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Герметизациялаушы қасиет (еж.гр. Ἑρμῆς ο Τρισμέγιστος - ежелгі синкретикалық Құдай Гермес есімімен байланысты) – белгілі бір заттектің гермаетизациялаушы қасиетінің көрсеткіші. 2. Әзербайжан: hermetikləşdirici əmlak 3. Қырғыз: майланышкандай жылмаюу. 4. Өзбек: sızdırmazlık xususiyati 5. Түрік: sızdırmazlık özelliği 6. Ағылшын: sealing property 7. Испан: propiedad de sellado 8. Неміс: versiegelnde Eigenschaft 9. Француз: propriété d`étanchéité 10. Бекітілген нұсқасы: устройство герметизирующее - герметикалық құрылғы (1971-1981); свойство – қасиет (1995) 11. Заңнамадағы қолданысы: қасиет 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 1971-1981 жылдар аралығында «устройство герметизирующее - герметикалық құрылғы», 1995 жылы «свойство – қасиет» деп бекітілген. Заңнамада арнайы тұтастай қолданылмағанымен, жекелей «қасиет» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, бекітілген терминді негізге ала отырып, «герметикалық қасиет» деген нұсқаны ұсынамыз. | 0 |
12. | герметичность | герметикалық | герметичностьгерметикалықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қымтаулылық – қабықтың (корпустың), оның жекелеген элементтері мен қосылыстарының қымтаулылығы, қабілеттілігі осы қабықпен бөлінген орталар арасындағы газ немесе сұйықтық алмасуына кедергі жасайды. 2. Әзербайжан: germetiklik 3. Қырғыз: мүнөздүү импеданстар 4. Өзбек: sızdırmazlık 5. Түрік: sızdırmaz 6. Ағылшын: tightness 7. Испан: estanqueidad 8. Неміс: Dichtheit 9. Француз: étanchéité 10. Бекітілген нұсқасы: герметичность – қымтаулылық (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: герметикалық 12. Бұл термин 1995 жылы «герметичность – қымтаулылық» деп бекітілген. Заңнамада «герметикалық » деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, бекітілген терминді негізге ала отырып, «герметикалық» деген нұсқаны ұсынамыз. | +7 |
13. | гидролиз белков | ақуыздар гидролизі | гидролиз белковақуыздар гидролизіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ақуыздардың гидролизі – бұл ақуыз молекулаларын аминқышқылдарына бөлу процесі. Гидролиздің көмегімен ақуыздың тағамдық құндылығын арттыруға болады. Гидролиз ақуыз өндірісінде қолданылады. 2. Әзербайжан: zülalların hidrolizi 3. Қырғыз: белок гидролиз 4. Өзбек: oqsillarni gidrolizlash 5. Түрік: proteinlerin hidrolizi 6. Ағылшын: hydrolysis of proteins 7. Испан: hidrólisis de proteínas 8. Неміс: hydrolyse von Proteinen 9. Француз: hydrolyse des protéines 10. Бекітілген нұсқасы: 11. Заңнамадағы қолданысы: гидролиз, ақуыз 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Заңнамада арнайы тұтастай қолданылмағанымен, жекелей «гидролиз, ақуыз» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «ақуыздардың гидролизі» деген нұсқаны қолдаймыз. | +1 |
14. | гипертоническая концентрация | гипертонды концентрация | гипертоническая концентрациягипертонды концентрацияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гипертонды концентрация (еж.гр.ὑπέρτονος «артық жүктелген», франц. concentration «жинақталу, концентрация») – бұл ерітінділердің концентрациясы физиолдан асады, концентрациясы: натрий хлориді үшін ол 0,85% - дан жоғары, мочевина үшін 1,65% - дан жоғары, глюкоза үшін 5,14% - дан жоғары. 2. Әзербайжан: hipertansif konsentrasiya 3. Қырғыз: гипертониялык концентрация 4. Өзбек: gipertenziya konsentratsiyasi 5. Түрік: hipertansif konsantrasyon 6. Ағылшын: hypertonic concentration 7. Испан: concentración hipertensiva 8. Неміс: hypertensive Konzentration 9. Француз: concentration hypertensive 10. Бекітілген нұсқасы: концентрация безравномерная – өлшемсіз қойырлық (2006 жылғы 23 желтоқсан), концентрация прав - құқықтарды шоғырландыру (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: гипертониялық, концентрациясы 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 2006 жылы «концентрация безравномерная – өлшемсіз қойырлық», 2016 жылы «концентрация прав - құқықтарды шоғырландыру» деп бекітілген. Заңнамада арнайы тұтастай қолданылмағанымен, жекелей «гипертониялық, концентрациясы» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, бекітілген терминді, Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «гипертонды қойырлық» деген нұсқаны ұсынамыз. | +3 |
15. | глазные лекарственные пленки (глп) | көз дәрілік пленкалар (кдп) | глазные лекарственные пленки (глп)көз дәрілік пленкалар (кдп)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көз дәрілік пленкалары (кдп) – негізінен офтальмологияда емдік көмек көрсету үшін қолданылатын полимерлердің арнайы дәрілік түрі. 2. Әзербайжан: göz dərman filmləri (GLP) 3. Қырғыз: көз дары пленкалары (глп) 4. Өзбек: ko`z dori filmlari (GLP) 5. Түрік: göz ilaç filmleri (glp`ler) 6. Ағылшын: eye medicinal films (glp) 7. Испан: películas oftálmicas (HLP) 8. Неміс: augenmedizinische Filme (glp) 9. Француз: films médicamenteux pour les yeux (GLP) 10. Бекітілген нұсқасы: пленка – пленка (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: көз, дәрілік, үлбір 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 1971-1981 жылдар аралығында «пленка – пленка» деп бекітілген. Заңнамада арнайы тұтастай қолданылмағанымен, жекелей «көз, дәрілік, үлбір» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, заңнама мәтініндегі қолданысын негізге ала отырып, «көз дәрілік үлбірлер (кдү)» деген нұсқаны ұсынамыз. | -3 |
16. | глазные пленки | көз пленкалары | глазные пленкикөз пленкаларыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көз пленкалары – бұл бір немесе бірнеше белсенді заттар мен қосалқы, негізінен пленка түзетін заттар бар бір немесе көп қабатты жұқа пластиналардан тұратын қатты дәрілік зат. 2. Әзербайжан: göz filmləri 3. Қырғыз: көздүн тасмасы 4. Өзбек: ko`z filmlari 5. Түрік: göz filmleri 6. Ағылшын: eye films 7. Испан: películas oculares 8. Неміс: Auge Film 9. Француз: films oculaires 10. Бекітілген нұсқасы: пленка – пленка (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: көз, үлбір 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 1971-1981 жылдар аралығында «пленка – пленка» деп бекітілген. Заңнамада арнайы тұтастай қолданылмағанымен, жекелей «көз, үлбір» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, заңнама мәтініндегі қолданысын негізге ала отырып, «көз үлбірлері» деген нұсқаны ұсынамыз. | -3 |
17. | глухой пар | қатаң бу | глухой парқатаң буСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қатаң бу – жылуды жылу алмасу аппаратының қабырғасы арқылы өткізетін су буы. 2. Әзербайжан: sağır cüt 3. Қырғыз: дүлөй жубайлар 4. Өзбек: karlar bug 5. Түрік: sağır buhar 6. Ағылшын: deaf steam 7. Испан: vapor sordo 8. Неміс: taube paare 9. Француз: le couple sourd 10. Бекітілген нұсқасы: қатаң дыбыс - глухой звук (2003 жылғы 2 шілде) 11. Заңнамадағы қолданысы: бітеу, бу 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 2003 жылы «қатаң дыбыс - глухой звук» деп бекітілген. Заңнамада арнайы тұтастай қолданылмағанымен, жекелей «бітеу, бу» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, бекітіліген терминдерді негізге ала отырып, «қатаң бу» деген нұсқаны қолдаймыз. | +1 |
18. | глянцевание | жалтырату | глянцеваниежалтыратуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жалтырату (нем. Glanz «жылтыр, жылтырауық, жарқырау») – шаштың табиғи сау құрылымын қалпына келтіруге және сәндеу мен бояудың теріс салдарын болдырмауға бағытталған медициналық және косметикалық процедура. 2. Әзербайжан: parıltı 3. Қырғыз: жалтыратуу 4. Өзбек: yorqin 5. Түрік: parlaklık 6. Ағылшын: glossiness 7. Испан: brillo 8. Неміс: Glänzen 9. Француз: glaçage 10. Бекітілген нұсқасы: глянцевать – жалтырату (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: жылтырату 12. Бұл термин 2015 жылы «глянцевать – жалтырату» деп бекітілген. Заңнамада «жылтырату » деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, заңнама мәтініндегі қолданысты негізге ала отырып, «жылтырату» деген нұсқаны ұсынамыз. | +12 |
19. | горечи | ащылар | горечиащыларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ащылар – қатты ащы дәмі бар терпеноидтар тобының азотсыз улы емес заттары. 2. Әзербайжан: acı 3. Қырғыз: эритүүчүлөр 4. Өзбек: achchiq 5. Түрік: acılar 6. Ағылшын: bitterness 7. Испан: amarguras 8. Неміс: Bitterstoffe 9. Француз: amertumes 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: ащы 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Заңнамада «ащы» деп қолданылған. Берілген мағынасын, заңнама мәтініндегі қолданысын негізге ала отырып, «ащылар» деген нұсқаны қолдаймыз. | +8 |
20. | грохота или трясунки | тербелмелі елеуіштер | грохота или трясункитербелмелі елеуіштерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тербелмелі елеуіштер – сусымалы материалдарды кесектердің немесе бөлшектердің (фракциялардың) өлшемдері бойынша бөлуге арналған бір немесе бірнеше діріл електері (фракциялар). 2. Әзербайжан: şaqqıltılı və ya shakes 3. Қырғыз: сатуучунун контакты жана сүрөтү жашырылган. 4. Өзбек: siqilish yoki chayqalish 5. Түрік: çıngıraklar veya bataklıklar 6. Ағылшын: rumbling or shaking 7. Испан: estruendo o temblor 8. Неміс: rumpeln oder zittern 9. Француз: grondements ou secousses 10. Бекітілген нұсқасы: грохот - екшеуіш (1998 жылғы 24 маусым); грохот эксцентриковый - эксцентрлі елеуіш (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: елек 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 1998 жылы «грохот - екшеуіш», 2015 жылы «грохот эксцентриковый - эксцентрлі елеуіш» деп бекітілген. Заңнамада «елек » деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, бекітілген терминдерді, заңнама мәтініндегі қолданысын негізге ала отырып, «тербелмелі елеуіштер» деген нұсқаны қолдаймыз. | +12 |
21. | грудной возраст | еметін жас | грудной возрастеметін жасСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Емізулі жас – емшек жасы өмірдің 1-ші жылын қамтиды (1 айдан бастап 1 жасқа дейінгі кезең), дене салмағының және бойдың қарқынды өсуімен сипатталады. 2. Әзербайжан: Döş yaşı 3. Қырғыз: көкүрөк курагы 4. Өзбек: ko`krak yoshi 5. Түрік: bebek yaşı 6. Ағылшын: infant age 7. Испан: edad torácica 8. Неміс: Säuglingsalter 9. Француз: âge maternel 10. Бекітілген нұсқасы: возраст грудной - емшек жасы (2006 жылғы 27 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: кеуде жасы 12. Бұл термин 2006 жылы «возраст грудной - емшек жасы» деп бекітілген. Заңнамада «кеуде жасы» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, бекітілген терминдерді, заңнама мәтініндегі қолданысын негізге ала отырып, «емшек жасы» деген нұсқаны ұсынамыз. | -5 |
22. | луковицы | пиязшықтар (ботан.) | луковицыпиязшықтар (ботан.)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Пиязшықтар – өсімдіктің модификацияланған, әдетте жер асты өсіндісі, қалыңдатылған қысқа жалпақ сабағы және су мен қоректік заттарды сақтайтын майлы немесе қабыршақты түссіз жапырақтары бар, сонымен қатар вегетативті көбею органы ретінде қызмет етеді; 2. Әзербайжан: ampüller 3. Қырғыз: пияз 4. Өзбек: piyoz 5. Түрік: soğanlar 6. Ағылшын: bulbs 7. Испан: bulbos 8. Неміс: Zwiebeln 9. Француз: bulbes 10. Бекітілген нұсқасы: луковица – бадана (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: жуашық 12. Бұл термин 1971-1981 жылдар аралығында «бадана» деп бекітілген. Заңнамада «жуашық» деген қолданысқа ие. Біз осы «жуашық» нұсқасын қолдаймыз. | -3 |
23. | измельчители ударного действия | соқпалы әрекет ететін ұсақтағыштар | измельчители ударного действиясоқпалы әрекет ететін ұсақтағыштарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Соқпалы әрекет ететін ұсақтағыштар – материалды ұнтақтау соққы жүктемелеріне байланысты жүзеге асырылатын құрылымдар. Оларға балғалы диірмендер; дезинтеграторлар мен дисмембраторлар; орталықтан тепкіш және орталықтан тепкіш-шарлы диірмендер; барабан диірмендері; пневматикалық; газ ағынды диірмендер жатады. 2. Әзербайжан: zərb alətləri 3. Қырғыз: сокку майдалагычтар 4. Өзбек: zarb tegirmonlari 5. Түрік: darbeli öğütücüler 6. Ағылшын: impact grinders 7. Испан: amoladoras de impacto 8. Неміс: Schlagschleifer 9. Француз: meuleuses à percussion 10. Бекітілген нұсқасы: измельчитель – ұсатқыш (2006 жылғы 23 желтоқсан) действие тактическое – тактикалық әрекет (2019 жылғы 6 желтоқсан); действие ударов – соққы әсерi (2019 жылғы 6 желтоқсан); следственное действие – тергеу амалдары (2018 жылғы 5 қазан); прекращение действия договора – шарттың қолданылуын тоқтату (2013); военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981) удар – соққы 11. Заңнамадағы қолданысы: измельчитель – ұсатқыш; детонатор ударного действия - соқпалы әрекет ететін детонаторлар; действие – әрекет, іс-әрекет, іс-қимыл, қимыл, қолданылу, амал 12. Орыс тіліндегі «измельчитель» сөзінің баламасы ретінде «ұсатқыш» сөзі бекітілсе, заңнамада «ұсатқыш» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «ударное действие» сөз тіркесі заңнамада «соқпалы әрекет ететін» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «действие» сөзі қазақ тіліне қолданылатын саласына және мәнмәтінге байланысты «әрекет», «іс-әрекет», «қимыл», «іс-қимыл», «қолданылу», «амал» сөздерімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «измельчители ударного действия» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «соқпалы әрекет ететін ұсақтағыштар» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | -1 |
24. | измельчители истирающе-раздавливающего действия | ысқылаушы-езгілеуші әрекет ететін ұсақтағыштар | измельчители истирающе-раздавливающего действияысқылаушы-езгілеуші әрекет ететін ұсақтағыштарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ысқылаушы-езгілеуші әрекет ететін ұсақтағыштар – материалды ұнтақтауды тікелей ысқылау мен езудің аралас әрекеті арқылы жүзеге асыратын машиналар. 2. Әзербайжан: aşındırıcı sarsıdıcı hərəkətlərin öğütücüləri 3. Қырғыз: майдалоочу аракет майдалагычтары 4. Өзбек: aşındırıcı ezish harakatlarini maydalagichlar 5. Түрік: aşındırıcı kırma eylemi öğütücüler 6. Ағылшын: grinders of abrasive-crushing action 7. Испан: amoladoras de acción trituradora abrasiva 8. Неміс: Schleifmaschinen mit abrasiver Brechwirkung 9. Француз: broyeurs d`action de concassage abrasif 10. Бекітілген нұсқасы: измельчитель – ұсатқыш (2006 жылғы 23 желтоқсан) действие тактическое – тактикалық әрекет (2019 жылғы 6 желтоқсан); действие ударов – соққы әсерi (2019 жылғы 6 желтоқсан); следственное действие – тергеу амалдары (2018 жылғы 5 қазан); прекращение действия договора – шарттың қолданылуын тоқтату (2013); военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: измельчитель – ұсатқыш; действие – әрекет, іс-әрекет, іс-қимыл, қимыл, қолданылу, амал; детонатор ударного действия - соқпалы әрекет ететін детонаторлар; измельчение - процесс размола минерального сырья в результате ударного и истирающего воздействия дробящей среды (шаров, стержней) и сырья с целью раскрытия полезных компонентов и породообразующих минеральных агрегатов, а также для обеспечения необходимой крупности процесса обогащения;- ұсақтау - пайдалы компоненттерді және жынысты қалыптастыратын минералдық агрегаттарды алу мақсатында, сондай-ақ байыту процесінің қажетті ірілігін қамтамасыз ету үшін уату ортасының (шарлар, өзектер) және шикізаттың соққылау және қажалу әсерінің нәтижесінде минералдық шикізатты ұсақтау процесі; раздавливают в кадках - ыдыста мыжиды 12. Орыс тіліндегі «измельчитель» сөзінің баламасы ретінде «ұсатқыш» сөзі бекітілсе, заңнамада «ұсатқыш» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «действие» сөзі қазақ тіліне қолданылатын саласына және мәнмәтінге байланысты «әрекет», «іс-әрекет», «қимыл», «іс-қимыл», «қолданылу», «амал» сөздерімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «измельчители истирающе-раздавливающего действия» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «ысқылаушы-езгілеуші әрекет ететін ұсақтағыштар» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | -1 |
25. | измельчители ударно-истирающего действия | соқпалы-ысқылаушы әрекет ететін ұсақтағыштар | измельчители ударно-истирающего действиясоқпалы-ысқылаушы әрекет ететін ұсақтағыштарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Соқпалы-ысқылаушы әрекет ететін ұсақтағыштар – материалды ұнтақтауды соққы және ысқылау жүктемелері кезінде жүзеге асыратын машиналар. Бұған денені ұсақталған материалға сырғыту арқылы соққы немесе ұсақтайтын дененің кейбір осьтерге қатысты бұралуы нәтижесінде қол жеткізіледі. 2. Әзербайжан: zərb alətləri 3. Қырғыз: сокку майдалагычтар 4. Өзбек: zarb tegirmonlari 5. Түрік: darbeli öğütücüler 6. Ағылшын: impact grinders 7. Испан: amoladoras de impacto 8. Неміс: Schlagschleifer 9. Француз: meuleuses à percussion 10. Бекітілген нұсқасы: измельчитель – ұсатқыш (2006 жылғы 23 желтоқсан) действие тактическое – тактикалық әрекет (2019 жылғы 6 желтоқсан); действие ударов – соққы әсерi (2019 жылғы 6 желтоқсан); следственное действие – тергеу амалдары (2018 жылғы 5 қазан); прекращение действия договора – шарттың қолданылуын тоқтату (2013); военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: измельчитель – ұсатқыш; измельчение - процесс размола минерального сырья в результате ударного и истирающего воздействия дробящей среды (шаров, стержней) и сырья с целью раскрытия полезных компонентов и породообразующих минеральных агрегатов, а также для обеспечения необходимой крупности процесса обогащения;- ұсақтау - пайдалы компоненттерді және жынысты қалыптастыратын минералдық агрегаттарды алу мақсатында, сондай-ақ байыту процесінің қажетті ірілігін қамтамасыз ету үшін уату ортасының (шарлар, өзектер) және шикізаттың соққылау және қажалу әсерінің нәтижесінде минералдық шикізатты ұсақтау процесі; действие – әрекет, іс-әрекет, іс-қимыл, қимыл, қолданылу, амал 12. Орыс тіліндегі «измельчитель» сөзінің баламасы ретінде «ұсатқыш» сөзі бекітілсе, заңнамада «ұсатқыш» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «действие» сөзі қазақ тіліне қолданылатын саласына және мәнмәтінге байланысты «әрекет», «іс-әрекет», «қимыл», «іс-қимыл», «қолданылу», «амал» сөздерімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «измельчители ударно-истирающего действия» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «соқпалы-ысқылаушы әрекет ететін ұсақтағыштар» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | -2 |
26. | иммунодефицит | иммундық тапшылық | иммунодефицитиммундық тапшылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Иммун тапшылығы – иммундық аппараттың бір немесе бірнеше компоненттерінің немесе онымен тығыз әрекеттесетін спецификалық емес факторлардың жоғалуына байланысты иммунологиялық реактивтіліктің бұзылуы. Иммунодефицит - лат. immunitas «босату» + лат. deficit «жетіспейтін». 2. Әзербайжан: immun çatışmazlığı 3. Қырғыз: иммундук жетишсиздик 4. Өзбек: immunitet tanqisligi 5. Түрік: bağışıklık yetmezliği 6. Ағылшын: immunodeficiency 7. Испан: inmunodeficiencia 8. Неміс: Immunschwäche 9. Француз: immunodéficience 10. Бекітілген нұсқасы: ВИЧ (вирус иммунодефицита человека) - АИВ (адамның иммуно иммунтапшылық вирусы) (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: синдром приобретенного иммунодефицита - жұқтырылған иммун тапшылығы синдромы 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. immunitas «босату» + лат. deficit «жетіспейтін») «иммунодефицит» сөзінің баламасы ретінде «иммунтапшылық» сөзі бекітілсе, заңнамада «иммун тапшылығы» сөз тіркесімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «иммунодефицит» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «иммун тапшылығы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +1 |
27. | инвентарный объект | инвентарлық объекті | инвентарный объектинвентарлық объектіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Инвентарлық объекті – барлық құрал-саймандары мен керек-жарақтары бар дайын құрылғы, зат немесе заттар кешені. Инвентар - лат. inventarium «шаруашылық заттар». Объект - лат. objectum «тақырып». 2. Әзербайжан: inventar maddəsi 3. Қырғыз: инвентардык объект 4. Өзбек: inventarizatsiya moddasi 5. Түрік: envanter öğesi 6. Ағылшын: inventory item 7. Испан: elemento de inventario 8. Неміс: Gegenstand im Inventar 9. Француз: article d`inventaire 10. Бекітілген нұсқасы: оборонные объекты - қорғаныс объектілері (2020 жылғы 9 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: инвентарный номер - түгендеу нөмірі; инвентарлық нөмір; объект – объект, нысан 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. inventarium «шаруашылық заттар») «инвентарный» сөзі заңнамада «инвентарлық», «түгендеу» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. objectum «тақырып») «объект» сөзінің баламасы ретінде «объект» сөзі бектілсе, заңнамада «объект», «нысан» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «инвентарный объект» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «инвентарлық объекті» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +4 |
28. | индивидуальное изготовление | жеке дайындау | индивидуальное изготовлениежеке дайындауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жеке дайындау – шектеулі тұтынылатын бұйымдарды (даналы өнім) дайындауға арналған өндірісті ұйымдастыру түрі. Бұл өндірістің ерекшеліктері кең ауқымды номенклатура, аз мөлшерде өндіріс, әмбебап жабдықты пайдалану, жұмыс орнында бөлшектер мен технологиялық операциялардың тұрақты бекітілмеуі болып табылады. Индивид - лат. individuum «бөлінбейтін, жеке тұлға». 2. Әзербайжан: fərdi istehsal 3. Қырғыз: жеке өндүрүш 4. Өзбек: individual ishlab chiqarish 5. Түрік: bireysel üretim 6. Ағылшын: individual production 7. Испан: producción individual 8. Неміс: individuelle Fertigung 9. Француз: fabrication individuelle 10. Бекітілген нұсқасы: индивидуальный (-ое) - жеке, дербес (2020 жылғы 17 маусым) изготовление – жасау, жасап шығару (2010 жылғы 23 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: индивидуальный – жеке, дербес; изготовление – дайындау 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. individuum «бөлінбейтін, жеке тұлға») «индивидуальный» сөзінің баламасы ретінде «жеке», «дербес» сөздері бекітілсе, заңнамада «жеке», «дербес» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «изготовление» сөзінің баламасы ретінде «жасау» сөзі, «жасап шығару» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «дайындау» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «дербес» сөзі орыс тіліндегі «персональный» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «индивидуальное изготовление» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «жеке дайындау» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
29. | индивидуальная рецептура аптеки | дәріхананың жеке рецептурасы | индивидуальная рецептура аптекидәріхананың жеке рецептурасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәріхананың жеке рецептурасы – жекелей қолданысқа арналған дәрі-дәрмектің атауы, дозасы, кейде оны дайындау әдісі көрсетілген құжат. Индивид - лат. individuum «бөлінбейтін, жеке тұлға». Рецептура - лат. «қабылдау, алу». Аптека – көне грек. ἀποθήκη «қойма». 2. Әзербайжан: fərdi aptek resepti 3. Қырғыз: жеке дарыкана рецепти 4. Өзбек: individual dorixona retsepti 5. Түрік: bireysel eczane tarifi 6. Ағылшын: individual pharmacy recipe 7. Испан: receta de farmacia individual 8. Неміс: individuelles Apothekenrezept 9. Француз: recette de pharmacie individuelle 10. Бекітілген нұсқасы: индивидуальный (-ое) - жеке, дербес (2020 жылғы 17 маусым) аптека дежурная - кезекші дәріхана (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: индивидуальный - жеке, дербес; рецептура – рецептура; аптека – дәріхана 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. individuum «бөлінбейтін, жеке тұлға») «индивидуальный» сөзінің баламасы ретінде «жеке», «дербес» сөздері бекітілсе, заңнамада «жеке», «дербес» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. «қабылдау, алу») «рецептура» сөзі заңнамада «рецептура» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἀποθήκη «қойма») «аптека» сөзінің баламасы ретінде «дәріхана» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәріхана» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «дербес» сөзі орыс тіліндегі «персональный» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «индивидуальная рецептура аптеки» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «дәріхананың жеке рецептурасы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
30. | инфракрасное излучение | инфрақызыл сәулелену; инфрақызыл сәулелендіру | инфракрасное излучениеинфрақызыл сәулелену; инфрақызыл сәулелендіруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Инфрақызыл сәулелену; инфрақызыл сәулелендіру – толқын ұзындығы шамамен 0,74 мкм-ден 1-2 мм-ге дейінгі $λ$ болатын электромагниттік сәуле, яғни көрінетін сәулеленудің қызыл ұшы мен қысқа толқынды (субмиллиметрлік) радио сәулеленудің арасындағы спектрлік аймақты алатын сәуле. Инфра - лат. infra «астында, төменде». 2. Әзербайжан: infraqırmızı radiasiya 3. Қырғыз: инфракызыл нурлануу 4. Өзбек: infraqizil nurlanish 5. Түрік: kızılötesi radyasyon 6. Ағылшын: infrared radiation 7. Испан: radiación infrarroja 8. Неміс: Infrarotstrahlung 9. Француз: rayonnement infrarouge 10. Бекітілген нұсқасы: излучение – сәулелендіру (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: инфракрасная – инфрақызыл; излучение – сәулелену 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. infra «астында, төменде») «инфракрасный» сөзі заңнамада «инфрақызыл» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «излучение» сөзінің баламасы ретінде «сәулелендіру» сөзі бекітілсе, заңнамада «сәулелену» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «инфракрасное излучение» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «инфрақызыл сәулелену» немесе «инфрақызыл сәулелендіру» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +6 |
31. | истираемость | ұнтақталушылық, үгілгіштік | истираемостьұнтақталушылық, үгілгіштікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұнтақталушылық – материалдың абразивтік күштердің әсерінен көлемі мен массасында өзгеру қабілеті. 2. Әзербайжан: aşınma 3. Қырғыз: сүрүлүү 4. Өзбек: aşınma 5. Түрік: aşınma 6. Ағылшын: abrasion 7. Испан: abrasión 8. Неміс: abrieb 9. Француз: abrasion 10. Бекітілген нұсқасы: сопротивление истиранию - тозуға кедергі; ұнтақтауға кедергі (2018 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: методы определения истираемости - желінуін анықтау әдістері 12. Орыс тіліндегі «истирание» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тозу», «ұнтақтау» сөздері бекітілген, заңнамада «истираемость» сөзі «желіну» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін негізге ала отырып, орыс тіліндегі «истираемость» сөзі қазақ тіліне «ұнтақталушылық» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +2 |
32. | истирание | ұнтақтау, ұнтақталу, үгілу | истираниеұнтақтау, ұнтақталу, үгілуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұнтақтау, ұнтақталу – элементтің басқа элементтің немесе борпылдақ материалдың үйкелісінен туындаған әлсіреуі. 2. Әзербайжан: aşınma 3. Қырғыз: сүрүлүү 4. Өзбек: aşınma 5. Түрік: aşınma 6. Ағылшын: abrasion 7. Испан: abrasión 8. Неміс: Abrieb 9. Француз: abrasion 10. Бекітілген нұсқасы: сопротивление истиранию - тозуға кедергі; ұнтақтауға кедергі (2018 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: тестер влажного истирания - дымқыл ұнтақтау тестері; избирательное истирание, выкрашивание - таңдаулы қажалу, боялу; тест на мокрое истирание - дымқыл ұнтақтауға тест 12. Орыс тіліндегі «истирание» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тозу», «ұнтақтау» сөздері бекітілген, заңнамада «истираемость» сөзі «желіну» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін негізге ала отырып, орыс тіліндегі «истирание» сөзі қазақ тіліне «ұнтақтау», «ұнтақталу» сөздерімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +7 |
33. | кожухотрубный теплообменник | қаптамалы құбырлы жылу алмастырғыш | кожухотрубный теплообменникқаптамалы құбырлы жылу алмастырғышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қаптамалы құбырлы жылу алмастырғыш – екі ағын арасындағы жылу алмасу беті корпусқа салынған құбырлардан түзіліп, ал жылу алмасу осы құбырлардың беті арқылы жүзеге асырылатын жылу алмастырғыш. 2. Әзербайжан: qabıq və boru istilik dəyişdiricisi 3. Қырғыз: кабык жана түтүк жылуулук алмаштыргыч 4. Өзбек: qobiq va quvurli issiqlik almashtirgich 5. Түрік: kabuk ve borulu ısı eşanjörü 6. Ағылшын: shell and tube heat exchanger 7. Испан: intercambiador de calor de carcasa y tubos 8. Неміс: Rohrbündelwärmetauscher 9. Француз: échangeur de chaleur à calandre et tube 10. Бекітілген нұсқасы: 11. Заңнамадағы қолданысы: теплообменник - жылу алмастырғыш 12. Орыс тіліндегі «теплообменник» сөзі заңнамада «жылу алмастырғыш» сөз тіркесімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «кожухотрубный теплообменник» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «қаптамалы құбырлы жылу алмастырғыш» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +7 |
34. | комбинирование | үйлестіру, құрамдастыру | комбинированиеүйлестіру, құрамдастыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Комбинирование (үйлестіру) – шикізатты өңдеуде әртүрлі мамандандырылған кәсіпорындардың біріктірілуі, яғни бір өндірістің өнімі басқа өндірістік процесс үшін шикізат, материал болып табылады. 2. Әзербайжан: koordinasiya 3. Қырғыз: координация 4. Өзбек: мувофиқлаштирувчи 5. Түрік: Koordinasyon 6. Ағылшын: combination 7. Испан: combinación 8. Неміс: Kombination 9. Француз: combinaison 10. Бекітілген нұсқасы – орыс тіліндегі координация сөзі 2018 жылы үйлестіру болып бекітілген. 11. Заңнамадағы қолданысы 12. Ұсыныстар. 2018 жылы қазақ тіліндегі үйлестіру сөзі орыс тіліндегі кординация сөзінің аудармасы ретінде бекітілген. Сондықтан орыс тіліндегі комбинирование сөзін құрамдастыру деп атауды ұсынамыз. | +1 |
35. | комбинированная полиэтилен-целлофановая пленка | үйлестірілген полиэтилен-целлофанды пленка; полиэтилен қосылған-целлофанды пленка | комбинированная полиэтилен-целлофановая пленкаүйлестірілген полиэтилен-целлофанды пленка; полиэтилен қосылған-целлофанды пленкаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Қиыстырылған полиэтилен-целлофанды пленка – Целлофан - полиэтилен, лавсан – полиэтиленді кезектестіре араластырып, құрастырылып үрлемелі герметикалық қаптама жасалады. Оны сусымалы өнімдерді (цемент және т.б.) қаптау үшін және тамақ өңдеу өнеркәсібінде қолданады. 2. Әзербайжан: Kombinə edilmiş polietilen-selofan film 3. Қырғыз: Айкалыштырылган полиэтилен-целлофан пленкасы 4. Өзбек: Birlashtirilgan polietilen-selofan plyonka 5. Түрік: Kombine polietilen-selofan film 6. Ағылшын: combined polyethylene-cellophane film 7. Испан: película combinada de polietileno-celofán 8. Неміс: kombinierte Polyethylen-Cellophan-Folie 9. Француз: film combiné polyéthylène-cellophane 10. Бекітілген нұсқасы 11. Заңнамадағы қолданысы 12. Ұсыныстар. 1971-1981 жылы бекітілген терминде орыс тіліндегі комбинированная конструкция сөзі құрама конструкция (өнер) деп аударылып бекітілген. Осыны негізге ала отырып, комбинированная полиэтилен-целлофановая пленка сөзін қиыстырылған дегеннен гөрі құрама полиэтилен-целлофанды пленка деген дұрыс деп ойлаймыз. Себебі орыс тіліндегі комбинированная сөзі қиыстырылғаннан гөрі құрама деген сөзге мағынасы жақынырақ келеді. | -4 |
36. | коммуникабельность | көпшілдік, байланысқа бейімділік | коммуникабельностькөпшілдік, байланысқа бейімділікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Байланысқа бейімділік – Айнала қоршаған ортамен, адамдармен оңай қарым-қатынас, байланысқа түсу, және соны сақтай білу. 2. Әзербайжан: ünsiyyətə meyl 3. Қырғыз: баарлашууга жакындык 4. Өзбек: muloqotga moyillik 5. Түрік: iletişim eğilimi 6. Ағылшын: sociability 7. Испан: sociabilidad 8. Неміс: Geselligkeit 9. Француз: sociabilité 10. Бекітілген нұсқасы 11. Заңнамадағы қолданысы 12. Ұсыныстар. Экономикалық сөздікте латын тіліндегі қолданысы "communicatio" байланыс, іскерлік қарым-қатынас орната білу,қабілет деп көрсетеді. Сөздіктегі мағынасына орай орыс тіліндегі коммуникабельность сөзін байланысқа бейімділік деп қолдану дұрыс деп санаймыз. | -1 |
37. | комплект | жинақтама | комплектжинақтамаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жинақтама - бұл біртұтас тұтастықты құрайтын бірнеше заттардың жиынтығы. 2. Әзербайжан: komplektasiya 3. Қырғыз: жабдууларды тандоо 4. Өзбек: ускуналар 5. Түрік: Ambalaj listesi 6. Ағылшын: complex 7. Испан: kit 8. Неміс: Garnitur 9. Француз: kit 10. Бекітілген нұсқасы 11. Заңнамадағы қолданысы 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі комплект сөзін жиынтық, жинақтау деп аудару дұрыс деп санаймыз. Себебі, Ушакованың «Толковый словарь русского языка» сөздігінде жиынтық- ( лат. completus - Толық). 1. Тұтас бір нәрсені құрайтын кез-келген заттардың толық жиынтығы. Іш киім жиынтығы. Бір жылға арналған журналдар жиынтығы. Зарядтардың жауынгерлік жиынтығы. Машиналардың қосалқы бөлшектерінің жиынтығы. 2. Бір жерге рұқсат етілген адамдардың шекті саны (ресми. ). Пароходтағы жолаушылар жиынтығы. т.б. деп беріледі. | +6 |
38. | комплектование | Кешендендіру, жинақтау | комплектованиеКешендендіру, жинақтауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кешендендіру, жинақтау – жинақтау, теру, қалыптастыру, құрастыру, жабдықтау. Толықтыру, толық құрамға келтіру. 2. Әзербайжан: kompleksləşdirmə, yığım 3. Қырғыз: Бухгалтерия, каржы жана ишкана экономикасы 4. Өзбек: cомплехизатион, тўпланиши 5. Түрік: kümelenme, birikim 6. Ағылшын: acquisition 7. Испан: reclutamiento 8. Неміс: Komplettierung 9. Француз: recrutement 10. Бекітілген нұсқасы 11. Заңнамадағы қолданысы 12. Ұсыныстар. 1996 жылғы Л.В.Орлованың киімнің терминологиялық сөздігінде киім жиынтығын (пакетін) жасау; толық құрамға дейін толықтыру, ұлғайту деп көрсетеді. Осыларды негізге ала отырып, орыс тіліндегі комплектование сөзін жиынтық, жинақтау деп аударған дұрыс деп санаймыз. | +2 |
39. | компонент | компонент, құрамдас | компоненткомпонент, құрамдасСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Компонент, құрамдас - (лат. componens, тегі.P. componentis «құраушы») бір нәрсенің құрамдас бөлігі, элементі. Химияда компонент-затты құрайтын бөлшектердің түрі. 2. Әзербайжан: komponent komponent 3. Қырғыз: компонент, компонен 4. Өзбек: топган, топган 5. Түрік: bileşen, bileşen 6. Ағылшын: component 7. Испан: componente 8. Неміс: Komponente 9. Француз: composant 10. Бекітілген нұсқасы – бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2005 жылғы 2 қыркүйектегі N 242- Өкімі. «Қан мен оның компоненттерiнiң донорлығы туралы» Қазақстан Республикасының Заңын iске асыру жөнiндегі шаралар туралы. 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі компонент сөзін қазақ тілінде компонент, құрамдас деп аудару дұрыс деп санаймыз. | +5 |
40. | коромысло (у весов) | иін (таразыда) күйенте | коромысло (у весов)иін (таразыда) күйентеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Иін (таразыда) күйенте – бұл бекітілген осі бар айналмалы жұпты құрайтын тегіс механизмнің буыны, бірақ бұл осьтің айналасында толық айналым жасай алмайды. 2. Әзербайжан: əymək (tərəzi üzərində) 3. Қырғыз: бүгүлүү (таразада) 4. Өзбек: egmoq (tarozida) 5. Түрік: egilmek (terezide) 6. Ағылшын: iin (tarazyda) kuyente 7. Испан: iin (tarazyda) kuyente 8. Неміс: iin (tarazyda) kuyente 9. Француз: iin (tarazyda) kuyente 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі коромысло (у весов) сөзін бұрын термин ретінде бекітілмегендіктен, иін (таразыда) күйенте деп алуға болады. | +5 |
41. | круги подкладные | дөңгелек төсеніштер | круги подкладныедөңгелек төсеніштерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дөңгелек төсеніштер – ауа соратын тесік бар қуыс сақина түрі. 2. Әзербайжан: yuvarlaq paspaslar 3. Қырғыз: тегерек төшөктөр 4. Өзбек: yumaloq matlar 5. Түрік: tegelek matalar 6. Ағылшын: underlay circles 7. Испан: círculos subyacentes 8. Неміс: unterlegen kreise 9. Француз: cercles sous-jacents 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі круги подкладные сөздерін бұрын термин ретінде бекітілмегендіктен дөңгелек төсеніштер деп алуға болады. | +14 |
42. | культивирование | культивациялау, жасанды жағдайда өсіру | культивированиекультивациялау, жасанды жағдайда өсіруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Культивациялау, жасанды жағдайда өсіру – өсіп келе жатқан өсімдіктер, дәнді дақылдар, өсімдік жасушалары, ұлпалар, микроорганизмдер, жануарлар немесе мүшелер. 2. Әзербайжан: becərmə, süni şəraitdə becərmə 3. Қырғыз: өстүрүү, жасалма шарттарда өстүрүү 4. Өзбек: etishtirish, sun`iy sharoitda etishtirish 5. Түрік: emeli şertlerde ösdürip ýetişdirmek, ösdürip ýetişdirmek 6. Ағылшын: cultivation 7. Испан: cultivo 8. Неміс: Anbau 9. Француз: cultivation 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі культивирование сөзін бұрын термин ретінде бекітілмегендіктен, культивациялау, жасанды жағдайда өсіру деп алуға болады. | +5 |
43. | культивируемое сырье | мәдени өсірілетін өсімдік шикізаты | культивируемое сырьемәдени өсірілетін өсімдік шикізатыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мәдени өсірілетін өсімдік шикізаты – мәдени шикізатқа астық пен оны өңдеу өнімдері де кіреді. 2. Әзербайжан: becərilən bitki xammalı 3. Қырғыз: ösümdük çiyki zat 4. Өзбек: madaniy o`simlik xom ashyosi 5. Түрік: ösdürilip ýetişdirilen ösümlik çig maly 6. Ағылшын: cultivated raw materials 7. Испан: materias primas cultivadas 8. Неміс: angebaute Rohstoffe 9. Француз: matières premières cultivées 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі культивируемое сырье сөзін бұрын термин ретінде мәдени өсірілетін өсімдік шикізаты деп алуға болады. | -4 |
44. | легкоплавкость стекла | шынының жеңіл балқуы | легкоплавкость стеклашынының жеңіл балқуыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Шынының жеңіл балқуы – енгізуге арналған ерітінділерді тұрақтандыру бір мезгілде бірқатар технологиялық әдістерді қолдану арқылы жүзеге асады. 2. Әзербайжан: şüşənin yüngül əriməsi 3. Қырғыз: айнектин жеңил эриши 4. Өзбек: shishaning engil erishi 5. Түрік: aýnanyň ýeňil eremegi 6. Ағылшын: fusibility of glass 7. Испан: fusibilidad del vidrio 8. Неміс: Schmelzbarkeit von Glas 9. Француз: fusibilité du verre 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі легкоплавкость стекла сөзін бұрын термин ретінде бекітілмегендіктен шынының жеңіл балқуы деп алуға болады. | 0 |
45. | лечение комбинированное | үйлестірілген ем | лечение комбинированноеүйлестірілген емСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кешенді емдеу – Аралас - емдеудің екі түрлі әдісін қолдану (мысалы, операциялық және сәулелік; операциялық және химиотерапия; сәулелік терапия және химиотерапия). Кешенді емдеу-емдеудің барлық үш әдісін (сәулелік, хирургиялық, химиотерапия) қолдануды білдіреді. 2. Әзербайжан: kompleks müalicə 3. Қырғыз: комплекстүү дарылоо 4. Өзбек: мураккаб даволаш 5. Түрік: kapsamlı tedavi 6. Ағылшын: combined treatment 7. Испан: tratamiento combinado 8. Неміс: behandlung kombiniert 9. Француз: traitement combiné 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігінің 2004 жылғы 28 маусымдағы N 510 бұйрығы. Туберкулезбен ауыратын науқастарды кешендік емдеуде бақыланатын химиотерапия негізгі әдіс болып табылады 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі лечение комбинированное сөзін кешенді емдеу дегеннен гөрі «комбинированное» сөздіктерде «аралас» деп аударылады, ал «кешенді» сөзі «комплексный» деп аударылатындықтан , аралас емдеу деген дұрыс болар еді деп ойлаймыз. | -5 |
46. | анионное поверхностно-активное вещество | анионды беткей белсенді зат | анионное поверхностно-активное веществоанионды беткей белсенді затСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Анионды беттік белсенді зат – карбон қышқылдары мен синтетикалық май қышқылдарының тұздары. Олар судағы ерітінділерде диссоциацияланып, беттік белсенділікті тудыратын аниондар (теріс зарядты иондар) түзетін қосылыстар. 2. Әзербайжан: anion mübadiləsi filtri 3. Қырғыз: аниондук беттик активдүү зат 4. Өзбек: anion sirt faol moddasi 5. Түрік: anyonik yüzey aktif madde 6. Ағылшын: anionic surfactant 7. Испан: tensioactivo aniónico 8. Неміс: anionisches Tensid 9. Француз: tensioactif anionique 10. Бекітілген нұсқасы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Мемлекеттік терминология комиссиясының 2006 жылғы үшінші отырысында вещество-заттек деп бекітілген термин. 11. Заңнамадағы қолданысы: 12.Ұсыныстар: Сөздердің тіркесуі ескермей аударылған тіркес. Алшақ тұрып қабысқан тіркес деп айтуға да келмес. Вещь-зат, вещество-заттек деп аударылады. Ұсынылатын нұсқа: анионное поверхностно-активное вещество – бетбелсенді анионзаттек | -4 |
47. | брызгоунос | тамшылардың шашырауы | брызгоуностамшылардың шашырауыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тамшылардың шашырауы – аэрозоль арқылы қолданылатын препаратты ағзаға енгізудегі бөлшектердің мөлшері. 2.Әзербайжан: sprey burun 3. Қырғыз: спрей-мурун 4. Өзбек: purkagich-burun 5. Түрік: sprey burun 6. Ағылшын: spray-nose 7. Испан: nariz de aerosol 8. Неміс: Sprühnase 9. Француз: nez de pulvérisation 10. Бекітілген нұсқасы: 11. Заңнамадағы қолданысы: 12.Ұсыныстар. Бүркінді, шашыранды, бүркін тамшылары деген аудармасы бар брызг сөзін тек тамшы деп ұсыну дұрыс емес деп санаймыз. Себебі тамшы/капляның аудармасы. Капля пен брыгзының арасы жер мен көктей. Ұсынылатын нұсқа: брызгоунос - бүркінтарту | 0 |
48. | зуд | қышу, қышып дуылдау | зудқышу, қышып дуылдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қышу (лат. pruritus) – әртүрлі себептерден (химиялық заттардың, бактериялардың, паразиттердің әсерінен) пайда болатын терінің кез келген бөлігіндегі тітіркену, күйдіру және қышынудың жағымсыз сезімі. 2.Әзербайжан: qaşınma 3. Қырғыз: кычышуу 4. Өзбек: qichishish 5. Түрік: kaşıntı 6. Ағылшын: itching 7. Испан: Comezón 8. Неміс: Juckreiz 9. Француз: démangeaison 10. Бекітілген нұсқасы: 11. Заңнамадағы қолданысы: 12.Ұсыныстар. Зудтың қышу екенін білеміз, қышып дуылдау деген зуд/тың белгілі бір дәрежесі, себебі қаншалықты дәрежеде дуылдау/дуылдамауға қатысты түрлі мағына, тіркесте әрқилы сөз, тіркес қолдана бере аламыз. Дегенмен тек дуылдау сөзін (қышу қарқынына қарамастан) қалдыруды ұсынып отырмыз. Қышу/чесание сөзінің орнына жұмсалатын сөз ретінде қалмақ. Ұсынылатын нұсқа: зуд - дуылдау | +8 |
49. | игла для шприцов | шприцтерге арналған инелер | игла для шприцовшприцтерге арналған инелерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шприцтерге арналған инелер – поршеньмен қуыс аяқталған цилиндр түріндегі шприцтің тарылатын конусына орнатылатын инелер. Шприцтерге арналған инелердің екі негізгі түрі қолданылады: қуыс (шприцтермен инъекция үшін, сынамаларды алу, үлгілерді тасымалдау үшін) және хирургиялық (тігу үшін). 2.Әзербайжан: şpris iynəsi 3. Қырғыз: шприц ийнеси 4. Өзбек: shprits ignasi 5. Түрік: şırınga iğnesi 6. Ағылшын: syringe needle 7. Испан: aguja de jeringa 8. Неміс: Spritzennadel 9. Француз: aiguille de seringue 10. Бекітілген нұсқасы: 11. Заңнамадағы қолданысы: 12.Ұсыныстар: Иненің шприцке арналғаны түсінікте, семантикасынан анықталды, сондықтан артық сөзді алып тастап, соңғы кездегі терминтүзудегі өнімді қолды ұстанып біріккен термин ұсынуды жөн санаймыз. Ұсынылатын нұсқа: игла для шприцов - шприцине | +4 |
50. | масло жирное | майлы май | масло жирноемайлы майСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Майлы май – тығыз біртекті консистенцияның массалары немесе майлы сұйықтықтар әдетте сарғыш, сирек жасыл немесе қызыл-қызғылт сары, жағымды иіс пен дәм. Майлы май – бұл майлы дақылдардан алынатын және негізінен (95-97 %) органикалық қосылыстардан, глицерин мен май қышқылдарының күрделі эфирлерінен тұратын өнімдер. Көне славян тілінен * mazslo, одан басқа сөздермен қатар шыққан: ежелгі орыс сөзі, славян тілінен - май (ежелгі грек сөзі ἔλαιον), орыс сөзі - май, украин сөзі - масло, беларусь сөзі - masla, болгар сөзі - maslo , maslo, словен сөзі, чех сөзі - máslo, словак сөзі - maslo, поляк сөзі – masłoшыққан деген тұжырым бар. Славян сөзі - * mazslo - мазат етістігінен, осыдан зәйтүн, батпақ, сондай-ақ, сөз - батпақ, «батпақты жер, батпақ» деген сөз туындады деген көзқарас бар. Славян тілінен шыққан * žirъ, басқа сөздермен қатар, сөздер шыққан: шіркеу славян сөзі май (ежелгі грек сөзі - νομή), орыс сөзі, украин сөзі - май, болгар сөзі - май "май, шошқа майы, желу», серб , хорват сөзі žír (zhȋra) «жүйрек», словен сөзі žȋr «жүйрек, тамақ», чех сөзі žír «тамақ, тамақтандыру», словак сөзі žír «тамақ», поляк сөзі żyr, żer «тамақ, тамақ, жем». Тірі сөзден шығуы мүмкін нұсқа бар (тойға ұқсас - ішу). Лиден бұған сөздердің мағыналарындағы сәйкессіздікті ескере отырып қарсылық білдіреді. Ол * žirъ және žiti-ді ажыратып, біріншісін армянның gēr «майлы, құнарлы», гректің χοῖρος «шошқа» сөзімен салыстырады. Бұл гипотеза алдыңғыға қарағанда ықтималдығы аз. Эндзелиннің көзқарасы назар аударарлық, оған сәйкес славян сөзі - май өмірмен байланысты, бірақ литва сөзін одан ажырату керек - gyrà «квас», gýrė «отбасылық мереке», латыш сөзі - dzīras, dzi ^ рас. «мейрам, бинге», қайсы байланысады, одан әрі, guzzle. Сөздің мағынасы: «тамақ, тамақ» славян сөзінің тірі сөзбен байланысын семіз, май сөздерімен жасайды. 2.Әзірбайжан: yağlı yağ 3. Қырғыз: майлуу май 4. Өзбек: yog`li yog` 5. Түрік: yağlı yağ 6. Ағылшын: fatty oil 7. Испан: aceite graso 8. Неміс: fettes Öl 9. Француз: huile grasse 10. Бекітілген нұсқасы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Мемлекеттік терминология комиссиясының 2007 жылғы 17-сәуірде масло/май нұсқасында он екі түрінде (масло арахисовое/масло гвоздичное/масло горчичное/масло канифольное/масло касторовое/масло пихтовое/масло сосновое/масло флотационное - жержаңғақ майы/қалампыр майы/қыша майы/шайыршық майы/үпілмәлік майы/самырсын майы/қарағай майы/байыту майы) бекітілген термин. 11. Заңнамадағы қолданысы: 12.Ұсыныстар: Медицина саласына қатысты май сөзі алынған. Басқа тілге аударылғанда «жейтін май» деген мағынада аударылған, себебі «бутерброт» деген май жағылған нан дегенді білдіретіні белгілі. Ал өзге сөзбен тіркескен кезде ол «жанармай» күйінде аударылған. Майды болашақта «айыру үшін» жейтін түрін МАЙ, ал жағармай күйін қосымша сөзбен біріктіріп жазуды ұсынамыз. Бұл тәсіл терминтүзу жолына етене енеді деген пікірдеміз. Ұсынылатын нұсқа: масло жирное - майлы май/қомды май/семіз май/ | +8 |
51. | авитаминоз | авитаминоз, дәруменсіздік | авитаминозавитаминоз, дәруменсіздікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәруменсіздік – ағзадағы дәруменнің жетіспеушілігінен пайда болатын дерт. Оның негізгі емі – дұрыс тамақтану мен дәрумен қабылдау. 2. Әзербайжан: vitaminoz 3. Қырғыз: витаминоз 4. Өзбек: vitaminoz 5. Түрік: vitamin eksikliği 6. Ағылшын: beriberi 7. Испан: avitaminosis 8. Неміс: Avitaminose 9. Француз: béribéri 10. Бекітілген нұсқасы- авитаминоз-дәруменсіздік (2005 ж. ) 11. Заңнамадағы қолданысы жоқ. 12. Ұсыныстар. Дәруменсіздік – ағзаға дәрумен жетпеу, дәруменге сұраныс, мұқтаждықтың пайда болуы. Осы мағынаны «дәрсуменсіреу» деген сөз нақтырақ береді. Қазақ көп уақыт етпен, сүтпен қоректенбегенде «ақсырады, қызылсырады» деген, яғни осы аспен баратын дәрумендердердің жетіспегені туралы айтып отыр. Сол секілді «сусырады» деген сөзді ауырып жатқан адамға қаратып «сусырап жатыр» деп қолданады. Бұл жердегі медициналық ақпараттарды ескере отырып дәруменсіздіктің орнына «дәруменсіреу» сөзін қолданған дұрыс деп ойлаймыз. | +8 |
52. | антимикробный | микробқа қарсы (антимикробты) | антимикробныймикробқа қарсы (антимикробты)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Микробқа қарсы (антимикробты) – микроорганизмдерді жою немесе олардың өсуін тоқтату. 2. Әзербайжан: antimikrobiyal 3. Қырғыз: микробго каршы 4. Өзбек: antimikrobiyal 5. Түрік: antimikrobiyal 6. Ағылшын: antimicrobial 7. Испан: antimicrobiano 8. Неміс: antimikrobiell 9. Француз: antimicrobien 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – дәрілік заттардың ұтымды пайдаланылуына бағалау жүргізу қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2019 жылғы 6 мамырдағы № ҚР ДСМ-67 бұйрығы. Дәрілік заттарды тағайындаудың негізділігіне мониторинг жүргізу үшін пайдаланылуының неғұрлым жоғары клиникалық және экономикалық әсері бар басым топтары және оларды бағалау индикаторлары айқындалады. Басым топтарға мыналар жатады: 1) қымбат тұратын; 2) көп мөлшерде пайдаланылатын; 3) микробқа қарсы; 12.Ұсыныстар. Орыс тіліндегі «анти» сөзінің баламасы «қарсы» түрінде орныққан әрі терминжасамдық белсенділігінің жоғарылығын ескере отырып, «микробқа қарсы» деп аударылуын қолдаймын | +13 |
53. | вакуумное выпаривание, упаривание | вакуумдық буландыру | вакуумное выпаривание, упариваниевакуумдық буландыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Вакуумдық буландыру – сұйықтық толтырылған контейнердегі қысымның нәтижесінде, сұйықтық буының қысымы төмен түсіп, әдеттегіден төмен температурада буландыру процесі. 2. Әзербайжан: vakuum buxarlanma 3. Қырғыз: вакуум буусу 4. Өзбек: vakuum bug`lanish 5. Түрік: vakum buharlaşması 6. Ағылшын: vacuum evaporation 7. Испан: evaporación al vacío 8. Неміс: vakuumverdampfung 9. Француз: évaporation sous vide 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі нұсқасымен салыстыра отырып, «вакуумдық буландыру» деп аудару орынды деп санаймыз. | +12 |
54. | электрофорез | электрфорез | электрофорезэлектрфорезСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Электрфорез (ионофорез) – бұл физиотерапия әдісі. Бұл әдісте дәрі-дәрмек дене тініне терінің зақымдалмаған терісі арқылы тұрақты электр тогымен (гальваникалық ток) енгізіледі. Электрофорез 1802 жылдан бастап емдік әдіс ретінде қолданылады. Этимологиясы: көне грек тілінен электро- + phoresis φορέω «ауыстыру») 2. Әзербайжан: elektroforez 3. Қырғыз: электрофорез 4. Өзбек: elektroforez 5. Түрік: elektroforez 6. Ағылшын: electrophoresis 7. Испан: cataforesis 8. Неміс: Elektrophorese 9. Француз: électrophorèse 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, электрфорез нұсқасын қолдаймыз. | +14 |
55. | жаропонижающее средство (-а) | қызу түсіретін дәрі; қызу басатын дәрі | жаропонижающее средство (-а)қызу түсіретін дәрі; қызу басатын дәріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қызу түсіретін (басатын) құрал – дене қызуы кезінде қызуды басуға арналған дәрілік құралдар. 2. Әзербайжан: antipiretik qulluq 3. Қырғыз: антипиретиктер 4. Өзбек: antipiretik vosita 5. Түрік: antipiretik ajan 6. Ағылшын: antipyretic agent 7. Испан: antipirético 8. Неміс: Fiebermittel 9. Француз: antipyrétique 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі «жаропонижающее средство (-а)» сөзіндегі «средствоны» – «дәрілер» деп алған дұрыс. Ұлттық ұғымда (қолданыста) «қызуы басылды» нұсқасы норма ретінде орныққан. Нақтылық үшін бір ғана нұсқасын нормалау тиімді, яғни «қызуды басатын дәрілер» болады. | +8 |
56. | желатин | желатин | желатинжелатинСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Желатин – (Француз т. gélatine «желатин, студень (тағам атауы)» шығу тегі латын сөзі: gelatus – «мұздатылған» мағынасындағы етістік) түссіз немесе сарғыштау реңкті, аздап ылғалдандырылған коллаген белок, жануарлардың жалғастырушы ткандерінен қайта өңдеу арқылы жасалған өнім. 2. Әзербайжан: jelatin 3. Қырғыз: желатин 4. Өзбек: jelatin 5. Түрік: jelatin 6. Ағылшын: gelatin 7. Испан: gelatina 8. Неміс: Gelatine 9. Француз: gélatine 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы – «Арнайы экономикалық аймақтар құру мақсаттарына сәйкес келетiн қызмет түрлерi бойынша өздерi өндiретiн тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердiң) тiзбесiн бекiту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 13 мамырдағы №703 қаулысына өзгеріс пен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 29 желтоқсандағы №916 қаулысы. «Альбуминдерді қоса алғанда, желатин және желатин туындылары» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз | +14 |
57. | железистые волоски | безді түктер | железистые волоскибезді түктерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Безді түктер – секреторлық белсенділігі бойынша сипатталатын, көптеген өсімдік жапырақтарының эпидермисінің көп жасушалы өсінділері. 2. Әзербайжан: dəmir tüyləri 3. Қырғыз: бездүү түктөр 4. Өзбек: glandular tuklar 5. Түрік: glandüler kıllar 6. Ағылшын: glandular hairs 7. Испан: pelos glandulares 8. Неміс: pelos glandulares 9. Француз: poils glandulaires 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: «безді түктер» қолдаймыз. | +14 |
58. | железистые пятна | безді дақтар | железистые пятнабезді дақтарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Безді дақтар – қарапайым экскреторлық түзілімдер. 2. Әзербайжан: dəmir ləkələr 3. Қырғыз: бездүү тактар 4. Өзбек: glandular dog`lar 5. Түрік: glandüler köpekler 6. Ағылшын: glandular spots 7. Испан: manchas glandulares 8. Неміс: drüsenflecken 9. Француз: taches glandulaires 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар. қолдаймыз. | +13 |
59. | желудочек сердца | жүрек қарыншасы | желудочек сердцажүрек қарыншасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жүрек қарыншасы – оң және сол жақ болып бөлінетін жүрек қуысы. 2. Әзербайжан: ürək mədəcikləri 3. Қырғыз: жүрөк карынчасы 4. Өзбек: yurak qorinchasi 5. Түрік: kalbin ventrikülü 6. Ағылшын: ventricle of the heart 7. Испан: Ventrículo 8. Неміс: Ventrikel 9. Француз: ventricule 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы – Бейіндер бойынша жоғары мамандандырылған медициналық көмек түрлерін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2013 жылғы 23 желтоқсандағы № 750 бұйрығы. «Жүрекшенің сол жақ қарыншасын кесу, деструкциялау және алып тастау 61. 37.61 Пульсациялық баллонды импланттау 62. 37.76 Трансфеноздық...» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
60. | желудочно-кишечный тракт | асқазан-ішек жолы | желудочно-кишечный трактасқазан-ішек жолыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Асқазан-ішек жолдары – өңеш, асқазан, ішектер, жоғарғы және төменгі асқазан-ішек жолдары. 2. Әзербайжан: mədə-bağırsaq traktına 3. Қырғыз: ашказан-ичеги тракты 4. Өзбек: oshqozon-ichak trakti 5. Түрік: gastrointestinal sistem 6. Ағылшын: gastrointestinal tract 7. Испан: tracto gastrointestinal 8. Неміс: magen-Darm-Trakt 9. Француз: le tractus gastro-intestinal 10. Бекітілген нұсқасы- большая кривизна желудка- асқазанның үлкен иіні (2017 ж); гаустры ободочной кишки - жиекішек қампаймалары (2017 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы - Жіті ішек инфекцияларымен, сальмонеллезбен, іш сүзегімен және қылаумен сырқаттанушылықтың алдын алу жөніндегі санитариялық-эпидемияға қарсы (профилактикалық) іс-шараларды ұйымдастыру және жүргізу бойынша санитариялық-эпидемиологиялық ережесі мен нормаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2011 жылғы 1 шілдедегі № 442 бұйрығы. «Жалпы ережелер... 5) иерсиниоз – интоксикация белгілерімен және асқазан-ішек жолдары, бауыр, буындар, кейде басқа органдардың зақымдануымен сипатталатын антропоноздар тобындағы жіті инфекциялық ауру» түрінде қолданылған 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
61. | фермент | фермент | ферментферментСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фермент – (лат. fermentum "ұйытқы"), немесе энзимдер (грек. ζύμη, ἔνυυμον "ашытқы"), өсімдіктер мен жануарлар жəне микроағзалар жасушаларынан бөлінетін белок тектес, ағзадағы биохимиялық реакцияларды шапшаңдататын қабілеті бар зат. 2. Әзербайжан: ferment 3. Қырғыз: энзим 4. Өзбек: ferment 5. Түрік: enzim 6. Ағылшын: the enzyme 7. Испан: enzima 8. Неміс: Enzym 9. Француз: enzyme 10. Бекітілген нұсқасы - Катализ ферментативный ферменттік өршу (2006 ж). 11. Заңнамадағы қолданысы – Дәрілік препараттардың құрамына кіретін әсер етуші заттарды ескере отырып, оларды рецептісіз және рецепт бойынша босатылатын дәрілік препараттардың санаттарына жатқызу қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 6 қаңтардағы № ҚР ДСМ-4 бұйрығы. С09А ангиотензин-I-түрлендіретін фермент тежегіштері. 12. Ұсыныстар: Бекітілген терминдердегі және заңнамадағы қолданысы бойынша фермент нұсқасы ұсынылады. | +14 |
62. | желчегонное средство | өт айдайтын құрал | желчегонное средствоөт айдайтын құралСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өт айдайтын құрал (Өт айдайтын дәрілер) – өт түзілуін және оның ұлтабарға құйылуын үдететін дәрі-дәрмектер 2. Әзербайжан: ödqovucu olduğunu vasitə 3. Қырғыз: холеретикалык каражат 4. Өзбек: xoleretik vosita 5. Түрік: cholagogue 6. Ағылшын: choleretic agent 7. Испан: remedio colerético 8. Неміс: choleretisches Mittel 9. Француз: Cholagogue 10. Бекітілген нұсқасы – желчь-өт (1996 ж): лекарственное средство-дәрілік құрал (2021 ж): 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: Орыс тіліндегі «средство» нұсқасының мағынасы құрал емес, дәрі-дәрмекке саяды. Сондықтан, тікелей аударма емес, мағыналық сәйкестікке бейімдеп «өт айдайтын дәрі-дәрмек» деп алған дұрыс деп ойлаймыз. | 0 |
63. | желчегонный | өт айдайтын | желчегонныйөт айдайтынСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өт айдау – дәрі-дәрмектер арқылы өт түзілуін және оның ұлтабарға құйылуын үдету. 2. Әзербайжан: xoleraz 3. Қырғыз: холеретикалык 4. Өзбек: xoleretik 5. Түрік: koleretik 6. Ағылшын: choleretic 7. Испан: colagogo 8. Неміс: gallentreibend 9. Француз: cholagogue 10. Бекітілген нұсқасы- желчь-өт (1996 ж). 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +11 |
64. | желчные кислоты | өт қышқылдары | желчные кислотыөт қышқылдарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өт қышқылдары – адам мен жануарлардың бауырында холестериннен пайда болатын стероидты монокарбон қышқылдары. 2. Әзербайжан: öd turşuları 3. Қырғыз: өт кислоталары 4. Өзбек: o`t kislotalari 5. Түрік: safra asitleri 6. Ағылшын: bile acids 7. Испан: ácidos biliares 8. Неміс: Gallensäure 9. Француз: acide biliaire 10. Бекітілген нұсқасы – желчь-өт (1996 ж); борная кислота-бор қышқылы (1996 ж); 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
65. | жидкая лекарственная форма | сұйық дәрілік форма | жидкая лекарственная формасұйық дәрілік формаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сұйық дәрілік форма (түр) – ерітіндідегі еріткіштердің қосылыстары. Сұйық дәрілік формалар дәріханаларда жасалатын 60% дәрі-дәрмектерін құрайды. 2. Әзербайжан: maye dərman forması 3. Қырғыз: суюк дозалоо формасы 4. Өзбек: suyuq Dozaj shakli 5. Түрік: sıvı dozaj formu 6. Ағылшын: liquid dosage form 7. Испан: forma medicinal líquida 8. Неміс: flüssige Darreichungsform 9. Француз: forme posologique liquide 10. Бекітілген нұсқасы- дайын дәрілік форма(2006 ж). 11. Заңнамадағы қолданысы – дәрілік препараттар мен медициналық бұйымдарды дайындауға лицензиясы бар, дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың айналысы саласындағы субъектілердің дәрілік препараттар мен медициналық бұйымдарды дайындау қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 20 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-286/2020 бұйрығы. «Масса немесе масса-көлем тәсілі бойынша дайындау кезіндегі сұйық дәрілік препараттардың, сондай-ақ жақпа майлардың құрамындағы жекелеген дәрілік препараттардың рұқсат етілген ауытқулары пайыз түріндегі концентрациясына емес, сол дәрілік затқа кіретін заттың жазылып берілген массасына осы қосымшаның 7, 9-тармақшаларына сәйкес анықталады» түрінде қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +6 |
66. | загустители | қоюлатқыштар | загустителиқоюлатқыштарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоюлатқыштар – сұйықтықтың басқа қасиеттерін айтарлықтай өзгертпестен, оның тұтқырлығын арттыратын зат. 2. Әзербайжан: qatılaşdırıcılar 3. Қырғыз: кою 4. Өзбек: qalinlashtiruvchi moddalar 5. Түрік: koyulaştırıcılar 6. Ағылшын: thickeners 7. Испан: espesantes 8. Неміс: Verdickungsmittel 9. Француз: épaississant 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – «Сырттай және кешкі оқыту нысандарында білім алуға жол берілмейтін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің мамандықтары мен біліктіліктерінің тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2010 жылғы 8 ақпандағы № 40 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2019 жылғы 5 қыркүйектегі № 398 бұйрығы. «Антидетонаторлар, антиоксиданттар, шайыртүзуші тежегіштер, қоюлатқыштар, даттануға қарсы заттар және мұнай өнімдеріне (бензинді қоса алғанда) немесе мұнай өнімдері сияқты мақсаттарда пайдаланылатын басқа да сұйықтарға қосылатын өзге де дайын қоспалар» нұсқасында қолданылған 12. Ұсыныстар: қоюлатқыш дегеннен гөрі «қойылтқыш» нұсқасы ықшам айтылады және «сұйылтқыш» деген антониміне сәйкес келеді. | +12 |
67. | зажим хирургический | хирургиялық қысқыштар | зажим хирургическийхирургиялық қысқыштарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Хирургиялық қысқыштар – қан тоқтату, тіндерді, дене мүшелерін немесе хирургиялық инелерді ұстау және бекіту құралы. Олардың қатарына тамырларды уақытша қысатын, ішек-қарынға арналған қысқыштар, тіндерді бекіткіш, ине ұстағыш, іскектер (пинцеттер) және т.б. жатады. 2. Әзербайжан: cərrahi clamping 3. Қырғыз: хирургиялык кысуу 4. Өзбек: jarrohlik qisqich 5. Түрік: cerrahi kelepçe 6. Ағылшын: surgical clamp 7. Испан: abrazadera quirúrgica 8. Неміс: chirurgische Klemme 9. Француз: agrafe chirurgicale 10. Бекітілген нұсқасы- иглы хирургические-хирургиялық инелер (2021ж) 11. Заңнамадағы қолданысы – «хирургиялық қысқыштар» нұсқасы жоқ, алайда «хирургиялық құралдар», «хирургиялық жиынтық» т.б. түрлері қолданыста бар. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +8 |
68. | зажимы фиксационные | бекіткіш қысқыштар | зажимы фиксационныебекіткіш қысқыштарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бекіткіш қысқыштар – плевраның өкпе плеврэктомиясы және декортиканиясын жасауға арналған қысқаш, көптеген пирамидалық тісшелері бар. 2. Әзербайжан: sıxaclar təsbit 3. Қырғыз: бекитүүчү клиптер 4. Өзбек: fiksaj qisqichlari 5. Түрік: tutma klipsleri 6. Ағылшын: fixing clamps 7. Испан: abrazaderas de fijación 8. Неміс: halteklammern 9. Француз: clips de fixation 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: -кіш қосымшасын қайталамас үшін, «бекіту қысқыштары» нұсқасын ұсынамыз. | +14 |
69. | здравница | сауықтыратын орын | здравницасауықтыратын орынСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сауықтыратын орын – емдеу және демалу үшін жабдықталған мекеме. 2. Әзербайжан: tibb ocağı 3. Қырғыз: сулуулук 4. Өзбек: sihatgoh 5. Түрік: sağlık merkezi 6. Ағылшын: health resort 7. Испан: balneario 8. Неміс: Heilstätte 9. Француз: sanatorium 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +7 |
70. | здравохранение | денсаулық сақтау | здравохранениеденсаулық сақтауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Денсаулық сақтау – азаматтардың денсаулығын сақтауға бағытталған медициналық, әлеуметтiк-экономикалық, саяси және өзге де шаралар жиынтығы. 2. Әзербайжан: sagird qiz usagi 3. Қырғыз: ден соолук 4. Өзбек: sog`liqni saqlash 5. Түрік: sağlık koruması 6. Ағылшын: health care 7. Испан: salud 8. Неміс: gesundheit 9. Француз: santé 10. Бекітілген нұсқасы – здоровье –денсаулық (2019ж) 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамаларда кеңінен қолданыс тапқан. Мысалы: "Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі Қоғамдық денсаулық сақтау комитетінің аумақтық бөлімшелерінің құрылтай құжаттарына өзгерістер енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Қоғамдық денсаулық сақтау комитеті төрағасының міндетін атқарушының 2017 жылғы 06 сәуірдегі № 2-НҚ бұйрығының күші жойылды деп тану туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2018 жылғы 25 маусымдағы № 135-НҚ бұйрығы 12. Ұсыныстар: қолдаймыз | +14 |
71. | зубная боль | тіс ауруы | зубная больтіс ауруыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тіс ауруы – тіске қатысты ауру түрі. 2. Әзербайжан: diş ağrısı 3. Қырғыз: тиш оорусу 4. Өзбек: tish og`rig`i 5. Түрік: diş ağrısı 6. Ағылшын: toothache 7. Испан: dolor de muelas 8. Неміс: Zahnschmerzen 9. Француз: mal de dents 10. Бекітілген нұсқасы- болезнь острая – жіті ауру (2021 ж). 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз | +14 |
72. | изолировать (больного) | (ауруды) оқшаулау | изолировать (больного)(ауруды) оқшаулауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. (ауруды) оқшаулау – (Изоляция; франц isolation – оқшаулау, жекелеу инфекцияның одан әрі таралуының алдын алу мақсатында науқастарды, сондай-ақ инфекциялық ауруға күдікті адамдарды олардың айналасындағы адамдардан бөлуге (ажыратуға) бағытталған эпидемияға қарсы іс-шара. 2. Әзербайжан: izolyasiya (xəstə) 3. Қырғыз: бөлүү (оорулуу) 4. Өзбек: izolyatsiya (kasal) 5. Түрік: izole etmek (hasta) 6. Ағылшын: isolate (the patient) 7. Испан: aislar (enfermo) 8. Неміс: isolieren (Patient) 9. Француз: isoler (malade) 10. Бекітілген нұсқасы – жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы – «Қазақстан Республикасының шекарасы мен аумағын санитарлық тұрғыдан қорғау» туралы Санитарлық-эпидемиологиялық ережелер мен нормаларды бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министінің 2004 жылғы 30 наурыздағы N 297 бұйрығы. «Диагнозын анықтап, артынан ауруханаға жатқызу үшін ауруды жедел түрде уақытша оқшаулауды» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +7 |
73. | истекший (срок) | өткен, өтіп кеткен (мерзім) | истекший (срок)өткен, өтіп кеткен (мерзім)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өткен, өтіп кеткен (мерзім) – жарамдылық мерзімі шектеулі заттардың уақытының өтіп кеткендігіне қатысты ұғым. Медицинада фармацевтика саласында жиі қолданылады. 2. Әзербайжан: bitmiş (müddət) 3. Қырғыз: мөөнөтү (мөөнөтү) 4. Өзбек: muddati (muddati) 5. Түрік: süresi dolmuş (son tarih) 6. Ағылшын: expired (term) 7. Испан: caducado (plazo) 8. Неміс: abgelaufene (frist) 9. Француз: délai (expiré) 10. Бекітілген нұсқасы - бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы - Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың айналысы саласындағы субъектілердің өз иелігіндегі жарамсыз болып қалған, жарамдылық мерзімі өткен дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды, жалған және Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес келмейтін басқа да дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды жою қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2020 жылғы 27 қазандағы №ҚР ДСМ-155/2020 бұйрығы. «1-тарау. Жалпы ережелер 1. Осы Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың айналысы саласындағы субъектілердің өз иелігіндегі жарамсыз болып қалған, жарамдылық мерзімі өткен дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды, жалған және Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес келмейтін басқа да дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды жою қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 7 шілдедегі Кодексінің 250-бабының 4-тармағына сәйкес әзірленді және жарамсыз болып қалған, жарамдылық мерзімі өткен дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды, жалған және Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес келмейтін басқа да дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды жою тәртібін айқындайды» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі коммерческое предприятие сөзін заңнамадағы көрсеткішін басшылыққа ала отырып, коммерциялық кәсіпорын деп аудару орынды деп санаймыз. | +14 |
74. | метод выкатывания | илеу әдісі | метод выкатыванияилеу әдісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Илеу әдісі – май негізіндегі суппозиторийлерді дайындау әдісі. 2. Әзербайжан: yuvarlanan üsul 3. Қырғыз: жылдыруу ыкмасы 4. Өзбек: chiqish usuli 5. Түрік: yuvarlama yöntemi 6. Ағылшын: rolling out method 7. Испан: método de despliegue 8. Неміс: roll-out-Methode 9. Француз: méthode de déploiement 10. Бекітілген нұсқасы – метод-әдіс (1992 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы – жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +7 |
75. | концентрат | концентрат | концентратконцентратСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Концентрат (ерітінді) – жоғары концентрациялы ерітінді, әдетте сұйылту жолымен тікелей қолдануға дайын ерітіндіні алу үшін пайдаланылады (қажетті төмен концентрацияға дейін). 2. Әзербайжан: şəhərim 3. Қырғыз: концентрат 4. Өзбек: konsentrat 5. Түрік: konsantre 6. Ағылшын: concentrate 7. Испан: concentrado 8. Неміс: konzentrat 9. Француз: concentrat 10. Бекітілген нұсқасы – мазь-концентрат- концентрат жақпамай (2021 ж). 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
76. | медико-технические требования | медициналық-техникалық талаптар, медицина-техникалық талаптар | медико-технические требованиямедициналық-техникалық талаптар, медицина-техникалық талаптарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Медициналық-техникалық талаптар – медициналық техника мен медициналық мақсаттағы бұйымдардың қауіпсіздігіне қойылатын талаптар. 2. Әзербайжан: tibbi və texniki tələblər 3. Қырғыз: медициналык-техникалык талаптар 4. Өзбек: tibbiy-texnik talablar 5. Түрік: tıbbi ve teknik gereksinimler 6. Ағылшын: medical and technical requirements 7. Испан: requisitos médicos y técnicos 8. Неміс: medizinische und technische Anforderungen 9. Француз: exigences médico-techniques 10. Бекітілген нұсқасы – доказательная медицина - дәлелді медицина (2021 ж); техническая задача – техникалық міндет (2020 ж); анализ требований-талаптарды талдау (2021 ж); 11. Заңнамадағы қолданысы – «Медициналық техника мен медициналық мақсаттағы бұйымдардың қауіпсіздігіне қойылатын талаптар» техникалық регламентін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 7 маусымдағы № 529 Қаулысы. «Медициналық техника мен медициналық мақсаттағы бұйымдардың қауіпсіздігіне қойылатын талаптар» техникалық регламенті» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: Ықшамдылық үшін медицина-техникалық талаптар деп қолданылса, оның мазмұндық мәніне нұқсан келтірмейді. қолдаймыз. | +13 |
77. | межклеточные пространства | жасушааралық кеңістіктер | межклеточные пространстважасушааралық кеңістіктерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жасушааралық кеңістіктер – негізгі реттеуші жүйенің (эндокрин, иммундық, жүйке) өзара қатынасы жүзеге асатын орын. 2. Әзербайжан: hüceyrələrarası fəzalar 3. Қырғыз: клеткалар аралык мейкиндиктер 4. Өзбек: hujayralararo joylar 5. Түрік: hücrelerarası boşluk 6. Ағылшын: intercellular spaces 7. Испан: espacios intercelulares 8. Неміс: Interzellularraum 9. Француз: espace intercellulaire 10. Бекітілген нұсқасы- пространство-кеңістік (2020 ж); 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +12 |
78. | межмолекулярное воздействие | молекулааралық әсер | межмолекулярное воздействиемолекулааралық әсерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Молекулааралық әсер –жасушада, органда және тұтастай алғанда денеде өмірлік маңызды функцияларды жүзеге асыруда маңызды рөл атқарады. Тірі жүйелердегі өзара әрекеттесудің әмбебап тасымалдаушылары әртүрлі химиялық құрылымы мен молекулалық массасы бар биомолекулалар болып табылады 2. Әзербайжан: intermolekulyar təsir 3. Қырғыз: молекулалар аралык таасир 4. Өзбек: intermolekulyar ta`sir 5. Түрік: moleküller arası maruziyet 6. Ағылшын: intermolecular impact 7. Испан: exposición intermolecular 8. Неміс: intermolekulare Wirkung 9. Француз: exposition intermoléculaire 10. Бекітілген нұсқасы – вяжущее действие –тұтқыр әсер (2020 ж); 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +13 |
79. | мензурка | мензурка | мензуркамензуркаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мензурка – (Еуропа химиктері латын тіліндегі «мензура» – «өлшем» сөзінен жасаған ғылыми термин) өлшеуіш ыдыс, сұйықтықтың мөлшерін білуге және өлшеп келесі ыдысқа құюға арналған химиялық өлшеуіш ыдыс. 2. Әзербайжан: mənzurka 3. Қырғыз: мензурка 4. Өзбек: menzurka 5. Түрік: beher 6. Ағылшын: beaker 7. Испан: probeta graduada 8. Неміс: Becher 9. Француз: éprouvette graduée 10. Бекітілген нұсқасы - бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – ауыл шаруашылығы өндірісіне агрохимиялық қызмет көрсетудің заттай нормаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 20 желтоқсандағы №1636 Қаулысы. «1000 мл шүмекті фарфор саптыаяқ дана 5 70 1000 мл тұтқалы полипропилен мензурка» түрінде қолданылған. 12. Ұсыныстар: Терминнің табиғатында дыбыстық жағынан да, мағыналық жағынан да қазақ тілінен алыс тұрғаны байқалады, сондықтан өлшемін анықтау құралы ретінде «өлшемдеуіш» нұсқасын ұсынамыз. | +12 |
80. | меристема | түзілу ұлпасы | меристематүзілу ұлпасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Түзілу ұлпасы – жасушалардың көбеюіне қатысатын өсімдік ұлпасының түрі. 2. Әзербайжан: şəhərim 3. Қырғыз: меристема 4. Өзбек: meristema 5. Түрік: meristem 6. Ағылшын: meristem 7. Испан: meristema 8. Неміс: Meristem 9. Француз: méristème 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: түзілу ұлпасын қолдаймыз. | +8 |
81. | мерная колба | өлшегіш колба | мерная колбаөлшегіш колбаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өлшегіш колба – өте нақты көлемдегі ерітінділерді және сұйылтылған ерітінділерді дайындау үшін қолданылатын өлшегіш құрал. Бір колба тек бір көлемге сәйкес болады. 2. Әзербайжан: ölçülü kolba 3. Қырғыз: көлөмдүү колба 4. Өзбек: o`lchov shishasi 5. Түрік: ölçüm şişesi 6. Ағылшын: measuring flask 7. Испан: matraz de medición 8. Неміс: Meßkolben 9. Француз: fiole jaugée 10. Бекітілген нұсқасы- пылемер-шаңөлшегіш (2020 ж); колба (2021 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +8 |
82. | место аппликации | аппликация орны | место аппликацииаппликация орныСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аппликация орны (неміс тіліндегі «Applikation», шығу тегі латинның «applicatio», яғни «жалғау; бейімділік» мағынасындағы сөз. Арғы индоевропа тілінде ad- «жанында» + plicāre «қаттап қою, орау» мағынасын білдірген) - терапиялық әсер етуді және дәрілік препаратты қажет ететін денедегі орын, ол жерге емдік зат қойылады. 2. Әзербайжан: aplikasiyanın yeri 3. Қырғыз: колдонмо жайгашкан жер 4. Өзбек: dastur joyi 5. Түрік: uygulama yeri 6. Ағылшын: place of application 7. Испан: lugar de aplicación 8. Неміс: ort der Applikation 9. Француз: lieu d`application 10. Бекітілген нұсқасы – анестезия аппликационная- аппликациялы анестезия (2021 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
83. | мета-анализ | мета-талдау | мета-анализмета-талдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мета-талдау – бұл бір медициналық әрекетті бірнеше клиникалық зерттеулерден өткізіп, оның қорытындыларын біріктіріп, сандық талдау жүргізу. 2. Әзербайжан: meta-analiz 3. Қырғыз: мета-анализ 4. Өзбек: meta-tahlil 5. Түрік: meta analiz 6. Ағылшын: meta-analysis 7. Испан: metanálisis 8. Неміс: meta-Analyse 9. Француз: une méta-analyse 10. Бекітілген нұсқасы – векторный анализ-векторлық талдау(2021 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
84. | метаболизм | метаболизм | метаболизмметаболизмСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Метаболизм деп тірі ағзада өтетін барлық химиялық реакциялардың жиынын айтамыз. Грек тілінен metabole-өзгеріс, қайта құру дегенді білдіреді. 2. Әзербайжан: metabolizm 3. Қырғыз: зат алмашуу 4. Өзбек: metabolizm 5. Түрік: metabolizm 6. Ағылшын: metabolism 7. Испан: metabolismo 8. Неміс: Metabolismus 9. Француз: métabolisme 10. Бекітілген нұсқасы – бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
85. | метаболиты | метаболиттер | метаболитыметаболиттерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Метаболиттер – (грек. μεταβολίτης, metabolítes)-кез-келген қосылыстардың метаболизм өнімдері. Метаболиттер бастапқы, қайталама, аралық (одан әрі биотрансформацияға ұшырайтын) және соңғы, одан әрі биотрансформацияға ұшырамайтын және организмнен несеппен, нәжіспен, термен, шығарылатын ауамен және т. б. бөлінетін болады. 2. Әзербайжан: metabolitlər 3. Қырғыз: метаболиттер 4. Өзбек: metabolitlar 5. Түрік: metabolitler 6. Ағылшын: metabolites 7. Испан: metabolitos 8. Неміс: Metaboliten 9. Француз: métabolites 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасында қолдануға рұқсат етiлген өсiмдiктердi қорғау кұралдарының тіркелуiн сынауларын жүргізудің, мемлекеттік тiркеудiң және қайта тiркеудiң ережелерiн бекiту туралы Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлiгiнің 1999 жылғы 30 желтоқсандағы N 226 бұйрығы. «Пестицидтердiң тiркеулiк сынауларын жүргiзу үшiн өсiмдiктердi қорғау құралдарын өндiрушi фирма (бұдан әрi - Тiркелушi) пестицидтiң тәжiрибелiк партиясын, әсер етушi заттарының талдау стандарттарын және қажет болған жағдайда – метаболиттерiнiң стандарттары» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
86. | метод in vitro | in vitro әдісі | метод in vitroin vitro әдісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Іn vitro (с лат. — «шыны ішінде») әдісі – латын тілінен шыққан термин. Бұл организмнен тыс, пробирка ішінде, қоректік ортада немесе кез-келген басқа жасанды ортада жүзеге асырылатын әдіс. 2. Әзербайжан: in vitro üsulu 3. Қырғыз: ыкмасы in vitro 4. Өзбек: in vitro usuli 5. Түрік: in vitro yöntem 6. Ағылшын: in vitro method 7. Испан: método in vitro 8. Неміс: in-vitro-Methode 9. Француз: méthode in vitro 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – In vitro диагностикасы үшін медициналық бұйымдарға клиникаға дейінгі (клиникалық емес) зерттеулер, клиникалық зерттеулер, клиникалық-зертханалық сынаулар жүргізу қағидаларын, сондай-ақ клиникаға дейінгі және клиникалық базаларға қойылатын талаптарды бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2018 жылғы 2 сәуірдегі № 142 бұйрығы. 1) тармақшасына сәйкес әзірленді және Іn vіtro диагностикасы үшін дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарға клиникаға дейінгі (клиникалық емес) зерттеулер, клиникалық зерттеулер, медициналық бұйымдарға клиникалық-зертханалық сынау жүргізу тәртібін айқындайды 12. Ұсыныстар: Батыс және түркі халықтарының тіліндегі қолданысы бұл терминнің халықаралық мәртебесін айқындай түседі, сондықтан қазақ тілінде де осылай қабылдануын қолдаймыз. | +13 |
87. | метод in vivo | in vivo әдісі | метод in vivoin vivo әдісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. In vivo (лат. – «жандық ішінде») әдісі – яғни «тірі организм ішінде» немесе «жасуша ішінде» деген мағына береді. Бұл тұрғыдан ол Іn vitro-ға қарсы мәнде қолданылады да, эксперименттің жануарлар ішінде жасалатынын білдіреді. 2. Әзербайжан: in vivo metodu 3. Қырғыз: ыкмасы in vitro 4. Өзбек: in Vivo usuli 5. Түрік: in vivo yöntem 6. Ағылшын: in vivo method 7. Испан: método in vivo 8. Неміс: in-vivo-Methode 9. Француз: méthode in vivo 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасында аллергологиялық және иммунологиялық көмек көрсетуді ұйымдастыру стандартын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2017 жылғы 26 маусымдағы № 446 бұйрығы. «3) арнайы аллергодиагностика (бұдан әрі – ААД) – in vivo (әр түрлі әдістермен адам организміне аллергендер енгізу арқылы) және in vitro (зертханалық жағдайда) жүргізілетін аллергиялық аурулардың патогенезінде әсер ететін әр түрлі аллергендерге сезімталдықты анықтау» мағынасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +13 |
88. | механическая прочность таблеток | таблеткалардың механикалық беріктігі | механическая прочность таблетоктаблеткалардың механикалық беріктігіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Таблеткалардың механикалық беріктігі – орау, тасу, сақтау секілді механикалық әсерлер кезінде бүлінбей сақталуы үшін қажетті таблеткалардың сапалық дәрежесі 2. Әзербайжан: tabletin mexaniki gücü 3. Қырғыз: таблеткалардын механикалык бекемдиги 4. Өзбек: tabletkalarning mexanik kuchi 5. Түрік: tabletlerin mekanik mukavemeti 6. Ағылшын: mechanical strength of tablets 7. Испан: resistencia mecánica de las tabletas 8. Неміс: mechanische Festigkeit der Tabletten 9. Француз: résistance mécanique des comprimés 10. Бекітілген нұсқасы: каркасная таблетка-каркасты таблетка (2021ж); механическое расщепление -механикалық ыдырату (2016ж); прочность-беріктік (2021 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
89. | механические излучатели | механикалық сәуле шашыратқыштар | механические излучателимеханикалық сәуле шашыратқыштарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Механикалық сәуле шашыратқыштар – жарық, жылу немесе дыбыс энергиясын таратқыш. Механикалық эмитенттерде ағынның кинетикалық энергиясын (сұйықтық немесе газ) акустикалық энергияға түрлендіру ағынның (сиренаның) мезгіл-мезгіл үзілуі нәтижесінде пайда болады. 2. Әзербайжан: mexaniki emitentlər 3. Қырғыз: механикалык эмитенттер 4. Өзбек: mexanik emitentlar 5. Түрік: mekanik yayıcılar 6. Ағылшын: mechanical radiators 7. Испан: emisores mecánicos 8. Неміс: mechanische Strahler 9. Француз: émetteurs mécaniques 10. Бекітілген нұсқасы- механическое расщепление -механикалық ыдырату (2016ж); лучеиспускательная способность-сәуле шығару қабілеті (2021ж); 11. Заңнамадағы қолданысы- "2011-2013 жылдарға арналған аудандық бюджет туралы" 2010 жылғы 28 желтоқсандағы N 27/2-IV шешімге өзгерістер енгізу туралы Шығыс Қазақстан облысы Бесқарағай аудандық мәслихатының 2011 жылғы 30 қыркүйектегі N 34/4-IV шешімі. Жеке және заңды тұлғалардың азаматтық, қызметтік қаруының (аңшылық суық қаруды, белгі беретін қаруды, ұңғысыз атыс қаруын, механикалық шашыратқыштарды...» нұсқасында кездеседі. 12. Ұсыныстар: «сәуле шашу» тіркесі тіліміздің қолданысында бар, сондықтан термин ретіндегі жасалымы да сәтті шыққан деп есептейміз. Қолдаймыз. | +4 |
90. | механические примеси | механикалық қоспалар | механические примесимеханикалық қоспаларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Механикалық қоспалар – кез-келген қатынаста араласып, салқындағанда жеке кристалдар түзетін балқыған металдар. Механикалық қоспалар (шаң, сүзгіш бөлшектер және басқалар қосалқы материалдар және т. б.) тек қана дәрілік заттар, сонымен қатар олардың дәрілік формаларында болады. Инъекциялық ерітінділерде механикалық қоспалардың болуы әсіресе қауіпті. Механикалық қоспалардың болмауының белгілі бір кепілі – санитарлық-техникалық және технологиялық нормалардың сақталуы. 2. Әзербайжан: mexaniki qatışıqlar 3. Қырғыз: механикалык аралашмалар 4. Өзбек: mexanik aralashmalar 5. Түрік: mekanik safsızlıklar 6. Ағылшын: mechanical impurities 7. Испан: impurezas mecánicas 8. Неміс: mechanische Verunreinigungen 9. Француз: impureté mécanique 10. Бекітілген нұсқасы- механическое расщепление -механикалық ыдырату (2016ж);вредные примеси-зиянды араласпалар (2006ж) 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +10 |
91. | механические ткани | механикалық ұлпалар | механические тканимеханикалық ұлпаларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Механикалық ұлпалар тіректік қызмет атқарады және жел, жаңбырға төтеп беріп, органдардағы жасушалар мен ұлпаларды, орган бөліктерін біріктіреді. 2. Әзербайжан: mexaniki toxuma 3. Қырғыз: механикалык кездемелер 4. Өзбек: mexanik mato 5. Түрік: mekanik kumaşlar 6. Ағылшын: mechanical fabrics 7. Испан: telas mecánicas 8. Неміс: mechanische Stoffe 9. Француз: tissus mécaniques 10. Бекітілген нұсқасы- механическое расщепление -механикалық ыдырату (2016ж); 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +6 |
92. | микробиологическая стабильность | микробиологиялық тұрақтылық | микробиологическая стабильностьмикробиологиялық тұрақтылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Микробиологиялық тұрақтылық - жарамдылық мерзімі ішінде дәрілік заттың сипаттама талаптары шегінде сақтау қабілеті. 2. Әзербайжан: mikrobioloji sabitlik 3. Қырғыз: микробиологиялык туруктуулук 4. Өзбек: mikrobiologik barqarorlik 5. Түрік: mikrobiyolojik stabilite 6. Ағылшын: microbiological stability 7. Испан: estabilidad microbiológica 8. Неміс: mikrobiologische Stabilität 9. Француз: stabilité microbiologique 10. Бекітілген нұсқасы- стабильность социальная-әлеуметтiк тұрақтылық (2019ж) 11. Заңнамадағы қолданысы –"Консервілер, пресервілер қауіпсіздігіне қойылатын талаптар" техникалық регламентін бекіту туралы және Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 15 қарашадағы № 1201 Қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 31 наурыздағы № 189 қаулысымен... микроағзалардың санын азайтатын және микробиологиялық тұрақтылыққа кепілдік беретін және алты градус Цельсийден жоғары емес және төмен ... 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
93. | микробное загрязнение | микробтық ластану | микробное загрязнениемикробтық ластануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Микробтық ластану – адам (жануарлар) денсаулығына қауіптілігі жоғары микроорганизмдердің, адамдар арасында ауру таратуға себепші болуы мүмкін сыртқы ортадағы жансыз заттарға (мысалы, азық-түлік, тұрмыстық заттар, мед.құрал-саймандар, дәрілік препараттар) түсуі. 2. Әзербайжан: mikrob mayalanma 3. Қырғыз: микробдук сиңирүү 4. Өзбек: mikrobial ekish 5. Түрік: mikrobiyal tohumlama 6. Ағылшын: microbial contamination 7. Испан: inseminación microbiana 8. Неміс: mikrobielle Kontamination 9. Француз: diffusion microbienne 10. Бекітілген нұсқасы- выделение культуры клеток-микроб өсінін алу (2006ж) 11. Заңнамадағы қолданысы – Солтүстік Қазақстан облысының су объектілерінің су қорғау аймақтары мен белдеулерін белгілеу туралы Солтүстік Қазақстан облысы әкімдігінің 2007 жылғы 28 мамырдағы N 123 қаулысы. 6) зираттарды, мал қорымдарын, ассенизация талабын, сүзгі талабын, сүрлем орларын, жер беті мен астының микробтық ластану қауіпі бар мал шаруашылығы мен құс шаруашылығы кәсіпорындарын және басқа да объектілерді орналастыруға; 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +11 |
94. | многократное выпаривание | көп қайтара буландыру | многократное выпариваниекөп қайтара буландыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көп қайтара буландыру – сұйықтықты бірнеше кезекпен орналасқан буландырғыш қондырғыда буландыру. 2. Әзербайжан: dəfələrlə buxarlanma 3. Қырғыз: көп бышыруу 4. Өзбек: bir necha bug`lanish5. Түрік: çoklu buharlaştırma6. Ағылшын: multiple evaporation7. Испан: evaporación múltiple8. Неміс: wiederholtes Verdampfen9. Француз: évaporation multiple 10. Бекітілген нұсқасы- выпаривание-буландыру (2021ж) 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +7 |
95. | многосекционная горелка | көп секциялы шілтер | многосекционная горелкакөп секциялы шілтерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көп секциялы шілтер – Көбіне үш секциядан, яғни үш жұмыс режимінен тұратын қыздырғыш. Фармацевтикада дәрілерді қыздыруда қолданылады. 2. Әзербайжан: multi-seksiyalı məşəl 3. Қырғыз: көп бөлүктүү жаздыргыч 4. Өзбек: ko`p qismli Burner 5. Түрік: çok bölümlü brülör 6. Ағылшын: multi-section burner 7. Испан: quemador de sección múltiple 8. Неміс: mehrteiliger Brenner9. Француз: brûleur multi-section 10. Бекітілген нұсқасы – бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: негізінен қыздыру қызметін атқаратын құрал, сондықтан «шілтер» сөзі бұл жерге сәйкес келмейді. Оның орнына «қыздырғыш» деп алған дұрыс секілді. | -1 |
96. | многослойная таблетка | көп қабатты таблетка | многослойная таблеткакөп қабатты таблеткаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көп қабатты таблетка - физикалық-химиялық қасиеттері бойынша басқа дәрілік формаларға сәйкес келмейтін дәрілік заттарды біріктіруге, белгілі бір уақыт аралығында дәрілік заттардың әсерін ұзартуға және олардың сіңу ретін реттеуге мүмкіндік беретін таблетка түрі. 2. Әзербайжан: çoxqatlı tablet 3. Қырғыз: катмарлуу таблетка4. Өзбек: ko`p qatlamli plans5. Түрік: çok katmanlı tahetblet6. Ағылшын: multi-layer tablet7. Испан: tableta multicapa 8. Неміс: mehrschichtige Tablette 9. Француз: tablette multicouche 10. Бекітілген нұсқасы – многослойная обмотка-көпқабатты орама (2004 ж); каркасная таблетка-каркасты таблетка (2021 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +8 |
97. | мозольный пластырь | мүйізгек жапсырмасы | мозольный пластырьмүйізгек жапсырмасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Күс пластыры – денедегі кішігірім жарақат немесе күс пен сүйелге жапсыратын пластырь. 2. Әзербайжан: beyin plitəsi 3. Қырғыз: мээ патч 4. Өзбек: miya gipsi 5. Түрік: mısır yama6. Ағылшын: corn patch 7. Испан: parche de callo8. Неміс: мозольный Pflaster9. Француз: plâtre de maïs 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +11 |
98. | морфологические поражения | морфологиялық зақымданулар | морфологические пораженияморфологиялық зақымдануларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Морфологиялық зақымдану – тістердің қалыпты зақымдану белгілері. Тістің патологиялық зақымдануының морфологиялық көріністері, эстетикалық және функционалдық бұзылыстар. Қатты тіс тіндерінің жоғалуы, негізінен, стоматологиялық тәждің анатомиялық түрін өзгертуге және тіс жолдарының пайда болуына әкеледі.. 2. Әзербайжан: morfoloji lezyonlar 3. Қырғыз: морфологиялык жаралар 4. Өзбек: morfologik lezyonlar 5. Түрік: morfolojik lezyonlar 6. Ағылшын: morphological lesions 7. Испан: lesiones morfológicas 8. Неміс: morphologische Läsionen 9. Француз: lésions morphologiques 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- Стационарлық көмек көрсету қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 29 қыркүйектегі № 761 бұйрығы. «N06.7. Анықталған морфологиялық зақымдану қабаттасқан оқшауланған протеинурия» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +13 |
99. | мочеприемник | несеп жинағыш | мочеприемникнесеп жинағышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Несеп жинағыш – әртүрлі себептермен уақытша немесе тұрақты түрде қалыпты зәр шығаруы әрекеті мүмкін емес адамдарда және жатқан науқастарда зәрді талдауға немесе тұрақты қабылдауға арналған ыдыс (резервуар). 2. Әзербайжан: sidik kisəsi 3. Қырғыз: сийдик алуучу 4. Өзбек: siydik qabul qiluvchisi 5. Түрік: idrar alıcı 6. Ағылшын: urinal 7. Испан: urinario 8. Неміс: Urinal 9. Француз: Urinal 10. Бекітілген нұсқасы – бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: несеп жинағыш . | +9 |
100. | мутность раствора | ерітіндінің лайлығы | мутность раствораерітіндінің лайлығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ерітіндінің лайлығы – ерітінді мөлдірлігінің төмендігін сипаттайтын көрсеткіш. 2. Әзербайжан: palçıq bulanıqlıq3. Қырғыз: эритменин булуттуулугу4. Өзбек: eritmaning loyqaligi 5. Түрік: çözeltinin bulanıklığı6. Ағылшын: turbidity of the solution7. Испан: turbidez de la solución8. Неміс: trübung der Lösung9. Француз: turbidité de la solution 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі коммерческое предприятие сөзін заңнамадағы көрсеткішін басшылыққа ала отырып, коммерциялық кәсіпорын деп аудару орынды деп санаймыз. | +6 |
101. | мягкие лекарственные формы | жұмсақ дәрілік түрлер, жұмсақ дәрілер | мягкие лекарственные формыжұмсақ дәрілік түрлер, жұмсақ дәрілерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жұмсақ дәрілік түрлер – теріге жағатын дәрінің бір түрі. Оның құрамына шипалық заттар және әр түрлі майлар кіреді. 2. Әзербайжан: yumşaq dərman formaları3. Қырғыз: жумшак дозалоо формалары 4. Өзбек: yumshoq dozalash shakllari5. Түрік: yumuşak dozaj formları6. Ағылшын: soft dosage forms 7. Испан: formas medicinales suaves 8. Неміс: milde Darreichungsformen9. Француз: formes posologiques douces 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 11 қаңтардағы №26 Қаулысы. Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2016 жылғы 27 қаңтардағы №31 қаулысымен күші жойылды. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +4 |
102. | нанокапсула | нанокапсула | нанокапсулананокапсулаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Нанокапсула – полимерлі, липидті немесе оның ішкі қуысын қоршап тұрған басқа қабықтан тұратын нанобөлшек 2. Әзербайжан: nanokapsula 3. Қырғыз: нанокапсула 4. Өзбек: nanocapsula 5. Түрік: nanokapsül 6. Ағылшын: nanocapsule 7. Испан: nanocápsula 8. Неміс: nanokapsel9. Француз: nanocapsule 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз («нанокапсула» терминінің құрамындағы екі сөз де қазір сол қалпында қолданыста жүр). | +11 |
103. | нанокапсулирование | нанокапсулану | нанокапсулированиенанокапсулануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Нанокапсулалау - сұйық немесе газ тәрізді заттардың, яғни инкапсуляттың микрондық бөлшектерінің қабығына салу процесі. 2. Әзербайжан: nanokapsullaşdırma3. Қырғыз: нанокапсуляция 4. Өзбек: nanocapsulation5. Түрік: nanokapsülasyon6. Ағылшын: nanocapsulation7. Испан: nanocapsulación8. Неміс: nanokapselung9. Француз: nanocapsulation 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +3 |
104. | наркотические средства | есірткі құралдар | наркотические средстваесірткі құралдарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Есірткі құралдар – БДСҰ-ның анықтауы бойынша, ауру сезгіштікті жоятын химиялық есірткі. Термин әдетте есiрткi анальгетиктер деп аталған апиыны бар заттарға немесе опиоидтарға жатады. 2. Әзербайжан: narkotik vasitələr 3. Қырғыз: баңги заттар 4. Өзбек: giyohvand moddalar 5. Түрік: narkotik ilaçlar6. Ағылшын: narcotic drugs 7. Испан: estupefaciente 8. Неміс: Narkotika9. Француз: stupéfiants 10. Бекітілген нұсқасы – бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасының есірткі құралдарды қажетсіну нормалары туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 30 маусым №979 Қаулысы 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +4 |
105. | наружное применение | сыртқа қолдану | наружное применениесыртқа қолдануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сыртқа қолдану – алдын ала жергілікті әсерге есептелген дәрілік заттарды теріге және шырышты қабықтарға қолдануды, көзге және құлаққа тамызуды айтады. 2. Әзербайжан: xarici tətbiq 3. Қырғыз: сырткы колдонуу 4. Өзбек: tashqi foydalanish 5. Түрік: dış mekan kullanımı 6. Ағылшын: external use 7. Испан: aplicación exterior 8. Неміс: äußerliche Anwendung 9. Француз: application extérieure 10. Бекітілген нұсқасы- 2021 жылы бекітілген термин 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2021 жылғы 29 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-138 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2021 жылғы 29 желтоқсанда № 26221 болып тіркелді 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +10 |
106. | наружные лекарственные формы | сырт тәндік дәрілік түрлер; сыртқа қолданатын дәрі түрлері; сырттық дәрілер | наружные лекарственные формысырт тәндік дәрілік түрлер; сыртқа қолданатын дәрі түрлері; сырттық дәрілерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сырт тәндік дәрілік түрлер – тәнге сырттан енгізілетін дәрі түрлері. 2. Әзербайжан: xarici dərman formaları 3. Қырғыз: сырткы дозалоо формалары 4. Өзбек: tashqi dozalash shakllari 5. Түрік: dış dozaj formları 6. Ағылшын: external dosage forms 7. Испан: formas medicinales externas 8. Неміс: äußere Darreichungsformen 9. Француз: formes posologiques externes 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- 12. Ұсыныстар: «сырт тәндік» тіркесінің түсінігі ауыр және «форма» сөзі дәрінің ішуге қолайлы пішініне қатысты қолданылып тұр. Сондықтан, «сыртайғы дәрілік пішін» деген сөзді ұсынамыз. | +1 |
107. | настой, настойка | тұнба, тұндырма | настой, настойкатұнба, тұндырмаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұнба, тұндырма – реакция нәтижесінде бір немесе бірнеше құраушының қиын еритін қосылыстарға айналуы. Тұнба алу немесе оны тұндыру химиялық технология мен анализ жасау ісіндегі ең көп тараған әдіс. 2. Әзербайжан: infüzyon, tincture 3. Қырғыз: инфузия, настойка 4. Өзбек: infuzion, damlamasi 5. Түрік: infüzyon, tentür 6. Ағылшын: infusion, tincture 7. Испан: infusión, tintura8. Неміс: infusion, Tinktur 9. Француз: infusion, teinture 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы - Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігінің Фармация, фармацевтика және медицина өнеркәсібі комитеті төрағасының 2003 жылғы 25 қыркүйектегі №136 бұйрығы. «... галендік және жаңа галендік дәрілік заттарды (тұнбаларды, сұйық экстракттарды, адонизидті және басқаларын) мөлшерлейді» нұсқасында қолданылған. Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-шаралардың үлгілі тізімін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрінің 2013 жылғы 12 маусымдағы №162-ө бұйрығы. «...құрамында (шоғырлау сыйымдылығы, тұндырмалар, суды аэрациялау үшін имараттар мен құрылғылар, пестицидтерді ұстап қалу үшін экрандар) кіші резервті сыйымдылық...» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
108. | метод диспергирования | ұнтақтау әдісі | метод диспергированияұнтақтау әдісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Диспергирлеу немесе ұнтақтау әдісі (лат. dispersio-шашырау), эмульсия, эмульсия (лат. emulgeo-сауу, шығару) - қатты заттарды немесе сұйықтықтарды ұсақтау, нәтижесінде ұнтақтар, суспензиялар, эмульсиялар алу әдісі. 2. Әзербайжан: sürtüşdürmək3. Қырғыз: дисперсия ыкмасы 4. Өзбек: tarqatish usuli 5. Түрік: dispersiyon yöntemi6. Ағылшын: dispersion method 7. Испан: método de dispersión8. Неміс: dispergierverfahren 9. Француз: méthode de dispersion 10. Бекітілген нұсқасы- метод-әдіс (1992 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қатты затты ұнтақтау, ұсақтау мақсатында қолданылатын әдіс болғандықтан, ұнтақтау-ұсақтау әдісі деуге болады. | +12 |
109. | натуральный сок | табиғи сөл, шырын | натуральный соктабиғи сөл, шырынСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи шырын-сығу арқылы жеуге жарамды және піскен көкөністерден, жемістерден, жидектерден алынған сусын. Табиғи шырындар нәресте кезінен бастап адамның рационына енеді. Витаминдермен қаныққан, сұйықтықпен оңай сіңірілетін шай, кофе, содаға пайдалы балама ретінде диета кезінде жеңіл тамақтанудың немесе толық тамақтанудың орнына тұтынылады; 4 айдан бастап балаларды тамақтандыру үшін ұсынылады; аурулардың алдын алу және емдеу үшін тағайындалады (кешенді терапияның бөлігі ретінде), денені тазарту. 2. Әзербайжан: təbii şirə 3. Қырғыз: табигый шире 4. Өзбек: tabiiy sharbat 5. Түрік: doğal meyve suyu 6. Ағылшын: natural juice 7. Испан: jugo natural 8. Неміс: natureller Saft 9. Француз: jus naturel 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +6 |
110. | нашатырно-анисовые капли | мүсәтірлі-анис тамшылары | нашатырно-анисовые каплимүсәтірлі-анис тамшыларыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мүсәтірлі-анис тамшылары – анис тамшылары - экспекторант және қабынуға қарсы әсері бар аралас препарат.. 2. Әзербайжан: ammonyak-Anis düşür 3. Қырғыз: нашатыр-анис тамчылары 4. Өзбек: ammiak va anis tomchilari 5. Түрік: amonyak-anason damlaları 6. Ағылшын: ammonia-anise drops 7. Испан: gotas de amoníaco-anís 8. Неміс: ammoniak-Anis-Tropfen 9. Француз: gouttes d`ammoniaque-anis 10. Бекітілген нұсқасы- нашатырь-мүсәтір (2006 ж); капли для носа-мұрынға арналған тамшы (2021 ж); масло анисовое-анис майы (2021 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +10 |
111. | нашатырный спирт | мүсәтір спирті | нашатырный спиртмүсәтір спиртіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мүсәтір спирті – аммиак-аммоний гидроксидінің сулы ерітіндісі, өткір иісі бар түссіз мөлдір сұйықтық. Ол дәрі ретінде және тұрмыстық қажеттіліктер үшін қолданылады. 2. Әзербайжан: ammonyak spirt 3. Қырғыз: аммиак 4. Өзбек: ammiak 5. Түрік: amonyak 6. Ағылшын: ammonia 7. Испан: hidrato de amonio8. Неміс: Ammoniakwasser9. Француз: ammoniaque 10. Бекітілген нұсқасы- абсолютный спирт -абсолютті спирт (2021 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы – алғашқы көмек көрсетуге арналған (автокөліктік) дәрі жиынтығының құрамын бекіту туралы Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау істері жөніндегі агенттігіyің Төрайымының 2000 жылғы 18 сәуірдегі N 225 бұйрығы. «5. Естен тану. Жаралыны жерге жатқызады, аяқтарын сәл көтеріп, мақтаға тамызылған мүсәтір спиртін иіскетеді» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
112. | неводные растворители | бейсу еріткіштер | неводные растворителибейсу еріткіштерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бейсу еріткіштер - судан басқа органикалық қосылыс болып табылмайтын еріткіш. Олар әдетте сыртқы қолдануға арналған: шырышты қабықтарды майлау, теріні сүрту, лосьондар, ингаляциялар, шаю, жуу, мұрын мен құлақ тамшылары. 2. Әзербайжан: qeyri-adi həlledicilər 3. Қырғыз: суусуз эриткичтер 4. Өзбек: yoddan hal qiluvchi 5. Түрік: sulu olmayan çözücüler 6. Ағылшын: non-aqueous solvents 7. Испан: solventes no acuosos 8. Неміс: nicht wasserbasierte Lösungsmittel 9. Француз: solvants non aqueux 10. Бекітілген нұсқасы- летучие растворители-ұшпалы еріткіштер (2021 ж) . 11. Заңнамадағы қолданысы - заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: «су емес еріткіштер» немесе «судан басқа еріткіштер» деп алған орынды деп санаймыз. | 0 |
113. | метод парафиновой пластинки | парафинді пластинка әдісі | метод парафиновой пластинкипарафинді пластинка әдісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гидрофобты бетті сулау әдісі (парафинді пластинка әдісі): сыналатын эмульсия тамшысын парафин қабатымен жабылған шыны пластинаға жаққанда, егер дисперсиялық орта май (в/М типті эмульсия) болса, тамшы жайылады және егер су болса, жайылмайды (м/В типті эмульсия). 2. Әзербайжан: parafin lövhəsi üsulu 3. Қырғыз: парафин плитасынын ыкмасы 4. Өзбек: parafin plitasi usuli 5. Түрік: parafin plakası yöntemi 6. Ағылшын: the paraffin plate method 7. Испан: método de placa de parafina 8. Неміс: methode der Paraffinplatte 9. Француз: méthode de la plaque de paraffine 10. Бекітілген нұсқасы- метод-әдіс (1992 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: «сусыз ерітінді» деп алған дұрыс деп ойлаймын. | +9 |
114. | недозированные лекарственные формы | дозаланбаған дәрілік түрлер | недозированные лекарственные формыдозаланбаған дәрілік түрлерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дозаланбаған дәрілік түрлер Дозаланбаған деп әрбір бірлікте әсер етуші заттың/заттардың дозасы жоқ дәрілік түрлер аталады. 2. Әзербайжан: dozajsız dərman formaları 3. Қырғыз: дозаланбаган дозалоо формалары 4. Өзбек: dozasiz Dozaj shakllari 5. Түрік: dozlanmamış dozaj formları 6. Ағылшын: undosed dosage forms 7. Испан: formas medicinales no dosificadas 8. Неміс: unterdosierte Darreichungsformen 9. Француз: formes posologiques non dosées 10. Бекітілген нұсқасы- глазные лекарственные формы көзге арналған дәрілік түрлер (2021ж ) 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +8 |
115. | неорганические лекарственные вещества | бейорганикалық дәрілік заттар | неорганические лекарственные веществабейорганикалық дәрілік заттарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бейорганикалық дәрілік заттар – хим. элементтердің өзара және бір-бірімен байланысуынан шығатын дәрілік заттар. 2. Әзербайжан: qeyri-üzvi dərman 3. Қырғыз: органикалык эмес дары заттар 4. Өзбек: noorganik dorivor moddalar 5. Түрік: inorganik tıbbi maddeler 6. Ағылшын: inorganic medicinal substances 7. Испан: sustancias medicinales inorgánicas 8. Неміс: anorganische Arzneimittel 9. Француз: substances médicinales inorganiques 10. Бекітілген нұсқасы- глазные лекарственные формы көзге арналған дәрілік түрлер (2021ж ) 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +10 |
116. | несгущенный сок | қоюланбаған сөл | несгущенный сокқоюланбаған сөлСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоюланбаған сөл – буландыру жолымен алынған концентрат. 2. Әзербайжан: qatılaşdırılmış şirəsi deyil 3. Қырғыз: бууланган шире эмес 4. Өзбек: siqilgan sharbat emas 5. Түрік: yoğunlaştırılmış meyve suyu değil 6. Ағылшын: not condensed juice 7. Испан: jugo no condensado 8. Неміс: nicht kondensierter Saft 9. Француз: jus non condensé 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар. қолдаймыз. | +8 |
117. | ножницы нейрохирургические | нейрохирургиялық қайшы | ножницы нейрохирургическиенейрохирургиялық қайшыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Нейрохирургиялық қайшы - нейрохирургиялық операциялар кезінде операциялық жараның тереңдігінде тіндерді бөлуге арналған қысқа кесетін бөліктері мен ұзын браншалары бар қайшылар. 2. Әзербайжан: qayçı, neyrocərrahiyə 3. Қырғыз: нейрохирургиялык кайчы 4. Өзбек: neyroxirurgik qaychi 5. Түрік: nöroşirürji makası 6. Ағылшын: neurosurgical scissors 7. Испан: tijeras neuroquirúrgicas 8. Неміс: schere, neurochirurgisch 9. Француз: ciseaux neurochirurgicaux 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
118. | носители лекарственных препаратов | дәрілік препараттарды тасымалдағыштар | носители лекарственных препаратовдәрілік препараттарды тасымалдағыштарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілік препараттарды тасымалдағыштар – дәрі-дәрмектерді жасау технологиясы, дәрі-дәрмектерді шығару механизмдері, тасымалдаушы ретінде қолданылатын матрицалардың түрлері, фармакокинетикалық және емдік қасиеттері бойынша жіктеуге болады. Жасау технологиясына сәйкес дәрілік тасымалдаушылар монолитті (матрицалық), резервуар (мембрана) және сорғы (осмотикалық) болып бөлінеді. 2. Әзербайжан: narkotik daşıyıcıları 3. Қырғыз: дары препараттарын алып жүрүүчүлөр 4. Өзбек: dori vositalari tashuvchilar 5. Түрік: ilaç taşıyıcıları 6. Ағылшын: carriers of medicines 7. Испан: portadores de medicamentos 8. Неміс: träger von Arzneimitteln 9. Француз: porteurs de médicaments 10. Бекітілген нұсқасы- имитациялық дәрілік препараттар - имитационные лекарственные препараты (2021 ж.). Тасымалдағыш-ұшақ - самолет-носитель (2020 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +5 |
119. | обезболивающее средство | ауырсынуды басатын дәрі | обезболивающее средствоауырсынуды басатын дәріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауырсынуды басатын құрал – ауыруды басу үшін қолданылатын дәрі-дәрмектер 2. Әзербайжан: deyil. 3. Қырғыз: ооруну басаңдатуучу каражат 4. Өзбек: anestezik 5. Түрік: ağrı kesici ilaç 6. Ағылшын: painkiller 7. Испан: anestésico 8. Неміс: Anästhetikum 9. Француз: analgésique 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +7 |
120. | обезвоживание водоотнимающим веществом | су тартқыш затпен (заттекпен) сусыздандыру | обезвоживание водоотнимающим веществомсу тартқыш затпен (заттекпен) сусыздандыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су тартқыш затпен (заттекпен) сусыздандыру – арнайы дәрі-дірмектерді қолдана отырып, организмдегі судың көлемін төмендету. 2. Әзербайжан: su keçirməyən maddələrlə susuzlaşdırma 3. Қырғыз: суусуздандыруучу зат 4. Өзбек: suv chiqaruvchi moddalar bilan suvsizlanish 5. Түрік: su giderici madde ile dehidrasyon 6. Ағылшын: dehydration with a water-removing substance 7. Испан: deshidratación por deshumidificación 8. Неміс: entwässerung mit wasserabweisendem Material 9. Француз: déshydratation par un agent hydrofuge 10. Бекітілген нұсқасы- сутартқыш – водоподъемник (1971-1981 жж.). сусыз заттек – безводное вещество (2021 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +8 |
121. | обсеменение микроорганизмами | микроорганизмдермен тұқымдану | обсеменение микроорганизмамимикроорганизмдермен тұқымдануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Микроорганизмдермен ластану - 1) сыртқы ортаның жансыз объектілеріне адам (жануарлар) денсаулығы үшін ықтимал қауіпті микроорганизмдердің түсуі (енгізілуі) (мысалы., азық-түлік, тұрмыстық заттар, бал. аурудың басқа адамдарға (жануарларға) берілу факторы бола алатын құралдар, дәрі-дәрмектер және т.б.). 2. Әзербайжан: mikroorqanizmlər tərəfindən əkilmə 3. Қырғыз: микроорганизмдер менен уулануу 4. Өзбек: mikroorganizmlar bilan urug`lantirish 5. Түрік: mikroorganizmalarla tohumlama 6. Ағылшын: contamination by microorganisms 7. Испан: inseminación por microorganismos 8. Неміс: kontamination durch Mikroorganismen 9. Француз: contamination par des micro-organismes 10. Бекітілген нұсқасы- желден ластану - загрязнение ветровое (2021 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 19 қазандағы №1327 Қаулысы. «... жемшөп қоспаларын өндіру және сақтау үшін, микроорганизмдермен, кірмен, реактивтермен, басқа ластану түрлерімен ластанудың алдын алу» 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +5 |
122. | обугливание | көмірлену | обугливаниекөмірленуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көмірлену - жоғары температураға ұшыраған кезде белгілі бір қатты заттардың толық жанбай қалуына қатысты химиялық процесі. Медицинада IV дәреже-өте жоғары температураға ұшыраған кезде тіндердің күйіп кетуі. Бұл теріні, бұлшықеттерді, сіңірлерді, сүйектерді зақымдайтын күйіктің ең ауыр түрі. 2. Әзербайжан: qarınqalanma 3. Қырғыз: күйүү 4. Өзбек: charring 5. Түрік: kömürleşme 6. Ағылшын: carbonization 7. Испан: carbonización 8. Неміс: Verkohlung 9. Француз: carbonisation 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +12 |
123. | общая биодоступность | жалпы биотиімділік | общая биодоступностьжалпы биотиімділікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жалпы биотиімділік - шығындар санын сипаттайтын негізгі көрсеткіш, яғни препараттың биотиімділігі неғұрлым жоғары болса, организм ассимиляциялау және пайдалану кезінде оның шығыны соғұрлым аз болады. 2. Әзербайжан: ümumi bioavailability 3. Қырғыз: жалпы биожеткиликтүүлүк 4. Өзбек: umumiy bioavailability 5. Түрік: genel biyoyararlanım 6. Ағылшын: general bioavailability 7. Испан: biodisponibilidad general 8. Неміс: allgemeine Bioverfügbarkeit 9. Француз: biodisponibilité totale 10. Бекітілген нұсқасы- общий план –жалпы көрініс (2021ж). 11. Заңнамадағы қолданысы-жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +4 |
124. | общая стоимость болезни | аурудың жалпы құны | общая стоимость болезниаурудың жалпы құныСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аурудың жалпы құны – кез-келген нозологиялық түрдегі ауруды емдеу кезінде барлық емдеу-диагностикалық шараларды жүргізуге байланысты қоғам, отбасы шеккен барлық шығындар (жиынтық құны). 2. Әзербайжан: xəstəliyin ümumi dəyəri 3. Қырғыз: оорунун жалпы наркы 4. Өзбек: kasallikning umumiy qiymati 5. Түрік: hastalığın toplam maliyeti 6. Ағылшын: the total cost of the disease 7. Испан: costo total de la enfermedad 8. Неміс: gesamtkosten der Krankheit 9. Француз: coût total de la maladie 10. Бекітілген нұсқасы - бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы - заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +2 |
125. | общеукрепляющее действие | жалпы қуаттандырушы әсер | общеукрепляющее действиежалпы қуаттандырушы әсерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жалпы қуаттандырушы әсер – дәрумендер, минералдар, микроэлементтер, қоректік заттар, өсімдік сығындылары, аминқышқылдары және кең спектрлі басқа препараттар арқылы ағзаға қуат беру. 2. Әзербайжан: möhkəmləndirici hərəkət 3. Қырғыз: жалпы бекемдөөчү аракет 4. Өзбек: restorativ ta`sir 5. Түрік: restoratif etki 6. Ағылшын: general strengthening effect 7. Испан: efecto restaurador 8. Неміс: stärkende Wirkung 9. Француз: action réparatrice 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +9 |
126. | объективный микрометр | объективті микрометр | объективный микрометробъективті микрометрСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Объективті микрометр - әрқайсысы 10 мкм немесе 0 01 ММ сәйкес келетін 100 бөліктен тұратын ұзындығы 1 мм сызғышы бар арнайы заттық шыны. Медицинада препарат жасушаларымен орналастырылған микроорганизмдерді оны бірдей үлкейту арқылы жасушаның мөлшерін өлшеуге болады. 2. Әзербайжан: obyektiv mikrometre 3. Қырғыз: объективдүү микрометр 4. Өзбек: ob`ektiv mikrometre 5. Түрік: objektif mikrometre 6. Ағылшын: objective micrometer 7. Испан: micrómetro objetivo 8. Неміс: objektiver Mikrometer 9. Француз: micromètre objectif 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
127. | однодозовая упаковка | бірдозалық орауыш, бір рет пайдаланатын орауыш | однодозовая упаковкабірдозалық орауыш, бір рет пайдаланатын орауышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бірдозалық орауыш, бір рет пайдаланатын орауыш – бұл бір рет пайдалануға арналған – қандай да бір тауарды өлшеп-орауға және кейіннен өткізуге арналған және қайта пайдалануға жарамсыз қаптама. 2. Әзербайжан: birdəfəlik qablaşdırma 3. Қырғыз: колдо болгон таңгак 4. Өзбек: bir martalik mahsulot 5. Түрік: tek kullanımlık ambalaj 6. Ағылшын: disposable packaging 7. Испан: embalaje desechable 8. Неміс: Einwegverpackung 9. Француз: emballage jetable 10. Бекітілген нұсқасы- аэрозольді орауыш - аэрозольная упаковка (2021 ж.). жоғары бір реттік доза - высшая разовая доза (2021 ж 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қысқаша «бір реттік орауыш» деп алуға болады. | +3 |
128. | онкогенность | онкогендік (қатерлі ісік туғызу қабілеті) | онкогенностьонкогендік (қатерлі ісік туғызу қабілеті)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Онкогендік (қатерлі ісік туғызу қабілеті) – (грек. ὄγοος – түйін, ісік, өсу және ген), ісіктүзілу процесінің дамуына жауап беретін мутациялар, гендер тобы (онкогенез). 2. Әзербайжан: Onkologiya 3. Қырғыз: онкогендүүлүк 4. Өзбек: onkogenlik 5. Түрік: onkojenite 6. Ағылшын: oncogenicity 7. Испан: oncogenicidad 8. Неміс: onkogenität 9. Француз: oncogénicité 10. Бекітілген нұсқасы- протоонкоген – протоонкоген (2019 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі коммерческое предприятие сөзін заңнамадағы көрсеткішін басшылыққа ала отырып, коммерциялық кәсіпорын деп аудару орынды деп санаймыз. | +13 |
129. | опий | апиын, көкнәр | опийапиын, көкнәрСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Апиын, көкнәр – есірткі түрлері 2. Әзербайжан: opiy 3. Қырғыз: апийим 4. Өзбек: opiy 5. Түрік: afyon 6. Ағылшын: opium 7. Испан: opio 8. Неміс: Opium 9. Француз: opium 10. Бекітілген нұсқасы- 1971-1981 жж. бекітілген термин 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 16 қыркүйектегі N942 қаулысы. «Апиын көкнәрiн жинауға Апиын өндiру мақсатында Өндіру ұйғарылған...» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +10 |
130. | орган (ткань)-мишень | нысана-ағза (ұлпа), нысана-мүше | орган (ткань)-мишеньнысана-ағза (ұлпа), нысана-мүшеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Нысана- ағза (ұлпа) – белгілі бір заттар немесе тітіркендіргіш факторлар әсер ететін органдар немесе тіндер. Мысалы: стресс, никотин және алкоголь, нашар экология, дәрі-дәрмектерді бақылаусыз қабылдау. 2. Әзербайжан: orqan (parça)-hədəf 3. Қырғыз: орган (кыртыш)-Максат 4. Өзбек: organ(mato) - maqsad 5. Түрік: organ (doku) hedeftir 6. Ағылшын: target organ (tissue) 7. Испан: órgano (tejido)-objetivo 8. Неміс: organ (Gewebe)-Ziel 9. Француз: organe (tissu) cible 10. Бекітілген нұсқасы- 1995 жылы бекітілген термин 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 11 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-256/2020 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2020 жылғы 15 желтоқсанда № 21786 болып тіркелді 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +6 |
131. | организация здравоохранения | денсаулық сақтау ұйымы | организация здравоохраненияденсаулық сақтау ұйымыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Денсаулық сақтау ұйымы – халықтың денсаулығына қатысты мәселелерді шешу үшін құрылған ұйым. Негізгі мақсаты — халықтың денсаулығын жақсартуға қол жеткізу. 2. Әзербайжан: səhiyyə təşkilatı 3. Қырғыз: саламаттыкты сактоо уюму 4. Өзбек: sog`liqni saqlash tashkiloti 5. Түрік: sağlık örgütü 6. Ағылшын: healthcare organization 7. Испан: organización de la salud 8. Неміс: Organisation des Gesundheitswesens 9. Француз: organisation de la santé 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы - заңнамаларда жиі қолданылады 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
132. | органические соединения | органикалық қосылыстар | органические соединенияорганикалық қосылыстарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Органикалық қосылыстар - құрамында негізгі элемент ретінде әрдайым көміртек атомы болатын химиялық қосылыстар (көміртек оксидтері, көмір қышқылы және оның тұздарынан басқалары). 2. Әзербайжан: üzvi birləşmələr 3. Қырғыз: органикалык бирикмелер 4. Өзбек: organik birikmalar 5. Түрік: organik bileşikler 6. Ағылшын: organic compounds 7. Испан: compuestos orgánicos 8. Неміс: organische Verbindung 9. Француз: composé organique 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – Жойылуы қиын органикалық ластауыштармен және олар құрамында бар қалдықтармен жұмыс істеу қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрінің 2012 жылғы 24 ақпандағы № 40-ө Бұйрығы. «...иммундық, эндокриндік жүйесінің бұзылуына және онкологиялық ауруларды қоса алғанда, түрлі ауруларға алып келетін неғұрлым қауіпті органикалық қосылыстар» түрінде қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +12 |
133. | органолептический контроль | органолептикалық бақылау | органолептический контрольорганолептикалық бақылауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Органолептикалық бақылау – бастапқы ақпаратты сезім мүшелерінің қабылдауын бақылау 2. Әзербайжан: organoleptik nəzarət 3. Қырғыз: органолептикалык көзөмөл 4. Өзбек: organoleptik nazorat 5. Түрік: organoleptik kontrol 6. Ағылшын: organoleptic control 7. Испан: control organoléptico 8. Неміс: organoleptische Kontrolle 9. Француз: contrôle organoleptique 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 20 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-287/2020 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2020 жылғы 22 желтоқсанда № 21835 болып тіркелді. «...дәрілік препараттарды дайындау үшін пайдаланылатын бастапқы материалдарды (дәрілік субстанция, қосалқы зат) қабылдау кезінде бақылау; ...5) органолептикалық бақылау...» нұсқасында қолданлыған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +12 |
134. | органолептический признак | органолептикалық белгі | органолептический признакорганолептикалық белгіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Органолептикалық белгі – сезім мүшерлері арқылы қабылданатын белгілер. 2. Әзербайжан: organoleptik əlamət 3. Қырғыз: органолептикалык өзгөчөлүк 4. Өзбек: organoleptik xususiyat 5. Түрік: organoleptik işaret 6. Ағылшын: organoleptic sign 7. Испан: signo organoléptico 8. Неміс: organoleptisches Merkmal 9. Француз: caractéristique organoleptique 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +12 |
135. | отвар | қайнатпа | отварқайнатпаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қайнатпа - медицинада – дәрі-дәрмектің сұйық түрі. Оларды дәрілік өсімдік шикізатынан алынған концентратты суда еріту немесе су моншасымен қыздыра отырып сумен экстракциялау арқылы алады. 2. Әзербайжан: bulyon 3. Қырғыз: сорпосу 4. Өзбек: tayyorlash 5. Түрік: kaynatma 6. Ағылшын: decoction 7. Испан: cocción 8. Неміс: Abkochung 9. Француз: décoction 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 3 ақпандағы № 200 Қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 8 қыркүйектегі № 754 қаулысымен «қайнатпа – әртүрлі жемістер мен жидектердің езбесін қоса отырып, пісірілген қант массасы» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +15 |
136. | относительная биологическая доступность | салыстырмалы биологиялық қолжетімділік | относительная биологическая доступностьсалыстырмалы биологиялық қолжетімділікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Салыстырмалы биологиялық тиімділік – салыстыру препараттарынан дәрілік заттың қанға түсу дәрежесін анықтайтын шама. 2. Әзербайжан: nisbi bioloji mövcudluğu 3. Қырғыз: салыштырмалуу биологиялык жеткиликтүүлүк 4. Өзбек: nisbiy biologik mavjudligi 5. Түрік: göreceli biyoyararlanım 6. Ағылшын: relative bioavailability 7. Испан: disponibilidad biológica relativa 8. Неміс: relative biologische Verfügbarkeit 9. Француз: biodisponibilité relative 10. Бекітілген нұсқасы- абсолют биологиялық тиімділік - абсолютная биологическая доступность (2021 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +9 |
137. | относительная масса | салыстырмалы (салмағы) массасы | относительная массасалыстырмалы (салмағы) массасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Салыстырмалы (салмағы) массасы – заттың бір молекуласының массасы. 2. Әзербайжан: nisbi çəkisi 3. Қырғыз: салыштырмалуу масса 4. Өзбек: nisbiy massa 5. Түрік: göreceli kütle 6. Ағылшын: relative mass 7. Испан: masa relativa 8. Неміс: relative Masse 9. Француз: masse relative 10. Бекітілген нұсқасы- массаберіліс – массопередача (2021 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +10 |
138. | относительная плотность | салыстырмалы тығыздық | относительная плотностьсалыстырмалы тығыздықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Салыстырмалы тығыздық – заттың тығыздығының (көлем бірлігінің массасы) берілген анықтамалық материалдың тығыздығына қатынасы. Дененің тығыздығы деп дененің салмағының дененің көлемінің қатынасына тең шаманы атайды. Мысалы, зәрдің салыстырмалы тығыздығы (үлес салмағы) ондағы тығыз заттардың (мочевина, минералды тұздар және т.б., ал патология жағдайында глюкоза, ақуыз) құрамына байланысты және әдетте 1,010 — 1,025 құрайды (судың тығыздығы 1-ге алынады). 2. Әзербайжан: nisbi sıxlığı 3. Қырғыз: салыштырмалуу тыгыздык 4. Өзбек: nisbiy zichlik 5. Түрік: bağıl yoğunluk 6. Ағылшын: relative density 7. Испан: densidad relativa 8. Неміс: relative Dichte 9. Француз: densité relative 10. Бекітілген нұсқасы – нағыз тығыздық - истинная плотность (2021 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2020 жылғы 7 тамыздағы №184 бұйрығы. Түтікше коэффициентін анықтаудың салыстырмалы қателігі. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
139. | охрана ресурсов лекарственных растений | дәрілік өсімдіктердің қорларын қорғау | охрана ресурсов лекарственных растенийдәрілік өсімдіктердің қорларын қорғауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілік өсімдіктердің қорларын қорғау - табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану жөніндегі мемлекеттік, қоғамдық және халықаралық іс-шаралар жүйесіндегі байланыстардың бірі. 2. Әзербайжан: dərman bitkiləri resurslarının qorunması 3. Қырғыз: дары өсүмдүктөрдүн ресурстарын коргоо 4. Өзбек: dorivor o`simliklar resurslarini muhofaza qilish 5. Түрік: şifalı bitkilerin kaynaklarının korunması 6. Ағылшын: protection of medicinal plant resources 7. Испан: protección de los recursos de plantas medicinales 8. Неміс: schutz der Ressourcen von Heilpflanzen 9. Француз: protection des plantes médicinales 10. Бекітілген нұсқасы - негізгі қорлардың тозуы – износ основных фондов (2021 ж.). Дәрілік құралдардың сапасы - качество лекарственных средств (2021 ж.). Дәрілік өсімдік – лекарственное растение (2021 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +3 |
140. | очки | Көзілдірік көзәйнек | очкиКөзілдірік көзәйнекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көзілдірік – қосалқы көру құралы 2. Әзербайжан: Eynək 3. Қырғыз: упай 4. Өзбек: ko`zoynak 5. Түрік: gözlük 6. Ағылшын: glasses 7. Испан: gafas 8. Неміс: Brille 9. Француз: lunette 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 8 желтоқсандағы №943 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2015 жылы 29 желтоқсанда №12627 болып тіркелді. «Көзілдірік» түрінде қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +9 |
141. | очковые линзы | көзілдірік линзалары | очковые линзыкөзілдірік линзаларыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көзілдірік линзалары - жай ғана материалдың (шыны немесе полимер) біркелкі бөлігі емес, линзада оптикалық орталық болады, бұл орталықта олар минус, пүліс болып бөлінеді. 2. Әзербайжан: eynək linzalar 3. Қырғыз: көз айнек линзалар 4. Өзбек: ko`zoynak linzalari 5. Түрік: gözlük lensleri 6. Ағылшын: eyeglass lenses 7. Испан: lentes de gafas 8. Неміс: Brillenlinse 9. Француз: verres de lunettes 10. Бекітілген нұсқасы- жанаспалы линзалар - контактные линзы (2021 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 11 ақпандағы N 133 Қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 29 желтоқсандағы № 922 қаулысымен. «...медициналық мақсаттағы бұйымдар көру линзаларын немесе көз протездерін сақтауға арналған ерітінділер; 3405-тен көзілдірік линзаларын шығару» нұсқасында қолданылған 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
142. | парентеральная лекарственная форма | парентеральды дәрілік форма | парентеральная лекарственная формапарентеральды дәрілік формаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Парентеральды дәрілік түр – дәрі-дәрмекті адам организміне енгізудің түрі 2. Әзербайжан: parenteral dərman forması 3. Қырғыз: парентералдык дозалоо формасы 4. Өзбек: parenteral dozalash shakli 5. Түрік: parenteral dozaj formu 6. Ағылшын: parenteral dosage form 7. Испан: forma medicinal parenteral 8. Неміс: parenterale Darreichungsform 9. Француз: forme posologique parentérale 10. Бекітілген нұсқасы- парентералдық енгізу - введение парентеральное (2017 ж.). Көзге арналған дәрілік түрлер - глазные лекарственные формы (2021 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +9 |
143. | паровая стерилизация | бумен стерильдеу | паровая стерилизациябумен стерильдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бумен стерильдеу - микроорганизмдердің барлық түрлерін тиімді жоятын қаныққан су буының қысыммен өңдеу. 2. Әзербайжан: buxar sterilizasiya 3. Қырғыз: буу стерилдөө 4. Өзбек: bug ` sterilizatsiyasi 5. Түрік: buhar sterilizasyonu 6. Ағылшын: steam sterilization 7. Испан: esterilización de vapor 8. Неміс: Dampfsterilisation 9. Француз: stérilisation à la vapeur 10. Бекітілген нұсқасы- ауамен стерильдеу - воздушная стерилизация (2021 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2019 жылғы 3 желтоқсандағы № 642 бұйрығы. «Инокуляторларды бумен стерильдеу және оларды стерилді бекіткішпен белгілі температурада толтыру» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +11 |
144. | первичный сок | біріншілік сөл; бастапқы сөл | первичный сокбіріншілік сөл; бастапқы сөлСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Біріншілік сөл – экстрагентті шикізат қабаты арқылы тікелей сүзуден, шикізатты капиллярлық сіңдіруден пайда болған концентрацияланған жасушаішілік сөл. 2. Әзербайжан: ilkin şirəsi 3. Қырғыз: баштапкы шире 4. Өзбек: asosiy sharbat 5. Түрік: birincil meyve suyu 6. Ағылшын: primary juice 7. Испан: jugo primario 8. Неміс: primäre Saft 9. Француз: jus primaire 10. Бекітілген нұсқасы- біріншілік – первенство (2021 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: тіліміздегі контекстік қолданысты ескере отырып, бастапқы сөл деп алған жөн. | +7 |
145. | первичный упаковочной материал | Алғашқы(бастапқы)орауыш материалы | первичный упаковочной материалАлғашқы(бастапқы)орауыш материалыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Алғашқы (бастапқы) орауыш материалы – тұтыну сәтіне дейін тауардан ажыратылмайтын, оны зақымданудан сақтайтын қаптама. 2. Әзербайжан: ilkin qablaşdırma materialları 3. Қырғыз: баштапкы таңгактоочу материал 4. Өзбек: asosiy qadoqlash materiallari 5. Түрік: birincil ambalaj malzemesi 6. Ағылшын: primary packaging material 7. Испан: material de embalaje primario 8. Неміс: primäres Verpackungsmaterial 9. Француз: matériau d & apos; emballage primaire 10. Бекітілген нұсқасы- МСАК медициналық-санитариялық алғашқы көмек - ПМСП (первичная медико-санитарная помощь) (Бекітілген терминдер жинағы). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +4 |
146. | перевязочный материал | таңу материалы | перевязочный материалтаңу материалыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Таңу материалы – жіптер, маталар, пленкалар, түрлі тоқыма емес материалдардан тұратын көп функциялы өнімдер. 2. Әзербайжан: sarğı materialı 3. Қырғыз: таңуу материалы 4. Өзбек: kiyim materiallari 5. Түрік: pansuman malzemesi 6. Ағылшын: dressing material 7. Испан: material de vendaje 8. Неміс: Verbandmaterial 9. Француз: matériel de pansement 10. Бекітілген нұсқасы- жара таңу жеке-дара пакеті - индивидуальный перевязочный пакет (2016 ж.). Қайталама орауыш материал - вторичный упаковочный материал (2021 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2015 жылғы 28 қазандағы № 609 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2015 жылы 8 қаңтарда № 12831 болып тіркелді 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +9 |
147. | перцовый пластырь | бұрышты пластырь | перцовый пластырьбұрышты пластырьСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бұрышты пластырь – денеге кері әсер берместен денсаулыққа қатысты бірқатар проблемалардан құтылудың арзан, тиімді әдісі және жергілікті емдеу үшін қолданылады. 2. Әзербайжан: bibər yamaq 3. Қырғыз: калемпир жамаачы 4. Өзбек: qalampir gips 5. Түрік: biber bandı 6. Ағылшын: pepper patch 7. Испан: parche de pimienta 8. Неміс: pfefferpflaster 9. Француз: patch au poivre 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +11 |
148. | пестик | аналық | пестиканалықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аналық – бір немесе бірнеше біріктірілген карпельдерден құралған гүлдің бөлігі; гүлді өсімдіктердің аналық репродуктивті органы. Фармацевтикада дәрілік өсімдіктерге байланысты қолданылатын термин. 2. Әзербайжан: pestisid 3. Қырғыз: мисте 4. Өзбек: pestle 5. Түрік: pistil 6. Ағылшын: pistil 7. Испан: pistilo 8. Неміс: Pistill 9. Француз: pistil 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +12 |
149. | петля полипная | полиптік ілмек | петля полипнаяполиптік ілмекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Полиптік ілмек – мұрын шырышты қабығының және көмейдің ісіктерін алуға арналған құрал 2. Әзербайжан: loop polip 3. Қырғыз: полип укуругу 4. Өзбек: polip aylanishi 5. Түрік: polip döngü 6. Ағылшын: polyp loop 7. Испан: lazo de polipropileno 8. Неміс: polyp-Schleife 9. Француз: boucle polype 10. Бекітілген нұсқасы- аденоматозды полип - аденоматозный полип (2017 ж.). Ілмек - петля (петличка) (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +13 |
150. | пигменты растительные | өсімдік пигменттері | пигменты растительныеөсімдік пигменттеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өсімдік пигменттері – белгілі бір жарық сіңіретін үлкен органикалық молекулалар 2. Әзербайжан: təbii bitki 3. Қырғыз: өсүмдүк пигменттери 4. Өзбек: o`simlik pigmentlari 5. Түрік: pigmentler, bitki 6. Ағылшын: plant pigments 7. Испан: pigmentos vegetales 8. Неміс: pflanzliche Pigmente 9. Француз: pigments végétaux 10. Бекітілген нұсқасы- дәрілік өсімдік - лекарственное растение (2021). Ақ пигмент – белый пигмент (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
151. | пипетка лабораторная | зертханалық пипетка, тамызғыш | пипетка лабораторнаязертханалық пипетка, тамызғышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Зертханалық пипетка, тамызғыш - сұйықтықтың ағып кету жылдамдығын шектейтін түтік сипатындағы өлшеуіш немесе ұшында мөлшерлегіш тесігі бар кішкене ыдыс. 2. Әзербайжан: pipette, laboratoriya 3. Қырғыз: лабораториялык пипетка 4. Өзбек: laboratoriya pipetasi 5. Түрік: laboratuvar pipeti 6. Ағылшын: laboratory pipette 7. Испан: pipeta de laboratorio 8. Неміс: Laborpipette 9. Француз: pipette de laboratoire 10. Бекітілген нұсқасы- зертханалық бөлшектеу жұмыстары - лабораторно-фасовочные работы (2021). Дәріханалық тамшуыр - аптечная пипетка (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: тамызғыш емес, «тамызғы» деп қолдануды ұсынамыз. Сыпырғы т.б. секілді «тамызғы» да –ғы жұрнағы арқылы жасалған атау сөз. | +4 |
152. | пирогенные вещества | пирогенді заттар (заттектер) | пирогенные веществапирогенді заттар (заттектер)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Пирогенді заттар (заттектер) - дене температурасын көтеретін заттар. 2. Әзербайжан: pirogen maddələr 3. Қырғыз: пирогендик заттар 4. Өзбек: pirogen moddalar 5. Түрік: pirojenik maddeler 6. Ағылшын: pyrogenic substances 7. Испан: sustancias pirogénicas 8. Неміс: pyrogene Substanzen 9. Француз: pyrogènes 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
153. | питатель | қоректендіргіш, тиеуші қондырғы | питательқоректендіргіш, тиеуші қондырғыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоректендіргіш, тиеуші қондырғы – тағамда кездесетін көмірсулар, ақуыздар, витаминдер, майлар, микроэлементтер, макронутриенттер. 2. Әзербайжан: feeder 3. Қырғыз: багуучу 4. Өзбек: oziqlantiruvchi 5. Түрік: Besleyici 6. Ағылшын: feeder 7. Испан: alimentador 8. Неміс: Aufgeber 9. Француз: alimentateur 10. Бекітілген нұсқасы – қоректендіргіш арна (көлік және қатынас жолдары) - канал питатель (2015). Жүк тиеушілер бригадирі - Бригадир грузчиков (2012-2015). Қондырғы – установка (2020). 11. Заңнамадағы қолданысым Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігінің 2006 жылғы 10 шілдедегі N 293 бұйрығы. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +12 |
154. | пленка | қабықша | пленкақабықшаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қабықша – орау немесе бөлу қабаты ретінде қолданылатын синтетикалық шикізаттан алынған жұқа материал. Фармацевтикада дәрілік препараттарды орау, бөлуде қолданылады. 2. Әзербайжан: film 3. Қырғыз: тасма 4. Өзбек: film 5. Түрік: film 6. Ағылшын: tape 7. Испан: película 8. Неміс: Schicht 9. Француз: film 10. Бекітілген нұсқасы- Қабық, қабықша - оболочка (2016). 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2007 жылғы 21 маусымдағы N 376 Бұйрығы. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | -1 |
155. | пленкообразующий аэрозоль | пленкатүзгіш аэрозоль | пленкообразующий аэрозольпленкатүзгіш аэрозольСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Пленкатүзгіш аэрозоль – ауа өткізбейтін цилиндрде қысымда тұрған пленкатүзгіш дәрі 2. Әзербайжан: plenar aerozol 3. Қырғыз: Кино түзүүчү аэрозол 4. Өзбек: filmni tashkil etuvchi aerosol 5. Түрік: film oluşturan aerosol 6. Ағылшын: film-forming aerosol 7. Испан: tamponado aerosol 8. Неміс: filmbildendes Aerosol 9. Француз: aérosol filmogène 10. Бекітілген нұсқасы- аэрозолды орауыш - аэрозольная упаковка (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | -2 |
156. | пленочное покрытие | пленкалы қабықша | пленочное покрытиепленкалы қабықшаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Пленкалы қабықша – қабықшатүзуші заттың ерітіндісінен жасалған (кейін кеуіп қалатын) таблеткаға қапталатын жабындар. 2. Әзербайжан: plyonka örtüyü 3. Қырғыз: кино каптоо 4. Өзбек: kino qoplamasi 5. Түрік: film kaplama 6. Ағылшын: film coating 7. Испан: recubrimiento de película 8. Неміс: folienbeschichtung 9. Француз: revêtement pelliculeux 10. Бекітілген нұсқасы- Енсіз пленкалы кино (өнер) - Узкопленочное кино (1971-81). 11. Заңнамадағы қолданысы – Ақтөбе облыстық мәслихатының 2017 жылғы 8 желтоқсандағы № 227 шешімі. « Риоцигуат, таблетка, пленкалық қабықпен жабылған» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | 0 |
157. | пленочный вакуум-выпарной аппарат | пленкалы вакуум-буландырғыш аппарат | пленочный вакуум-выпарной аппаратпленкалы вакуум-буландырғыш аппаратСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Пленкалы вакуум-буландырғыш аппарат - фармацевтикалық өнімдерді өндіру бойынша, сондай-ақ өнеркәсіптің түрлі салаларында массаны қайнату үшін әртүрлі желілердің құрамына кіруі мүмкін. 2. Әзербайжан: plyonka vakuum-buxar aparatı 3. Қырғыз: пленкалык вакуум-буу аппараты 4. Өзбек: kino vakuum bug`lanish apparati 5. Түрік: film vakum buharlaştırma makinesi 6. Ағылшын: film vacuum evaporator 7. Испан: película de vacío evaporador 8. Неміс: Film Vakuum-выпарной Gerät 9. Француз: appareil d`évaporation sous vide à film 10. Бекітілген нұсқасы- вакуумдық кептіру - вакуумная сушка (2021). Буландырғыш – испаритель (2016). Аппаратты бағдарлау жүйесі - система ориентации аппарата (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | 0 |
158. | плетеное сито | тоқылған елеуіш | плетеное ситотоқылған елеуішСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тоқылған елеуіш - болат сымнан, сирек жағдайда жезден тоқылып жасалатын елеуіш. 2. Әзербайжан: hörülmüş ələk 3. Қырғыз: өрүлгөн электен 4. Өзбек: ortiqcha oro bermay elak 5. Түрік: örgülü elek 6. Ағылшын: braided sieve 7. Испан: tamiz de mimbre 8. Неміс: geflochtenes Sieb 9. Француз: tamis tressé 10. Бекітілген нұсқасы- тоқылған қоршау - изгородь плетеная (2016). Дәріханалық елеуіш - аптечное сито (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +9 |
159. | плотность порошка | ұнтақтың тығыздығы | плотность порошкаұнтақтың тығыздығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұнтақтың тығыздығы – бос құю кезіндегі ұнтақ массасы мен көлемінің арақатынасы. 2. Әзербайжан: toz sıxlığı 3. Қырғыз: порошок тыгыздыгы 4. Өзбек: chang zichligi 5. Түрік: toz yoğunluğu 6. Ағылшын: powder density 7. Испан: densidad del polvo 8. Неміс: pulver-Dichte 9. Француз: densité de poudre 10.Бекітілген нұсқасы- дозаланған ұнтақтар - дозированные порошки (2021).. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +10 |
160. | побочное явление | жанама әсер | побочное явлениежанама әсерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жанама әсер – препаратпен емдеу кезінде пайда болатын, бірақ міндетті түрде осы емдеумен себеп - салдарлық байланысы жоқ кез келген медициналық жағымсыз көріністер. 2. Әзербайжан: yan fenomen 3. Қырғыз: терс көрүнүш 4. Өзбек: yon ta`siri 5. Түрік: yan etki 6. Ағылшын: side effect 7. Испан: un fenómeno colateral 8. Неміс: Nebenerscheinung 9. Француз: phénomène secondaire 10. Бекітілген нұсқасы- жанама сәулелендіру – излучение побочное (2016). Әсер етуші заттектер - действующие вещества (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2005 жылғы 14 ақпандағы N 52 Бұйрығы. «1) деректерді жинауды, деректерді қорытуды және дәрілік заттар жанама әсерлері мониторингінің деректері бойынша шешім» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз.. | +10 |
161. | побочное вещество | жанама зат (заттек) | побочное веществожанама зат (заттек)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жанама зат (заттек) - жағымсыз немесе көзделмеген зат. 2. Әзербайжан: yan maddə 3. Қырғыз: кошумча зат 4. Өзбек: yon modda 5. Түрік: yan madde 6. Ағылшын: by-product 7. Испан: subproducto 8. Неміс: nebenwirkung 9. Француз: sous-substance 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +15 |
162. | поверхностно-активное вещество (пав) | беттік-белсенді зат (заттек) (ббз) | поверхностно-активное вещество (пав)беттік-белсенді зат (заттек) (ббз)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Беттік-белсенді зат (заттек) (ббз) – беттік керілудің төмендеуіне әкелетін термодинамикалық фазалардың интерфейсіне шоғырланған химиялық қосылыс 2. Әзербайжан: səthi aktiv maddə (Pav) 3. Қырғыз: беттик активдүү зат (паб) 4. Өзбек: sirt faol moddasi(sirt faol moddalar) 5. Түрік: yüzey aktif madde (yüzey aktif madde) 6. Ағылшын: surfactant (surfactant) 7. Испан: surfactante (surfactante) 8. Неміс: tensid (Tensid) 9. Француз: tensioactif (tensioactif) 10. Бекітілген нұсқасы- БАТ Беттік акустикалық толқын БАТ Беттік акустикалық толқын - ПАВ Поверхностная акустическая волна (2007). Биологиялық белсенді заттек – биологически активное вещество (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
163. | подкожная инъекция | тері астылық инъекция, теріасты инъекциясы | подкожная инъекциятері астылық инъекция, теріасты инъекциясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тері астылық инъекция - тері астындағы тіндерге емдік немесе профилактикалық мақсатта дәрі-дәрмектер мен басқа ерітінділерді енгізу әдісі. 2. Әзербайжан: subkutan enjeksiyon 3. Қырғыз: тери астына сайуу 4. Өзбек: teri osti qarshi 5. Түрік: deri altı enjeksiyon 6. Ағылшын: subcutaneous injection 7. Испан: inyección subcutánea 8. Неміс: subkutane Injektion 9. Француз: injection sous-cutanée 10. Бекітілген нұсқасы- тамырішілік инекция внутрисосудистая инъекция (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 5 тамыздағы № ҚР ДСМ -77 бұйрығы. «Тері астына инъекцияға арналған ерітінді» нұсқасында қолданылған 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
164. | подкожное введение | тері астына енгізу | подкожное введениетері астына енгізуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тері астына енгізу - орындау техникасы дәрі-дәрмектерді бұлшықет ішіне енгізу әдістемесінен өзгеше жоғары сұранысқа ие медициналық процедура. 2. Әзербайжан: subkutan giriş 3. Қырғыз: тери астына киргизүү 4. Өзбек: teri ostiga kirish 5. Түрік: deri altı uygulama 6. Ағылшын: subcutaneous injection 7. Испан: introducción subcutánea 8. Неміс: subkutane Verabreichung 9. Француз: administration sous-cutanée 10. Бекітілген нұсқасы- ендіру, енгізу – внедрение (2016). 11. Заңнамадағы қолданысы - Батыс Қазақстан облыстық мәслихатының 2021 жылғы 30 қыркүйектегі № 6-5 шешімі. «Тоцилизумаб инфузиялық ерітінді дайындауға арналған концентрат, тері астына енгізуге арналған ерітінді» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
165. | подлинность | түпнұсқалық | подлинностьтүпнұсқалықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өзі екендігі нақтылық түпнұсқалық - дұрыстық, сәйкестік; күмәнсіздік, дәлдік т.б. 2. Әзербайжан: Orijinallik 3. Қырғыз: аныктыгы 4. Өзбек: haqiqiyligi 5. Түрік: gerçeklik 6. Ағылшын: authenticity 7. Испан: autenticidad 8. Неміс: Echtheit 9. Француз: authenticité 10. Бекітілген нұсқасы- нақтылық және абстрактылық - конкретное и абстрактное (2018). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: «өзі екендігі нақты түпнұсұалық» немесе «түпнұсқалық» деп қана алған дұрыс. | +4 |
166. | подлинность лекарства | дәрінің түпнұсқасы | подлинность лекарствадәрінің түпнұсқасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрінің өзі екендігі – дәрінің әуелгі түрі, түпнұсқалығы 2. Әзербайжан: dərman həqiqiliyi 3. Қырғыз: дары-дармектердин аныктыгы 4. Өзбек: preparatning haqiqiyligi 5. Түрік: ilacın özgünlüğü 6. Ағылшын: authenticity of the medicine 7. Испан: autenticidad del medicamento 8. Неміс: echtheit des Medikaments 9. Француз: authenticité du médicament 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: «дәрінің түпнұсқалығы» нұсқасын ұсынамыз. | 0 |
167. | покровные ткани | жабындық ұлпалар | покровные тканижабындық ұлпаларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жабындық ұлпалар - өсімдіктің сыртқы тіндері 2. Әзербайжан: örtük parçalar 3. Қырғыз: жабуучу кездемелер 4. Өзбек: qopqoq mato 5. Түрік: kapak kumaşları 6. Ағылшын: integumentary tissues 7. Испан: telas de cobertura 8. Неміс: deckstoffe 9. Француз: tissus de couverture 10. Бекітілген нұсқасы- ұлпа (мед.) – паренхима (1985). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +4 |
168. | покрытие таблеток оболочками | таблеткаларды қабықшалармен қаптау | покрытие таблеток оболочкамитаблеткаларды қабықшалармен қаптауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Таблеткаларды қабықшалармен қаптау - таблеткаларды механикалық, қоршаған ортаның (жарық, ылғал, оттегі және ауаның көмірқышқылдары) әсерінен қорғау (соққы, үйкеліс, т. б.)); сақталатын дәрілік заттардың бояғыш қабілеттілігінен т.б. қорғау мақсатында сыртын қабықшалармен жабу 2. Әзербайжан: tablet örtük 3. Қырғыз: таблеткаларды кабык менен каптоо 4. Өзбек: qoplangan planshetlar 5. Түрік: tabletleri kabuklarla kaplamak 6. Ағылшын: coating of tablets with shells 7. Испан: Revestimiento de tabletas con vainas 8. Неміс: beschichtung von Tabletten mit Schalen 9. Француз: revêtement des comprimés avec des coquilles 10. Бекітілген нұсқасы- соқпалы жүрісті таблеткалық машина - кривошипная таблеточная машина (2021). Дөңес қабықша - выпуклая оболочка (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
169. | полис | полис, сақтандыру құжаты | полисполис, сақтандыру құжатыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Полис, сақтандыру құжаты - сақтандырылған тұлғаның тегін медициналық көмекке құқығын куәландыратын құжат 2. Әзербайжан: polis 3. Қырғыз: саясат 4. Өзбек: siyosat 5. Түрік: poliçe 6. Ағылшын: policy 7. Испан: póliza 8. Неміс: Versicherungspolice 9. Француз: police 10. Бекітілген нұсқасы- сақтандыру зияны - страховой ущерб (2017). 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі Басқармасының 2020 жылғы 12 қазандағы № 97 қаулысы. «... сақтандыру брокерінің ішкі құжаты не осындай құжаттардың жиынтығы болып табылады» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +13 |
170. | полоскание | шайма, шаюға арналған сұйықтық | полосканиешайма, шаюға арналған сұйықтықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шайма, шаюға арналған сұйықтық - науқастың өзі істейтін және ауыз қуысын немесе жұтқыншақты шаюға арналған емдеу-алдын алуда қолданылатын сұйық дәрі. 2. Әзербайжан: yaxalamaq 3. Қырғыз: чайкоо 4. Өзбек: yuvish 5. Түрік: durulama 6. Ағылшын: rinsing 7. Испан: enjuague 8. Неміс: Spülung 9. Француз: bain de bouche 10. Бекітілген нұсқасы- шаймалау(хим) – выщелачивание (2006). өзара араласпайтын сұйықтық - взаимонесмешивающиеся жидкости (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы - Қазақстан Республикасы Энергетика және минералдық ресурстар министрінің 2006 жылғы 6 наурыздағы N 79 Бұйрығы. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +2 |
171. | полупроницаемая мембрана | жартылай өткізгіш мембрана | полупроницаемая мембранажартылай өткізгіш мембранаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жартылай өткізгіш мембрана - белгілі бір молекулалар ғана өтетін қабат. 2. Әзербайжан: yarımkeçirici membran 3. Қырғыз: жарым өткөрүүчү мембрана 4. Өзбек: yarim o`tkazuvchan membrana 5. Түрік: yarı geçirgen membran 6. Ағылшын: semi-permeable membrane 7. Испан: membrana semipermeable 8. Неміс: semipermeable Membran 9. Француз: membrane semi-perméable 10. Бекітілген нұсқасы- жартылай өткізгіш – полупроводник (2021). Липидті мембрана - липидная мембрана (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
172. | полусинтетические вспомогательные вещества | жартылай синтетикалық қосымша заттар (заттектер) | полусинтетические вспомогательные веществажартылай синтетикалық қосымша заттар (заттектер)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жартылай синтетикалық қосымша заттар (заттектер) - табиғи заттардың молекулаларын химиялық түрлендіру арқылы алынатын жартылай синтетикалық заттар. 2. Әзербайжан: yarımsintetik köməkçi maddələr 3. Қырғыз: жарым синтетикалык көмөкчү заттар 4. Өзбек: yarim sintetik yordamchi moddalar 5. Түрік: yarı sentetik yardımcı maddeler 6. Ағылшын: semi-synthetic excipients 7. Испан: excipientes semisintéticos 8. Неміс: halbsynthetische Hilfsstoffe 9. Француз: excipients semi-synthétiques 10. Бекітілген нұсқасы- генератив-синтетикалық әдіс – генеративно-синтетический метод (2020). 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +9 |
173. | пораженный орган | зақымдалған ағза | пораженный органзақымдалған ағзаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Зақымдалған ағза – ағзаның зақымдалуы 2. Әзербайжан: vurdu orqanı 3. Қырғыз: жабыр тарткан орган 4. Өзбек: ta`sirlangan organ 5. Түрік: etkilenen organ 6. Ағылшын: the affected organ 7. Испан: órgano afectado 8. Неміс: das betroffene Organ 9. Француз: organe affecté 10. Бекітілген нұсқасы- зақымдалған жерді іздеу (байланыс) (2004). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +12 |
174. | пористость | кеуектік | пористостькеуектікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кеуектік - кеуек дененің жалпы көлеміндегі кеуек көлемінің үлесі, тіндегі қуыстың мөлшері. 2. Әзербайжан: təmiz və sakit saxlayır 3. Қырғыз: көзөнөктүүлүк 4. Өзбек: porozlik 5. Түрік: gözeneklilik 6. Ағылшын: porosity 7. Испан: porosidad 8. Неміс: Porosität 9. Француз: porosité 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы - Қазақстан Республикасының Энергетика және табиғат ресурстар Министрлігінің бұйрығымен бекітілген 1996 жылғы 13 тамыздағы N99 Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 1998 жылғы 14 ақпан N 463 тіркелді. Бұйрықтың күші жойылды - ҚР Энергетика және минералдық ресурстар министрлігінің 2005 жылғы 27 қазандағы N 283 бұйрығымен. «Мұнай мен газ кеуектік, қуыстық, жарықшалық және аралас жинауыштарға жиналады» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +12 |
175. | пористость порошкообразной массы | ұнтақ тәріздес массаның кеуектілігі | пористость порошкообразной массыұнтақ тәріздес массаның кеуектілігіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұнтақ тәріздес массаның кеуектілігі - бөлшектердің мөлшері мен формасына байланысты ұнтақ массасының кеуектілігі. 2. Әзербайжан: toz kütləsinin gözenekliliği 3. Қырғыз: порошок массасынын көзөнөктүүлүгү 4. Өзбек: chang massasi gözeneklilik 5. Түрік: toz kütlesinin gözenekliliği 6. Ағылшын: porosity of the powdered mass 7. Испан: porosidad de la masa en polvo 8. Неміс: porosität der Pulvermasse 9. Француз: porosité de la masse en poudre 10. Бекітілген нұсқасы- массаберіліс – массопередача (2021). Кеуектүзгіштер (хим) – порообразователи (2006) 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +13 |
176. | порошки недозированные (неразделенные) | дозаланбаған (мөлшерленбеген) ұнтақтар | порошки недозированные (неразделенные)дозаланбаған (мөлшерленбеген) ұнтақтарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дозаланбаған (мөлшерленбеген) ұнтақтар деп әрбір бірлікте әсер етуші заттың/заттардың дозасы жоқ дәрілік ұнтақтарды атайды. 2. Әзербайжан: tozlar, tozsuz (ayrılmaz) 3. Қырғыз: бышырылбаган порошоктор (бөлүнбөгөн) 4. Өзбек: tozalanmagan tuzlar (ajratilmagan) 5. Түрік: dozlanmamış tozlar (bölünmemiş) 6. Ағылшын: undosed powders (undivided) 7. Испан: polvos no dosificados (no divididos) 8. Неміс: pulver, undosiert (untrennbar) 9. Француз: poudres non dosées 10. Бекітілген нұсқасы- порошок шлифовальный- тегістеуіш ұнтақ (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +11 |
177. | порошковое растирание | ұнтақтық ысқылау | порошковое растираниеұнтақтық ысқылауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұнтақтық ысқылау - ұнтақтармен ысқылау әдісі. Құрғақ сынама құрғақ реактивпен сүртіледі. 2. Әзербайжан: pudra sürtüşdürmək 3. Қырғыз: порошокту сүртүү 4. Өзбек: chang ishqalab 5. Түрік: toz öğütme 6. Ағылшын: powder rubbing 7. Испан: roce en polvo 8. Неміс: pulver reiben 9. Француз: broyage en poudre 10. Бекітілген нұсқасы- порошок шлифовальный- тегістеуіш ұнтақ (2021); ысқылау – втирание (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +3 |
178. | порошкообразное вещество | ұнтақ тәрізді зат (заттек) | порошкообразное веществоұнтақ тәрізді зат (заттек)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұнтақ тәрізді зат (заттек) - әртүрлі мөлшерде және пішіндегі бөлшектерден тұратын заттек. Жеке бөлшектер-кристалдар (аз аморфты заттар) немесе олардың конгломераттары. Олар анизодиаметрлік (асимметриялық) және изодиаметрлік (симметриялы) болуы мүмкін. 2. Әзербайжан: tozşəkilli maddə 3. Қырғыз: порошок зат 4. Өзбек: chang moddasi 5. Түрік: toz halindeki madde 6. Ағылшын: powdery substance 7. Испан: sustancia en polvo 8. Неміс: pulverförmiger Stoff 9. Француз: la substance en poudre 10. Бекітілген нұсқасы- порошок шлифовальный- тегістеуіш ұнтақ (2021); индивидуальное вещество - жеке заттек (2021); 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +8 |
179. | порошок | ұнтақ | порошокұнтақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұнтақ (лат. Pulvis) - бір немесе бірнеше ұсақталған заттардан тұратын және сусымалы қасиеті бар ішке немесе сыртқа қолдануға арналған қатты дәрілік түр. 2. Әзербайжан: toz 3. Қырғыз: буюм 4. Өзбек: chang 5. Түрік: toz 6. Ағылшын: powder 7. Испан: polvos 8. Неміс: Pulver 9. Француз: poudre 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің 2004 жылғы 22 желтоқсандағы N883 бұйрығы. «Тиопентал сауытта инъекцияға арналған ұнтақ (натрий тұзы) 500 мг, 1000 мг» нұсқасында қолданылған 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
180. | портативность таблеток | таблеткалардың ықшамдылығы | портативность таблетоктаблеткалардың ықшамдылығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Таблеткалардың ықшамдылығы – таблеткалардың тасуға, жинауға, сақтауға ықшам, қолайлылығы. 2. Әзербайжан: taşınabilir tablet 3. Қырғыз: таблеткалардын портативдүүлүгү 4. Өзбек: portativ planshetlar 5. Түрік: tabletlerin taşınabilirliği 6. Ағылшын: tablet portability 7. Испан: portabilidad de tabletas 8. Неміс: portabilität von Tabletten 9. Француз: portabilité des comprimés 10. Бекітілген нұсқасы- ықшамдылық (көлік және қатынас жолдары) – компактность (2015) 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +11 |
181. | почечная экскреция | бүйрек экскрециясы | почечная экскрециябүйрек экскрециясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бүйрек экскрециясы – доксакурияны шығарудың негізгі жолы. 2. Әзербайжан: böyrək atılması 3. Қырғыз: бөйрөктүн бөлүнүп чыгышы 4. Өзбек: buyrak chiqishi 5. Түрік: böbrek atılımı 6. Ағылшын: renal excretion 7. Испан: excreción renal 8. Неміс: renale Ausscheidung 9. Француз: excrétion rénale 10. Бекітілген нұсқасы- бүйректен тыс экскреция – внепочечная экскреция (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +12 |
182. | примочка | дәрілі дымқыл дәке | примочкадәрілі дымқыл дәкеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілі дымқыл дәке - ауру жерге мақта, дәке, суға немесе дәрілік ерітіндіге малынған шүберек бөлігін қолданудан тұратын емдеу процедурасы. 2. Әзербайжан: losyon 3. Қырғыз: чылап коюу 4. Өзбек: loson 5. Түрік: Losyon 6. Ағылшын: lotions 7. Испан: fomentación 8. Неміс: Wasserauflage 9. Француз: lotion 10. Бекітілген нұсқасы- дымқыл гангрена - гангрена влажная (2017). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | 0 |
183. | природное фармакологически активное вещество | табиғи фармакологиялық белсенді зат (заттек) | природное фармакологически активное веществотабиғи фармакологиялық белсенді зат (заттек)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи фармакологиялық белсенді зат (заттек) - тірі организмдегі биологиялық процестерге әсер ете алатын және дәрілік өсімдік құрамының емдік құндылығын қамтамасыз ететін заттар. 2. Әзербайжан: təbii farmakoloji aktiv maddə 3. Қырғыз: табигый фармакологиялык активдүү зат 4. Өзбек: tabiiy farmakologik faol moddalar 5. Түрік: doğal farmakolojik olarak aktif madde 6. Ағылшын: natural pharmacologically active substance 7. Испан: sustancia natural farmacológicamente activa 8. Неміс: natürlicher pharmakologisch aktiver Stoff 9. Француз: substance pharmacologiquement active naturelle 10. Бекітілген нұсқасы-фармакологиялық белсенділік - активность фармакологическая (2017) 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
184. | производственная санитария | өндірістік санитария | производственная санитарияөндірістік санитарияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өндірістік санитария - зиянды өндірістік факторлардың әсерін болдырмайтын немесе төмендететін ұйымдастырушылық шаралар мен техникалық құралдар жүйесі (ГОСТ 12.0.002-80 сәйкес). 2. Әзербайжан: istehsalat sanitariyası 3. Қырғыз: өндүрүштүк санитария 4. Өзбек: ishlab chiqarish sanitariya 5. Түрік: endüstriyel sanitasyon 6. Ағылшын: industrial sanitation 7. Испан: saneamiento industrial 8. Неміс: Betriebshygiene 9. Француз: hygiène du travail 10. Бекітілген нұсқасы- өндірістік су құбыры (байланыс) - производственный водопровод (2007). Санитариялық аймақ - зона санитарная (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
185. | производство лекарств | дәрілер өндірісі | производство лекарствдәрілер өндірісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілер өндірісі - негізінен аурулардың алдын алуға, жеңілдетуге және емдеуге арналған дәрілік заттарды зерттеуге, әзірлеуге, жаппай өндіруге, нарықты зерттеуге және таратуға байланысты сала. 2. Әзербайжан: dərman istehsalı 3. Қырғыз: дары өндүрүү 4. Өзбек: dori ishlab chiqarish 5. Түрік: ilaç üretimi 6. Ағылшын: production of medicines 7. Испан: fabricación de medicamentos 8. Неміс: herstellung von Medikamenten 9. Француз: production de médicaments 10. Бекітілген нұсқасы- ауырғанды басатын дәрілер(мед) - болеутоляющие средства (2005). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +9 |
186. | прокаливание | тесу | прокаливаниетесуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тесу - (ағыл. piercing – «тесу») - медициналық манипуляция, денені түрлендірудің бір түрі, зергерлік бұйымдар киілетін бетке немесе денеге тесу процедурасы. 2. Әзербайжан: qarqara 3. Қырғыз: тешүү 4. Өзбек: pirsing 5. Түрік: delme 6. Ағылшын: piercing 7. Испан: punción 8. Неміс: Durchstechen 9. Француз: perforation 10. Бекітілген нұсқасы- Бекітілген терминдер жинағы 11. Заңнамадағы қолданысы – 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +12 |
187. | пролонгирование | әсерін ұзарту | пролонгированиеәсерін ұзартуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Әсерін ұзарту - бір нәрсенің, қандай да бір процестің қолданылу мерзімін ұзарту: емдеу процесі, дәрі – дәрмектерді қабылдау. 2. Әзербайжан: prolonqasiya 3. Қырғыз: жылдыруу 4. Өзбек: uzaytirish 5. Түрік: uzama 6. Ағылшын: prolongation 7. Испан: prolongación 8. Неміс: verlängerung 9. Француз: prolongation 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | 0 |
188. | промежуточная продукция | аралық өнім | промежуточная продукцияаралық өнімСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аралық өнім - жыл ішінде ағымдағы материалдық шығындарға жіберілетін жалпы қоғамдық өнімнің бөлігі. Оларға шикізат, материалдар, отын, энергия, сатып алынатын компоненттер, компоненттер мен жартылай фабрикаттар, сондай-ақ аяқталмаған құрылыс жатады.. 2. Әзербайжан: aralıq məhsullar 3. Қырғыз: аралык продукциялар 4. Өзбек: oraliq mahsulotlar 5. Түрік: ara ürünler 6. Ағылшын: intermediate products 7. Испан: productos intermedios 8. Неміс: zwischenprodukte 9. Француз: produits intermédiaires 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрінің м.а. 2013 жылғы 27 желтоқсандағы №447 бұйрығы. «Аралық және (немесе) дайын химия өнімдерін жасау және өткізу» нұсқасында қолданылған.. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
189. | промывка | шаю, жуу | промывкашаю, жууСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шаю, жуу – медициналық жолмен жуу, шаю 2. Әзербайжан: yuma 3. Қырғыз: жуу 4. Өзбек: yuvish 5. Түрік: yıkama 6. Ағылшын: flushing 7. Испан: enjuague 8. Неміс: Spülung 9. Француз: rinçage 10. Бекітілген нұсқасы- жуу – вымыть (2021 жуу – вымыть (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2019 жылғы 3 желтоқсандағы №642 бұйрығы. «бекіткіш күбілерді жұмысқа дайындау: жабдықты стерильдеу, тазалау, жуу, дезинфекциялау» нұсқасында қолданылған. Шаю теримні басқа салаларға қатысты құқытық құжаттарда қолданыста бар. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +11 |
190. | промышленная фармация | өндірістік фармация | промышленная фармацияөндірістік фармацияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өндірістік фармация - ғылым мен денсаулық сақтау саласындағы бағыт, ол дәрілік заттарды іздестіруге, зерттеуге, өндіруді ұйымдастыруға, өндіруге, стандарттауға, сақтауға, логистикалық және маркетингтік сүйемелдеуге бағытталған адам қызметінің құралдары, тәсілдері, әдістері мен тәсілдерінің жиынтығын қамтиды. 2. Әзербайжан: sənaye pharmacy 3. Қырғыз: өнөр жай фармациясы 4. Өзбек: sanoat farmatsiyasi 5. Түрік: endüstriyel eczane 6. Ағылшын: industrial pharmacy 7. Испан: farmacia industrial 8. Неміс: industrielle Apotheke 9. Француз: pharmacie industrielle 10. Бекітілген нұсқасы- клиникалық фармация - клиническая фармация (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +7 |
191. | прописи фармакопейные или официнальные | фармакопеялық немесе ресми жазбалар | прописи фармакопейные или официнальныефармакопеялық немесе ресми жазбаларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармакопеялық немесе ресми жазбалар – Заңнамалық негізі бар фармакопеялық немесе ресми жазбалар 2. Әзербайжан: Farmakopeya propisi və ya rəsmi 3. Қырғыз: фармакопеялык же расмий жазуулар 4. Өзбек: farmakopeynye yoki rasmiy retseptlar 5. Түрік: farmakope veya resmi reçeteler 6. Ағылшын: pharmacopoeia or official prescriptions 7. Испан: recetas farmacopeas o oficiales 8. Неміс: Arzneibuchregister oder offizielle 9. Француз: prescriptions pharmacopées ou officielles 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
192. | пропись | жазылым | прописьжазылымСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жазылым - дәрілік препаратқа кіретін барлық ингредиенттер мен олардың мөлшері (негізгі дәрілік зат, қосалқы және қажет болған жағдайда түзетуші және қалыптастырушы) туралы жазылым. 2. Әзербайжан: şəhərim: 3. Қырғыз: өтүү 4. Өзбек: ro`yxatdan o`tish 5. Түрік: bir içki iç 6. Ағылшын: registration 7. Испан: modelo de escritura 8. Неміс: Schreibvorlage 9. Француз: modèle d`écriture 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы – «»Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1998 жылғы 18 желтоқсан N 1297 Қазақстан Республикасының Еуропа Қайта жаңарту және Даму Банкінің жарғылық капиталын ұлғайтуға арналған жазылымға төлем жасау туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1998 жылғы 18 желтоқсан N 1297» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +12 |
193. | пропись раствора | ерітіндінің жазылымы | пропись раствораерітіндінің жазылымыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ерітіндінің жазылымы – Ерітінділердің қысқаша және кеңейтілген жазылулары. 2. Әзербайжан: məhlulun itməsi 3. Қырғыз: эритмени өткөрүп жиберүү 4. Өзбек: eritma buyurish 5. Түрік: çözeltiyi iç 6. Ағылшын: prescription of the solution 7. Испан: solución de prescripción 8. Неміс: das Rezept der Lösung 9. Француз: prescription de la solution 10. Бекітілген нұсқасы- сулы ерітінділер - водные растворы (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +5 |
194. | противозачаточный | жүктілікке қарсы дәрі-дәрмектер | противозачаточныйжүктілікке қарсы дәрі-дәрмектерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жүктілікке қарсы дәрі-дәрмектер - Жүктілікке қарсы қолданылатын дәрі-дәрмектер 2. Әзербайжан: kontraseptiv 3. Қырғыз: бойго бүтүрбөөчү 4. Өзбек: kontratseptiv vositalar 5. Түрік: kontraseptif 6. Ағылшын: contraceptive 7. Испан: anticonceptivo 8. Неміс: empfängnisverhütend 9. Француз: contraceptif 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +10 |
195. | противомикробные стабилизаторы (консерванты) | микробқа қарсы тұрақтандырғыштар (консерванттар) | противомикробные стабилизаторы (консерванты)микробқа қарсы тұрақтандырғыштар (консерванттар)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Микробқа қарсы тұрақтандырғыштар (консерванттар) - дәрі-дәрмектерде микроорганизмдердің ластануы мен көбеюін болдырмау үшін қолданылатын қосымша заттар. 2. Әзербайжан: antimikrobiyal stabilizatorlar (konservantlar) 3. Қырғыз: микробго каршы стабилизаторлор (консерванттар) 4. Өзбек: antimikrobiyal stabilizatorlar (konservantlar) 5. Түрік: antimikrobiyal stabilizatörler (koruyucular) 6. Ағылшын: antimicrobial stabilizers (preservatives) 7. Испан: estabilizadores antimicrobianos (conservantes) 8. Неміс: antimikrobielle Stabilisatoren (Konservierungsstoffe) 9. Француз: stabilisateurs antimicrobiens (conservateurs) 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +12 |
196. | протирание (через что-то) | ысқылап өткізу | протирание (через что-то)ысқылап өткізуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ысқылап өткізу - біркелкі консистенция беру үшін өнімді електен өткізу арқылы ұнтақтаудан тұратын механикалық өңдеу. 2. Әзербайжан: sürtünmə 3. Қырғыз: сүртүү 4. Өзбек: ishqalanish 5. Түрік: sürtünme 6. Ағылшын: rubbing 7. Испан: frotamiento 8. Неміс: Reiben 9. Француз: frottement 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: протирание – сүрту ысқылау – протирка 12. Орыс тіліндегі «протирание» сөзі қазақ тіліне өзінің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты «ысқылау», «сүрту», «сүртілу», «үйкелену», «үгілу», «қажалу», «үгу», «езгілеу», «жұқару» сөздерімен, «ысқылап өткізу», «үгіліп түсу», «сүртіп тазарту», «қажалтып тоздыру» сөз тіркестерімен аударылады. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. | +11 |
197. | прочность таблеток | таблеткалардың беріктілігі | прочность таблетоктаблеткалардың беріктілігіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Таблеткалардың беріктілігі - таблеткаларды үгіткендегі белгілі бір жағдайларда болатын таблеткалардың қысымға тұрақтылығы. Таблетка - лат. tabula «тақта, плита». 2. Әзербайжан: tablet gücü 3. Қырғыз: таблетка кубаты 4. Өзбек: planshet kuchi 5. Түрік: tablet gücü 6. Ағылшын: tablet strength 7. Испан: fuerza de la tableta 8. Неміс: Tablettenstärke 9. Француз: solidité de la tablette 10. Бекітілген нұсқасы: ударная прочность - соққыға беріктік (2018 жылғы 14 желтоқсан) каркасная таблетка - каркасты таблетка (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: прочность – беріктік таблетка – таблетка 12. Орыс тіліндегі «прочность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «беріктік» сөзі бекітілсе, заңнамада «беріктік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. tabula «тақта, плита») «таблетка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «таблетка» сөзі бекітілген, заңнамада «таблетка» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «прочность таблеток» сөз тіркесі қазақ тіліне «таблеткалардың беріктілігі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +7 |
198. | психические симптомы | психикалық симптомдар | психические симптомыпсихикалық симптомдарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Психикалық симптомдар - психикалық белсенділіктің кез келген ауытқуына тән көрінісі немесе сыртқы белгісі (мысалы, сананың, зейіннің, ерік-жігердің бұзылуы, қабылдау, ойлау, ақыл-ой, есте сақтау, эмоциялар немесе қозғалыс бұзылуының белгісі). Психика - грек. psychikos «жан». Симптом – көне грек. σύμπτωμα «кездейсоқтық». 2. Әзербайжан: psixi simptomlar 3. Қырғыз: психикалык белгилер 4. Өзбек: ruhiy alomatlar 5. Түрік: zihinsel belirtiler 6. Ағылшын: mental symptoms 7. Испан: síntomas mentales 8. Неміс: psychische Symptome 9. Француз: symptômes mentaux 10. Бекітілген нұсқасы: агранулоцитоз симптоматический - симптомдық агранулоцитоз (2017 жылғы 10 қараша); болезнь психическая - психикалық ауру (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: психическая – психикалық симптом – симптом 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. psychikos «жан») «психический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «психикалық» сөзі бекітілген, заңнамада «психикалық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. σύμπτωμα «кездейсоқтық») «симптоматический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «симптомдық» сөзі бекітілген, заңнамада «симптом» сөзі «симптом» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «психические симптомы» сөз тіркесі қазақ тіліне «психикалық симптомдар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
199. | психофизиологические требования | психофизиологиялық талаптар | психофизиологические требованияпсихофизиологиялық талаптарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Психофизиологиялық талаптар – адамның кәсіби қызметке қабілеттілігін және оның психофизиологиялық қасиеттерін анықтайтын талаптар. Психика - грек. psychikos «жан» Физиология - лат φύσις «табиғат» + λόγος «сөз». 2. Әзербайжан: psixofizioloji tələblər 3. Қырғыз: психофизиологиялык талаптар 4. Өзбек: psixofiziologik talablar 5. Түрік: psikofizyolojik gereksinimler 6. Ағылшын: psychophysiological requirements 7. Испан: requisitos psicofisiológicos 8. Неміс: psychophysiologische Voraussetzungen 9. Француз: exigences psychophysiologiques 10. Бекітілген нұсқасы: физиологический идеализм - физиологиялық идеализм (2018 жылғы 14 желтоқсан); болезнь психическая - психикалық ауру (2017 жылғы 13 желтоқсан) требование – талап (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: психофизиологическое и полиграфологическое исследование - психологиялық-физиологиялық және полиграфологиялық зерттеулер требование - талап 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. psychikos «жан») «психический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «психикалық» сөзі бекітілген, заңнамада «психикалық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. φύσις «табиғат» + λόγος «сөз») «физиологический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «физиологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «психофизиологическое» сөзі «психологиялық-физиологиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «требование» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «талап» сөзі бекітілсе, заңнамада «талап» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «психофизиологические требования» сөз тіркесі қазақ тіліне «психофизиологиялық талаптар» немесе «психологиялық-физиологиялық талаптар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
200. | пчелиный воск | ара балауызы | пчелиный воскара балауызыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ара балауызы - ара ұяшықтарын салу үшін бал араларының балауыз бездері шығаратын органикалық заттар. 2. Әзербайжан: arı mumu 3. Қырғыз: бал мому 4. Өзбек: asal mumi 5. Түрік: arı mumu 6. Ағылшын: beeswax 7. Испан: cera de abejas 8. Неміс: Bienenwachs 9. Француз: cire d`abeille 10. Бекітілген нұсқасы: восковая спелость - балауызданып пісу (ауыл шар.) (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: пчелиный воск - ара балауызы 12. Орыс тіліндегі «восковая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «балауыз» сөзі бекітілсе, заңнамада «пчелиный воск» сөз тіркесі «ара балауызы» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «пчелиный воск» сөз тіркесі қазақ тіліне «ара балауызы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
201. | пыльник | тозаңдық (тозаңқап) | пыльниктозаңдық (тозаңқап)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тозаңдық (тозаңқап) - тозаң шығаратын, сақтайтын және тарататын гүлдің бөлігі (еркек гаметалары немесе жыныс жасушалары бар зат). 2. Әзербайжан: anter 3. Қырғыз: антерея 4. Өзбек: anter 5. Түрік: anter 6. Ағылшын: anther 7. Испан: antera 8. Неміс: Staubbeutel 9. Француз: anthère 10. Бекітілген нұсқасы: пыльник – тозаңдық (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: пыльник – тозаңдық 12. Орыс тіліндегі «пыльник» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тозаңдық» сөзі бекітілсе, заңнамада «тозаңдық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «пыльник» сөз тіркесі қазақ тіліне «тозаңдық» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
202. | радиационная стерилизация | радиациялық стерилдеу | радиационная стерилизациярадиациялық стерилдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Радиациялық стерилдеу - бактерияларды, вирустар мен саңырауқұлақтарды тиімді инактивациялауға мүмкіндік беретін әдіс, орау процесінде қолданған кезде бұл әдіс медициналық құрылғылардың, құралдар мен шығын материалдарының сенімділігі мен қауіпсіздігіне кепілдік береді. Радиация – лат. radiātio «жарқырау, жарқыл, сәулелену», radiāre «сәуле шығару, жарқырау, нұрлану», radius «таяқша, сәуле, радиус» Стерилиза́ция – лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз 2. Әзербайжан: radiasiya sterilizasiyası 3. Қырғыз: радиациялык стерилизация 4. Өзбек: radiatsiya sterilizatsiyasi 5. Түрік: radyasyon sterilizasyonu 6. Ағылшын: radiation sterilization 7. Испан: esterilización por radiación 8. Неміс: Strahlensterilisation 9. Француз: stérilisation par rayonnement 10. Бекітілген нұсқасы: радиационный пояс - радиациялық белдеу (2018 жылғы 29 қараша); стерильный – стерильді (2014 жылғы 11 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: радиационный – радиациялық стерилизация – стерилизация, стерильдеу 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. radiātio «жарқырау, жарқыл, сәулелену», radiāre «сәуле шығару, жарқырау, нұрлану», radius «таяқша, сәуле, радиус») «радиационный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «радиациялық» сөзі бекітілген, заңнамада «радиациялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз») «стерильный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стерильді» сөзі бекітілген, заңнамада «стерилизация» сөзі «стерилизация», «стерильдеу» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «радиационная стерилизация» сөз тіркесі қазақ тіліне «радиациялық стерилдеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +10 |
203. | радиофармацевтические препараты | радийфармацевтік препараттар | радиофармацевтические препаратырадийфармацевтік препараттарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Радийфармацевтік препараттар - радиоизотопты диагностикаға, терапияға немесе медико-биологиялық зерттеулерге арналған, радионуклидтермен синтезделетін органикалық немесе бейорганикалық текті заттар. Радио - лат. radiare, radio «шығару, сәулелендіру, барлық бағытта сәулелендіру»; radius «сәуле». Фармацевтика - лат. pharmaceuticus «дәрілік». Препарат - лат. praeperetum «дәрілік зат, препарат». 2. Әзербайжан: radiofarmasevtiklər 3. Қырғыз: радиофармацевтикалук препараттар 4. Өзбек: radiofarmatsevtika 5. Түрік: radyofarmasötikler 6. Ағылшын: radiopharmaceuticals 7. Испан: radiofármacos 8. Неміс: Radiopharmazeutika 9. Француз: radiopharmaceutiques 1. Бекітілген нұсқасы: антисептические препараты - антисептик препараттар (2017 жылғы 10 қараша); фармацевт – фармацевт (2018 жылғы 27 маусым) радиоэлектронное устройство - радийэлектронды құрылғы (2020 жылғы 9 қазан); радиоэлектроника – радиоэлектроника (2018 жылғы 5 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: радиофармацевтические препараты - радиофармацевтикалық препараттар 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. radiare, radio «шығару, сәулелендіру, барлық бағытта сәулелендіру»; radius «сәуле») «радио» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «радий», «радио» сөздері бекітілген. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. pharmaceuticus «дәрілік») «фармацевт» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «фармацевт» сөзі бекітілген. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. praeperetum «дәрілік зат, препарат») «препарат» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «препарат» сөзі бекітілген. Орыс тіліндегі «радиофармацевтические препараты» сөз тіркесі заңнамада «радиофармацевтикалық препараттар» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «радиофармацевтические препараты» сөз тіркесі қазақ тіліне «радийфармацевтік препараттар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +11 |
204. | разведение гомеопатическое | гомеопатиялық сұйылту | разведение гомеопатическоегомеопатиялық сұйылтуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гомеопатиялық сұйылту - гомеопатиялық ерітінділерді шайқау, гомеопатиялық тритурациялар, гомеопатиялық матрицалардың тұнбалары арқылы біртіндеп сұйылту процесі. Гомеопатия - грек. μμοιος «ұқсас» + πάθος «ауру». 2. Әзербайжан: damazlıq homeopatik 3. Қырғыз: гомеопатиялык суйук 4. Өзбек: naslchilik gomeopatik 5. Түрік: üreme homeopatik 6. Ағылшын: breeding homeopathic 7. Испан: reproducción homeopática 8. Неміс: Homöopathie züchten 9. Француз: élevage homéopathique 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: гомеопатическое средство - гомеопатиялық құралдар сұйылтуға арналған пробирка - пробирка для разбавителя; сұйылту - конденсирование 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. μμοιος «ұқсас» + πάθος «ауру») «гомеопатическое» сөзі заңнамада «гомеопатиялық» сөзімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «разведение гомеопатическое» сөз тіркесі қазақ тіліне «гомеопатиялық сұйылту» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
205. | разложение лекарственных веществ | дәрілік заттектердің ыдырауы | разложение лекарственных веществдәрілік заттектердің ыдырауыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілік заттектердің ыдырауы - дәрілік заттарды өндіруші мәлімдеген оның сапалық сипаттамаларының төмендеуіне әкелетін физикалық немесе химиялық процестер. 2. Әзербайжан: dərmanların deqradasiyası 3. Қырғыз: дарылардын бузулушу 4. Өзбек: dorilarning degradatsiyasi 5. Түрік: ilaçların bozulması 6. Ағылшын: degradation of drugs 7. Испан: degradación de las drogas 8. Неміс: Abbau von Medikamenten 9. Француз: dégradation des médicaments 10. Бекітілген нұсқасы: разложение – жіктеу (1995); напряжение разложения – ыдырау кернеуі (2006 жылғы 23 желтоқсан) лекарственное вещество - дәрілік заттек (2021 жылғы 19 қараша) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан); радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11.Заңнамадағы қолданысы: фотохимическое разложение - фотохимиялық ыдырау лекарственное вещество - дәрілік заттек 12. Орыс тіліндегі «разложение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жіктеу», «ыдырау» сөздері бекітілген. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліндегі «лекарственное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәрілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәрілік» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «вещество» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «зат», «заттек» сөздері бекітілсе, заңнамада «зат», «заттек» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «разложение лекарственных веществ» сөз тіркесі қазақ тіліне «дәрілік заттектердің ыдырауы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +15 |
206. | размазывать | жағу | размазыватьжағуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жағу – емдік-профилактикалық мақсатта кез келген заттың, терінің бетіне сұйық, жағатын дәрілік зат, препартты жаю, құю. 2. Әзербайжан: yaxmaq 3. Қырғыз: жагуу 4. Өзбек: surtish 5. Түрік: lekeleme 6. Ағылшын: smear 7. Испан: frotis 8. Неміс: Abstrich 9. Француз: diffamer 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: не дольжны размазываться - жағылмауы тиіс 12. Орыс тіліндегі «размазывать» сөзі заңнамада «жағылу» сөзімен аударалғын. Осы нұсқаны қолданған жөн. | +14 |
207. | размер пор | саңылаулардың мөлшері | размер порсаңылаулардың мөлшеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Саңылаулардың мөлшері – саңылауларға қатысты олар алатын максималды көлем. 2. Әзербайжан: məsamə ölçüsü 3. Қырғыз: тешик өлчөмү 4. Өзбек: teshik hajmi 5. Түрік: gözenek büyüklüğü 6. Ағылшын: pore size 7. Испан: tamaño de poro 8. Неміс: Porengröße 9. Француз: taille des pores 10. Бекітілген нұсқасы: размеры пламени - жалын мөлшері (2016 жылғы 9 желтоқсан) размеры пламени – жалын мөлшері (2016 жылғы 9 желтоқсан) электр кедергiсінің өлшемі – мера электрического сопротивления (2018 жылғы 29 қараша) өлшем бірлігі – единица измерения (2016 жылғы 28 маусым) объем спроса – сұраныс көлемі (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: размер – мөлшер, өлшем, көлем саңылау – зазор 12. Орыс тіліндегі «размер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «мөлшер» сөзі бекітілген, заңнамада «көлем», «өлшем», «көлем» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «өлшем» сөзі орыс тіліндегі «мера», «измерение» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «мера», «измерение», «величина» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «саңылау» сөзі орыс тіліндегі «щель», «зазор», «отверствие» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «щель», «зазор», «отверствие» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «размер пор» сөз тіркесі қазақ тіліне «саңылаулардың мөлшері» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +7 |
208. | размер частиц | бөлшектердің мөлшері | размер частицбөлшектердің мөлшеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бөлшектердің мөлшері - қолданыстағы және сәйкес өлшеу әдістерінің бірімен анықталатын жеке бөлшектің бақыланатын сызықтық өлшемі. 2. Әзербайжан: hissəcik ölçüsü 3. Қырғыз: бөлүкчөлөрдүн өлчөмү 4. Өзбек: zarracha hajmi 5. Түрік: parçacık boyutu 6. Ағылшын: particle size 7. Испан: tamaño de partícula 8. Неміс: Partikelgröße 9. Француз: la taille des particules 10. Бекітілген нұсқасы: размеры пламени - жалын мөлшері (2016 жылғы 9 желтоқсан) размеры пламени – жалын мөлшері (2016 жылғы 9 желтоқсан) электр кедергiсінің өлшемі – мера электрического сопротивления (2018 жылғы 29 қараша) өлшем бірлігі – единица измерения (2016 жылғы 28 маусым) объем спроса – сұраныс көлемі (2017 жылғы 10 қараша) сигма-частица - сигма-бөлшек (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: размер – мөлшер, өлшем частица - бөлшек 12. Орыс тіліндегі «размер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «мөлшер» сөзі бекітілген, заңнамада «көлем», «өлшем», «көлем» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «өлшем» сөзі орыс тіліндегі «мера», «измерение» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «мера», «измерение», «величина» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Орыс тіліндегі «частица» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бөлшек» сөзі бекітілген, заңнамада «бөлшек» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «размер частиц» сөз тіркесі қазақ тіліне «бөлшектердің мөлшері» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +9 |
209. | ранжирование симптомов | симптомдарды ранжирлеу | ранжирование симптомовсимптомдарды ранжирлеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Симптомдарды ранжирлеу - реперториумдарға тән қасиет. Ол, әдетте, тиісті белгілерге қатысты дәрі-дәрмектердің аттары жазылатын белгілі бір қаріптер түрінде ұсынылады. Симптом – көне грек. σύμπτωμα «кездейсоқтық». Ранжирование – фр. ranger – «ретке келтіру». 2. Әзербайжан: simptom sıralaması 3. Қырғыз: симптомдордун рейтинги 4. Өзбек: симптомдордун рейтинги 5. Түрік: semptom sıralaması 6. Ағылшын: symptom ranking 7. Испан: clasificación de síntomas 8. Неміс: Symptom-Ranking 9. Француз: classement des symptômes 10. Бекітілген нұсқасы: агранулоцитоз симптоматический - симптомдық агранулоцитоз (2017 жылғы 10 қараша) ранжировать – саралау (2018 жылғы 14 желтоқсан); ранжирование данных - деректерді ранжирлеу (2021 жылғы 3 қыркүйек); ранжирование сайтов - сайттарды саралау (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: ранжирование - ранжирлеу симптом – симптом 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. σύμπτωμα «кездейсоқтық») «симптоматический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «симптомдық» сөзі бекітілген, заңнамада «симптом» сөзі «симптом» сөзімен аударылған. Орыс тіліне француз тілінен енген (фр. ranger – «ретке келтіру») «ранжирование» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ранжирлеу», «саралау» сөздері бекітілген, заңнамада «ранжирлеу» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «саралау» сөзі орыс тіліндегі «дифференциация» сөзінің баламасы ретінде бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «ранжирование симптомов» сөз тіркесі қазақ тіліне «симптомдарды ранжирлеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +11 |
210. | ранорасширитель | жара кеңейткіш | ранорасширительжара кеңейткішСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жара кеңейткіш - аз серпімді жұмсақ тіндерден немесе қабырғалардан пайда болған жараның шеттерін хирург көмекшісінің жәрдемінсіз ұзақ уақыт бойы белгіленген күйде ұстау үшін, жараның шеттерін белгілі бір мөлшерде реттелетін сұйылту үшін арналған хирургиялық құрал. 2. Әзербайжан: retraktor 3. Қырғыз: жарану кеңейтүүчү 4. Өзбек: tortuvchi 5. Түрік: retraktör 6. Ағылшын: retractor 7. Испан: retractor 8. Неміс: Retraktor 9. Француз: rétracteur 10. Бекітілген нұсқасы: векорасширитель – қабақкеңейткіш (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: ранорасширитель - жарақатты кеңейткіш 12. Орыс тіліндегі «расширитель» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кеңейткіш» сөзі бекітілсе, заңнамада «ранорасширитель» сөзі «жарақатты кеңейткіш» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «ранорасширитель» сөзі қазақ тіліне «жара кеңейткіш» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +10 |
211. | расклинивающее действие | ажыратушы әсер | расклинивающее действиеажыратушы әсерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ажыратушы әсер - денелердің беткі қабаттарының арасындағы сұйықтықтың немесе газдың жұқа қабатының (үлдірдің) жай-күйін сипаттайтын термодинамикалық көрсеткіш. 2. Әзербайжан: qıvrım hərəkəti 3. Қырғыз: кыюу аракети 4. Өзбек: tishlash harakati 5. Түрік: kama eylemi 6. Ағылшын: wedging action 7. Испан: acción de cuña 8. Неміс: Keilwirkung 9. Француз: action de calage 10. Бекітілген нұсқасы: действие тактическое – тактикалық әрекет (2019 жылғы 6 желтоқсан); действие ударов – соққы әсерi (2019 жылғы 6 желтоқсан); следственное действие – тергеу амалдары (2018 жылғы 5 қазан); прекращение действия договора – шарттың қолданылуын тоқтату (2013); военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: подналадка расклинивающих ножей - сынамен жаратын пышақтарды баптау действие – әрекет, іс-әрекет, іс-қимыл, қимыл, қолданылу, амал, әсер 12. Орыс тіліндегі «действие» сөзі қазақ тіліне қолданылатын саласына және мәнмәтінге байланысты «әрекет», «іс-әрекет», «қимыл», «іс-қимыл», «қолданылу», «амал», «әсер» сөздерімен аударылады. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліндегі «подналадка расклинивающих ножей» заңнамада «сынамен жаратын пышақтарды баптау» сөз тіркесімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «расклинивающее действие» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «ажыратушы әсер» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +12 |
212. | распадаемость | ыдырағыштық | распадаемостьыдырағыштықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ыдырағыштық - үлгінің (таблеткалар, капсулалар) сұйық ортада құрамдас бөлшектерге бөлініп, суспензияға, борпылдақ массаға, ұнтақ суспензиясына немесе түйіршікке айналу мүмкіндігі. 2. Әзербайжан: parçalanma 3. Қырғыз: ажыроо 4. Өзбек: parchalanish 5. Түрік: parçalanma 6. Ағылшын: disintegration 7. Испан: desintegración 8. Неміс: Zerfall 9. Француз: désintégration 10. Бекітілген нұсқасы: фазорасщепитель – фазаыдыратқыш (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: сравнительной распадаемость – салыстырмалы ыдырау 12. Орыс тіліндегі «расщепитель» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ыдыратқыш» сөзі бекітілсе, заңнамада «распадаемость» сөзі «ыдырау» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «распадаемость» сөзі қазақ тіліне «ыдырағыштық» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
213. | распадаемость таблеток | таблеткалардың ыдырағыштығы | распадаемость таблетоктаблеткалардың ыдырағыштығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Таблеткалардың ыдырағыштығы - фармакологиялық құжатта немесе нормативтік құжаттамада көрсетілген жағдайларда белгілі бір уақыт аралығында таблеткалар мен капсулалардың сұйық ортада ыдырау қабілетін анықтауға арналған сынақ. Таблетка – лат. tabula «тақтайша, плита». 2. Әзербайжан: tabletlərin parçalanması 3. Қырғыз: таблеткалардын ажыроо 4. Өзбек: planshetlarning parchalanishi 5. Түрік: tabletlerin parçalanması 6. Ағылшын: disintegration of tablets 7. Испан: desintegración de tabletas 8. Неміс: Zerfall von Tabletten 9. Француз: tabletlerin parçalanması 10. Бекітілген нұсқасы: фазорасщепитель – фазаыдыратқыш (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: сравнительной распадаемость – салыстырмалы ыдырау таблетка – таблетка 12. Орыс тіліндегі «расщепитель» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ыдыратқыш» сөзі бекітілсе, заңнамада «распадаемость» сөзі «ыдырау» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. tabula «тақта, плита») «таблетка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «таблетка» сөзі бекітілген, заңнамада «таблетка» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «распадаемость таблеток» сөз тіркесі қазақ тіліне «таблеткалардың ыдырағыштығы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
214. | расстройство желудка | асқазанның бұзылуы, асқазан жұмысының бұзылуы, асқазанның ауруы | расстройство желудкаасқазанның бұзылуы, асқазан жұмысының бұзылуы, асқазанның ауруыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Асқазанның бұзылуы, асқазан жұмысының бұзылуы, асқазанның ауруы - іштің жоғарғы бөлігінде ауырсыну орын алатын жағдай. Сонымен қатар, жүрек айну, ентігу, жүрек айнуы, кейде өңеш пен жұтқыншақтың тітіркенуі сезіледі, құсу, қышу, асқазанның толып кету сезімі пайда болады. 2. Әзербайжан: mədə narahatlığı 3. Қырғыз: ашказан ооруу 4. Өзбек: oshqozon buzilishi 5. Түрік: mide bozukluğu 6. Ағылшын: stomach upset 7. Испан: malestar estomacal 8. Неміс: Magenverstimmung 9. Француз: maux d`estomac 10. Бекітілген нұсқасы: вегетативные расстройства - вегетативтік бұзылыстар (2017 жылғы 13 желтоқсан); расстройство внимания - зейін бұзылуы (псих.) (1971-1981) атония желудка - асқазан атониясы (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: расстройство – бұзылу желудок - асқазан 12. Орыс тіліндегі «расстройство» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бұзылыс», «бұзылу» сөздері бекітілсе, заңнамада «бұзылу» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «желудок» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «асқазан» сөзі бекітілсе, заңнамада «асқазан» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «расстройство желудка» сөз тіркесі қазақ тіліне «асқазанның бұзылуы», «асқазан жұмысының бұзылуы», «асқазанның ауруы» сөз тіркестерінің бірімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +7 |
215. | раствор гомеопатический | гомеопатиялық ерітінді | раствор гомеопатическийгомеопатиялық ерітіндіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гомеопатиялық ерітінді - белсенді құрамы сау адамдарда науқастың ауруының белгілеріне ұқсас белгілерді тудыратын сұйықтық. Гомеопатия - грек. μμοιος «ұқсас» + πάθος «ауру». 2. Әзербайжан: homeopatik həll 3. Қырғыз: гомеопатиялык эритинди 4. Өзбек: gomeopatik eritma 5. Түрік: homeopatik çözüm 6. Ағылшын: homeopathic solution 7. Испан: solución homeopática 8. Неміс: homöopathische Lösung 9. Француз: solution homéopathique 10. Бекітілген нұсқасы: водный раствор - сулы ерітінді (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: гомеопатический лекарственный препарат - гомеопоэздік дәрілік препарат раствор - ерітінді 12. Орыс тіліндегі «раствор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ерітінді» сөзі бекітілсе, заңнамада «ерітінді» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. μμοιος «ұқсас» + πάθος «ауру») «гомеопатический» сөзі заңнамада «гомеопоэздік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «раствор гомеопатический» сөз тіркесі қазақ тіліне «гомеопатиялық ерітінді» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +12 |
216. | растворы-регуляторы водно-солевого баланса и кислотно-основного состояния | сулы-тұзды балансты және қышқылды-сілтілі теңгерімді реттеуші ерітінділер (сулы-тұзды балансты және қышқылдық-негіздік теңгерімді реттеуші ерітінділер) | растворы-регуляторы водно-солевого баланса и кислотно-основного состояниясулы-тұзды балансты және қышқылды-сілтілі теңгерімді реттеуші ерітінділер (сулы-тұзды балансты және қышқылдық-негіздік теңгерімді реттеуші ерітінділер)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сулы-тұзды балансты және қышқылды-сілтілі теңгерімді реттеуші ерітінділер – интестинальды сұйықтықтың жоғалуын тез және тиімді толтыруға, плазманың осмотикалық қысымын қалпына келтіруге, су-тұз алмасуын қалыпқа келтіруге, айналымдағы плазма мен дененің су ресурстарын көбейтуге мүмкіндік беретін кристаллоидты ерітінділер. Баланс - лат. bilanx «екі салмақ ыдысы бар». Регулятор - лат. regula «дұрыстық». 2. Әзербайжан: məhlullar - su-duz balansının və turşu-əsas vəziyyətinin tənzimləyiciləri 3. Қырғыз: эритмелер-суу-туз балансынын жана кислота-базалык абалын жөнгө салуучу 4. Өзбек: eritmalar - suv-tuz balansi va kislota-ishqor holatini regulyatorlari 5. Түрік: çözümler - su-tuz dengesi ve asit-baz durumu düzenleyicileri 6. Ағылшын: solutions - regulators of water-salt balance and acid-base state 7. Испан: soluciones - reguladores del equilibrio agua-sal y estado ácido-base 8. Неміс: Lösungen-Regulatoren des Wasser-Salz-Gleichgewichts und des Säure-Basen-Zustands 9. Француз: solutions-régulateurs de l`équilibre eau-sel et de l`état acido-basique 10. Бекітілген нұсқасы: водный раствор - сулы ерітінді (2017 жылғы 13 желтоқсан) регулятор напряжения – кернеуреттегіш (2016 жылғы 28 маусым) баланс – баланс (2018 жылғы 6 сәуір); водно-солевой баланс - су-тұз теңгерімі (2017 жылғы 13 желтоқсан) кислота – қышқыл (2015 жылғы 14 желтоқсан) центр основной - негізгі орталық (2020 жылғы 17 маусым) категория состояния - жай-күй категориясы (2020 жылғы 25 қараша); именных состояний категория - есім күй категориясы (2020 жылғы 25 маусым); гражданское состояние - азаматтық хал-жағдаят (2018 жылғы 5 қазан); акт гражданско-го состояния - азаматтық хал актісі (2018 жылғы 27 маусым); контроль состояния пути - жол жағдайын бақылау (2015 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: раствор – ерітінді; регулятор – реттегіш, реттеуші; вода – су; сол – тұз; баланс – баланс, теңгерім; кислота – қышқыл; основной – негізгі; состояние – жағдай, жай-күй, күй, ахуал 12. Орыс тіліндегі «раствор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ерітінді» сөзі бекітілсе, заңнамада «ерітінді» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. regula «дұрыстық») «регулятор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «реттегіш» сөзі бекітілген, заңнамада «реттегіш», «реттеуші» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. bilanx «екі салмақ ыдысы бар») «баланс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «баланс», «теңгерім» сөздері бекітілген, заңнамада «баланс», «теңгерім» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «водно-солевой баланс» сөзі тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «су-тұз теңгерімі» сөз тіркесі бекітілген. Орыс тіліндегі «кислота» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қышқыл» сөзі бекітілсе, заңнамада «қышқыл» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «основной» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «негізгі» сөзі бекітілсе, заңнамада «негізгі» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «состояние» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жай-күй», «күй», «хал», «хал-жағдай» сөздері бекітілсе, заңнамада «жағдай», «жай-күй», «күй», «ахуал» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «растворы-регуляторы водно-солевого баланса и кислотно-основного состояния» сөз тіркесі қазақ тіліне «сулы-тұзды балансты және қышқылды-сілтілі теңгерімді реттеуші ерітінділер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +12 |
217. | растворы водные | сулы ерітінділер | растворы водныесулы ерітінділерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сулы ерітінділер - еріткіш су болып табылатын ерітінді. Бұл, негізінен, химиялық теңдеулерде тиісті химиялық формулаға (aq) қосу арқылы көрсетіледі. 2. Әзербайжан: sulu məhlullar 3. Қырғыз: суулуу эритмелер 4. Өзбек: suvli eritmalar 5. Түрік: sulu çözeltiler 6. Ағылшын: aqueous solutions 7. Испан: soluciones acuosas 8. Неміс: wässrige Lösungen 9. Француз: solutions aqueuses 10. Бекітілген нұсқасы: водный раствор - сулы ерітінді (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: водный раствор - су ерітіндісі 12. Орыс тіліндегі «водный раствор» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сулы ерітінді» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «су ерітіндісі» сөз тіркесімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «растворы водные» сөз тіркесі қазақ тіліне «сулы ерітінділер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз | +12 |
218. | растворы для инъекции | инъекцияға арналған ерітінділер | растворы для инъекцииинъекцияға арналған ерітінділерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Инъекцияға арналған ерітінділер - инъекциялық енгізуге арналған тиісті еріткіштегі дәрілік заттың/заттардың сулы немесе сулы емес ерітіндісі. Инъекция - лат. injectio «лақтыру». 2. Әзербайжан: inyeksiya üçün həllər 3. Қырғыз: инъекция үчүн еритиндилер 4. Өзбек: in`ektsiya uchun eritmalar 5. Түрік: enjeksiyon için çözümler 6. Ағылшын: solutions for injection 7. Испан: soluciones para inyección 8. Неміс: Lösungen zur Injektion 9. Француз: solutions injectables 10. Бекітілген нұсқасы: водный раствор - сулы ерітінді (2017 жылғы 13 желтоқсан) вода для инъекций - инъекцияға арналған су (2017 жылғы 13 желтоқсан); инъекция – инъекция (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: раствор – ерітінді; инъекция – инъекция; шаншу – укол 12. Орыс тіліндегі «раствор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ерітінді» сөзі бекітілсе, заңнамада «ерітінді» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. injectio «лақтыру») «инъекция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «инъекция» сөзі бекітілген, заңнамада «инъекция» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «растворы для инъекции» сөз тіркесі қазақ тіліне «инъекцияға арналған ерітінділер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
219. | растирание (тритурация) | ысқылау (тритурация) | растирание (тритурация)ысқылау (тритурация)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ысқылау (тритурация) - улы және күшті заттардың белгілі бір дәрежеде индифферентті заттармен құрғақ қоспалары, қор ретінде, ерітіндіде ысқылау арқылы дайындалады. Тритурация - лат. trituratio «ысқылау». 2. Әзербайжан: sürtmək (tortmaq) 3. Қырғыз: сүртүү (тритурация) 4. Өзбек: ishqalanish (trituratsiya) 5. Түрік: ovma (öğütme) 6. Ағылшын: rubbing (trituration) 7. Испан: frotamiento (trituración) 8. Неміс: Reiben (Trituration) 9. Француз: frottement (trituration) 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: ысқылау – протирка; растирание - уқалау 12. Орыс тіліндегі «растирание» сөзі қазақ тіліне өзінің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты «ысқылау», «үгу», «уқалау», «сипалау», «сылау», «үгілу», «ұнтақталу», «жағу» сөздерімен, «ысқылап сипау» сөз тіркесімен аударылады. | +14 |
220. | расширяющие инструменты | кеңейткіш құрал-саймандар | расширяющие инструментыкеңейткіш құрал-саймандарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кеңейткіш құрал-саймандар - жараның шеттерін сұйылту және оларды белгілі бір қалыпта ұстау арқылы органға қол жеткізуді жеңілдететін хирургиялық құралдар. Инструмент - лат. instrumentum «қару». 2. Әзербайжан: genişləndirən alətlər 3. Қырғыз: кеңейтүшү куралдар 4. Өзбек: kengaytiruvchi vositalar 5. Түрік: genişleyen araçlar 6. Ағылшын: expanding tools 7. Испан: herramientas de expansión 8. Неміс: Erweiterungswerkzeuge 9. Француз: outils d`expansion 10. Бекітілген нұсқасы: инструмент – құрал (2016 жылғы 28 маусым); зубные инструменты - тіс құрал-саймандары (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: расширяющий – кеңейтетін инструмент – құрал, құрал-сайман, аспап 12. Орыс тіліндегі «расширяющий» сөзі заңнамада «кеңейтетін» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. instrumentum «қару») «инструмент» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «құрал», «құрал-сайман» сөздері бекітілген, заңнамада «құрал», «құрал-сайман», «аспап» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «расширяющие инструменты» сөз тіркесі қазақ тіліне «кеңейткіш құрал-саймандар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +9 |
221. | рациональная лекарственная форма | рационалды дәрілік форма | рациональная лекарственная формарационалды дәрілік формаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұтымды дәрілік зат (тиімді дәрілік зат) - дәрілік препараттың оны енгізу және қолдану тәсілдеріне сәйкес келетін және қажетті емдік әсерге қол жеткізуді қамтамасыз ететін ұтымды жай-күйі. Рациональная - лат. rationalis «ақылға қонымды». Форма - лат. forma «форма, түр, бейне» 2. Әзербайжан: rasional dozaj forması 3. Қырғыз: рационалдуу дозалоо формасы 4. Өзбек: ratsional dozalash shakli 5. Түрік: rasyonel dozaj formu 6. Ағылшын: rational dosage form 7. Испан: forma de dosificación racional 8. Неміс: rationelle Darreichungsform 9. Француз: forme posologique rationnelle 10. Бекітілген нұсқасы: решение рациональное - ұтымды шешім (2016 жылғы 8 желтоқсан); уравнение рациональные - рационал теңдеу (2015 жылғы 6 қазан); рациональное использование недр - жер қойнауын тиімді пайдалану (2014 жылғы 11 желтоқсан) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан); радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) аналитическая форма глагола – етістіктің аналитикалық тұлғасы (2020 жылғы 25 маусым); форма дипломатическая - дипломатиялық форма (2019 жылғы 5 сәуір); форма права - құқық нысаны (2018 жылғы 6 сәуір); форма волны - толқын пiшiнi (2016 жылғы 28 маусым); форма – форма, түр (1971-1981) лекарственная форма – дәрілік форма (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: рациональное использования лекарственных средств – дәрілік заттардың ұтымды пайдалану; лекарственная форма – дәрілік зат 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. rationalis «ақылға қонымды») «рациональное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ұтымды», «тиімді», «рационал» сөздері бекітілген, заңнамада «ұтымды», «тиімді» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарственное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәрілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәрілік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. forma «форма, түр, бейне») «форма» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тұлға», «форма», «нысан», «пішін», «түр» сөздері бекітілген, заңнамада «форма», «нысан», «пішін», «түр» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарственная форма» сөз тіркесі заңнамада «дәрілік зат» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «рациональная лекарственная форма» сөз тіркесі қазақ тіліне «ұтымды дәрілік зат» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
222. | рациональность лекарственной прописи | дәрілік жазылымның тиімділігі (дәрілік нұсқаманың тиімділігі) | рациональность лекарственной прописидәрілік жазылымның тиімділігі (дәрілік нұсқаманың тиімділігі)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілік жазылымның тиімділігі (дәрілік нұсқаманың тиімділігі) - дайындалатын дәрілік заттың құрамын регламенттейтін ұтымды нұсқама. Рациональность - лат. rationalis «ақылға қонымды». 2. Әзербайжан: reseptin rasionallığı 3. Қырғыз: рецепттин рационалдуулугу 4. Өзбек: retseptning ratsionalligi 5. Түрік: reçete rasyonelliği 6. Ағылшын: rationality of prescription 7. Испан: racionalidad de la prescripción 8. Неміс: Rationalität der Verschreibung 9. Француз: rationalité de la prescription 10. Бекітілген нұсқасы: решение рациональное - ұтымды шешім (2016 жылғы 8 желтоқсан); уравнение рациональные - рационал теңдеу (2015 жылғы 6 қазан); рациональное использование недр - жер қойнауын тиімді пайдалану (2014 жылғы 11 желтоқсан) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан); радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: рациональность – ұтымдылық 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. rationalis «ақылға қонымды») «рациональное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ұтымды», «тиімді», «рационал» сөздері бекітілген, заңнамада «рациональность» сөзі «ұтымдылық» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарственное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәрілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәрілік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «рациональность лекарственной прописи» сөз тіркесі қазақ тіліне «дәрілік жазылымның тиімділігі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +10 |
223. | реакционная способность | реакциялық қабілет | реакционная способностьреакциялық қабілетСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Реакциялық қабілет - берілген зат үшін мүмкін болатын реакциялардың әртүрлілігін де, олардың жылдамдығын да ескеретін заттардың химиялық белсенділігінің сипаттамасы. Реакция - лат. re ... «қарсы» + actio «әрекет». 2. Әзербайжан: reaksiya qabiliyyəti 3. Қырғыз: реакция жөндөмдүүлүгү 4. Өзбек: reaktsiya qobiliyati 5. Түрік: reaksiyon yetenek 6. Ағылшын: reactionability 7. Испан: reacción capacidad 8. Неміс: reaktionFähigkeit 9. Француз: réaction capacité 10. Бекітілген нұсқасы: реакция – реакция (2016 жылғы 9 желтоқсан) боевая способность – әскери қабілеттілік (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: реакционная способность - реакциондық қасиет 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. re ... «қарсы» + actio «әрекет») «реакция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «реакция» сөзі бекітілген, заңнамада «реакционная способность» сөз тіркесі «реакциондық қасиет» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «способность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қабілеттілік» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «реакционная способность» сөз тіркесі қазақ тіліне «реакциялық қабілет» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
224. | режущие инструменты | кескіш құрал-саймандар | режущие инструментыкескіш құрал-саймандарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кескіш құрал-саймандар - кесу арқылы өңдеуге арналған құрал, яғни жоңқаларды алу үшін материалдың беткі қабаттарын бөлу арқылы жаңа беттерді құруға арналған құрал. Инструмент - лат. instrumentum «қару». 2. Әзербайжан: kəsici alətlər 3. Қырғыз: кесүүчү аспаптар 4. Өзбек: kesish asboblari 5. Түрік: kesici aletler 6. Ағылшын: cutting tools 7. Испан: herramientas de corte 8. Неміс: Schneidewerkzeuge 9. Француз: Schneidewerkzeuge 10. Бекітілген нұсқасы: инструмент – құрал (2016 жылғы 28 маусым); зубные инструменты - тіс құрал-саймандары (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: режущие инструменты – кескіш жабдықтар инструмент – құрал, құрал-сайман, аспап, жабдық 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. instrumentum «қару») «инструмент» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «құрал», «құрал-сайман» сөздері бекітілген, заңнамада «құрал», «құрал-сайман», «аспап», «жабдық» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «режущие инструменты» сөз тіркесі заңнамада «кескіш жабдықтар» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «режущие инструменты» сөз тіркесі қазақ тіліне «кескіш құрал-саймандар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +10 |
225. | ректальная лекарственная форма | ректалды дәрілік форма | ректальная лекарственная формаректалды дәрілік формаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ректальды дәрілік зат - тік ішекке енгізу әдісімен дәрілік затқа немесе дәрілік өсімдік шикізатына берілетін, қажетті емдік әсерге қол жеткізілетін, қолдануға ыңғайлы жағдай. Ректальный – лат. per rectum «тік ішек арқылы». Форма - лат. forma «сыртқы көрініс». 2. Әзербайжан: rektal dozaj forması 3. Қырғыз: ректалды дозалоо формасы 4. Өзбек: rektal dozalash shakli 5. Түрік: rektal dozaj formu 6. Ағылшын: rectal dosage form 7. Испан: forma de dosificación rectal 8. Неміс: rektale Darreichungsform 9. Француз: ректалды дозалоо формасы 10. Бекітілген нұсқасы: обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан); радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) аналитическая форма глагола – етістіктің аналитикалық тұлғасы (2020 жылғы 25 маусым); форма дипломатическая - дипломатиялық форма (2019 жылғы 5 сәуір); форма права - құқық нысаны (2018 жылғы 6 сәуір); форма волны - толқын пiшiнi (2016 жылғы 28 маусым); форма – форма, түр (1971-1981) лекарственная форма - дәрілік форма (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: суспензия ректальная - ректальді суспензия лекарственная форма – дәрілік зат 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. per rectum «тік ішек арқылы») «ректальная» сөзі заңнамада «ректальді» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарственное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәрілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәрілік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. forma «форма, түр, бейне») «форма» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тұлға», «форма», «нысан», «пішін», «түр» сөздері бекітілген, заңнамада «форма», «нысан», «пішін», «түр» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарственная форма» сөз тіркесі заңнамада «дәрілік зат» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «ректальная лекарственная форма» сөз тіркесі қазақ тіліне «ректальды дәрілік зат» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +8 |
226. | ресурсоведение лекарственных растений | дәрілік өсімдіктер ресурстануы (дәрілік өсімдіктер ресурсын тану, дәрілік өсімдіктер қорын тану) | ресурсоведение лекарственных растенийдәрілік өсімдіктер ресурстануы (дәрілік өсімдіктер ресурсын тану, дәрілік өсімдіктер қорын тану)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілік өсімдіктер ресурстануы – медициналық практикада қандай да бір түрде пайдаланылатын немесе пайдаланылуы мүмкін өсімдік тектес объектілердің бүкіл жиынтығы. Ресурс – франц. ressource «қосалқы зат». 2. Әзербайжан: dərman bitkilərinin resurs elmi 3. Қырғыз: дары өсүмдүктөрдүн ресурстук илими 4. Өзбек: dorivor o`simliklar resurs fani 5. Түрік: şifalı bitkilerin kaynak bilimi 6. Ағылшын: resource science of medicinal plants 7. Испан: ciencia de los recursos de las plantas medicinales 8. Неміс: Ressourcenkunde der Heilpflanzen 9. Француз: Ressourcenkunde der Heilpflanzen 10. Бекітілген нұсқасы: ограниченность ресурсов - ресурстардың шектеулілігі (2017 жылғы 10 қараша) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан); радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) безлепестные растения - күлтесіз өсімдіктер (2015 жылғы 15 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: лекарственное ресурсоведение - дәрілік ресурстану лекарственные растения - дәрілік өсімдіктер 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (франц. ressource «қосалқы зат») «ресурс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ресурс» сөзі бекітілген, заңнамада «ресурс» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарственное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәрілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәрілік» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «растение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өсімдік» сөзі бекітілсе, заңнамада «өсімдік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «ресурсоведение лекарственных растений» сөз тіркесі қазақ тіліне «дәрілік өсімдіктер ресурстануы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
227. | рецептурно- прозводственный отдел | рецептуралық-өндірістік бөлім | рецептурно- прозводственный отделрецептуралық-өндірістік бөлімСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Рецептуралық-өндірістік бөлім - дәрігердің рецептісінде баяндалған деректер бойынша түрлі субстанциялардан дәрілік заттарды орнында дайындауға арналған құрылым. Рецептура - лат. receptum «қабылдау». 2. Әзербайжан: resept və istehsal şöbəsi 3. Қырғыз: рецепт жана өндүрүш бөлүмү 4. Өзбек: retsept va ishlab chiqarish bo`limi 5. Түрік: reçete ve üretim departmanı 6. Ағылшын: prescription and production department 7. Испан: departamento de prescripción y producción 8. Неміс: Rezept- und Produktionsabteilung 9. Француз: département de prescription et de production 10. Бекітілген нұсқасы: рецепт – рецепт (2016 жылғы 8 желтоқсан) отдел – бөлім (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: рецептура – рецептура прозводственный – өндірістік; отдел – бөлім 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. receptum «қабылдау») «рецепт» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «рецепт» сөзі бекітілген, заңнамада «рецептура» сөзі «рецептура» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «прозводственный» сөзі заңнамада «өндірістік» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «отдел» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бөлім» сөзі бекітілсе, заңнамада «бөлім» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «рецептурно-прозводственный отдел» сөз тіркесі қазақ тіліне «рецептуралық-өндірістік бөлім» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
228. | салициловая кислота | салицил қышқылы | салициловая кислотасалицил қышқылыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Салицил қышқылы - бұл салицилаттар деп аталатын қосылыстар тобындағы қышқылдардың бірі. Ол ағаштың қабығынан алынады. Салицил - лат. salix «тал». 2. Әзербайжан: salisilik turşu 3. Қырғыз: салицил кислотасы 4. Өзбек: salitsil kislotasi 5. Түрік: salisilik asit 6. Ағылшын: salicylic acid 7. Испан: ácido salicílico 8. Неміс: Salicylsäure 9. Француз: acide salicylique 10. Бекітілген нұсқасы: кислота – қышқыл (2015 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: салициловая кислота - салицил қышқылы 12. Орыс тіліне «салицил» сөзі латын тілінен енген (лат. salix «тал»). Орыс тіліндегі «кислота» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қышқыл» сөзі бекітілсе, заңнамада «салициловая кислота» сөз тіркесі «салицил қышқылы» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «салициловая кислота» сөз тіркесі қазақ тіліне «салицил қышқылы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
229. | салфетка марлевая | дәке майлық (дәке сулық) | салфетка марлеваядәке майлық (дәке сулық)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәке майлық (дәке сулық) - дәкенің төрт рет, ішке қарай бүктелген шаршы бөлігі; әртүрлі мөлшердегі стерилді дәкелі сулық мақта-дәке таңғыштары, жапсырмалар, құрғату және операциялық жараны таңу үшін қолданылады. Марля - франц. marli «жиек; сондай-ақ кәсей». Салфетка - итал. salvetta - salvo «қорғаймын, күзетемін». 2. Әзербайжан: cuna salfetka 3. Қырғыз: даки салфетка 4. Өзбек: doka salfetka 5. Түрік: gazlı bez peçete 6. Ағылшын: gauze napkin 7. Испан: servilleta de gasa 8. Неміс: Gaze-Serviette 9. Француз: serviette en gaze 10. Бекітілген нұсқасы: марля бытовая - тұрмыстық дәке (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: салфетка – салфетка, марля – дәке Сулық. Зат есім. 1. Қолдың суын сүртетін орамал. 2. Су, ылғал өткізбейтін сырт киім. 3. э т н о г р а ф и я л ы қ. Ауыздықты жүгенге шығыршық арқылы жалғастырып тұратын темір. (https://kitap.kz/) Майлық. Зат есім. 1. Майлы нәрсені сүртетін орамал. 2. Күнделікті қара шаруаға сырттан киетін (киім). (https://kitap.kz/) 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (франц. marli «жиек; сондай-ақ кәсей») «марля» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәке» сөзі бекітілген, заңнамада «дәке» сөзімен аударылған. Орыс тіліне итальян тілінен енген (итал. salvetta - salvo «қорғаймын, күзетемін») «салфетка» сөзі заңнамада «салфетка» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «салфетка марлевая» сөз тіркесі қазақ тіліне «дәке сулық» немесе «дәке майлық» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +10 |
230. | самопомощь | өз-өзіне көмектесу | самопомощьөз-өзіне көмектесуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өзіндік көмек (өзіне-өзі көмектесу) - зардап шегушінің өзіне көрсетілетін алғашқы көмегі . 2. Әзербайжан: özünə kömək 3. Қырғыз: өз алдынча жардам 4. Өзбек: o`z-o`ziga yordam 5. Түрік: kendi kendine yardım 6. Ағылшын: self-help 7. Испан: autoayuda 8. Неміс: Selbsthilfe 9. Француз: auto-assistance 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: самопомощь и взаимопомощь - өзіне-өзі көмек көрсету және өзара көмек көрсету 12. Орыс тіліндегі «самопомощь» сөзі заңнамада «өзіне-өзі көмек көрсету» сөз тіркесімен аударылған. Біздің ойымызша, «самопомощь» сөзі қазақ тіліне «өзіндік көмек» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +2 |
231. | санитарная одежда | санитариялық киім | санитарная одеждасанитариялық киімСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Санитариялық киім - қызметкерге зиянды биологиялық факторлардың (микроорганизмдердің), жалпы өндірістік ластанулардың әсерін болдырмауға немесе азайтуға, сондай-ақ өндірістік процестің санитарлық-гигиеналық шараларын қамтамасыз етуге арналған арнайы қорғаныш киімнің түрі. Санитар - лат. sanitas «денсаулық». 2. Әзербайжан: sanitar geyim 3. Қырғыз: санитардык кийим 4. Өзбек: sanitariya kiyimi 5. Түрік: sıhhi giysiler 6. Ағылшын: sanitary clothing 7. Испан: ropa sanitaria 8. Неміс: Hygienekleidung 9. Француз: vêtements sanitaires 10. Бекітілген нұсқасы: акт санитарного обследования - санитариялық тексеру актісі (2017 жылғы 10 қараша); зона санитарной охраны - санитариялық қорғау аймағы (2021 жылғы 19 қараша) военная форма одежды - әскери киім нысаны (2020 жылғы 25 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: санитарная одежда - санитариялық киім 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sanitas «денсаулық») «санитарный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «санитариялық» сөзі бекітілген, заңнамада «санитарная одежда» сөз тіркесі «санитариялық киім» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «санитарная одежда» сөз тіркесі қазақ тіліне «санитариялық киім» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
232. | санитарные нормы | санитариялық нормалар | санитарные нормысанитариялық нормаларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Санитариялық нормалар - қоршаған орта факторларын сипаттайтын кейбір сандық көрсеткіштердің ең төменгі және (немесе) шекті мәндерін белгілейтін ресми нормативтік құжаттар; алдын алу және ағымдағы санитариялық қадағалаудың негізі болып табылады. Санитария - лат. sanitas «денсаулық». Норма - лат. norma сөзбе-сөз «бұрыш», ауыспалы мағынасы «ереже». 2. Әзербайжан: sanitar normalar 3. Қырғыз: санитардык нормалар 4. Өзбек: sanitariya me`yorlari 5. Түрік: sıhhi normlar 6. Ағылшын: sanitary norms 7. Испан: normas sanitarias 8. Неміс: Hygienevorschriften 9. Француз: normes sanitaires 10. Бекітілген нұсқасы: акт санитарного обследования - санитариялық тексеру актісі (2017 жылғы 10 қараша); зона санитарной охраны - санитариялық қорғау аймағы (2021 жылғы 19 қараша) норма права - құқық нормасы (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: санитарная – санитариялық; норма - норма 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sanitas «денсаулық») «санитарный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «санитариялық» сөзі бекітілген, заңнамада «санитариялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. norma сөзбе-сөз «бұрыш», ауыспалы мағынасы «ереже») «норма» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «норма» сөзі бекітілген, заңнамада «норма» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «ереже» сөзі орыс тіліндегі «правила», «положение» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «правила», «положение» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «санитарные нормы» сөз тіркесі қазақ тіліне «санитариялық нормалар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
233. | санитарные правила | санитариялық ережелер | санитарные правиласанитариялық ережелерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Санитариялық ережелер - денсаулық пен қалыпты тіршілік әрекетін сақтау мақсатында тіршілік ету ортасы факторларының және олардың оңтайлы және қауіпсіз сандық параметрлерінің адамдар, адамдар популяциясы мен ұрпақтары үшін қауіпсіз және зиянсыз сипаттамалары мен талаптары бар мемлекеттік заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілер. Санитария - лат. sanitas «денсаулық». 2. Әзербайжан: sanitar qaydalar 3. Қырғыз: санитардык эрежелер 4. Өзбек: sanitariya qoidalari 5. Түрік: sıhhi kurallar 6. Ағылшын: sanitary rules 7. Испан: reglas sanitarias 8. Неміс: Hygienevorschriften 9. Француз: règles sanitaires 10. Бекітілген нұсқасы: акт санитарного обследования - санитариялық тексеру актісі (2017 жылғы 10 қараша); зона санитарной охраны - санитариялық қорғау аймағы (2021 жылғы 19 қараша) правила стрельбы - оқ ату қағидалары (2020 жылғы 9 қазан); правило квадрата - квадрат ережесі (2020 жылғы 17 маусым) ереже – положение (2018 жылғы 6 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: санитарные правила – санитарлық ереже; санитарлық қағидалар; медико-санитарные правила - медициналық-санитариялық ережелер 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sanitas «денсаулық») «санитарный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «санитариялық» сөзі бекітілген, заңнамада «санитариялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «правила» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қағида», «ереже» сөздері бекітілсе, заңнамада «қағида», «ереже» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «санитарные правила» сөз тіркесі заңнамада «санитарлық ереже», «санитарлық қағидалар», «санитариялық ереже» сөз тіркестерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «санитарные правила» сөз тіркесі қазақ тіліне «санитариялық ережелер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
234. | сахар молочный | сүт қанты | сахар молочныйсүт қантыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сүт қанты - дисахаридтер тобындағы көмірсулар, сүт пен сүт өнімдерінде кездеседі. Лактоза молекуласы глюкоза мен галактоза молекулаларының қалдықтарынан тұрады. 2. Әзербайжан: sut shakar 3. Қырғыз: сүт канты 4. Өзбек: sut shakar 5. Түрік: süt şeker 6. Ағылшын: milk sugar 7. Испан: azúcar de leche 8. Неміс: Milch Zucker 9. Француз: lait sucre 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: сахар – қант; молочный – сүтті 12. Орыс тіліндегі «сахар» сөзі заңнамада «қант» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «молочный» сөзі заңнамада «сүтті» сөзімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «сахар молочный» сөз тіркесі қазақ тіліне «сүт қанты» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
235. | сахарный диабет | қантты диабет | сахарный диабетқантты диабетСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қантты диабет – инсулиннің жеткіліксіз әсеріне байланысты қандағы қанттың жоғары деңгейімен көрінетін ауру. Диабет – көне грек. διαβαίνω «өту». 2. Әзербайжан: diabet 3. Қырғыз: кант диабети 4. Өзбек: qandli diabet 5. Түрік: qandli diabet 6. Ағылшын: diabetes 7. Испан: diabetes 8. Неміс: Diabetes mellitus 9. Француз: Diabète 10. Бекітілген нұсқасы: гингивит диабетический – диабеттік гингивит (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: сахарный диабет – қант диабеті; сусамыр ауруы; несахарный диабет – қантсыз сусамыр, қантсыз диабет Сусамыр. 1. м е д и ц и н а л ы қ. Шөлдетіп, суды көп ішкізе беретін қант ауру. 2. а у ы с п а л ы м а ғ ы н а. Шөлдегіш, сусағыш адам. (https://kitap.kz/) Диабет. [грек. diabétés] м е д и ц и н а л ы қ. 1. Ұйқы безі қызметінің ағзада қант алмасуының бұзылуынан болатын ауру; қант ауруы, сусамыр. (https://kitap.kz/) 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. διαβαίνω «өту») «диабетический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «диабеттік» сөзі бекітілген, заңнамада «сахарный диабет» сөз тіркесі «қант диабеті», «сахарный диабет» сөз тіркестерімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «несахарный диабет» сөз тіркесі «қантсыз сусамыр», «қантсыз диабет» сөз тіркестерімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «сахарный диабет» сөз тіркесі қазақ тіліне «қантты диабет» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | -1 |
236. | сбор | жиын; жиынтық | сборжиын; жиынтықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жиын, жиынтық – әрекеттің нәтижесі; өндірілген заттардың бірге жиналуы. 2. Әзербайжан: kolleksiya 3. Қырғыз: чогултуу 4. Өзбек: yig`ish 5. Түрік: Toplamak 6. Ағылшын: collection 7. Испан: colección 8. Неміс: Sammlung 9. Француз: collection 10. Бекітілген нұсқасы: жылдық жиынтық табыс - совокупный годовой доход (2020 жылғы 17 маусым); защитный комплект - қорғану жиынтығы (2020 жылғы 25 маусым); жиынтық – набор (2016 жылғы 28 маусым); сводный бюджет - жиынтық бюджет (2016 жылғы 8 желтоқсан) портовый сбор - порт алымы (2019 жылғы 6 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: сбор – жиын, алым жиынтық – совокупный, сводный, набор, комплект 12. Орыс тіліндегі «сбор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «алым» сөзі бекітілсе, заңнамада «жиын», «алым» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «жиынтық» сөзі орыс тіліндегі «совокупный», «компект», «сводный», «набор» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «совокупный», «компект», «сводный», «набор» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «сбор» сөзі қазақ тіліне «жиын», «алым» сөздерімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. | +11 |
237. | сбор лекарственный | дәрілік жиын; дәрілік жиынтық | сбор лекарственныйдәрілік жиын; дәрілік жиынтықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілік жиын, жиынтық - ішкі немесе сыртқы қолдануға арналған тұндырмалар мен қайнатпаны дайындауға арналған ұсақталған немесе тұтас дәрілік шикізаттың бірнеше түрінің қоспасы, кейде дәрілік заттар да қосылады. 2. Әзербайжан: dərman kolleksiyası 3. Қырғыз: дары жыйнагы 4. Өзбек: dori kolleksiyasi 5. Түрік: tıbbi koleksiyon 6. Ағылшын: medicinal collection 7. Испан: colección medicinal 8. Неміс: medizinische Sammlung 9. Француз: collection médicinale 10. Бекітілген нұсқасы: жылдық жиынтық табыс - совокупный годовой доход (2020 жылғы 17 маусым); защитный комплект - қорғану жиынтығы (2020 жылғы 25 маусым); жиынтық – набор (2016 жылғы 28 маусым); сводный бюджет - жиынтық бюджет (2016 жылғы 8 желтоқсан) портовый сбор - порт алымы (2019 жылғы 6 желтоқсан) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан); радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: лекарственный – дәрілік сбор – жиын, алым жиынтық – совокупный, сводный, набор, комплект 12. Орыс тіліндегі «сбор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «алым» сөзі бекітілсе, заңнамада «жиын», «алым» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «жиынтық» сөзі орыс тіліндегі «совокупный», «компект», «сводный», «набор» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «совокупный», «компект», «сводный», «набор» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Орыс тіліндегі «лекарственное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәрілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәрілік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «сбор лекарственный» сөз тіркесі қазақ тіліне «дәрілік жиын» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +12 |
238. | суппозиторий | суппозиторийлер | суппозиторийсуппозиторийлерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суппозиторийлер - бөлме температурасындағы қатты және дене температурасы кезінде балқитын немесе ыдырайтын, дене қуысына енгізу үшін қолданылатын дозаланған дәрілік нысандар. Суппозиторий - лат. suppositōrium «тұғыр». 2. Әзербайжан: süpozitoriya 3. Қырғыз: суппозиторийлер 4. Өзбек: bint 5. Түрік: fitiller 6. Ағылшын: suppositories 7. Испан: supositorios 8. Неміс: Zäpfchen 9. Француз: suppositoires 10. Бекітілген нұсқасы: выливание суппозиториев - суппозиторийлерді құю (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: суппозиторий – суппозиторий 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. suppositōrium «тұғыр») «суппозиторий» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «суппозиторий» сөзі бекітілген, заңнамада «суппозиторий» сөзімен аударылған. | +14 |
239. | свечи | ем балауыздары (тығындәрі) | свечием балауыздары (тығындәрі)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ем балауыздары (тығындәрі) - бөлме температурасындағы қатты және дене температурасы кезінде балқитын немесе ыдырайтын, дене қуысына енгізу үшін қолданылатын дозаланған дәрілік нысандар. 2. Әзербайжан: şamlar 3. Қырғыз: шамдар 4. Өзбек: shamlar 5. Түрік: mumlar 6. Ағылшын: candles 7. Испан: velas 8. Неміс: Kerzen 9. Француз: bougies 10. Бекітілген нұсқасы: выливание суппозиториев - суппозиторийлерді құю (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: свечи – суппозиторий; тығындәрі 12. Орыс тіліндегі «свечи» сөзі медицина саласында «ем балуыздары» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп ойлаймыз. Алайда «свечи» сөзін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +1 |
240. | свинцово-восковый пластырь | қорғасынды-балауызды пластырь | свинцово-восковый пластырьқорғасынды-балауызды пластырьСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қорғасынды-балауызды пластырь – негізі балауыз бен ара балауызы, ланолинмен қосылған қарапайым қорғасын пластырь қорытпалары бар дәрілік түр. Пластырь - грек. emplastron, сөзбе-сөз «жағылған». 2. Әзербайжан: qurğuşun mum gips 3. Қырғыз: коргошун мом жамаачы 4. Өзбек: qo`rg`oshin mumi gips 5. Түрік: kurşun balmumu sıva 6. Ағылшын: lead wax plaster 7. Испан: yeso de cera de plomo 8. Неміс: Blei-Wachs-Pflaster 9. Француз: plâtre à la cire de plomb 10. Бекітілген нұсқасы: аккумулятор свинцовый - қорғасынды аккумулятор (2015 жылғы 6 қазан) мазь восковая - балауызды жақпамай (2021 жылғы 19 қараша) лейкопластырь – лейкопластырь (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: свинец – қорғасын; воск – балауыз; пластырь – пластырь 12. Орыс тіліндегі «свинец» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қорғасын» сөзі бекітілсе, заңнамада «қорғасын» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «воск» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «балауыз» сөзі бекітілсе, заңнамада «балауыз» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. emplastron, сөзбе-сөз «жағылған») «пластырь» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «пластырь» сөзі бекітілген, заңнамада «пластырь» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «свинцово-восковый пластырь» сөз тіркесі қазақ тіліне «қорғасынды-балауызды пластырь» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +7 |
241. | свинцово-смоляный пластырь | қорғасынды-шайырлы пластырь | свинцово-смоляный пластырьқорғасынды-шайырлы пластырьСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қорғасынды-шайырлы пластырь - шайырлы заттар (канифолью және т.б.) қосылған қорғасын пластырінің қорытпалары бар дәрілік түр. Пластырь - грек. emplastron, сөзбе-сөз «жағылған». Смола – нем. smelen «ұзақ әрі түтіндеп жану». 2. Әзербайжан: qurğuşun qatranı gips 3. Қырғыз: коргошун чайыр жамаачы 4. Өзбек: qo`rg`oshin smolali gips 5. Түрік: kurşun reçine sıva 6. Ағылшын: lead resin plaster 7. Испан: yeso de resina de plomo 8. Неміс: Bleiharzputz 9. Француз: plâtre de résine de plomb 10. Бекітілген нұсқасы: аккумулятор свинцовый - қорғасынды аккумулятор (2015 жылғы 6 қазан) катионитовая смола - катионитті шайыр (2021 жылғы 10 желтоқсан) засмоление поршня - поршень шайырлануы (2016 жылғы 28 маусым) смола – шайыр (2006 жылғы 23 желтоқсан) шайыр – гарпиус (2019 жылғы 30 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: свинец – қорғасын; смола – шайыр; пластырь – пластырь 12. Орыс тіліндегі «свинец» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қорғасын» сөзі бекітілсе, заңнамада «қорғасын» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. emplastron, сөзбе-сөз «жағылған») «пластырь» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «пластырь» сөзі бекітілген, заңнамада «пластырь» сөзімен аударылған. Орыс тіліне неміс тілінен енген (нем. smelen «ұзақ әрі түтіндеп жану») «смола» сөзінің баламасы ретінде «шайыр» сөзі бекітілсе, заңнамада «шайыр» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «шайыр» сөзі «гарпиус» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, «камедь» сөзінің аудармасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «свинцово-смоляный пластырь» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «қорғасынды-шайырлы пластырь» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +7 |
242. | сгущенные соки | қоюлатылған шырын | сгущенные сокиқоюлатылған шырынСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоюлатылған шырын - фармацевтика саласында табиғи шырыннан буландыру немесе ылғалды мұздату арқылы алынатын фитопрепарат. 2. Әзербайжан: qatılaşdırılmış şirələr 3. Қырғыз: коюлтулган ширелер 4. Өзбек: quyultirilgan sharbatlar 5. Түрік: yoğunlaştırılmış meyve suları 6. Ағылшын: condensed juices 7. Испан: jugos condensados 8. Неміс: kondensierte Säfte 9. Француз: jus condensés 10. Бекітілген нұсқасы: геодезические сети сгущения - геодезиялық қоюлану желілері (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: сгущенное – қоюлатылған; сок – шырын, сөл Шырын. Зат есім. 1. Өсімдіктің бойындағы, оның жемісіндегі (құнарлы) нәр. 2. Ірімшіктің сарысуын қойылғанша қайнату арқылы алынатын қойыртпақ. 3. Тәтті. 4. а у ы с п а л ы м а ғ ы н а. Мән, маңыз. 5. Маңызды, мәнді. 6. Қызықты, қызыққа толы. (https://kitap.kz/) Сөл. Зат есім. 2. Өсімдікте болатын шырын. 2. Нәр, дәрумен мағынасында. 3. а у ы с п а л ы м а ғ ы н а. Адамдық қасиет. (https://kitap.kz/) 12. Орыс тіліндегі «сгущение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қоюлану» сөзі бекітілсе, заңнамада «қоюлатылған» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «сок» сөзі заңнамада «шырын», «сөл» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сгущенные соки» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «қоюлатылған шырын» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +3 |
243. | секреторные вещества | секреторлық заттектер | секреторные веществасекреторлық заттектерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Секреторлық заттектер - артық заттар, көбінесе қайталама, ал бастапқы алмасу ретінде сирек кездеседі, олар физиологиялық процестерде ішінара немесе толық жойылады. Секретор - лат. secretio «бөліну». 2. Әзербайжан: ifraz edən maddələr 3. Қырғыз: секретордук заттар 4. Өзбек: sekretor moddalar 5. Түрік: salgı maddeleri 6. Ағылшын: secretory substances 7. Испан: sustancias secretoras 8. Неміс: sekretorische Substanzen 9. Француз: substances sécrétoires 10. Бекітілген нұсқасы: радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: секреторный – секреторлық; вещество – зат, заттек 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. secretio «бөліну») «секреторный» сөзі заңнамада «секреторлық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «вещество» сөзінің баламасы ретінде «зат», «заттек» сөздері бекітілсе, заңнамада «зат», «заттек» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «секреторные вещества» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «секреторлық заттектер» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +15 |
244. | секреция | сөл шығару, секреция | секрециясөл шығару, секрецияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Секреция - заттардың түзілуі және жасушадан сыртқы ортаға шығарылуы (немесе қабылданбауы). Секреция - лат. secretio «бөліну». 2. Әзербайжан: sekresiya 3. Қырғыз: секреция 4. Өзбек: sekretsiya 5. Түрік: salgı 6. Ағылшын: secretion 7. Испан: secreción 8. Неміс: Sekretion 9. Француз: Sekretion 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: секреция – секреция 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. secretio «бөліну») «секреция» сөзі заңнамада «секреция» сөзімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «секреция» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «секреция» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
245. | селективность (избирательность) экстрагента | экстрагенттің іріктемелілігі | селективность (избирательность) экстрагентаэкстрагенттің іріктемелілігіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экстрагенттің іріктемелілігі - ерітіндінің екі, үш немесе одан да көп компоненттерінің бірін алу мүмкіндігі. Селективность - лат. seligere «таңдау». Экстрагент - лат. extraho «тарту, шығару». 2. Әзербайжан: ekstraktantin seçiciliyi 3. Қырғыз: экстрагенттин селективдүүлүгү 4. Өзбек: ekstraktning selektivligi 5. Түрік: özütleyici seçicilik 6. Ағылшын: Extractant selectivity 7. Испан: Selectividad extractante 8. Неміс: Extraktionsmittel-Selektivität 9. Француз: Sélectivité des extractants 10. Бекітілген нұсқасы: селективность – іріктемелілік (2018 жылғы 5 қазан) спрос селективный - талғамалы сұраныс (2017 жылғы 10 қараша); ваготомия селективная - селективті ваготомия (2017 жылғы 14 желтоқсан) вызов избирательный - таңдамалы шақырыс (2015 жылғы 11 желтоқсан); округ избирательный - сайлау округі (2018 жылғы 14 желтоқсан) селективное лазерное спекание - селективті лазерлік біріктіру (2021 жылғы 3 қыркүйек) экстрагент – шайғындатқы (2006 жылғы 23 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: селективный – селективті; экстрагент – экстрагент 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. extraho «тарту, шығару») «экстрагент» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шайғындатқы» сөзі бекітілген, заңнамада «экстрагент» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. seligere «таңдау») «селективный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «талғамалы», «селективті» сөздері, «селективность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «іріктемелілік» сөзі бекітілген, заңнамада «селективті» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «селективность (избирательность) экстрагента» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «экстрагенттің іріктемелілігі» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +12 |
246. | сердечные гликозиды | жүрек гликозидтері | сердечные гликозидыжүрек гликозидтеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жүрек гликозидтері - терапиялық дозаларда кардиотоникалық және аритмияға қарсы әсер ететін, әртүрлі этиологиялардың жүрек жеткіліксіздігін емдеу үшін қолданылатын өсімдік тектес дәрілік заттар тобы. Гликозид - грек. glykys «тәтті». 2. Әзербайжан: ürək qlikozidləri 3. Қырғыз: жүрөк гликозиддери 4. Өзбек: yurak glikozidlar 5. Түрік: kardiyak glikozitler 6. Ағылшын: cardiac glycosides 7. Испан: glucósidos cardíacos 8. Неміс: Herzglykoside 9. Француз: glycosides cardiaques 10. Бекітілген нұсқасы: астма сердечная - жүрек демікпесі (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: сердечные гликозиды - жүрек гликозидтері 12. Орыс тіліндегі «сердечная» сөзінің баламасы ретінде «жүрек» сөзі бекітілсе, заңнамада «сердечные гликозиды» сөз тіркесі «жүрек гликозидтері» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сердечные гликозиды» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «жүрек гликозидтері» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +14 |
247. | сердцевинные лучи | өзектік сәулелер | сердцевинные лучиөзектік сәулелерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өзектік сәулелер - сабақтың осіне көлденең бағытта созылған үлкен тікбұрышты паренхималық тірі жасушалардың топтары. 2. Әзербайжан: əsas şüalar 3. Қырғыз: негизги нурлар 4. Өзбек: yadro nurlari 5. Түрік: çekirdek ışınları 6. Ағылшын: core rays 7. Испан: rayos centrales 8. Неміс: Kernstrahlen 9. Француз: rayons centraux 10. Бекітілген нұсқасы: сердцевина – өзек (2007 жылғы 29 маусым) лучи каналовые - арналық сәулелер (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: луч – сәуле; сердцевинный антиген вирусного гепатита B - B вирустық гепатиттің өзекті антигені 12. Орыс тіліндегі «сердцевина» сөзінің баламасы ретінде «өзек» сөзі бекітілсе, заңнамада «өзек» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «луч» сөзінің баламасы ретінде «сәуле» сөзі бекітілсе, заңнамада «сәуле» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сердцевинные лучи» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «өзектік сәулелер» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +14 |
248. | серийные разведения | сериялы сұйылту | серийные разведениясериялы сұйылтуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сериялы сұйылту - иммундық сарысуларды, антибиотиктерді, антисептиктерді, дезинфектанттарды, бактериялардың суспензияларын, вирустарды, фагтарды және т.б. сұйылтқышпен бірізді сұйылту, мысалы., екі мәртелі (1:2, 1:4, 1:8 және т.б.), он еселі (101, 102, 103 және т. б.). Серия - лат. series «қатар». 2. Әзербайжан: seriyalı seyreltmələr 3. Қырғыз: сериялык суюлтуулар 4. Өзбек: ketma-ket suyultirishlar 5. Түрік: сериялык суюлтуулар 6. Ағылшын: serial dilutions 7. Испан: diluciones en serie 8. Неміс: Reihenverdünnungen 9. Француз: dilutions en série 10. Бекітілген нұсқасы: серийное производство - сериялы өндіру (2016 жылғы 8 желтоқсан); серия - серия; топтама (2018 жылғы 27 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: серия – серия, топтама; разведение – сұйылту 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. series «қатар») «серия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «серия», «топтама» сөздері бекітілген, заңнамада «серия», «топтама» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «разведение» сөзі заңнамада «сұйылту» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «серийные разведения» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «сериялы сұйылту» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
249. | серия готового лекарственного средства | дайын дәрілік құралдың сериясы | серия готового лекарственного средствадайын дәрілік құралдың сериясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дайын дәрілік құралдың сериясы - бір технологиялық цикл нәтижесінде оны өндіруші өндірген дәрілік заттың мөлшері. Серия - лат. series «қатар». 2. Әзербайжан: hazır məhsul seriyası 3. Қырғыз: даяр дарилик продукциянын сериясы 4. Өзбек: tayyor mahsulot seriyasi 5. Түрік: bitmiş ürün serisi 6. Ағылшын: finished product series 7. Испан: serie de productos terminados 8. Неміс: fertige Produktserie 9. Француз: série de produits finis 10. Бекітілген нұсқасы: серия - серия; топтама (2018 жылғы 27 маусым) боевая готовность - ұрысқа әзірлік (2020 жылғы 17 маусым); готовность – даярлық (2015 жылғы 6 қазан) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан); радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) готовые лекарственные средства - дайын дәрілік құралдар (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: серия - серия; топтама; лекарственное средство – дәрілік зат; готовый – дайын 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. series «қатар») «серия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «серия», «топтама» сөздері бекітілген, заңнамада «серия», «топтама» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «готовые лекарственные средства» сөз тіркесінің баламасы ретінде «дайын дәрілік құралдар» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «лекарственное средство» сөз тіркесі «дәрілік зат» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «серия готового лекарственного средства» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «дайын дәрілік құралдың сериясы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +2 |
250. | слизистая оболочка | шырышты қабықша | слизистая оболочкашырышты қабықшаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шырышты қабықша - сыртқы ортамен байланысатын қуыс мүшелердің ішкі қабығы. 2. Әзербайжан: selikli qişa 3. Қырғыз: былжыр чел 4. Өзбек: shilliq qavat 5. Түрік: mukoza zarı 6. Ағылшын: mucous membrane 7. Испан: membrana mucosa 8. Неміс: Schleimhaut 9. Француз: membrane muqueuse 10. Бекітілген нұсқасы: выворот слизистой оболочки - сілемейлі қабық айналып кету (сілемейлі қабығы айналған) (2006 жылғы 27 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: слизистая оболочка - шырышты қабықша 12. Орыс тіліндегі «слизистая оболочка» сөз тіркесінің баламасы ретінде «сілемейлі қабық» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «шырышты қабықша» сөз тіркесімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «слизистая оболочка» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «шырышты қабықша» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +6 |
251. | сильнодействующие лекарственное средство | күшті әсер ететін дәрі | сильнодействующие лекарственное средствокүшті әсер ететін дәріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Күшті әсер ететін дәрілік құрал - дәрігердің тағайындауынан тыс қабылданса, тіпті аз мөлшерде болса да, денсаулықтың нашарлауын тудыратын дәрілік зат. 2. Әзербайжан: güclü dərman 3. Қырғыз: күчтүү дары 4. Өзбек: kuchli dori 5. Түрік: güçlü ilaç 6. Ағылшын: powerful drug 7. Испан: droga poderosa 8. Неміс: starke Droge 9. Француз: drogue puissante 10. Бекітілген нұсқасы: вещество сильнодействующее - күшті әсерлі заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан); радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) готовые лекарственные средства - дайын дәрілік құралдар (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: сильнодействующий – күшті әсер ететін лекарственное средство – дәрілік зат 12. Орыс тіліндегі «сильнодействующее» сөзінің баламасы ретінде «күшті әсерлі» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «күшті әсер ететін» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарственнее средство» сөз тіркесінің баламасы ретінде «дәрілік құрал» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «дәрілік зат» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сильнодействующие лекарственное средство» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «күшті әсер ететін дәрілік құрал» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | 0 |
252. | симилиум | симилиум | симилиумсимилиумСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Симилиум (ұқсастық ережесі бойынша ауруды емдеуге іріктеп алынған, гомеопатиялық дәрілік құрал) - пациенттің психикалық және функционалдық сипаттамаларын ескере отырып таңдалған препарат. Симилиум – лат. semol «бірге». 2. Әзербайжан: similium 3. Қырғыз: окшоштук 4. Өзбек: o`xshatish 5. Түрік: benzetme 6. Ағылшын: similium 7. Испан: similio 8. Неміс: Gleichnis 9. Француз: semblable 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Орыс тіліне «симилиум» сөзі латын тілінен енген (лат. semol «бірге»). Біздіңше, бұл сөз осылай қолданылғаны дұрыс сияқты. | +14 |
253. | система для переливания | құюға арналған жүйе, құюға арналған система | система для переливанияқұюға арналған жүйе, құюға арналған системаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құюға арналған жүйе - инфузиялық ерітінділерді көктамыр ішіне енгізуге, сондай-ақ сұйық препараттар мен ерітінділерді адам немесе жануар ағзасының қанына полимерлі контейнерлерден құюға арналған құрал. Система – көне грек. σύστημα «бөліктерден тұратын бүтін; қосылыс». 2. Әзербайжан: transfuziya sistemi 3. Қырғыз: трансфузия системасы 4. Өзбек: qon quyish tizimi 5. Түрік: transfüzyon sistemi 6. Ағылшын: transfusion system 7. Испан: sistema de transfusión 8. Неміс: Transfusionssystem 9. Француз: système de transfusion 10. Бекітілген нұсқасы: гемотрансфузия, переливание крови - гемотрансфузия, қан құю (2017 жылғы 13 желтоқсан) система – жүйе (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: переливание – құю; система – жүйе 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе») «система» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жүйе» сөзі бекітілсе, заңнамада «жүйе» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «переливание» сөзінің баламасы ретінде «құю» сөзі бекітілсе, заңнамада «құю» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «система для переливания» сөз тіркесі қазақ тіліне «құюға арналған жүйе» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +10 |
254. | системы без дисперсионной среды | дисперстік ортасы жоқ жүйелер, дисперстік ортасы жоқ системалар | системы без дисперсионной средыдисперстік ортасы жоқ жүйелер, дисперстік ортасы жоқ системаларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дисперстік ортасы жоқ жүйелер - қатты бөлшектер тасымалдаушы массасына бөлінбейтін, яғни дисперсиялық орта болмайтын (ол LF өндіру процесіне кірмейді) жүйе түрі. Дисперс - лат. dispersio «шашырау». Система – көне грек. σύστημα «бөліктерден тұратын бүтін; қосылыс». 2. Әзербайжан: dispersiya mühiti olmayan sistemlər 3. Қырғыз: дисперсиялык чөйрөсү жок системалар 4. Өзбек: dispersion muhitsiz tizimlar 5. Түрік: dispersiyon ortamı olmayan sistemler 6. Ағылшын: systems without dispersion medium 7. Испан: sistemas sin medio de dispersión 8. Неміс: Systeme ohne Dispersionsmittel 9. Француз: systèmes sans milieu de dispersion 10. Бекітілген нұсқасы: дисперсия – дисперсия (2018 жылғы 5 қазан) система – жүйе (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: дисперсионная среда – дисперсиондық орта; система – жүйе 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе») «система» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жүйе» сөзі бекітілсе, заңнамада «жүйе» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. dispersio «шашырау») «дисперсия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дисперсия» сөзі бекітілсе, заңнамада «дисперсионная среда» сөз тіркесі «дисперсиондық орта» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «системы без дисперсионной среды» сөз тіркесі қазақ тіліне «дисперстік ортасы жоқ жүйелер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +12 |
255. | скрининг | скрининг | скринингскринингСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Скрининг - белгілі бір жастағы сау адамдарға қауіп факторлары мен ауруларды ерте сатысында анықтау үшін жүргізілетін профилактикалық медициналық тексеру. Скрининг - ағылш. screening «іріктеу, сұрыптау». 2. Әзербайжан: skrininq 3. Қырғыз: скрининг 4. Өзбек: skrining 5. Түрік: tarama 6. Ағылшын: screening 7. Испан: poner en pantalla 8. Неміс: Screening 9. Француз: dépistage 10. Бекітілген нұсқасы: генетический скрининг - генетикалық скрининг (2019 жылғы 30 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: скрининг – скрининг 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. screening «іріктеу, сұрыптау») «скрининг» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «скрининг» сөзі бекітілсе, заңнамада «скрининг» сөзімен аударылған. | +14 |
256. | слабопластифицированная пленка | жеңіл пластиктелген пленка | слабопластифицированная пленкажеңіл пластиктелген пленкаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жеңіл пластиктелген үлдір (жеңіл жұмсартылған үлдір) - түссіз (мөлдір), қалыңдығы 0,04-тен 0,07 мм-ге дейін аморфты мөлдір зат. Пленка – чех. plena — «қабықша, перде» Пластик – грек. plastike — «пластик өнері» 2. Әзербайжан: yüngül plastikləşdirilmiş film 3. Қырғыз: жеңил пластмассаланган пленка 4. Өзбек: engil plastiklashtirilgan plyonka 5. Түрік: hafif plastikleştirilmiş film 6. Ағылшын: lightly plasticized film 7. Испан: película ligeramente plastificada 8. Неміс: leicht plastifizierter Film 9. Француз: film légèrement plastifié 10. Бекітілген нұсқасы: пленка – пленка (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: пластифицированный – пластиктелген пленка – пленка, үлдір Үлдір. Зат есім. 1. Фотосуретке түсіруде қолданылатын жабдық. 2. Өте жұмсақ, ұлпадай; жұп-жұқа. (https://kitap.kz/) 12. Орыс тіліне чех тілінен енген (чех. plena — «қабықша, перде») «пленка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «пленка» сөзі бекітілсе, заңнамада «пленка», «үлдір» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. plastike — «пластик өнері») «пластифицированный» сөзі заңнамада «пластиктелген» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «слабопластифицированная пленка» сөз тіркесі қазақ тіліне «жеңіл пластикателген үлдір» немесе «жеңіл жұмсартылған үлдір» сөз тіркестерімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «слабопластифицированная пленка» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | -1 |
257. | слизь | шырыш | слизьшырышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шырыш - көпжасушалы организмдердегі жасуша секрециясының өнімі, негізінен, шырышты қабықтардың эпителий ұлпасы. 2. Әзербайжан: lil 3. Қырғыз: былжыр 4. Өзбек: shilimshiq 5. Түрік: balçık 6. Ағылшын: slime 7. Испан: limo 8. Неміс: Schleim 9. Француз: vase 10. Бекітілген нұсқасы: бентонитовая слизь - бентониттік шырыш 11. Заңнамадағы қолданысы: слизь – шырыш 12. Орыс тіліндегі «слизь» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шырыш» сөзі бекітілсе, заңнамада «шырыш» сөзімен аударылған. | +14 |
258. | смазывающее вещество | майлаушы заттек | смазывающее веществомайлаушы заттекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Майлаушы заттек - таблетканың сығымдалғаннан кейін матрицадан шығару күшін азайту үшін таблетка массасының құрамына қосылатын қосымша заттар. 2. Әзербайжан: sürtkü maddə 3. Қырғыз: майлоочу нарсе 4. Өзбек: moylash modda 5. Түрік: yağlayıcı madde 6. Ағылшын: lubricant 7. Испан: lubricante 8. Неміс: lubrifiant 9. Француз: lubrifiant 10. Бекітілген нұсқасы: радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: смазывающие средства – майлаушы заттар; вещество – зат, заттек 12. Орыс тіліндегі «вещество» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «зат», «заттек» сөздері бекітілсе, заңнамада «зат», «заттек» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «смазывающие» сөзі заңнамада «майлаушы» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «смазывающее вещество» сөз тіркесі қазақ тіліне «майлаушы заттек» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
259. | смачиваемость | дымқылданғыштық | смачиваемостьдымқылданғыштықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дымқылданғыштық (хим.) - фазалардың жанасу шекарасында пайда болатын сыртқы беттік құбылыс, олардың бірі қатты, ал басқалары сәйкес келмейтін сұйықтықтар немесе сұйық және газ болады. 2. Әзербайжан: nəmlənmə qabiliyyəti 3. Қырғыз: нымдуулуктучу 4. Өзбек: namlanish qobiliyati 5. Түрік: ıslanabilirlik 6. Ағылшын: wettability 7. Испан: humectabilidad 8. Неміс: Benetzbarkeit 9. Француз: mouillabilité 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: принципиальная схема смачиваемости платиновой пластины - платина пластинасының сулануының қағидалық сұлбасы; смачивание – ылғалдау, жұғу 12. Орыс тіліндегі «смачиваемость» сөзі заңнамада «сулану» сөзімен аударылған. Біздіңше, бұл сөзді қазақ тіліне «дымқылданғыштық» сөзімен аудару керек деп санаймыз. | +13 |
260. | смеситель | араластырғыш | смесительараластырғышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Араластырғыш - медициналық мекемелерде ыстық және суық суды араластыру кезінде су ағынын реттеуге және қажетті температурадағы суды алуға мүмкіндік беретін санитарлық-техникалық құрылғы. 2. Әзербайжан: qarışdırıcı 3. Қырғыз: аралаштыргыч 4. Өзбек: mikser 5. Түрік: karıştırıcı 6. Ағылшын: mixer 7. Испан: mezclador 8. Неміс: Rührgerät 9. Француз: mixer 10. Бекітілген нұсқасы: камера смесительная - араластыру камерасы (2016 жылғы 9 желтоқсан) грунтосмеситель - топырақ қоспалауыш (2015 жылғы 6 қазан); смеситель - қоспалауыш (1971-1981) барабанный смеситель - барабанды араластырғыш (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: смеситель-распределитель - араластырғыш-сепкіш 12. Орыс тіліндегі «смесительная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «араластыру» сөзі бекітілсе, «смеситель» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «араластырғыш», «қопсалауыш сөздері бекітілген, заңнамада «араластырғыш» сөзімен аударылған. | +13 |
261. | смоляно-восковый пластырь | шайырлы-балауызды пластырь | смоляно-восковый пластырьшайырлы-балауызды пластырьСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шайырлы-балауызды пластырь - негізі массаға жабысқақтық беретін парафин, вазелин, петролатум, май шайырлары (канифолью) және балауыз қорытпалары болатын пластырь. Пластырь - грек. emplastron, сөзбе-сөз «жағылған». Смола – нем. smelen «ұзақ әрі түтіндеп жану». 2. Әзербайжан: tar mumu gips 3. Қырғыз: чайыр-мом жамаачы 4. Өзбек: smolali gips 5. Түрік: katranlı sıva 6. Ағылшын: tar-wax plaster 7. Испан: yeso de cera de alquitrán 8. Неміс: Teer-Wachs-Pflaster 9. Француз: plâtre à la cire de goudron 10. Бекітілген нұсқасы: восковая спелость - балауызданып пісу (ауыл шар.) (1971-1981) лейкопластырь – лейкопластырь (2021 жылғы 10 желтоқсан) мазь восковая - балауызды жақпамай (2021 жылғы 19 қараша) катионитовая смола - катионитті шайыр (2021 жылғы 10 желтоқсан) засмоление поршня - поршень шайырлануы (2016 жылғы 28 маусым) смола – шайыр (2006 жылғы 23 желтоқсан) шайыр – гарпиус (2019 жылғы 30 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: воск – балауыз; смола – шайыр; пластырь – пластырь 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. emplastron, сөзбе-сөз «жағылған») «пластырь» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «пластырь» сөзі бекітілген, заңнамада «пластырь» сөзімен аударылған. Орыс тіліне неміс тілінен енген (нем. smelen «ұзақ әрі түтіндеп жану») «смола» сөзінің баламасы ретінде «шайыр» сөзі бекітілсе, заңнамада «шайыр» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «шайыр» сөзі «гарпиус» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, «камедь» сөзінің аудармасы ретінде алынған. Орыс тіліндегі «восковая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «балауыз» сөзі бекітілсе, заңнамада «балауыз» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «смоляно-восковый пластырь» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «шайырлы-балауызды пластырь» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
262. | смягчение воды | суды жұмсарту (тұзсыздандыру) | смягчение водысуды жұмсарту (тұзсыздандыру)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суды жұмсарту (тұзсыздандыру) - дәрілік заттарды өндіру үшін судан қатты тұздарды (кальций мен магний иондарын) алып тастау немесе олардың концентрациясын едәуір төмендету. 2. Әзербайжан: suyun yumşaldılması 3. Қырғыз: сууну жумшартуу 4. Өзбек: suvni yumshatish 5. Түрік: su yumuşatma 6. Ағылшын: water softening 7. Испан: ablandamiento del agua 8. Неміс: Wasserenthärtung 9. Француз: adoucissement de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы: смягчение наказания - жазаны жеңілдету (2016 жылғы 7 желтоқсан) вода гигроскопическая - гигроскоптық су (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: смягчение – жұмсарту, жеңілдету; вода – су 12. Орыс тіліндегі «смягчение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жеңілдету» сөзі бекітілсе, заңнамада «жұмсарту», «жеңілдету» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «вода» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «су» сөзі бекітілсе, заңнамада «су» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «смягчение воды» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «суды жұмсарту» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
263. | сок | шырын; сөл | сокшырын; сөлСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шырын; сөл - әсер етуші және (немесе) қосымша заттарды қоса отырып, жаңа дәрілік өсімдік шикізатынан алынған сығылған шырын болып табылатын дәрілік сұйықтық. 2. Әзербайжан: şirəsi 3. Қырғыз: ширеси 4. Өзбек: sharbat 5. Түрік: Meyve suyu 6. Ағылшын: juice 7. Испан: jugo 8. Неміс: Saft 9. Француз: jus 10. Бекітілген нұсқасы: сок желудочный - асқазан сөлі (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: сок – сөл; шырын Шырын. Зат есім. 1. Өсімдіктің бойындағы, оның жемісіндегі (құнарлы) нәр. 2. Ірімшіктің сарысуын қойылғанша қайнату арқылы алынатын қойыртпақ. 3. Тәтті. 4. а у ы с п а л ы м а ғ ы н а. Мән, маңыз. 5. Маңызды, мәнді. 6. Қызықты, қызыққа толы. (https://kitap.kz/) Сөл. Зат есім. 1. Өсімдікте болатын шырын. 2. Нәр, дәрумен мағынасында. 3. а у ы с п а л ы м а ғ ы н а. Адамдық қасиет. (https://kitap.kz/) 12. Орыс тіліндегі «сок» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сөл» сөзі бекітілсе, заңнамада «сөл», «шырын» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліндегі «сок» сөзі қазақ тіліндегі тағам өнеркәсібі, тұрмыстық салада «шырын» сөзімен аударылады, мысалы, яблочный сок – алма шырыны. Ал медицина саласында «сөл» сөзімен аударылады, мысалы, сок желудочный - асқазан сөлі, сок панкреатический - ұйқы безі сөлі. Сондықтан «сок» сөзін қазақ тіліне аудару мәселесі аталған сөздің қолданылатын саласына қатысты. | +14 |
264. | спектральный метод | спектрлік әдіс | спектральный методспектрлік әдісСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Спектрлік әдіс - жасушадағы химиялық реакцияның барысын тіркеуге мүмкіндік беретін, жылдам Фурье түрлендіруді қолданатын кейбір дифференциалдық теңдеулерді сандық шешу үшін медициналық зертханалық диагностика әдістерінің түрі. Спектр - лат. spectrum «көру». Метод – көне грек. μέθοδος «зерттеу немесе таным жолы». 2. Әзербайжан: spektral üsul 3. Қырғыз: спектрдик ыкма 4. Өзбек: spektral usul 5. Түрік: spektral yöntem 6. Ағылшын: spectral method 7. Испан: método espectral 8. Неміс: Spektrale Methode 9. Француз: méthode spectrale 10. Бекітілген нұсқасы: спектральная плотность - спектрлік тығыздық (2018 жылғы 14 желтоқсан) метод трансформации - трансформация әдісі (2020 жылғы 25 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: спектральная трубка - спектрлік түтік; метод - әдіс 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. spectrum «көру») «спектральная» сөзінің баламасы ретінде «спектрлік» сөзі бекітілсе, заңнамада «спектрлік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. μέθοδος «зерттеу немесе таным жолы») «метод» сөзінің баламасы ретінде «әдіс» сөзі бекітілсе, заңнамада «әдіс» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «спектральный метод» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «спектрлік әдіс» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
265. | спектроскопия | спектрскопия | спектроскопияспектрскопияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Спектрскопия - электромагниттік сәулеленудің (жарықтың) химиялық затпен әрекеттесу заңдылықтарын зерттеудің физикалық әдісі. Спектроскопия медицинаның әртүрлі салаларында аурудың дамуын оның алғашқы кезеңдерінде диагностикалаудың әдісі ретінде кеңінен қолданылады. Спектроскопия - лат. spectrum «сурет, бейнелеу» + грек. skopeo «қарау». 2. Әзербайжан: spektroskopiya 3. Қырғыз: спектроскопия 4. Өзбек: spektroskopiya 5. Түрік: spektroskopi 6. Ағылшын: spectroscopy 7. Испан: espectroscopia 8. Неміс: Spektroskopie 9. Француз: spectroscopie 10. Бекітілген нұсқасы: ультрафиолетовая спектроскопия - ультракүлгiн спектрскопия (2018 жылғы 30 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: спектроскопия – спектроскопия 12. Орыс тіліне латын және грек тілдерінен енген (лат. spectrum «сурет, бейнелеу» + грек. skopeo «қарау») «спектроскопия» сөзінің баламасы ретінде «спектрскопия» сөзі бекітілсе, заңнамада «спектроскопия» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «спектроскопия» сөзі «спектрскопия» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +14 |
266. | спектроскопия протонно-магнитного резонанса (пмр-спектроскопия) | протонды-магниттік резонанс спектрскопиясы (пмр-спектрскопия) | спектроскопия протонно-магнитного резонанса (пмр-спектроскопия)протонды-магниттік резонанс спектрскопиясы (пмр-спектрскопия)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Протонды-магниттік резонанс спектрскопиясы (пмр-спектрскопия) - молекулалардың құрылымын анықтау үшін қолданылатын органикалық химиядағы спектроскопиялық зерттеу әдіс. Спектроскопия - лат. spectrum «сурет, бейнелеу» және грек. skopeo «қарау». Протон - грек. πρττος «бірінші». Магнит - грек. μάγνης (μάγνητος) «магнит». Резонанс - лат. resono «жауап беремін». 2. Әзербайжан: proton maqnit rezonans spektroskopiyası 3. Қырғыз: протондук магниттик-резонанстык спектроскопия 4. Өзбек: proton magnit-rezonans spektroskopiyasi 5. Түрік: proton manyetik rezonans spektroskopisi 6. Ағылшын: proton magnetic resonance spectroscopy 7. Испан: espectroscopia de resonancia magnética de protones 8. Неміс: Protonenmagnetische Resonanzspektroskopie 9. Француз: spectroscopie par résonance magnétique du proton 10. Бекітілген нұсқасы: ультрафиолетовая спектроскопия - ультракүлгiн спектрскопия (2018 жылғы 30 қараша) протон – протон (2018 жылғы 27 маусым) магнитный резонанс - магниттiк резонанс (2018 жылғы 29 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: протон – протон; резонанс – резонанс; магнитный – магниттік; спектроскопия – спектроскопия 12. Орыс тіліне латын және грек тілдерінен енген (лат. spectrum «сурет, бейнелеу» + грек. skopeo «қарау») «спектроскопия» сөзінің баламасы ретінде «спектрскопия» сөзі бекітілсе, заңнамада «спектроскопия» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. πρττος «бірінші») «протон» сөзінің баламасы ретінде «протон» сөзі бекітілсе, заңнамада «протон» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. μάγνης (μάγνητος) «магнит») «магнит» сөзінің баламасы ретінде «магнит» сөзі бекітілсе, заңнамада «магнит» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. resono «жауап беремін») «резонанс» сөзінің баламасы ретінде «резонанс» сөзі бекітілсе, заңнамада «резонанс» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «спектроскопия протонно-магнитного резонанса» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «протонды-магниттік резонанс спектрскопиясы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +14 |
267. | спектроскопия ядерно-магнитного резонанса (ямр-спектроскопия) | ядролы-магниттік резонанс спектрскопиясы (ямр-спектрскопия) | спектроскопия ядерно-магнитного резонанса (ямр-спектроскопия)ядролы-магниттік резонанс спектрскопиясы (ямр-спектрскопия)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ядролы-магниттік резонанс спектрскопиясы (ямр-спектрскопия) - тұрақты магнит өрісіне (B0) орналастырылған нөлдік емес магниттік моменті бар үлгінің ядроларымен радиожиілікті электрмагниттік сәулеленуді сіңіруге негізделген әдіс. Химияда және фармакологияда ЯМР спектрскопиясы синтезделген препараттың дұрыстығын анықтаудың маңызды әдісі болып табылады. Сондай-ақ ЯМР құбылысы медицинада магниттік-резонанстық томография (МРТ) түрінде қолданылды, бұл клиникалық диагностика үшін визуалдау әдісі болып табылады. МРТ-ны қолданудың негізгі бағыттарының бірі, онкологиялық ауруларды диагностикалайды, ісіктерді анықтайды. Спектроскопия - лат. spectrum «сурет, бейнелеу» және грек. skopeo «қарау». Магнит - грек. μάγνης (μάγνητος) «магнит». Резонанс - лат. resono «жауап беремін». 2. Әзербайжан: nüvə maqnit rezonans spektroskopiyası 3. Қырғыз: ядролук магниттик-резонанстык спектроскопия 4. Өзбек: yadro magnit-rezonans spektroskopiyasi 5. Түрік: nükleer manyetik rezonans Spektroskopisi 6. Ағылшын: nuclear magnetic resonance spectroscopy 7. Испан: Resonancia magnética nuclear espectroscópica 8. Неміс: Kernresonanzspektroskopie 9. Француз: spectroscopie par résonance magnétique nucléaire 10. Бекітілген нұсқасы: ультрафиолетовая спектроскопия - ультракүлгiн спектрскопия (2018 жылғы 30 қараша) магнитный резонанс - магниттiк резонанс (2018 жылғы 29 қараша) война ядерная - ядролық соғыс (2020 жылғы 25 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: спектроскопия – спектроскопия; магнитный – магниттік; ядерный – ядролық; резонанс – резонанс 12. Орыс тіліне латын және грек тілдерінен енген (лат. spectrum «сурет, бейнелеу» + грек. skopeo «қарау») «спектроскопия» сөзінің баламасы ретінде «спектрскопия» сөзі бекітілсе, заңнамада «спектроскопия» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «ядерная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ядролық» сөзі бекітілсе, заңнамада «ядролық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. μάγνης (μάγνητος) «магнит») «магнит» сөзінің баламасы ретінде «магнит» сөзі бекітілсе, заңнамада «магнит» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. resono «жауап беремін») «резонанс» сөзінің баламасы ретінде «резонанс» сөзі бекітілсе, заңнамада «резонанс» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «спектроскопия ядерно-магнитного резонанса» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «ядролы-магниттік резонанс спектрскопиясы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +12 |
268. | спектрофотометрия | спектрфотометрия | спектрофотометрияспектрфотометрияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Спектрфотометрия - спектрдің ультракүлгін (200-400 нм), көрінетін (400-760 нм) және инфрақызыл (>760 нм) аймақтарындағы сіңіру спектрлерін зерттеуге негізделген ерітінділер мен қатты заттарды зерттеудің физика-химиялық әдісі. Спектрофотометрия - лат. spectrum «көру» + грек. φῶς, «жарық» + μετρέω «өлшеймін». 2. Әзербайжан: spektrofotometriya 3. Қырғыз: спектрофотометрия 4. Өзбек: spektrofotometriya 5. Түрік: spektrofotometri 6. Ағылшын: spectrophotometry 7. Испан: espectrofotometría 8. Неміс: Spektrophotometrie 9. Француз: spectrophotométrie 10. Бекітілген нұсқасы: спектр поглощения - жұтылу спектрi (2018 жылғы 29 қараша); фотометрия – фотометрия (2018 жылғы 5 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: спектрофотометрия – спектрофотометрия 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. spectrum «көру») «спектр» сөзінің баламасы ретінде «спектр» сөзі бекітілсе, заңнамада «спектрофотометрия» сөзі «спектрофотометрия» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек және латын тілінен енген (грек. φῶς, «жарық» + μετρέω «өлшеймін») «фотометрия» сөзінің баламасы ретінде «фотометрия» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «спектрофотометрия» сөзі «спектрфотометрия» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +14 |
269. | спермацет | спермацет | спермацетспермацетСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Спермацет – кашалоттың басынан алынған ақ майдың тұқымы, оның негізгі бастауы метил оксиді болып табылады. Спермацет - грек. sperma «тұқым» + лат. cetus «кит, кит тәрізді жануар». 2. Әзербайжан: spermaceti 3. Қырғыз: спермацет 4. Өзбек: spermatsetiya 5. Түрік: ispermeçet 6. Ағылшын: spermaceti 7. Испан: esperma de ballena 8. Неміс: Walrat 9. Француз: spermaceti 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: спермацет – спермацет 12. Орыс тіліне грек және латын тілдерінен енген (грек. sperma «тұқым» + лат. cetus «кит, кит тәрізді жануар») «спермацет» сөзі заңнамада «спермацет» сөзімен аударылған. | +14 |
270. | специфичные виды упаковки | қаптамалардың арнаулы түрлері (орауыштардың арнайы түрлері) | специфичные виды упаковкиқаптамалардың арнаулы түрлері (орауыштардың арнайы түрлері)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қаптамалардың арнаулы түрлері (орауыштардың арнайы түрлері) – сұйықтықты 1 миллиметрге дейінгі мөлшерде өлшеу үшін кішкентай, мензуркасы болатын тығыны бар орауыштар. Специфика - ортағасырлық лат. specificus – «ерекше», «айрықша». 2. Әзербайжан: xüsusi qablaşdırma növləri 3. Қырғыз: таңгактын белгилүү түрлөрү 4. Өзбек: maxsus qadoqlash turlari 5. Түрік: özel ambalaj türleri 6. Ағылшын: specific types of packaging 7. Испан: tipos específicos de embalaje 8. Неміс: bestimmte Verpackungsarten 9. Француз: types d`emballages spécifiques 10. Бекітілген нұсқасы: агглютинация специфическая - спецификалы агглютинация (2017 жылғы 10 қараша); специфический признак - өзіндік белгі (2003 жылғы 24 желтоқсан) упаковка – қаптама, буып-түю (2020 жылғы 17 маусым); вторичная упаковка - қайталама орауыш (2021 жылғы 10 желтоқсан); спецупаковка - арнайы орауыш, орама (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: специфический – өзіндік, ерекше, спецификалық упаковка – қаптама, орауыш 12. Орыс тіліне ортағасырлық латын тілінен енген (ортағасырлық лат. specificus – «ерекше», «айрықша») «специфическая» сөзінің баламасы ретінде «өзіндік», «спецификалы» сөздері бекітілсе, заңнамада «өзіндік», «ерекше», «спецификалық» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліндегі «упаковка» сөзінің баламасы ретінде «қаптама», «буып-түю», «орауыш», «орама» сөздері бекітілсе, заңнамада «қаптама», «орауыш», «орама» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «специфичные виды упаковки» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «қаптамалардың арнаулы түрлері» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
271. | спиртоочистка | спиртпен тазалау (спирттік тазарту) | спиртоочисткаспиртпен тазалау (спирттік тазарту)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Спиртпен тазалау (спирттік тазарту) - өнеркәсіптік өндірістегі этанол фильтрациясы. Спирт – лат. spiritus — «дем, жан». 2. Әзербайжан: spirtin təmizlənməsi 3. Қырғыз: спирт тазалоо 4. Өзбек: spirtli ichimliklarni tozalash 5. Түрік: alkol arıtma 6. Ағылшын: alcohol purification 7. Испан: purificación de alcohol 8. Неміс: Alkoholreinigung 9. Француз: épuration de l`alcool 10. Бекітілген нұсқасы: очистка – тазалау (2016 жылғы 28 маусым) абсолютный спирт - абсолютті спирт (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: очистка – тазалау; спирт – спирт 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. spiritus — «дем, жан») «спирт» сөзінің баламасы ретінде «спирт» сөзі бекітілсе, заңнамада «спирт» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «очистка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тазалау» сөзі бекітілсе, заңнамада «тазалау» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «спиртоочистка» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «спиртпен тазалау» немесе «спирттік тазарту» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
272. | способ выливания | құю әдісі | способ выливанияқұю әдісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құю әдісі - балқытылған, сәл салқындатылған суппозиторийдің массасы арнайы алынбалы қалыптарға (металл немесе пластик) құйылуы арқылы жүзеге асатын әдіс. 2. Әзербайжан: tökmə üsulu 3. Қырғыз: куюу ыкмасы 4. Өзбек: quyish usuli 5. Түрік: dökme yöntemi 6. Ағылшын: pouring method 7. Испан: método de vertido 8. Неміс: Gießverfahren 9. Француз: méthode de coulée 10. Бекітілген нұсқасы: категория способа действия - әрекет тәсілінің категориясы (2020 жылғы 25 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: выливание – құю; способ – тәсіл, амал 12. Орыс тіліндегі «выливание» сөзі заңнамада «құю» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «способ» сөзінің баламасы ретінде «тәсіл» сөзі бекітілсе, заңнамада «тәсіл», «амал» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «способ выливания» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «құю әдісі» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
273. | спринцовки | шайғыштар, сепкіштер, бүріккіштер | спринцовкишайғыштар, сепкіштер, бүріккіштерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шайғыштар, сепкіштер, бүріккіштер - әйелдерде қынапты жууға (жууға, дәрі-дәрмекпен суаруға), клизма жасауға, тік ішек пен тоқ ішекті тазартуға, жууға және тік немесе тоқ ішекке дәрілік заттардың ерітінділерін енгізуге арналған медициналық құрал. Спринцовка – нем. spritzen «бүрку, бүркіп шашу, шайдыру, шайып жуу, шаю» 2. Әзербайжан: duşlar 3. Қырғыз: чачуучу 4. Өзбек: dushlar 5. Түрік: duşlar 6. Ағылшын: douches 7. Испан: duchas 8. Неміс: Duschen 9. Француз: douches 10. Бекітілген нұсқасы: форсунка вращающаяся - айналма бүріккіш (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: спринцовка резиновая с мягким наконечником - резіңкелі спринцовка жұмсақ ұшымен; жұмсақ ұштығы бар резеңке бүріккіш 12. Орыс тіліне неміс тілінен енген (нем. spritzen «бүрку, бүркіп шашу, шайдыру, шайып жуу, шаю») «спринцовка» сөзі заңнамада «бүріккіш» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «бүріккіш» сөзі орыс тіліндегі «форсунка» сөзінің баламасы ретінде бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «спринцовки» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «шайғыштар» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
274. | срок годности лекарственных средств | дәрілік құралдардың жарамдылық мерзімі | срок годности лекарственных средствдәрілік құралдардың жарамдылық мерзіміСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілік құралдардың жарамдылық мерзімі - дәрілік зат қолданыла алатын белгілі уақыт шегі. 2. Әзербайжан: dərmanların saxlama müddəti 3. Қырғыз: дарылардын жарактуулук мөөнөтү 4. Өзбек: dori vositalarining yaroqlilik muddati 5. Түрік: ilaçların raf ömrü 6. Ағылшын: shelf life of medicines 7. Испан: vida útil de los medicamentos 8. Неміс: Haltbarkeit von Arzneimitteln 9. Француз: durée de conservation des médicaments 10. Бекітілген нұсқасы: срок годности - жарамдылық мерзімі (2015 жылғы 15 желтоқсан) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан) лекарственное средство – дәрілік құрал (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: срок годности - жарамдылық мерзімі лекарственное средство – дәрілік зат 12. Орыс тіліндегі «срок годности» сөз тіркесінің баламасы ретінде «жарамдылық мерзімі» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «жарамдылық мерзімі» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарственное средство» сөз тіркесінің баламасы ретінде «дәрілік құрал» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «дәрілік зат» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «срок годности лекарственных средств» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «дәрілік құралдардың жарамдылық мерзімі» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +7 |
275. | срок полезного использования | пайдалы пайдалану мерзімі | срок полезного использованияпайдалы пайдалану мерзіміСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Пайдалы пайдалану мерзімі - негізгі құралдар объектісі және (немесе) материалдық емес активтер объектісі қаржылық пайда алу мақсатында кәсіпорын қызметінде қолданылатын кезең. 2. Әзербайжан: faydalı ömür 3. Қырғыз: пайдалуу жашоо 4. Өзбек: foydali umr 5. Түрік: faydalı ömür 6. Ағылшын: useful life 7. Испан: vida util 8. Неміс: nützliches Leben 9. Француз: vie utile 10. Бекітілген нұсқасы: срок полезного использования – пайдалы пайдалану жүйесі (2006 жылғы 27 қазан) срок публикации - жариялау мерзімі (2021 жылғы 19 қараша) ожидаемая полезность - күтілетін пайдалылық (2021 жылғы 30 сәуір) возможность повторного использования - қайта пайдалану мүмкіндігі (2021 жылғы 3 қыркүйек) 11. Заңнамадағы қолданысы: капитальный ремонт с продлением срока полезного использования - пайдалы пайдалану мерзімін ұзартумен күрделі жөндеу 12. Орыс тіліндегі «срок» сөзінің баламасы ретінде «мерзім» сөзі бекітілсе, заңнамада «мерзім» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «полезность» сөзінің баламасы ретінде «пайдалылық» сөзі бекітілсе, заңнамада «полезный» сөзі «пайдалы» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «срок полезного использования» сөз тіркесінің баламасы ретінде «жарамдылық мерзімі» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «пайдалы пайдалану жүйесі» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «срок полезного использования» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «пайдалы пайдалану мерзімі» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +5 |
276. | сроки заготовки | дайындау мерзімі | сроки заготовкидайындау мерзіміСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дайындау мерзімі – дәрілік затты жинауға, сақтауға және әкетуге байланысты кәсіпкерлік қызмет орындалатын уақыт. 2. Әзербайжан: məhsul vaxtı 3. Қырғыз: түшүм жыйноо убактысы 4. Өзбек: o`rim-yig`im vaqti 5. Түрік: hasat zamanı 6. Ағылшын: harvest time 7. Испан: tiempo de cosecha 8. Неміс: Erntezeit 9. Француз: moment de la récolte 10. Бекітілген нұсқасы: срок годности - жарамдылық мерзімі (2015 жылғы 15 желтоқсан) заготовка бракованная - ақаулы даярлама (2021 жылғы 19 қараша) заготовка расчетная - есептелген дайындама (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: срок – мерзімі заготовка - дайындау 12. Орыс тіліндегі «срок» сөзінің баламасы ретінде «мерзім» сөзі бекітілсе, заңнамада «мерзім» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «заготовка» сөзінің баламасы ретінде «даярлама», «дайындама» сөздері бекітілсе, заңнамада «дайындау» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сроки заготовки» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «дайындау мерзімі» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +14 |
277. | ссыпание, высыпание (порошка) | құю, төгу (ұнтақты) | ссыпание, высыпание (порошка)құю, төгу (ұнтақты)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құю, төгу (ұнтақты) - ішкі үйкеліс бұрышы, белгілі бір қиманың тесігі арқылы бункерден ұнтақтың төгілу жылдамдығына, төгілу бұрышына, құлау бұрышына, табиғи еңіс бұрышына байланысты болатын ұнтақтан тұратын медициналық препараттың қасиеті 2. Әзербайжан: dağılma, tökülmə 3. Қырғыз: төгүү, төгүү 4. Өзбек: to`kish, to`kish 5. Түрік: dökülme, dökülme 6. Ағылшын: shedding, shedding 7. Испан: derramando, derramando 8. Неміс: Verschütten, Verschütten 9. Француз: perte, perte 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: ссыпание – құйылу; төгілу высыпание – түсу; бөртпе (мед.) 12. Орыс тіліндегі «ссыпание» сөзі заңнамада «құйылу», «төгілу» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «высыпание» сөзі заңнамада «түсу», «бөртпе» сөздерімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «ссыпание» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «құю» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «высыпание» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «төгу» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
278. | стабилизатор | тұрақтандырғыш | стабилизатортұрақтандырғышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұрақтандырғыш - жалпы тұрақсыздандырушы факторлардың әсерінен параметрлердің өзгеруін болдырмауға арналған құрылғы: а. оптика. Кескінді оптикалық тұрақтандыру жүйесі. ә. химия және тамақ дайындау. Сақтау немесе қолдану кезінде заттардың физикалық немесе химиялық қасиеттерінің өзгеруін төмендететін компонент (қосымша). б. хим. Көптеген ұнтақтар мен басқа жарылғыш заттар қосылыстарының химиялық компоненттерінің бірі. медицинада, фармацевтикада және косметологияда органикалық материалдарды жеңіл тұрақтандыруға арналған құрылғы. жалпы тұрақсыздандырушы факторлардың әсерінен параметрлердің өзгеруін болдырмауға арналған құрылғы: а. оптика. Кескінді оптикалық тұрақтандыру жүйесі. ә. химия және тамақ дайындау. Сақтау немесе қолдану кезінде заттардың физикалық немесе химиялық қасиеттерінің өзгеруін төмендететін компонент (қосымша). б. хим. Көптеген ұнтақтар мен басқа жарылғыш заттар қосылыстарының химиялық компоненттерінің бірі. медицинада, фармацевтикада және косметологияда органикалық материалдарды жеңіл тұрақтандыруға арналған құрылғы. Стабильный - лат. stabilis «тұрақты». 2. Әзербайжан: stabilizator 3. Қырғыз: стабилизатор 4. Өзбек: stabilizator 5. Түрік: dengeleyici 6. Ағылшын: stabilizer 7. Испан: estabilizador 8. Неміс: Stabilisator 9. Француз: stabilisateur 10. Бекітілген нұсқасы: измерительное устройство/ гиростабилизатор - инерциялық өлшеу құрылғысы/ гиростабилизатор (2021 жылғы 30 сәуір); стабилизатор напряжения - кернеу тұрақтандырғыш (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: стабилизатор - тұрақтандырғыш 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. stabilis «тұрақты») «стабилизатор» сөзінің баламасы ретінде «тұрақтандырғыш» сөзі бекітілсе, заңнамада «тұрақтандырғыш» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «стабилизатор» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «тұрақтандырғыш» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +10 |
279. | стабилизатор-антиоксидант | антиоксидант-тұрақтандырғыш | стабилизатор-антиоксидантантиоксидант-тұрақтандырғышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Антиоксидант-тұрақтандырғыш - полимерлердің тозуына, отынның шайырлануына, майдың ашуына және т.б. алып келетін тотығу процестерінің алдын алатын немесе баяулататын тұрақтандырғыштың бір түрі. Антиоксидант – ағылш. anti-oxidant «қарсы + тотықтырғыш». Стабильный - лат. stabilis «тұрақты». 2. Әзербайжан: antioksidant-stabilizator 3. Қырғыз: антиоксидант-стабилизатор 4. Өзбек: antioksidant-stabilizator 5. Түрік: antioksidan-stabilizatör 6. Ағылшын: antioxidant-stabilizer 7. Испан: estabilizador-antioxidante 8. Неміс: antioxidativer Stabilisator 9. Француз: stabilisant-antioxydant 10. Бекітілген нұсқасы: измерительное устройство/ гиростабилизатор - инерциялық өлшеу құрылғысы/ гиростабилизатор (2021 жылғы 30 сәуір); стабилизатор напряжения - кернеу тұрақтандырғыш (2016 жылғы 28 маусым) антиоксидант – антиоксидант (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: стабилизатор – тұрақтандырғыш антиоксидант – антиоксидант 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. stabilis «тұрақты») «стабилизатор» сөзінің баламасы ретінде «тұрақтандырғыш» сөзі бекітілсе, заңнамада «тұрақтандырғыш» сөзімен аударылған. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. anti-oxidant «қарсы + тотықтырғыш») «антиоксидант» сөзінің баламасы ретінде «антиоксидант» сөзі бекітілсе, заңнамада «антиоксидант» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «стабилизатор-антиоксидант» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «антиоксидант-тұрақтандырғыш» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +10 |
280. | стандартизация упаковки | қаптаманы стандарттау (орауышты стандарттау) | стандартизация упаковкиқаптаманы стандарттау (орауышты стандарттау)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қаптаманы стандарттау (орауышты стандарттау) - дайындау материалдары, конструкциялық ерекшеліктері, мөлшері, нысаны мен салмағы тұрғысынан орауыштардың неғұрлым ұтымды түрлерін белгілеуді көздейді. Стандарттаудың міндеттерінің бірі контейнерге жалпы техникалық талаптарды, оны қабылдау, таңбалау, тасымалдау және сақтау ережелерін белгілеу болып табылады. Стандарт - ағылш. standard «норма, үлгі». 2. Әзербайжан: qablaşdırmanın standartlaşdırılması 3. Қырғыз: пакеттөө стандартташтыруу 4. Өзбек: qadoqlashni standartlashtirish 5. Түрік: ambalaj standardizasyonu 6. Ағылшын: packaging standardization 7. Испан: estandarización de envases 8. Неміс: Verpackungsstandardisierung 9. Француз: normalisation des emballages 10. Бекітілген нұсқасы: оперативная стандартизация терминологии - терминологияны жедел стандарттау (2020 жылғы 25 қараша) упаковка – қаптама, буып-түю (2020 жылғы 17 маусым); вторичная упаковка - қайталама орауыш (2021 жылғы 10 желтоқсан); спецупаковка - арнайы орауыш, орама (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: стандартизация – стандарттау упаковка – қаптама, орауыш, орама 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. standard «норма, үлгі») «стандартизация» сөзінің баламасы ретінде «стандарттау» сөзі бекітілсе, заңнамада «стандарттау» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «упаковка» сөзінің баламасы ретінде «қаптама», «буып-түю», «орауыш», «орама» сөздері бекітілсе, заңнамада «қаптама», «орауыш», «орама» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «стандартизация упаковки» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «қаптаманы стандарттау» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +12 |
281. | стандартные действия | стандартты амалдар | стандартные действиястандартты амалдарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Стандартты амалдар – кез келген нысанға тән, типтік мәселелерді шешуге арналған іс-әрекеттер. Стандарт - ағылш. standard «норма, үлгі». 2. Әзербайжан: standart tədbirlər 3. Қырғыз: стандарттуу иш-аракеттер 4. Өзбек: standart harakatlar 5. Түрік: standart eylemler 6. Ағылшын: standard actions 7. Испан: acciones estándar 8. Неміс: Standardaktionen 9. Француз: actions standard 10. Бекітілген нұсқасы: стандартное отклонение - стандартты ауытқу (2021 жылғы 3 қыркүйек) действие тактическое – тактикалық әрекет (2019 жылғы 6 желтоқсан); действие ударов – соққы әсерi (2019 жылғы 6 желтоқсан); следственное действие – тергеу амалдары (2018 жылғы 5 қазан); прекращение действия договора – шарттың қолданылуын тоқтату (2013); военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: стандартный - стандартты действие – әрекет, іс-әрекет, іс-қимыл, қимыл, қолданылу, амал, әсер 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. standard «норма, үлгі») «стандартный» сөзінің баламасы ретінде «стандартты» сөзі бекітілсе, заңнамада «стандартты» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «действие» сөзі қазақ тіліне қолданылатын саласына және мәнмәтінге байланысты «әрекет», «іс-әрекет», «қимыл», «іс-қимыл», «қолданылу», «амал», «әсер» сөздерімен аударылады. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «стандартные действия» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «стандартты амалдар» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
282. | стандартные операции | стандартты операциялар | стандартные операциистандартты операцияларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Стандартты операциялар - әскерге шақырылған адамның, қандай да бір жарысқа қатысушы үміткердің және т.б. денсаулық жағдайы бойынша жарамдылығы туралы шешім қабылдау үшін медициналық комиссияның мүшелері немесе куәлік беру жөніндегі уәкілетті органның медициналық сарапшысы талап ететін барлық деректерді алуды көздейтін медициналық тексеру процедуралары. Стандарт - ағылш. standard «норма, үлгі». Операция - лат. operatio «әрекет». 2. Әзербайжан: standart əməliyyatlar 3. Қырғыз: стандарттуу операциялар 4. Өзбек: standart operatsiyalar 5. Түрік: standart işlemler 6. Ағылшын: standard operations 7. Испан: operaciones estándar 8. Неміс: Standardoperationen 9. Француз: opérations standard 10. Бекітілген нұсқасы: стандартное отклонение - стандартты ауытқу (2021 жылғы 3 қыркүйек) логистические операции - логистикалық операциялар (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: стандартный - стандартты; операция - операциялар 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. standard «норма, үлгі») «стандартный» сөзінің баламасы ретінде «стандартты» сөзі бекітілсе, заңнамада «стандартты» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. operatio «әрекет») «операция» сөзінің баламасы ретінде «операция» сөзі бекітілсе, заңнамада «операция» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «стандартные операции» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «стандартты операциялар» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
283. | стандартные растворы | стандартты ерітінділер | стандартные растворыстандартты ерітінділерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Стандартты ерітінділер - тиісті баптарда көрсетілген қатаң белгіленген концентрациядағы кейбір дәрілік заттардың (қышқылдар, сілтілер, тұздар, формальдегид және т.б.) сулы ерітінділері. Стандарт - ағылш. standard «норма, үлгі». 2. Әзербайжан: standart həllər 3. Қырғыз: стандарттуу еритиндилер 4. Өзбек: standart echimlar 5. Түрік: standart çözümler 6. Ағылшын: standard solutions 7. Испан: soluciones estándar 8. Неміс: Standardlösungen 9. Француз: solutions standards 10. Бекітілген нұсқасы: стандартное отклонение - стандартты ауытқу (2021 жылғы 3 қыркүйек) водный раствор - сулы ерітінді (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: стандартный - стандартты раствор - ерітінді 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. standard «норма, үлгі») «стандартный» сөзінің баламасы ретінде «стандартты» сөзі бекітілсе, заңнамада «стандартты» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «раствор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ерітінді» сөзі бекітілсе, заңнамада «ерітінді» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «стандартные растворы» сөз тіркесі қазақ тіліне «стандартты ерітінділер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
284. | стандарты лечения | емдеу стандарттары | стандарты леченияемдеу стандарттарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Емдеу стандарттары - пациенттің моделін («үлгілік» жағдайдың сипаттамасы), стандартты қолдану саласы мен шарттарын (диагноздар, амбулаториялық немесе стационарлық жағдайлар, емдеу ұзақтығы және т.б.), техникалық және дәрі-дәрмектік құралдарды пайдалану бойынша нақты ұсынымдарды көрсете отырып, емдеу тәсілін көрсететін құжат. Стандарт азаматтарға тегін медициналық көмек көрсетудің мемлекеттік кепілдіктерін іске асыру бағдарламасы бойынша жұмыс істейтін денсаулық сақтау жүйесінде міндетті түрде орындауға арналған. Стандарт - ағылш. standard «норма, үлгі». 2. Әзербайжан: müalicə standartları 3. Қырғыз: дарылоо стандарттары 4. Өзбек: davolash standartlari 5. Түрік: tedavi standartları 6. Ағылшын: treatment standards 7. Испан: normas de tratamiento 8. Неміс: Behandlungsstandards 9. Француз: normes de traitement 10. Бекітілген нұсқасы: действующие стандарты - қолданыстағы стандарттар (2021 жылғы 10 желтоқсан) лечение консервативное - консервативті емдеу (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: стандарт – стандарт; лечение – емдеу 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. standard «норма, үлгі») «стандарт» сөзінің баламасы ретінде «стандарт» сөзі бекітілсе, заңнамада «стандарт» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «лечение» сөзінің баламасы ретінде «емдеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «емдеу» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «стандарты лечения» сөз тіркесі қазақ тіліне «емдеу стандарттары» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз | +14 |
285. | стерилизация | стерилдеу (стерилизация) | стерилизациястерилдеу (стерилизация)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Стерилдеу (стерилизация) - микроорганизмдер мен олардың спораларын әртүрлі өнімдерде, беттерде және препараттарда толығымен жою. Ол термиялық, химиялық, радиациялық, сүзу әдістерімен жүзеге асырылады. Стерилиза́ция – лат. sterilis — «бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз». 2. Әзербайжан: sterilizasiya 3. Қырғыз: стерилизация 4. Өзбек: sterilizatsiya 5. Түрік: sterilizasyon 6. Ағылшын: sterilization 7. Испан: esterilización 8. Неміс: Sterilisation 9. Француз: stérilisation 10. Бекітілген нұсқасы: стерильный – стерильді (2014 жылғы 11 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: стерилизация – стерилизация, стерильдеу 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз») «стерильный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стерильді» сөзі бекітілген, заңнамада «стерилизация» сөзі «стерилизация», «стерильдеу» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «стерилизация» сөзі қазақ тіліне «стерилдеу» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
286. | стерилизация воздушная | ауамен стерилдеу | стерилизация воздушнаяауамен стерилдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауамен стерилдеу - құрғақ ыстық ауалы шкафта медициналық бұйымдарды, коррозияға төзімді металдардан жасалған құрылғылардың бөлшектерін, 200°C белгіленген шыны бұйымдарды, сондай-ақ резеңке медициналық бұйымдарды өңдеу үшін қолданылатын стерилдеу түрі. Стерилиза́ция – лат. sterilis — «бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз». 2. Әзербайжан: havanın sterilizasiyası 3. Қырғыз: абаны стерилизациялоо 4. Өзбек: havo sterilizatsiyasi 5. Түрік: hava sterilizasyonu 6. Ағылшын: air sterilization 7. Испан: esterilización de aire 8. Неміс: Luftsterilisation 9. Француз: stérilisation à l`air 10. Бекітілген нұсқасы: стерильный – стерильді (2014 жылғы 11 желтоқсан) воздушная стерилизация - ауамен стерильдеу (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: стерилизация – стерилизация, стерильдеу воздушный – ауа, әуе, жеңіл 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз») «стерильный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стерильді» сөзі бекітілген, заңнамада «стерилизация» сөзі «стерилизация», «стерильдеу» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «воздушная» сөзінің баламасы ретінде «ауа» сөзі бекітілсе, заңнамада «ауа», «әуе», «жеңіл» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «воздушная стерилизация» сөз тіркесінің баламасы ретінде «ауамен стерилдеу» сөз тіркесі бекітілген. | +11 |
287. | стерилизация газовая | газбен стерилдеу | стерилизация газоваягазбен стерилдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газбен стерилдеу - ұшпалы дезинфекциялау затын қолдануға негізделген химиялық стерилдеу түрі. Бұл төмен ылғалдылық жағдайында медициналық өнімдерді тек 37°С температурада зарарсыздандыруға мүмкіндік береді. Стерилиза́ция – лат. sterilis — «бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз». 2. Әзербайжан: qaz sterilizasiyası 3. Қырғыз: газ стерилизациясы 4. Өзбек: gaz sterilizatsiyasi 5. Түрік: gaz sterilizasyonu 6. Ағылшын: gas sterilization 7. Испан: esterilización de gas 8. Неміс: Gassterilisation 9. Француз: stérilisation au gaz 10. Бекітілген нұсқасы: стерильный – стерильді (2014 жылғы 11 желтоқсан) газовое оружие - газды қару (2021 жылғы 3 қыркүйек) 11. Заңнамадағы қолданысы: стерилизация – стерилизация, стерильдеу газовая – газды 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз») «стерильный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стерильді» сөзі бекітілген, заңнамада «стерилизация» сөзі «стерилизация», «стерильдеу» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «газовое» сөзінің баламасы ретінде «газды» сөзі бекітілсе, заңнамада «газды» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «стерилизация газовая» сөз тіркесі қазақ тіліне «газбен стерилдеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +11 |
288. | регистрация реакции организма | ағза реакциясын тіркеу | регистрация реакции организмаағза реакциясын тіркеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ағза реакциясын тіркеу - клиникалық зерттеу барысында және (немесе) дәрілік затты қолдану кезінде дәрілік препаратқа ағзаның реакциясы туралы жазба. Реакция - лат. re ... «қарсы» + actio «әрекет». 2. Әзербайжан: bədənin reaksiyasının qeydiyyatı 3. Қырғыз: организмдин реакциясын каттоо 4. Өзбек: tananing reaktsiyasini ro`yxatga olish 5. Түрік: vücudun tepkisinin kaydı 6. Ағылшын: registration of the body`s reaction 7. Испан: registro de la reacción del cuerpo 8. Неміс: Registrierung der Körperreaktion 9. Француз: enregistrement de la réaction du corps 10. Бекітілген нұсқасы: регистрация изображения -бейнені тіркеу (2021 жыл); ответная реакция-кері реакция (2021 жыл) 11. Заңнамадағы қолданысы: регистрация- тіркеу; организм-ағза текучий – ағатын, ағымдағы; пар – бу 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
289. | стерилизация текучим паром | ағымды бумен стерилдеу | стерилизация текучим паромағымды бумен стерилдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ағымды бумен стерилдеу - Кох аппаратында немесе қақпағы жоқ және шығатын шүмегі ашық автоклавта жүргізілетін, бумен (100 °C) құрғақ ыстықтан бүлінген заттар және жоғары температураға төтеп бере алмайтын кейбір қоректік орта (көмірсулар, mph, сүт) өңделетін зарарсыздандыру түрі. Стерилиза́ция – лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз». 2. Әзербайжан: buxar sterilizasiyası 3. Қырғыз: буу стерилдөө 4. Өзбек: bug `sterilizatsiyasi 5. Түрік: buhar sterilizasyonu 6. Ағылшын: steam sterilization 7. Испан: esterilización por vapor 8. Неміс: Dampfsterilisation 9. Француз: stérilisation à la vapeur 10. Бекітілген нұсқасы: стерильный – стерильді (2014 жылғы 11 желтоқсан) водяной пар - су буы (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: стерилизация – стерилизация, стерильдеу текучий – ағатын, ағымдағы; пар – бу 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз») «стерильный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стерильді» сөзі бекітілген, заңнамада «стерилизация» сөзі «стерилизация», «стерильдеу» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «пар» сөзінің баламасы ретінде «бу» сөзі бекітілсе, заңнамада «бу» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «текучий» сөзі заңнамада «ағатын», «ағымдағы» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «стерилизация текучим паром» сөз тіркесі қазақ тіліне «ағымды бумен стерилдеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +8 |
290. | стерилизация тепловая | жылумен стерилдеу | стерилизация тепловаяжылумен стерилдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жылумен стерилдеу - жоғары температураны қолдануға негізделген зарарсыздандыру: жалынның стерилизациясы (жану, фламбинг), сіңір стерилизациясы, қыздырылған буды қысыммен зарарсыздандыру - автоклавтау. Бұл адам денсаулығы үшін қауіпсіз өнім алу және оның сапасын өзгертпей қоршаған орта температурасында ұзақ сақталуын қамтамасыз ету мақсатында жүргізіледі. Стерилиза́ция – лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз». 2. Әзербайжан: termal sterilizasiya 3. Қырғыз: термикалык стерилдөө 4. Өзбек: termal sterilizatsiya 5. Түрік: termal sterilizasyon 6. Ағылшын: thermal sterilization 7. Испан: esterilización térmica 8. Неміс: thermische Sterilisation 9. Француз: stérilisation thermique 10. Бекітілген нұсқасы: стерильный – стерильді (2014 жылғы 11 желтоқсан) барьер тепловой - жылу бөгеуілі (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: стерилизация – стерилизация, стерильдеу тепловой – жылу, жылулық 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз») «стерильный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стерильді» сөзі бекітілген, заңнамада «стерилизация» сөзі «стерилизация», «стерильдеу» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «тепловой» сөзінің баламасы ретінде «жылу» сөзі бекітілсе, заңнамада «жылу», «жылулық» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «стерилизация тепловая» сөз тіркесі қазақ тіліне «жылумен стерилдеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +11 |
291. | стерилизация химическая | химиялық стерилдеу | стерилизация химическаяхимиялық стерилдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Химиялық стерилдеу - құралдар мен бұйымдарды әртүрлі химиялық құралдармен зарарсыздандыру. Бұл әдіс әсіресе термолабильді материалдардан (мысалы, әйнектен, пластмассадан немесе резеңкеден) жасалған бұйымдарды өңдеу үшін өте қажет. Химия - грек. chemeia «металл қорытпалары өнері, алхимия». Стерилиза́ция – лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз». 2. Әзербайжан: kimyəvi sterilizasiya 3. Қырғыз: химиялык стерилдөө 4. Өзбек: kimyoviy sterilizatsiya 5. Түрік: kimyasal sterilizasyon 6. Ағылшын: chemical sterilization 7. Испан: esterilización química 8. Неміс: chemische Sterilisation 9. Француз: stérilisation chimique 10. Бекітілген нұсқасы: стерильный – стерильді (2014 жылғы 11 желтоқсан) химическое оружие - химиялық қару (2021 жылғы 3 қыркүйек) 11. Заңнамадағы қолданысы: стерилизация – стерилизация, стерильдеу химическое - химиялық 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз») «стерильный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стерильді» сөзі бекітілген, заңнамада «стерилизация» сөзі «стерилизация», «стерильдеу» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. chemeia «металл қорытпалары өнері, алхимия») «химия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «химия» сөзі бекітілген, заңнамада «химия» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «стерилизация химическая» сөз тіркесі қазақ тіліне «химиялық стерилдеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +11 |
292. | обеззараживание | зарарсыздандыру | обеззараживаниезарарсыздандыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Зарарсыздандыру – 1. адамдардың, техника мен объектілердің биологиялық құралдармен зақымдануын жөніндегі санитариялық-техникалық іс-шаралар кешені. 2. аумақты, объектілерді, суды, азық-түлікті, тамақ шикізаты мен азықты газсыздандыру арқылы қауіпті химиялық заттармен, сондай-ақ дезинфекциялау және детоксикациялау арқылы қауіпті биологиялық заттармен ластаудың және залалсыздандырудың жол берілетін шекті нормаларына дейін азайту. 2. Әзербайжан: dezinfeksiya 3. Қырғыз:, дезинфекциялоо 4. Өзбек: dezinfeksiya 5. Түрік: dezenfeksiyon 6. Ағылшын: dezinfeksiya 7. Испан: desinfección 8. Неміс: Desinfektion 9. Француз: désinfection 10. Бекітілген нұсқасы: стерильный – стерильді (2014 жылғы 11 желтоқсан) обеззараживание – залалсыздандыру (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: стерилизация – стерилизация, стерильдеу обеззараживание – зарарсыздандыру; залалсыздандыру – обезвреживание 12. Орыс тіліндегі «обеззараживание» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «залалсыздандыру» сөзі бекітілсе, заңнамада «зарарсыздандыру» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «залалсыздандыру» сөзі заңнамада «обезвреживание» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «обеззараживание» сөзі қазақ тіліне «зарарсыздандыру» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
293. | стерильная фильтрация | стерилді сүзгілеу | стерильная фильтрациястерилді сүзгілеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Стерилді сүзгілеу - термолабильді заттар ерітінділерін микроорганизмдерден, олардың спораларынан, тіршілік ету өнімдерінен (пирогендерден) тереңдік және мембраналық сүзгі арақабырғаларының көмегімен босату. Стерильный – лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз». Фильтр - лат. filtrum «киіз». 2. Әзербайжан: steril filtrasiya 3. Қырғыз: стерилдүү фильтрация 4. Өзбек: steril filtrlash 5. Түрік: steril filtrasyon 6. Ағылшын: sterile filtration 7. Испан: filtración estéril 8. Неміс: Sterilfiltration 9. Француз: filtration stérile 10. Бекітілген нұсқасы: стерильный – стерильді (2014 жылғы 11 желтоқсан) гипер-фильтрация - гипер сүзгілеу (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: стерильный – стерильді фильтрация – сүзгілеу; фильтрлеу 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз») «стерильный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стерильді» сөзі бекітілген, заңнамада «стерилизация» сөзі «стерилизация», «стерильдеу» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. filtrum «киіз») «фильтрация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сүзгілеу» сөзі бекітілген, заңнамада «сүзгілеу», «фильтрлеу» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «стерильная фильтрация» сөз тіркесі қазақ тіліне «стерилді сүзгілеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
294. | судно подкладные | дәрет-сауыт (дәретке арналған төсеніш ыдыс) | судно подкладныедәрет-сауыт (дәретке арналған төсеніш ыдыс)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрет-сауыт (дәретке арналған төсеніш ыдыс – төсектегі, дәретханаға қандай да бір себептермен бара алмайтын науқастың нәжісі мен зәр шығаруына арналған арнайы құрылғы. 2. Әзербайжан: astarlı gəmi 3. Қырғыз: капталган идиштер 4. Өзбек: kema qoplangan 5. Түрік: astarlı gemiler 6. Ағылшын: lining vessels 7. Испан: buque forrado 8. Неміс: schiff Unterlegt 9. Француз: navire les rondelles de 10. Бекітілген нұсқасы: сторожевое судно - күзет кемесi (2020 жылғы 9 қазан) втулка подкладная - астарлық төлке (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: судно – кеме подкладка – астар; подкладывание картона – картон салу 12. Орыс тіліндегі «судно» сөзінің баламасы ретінде «кеме» сөзі бекітілсе, заңнамада «кеме» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «подкладная» сөзінің баламасы ретінде «астарлық» сөзі бекітілсе, заңнамада «подкладка» сөзі «астар» сөзімен, «подкладывание» сөзі «салу» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «судно подкладные» сөз тіркесін қазақ тіліне «дәрет-сауыт» сөзімен аударуды ұсынамыз. Алайда «судно подкладные» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +7 |
295. | реакция разложения | ыдырау реакциясы | реакция разложенияыдырау реакциясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ыдырау реакциясы - бір, одан да күрделі заттан екі немесе одан да көп қарапайым заттар түзілетін химиялық реакциялар. Реакция - лат. re ... «қарсы» + actio «әрекет». 2. Әзербайжан: parçalanma reaksiyası 3. Қырғыз: ажыроо реакциясы 4. Өзбек: parchalanish reaktsiyasi 5. Түрік: ayrışma reaksiyonu 6. Ағылшын: decomposition reaction 7. Испан: reaccion de descomposicion 8. Неміс: Zersetzungsreaktion 9. Француз: réaction de décomposition 10. Бекітілген нұсқасы: разложение – жіктеу (1995); напряжение разложения – ыдырау кернеуі (2006 жылғы 23 желтоқсан) реакция - реакция (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: фотохимическое разложение - фотохимиялық ыдырау реакция – реакция 12. Орыс тіліндегі «разложение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жіктеу», «ыдырау» сөздері бекітілген. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. re ... «қарсы» + actio «әрекет») «реакция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «реакция» сөзі бекітілген, заңнамада «реакция» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «реакция разложения» сөз тіркесі қазақ тіліне «ыдырау реакциясы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
296. | суппозиторий для введения в свищи | дененің патологиялық қуысына енгізілетін суппозиторий | суппозиторий для введения в свищидененің патологиялық қуысына енгізілетін суппозиторийСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жыланкөзге енгізуге арналған суппозиторий (дененің патологиялық қуысқа енгізілетін суппозиторий - ұшы бар цилиндр пішініне ие суппозиторий түрі. Олардың мөлшері рецептте көрсетілуі керек, олардың массасы соған байланысты болады. Көп жағдайда бұндай препараттардың диаметрі 2-5 мм, ұзындығы 12 см жетеді. Суппозиторий - лат. suppositōrium «тұғыр». Патология - грек. πάθος «азап, ауырсыну, ауру» + λογος «сөз; ұғым; ілім». 2. Әзербайжан: fistula daxil edilməsi üçün suppozitorium 3. Қырғыз: фистулаларга киргизүү үчүн суппозиторий 4. Өзбек: fistulaga kirish uchun bint 5. Түрік: fistüllere sokulması için fitil 6. Ағылшын: suppository for insertion into fistulas 7. Испан: supositorio para la administración en fístulas 8. Неміс: Zäpfchen zur Verabreichung in Fisteln 9. Француз: suppositoire pour l`introduction dans les fistules 10. Бекітілген нұсқасы: выливание суппозиториев - суппозиторийлерді құю (2021 жылғы 19 қараша) введение парентеральное - парентералдық енгізу (2017 жылғы 13 желтоқсан); введение – кіріспе (1971-1981) бронхиальный свищ - бронх жыланкөзі (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: суппозиторий – суппозиторий введение – енгізу; кіріспе артериовенозный свищ приобретенный - жүре пайда болған артериовенозды жыланкөз Жыланкөз. Зат. 1. м е д и ц и н а л ы қ. <латын. fistula>. Әртүрлі патологиялық жағдайға байланысты адам денесінде пайда болатын тесік (https://kitap.kz/) 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. suppositōrium «тұғыр») «суппозиторий» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «суппозиторий» сөзі бекітілген, заңнамада «суппозиторийлер» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «введение» сөзінің баламасы ретінде «енгізу» сөзі бекітілсе, заңнамада «енгізу», «кіріспе» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «свищ» сөзінің баламасы ретінде «жыланкөз» сөзі бекітілсе, заңнамада «жыланкөз» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «суппозиторий для введения в свищи» сөз тіркесі қазақ тіліне «жыланкөзге енгізуге арналған суппозиторий» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «суппозиторий для введения в свищи» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | -3 |
297. | сушильная камера | кептіргіш камера | сушильная камеракептіргіш камераСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кептіргіш камера - ағаштан жедел және сапалы түрде артық ылғалды алу үшін арналған жабдық. Камера - лат. камера «бөлме, кішкентай бөлме». 2. Әзербайжан: qurutma kamerası 3. Қырғыз: кургатуу камерасы 4. Өзбек: quritish kamerasi 5. Түрік: kurutma odası 6. Ағылшын: drying chamber 7. Испан: cámara de secado 8. Неміс: Trockenkammer 9. Француз: chambre de séchage 10. Бекітілген нұсқасы: вакуум-сушильный шкаф - вакуум-кептіргіш шкаф (2021 жылғы 10 желтоқсан) камера – камера (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: сушильная башня - кептіру башнясы; камера – камера 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. καμάρα «күмбез») «камера» сөзінің баламасы ретінде «камера» сөзі бекітілсе, заңнамада «камера» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «сушильная» сөзі заңнамада «кептіру» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сушильная камера» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «кептіргіш камера» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
298. | сушка | кептіру | сушкакептіруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кептіру - сұйықтықты қатты, сұйық заттардан немесе олардың қоспаларынан булану арқылы шығарудың жылу-масса алмасу процесі. 2. Әзербайжан: qurutma 3. Қырғыз: кургатуу 4. Өзбек: quritish 5. Түрік: kurutma 6. Ағылшын: drying 7. Испан: el secado 8. Неміс: Trocknen 9. Француз: séchage 10. Бекітілген нұсқасы: вакуумная сушка - вакуумдық кептіру (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: сушка - кептіру 12. Орыс тіліндегі «сушка» сөзінің баламасы ретінде «кептіру» сөзі бекітілсе, заңнамада «кептіру» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сушка» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «кептіру» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +12 |
299. | сыворотка | сарысу | сывороткасарысуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сарысу – (грек kystis. Киста, әртүрлі патологиялық процестердің салдарынан тіндер мен органдарда пайда болатын қуыс. 2. Әзербайжан: serum 3. Қырғыз: буюм 4. Өзбек: sarum 5. Түрік: serum 6. Ағылшын: serum 7. Испан: suero 8. Неміс: Serum 9. Француз: sérum 10. Бекітілген нұсқасы: гепатит сывороточный - сарысулық гепатит (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: сыворотка – сарысу; сыворотка Сарысу. 12. Орыс тіліндегі «сывороточный» сөзінің баламасы ретінде «сарысулық» сөзі бекітілсе, заңнамада «сыворотка» сөзі «сарысу», «сыворотка» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сыворотка» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «сарысу» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +15 |
300. | сыпучесть | сусымалылық | сыпучестьсусымалылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сусымалылық - ұнтақтардың өз ауырлық күшінің әсерінен кез келген контейнердің тесігінен төгілу (ағу) қабілеті. 2. Әзербайжан: axıcılıq 3. Қырғыз: агымдуулук 4. Өзбек: oquvchanlik 5. Түрік: akışkanlık 6. Ағылшын: flowability 7. Испан: fluidez 8. Неміс: Fließfähigkeit 9. Француз: fluidité 10. Бекітілген нұсқасы: груз сыпучий - сусыма жүк (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: сыпучесть – сусымалылық Сусыма. Сын. 1. Жылжып кеткіш, сусылдақ (https://kitap.kz/). Сусымалы. Сын. 1. Жылжымалы, сырғымалы (https://kitap.kz/). 12. Орыс тіліндегі «сыпучий» сөзінің баламасы ретінде «сусыма» сөзі бекітілсе, заңнамада «сыпучесть» сөзі «сусымалылық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сыпучесть» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «сусымалылық» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +14 |
301. | сыпучесть порошка | ұнтақтың сусымалылығы | сыпучесть порошкаұнтақтың сусымалылығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұнтақтың сусымалылығы - бөлшектердің дисперсиясымен және пішінімен, қалдық ылғалдылығымен және ұнтақ жүйесінің гранулометриялық құрамымен анықталған күрделі технологиялық сипаттама. 2. Әзербайжан: toz axıcılığı 3. Қырғыз: порошоктун агымдуулугу 4. Өзбек: changning oquvchanligi 5. Түрік: toz akışkanlık 6. Ағылшын: powder flowability 7. Испан: fluidez del polvo 8. Неміс: Pulverfließfähigkeit 9. Француз: fluidité de la poudre 10. Бекітілген нұсқасы: лиофилизированный порошок - лиофилизацияланған ұнтақ (2021 жылғы 10 желтоқсан) груз сыпучий - сусыма жүк (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: сыпучесть – сусымалылық порошок - ұнтақ 12. Орыс тіліндегі «сыпучий» сөзінің баламасы ретінде «сусыма» сөзі бекітілсе, заңнамада «сыпучесть» сөзі «сусымалылық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «порошок» сөзінің баламасы ретінде «ұнтақ» сөзі бекітілсе, заңнамада «ұнтақ» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сыпучесть порошка» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «ұнтақтың сусымалылығы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +14 |
302. | сыпучие материалы | сусыма материалдар | сыпучие материалысусыма материалдарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сусыма материалдар - дәрілік препараттарды өндіру үшін қолданылатын медициналық шикізат түрі. Материал - лат. māteriālis, māteria «бастапқы зат, материя». 2. Әзербайжан: toplu materiallar 3. Қырғыз: жапырт материалдар 4. Өзбек: ommaviy materiallar 5. Түрік: dökme malzemeler 6. Ағылшын: bulk materials 7. Испан: grandes materiales 8. Неміс: Schüttgut 9. Француз: matériaux en vrac 10. Бекітілген нұсқасы: груз сыпучий - сусыма жүк (2016 жылғы 9 желтоқсан) материал – материал (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: сыпучие – сусымалы материал – материал 12. Орыс тіліндегі «сыпучий» сөзінің баламасы ретінде «сусыма» сөзі бекітілсе, заңнамада «сусымалы» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. māteriālis, māteria «бастапқы зат, материя») «материал» сөзінің баламасы ретінде «материал» сөзі бекітілсе, заңнамада «материал» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сыпучие материалы» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «сусыма материалдар» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +14 |
303. | сырье | шикізат | сырьешикізатСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шикізат - адам аз әсер еткен және әрі қарай өңдеуге арналған еңбек объектісі. 2. Әзербайжан: xammal 3. Қырғыз: чийки зат 4. Өзбек: xom ashyo 5. Түрік: hammadde 6. Ағылшын: raw material 7. Испан: materia prima 8. Неміс: Rohstoffe 9. Француз: matière première 10. Бекітілген нұсқасы: исходное сырье - бастапқы шикізат (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: сырье - шикізат 12. Орыс тіліндегі «сырье» сөзінің баламасы ретінде «шикізат» сөзі бекітілсе, заңнамада «шикізат» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сырье» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «шикізат» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +12 |
304. | сырье дробленое | жаңқаланған шикізат | сырье дробленоежаңқаланған шикізатСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жаңқаланған шикізат - дәрілік өсімдік шикізатын ұсақтау арқылы алынған қайталама шикізат. 2. Әзербайжан: əzilmiş xammal 3. Қырғыз: майдаланган чийки зат 4. Өзбек: maydalangan xom ashyo 5. Түрік: ezilmiş hammaddeler 6. Ағылшын: crushed raw materials 7. Испан: materias primas trituradas 8. Неміс: zerkleinerte Rohstoffe 9. Француз: майдаланган чийки зат 10. Бекітілген нұсқасы: исходное сырье - бастапқы шикізат (2021 жылғы 10 желтоқсан) дробление – уату (2015 жылғы 6 қазан); дробилка (вальцовая мельница) - ұнтақтағыш (білікті диірмен) (2021 жылғы 10 желтоқсан); анализ дробный - бөлшектік талдау (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: сырье - шикізат дробленое - ұнтақталған Жаңқалану. Ет. 1. Майдалану, жұқалану, ұсақталу (https://kitap.kz/) Уатылу. Ет. 1. Ұсатылу, майдалану. 2. Езілу, егілу, жылау. (https://kitap.kz/) Майдалану. Ет. 1. Ұсақталу, үгілу, уатылу. 2. а у ы с п а л ы м а ғ ы н а. Ұсақталып кету, күйбең тіршілік кешу. (https://kitap.kz/) Ұнтақталу. Ет. 1. Үгітілу, майдалану, уатылу. (https://kitap.kz/) Үгітілу. Ет. 1. Майдалану, ұсақталу, уақталу. 2. Мүжілу, желіну, ыдырау. (https://kitap.kz/) 12. Орыс тіліндегі «сырье» сөзінің баламасы ретінде «шикізат» сөзі бекітілсе, заңнамада «шикізат» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «дробление» сөзінің баламасы ретінде «уату» сөзі бекітілсе, заңнамада «дробленное» сөзі «ұнтақталған» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сырье дробленое» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «жаңқаланған шикізат» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. Алайда «сырье дробленое» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +12 |
305. | сырье животного происхождения | жануарлардан алынған шикізат | сырье животного происхожденияжануарлардан алынған шикізатСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жануарлардан алынған шикізат - дәрілік заттарды өндіруші ұйымдар дәрілік заттарды өндіру үшін пайдаланатын жаңа немесе кептірілген органдар, тіндер немесе биологиялық сұйықтықтар. 2. Әзербайжан: heyvan mənşəli xammal 3. Қырғыз: жаныбарлардан алынган чийки зат 4. Өзбек: hayvonlardan olingan xom ashyo 5. Түрік: hayvansal kökenli hammaddeler 6. Ағылшын: raw materials of animal origin 7. Испан: materias primas de origen animal 8. Неміс: Rohstoffe tierischen Ursprungs 9. Француз: matières premières d`origine animale 10. Бекітілген нұсқасы: исходное сырье - бастапқы шикізат (2021 жылғы 10 желтоқсан) пойкилосмотические животные - салқынқанды жануарлар (1998 жылғы 24 маусым) страна происхождения товара - тауардың шығарылған елі (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: сырье - шикізат сырье животного происхождения - жануарлардан алынатын шикізат 12. Орыс тіліндегі «сырье» сөзінің баламасы ретінде «шикізат» сөзі бекітілсе, заңнамада «шикізат» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «сырье животного происхождения» сөз тіркесі заңнамада «жануарлардан алынатын шикізат» сөз тіркесімен аударылған. | +12 |
306. | сырье порошкованное | ұнтақталған шикізат (ұнтақ шикізат) | сырье порошкованноеұнтақталған шикізат (ұнтақ шикізат)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұнтақталған шикізат (ұнтақ шикізат) - електен өткен дәрілік заттарды дайындауға арналған материал. 2. Әзербайжан: toz xammal 3. Қырғыз: порошок чийки зат 4. Өзбек: kukunli xom ashyo 5. Түрік: toz hammaddeler 6. Ағылшын: powdered raw materials 7. Испан: materias primas en polvo 8. Неміс: pulverisierte Rohstoffe 9. Француз: matières premières en poudre 10. Бекітілген нұсқасы: исходное сырье - бастапқы шикізат (2021 жылғы 10 желтоқсан) лиофилизированный порошок - лиофилизацияланған ұнтақ (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: сырье - шикізат порошок - ұнтақ 12. Орыс тіліндегі «сырье» сөзінің баламасы ретінде «шикізат» сөзі бекітілсе, заңнамада «шикізат» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «порошок» сөзінің баламасы ретінде «ұнтақ» сөзі бекітілсе, заңнамада «ұнтақ» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сырье порошкованное» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «ұнтақталған шикізат» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. Алайда «сырье порошкованное» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +12 |
307. | таблетка | таблетка | таблеткатаблеткаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Таблетка – 1. Қатты дәрілік зат, кез келген препараттың сығымдалған ұнтағынан жасалған дөңгелек зат. 2. Таблеткалар деп нашақорлар қолданатын есірткі деп аталады; ауызекі тілде. Таблетка – лат. tabula «тақта, плита». 2. Әзербайжан: tablet 3. Қырғыз: таблетка 4. Өзбек: tablet 5. Түрік: tablet 6. Ағылшын: tablet 7. Испан: tableta 8. Неміс: Tablette 9. Француз: tablette 10. Бекітілген нұсқасы: каркасная таблетка - каркасты таблетка (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: таблетка – таблетка 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. tabula «тақта, плита») «таблетка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «таблетка» сөзі бекітілген, заңнамада «таблетка» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «таблетка» сөзі қазақ тіліне «таблетка» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
308. | терапевтическая неадекватность | терапевтік сәйкессіздік (терапевтік бейадекваттық) | терапевтическая неадекватностьтерапевтік сәйкессіздік (терапевтік бейадекваттық)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Терапевтік сәйкессіздік (терапевтік бейадекваттық) - дәрілік заттың мөлшері бірдей, бірақ әртүрлі дайындаушы зауыттар (фирмалар) немесе бір зауыт шығарған, бірақ әртүрлі серияларда бірдей дәрілік нысан түрінде жазылған дәрілердің бір-біріне клиникалық сәйкес келмеуі. Терапевт - грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы». Адекватность - лат. adaequatus «тең, сәйкес». 2. Әзербайжан: terapevtik qeyri-kafilik 3. Қырғыз: терапиялык жетишсиздиги 4. Өзбек: terapevtik etishmovchilik 5. Түрік: terapötik yetersizlik 6. Ағылшын: therapeutic inadequacy 7. Испан: insuficiencia terapéutica 8. Неміс: therapeutische Unzulänglichkeit 9. Француз: insuffisance thérapeutique 10. Бекітілген нұсқасы: аппаратура физиотерапевтическая - физиотерапиялық аппаратура (2017 жылғы 10 қараша) адекватные меры - барабар шаралар (2018 жылғы 6 сәуір); адекватность – адекваттылық (2018 жылғы 27 маусым); адекватность – барабарлық (2014 жылғы 27 мамыр); адекватное лечение - адекватты емдеу (мед.) (2014 жылғы 11 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: терапевтические – терапевтік неадекватность – сәйкес келмеу; адекватный – тепе-тең, адекватты, бірдей емес 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы») «терапевтическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «терапиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «терапевтік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. adaequatus «тең, сәйкес») «адекватность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «барабарлық», «адекваттылық» сөздері, «адекватный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «барабар», «адекватты» сөздері бекітілген, заңнамада «неадекватность» сөзі «сәйкес келмеу» сөз тіркесімен, «адекватный» сөзі «тепе-тең», «адекватты» сөздерімен, «бірдей емес» сөз тіркестерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «терапевтическая неадекватность» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «терапевтік сәйкессіздік» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. Алайда «терапевтическая неадекватность» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +13 |
309. | терапевтическая неэквивалентность | терапевтік баламасыздық (терапевтік эквивалентсіздік) | терапевтическая неэквивалентностьтерапевтік баламасыздық (терапевтік эквивалентсіздік)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Терапевтік баламасыздық (терапевтік эквивалентсіздік) - әртүрлі өндірушілер немесе сол зауыт дайындаған, бірақ әртүрлі сериядағы бірдей дозалардағы дәл сондай дәрілік препараттардың емдік әсерінің теңсіздігі. Терапевт - грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы». Эквивалент - лат. aequivalens «тең». 2. Әзербайжан: terapevtik qeyri-ekvivalentlik 3. Қырғыз: терапиялык эквивалентсиздик 4. Өзбек: terapevtik ekvivalentlik 5. Түрік: terapötik eşdeğersizlik 6. Ағылшын: therapeutic non-equivalence 7. Испан: no equivalencia terapéutica 8. Неміс: therapeutische Nicht-Äquivalenz 9. Француз: non-équivalence thérapeutique 10. Бекітілген нұсқасы: аппаратура физиотерапевтическая - физиотерапиялық аппаратура (2017 жылғы 10 қараша) коммуникативная эквивалентность - қатысымдық баламалылық (2020 жылғы 25 қараша); биоэквивалентность – биоэквиваленттілік (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: терапевтические – терапевтік неэквивалентность - баламасыздық 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы») «терапевтическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «терапиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «терапевтік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. aequivalens «тең») «эквивалентность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «баламалылық», «эквиваленттілік» сөздері бекітілген, заңнамада «неэквивалентность» сөзі «баламасыздық» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «терапевтическая неэквивалентность» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «терапевтік баламасыздық» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. Алайда «терапевтическая неэквивалентность» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +13 |
310. | терапевтическая система | терапевтік жүйе | терапевтическая систематерапевтік жүйеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Терапевтік жүйе - әсер етуші затты (заттарды) белгілі бір, әдетте, ұзақ уақыт кезеңі ішінде жеткізу және ерекше босату жүйесін білдіретін дәрілік түр. Терапевт - грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы». Система - грек. σύστημα «бөліктерден тұратын бүтін; қосылыс». 2. Әзербайжан: terapevtik sistem 3. Қырғыз: терапиялык система 4. Өзбек: terapevtik tizim 5. Түрік: tedavi edici sistem 6. Ағылшын: therapeutic system 7. Испан: sistema terapeutico 8. Неміс: therapeutisches System 9. Француз: système thérapeutique 10. Бекітілген нұсқасы: аппаратура физиотерапевтическая - физиотерапиялық аппаратура (2017 жылғы 10 қараша) система информационная - ақпараттық жүйе (2016 жылғы 8 желтоқсан) система – жүйе (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: терапевтические – терапевтік, система – жүйе 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы») «терапевтическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «терапиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «терапевтік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе») «система» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жүйе» сөзі бекітілсе, заңнамада «жүйе» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «терапевтическая система» сөз тіркесі қазақ тіліне «терапевтік жүйе» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «терапевтическая система» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +14 |
311. | терапевтическая эффективность | терапевтік тиімділік (терапевтік әсер) | терапевтическая эффективностьтерапевтік тиімділік (терапевтік әсер)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Терапевтік тиімділік (терапевтік әсер) - дәрі-дәрмектің барынша әсер ету қабілеті. Яғни іс жүзінде бұл дәрі-дәрмекті енгізу арқылы қол жеткізуге болатын әсердің максималды мөлшері. Терапевт - грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы». Эффект - лат. effectus «орындау, әрекет, әсер». 2. Әзербайжан: terapevtik effektivlik 3. Қырғыз: терапиялык натыйжалуулугу 4. Өзбек: terapevtik samaradorlik 5. Түрік: terapötik etkinlik 6. Ағылшын: therapeutic efficacy 7. Испан: eficacia terapéutica 8. Неміс: therapeutische Wirksamkeit 9. Француз: efficacité thérapeutique 10. Бекітілген нұсқасы: аппаратура физиотерапевтическая - физиотерапиялық аппаратура (2017 жылғы 10 қараша) клиническая эффективность - клиникалық тиімділік (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: терапевтические – терапевтік, эффективность - тиімділік 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы») «терапевтическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «терапиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «терапевтік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. effectus «орындау, әрекет, әсер») «эффективност» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тиімділік» сөзі бекітілген, заңнамада «тиімділік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «терапевтическая эффективность» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «терапевтік тиімділік» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. Алайда «терапевтік тиімділік» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +12 |
312. | терапевтически адекватные препараты | терапевтік сәйкес препараттар (терапевтік адекватты препараттар) | терапевтически адекватные препаратытерапевтік сәйкес препараттар (терапевтік адекватты препараттар)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Терапевтік сәйкес препараттар (терапевтік адекватты препараттар) – пайдаланылуында қауіпсіз және бекітілген медициналық стандарттарға сәйкес келетін дәрі-дәрмектер. Терапевт - грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы». Адекватный - лат. adaequatus «тең, сәйкес». Препарат - лат. praeperetum «дәрілік зат, препарат». 2. Әзербайжан: terapevtik cəhətdən uyğun dərmanlar 3. Қырғыз: дарылоо үчүн ылайыктуу дары-дармектер 4. Өзбек: terapevtik ahamiyatga ega dorilar 5. Түрік: terapötik olarak uygun ilaçlar 6. Ағылшын: therapeutically appropriate drugs 7. Испан: fármacos terapéuticamente apropiados 8. Неміс: therapeutisch sinnvolle Medikamente 9. Француз: médicaments thérapeutiquement appropriés 10. Бекітілген нұсқасы: аппаратура физиотерапевтическая - физиотерапиялық аппаратура (2017 жылғы 10 қараша) адекватные меры - барабар шаралар (2018 жылғы 6 сәуір); адекватность – адекваттылық (2018 жылғы 27 маусым); адекватность – барабарлық (2014 жылғы 27 мамыр); адекватное лечение - адекватты емдеу (мед.) (2014 жылғы 11 желтоқсан) антисептические препараты - антисептик препараттар (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: радиофармацевтические препараты - радиофармацевтикалық препараттар терапевтические – терапевтік, адекватный – тепе-тең, адекватты, бірдей емес 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы») «терапевтическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «терапиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «терапевтік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. adaequatus «тең, сәйкес») «адекватность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «барабарлық», «адекваттылық» сөздері, «адекватный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «барабар», «адекватты» сөздері бекітілген, заңнамада «неадекватность» сөзі «сәйкес келмеу» сөз тіркесімен, «адекватный» сөзі «тепе-тең», «адекватты» сөздерімен, «бірдей емес» сөз тіркестерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. praeperetum «дәрілік зат, препарат») «препарат» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «препарат» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «терапевтически адекватные препараты» сөз тіркесі қазақ тіліне «терапевтті сәйкес препараттар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «терапевтік тиімділік» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +8 |
313. | терапевтические лекарственные системы | терапевтік дәрілік системалар, терапевтік дәрілік жүйелер | терапевтические лекарственные системытерапевтік дәрілік системалар, терапевтік дәрілік жүйелерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Терапевтік дәрілік жүйелер (терапевтік дәрілік системалар) - әсер етуші затты (заттарды) белгілі бір, әдетте, ұзақ уақыт кезеңі ішінде жеткізу және ерекше босату жүйесін білдіретін нысан. Терапевт - грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы». Система - грек. σύστημα «бөліктерден тұратын бүтін; қосылыс». 2. Әзербайжан: terapevtik dərman sistemləri 3. Қырғыз: терапиялык дары системалары 4. Өзбек: terapevtik dori tizimlari 5. Түрік: terapötik ilaç sistemleri 6. Ағылшын: therapeutic drug systems 7. Испан: sistemas de fármacos terapéuticos 8. Неміс: therapeutische Arzneimittelsysteme 9. Француз: systèmes de médicaments thérapeutiques 10. Бекітілген нұсқасы: аппаратура физиотерапевтическая - физиотерапиялық аппаратура (2017 жылғы 10 қараша) лекарственное вещество - дәрілік заттек (2021 жылғы 19 қараша) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан); радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) система информационная - ақпараттық жүйе (2016 жылғы 8 желтоқсан) система – жүйе (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: лекарственное вещество - дәрілік заттек система – жүйе; терапевтические – терапевтік 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы») «терапевтическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «терапиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «терапевтік» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарственное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәрілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәрілік» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «вещество» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «зат», «заттек» сөздері бекітілсе, заңнамада «зат», «заттек» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе») «система» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жүйе» сөзі бекітілсе, заңнамада «жүйе» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «терапевтические лекарственные системы» сөз тіркесі қазақ тіліне «терапевтік дәрілік жүйелер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «терапевтические лекарственные системы» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +11 |
314. | терапевтическая эквивалентность | терапевтік баламалылық (терапевтік эквиваленттілік) | терапевтическая эквивалентностьтерапевтік баламалылық (терапевтік эквиваленттілік)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Терапевтік баламалылық (терапевтік эквиваленттілік) - бір халықаралық патенттелмеген (немесе химиялық немесе топтастырылған) атауы бар медициналық қолдануға арналған дәрілік препараттарды қолдану кезінде клиникалық салыстырмалы терапиялық әсерге және тиімділік пен қауіпсіздік көрсеткіштеріне, қолдануға арналған бір айғақтар бойынша және науқастардың бір тобында бірдей енгізу тәсілі кезінде баламалы мөлшерлерде қол жеткізу. Терапевт - грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы». Эквивалент - лат. aequivalens «тең». 2. Әзербайжан: terapevtik ekvivalentlik 3. Қырғыз: терапиялык эквиваленттүүлүк 4. Өзбек: terapevtik ekvivalentlik 5. Түрік: terapötik eşdeğerlik 6. Ағылшын: therapeutic equivalence 7. Испан: equivalencia terapéutica 8. Неміс: therapeutische Äquivalenz 9. Француз: équivalence thérapeutique 10. Бекітілген нұсқасы: аппаратура физиотерапевтическая - физиотерапиялық аппаратура (2017 жылғы 10 қараша) коммуникативная эквивалентность - қатысымдық баламалылық (2020 жылғы 25 қараша); биоэквивалентность – биоэквиваленттілік (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: терапевтическая – терапевтік эквивалентность – баламалылық, эквиваленттілік 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы») «терапевтическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «терапиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «терапевтік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. aequivalens «тең») «эквивалентность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «баламалылық», «эквиваленттілік» сөздері бекітілген, заңнамада «неэквивалентность» сөзі «баламасыздық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «терапевтическая эквивалентность» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «терапевтік баламалылық» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. Алайда «терапевтическая эквивалентность» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +13 |
315. | терапевтический эффект | терапевтік әсер | терапевтический эффекттерапевтік әсерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Терапевтік әсер - дәрілік препараттың тиімділігін және/немесе қауіпсіздігін растайтын көрсеткіш. Терапевт - грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы». Эффект - лат. effectus «орындау, әрекет, әсер». 2. Әзербайжан: terapevtik təsir göstərir 3. Қырғыз: терапиялык таасири 4. Өзбек: terapevtik ta`sir 5. Түрік: tedavi edici etki 6. Ағылшын: therapeutic effect 7. Испан: efecto terapéutico 8. Неміс: therapeutische Wirkung 9. Француз: effet thérapeutique 10. Бекітілген нұсқасы: аппаратура физиотерапевтическая - физиотерапиялық аппаратура (2017 жылғы 10 қараша) гипогликемический эффект - гипогликемиялық әсер (2021 жылғы 10 желтоқсан); эффект реальных кассовых остатков – кассадағы нақты қалдықтардың нәтижесі (2006 жылғы 27 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: терапевтическая – терапевтік эффект – әсер, нәтиже, тиімділік 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы») «терапевтическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «терапиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «терапевтік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. effectus «орындау, әрекет, әсер») «эффект» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әсер», «нәтиже» сөздері бекітілген, заңнамада «әсер», «нәтиже», «тиімділік» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «терапевтический эффект» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «терапевтік әсер» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. Алайда «терапевтический эффект» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +14 |
316. | терапевтическое действие лекарства | дәрінің терапевтік әсер етуі | терапевтическое действие лекарствадәрінің терапевтік әсер етуіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрінің терапевтік әсер етуі - жағымсыз әсер етпестен ауруды тиімді емдей алатын дәрі-дәрмектің көрсеткіші. Терапевт - грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы». 2. Әзербайжан: dərmanın terapevtik təsiri 3. Қырғыз: дарынын терапиялык таасири 4. Өзбек: preparatning terapevtik ta`siri 5. Түрік: ilacın terapötik etkisi 6. Ағылшын: therapeutic effect of the drug 7. Испан: efecto terapéutico de la droga 8. Неміс: therapeutische Wirkung des Medikaments 9. Француз: effet thérapeutique du médicament 10. Бекітілген нұсқасы: аппаратура физиотерапевтическая - физиотерапиялық аппаратура (2017 жылғы 10 қараша) действие тактическое – тактикалық әрекет (2019 жылғы 6 желтоқсан); действие ударов – соққы әсерi (2019 жылғы 6 желтоқсан); следственное действие – тергеу амалдары (2018 жылғы 5 қазан); прекращение действия договора – шарттың қолданылуын тоқтату (2013); военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981) лекарство поддерживающего действия - демеуші әсерлі дәрі (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: действие – әрекет, іс-әрекет, іс-қимыл, қимыл, қолданылу, амал, әсер терапевтическая – терапевтік, лекарство - дәрі 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы») «терапевтическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «терапиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «терапевтік» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «действие» сөзі қазақ тіліне қолданылатын саласына және мәнмәтінге байланысты «әрекет», «іс-әрекет», «қимыл», «іс-қимыл», «қолданылу», «амал», «әсер» сөздерімен аударылады. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліндегі «лекарство» сөзі қазақ тіліне «дәрі» сөздерімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «терапевтическое действие лекарства» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «дәрінің терапевтік әсер етуі» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. Алайда «терапевтическое действие лекарства» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +11 |
317. | термическая стойкость | термиялық төзімділік (термиялық тұрақтылық) | термическая стойкостьтермиялық төзімділік (термиялық тұрақтылық)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Термиялық төзімділік (термиялық тұрақтылық) - медициналық әйнектің температураның өзгеруіне байланысты кернеулерге төтеп беру қасиеті. Термия - грек. θέρμη «ыстық». 2. Әзербайжан: istilik müqaviməti 3. Қырғыз: жылуулук каршылыгы 4. Өзбек: termal qarshilik 5. Түрік: ısıl direnç 6. Ағылшын: thermal resistance 7. Испан: resistencia termica 8. Неміс: thermischer Widerstand 9. Француз: résistance thermique 10. Бекітілген нұсқасы: термический – термиялық (2018 жылғы 14 желтоқсан) водостойкость - суға төзімділік (2021 жылғы 10 желтоқсан); термостойкость – термоберіктік (2019 жылғы 5 сәуір); биостойкость – биотұрақтылық (2016 жылғы 8 желтоқсан) агрегативная устойчивость - агрегативті тұрақтылық (2021 жылғы 10 желтоқсан); военно-стратегическая стабильность - әскери-стратегиялық тұрақтылық (2020 жылғы 25 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: термическая стойкость - термиялық төзімділік 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. θέρμη «ыстық») «термический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «термиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «термиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «стойкость» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «төзімділік», «беріктік», «тұрақтылық» сөздері бекітілсе, заңнамада «термическая стойкость» сөз тіркесі «термиялық төзімділік» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «термическая стойкость» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «термиялық төзімділік» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. Алайда «термическая стойкость» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +11 |
318. | термодинамическая неустойчивость | термодинамикалық орнықсыздық (термодинамикалық тұрақсыздық) | термодинамическая неустойчивостьтермодинамикалық орнықсыздық (термодинамикалық тұрақсыздық)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Термодинамикалық орнықсыздық (термодинамикалық тұрақсыздық) - медициналық құрылғылардың жылу қуатының жоғарылауымен өзгермейтін, тұрақсыз күйге келетін жағдайы. Термия - грек. θέρμη «ыстық». Динамика - грек. δύναμις «күш». 2. Әзербайжан: termodinamik qeyri-sabitlik 3. Қырғыз: термодинамикалык туруксуздук 4. Өзбек: termodinamik beqarorlik 5. Түрік: termodinamik kararsızlık 6. Ағылшын: thermodynamic instability 7. Испан: inestabilidad termodinámica 8. Неміс: thermodynamische Instabilität 9. Француз: instabilité thermodynamique 10. Бекітілген нұсқасы: термодинамическая фаза – термодинамикалық фаза (2018 жылғы 30 қараша) валютный курс неустойчивый - орнықсыз валюта бағамы (2017 жылғы 10 қараша) кинетическая устойчивость – кинетикалық орнықтылық (2021 жылғы 10 желтоқсан) агрегативная устойчивость - агрегативті тұрақтылық (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: термодинамическая – термодинамикалық неустойчивость - тұрақсыздық 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. θέρμη «ыстық») «термический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «термиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «термиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. δύναμις «күш») «динамическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «динамикалық» сөзі бекітілген, заңнамада «динамикалық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «неустойчивый» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «орнықсыз» сөзі бекітілсе, заңнамада «неустойчивость» сөз тіркесі «тұрақсыздық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «термодинамическая неустойчивость» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «термодинамикалық орнықсыздық» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. Алайда «термодинамическая неустойчивость» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +12 |
319. | термолабильное вещество | термоқұбылмалы заттек (термотұрақсыз заттек; термолабилді заттек) | термолабильное веществотермоқұбылмалы заттек (термотұрақсыз заттек; термолабилді заттек)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Термоқұбылмалы заттек (термотұрақсыз заттек; термолабилді заттек) - жоғары температура әсерінен фармакологиялық белсенділікті бұзатын және жоғалтатын заттар. Термия - грек. θέρμη «ыстық». Лабиль - лат. labilis «жылжымалы, тұрақсыз». 2. Әзербайжан: termolabil maddə 3. Қырғыз: термолабильдүү зат 4. Өзбек: termolabil modda 5. Түрік: ısıya dayanıklı madde 6. Ағылшын: thermolabile substance 7. Испан: sustancia termolábil 8. Неміс: thermolabile Substanz 9. Француз: substance thermolabile 10. Бекітілген нұсқасы: лабильность – тұрақсыздық (2019 жылғы 6 желтоқсан) термический – термиялық (2018 жылғы 14 желтоқсан) лекарственное вещество - дәрілік заттек (2021 жылғы 19 қараша) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан); радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) термоядерное оружие – термоядролық қару (2020 жылғы 9 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: лекарственное вещество - дәрілік заттек термолабильные лекарственные средства - термолабильді дәрілік заттар вещество – заттек, зат 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. θέρμη «ыстық») «термический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «термиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «термиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. labilis «жылжымалы, тұрақсыз») «лабильность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тұрақсыздық» сөзі бекітілген, заңнамада «термолабильные лекарственные средства» сөз тіркесі «термолабильді дәрілік заттар» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «вещество» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «зат», «заттек» сөздері бекітілсе, заңнамада «зат», «заттек» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «термолабильное вещество» сөз тіркесі қазақ тіліне «термоқұбылмалы заттек» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «термолабильное вещество» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +11 |
320. | термолабильность | термоқұбылмалылық (термотұрақсыздық) | термолабильностьтермоқұбылмалылық (термотұрақсыздық)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Термоқұбылмалылық (термотұрақсыздық) - процестің температураға тәуелділігі, оның өзгеруіне сезімтал әрекет ету қабілеті. Термия - грек. θέρμη «ыстық». Лабиль - лат. labilis «жылжымалы, тұрақсыз». 2. Әзербайжан: istilik qabiliyyəti 3. Қырғыз: термобилдүүлүк 4. Өзбек: issiqlikka chidamlilik 5. Түрік: termolabilite 6. Ағылшын: thermolability 7. Испан: termolabilidad 8. Неміс: Thermolabilität 9. Француз: thermolabilité 10. Бекітілген нұсқасы: лабильность – тұрақсыздық (2019 жылғы 6 желтоқсан) термический – термиялық (2018 жылғы 14 желтоқсан) термоядерное оружие – термоядролық қару (2020 жылғы 9 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: термолабильные лекарственные средства - термолабильді дәрілік заттар 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. θέρμη «ыстық») «термический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «термиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «термиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. labilis «жылжымалы, тұрақсыз») «лабильность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тұрақсыздық» сөзі бекітілген, заңнамада «термолабильные лекарственные средства» сөз тіркесі «термолабильді дәрілік заттар» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «термолабильность» сөзі қазақ тіліне «термоқұбылмалылық» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «термолабильность» сөзін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +10 |
321. | термосваривание | термиялық пісіру, термопісіру (термиялық дәнекерлеу, термодәнекерлеу) | термосвариваниетермиялық пісіру, термопісіру (термиялық дәнекерлеу, термодәнекерлеу)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Термиялық пісіру, термопісіру - медициналық зертханалық құрылғыларды дайындауда іске асырылатын жылу мен қысымды қолдана отырып, бір термопластты басқа ұқсас термопластпен дәнекерлеу процесі. Термия - грек. θέρμη «ыстық». 2. Әзербайжан: istilik sızdırmazlığı 3. Қырғыз: жылуулук мөөр 4. Өзбек: issiqlik muhrlanishi 5. Түрік: ısı yalıtımı 6. Ағылшын: heat sealing 7. Испан: termosellado 8. Неміс: Heißsiegel 9. Француз: thermoscellage 10. Бекітілген нұсқасы: термоядерное оружие – термоядролық қару (2020 жылғы 9 қазан) сварка автогенная - автогенді пісіру (2021 жылғы 19 қараша); сварка – пісіру (2016 жылғы 9 желтоқсан) дәнекерлеу - пайка (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: термоядерное оружие – термоядролық қару сваривание - дәнекерлену 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. θέρμη «ыстық») «термический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «термиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «термиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «сварка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «пісіру» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәнекерлеу» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «дәнекерлеу» сөзі орыс тіліндегі «пайка» сөзінің баламасы ретінде бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «термосваривание» сөзі қазақ тіліне «термиялық пісіру» сөз тіркесімен немесе «термопісіру» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «термосваривание» сөзін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +5 |
322. | термосклеивание | термиялық желімдеу, терможелімдеу | термосклеиваниетермиялық желімдеу, терможелімдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Термиялық желімдеу, терможелімдеу - жылу әсерімен медициналық зертхана, хирургиялық құрылғы бөлшектерін желімдеу. Термия - грек. θέρμη «ыстық». 2. Әзербайжан: termal bağlanma 3. Қырғыз: термикалык байланыш 4. Өзбек: termal bog`lanish 5. Түрік: termal bağ 6. Ағылшын: thermal bonding 7. Испан: unión térmica 8. Неміс: thermische Bindung 9. Француз: collage thermique 10. Бекітілген нұсқасы: термоядерное оружие – термоядролық қару (2020 жылғы 9 қазан) склейка - желiмдеп жабыстыру (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: термоядерное оружие – термоядролық қару наклеивание, склеивание - желімдеуге, жабыстыру 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. θέρμη «ыстық») «термический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «термиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «термиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «склейка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «желiмдеп жабыстыру» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «желімдеу», «жабыстыру» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «термосклеивание» сөзі қазақ тіліне «термиялық желімдеу» сөз тіркесімен немесе «терможелімдеу» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «термосклеивание» сөзін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +9 |
323. | термостатирование | термостаттау | термостатированиетермостаттауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Термостаттау - ортаның тұрақты температурасын ұстап тұру үшін жылу немесе салқындату энергиясын бақылап беретін немесе алатын медициналық-диагностикалық жабдықтың әрекеті. Термия - грек. θέρμη «ыстық». Стат - грек. statos – «тұрған, қозғалыссыз». 2. Әзербайжан: temperatur nəzarəti 3. Қырғыз: температураны көзөмөлдөө 4. Өзбек: haroratni nazorat qilish 5. Түрік: sıcaklık kontrolü 6. Ағылшын: temperature control 7. Испан: control de temperatura 8. Неміс: Temperaturkontrolle 9. Француз: contrôle de la température 10. Бекітілген нұсқасы: термоядерное оружие – термоядролық қару (2020 жылғы 9 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: термостатирование изготовляемых изделий - жасалатын бұйымдарды термостаттау 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. θέρμη «ыстық») «термический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «термиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «термиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне «статирование» сөзі грек тілінен енген (грек. statos – «тұрған, қозғалыссыз»). Орыс тіліндегі «термостатирование изготовляемых изделий» сөзі тіркесі «жасалатын бұйымдарды термостаттау» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «термостатирование» сөзі қазақ тіліне «термостаттау» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «термостатирование» сөзін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +14 |
324. | термоусадочная пленка | терможиырылатын үлдір (термотартылатын үлдір; жылудан жиналатын үлдір) | термоусадочная пленкатерможиырылатын үлдір (термотартылатын үлдір; жылудан жиналатын үлдір)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Терможиырылатын үлдір (термотартылатын үлдір; жылудан жиналатын үлдір) - жоғары температураның әсерінен жинала алатын көп қабатты материал. Термия - грек. θέρμη «ыстық». Пленка – чех. plena — «қабықша, перде» 2. Әзербайжан: termodavamlı kağız 3. Қырғыз: термо чыдамдуу кагаз 4. Өзбек: issiqlikka chidamli qog`oz 5. Түрік: ısıya dayanıklı kağıt 6. Ағылшын: thermoresistant paper 7. Испан: papel termorresistente 8. Неміс: hitzebeständiges Papier 9. Француз: papier thermorésistant 10. Бекітілген нұсқасы: термоядерное оружие – термоядролық қару (2020 жылғы 9 қазан) пленка – пленка (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: пленка – пленка, үлдір термоусадочная пленка - жылу сақтайтын қабат; термоусадочные манжеты - термошөгіндi манжеттер; этикетки термоусадочные - термошөгінді затбелгілер; термоусадочное устройство - термошөгінді қондырғысы Үлдір. Зат есім. 1. Фотосуретке түсіруде қолданылатын жабдық. 2. Өте жұмсақ, ұлпадай; жұп-жұқа. (https://kitap.kz/) 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. θέρμη «ыстық») «термический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «термиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «термиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне чех тілінен енген (чех. plena — «қабықша, перде») «пленка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «пленка» сөзі бекітілсе, заңнамада «пленка», «үлдір» сөздерімен аударылған. Заңнамада «термоусадочная пленка» сөз тіркесі «жылу сақтайтын қабат» сөз тіркесімен, «термоусадочные манжеты» сөз тіркесі «термошөгіндi манжеттер» сөз тіркесімен, «этикетки термоусадочные» сөз тіркесі «термошөгінді затбелгілер» сөз тіркесімен, «термоусадочное устройство» сөз тіркесі «термошөгінді қондырғысы» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «термоусадочная пленка» сөз тіркесі қазақ тіліне «терможиырылатын үлдір» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «термоусадочная пленка» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | 0 |
325. | технология лекарств | дәрілер технологиясы | технология лекарствдәрілер технологиясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілер технологиясы - белгілі бір дәрілік түр беру арқылы дәрілік заттарды дәрілік препараттарға өңдеудің теориялық негіздері мен өндірістік процестері туралы ғылым. Технология – көне грек. τέχνη «өнер, шеберлік, шеберлік» + λόγος «сөз; ой, мағына, ұғым». 2. Әзербайжан: dərman texnologiyası 3. Қырғыз: дары технологиясы 4. Өзбек: dori texnologiyasi 5. Түрік: ilaç teknolojisi 6. Ағылшын: drug technology 7. Испан: tecnología de drogas 8. Неміс: Arzneimitteltechnologie 9. Француз: la technologie des médicaments 10. Бекітілген нұсқасы: технология – технология (2017 жылғы 15 ақпан) лекарство поддерживающего действия - демеуші әсерлі дәрі (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: технология – технология; лекарство - дәрі 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. τέχνη «өнер, шеберлік, шеберлік» + λόγος «сөз; ой, мағына, ұғым») «технология» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «технология» сөзі бекітілген, заңнамада «технология» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарства» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәрі» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәрі» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «технология лекарств» сөз тіркесі қазақ тіліне «дәрілер технологиясы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
326. | технология лекарственных форм | дәрілік заттар технологиясы | технология лекарственных формдәрілік заттар технологиясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілік заттар технологиясы - дәрі-дәрмектерді дайындаудың теориялық негіздері мен өндірістік заңдылықтарын зерттейтін ғылым. Технология - көне грек. τέχνη «өнер, шеберлік» + λόγος «сөз; ой, мағына, ұғым». 2. Әзербайжан: dozaj forması texnologiyası 3. Қырғыз: дары формасынын технологиясы 4. Өзбек: dozalash shakli texnologiyasi 5. Түрік: dozaj formu teknolojisi 6. Ағылшын: dosage form technology 7. Испан: tecnología de forma de dosificación 8. Неміс: Darreichungsform Technologie 9. Француз: technologie des formes posologiques 10. Бекітілген нұсқасы: технология – технология (2017 жылғы 15 ақпан) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан); радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) аналитическая форма глагола – етістіктің аналитикалық тұлғасы (2020 жылғы 25 маусым); форма дипломатическая - дипломатиялық форма (2019 жылғы 5 сәуір); форма права - құқық нысаны (2018 жылғы 6 сәуір); форма волны - толқын пiшiнi (2016 жылғы 28 маусым); форма – форма, түр (1971-1981) лекарственная форма – дәрілік форма (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: технология – технология рациональное использования лекарственных средств – дәрілік заттардың ұтымды пайдалану; лекарственная форма – дәрілік зат 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. τέχνη «өнер, шеберлік» + λόγος «сөз; ой, мағына, ұғым») «технология» сөзінің баламасы ретінде «технология» сөзі бекітілсе, заңнамада «технология» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарственное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәрілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәрілік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. forma «форма, түр, бейне») «форма» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тұлға», «форма», «нысан», «пішін», «түр» сөздері бекітілген, заңнамада «форма», «нысан», «пішін», «түр» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр Орыс тіліндегі «лекарственная форма» сөз тіркесі заңнамада «дәрілік зат» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «технология лекарственных форм» сөз тіркесі қазақ тіліне «дәрілік заттар технологиясы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +9 |
327. | тканетропное средство | тіндік құрал (ұлпалық құрал) | тканетропное средствотіндік құрал (ұлпалық құрал)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тіндік құрал (ұлпалық құрал) - патогеннің белгілі бір органға немесе мүшелер тобына әсер ету қабілеті бар препараттар. Троп – көне грек. τρόπος «айналым», «айналыс», «айналу». Ткань – ирл. toll «толық» (*tukslo-), ағылшын-саксон. đýn, đýan «жаншу, итеру», көне неміс. du^hen «езу», «жаныштау». 2. Әзербайжан: toxuma-tropik agent 3. Қырғыз: ткань-тропикалык курал 4. Өзбек: to`qima tropik agenti 5. Түрік: doku-tropik ajan 6. Ағылшын: tissue-tropic agent 7. Испан: agente tisular trópico 8. Неміс: Gewebetropisches Mittel 9. Француз: agent à tropisme tissulaire 10. Бекітілген нұсқасы: гипоксия тканевая - тіндік гипоксия (2017 жылғы 13 желтоқсан) лекарственное средство – дәрілік құрал (2021 жылғы 10 желтоқсан) пудра алюминиевая - алюминий ұлпасы (2021 жылғы 19 қараша); паренхима – ұлпа (1995) Тін. Зат. 1. Әрқайсысы бөлек-бөлек есіліп, ширатылған соң, біріктіріп, қосып бұралатын арқанның, т.б. жібі. 2. а у ы с п а л ы м а ғ ы н а. Буын, көңіл. 3. б о т а н и к а л ы қ. Өсімдік ұлпасының бір түрі. 4. б и о л о г и я л ы қ. <латын. textus> Адам мен жануарлар ағзасында болатын, шығу тегі, құрылысы және атқаратын қызметі ұқсас жасушалар жүйесі. (https://kitap.kz/) Ұлпа. Сын. 1. Мамықтай, үлпілдеген, жұп-жұмсақ. 2. Сын. Өте ұсақ, мап-майда. 3. Зат. б о т а н и к а л ы қ. <грек. hіstos; латын. textum> Өсімдіктердің шыққан тегі, құрылымы және ағзадағы атқаратын қызметі бір-бірімен байланысты жасушалар жүйесі. 4. Зат. Кейбір өсімдіктердің басындағы жұп-жұмсақ үлпілдек бөлшегі. 5. Зат. з о о л о г и я л ы қ. Жануарлар организмі мүшелерінің құрамына кіріп, арнайы қызметтер атқаратын, шығу тегі, құрылысы, қызметі ұқсас клеткалар мен клеткааралық заттардың тарихи қалыптасқан жүйесі. 6. Зат. т а м а қ ө н е р к ә с і б і. <француз. poudre, латын. pulvis> Ұнтақталған ақ минералдан (тальк), каолиннен, жүгері крахмалынан, бояғыштардан, хош иісті заттардан тұратын косметикалық зат. (https://kitap.kz/) 11. Заңнамадағы қолданысы: психотропные вещества – психотропты заттар; средство – құрал, ткань – ұлпа, тін 12. Орыс тіліне еуропа тілдерінен енген (ирл. toll «толық» (*tukslo-), ағылшын-саксон. đýn, đýan «жаншу, итеру», көне неміс. du^hen «езу», «жаныштау») «ткань» сөзінің баламасы ретінде «тін» сөзі бекітілсе, заңнамада «ұлпа», «тін» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. τρόπος «айналым», «айналыс», «айналу») «троп» сөзі «троп» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «ұлпа» сөзі орыс тіліндегі «пудра», «паренхима» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Орыс тіліндегі «средство» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «құрал» сөзі бекітілсе, заңнамада «құрал» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «тканетропное средство» сөз тіркесі қазақ тіліне «тіндік құрал» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «ткань» сөзін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +11 |
328. | ткань | тін (ұлпа) | тканьтін (ұлпа)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тін (ұлпа) - жалпы шығу тегі, құрылымы және функциялары біріктірілген жасушалар мен жасушааралық заттар жүйесі. 2. Әзербайжан: parça 3. Қырғыз: улпа 4. Өзбек: mato 5. Түрік: bez 6. Ағылшын: the cloth 7. Испан: la ropa 8. Неміс: die Kleidung 9. Француз: le tissu 10. Бекітілген нұсқасы: гипоксия тканевая - тіндік гипоксия (2017 жылғы 13 желтоқсан) пудра алюминиевая - алюминий ұлпасы (2021 жылғы 19 қараша); паренхима – ұлпа (1995) 11. Заңнамадағы қолданысы: ткань – мата; ұлпа; тін 12. Орыс тіліне еуропа тілдерінен енген (ирл. toll «толық» (*tukslo-), ағылшын-саксон. đýn, đýan «жаншу, итеру», көне неміс. du^hen «езу», «жаныштау») «ткань» сөзінің баламасы ретінде «тін» сөзі бекітілсе, заңнамада «ұлпа», «тін» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «ұлпа» сөзі орыс тіліндегі «пудра», «паренхима» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «ткань» сөзі қазақ тіліне «тін» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «ткань» сөзін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +13 |
329. | токсикологическая группа | токсикологиялық топ | токсикологическая группатоксикологиялық топСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Токсикологиялық топ - қоршаған ортамен ластанған нысандарды бағалау кезінде кең таралған қауіп-қатерге негізделген шешімдер қабылдауда көшбасшы болып табылатын және химиялық заттарды тұтыну өнімдерінде, тамақ өнімдерінде, фармацевтика мен медициналық өнімдерде қолдануға қатысатын арнайы топ. Токсикология – грек. τοξικος «у» + λογος «ғылым». Группа – итал. gruppo «түйін, кесек, доп». 2. Әзербайжан: toksikoloji qrup 3. Қырғыз: токсикологиялык топ 4. Өзбек: toksikologik guruh 5. Түрік: toksikolojik grup 6. Ағылшын: toxicological group 7. Испан: grupo toxicológico 8. Неміс: toxikologische Gruppe 9. Француз: groupe toxicologique 10. Бекітілген нұсқасы: гомотоксикология – гомотоксикология (2021 жылғы 10 желтоқсан); экспертиза токсикологическая - токсикологиялық сараптама (2016 жылғы 8 желтоқсан) внешняя группа – сыртқы топ (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: токсикологическая – токсикологиялық, группа – топ 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. τοξικος «у» + λογος «ғылым») «токсикологическая» сөзінің баламасы ретінде «токсикологиялық» сөзі бекітілсе, заңнамада «токсикологиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне итальян тілінен енген (итал. gruppo «түйін, кесек, доп») «группа» сөзінің баламасы ретінде «топ» сөзі бекітілсе, заңнамада «топ» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «токсикологическая группа» сөз тіркесі қазақ тіліне «токсикологиялық топ» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
330. | токсическая доза | уыттық мөлшер (улы доза) | токсическая дозауыттық мөлшер (улы доза)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Уыттық мөлшер (улы доза) - организмнің ішкі ортасына еніп, улы әсер туғызған заттың мөлшері. Токсикология – грек. τοξικος «у» + λογος «ғылым». Доза – көне грек. δόσις «қабылдау». 2. Әзербайжан: zəhərli doza 3. Қырғыз: уулуу доза 4. Өзбек: toksik doza 5. Түрік: toksik doz 6. Ағылшын: toxic dose 7. Испан: dosis toxica 8. Неміс: toxische Dosis 9. Француз: dose toxique 10. Бекітілген нұсқасы: гепатит токсический - уыттық гепатит (2017 жылғы 13 желтоқсан); анемия токсическая - уытты анемия (2017 жылғы 13 желтоқсан) капельная доза - тамшылық доза (2021 жылғы 10 желтоқсан); доза – мөлшер (2018 жылғы 27 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: токсический - уыттық доза – мөлшер, доза 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. τοξικος «у» + λογος «ғылым») «токсический» сөзінің баламасы ретінде «уытты», «уыттық» сөздері бекітілсе, заңнамада «уыттық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. δόσις «қабылдау») «доза» сөзінің баламасы ретінде «доза», «мөлшер» сөздері бекітілсе, заңнамада «доза», «мөлшер» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «токсическая доза» сөз тіркесі қазақ тіліне «уыттық мөлшер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +9 |
331. | токсичность | уыттылық | токсичностьуыттылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Уыттылық - уытты заттың орташа өлім дозасының немесе орташа өлім концентрациясының кері мәні ретінде есептелетін токсикометриялық көрсеткіш. Токсикология – грек. τοξικος «у» + λογος «ғылым». 2. Әзербайжан: toksiklik 3. Қырғыз: уулуулугу 4. Өзбек: toksiklik 5. Түрік: zehirlilik 6. Ағылшын: toxicity 7. Испан: toxicidad 8. Неміс: Toxizität 9. Француз: toxicité 10. Бекітілген нұсқасы: гепатотоксичность - бауырға уыттылық (2017 жылғы 13 желтоқсан); гепатит токсический - уыттық гепатит (2017 жылғы 13 желтоқсан); анемия токсическая - уытты анемия (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: токсичность – уыттылық 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. τοξικος «у» + λογος «ғылым») «токсический» сөзінің баламасы ретінде «уытты», «уыттық» сөздері бекітілсе, заңнамада «уыттық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «токсичность» сөзі қазақ тіліне «уыттылық» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
332. | токсичные примеси | уытты араласпалар (улы қоспалар) | токсичные примесиуытты араласпалар (улы қоспалар)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Уытты араласпалар (улы қоспалар) - тірі организмдердің кейбір түрлері шығаратын табиғи шыққан улы заттар. Токсикология – грек. τοξικος «у» + λογος «ғылым». 2. Әзербайжан: zəhərli çirklər 3. Қырғыз: уулуу аралашмалар 4. Өзбек: toksik aralashmalar 5. Түрік: toksik kirlilikler 6. Ағылшын: toxic impurities 7. Испан: impurezas toxicas 8. Неміс: giftige Verunreinigungen 9. Француз: impuretés toxiques 10. Бекітілген нұсқасы: гепатотоксичность - бауырға уыттылық (2017 жылғы 13 желтоқсан); гепатит токсический - уыттық гепатит (2017 жылғы 13 желтоқсан); анемия токсическая - уытты анемия (2017 жылғы 13 желтоқсан) проводимость примесная - қоспалы өткiзгiштiк (2016 жылғы 28 маусым); вредные примеси - зиянды араласпалар (2006 жылғы 27 қазан); добавка поверхностноактивная - беткі белсенді қоспа (2021 жылғы 10 желтоқсан); крахмально-сахарная смесь - крахмал-қант қоспасы (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: токсичный – уытты примесь - қоспа 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. τοξικος «у» + λογος «ғылым») «токсический» сөзінің баламасы ретінде «уытты», «уыттық» сөздері бекітілсе, заңнамада «уыттық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «примесь» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қоспа», «араласпа» сөздері бекітілсе, заңнамада «қоспа» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «қоспа» сөзі орыс тіліндегі «добавка», «смесь» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «токсичные примеси» сөз тіркесі қазақ тіліне «уытты араласпалар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «токсичные примеси» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +9 |
333. | толщина диффузионного слоя | диффуздық қабат қалыңдығы | толщина диффузионного слоядиффуздық қабат қалыңдығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Диффуздық қабат қалыңдығы - медициналық аппарат металын балқытқандағы қанықтыру бетінен өзекке дейінгі ең қысқа қашықтық. Диффузия - лат. diffusio «таралуы». 2. Әзербайжан: diffuziya qatının qalınlığı 3. Қырғыз: диффузиялык катмардын калыңдыгы 4. Өзбек: diffuziya qatlamining qalinligi 5. Түрік: difüzyon tabakası kalınlığı 6. Ағылшын: diffusion layer thickness 7. Испан: espesor de la capa de difusión 8. Неміс: Dicke der Diffusionsschicht 9. Француз: épaisseur de la couche de diffusion 10. Бекітілген нұсқасы: диффузионный обмен - диффузиялық алмасу (2021 жылғы 10 желтоқсан) скрытый слой - жасырын қабат (2021 жылғы 30 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: толщина – қалыңдық; диффузионный – диффуздық; слой - қабат 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. diffusio «таралуы») «диффузионный» сөзінің баламасы ретінде «диффузиялық» сөзі бекітілсе, заңнамада «диффуздық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «слой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қабат» сөзі бекітілсе, заңнамада «қабат» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «толщина» сөзі заңнамада «қалыңдық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «толщина диффузионного слоя» сөз тіркесі қазақ тіліне «диффуздық қабат қалыңдығы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
334. | толщина слоя | қабат қалыңдығы | толщина слояқабат қалыңдығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қабат қалыңдығы - хирургиялық ота кезінде тірі ағзадағы жасуша, терінің сызықтық бірліктермен (метр, сантиметр және т.б.) өлшенетін қабаттың көлденең қимасының мөлшері. 2. Әзербайжан: təbəqə qalınlığı 3. Қырғыз: катмардын калыңдыгы 4. Өзбек: qatlam qalinligi 5. Түрік: tabaka kalınlığı 6. Ағылшын: layer thickness 7. Испан: grosor de la capa 8. Неміс: Schichtdicke 9. Француз: épaisseur de couche 10. Бекітілген нұсқасы: скрытый слой - жасырын қабат (2021 жылғы 30 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: толщина – қалыңдық; слой - қабат 12. Орыс тіліндегі «слой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қабат» сөзі бекітілсе, заңнамада «қабат» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «толщина» сөзі заңнамада «қалыңдық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «толщина слоя» сөз тіркесі қазақ тіліне «қабат қалыңдығы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
335. | тонкая дисперсия | жұқа дисперсия | тонкая дисперсияжұқа дисперсияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жұқа дисперсия - толығымен немесе іс жүзінде араласпайтын және бір-бірімен химиялық реакция жасамайтын екі немесе одан да көп фазалардың (денелердің) түзілімдері. Дисперсия - лат. dispersio «шашырау». 2. Әзербайжан: incə dispersiya 3. Қырғыз: ичке дисперсия 4. Өзбек: nozik dispersiya 5. Түрік: ince dispersiyon 6. Ағылшын: fine dispersion 7. Испан: dispersión fina 8. Неміс: feine Dispersion 9. Француз: dispersion fine 10. Бекітілген нұсқасы: дисперсия – дисперсия (2018 жылғы 5 қазан) керамика тонкая – жұқа қыш (2006 жылғы 23 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: тонкая – жұқа; дисперсия – дисперсия 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат лат. dispersio «шашырау») «дисперсия» сөзінің баламасы ретінде «дисперсия» сөзі бекітілсе, заңнамада «дисперсия» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «тонкая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жұқа» сөзі бекітілсе, заңнамада «жұқа» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «тонкая дисперсия» сөз тіркесі қазақ тіліне «жұқа дисперсия» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «тонкая дисперсия» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +13 |
336. | тонкослойная хроматография (тсх) | жұқақабатты хроматография (жқх) | тонкослойная хроматография (тсх)жұқақабатты хроматография (жқх)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жұқақабатты хроматография (жқх) - хроматографиялық әдіс, онда адсорбенттің жұқа қабаты қозғалмайтын фаза ретінде қолданылады. Хроматография - грек. χρμμα «түс» + γράφω «жазу». 2. Әзербайжан: nazik təbəqənin xromatoqrafiyası 3. Қырғыз: жука катмар хроматографиясы 4. Өзбек: yupqa qatlamli xromatografiya 5. Түрік: ince tabaka kromatografisi 6. Ағылшын: thin layer chromatography 7. Испан: cromatografía de capa fina 8. Неміс: Dünnschichtchromatographie 9. Француз: chromatographie sur couche mince 10. Бекітілген нұсқасы: керамика тонкая – жұқа қыш (2006 жылғы 23 желтоқсан) скрытый слой - жасырын қабат (2021 жылғы 30 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: тонкослойная хроматография - жұқа қабатты хроматография 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. χρμμα «түс» + γράφω «жазу») «хроматография» сөзі заңнамада «дисперсия» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «тонкая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жұқа» сөзі бекітілсе, заңнамада «жұқа» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «слой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қабат» сөзі бекітілсе, заңнамада «қабат» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «тонкослойная хроматография» сөз тіркесі заңнамада «жұқа қабатты хроматография» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «тонкослойная хроматография» сөз тіркесі қазақ тіліне «жұқақабатты хроматография» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «тонкослойная хроматография» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +13 |
337. | точность дозирования | мөлшерлеу дәлдігі (дозалау дәлдігі) | точность дозированиямөлшерлеу дәлдігі (дозалау дәлдігі)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мөлшерлеу дәлдігі (дозалау дәлдігі) - нақты мөлшерлемееің немесе ағынның номиналды мәндерден ауытқу шамасын, яғни өндірістік рецепт бойынша есептелген шама. Доза – көне грек. δόσις «қабылдау». 2. Әзербайжан: dozaj dəqiqliyi 3. Қырғыз: дозалоонун тактыгы 4. Өзбек: dozalashning aniqligi 5. Түрік: dozaj doğruluğu 6. Ағылшын: dosing accuracy 7. Испан: precisión de dosificación 8. Неміс: Dosiergenauigkeit 9. Француз: précision de dosage 10. Бекітілген нұсқасы: точность – дәлдік (2021 жылғы 30 сәуір) дозирование – мөлшерлеу (2021 жылғы 19 қараша); дозирование – дозалау (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: точность – дәлдік; дозирование – дозалау, мөлшерлеу 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. δόσις «қабылдау») «дозирование» сөзінің баламасы ретінде «дозалау», «мөлшерлеу» сөздері бекітілсе, заңнамада «доза», «мөлшер» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «точность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәлдік» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәлдік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «точность дозирования» сөз тіркесі қазақ тіліне «мөлшерлеу дәлдігі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
338. | трехвальцевая мазетерка | үшбілікті жақпамай ысқылағыш (гомогенизатор) | трехвальцевая мазетеркаүшбілікті жақпамай ысқылағыш (гомогенизатор)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Үшбілікті жақпамай ысқылағыш (гомогенизатор) - біртекті, ұсақталған қоспаларды, сондай-ақ жоғары дисперсиялы эмульсияларды алуға арналған аппарат. Гомогенизатор – грек. homogenes «біртекті». 2. Әзербайжан: üç roller mazeterka 3. Қырғыз: үч роликту мазетерка 4. Өзбек: uch rolikli mazeterka 5. Түрік: üç silindirli mazeterka 6. Ағылшын: three-roller mazeterka 7. Испан: tres rodillos mazeterka 8. Неміс: dreiwalzen Mazeterka 9. Француз: à trois rouleaux mazeterka 10. Бекітілген нұсқасы: двухвальцовая сушилка - қосбілікті кептіргіш (2021 жылғы 10 желтоқсан) мазетерка - жақпамай ысқылағыш (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: валь – білік 12. Орыс тіліндегі «двухвальцовая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қосбілікті» сөзі бекітілген. Орыс тіліндегі «мазетерка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жақпамай ысқылағыш» сөз тіркесі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «трехвальцевая мазетерка» сөз тіркесі қазақ тіліне «үшбілікті жақпамай ысқылағыш» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «трехвальцевая мазетерка» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +11 |
339. | туба, тюбик | туба, тюбик | туба, тюбиктуба, тюбикСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Туба, тюбик - ішіндегісі алынатын, мырыштан, қорғасыннан және т.б. материалдан жасалған, жартылай сұйық затты (жақпа, паста, бояу, желім және т.б.) сақтауға арналған жұмсақ түтік. Туба - франц. tube «құбыр, түтік». 2. Әзербайжан: tuba, tübik 3. Қырғыз: туба, тубик 4. Өзбек: tuba, quvur 5. Түрік: tuba, tüp 6. Ағылшын: tuba, tube 7. Испан: tuba, tubo 8. Неміс: Tuba, Tube 9. Француз: tuba, tube 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: туба – сықпа, туба тюбик – тюбик 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (франц. tube «құбыр, түтік») «туба» сөзі заңнамада «сықпа», «туба» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «тюбик» сөзі заңнамада «тюбик» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «туба» сөзі қазақ тіліне «туба» сөзімен, «тюбик» сөзі қазақ тіліне «тюбик» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «туба, «тюбик» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +7 |
340. | упаковочный материал | қаптама материал (орауыш материал) | упаковочный материалқаптама материал (орауыш материал)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қаптама материал (орауыш материал) - ыдыс, қаптама және қосалқы орау құралдарын дайындауға арналған материал. Материал – лат. materia — «зат». 2. Әзербайжан: qablaşdırma materialı 3. Қырғыз: таңгактоочу материал 4. Өзбек: qadoqlash materiali 5. Түрік: paketleme materyali 6. Ағылшын: packaging material 7. Испан: Material de embalaje 8. Неміс: Verpackungsmaterial 9. Француз: matériel d`emballage 10. Бекітілген нұсқасы: упаковка – қаптама, буып-түю (2020 жылғы 17 маусым); вторичная упаковка - қайталама орауыш (2021 жылғы 10 желтоқсан); спецупаковка - арнайы орауыш, орама (2016 жылғы 9 желтоқсан) материал – материал (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: материал – материал упаковка – қаптама, орауыш 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. materia — «зат») «материал» сөзінің баламасы ретінде «материал» сөзі бекітілсе, заңнамада «материал» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «упаковка» сөзі заңнамада «қаптама», «орауыш» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «упаковочный материал» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «қаптама материал» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +10 |
341. | учебно-производственная аптека | оқу-өндірістік дәріхана | учебно-производственная аптекаоқу-өндірістік дәріханаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Оқу-өндірістік дәріхана - оқу сауда залы, өндірістік блок, дәрілік препараттарға талдау жасалатын талдау орталығы қамтылатын дәріхана түрі. Аптека – көне грек. ἀποθήκη «қойма». 2. Әзербайжан: təlim və istehsal əczaçılıq 3. Қырғыз: окуу-өндүрүштүк аптека 4. Өзбек: o`quv va ishlab chiqarish farmatsiyasi 5. Түрік: eğitim ve üretim eczanesi 6. Ағылшын: training and production pharmacy 7. Испан: farmacia de formación y producción 8. Неміс: Ausbildungs- und Produktionsapotheke 9. Француз: pharmacie de formation et de production 10. Бекітілген нұсқасы: аппарат учебно-тренировочный - оқу-жаттығу аппараты (2015 жылғы 6 қазан) государственный научно-производственный центр – мемлекеттік ғылыми-өндірістік орталық (2021 жылғы 10 желтоқсан) аптека дежурная - кезекші дәріхана (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: аптека – дәріхана учебно-производственный – оқу-өндірістік 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἀποθήκη «қойма») «аптека» сөзінің баламасы ретінде «дәріхана» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәріхана» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «учебный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «оқу» сөзі бекітілсе, заңнамада «оқу» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «производственный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өндірістік» сөзі бекітілсе, заңнамада «өндірістік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «учебно-производственная аптека» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «оқу-өндірістік дәріхана» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
342. | учет фармацевтических товаров | фармацевтік тауарларды есепке алу | учет фармацевтических товаровфармацевтік тауарларды есепке алуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік тауарларды есепке алу - әрбір дәрілік заттың атауы бойынша оның атауын, дозасын, шығарылу нысанын (таблеткалар, ампулалар және т.б.), орам туралы ақпаратты (қораптар, құтылар, түтіктер және т.б.), дәрілік затты өндірушінің атауын, санын, бағасы мен сомасын көрсете отырып, жеке-жеке санау. Фармацевтика – грек. φάρμακον «дәрі-дәрмек, дәрі-дәрмектерді қолдану». 2. Әзербайжан: əczaçılıq məhsullarının uçotu 3. Қырғыз: фармацевтикалык продуктыларды эсепке алуу 4. Өзбек: farmatsevtika mahsulotlarini hisobga olish 5. Түрік: farmasötik ürünler için muhasebe 6. Ағылшын: accounting for pharmaceutical products 7. Испан: contabilidad de productos farmaceuticos 8. Неміс: Rechnungslegung für pharmazeutische Produkte 9. Француз: comptabilité des produits pharmaceutiques 10. Бекітілген нұсқасы: карточка учетная - есепке алу карточкасы (2016 жылғы 8 желтоқсан); карточка учетная - есеп карточкасы (2021 жылғы 10 желтоқсан) активные фармацевтические ингредиенты - белсенді фармацевтикалық ингредиенттер (2021 жылғы 10 желтоқсан) количество товара – тауар саны (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: карточка учета - есепке алу карточкасы фармацевтические товары – фармацевтикалық тауарлар 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. φάρμακον «дәрі-дәрмек, дәрі-дәрмектерді қолдану») «фармацевтические» сөзінің баламасы ретінде «фармацевтикалық» сөзі бекітілсе, заңнамада «фармацевтикалық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне түркі тілінен енген «товар» сөзінің баламасы ретінде «тауар» сөзі бекітілсе, заңнамада «тауар» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «карточка учетная» сөз тіркесінің баламасы ретінде «есепке алу карточкасы» сөз тіркесі бекітілсе, «карточка учета» сөз тіркесі «есепке алу карточкасы» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «учет фармацевтических товаров» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «фармацевтік тауарларды есепке алу» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
343. | фальсифицированные фармацевтические продукции | жалған фармацевтік өнімдер (фальсификацияланған фармацевтік өнімдер) | фальсифицированные фармацевтические продукциижалған фармацевтік өнімдер (фальсификацияланған фармацевтік өнімдер)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жалған фармацевтік өнімдер (фальсификацияланған фармацевтік өнімдер) – құрамы немесе өндірушісі туралы жалған ақпарат бар фармацевтикалық препараттар. Фальсификация - лат. falsificatio «боямалау». Фармацевтика – грек. φάρμακον «дәрі-дәрмек, дәрі-дәрмектерді қолдану». Продукция – лат. productio «ұзарту, созу; тудыру, шығарма» 2. Әзербайжан: saxta əczaçılıq məhsulları 3. Қырғыз: жасалма фармацевтикалык продуктылар 4. Өзбек: kontrafakt farmatsevtika mahsulotlari 5. Түрік: sahte farmasötik ürünler 6. Ағылшын: counterfeit pharmaceutical products 7. Испан: productos farmaceuticos falsificados 8. Неміс: gefälschte pharmazeutische Produkte 9. Француз: produits pharmaceutiques contrefaits 10. Бекітілген нұсқасы: фальсификация – бұрмалау (2016 жылғы 9 желтоқсан); фальсификационизм – бұрмалағыштық (2019 жылғы 5 сәуір); фальсификация ценных бумаг – жалған бағалы қағаздар жасау (2006 жылғы 27 қазан) активные фармацевтические ингредиенты - белсенді фармацевтикалық ингредиенттер (2021 жылғы 10 желтоқсан) готовая продукция - дайын өнім (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: фальсифицированные лекарственные средства – жалған дәрілік заттар; фальсифицирован – бұрмаланған фармацевтические – фармацевтикалық; продукция – өнім 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. φάρμακον «дәрі-дәрмек, дәрі-дәрмектерді қолдану») «фармацевтические» сөзінің баламасы ретінде «фармацевтикалық» сөзі бекітілсе, заңнамада «фармацевтикалық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. falsificatio «боямалау») «фальсификация» сөзінің баламасы ретінде «жалған» сөзі бекітілсе, заңнамада «жалған», «бұрмаланған» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. productio «ұзарту, созу; тудыру, шығарма») «продукция» сөзінің баламасы ретінде «өнім» сөзі бекітілсе, заңнамада «өнім» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «фальсифицированные фармацевтические продукции» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «жалған фармацевтік өнімдер» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. Алайда «фальсифицированные фармацевтические продукции» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +13 |
344. | фальц | фальц (бүктеме) | фальцфальц (бүктеме)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фальц (бүктеме) – 1. құрылыс. Металл шатырдың бетін жалғау кезінде қолданылатын тігіс. 2. типография. Баспа парақтың бүктелетін жері. 3. Ағаштың тікбұрышты жиегі. 4. мед. стомотология. Ауыз қуысының шетінде пайда болған қиғаштық. Фальц балауыз моделін ауыз қуысынан шығаруға кедергі жасамауы немесе оны қиындатпауы керек. Фальц - нем. Falz «науа». 2. Әзербайжан: güzəşt 3. Қырғыз: фальц 4. Өзбек: chegirma 5. Түрік: indirim 6. Ағылшын: rebate 7. Испан: reembolso 8. Неміс: Abzug 9. Француз: rabais 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: холодная формовка или фальцовка - суық қалыптау немесе бүктеу; зигзагообразная фальцовка - ирек тәрізді бүктеме; фальц – фальц 12. Орыс тіліне неміс тілінен енген (нем. Falz «науа») «фальц» сөзі заңнамада «фальц» сөзімен, «фальцовка» сөзі заңнамада «бүктеу», «бүктеме» сөздерімен аударылған. Алайда «фальц» сөзін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +11 |
345. | фальцевание | фальц жасау (біріктіріп бүктеу) | фальцеваниефальц жасау (біріктіріп бүктеу)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фальц жасау (біріктіріп бүктеу) - мед. стомотология.Ауыз қуысының шетінде пайда болған қиғаштық. Фальц балауыз моделін ауыз қуысынан шығаруға кедергі жасамауы немесе оны қиындатпауы керек. Фальц - нем. Falz «науа». 2. Әзербайжан: qatlama 3. Қырғыз: бүктөлүүчү 4. Өзбек: katlama 5. Түрік: katlama 6. Ағылшын: folding 7. Испан: plegable 8. Неміс: Falten 9. Француз: pliant 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: фальцевание – бүктеу 12. Орыс тіліне неміс тілінен енген (нем. Falz «науа») «фальц» сөзі заңнамада «фальц» сөзімен, «фальцовка» сөзі заңнамада «бүктеу», «бүктеме» сөздерімен аударылған. Біздіңше, «фальцевание» сөзі қазақ тіліне «біріктіріп бүктеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн тәрізді. Алайда «фальцевание» сөзін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +11 |
346. | фармакогнозия | фармакогнозия | фармакогнозияфармакогнозияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Анықталуы: Фармакогнозия - дәрі-дәрмек туралы ғылымның негізі. Дәрі шикізатының шығу төркіні мен оның өңделуін зерделейді. Атау гректің – «дәрі», «у» және «ілім» деген сөздерінің бірігуінен жасалған. 2. Әзербайжан: Farmakoqnoziya 3. Қырғыз: фармакогнозия 4. Өзбек: farmakognoziya 5. Түрік: farmakognozi 6. Ағылшын: pharmacognosy 7. Испан: farmacognosia 8. Неміс: Pharmakognosie 9. Француз: pharmacognosie 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- 12. Ұсыныстар. Атау гректің – «дәрі», «у» және «ілім, таным» деген сөздерінің бірігуінен жасалған. Осыған орай қазақ тілінде қалыптасқан дәстүрге сай «таным» терминбөлшегінің көмегімен «дәрітаным» терминін қолдануды ұсынамыз, Сөздің заты мен аты сәйкес болса оқырманына әлде қайда түсініктірек, ал білім көрнекі болады деген ой айтамыз. | +13 |
347. | фармакогностический анализ | фармакогностикалық талдау | фармакогностический анализфармакогностикалық талдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Анықталуы: Фармакогностикалық талдау – дәрілік өнімнің оң сапасы мен шынайылығын анықтау үшін жүргізілетін талдау әдістерінің жиынтығы. 2. Әзербайжан: farmakognostik analiz 3. Қырғыз: фармакологиялык анализ 4. Өзбек: farmakognostik tahlil 5. Түрік: farmakognostik analiz 6. Ағылшын: pharmacognostic analysis 7. Испан: análisis farmacognóstico 8. Неміс: pharmakognostische аnalyse 9. Француз: analyse pharmacognostique 10. Бекітілген нұсқасы- векторный анализ-векторлық талдау (2021ж). 11. Денсаулық сақтау технологияларына бағалау жүргізу және оларды қолдану қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 30 қарашадағы № ҚР ДСМ-215/2020 бұйрығы 12. Ұсыныстар. Жалпы «Фармакогностикалық талдау» термині қазіргі қазақ тілінің қолданысында бар. Десекте термин сөздің құрамында қазақ тіліне жат (донор орыс тілінен алынған) морфемалар бар. Мәселен, дәнекерлеуші – о; сөз тудырушы – ик жұрнағы және орыс тілінің – а жалғауы сақталып отыр. Латын, грек негізді батыс тілдері терминдерін қазақ тіліне сіңіруде сөздің негізгі түбір бөлігін ғана қабылдауды ұсынып осындай терминдерді тек сөз түбірлерінің бірігуі жолымен жасауды дұрыс санаймыз. Сонда «Фармагностік талдау» нұсқасы туындайды. Болмаса, қазақ тілді оқырманға ғылымды әлде қайда түсінікті етіп бергіміз келсе, сөз-мағыналық тәсілді қолданып «дәрілік талдау» нұсқасын ұсынған болар едік. | +13 |
348. | фармакодинамика | фармакодинамика | фармакодинамикафармакодинамикаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармакодинамика – дәрілік заттардың әсерінен болатын ағзадағы өзгерістер жүйесі. Әрбір өзгеріс динамика бойынша пайда болғаннан бастап жойылып кеткенге дейін дамиды. 2. Әзербайжан: farmakodinamika 3. Қырғыз: фармакодинамика 4. Өзбек: aptekachilik 5. Түрік: farmakodinamik 6. Ағылшын: pharmacodynamics 7. Испан: farmacodinámica 8. Неміс: Pharmakodynamik 9. Француз: pharmacodynamie 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- - "COVID-19 коронавирусына қарсы вакциналарды уақытша мемлекеттік тіркеу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 15 желтоқсандағы № 850 қаулысына өзгеріс енгізу туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 23 қыркүйектегі № 668 қаулысы. 12. Ұсыныстар. Сөзді бөлшектеп талдап көрсек: Фармак – түбір; -о – дәнекерлеуші дауысты дыбыс; динам - түбір, ик - жұрнақ, а – орыс тілінің жалғауы екен. Көріп отырсақ, Сөздің жат бөлігі көп. Жалпы «динам» сөзі гректің «күш» деген сөзінен алынған, оған «фармак» түбірін тіркесек, «фармадинам» сөзі жасалынады. Сол секілді сөз-мағыналық тәсілді қолданып «дәрі күші» нұсқасын да назарға алуға болады | +13 |
349. | фармакодинамический метод | фармакодинамикалық әдіс | фармакодинамический методфармакодинамикалық әдісСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармакодинамикалық әдіс – дәрілік заттарды ағзада туындайтын өзгерістерді бақылау, қадағалау негізінде жүргізілетін әдіс түрі. Әдіс дәрілік заттың немесе оның белсенді метаболиттерінің ағзадағы фармакодинамикалық (биохимиялық) реакциялар жылдамдығын өлшеуге негізделген. 2. Әзербайжан: farmakodinamik üsul 3. Қырғыз: фармакодинамикалык ыкма 4. Өзбек: farmakodinamik usul 5. Түрік: farmakodinamik yöntem 6. Ағылшын: pharmacodynamic method 7. Испан: método farmacodinámico 8. Неміс: pharmakodynamische methode 9. Француз: méthode pharmacodynamique 10. Бекітілген нұсқасы - жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. Түпнұсқа терминдердің асыл бөлігін ғана сақтап «фармадинамдық әдіс» сөзін қалыптастыруымызға болады. | +13 |
350. | фармакокинетика | фармакокинетика | фармакокинетикафармакокинетикаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармакокинетика – дәрілік заттардың тірі ағзадағы қозғалысын зерттейтін фармакологияның негізгі бөлімдерінің бірі. Фармакокинетика дәрілік заттардың ағзаға сіңуін, таралуын, метаболизмін және шығуын сипатттайды. 2. Әзербайжан: farmakokinetikası 3. Қырғыз: фармакокинетика 4. Өзбек: farmakokinetikasi 5. Түрік: farmakokinetik 6. Ағылшын: pharmacokinetics 7. Испан: farmacocinética 8. Неміс: Pharmakokinetik 9. Француз: pharmacocinétique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- «COVID-19 коронавирусына қарсы вакциналарды уақытша мемлекеттік тіркеу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 15 желтоқсандағы № 850 қаулысына өзгеріс енгізу туралы 12. Ұсыныстар. Жоғарыда келтірілген талдаулардағыдай сөздің құрылымындағы жат бөлшектерден арылуымыз керек. Талдап көрсек, «кинет» – түбір, ик – жұрнақ, а – орыс тілінің жалғауы. Артық морфемдерден арылсақ, «фармакинет» деген сөз шығады. Сол секілді «кинет» сөзі гректің қозғалыс деген сөзінен екендігін ескеріп сөз-мағыналық тәсіл арқылы «дәрі қозғалысы» сөзін терминдендіруге болады. | +13 |
351. | фармакокинетический метод | фармакокинетикалық әдіс | фармакокинетический методфармакокинетикалық әдісСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармакокинетикалық әдіс - дәрілік заттың бір реттік дозасын немесе бірнеше реттік қайталанған дозаларын қабылдаған соң дәрілік заттың қандағы концентрациясының уақытқа байланысты тәуелдікті немесе дәрілік заттың және/немесе оның метаболиттерінің ағзадан бөлініп шығу жылдамдығын өлшеуге негізделген. 2. Әзербайжан: farmakokinetik üsul 3. Қырғыз: фармакокинетикалык ыкма 4. Өзбек: farmakokinetik usul 5. Түрік: farmakokinetik yöntem 6. Ағылшын: pharmacokinetic method 7. Испан: método farmacocinético 8. Неміс: pharmakokinetische Methode 9. Француз: méthode pharmacocinétique 10. Бекітілген нұсқасы - жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы - жоқ. 12. Ұсыныстар. фармакокинетикалық әдіс | +12 |
352. | фармакологическая группа | фармакологиялық топ | фармакологическая группафармакологиялық топСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармакологиялық топ - дәрілік заттардың Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ұсынған анатомиялық-терапиялық химиялық жіктеуі. 2. Әзербайжан: farmakoloji qrupu 3. Қырғыз: фармакологиялык топ 4. Өзбек: farmakologik guruh 5. Түрік: farmakolojik grup 6. Ағылшын: pharmacological group 7. Испан: grupo farmacológico 8. Неміс: pharmakologische Gruppe 9. Француз: groupe pharmacologique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- «Клиникалық хаттамаларды әзірлеу мен қайта қарау қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 12 қарашадағы № ҚР ДСМ - 188/2020 бұйрығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 1 сәуірдегі № ҚР ДСМ-25 бұйрығы. 12. Ұсыныстар. «Фармакология» сөзін орысша морфемдік талдауға алсақ, фармак – түбір, о – интерфикс, лог – түбір, и – жұрнақ, я – орыс тілінің жалғауы. Сондықтан жат тілдің құрылымында тұрған сөзді өзгеріссіз қабылдауға мүлде болмайды. Сөз-мағыналық тәсілмен сөз құрап көрсек, «фарма» - дәрі» деген сөз, гректің «лог» түбірі - «ілім» деген мағынаданы береді. Қазақшалап көрсек, «дәрілік ілім» деген бірлік туындайды. «Фармакология» сөзінің айтылуында бірінші тұрған –о екпін түспей тұрғандықтан – орыс тілінің нормасына сай – а болып оқылады. Бұл – қазақ тіліне жат. Сондықтан сөздің жазылуы мен дыбысталуы қазақ тілінің заңдылықтарына келтірілуі керек. Ең болмағанда – «фармакалогия». Сол секілді сөз-мағыналық тәсілді қолданып «дәрілі топ» нұсқасын да қарап көруімізге болады. Бұл арада «лекарственная группа» сөзінен фармакологическая группа» сөздерін бірін – «дәрі тобы» (лекарственная группа)(, екіншісін – «дәрілік топ» (фармакологическая группа) деп ажыратып алуға болады. Бұл тұста «дәрілі» сөзін «фармакология» сөзіне балама етіп алған дұрыс және оны «дәрі» (лекарство) сөзімен алмастыруға болмайды. | +13 |
353. | фармакологическое действие | фармакологиялық әсер | фармакологическое действиефармакологиялық әсерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармакологиялық әсер – нақты аурулар кезінде алдын алу немесе емдеу мақсатында клиникалық практикада қолданылатын дәрілік заттың фармакологиялық белсенділігі. 2. Әзербайжан: farmakoloji qrupu 3. Қырғыз: фармакологиялык топ 4. Өзбек: farmakologik guruh 5. Түрік: farmakolojik grup 6. Ағылшын: pharmacological group 7. Испан: grupo farmacológico 8. Неміс: pharmakologische Gruppe 9. Француз: groupe pharmacologique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарға клиникалық зерттеулер, тірі организмнен тыс (in vitro) диагностика үшін медициналық бұйымдарға клиникалық-зертханалық сынаулар жүргізу қағидаларын және клиникалық базалар мен "Фармакологиялық және дәрілік заттарды, медициналық бұйымдарды клиникалық зерттеуді және (немесе) сынауды жүргізуге рұқсат беру" мемлекеттік қызмет көрсетуге қойылатын талаптарды бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 11 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-248/2020 бұйрығы. 12. Ұсыныстар. Сөз-мағыналық тәсілді қолданып «дәрілі әсер» нұсқасын да қарап көруімізге болады. | +13 |
354. | метод простой коацервации | қарапайым коацервация әдісі | метод простой коацервацииқарапайым коацервация әдісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қарапайым коацервация әдісі - жиі қолданылатын әдіс түрі. Коацервация-бұл кез-келген факторлардың әсерінен (рН ортаны өзгерту негізінде, яғни электролиттердің қосылуы, температураның өзгеруі) қабат түзгіш ерітіндіні екіге бөлу процесі: Сұйытылған және концентрацияланған полимерлік қатты, сұйық немесе газ тәрізді дәрілік заттарды микроскопиялық бөлшектер арқылы қабықтандыру процесі. Фармацевтикалық технологияда микрокапсуляция 50-жылдардың аяғы мен 60-жылдардың басынан бастап қолданыла бастады. 2. Әзербайжан: Koaservasiya sadə yolu 3. Қырғыз: Коацервациянын жөнөкөй жолу 4. Өзбек: Koatservatsiya qilishning oddiy usuli 5. Түрік: Basit koaservasyon yöntemi 6. Ағылшын: Simple coacervation method 7. Испан: Método simple de coacervación 8. Неміс: Einfache Koazervationsmethode 9. Француз: Méthode de coacervation simple 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. Қарапайым коацервация әдісі | +12 |
355. | фармакопейный анализ | фармакопеялық талдау | фармакопейный анализфармакопеялық талдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтикалық талдаудың құрамдас бөлігі фармакопеялық талдау болып табылады, ол ДЗ сапасын бағалауда пайдаланылатын мемлекеттік фармакопеяда, фармакопеялық баптарда және басқа да нормативтік құжаттамада баяндалған ДЗ және дәрілік нысандарды зерттеу тәсілдерінің жиынтығы болып табылады. 2. Әзербайжан: farmakopey analizi 3. Қырғыз: фармакопеялык анализ 4. Өзбек: farmakopeyny tahlil 5. Түрік: farmakope analizi 6. Ағылшын: pharmacopoeia analysis 7. Испан: análisis Farmacopea 8. Неміс: pharmakopöe-Analyse 9. Француз: analyse pharmacopée 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар. Сөздің асылын негізге ала отырып «фармакопея» сөзін дәріжасам деп алып, ал «фармакопеялық талдау» сөзін «дәріжасамдық талдау» деп алсақ болады | +13 |
356. | фармакопея | фармакопея | фармакопеяфармакопеяСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармакопея - дәрілік заттардың сапасына қойылатын талаптарды регламенттейтін нормативтік құжаттар (фармакопеялық баптар) жинағы. Жалпы фармакопеялық баптар дәрілік заттарды талдау әдістерінің сипаттамаларын, осы ретте қолданылатын реактивтер мен индикаторлар туралы деректерді қамтиды. 2. Әзербайжан: Farmakopeya 3. Қырғыз: фармакопея 4. Өзбек: farmakopeya 5. Түрік: farmakopesi 6. Ағылшын: pharmacopoeia 7. Испан: farmacopea 8. Неміс: Arzneibuch 9. Француз: pharmacopée 10. Бекітілген нұсқасы- гомеопатиялық фармакопея Гомеопатическая фармркопея – 2021 ж.бекітілген. фармокопеяная статья – фармакопеялық құжат (іс жүргізу және мұрағат ісі) 2021 ж.бекітілген 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасының Мемлекеттік фармакопеясын әзірлеу, ресімдеу, келісу, бекіту және өзгерістер мен толықтырулар енгізу қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 5 қарашадағы № ҚР ДСМ-183/2020 бұйрығы 12. Ұсыныстар. Сөздің түп мағынасын негізге ала отырып «фармакопея» сөзін «дәріжасам» деп алуды ұсынамын. | +13 |
357. | фармакоэкономические исследования | фармакоэкономикалық зерттеулер | фармакоэкономические исследованияфармакоэкономикалық зерттеулерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармакоэкономикалық зерттеулер - ауруды емдеудің (алдын-алудың) балама схемаларында шығындар мен тиімділік, қауіпсіздік, өмір сапасы арасындағы қатынастарды салыстырмалы түрде қарастыратын зерттеу түрі 2. Әзербайжан: farmakoiqtisadi tədqiqatlar 3. Қырғыз: фармакоэкономикалык изилдөөлөр 4. Өзбек: farmakoiqtisodiy tadqiqotlar 5. Түрік: farmakoekonomik çalışmalar 6. Ағылшын: pharmacoeconomical research 7. Испан: estudios farmacoeconómicos 8. Неміс: pharmakoökonomische Forschung 9. Француз: études pharmacoéconomiques 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: фармакоэкономикалық зерттеулер | +13 |
358. | фармакоэкономический анализ | фармакоэкономикалық талдау | фармакоэкономический анализфармакоэкономикалық талдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармакоэкономикалық талдау- емдеу нәтижелері мен оны іске асыру шығындарын кешенді өзара байланысты есепке алу негізінде дәрі-дәрмекпен емдеудің екі немесе одан да көп әдістерінің сапасын салыстырмалы бағалау әдістемесі. 2. Әзербайжан: farmakoiqtisadi təhlil 3. Қырғыз: фармакоэкономикалык талдоо 4. Өзбек: farmakoiqtisodiy tahlil 5. Түрік: farmakoekonomik analiz 6. Ағылшын: pharmacoeconomical analysis 7. Испан: análisis farmacoeconómico 8. Неміс: pharmakoökonomische Analyse 9. Француз: analyse pharmacoéconomique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- Денсаулық сақтау технологияларына бағалау жүргізу және оларды қолдану қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 30 қарашадағы № ҚР ДСМ-215/2020 бұйрығы 12. Ұсыныстар: фармакоэкономикалық талдау | +13 |
359. | фармацевтический | фармацевтік, фармацевтикалық | фармацевтическийфармацевтік, фармацевтикалықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Фармацевтік» сөзі сын есім. «фармацевтика» және «фармацевт» деген зат есім сөздерден туындаған. «Дәршілік» деген мағына береді. Негізінен тіркес күйінде ғана қолданылады. 2. Әзербайжан: əczaçılıq 3. Қырғыз: фармацевтикалык 4. Өзбек: farmatsevtika 5. Түрік: Eczacılık 6. Ағылшын: pharmaceutical 7. Испан: farmacéutico 8. Неміс: pharmazeutisch 9. Француз: pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- Тиісті фармацевтикалық практикалар жөніндегі фармацевтикалық инспекциялар жүргізу қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 27 қаңтардағы № ҚР ДСМ-9 бұйрығы 12. Ұсыныстар: фармацевтік | +13 |
360. | фармацевтическая деонтология | фармацевтік деонтология | фармацевтическая деонтологияфармацевтік деонтологияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік деонтология – бұл дәрімен жұмыс жасайтын қызметкерлердің борышы, олардың кәсіби міндеттеріне қатынасы ғылым. Бұл практикалық ғылым мамандарға қызметтік және лауазымдық міндеттерді орындау үшін қажетті білімді ғана емес, провизор (фармацевт) кәсібінің қоғамдық құндылығынан туындайтын қасиеттерді де бойына сіңіруге арналған. 2. Әзербайжан: əczaçılıq deontologiya 3. Қырғыз: фармацевтикалык деонтология 4. Өзбек: farmatsevtika deontologiya 5. Түрік: farmasötik deontoloji 6. Ағылшын: pharmaceutical deontology 7. Испан: deontología farmacéutica 8. Неміс: pharmazeutische Deontologie 9. Француз: déontologie pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- Медициналық және фармацевтикалық мамандықтар бойынша мемлекеттік жалпыға бірдей міндетті стандарттар мен үлгілік кәсіптік оқу бағдарламаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің м.а. 2015 жылғы 31 шілдедегі № 647 бұйрығы 12. Ұсыныстар: фармацевтік әдеп | +13 |
361. | фармацевтическая деятельность | фармацевтік қызмет | фармацевтическая деятельностьфармацевтік қызметСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік қызмет - бұл дәрілік заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы өндіру, дайындау (медициналық техниканы қоспағанда), көтерме және бөлшек саудада өткізу бойынша денсаулық сақтау саласында жүзеге асырылатын, дәрілік заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы сатып алумен (иеленумен), сақтаумен, әкелумен, әкетумен, сапасын бақылаумен, ресімдеумен, бөлумен, пайдаланумен және жоюмен, сондай-ақ олардың қауіпсіздігін, тиімділігі мен сапасын қамтамасыз етумен байланысты қызмет. 2. Әзербайжан: əczaçılıq fəaliyyəti 3. Қырғыз: фармацевтикалык иш-чаралар 4. Өзбек: farmatsevtika faoliyati 5. Түрік: farmasötik faaliyetler 6. Ағылшын: pharmaceutical activity 7. Испан: actividad farmacéutica 8. Неміс: pharmazeutische Tätigkeit 9. Француз: activités pharmaceutiques 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы - Дәрілік заттарды дайындау ережесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі Фармация комитеті төрайымының 2004 жылғы 15 желтоқсандағы № 142 бұйрығы. 12. Ұсыныстар: фармацевтік қызмет | +13 |
362. | фармацевтическая информация | фармацевтік ақпарат | фармацевтическая информацияфармацевтік ақпаратСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік ақпарат-бұл дәрілік заттар айналысының фармацевтикалық және медициналық тараптарын сипаттайтын ақпарат. 2. Әзербайжан: əczaçılıq məlumat 3. Қырғыз: фармацевтикалык маалымат 4. Өзбек: farmatsevtika axborot 5. Түрік: farmasötik bilgiler 6. Ағылшын: pharmaceutical information 7. Испан: información farmacéutica 8. Неміс: pharmazeutische Informationen 9. Француз: informations pharmaceutiques 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: фармацевтік ақпарат | +13 |
363. | фармацевтическая логистика | фармацевтік логистика | фармацевтическая логистикафармацевтік логистикаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік логистика - бұл фармацевтикалық және басқа да өнімдердің ағындарын, сондай-ақ фармацевтикалық қажеттіліктерді қанағаттандыруға ықпал ететін ақпарат, қаржы, қызметтердің байланысты ағындарын басқаруға бағытталған тәуелсіз ғылыми пән және практикалық қызмет бағыты 2. Әзербайжан: əczaçılıq Logistics 3. Қырғыз: фармацевтикалык логистика 4. Өзбек: farmatsevtika logistikasi 5. Түрік: ilaç lojistiği 6. Ағылшын: pharmaceutical logistics 7. Испан: logística farmacéutica 8. Неміс: pharmazeutische Logistik 9. Француз: logistique pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы-жоқ. 12. Ұсыныстар: фармацевтік логистика | +13 |
364. | фармацевтическая несовместимость | фармацевтік үйлесімсіздік | фармацевтическая несовместимостьфармацевтік үйлесімсіздікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік сыйымсыздық - дәрілік заттардың бір-бірімен немесе қосалқы заттармен өзара әрекеттесуі нәтижесінде емдік әсері, физикалық және химиялық қасиеттері өзгеретін рецепт жазбасындағы компоненттердің қатар берілуі. 2. Әзербайжан: əczaçılıq uyuşmazlığı 3. Қырғыз: фармацевтикалык дал келбестик 4. Өзбек: farmatsevtika mos kelmasligi 5. Түрік: farmasötik uyumsuzluk 6. Ағылшын: pharmaceutical incompatibility 7. Испан: incompatibilidad farmacéutica 8. Неміс: pharmazeutische Inkompatibilität 9. Француз: incompatibilité pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: фармацевтік сыйымсыздық | +6 |
365. | фармацевтическая практика | фармацевтік практика | фармацевтическая практикафармацевтік практикаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік практика – фармацевтикалық қызметкерлердің халыққа көрсететін қызметтерінің тиісті сапасын қамтамасыз ету мақсатында әзірленген қағидаларды білдіреді. 2. Әзербайжан: əczaçılıq təcrübə 3. Қырғыз: фармацевтикалык практика 4. Өзбек: farmatsevtika amaliyoti 5. Түрік: ilaç uygulamaları 6. Ағылшын: pharmaceutical practice 7. Испан: prácticas farmacéuticas 8. Неміс: pharmazeutische Praxis 9. Француз: pratique pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: фармацевтік тәжірибе | +2 |
366. | фармакопейная статья (фс) | фармакопеялық бап (фб) | фармакопейная статья (фс)фармакопеялық бап (фб)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармакопеялық бап - атқарушы биліктің өкілетті органы бекіткен және медициналық қолдануға арналған дәрілік заттың сапа көрсеткіштері мен сапасын бақылау әдістерінің тізбесін қамтитын құжат. 2. Әзербайжан: Farmakopeya məqaləsi 3. Қырғыз: фармакопеялык макала 4. Өзбек: farmakopeya maqola 5. Түрік: farmakope makalesi 6. Ағылшын: pharmacopoeia article 7. Испан: artículo Farmacopea 8. Неміс: Pharmacopeia Artikel 9. Француз: article pharmacopée 10. Бекітілген нұсқасы- фармокопеяная статья – фармакопеялық құжат (іс жүргізу және мұрағат ісі) 2021 ж. бекітілген. 11. Заңнамадағы қолданысы- Еуразиялық экономикалық одақ шеңберінде дәрілік заттар айналысының бірыңғай қағидаттары мен қағидалары туралы келісімді ратификациялау туралы Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 12 қазандағы № 355-V ҚРЗ. 12. Ұсыныстар. Сөздің түп мағынасын негізге ала отырып «фармакопея» сөзін дәріжасам деп, ал фармакопеялық бап сөзін жат морфемдерге құрылуы себепті «дәріжасам баптары» деп алсақ болады. | +13 |
367. | фармацевтическая технология | фармацевтік технология | фармацевтическая технологияфармацевтік технологияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік технология - фармацевтикалық өнімді өндірудің заманауи әдістері мен тәсілдерін зерттейтін ғылым. Оның көмегімен дәрілік формаларды алудың тиімді және қауіпсіз технологияларын әзірлеуге және енгізуге болады. 2. Әзербайжан: əczaçılıq texnologiyası 3. Қырғыз: Фармацевтикалык технология 4. Өзбек: farmatsevtika texnologiyasi 5. Түрік: ilaç teknolojisi 6. Ағылшын: pharmaceutical technology 7. Испан: tecnología farmacéutica 8. Неміс: pharmazeutische Technologie 9. Француз: technologie pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: фармацевтік шеберлік | +13 |
368. | фармацевтическая услуга | фармацевтік қызмет | фармацевтическая услугафармацевтік қызметСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік қызмет – бұл халыққа және денсаулық сақтау ұйымдарына фармацевтикалық қызметті жүзеге асыратын заңды тұлғалар, жеке тұлғалар, сондай-ақ фармацевтикалық қызметті қадағалау мен бақылаудың мемлекеттік органдары көрсететін қызмет. 2. Әзербайжан: əczaçılıq xidməti 3. Қырғыз: фармацевтикалык кызмат 4. Өзбек: farmatsevtika xizmati 5. Түрік: ilaç servisi 6. Ағылшын: pharmaceutical service 7. Испан: Servicio farmacéutico 8. Неміс: pharmazeutischer Service 9. Француз: service pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: фармацевтік қызмет | +9 |
369. | фармацевтическая химия | фармацевтік химия | фармацевтическая химияфармацевтік химияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік химия – дәрілік заттардың химиялық қасиеттері мен түрленуі, оларды әзірлеу және алу әдістері, сапалық және сандық талдау туралы ғылым. Фармацевтикалық химия дәрілік заттарды жасау, олардың түпнұсқалығын анықтау, әсер етуші зат пен қоспаларды анықтау кезіндегі химиялық процестерді, сондай-ақ оларды сақтау кезіндегі химиялық түрленулерді зерделейді. 2. Әзербайжан: əczaçılıq kimyası 3. Қырғыз: фармацевтикалык химия 4. Өзбек: farmatsevtika kimyo 5. Түрік: ilaç kimyası 6. Ағылшын: pharmaceutical chemistry 7. Испан: química farmacéutica 8. Неміс: pharmazeutische сhemie 9. Француз: chimie pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: фармацевтік химия | +13 |
370. | фармацевтическая экономика | фармацевтік экономика | фармацевтическая экономикафармацевтік экономикаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік экономика-бұл фармацевтикалық қажеттіліктерді барынша қанағаттандыру мақсатында дәрі-дәрмектер мен дәріхана ассортиментінің басқа өнімдерінің шектеулі ресурстарын тиімді басқару және зерттеу мәселелері болып табылатын ғылым. 2. Әзербайжан: əczaçılıq iqtisadiyyatı 3. Қырғыз: фармацевтикалык экономика 4. Өзбек: farmatsevtika iqtisodiyoti 5. Түрік: ilaç ekonomisi 6. Ағылшын: pharmaceutical economy 7. Испан: economía farmacéutica 8. Неміс: pharmazeutische Wirtschaft 9. Француз: économie pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- Дәрілік заттарды дайындау ережесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі Фармация комитеті төрайымының 2004 жылғы 15 желтоқсандағы №142 бұйрығы. 12. Ұсыныстар: фармацевтік экономика | +13 |
371. | фармацевтическая этика | фармацевтік этика | фармацевтическая этикафармацевтік этикаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік этика – бұл фармацевтикалық қызметкерлердің қоғамға, белгілі бір пациентке, бір-біріне, адамдардың байланыс топтарына (медицина қызметкерлері, бақылаушы органдар және т.б.) қатысты өз міндеттерін орындау кезіндегі моральдық мінез-құлқының бейресми нормаларының жиынтығы. 2. Әзербайжан: əczaçılıq etikası 3. Қырғыз: фармацевтикалык этика 4. Өзбек: farmatsevtika axloqiy 5. Түрік: ilaç etiği 6. Ағылшын: pharmaceutical ethics 7. Испан: ética farmacéutica 8. Неміс: pharmazeutische еthik 9. Француз: éthique pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: фармацевтік әдеп | +5 |
372. | фармацевтические факторы | фармацевтік факторлар | фармацевтические факторыфармацевтік факторларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтикалық факторлар - бұл дәрі-дәрмектердің емдік тиімділігіне әсер ететін жағдайлар. Бұл ең алдымен - биологиялық факторлар, дәрілік субстанциялардың физика-химиялық қасиеттері, дәрілік түр, енгізу жолы, қосымша заттар, дәрілік түрді алу технологиясы. 2. Әзербайжан: əczaçılıq amilləri 3. Қырғыз: фармацевтикалык факторлор 4. Өзбек: farmatsevtika omillar 5. Түрік: farmasötik faktörler 6. Ағылшын: pharmaceutical factors 7. Испан: factores farmacéuticos 8. Неміс: pharmazeutische Faktoren 9. Француз: facteurs pharmaceutiques 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар. Фармацевтік факторлар | +13 |
373. | фармацевтический анализ | фармацевтік талдау | фармацевтический анализфармацевтік талдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтикалық талдау – бұл фармацевтикалық химияның бір бағыты. Негізгі міндеті өмірлік циклдің барлық кезеңдерінде дәрілік заттардың (ДЗ) тіркелуінен бастап оларды қолданылуы мен қандай да бір себептер бойынша медициналық пайдалануға жарамсыз деп танылуына дейінгі кәдеге жаратылу кезіндегі сапасын бағалау болып табылады. 2. Әзербайжан: əczaçılıq analizi 3. Қырғыз: фармацевтикалык анализ 4. Өзбек: farmatsevtika tahlili 5. Түрік: farmasötik analiz 6. Ағылшын: pharmaceutical analysis 7. Испан: análisis farmacéutico 8. Неміс: pharmazeutische Analyse 9. Француз: analyse pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы-жоқ. 12. Ұсыныстар: фармацевтік талдау | +13 |
374. | фармацевтический отрасль | фармацевтік сала | фармацевтический отрасльфармацевтік салаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтика саласы-бұл дәрілік препараттарды әзірлеумен, өндірумен және дистрибуциялаумен айналысатын экономиканың саласы. 2. Әзербайжан: əczaçılıq sənayesi 3. Қырғыз: фармацевтика тармагы 4. Өзбек: farmatsevtika sanoati 5. Түрік: ilaç endüstrisi 6. Ағылшын: pharmaceutical industry 7. Испан: industria farmacéutica 8. Неміс: industria farmacéutica 9. Француз: industrie pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы – жоқ. 12. Ұсыныстар: фармацевтік сала | +11 |
375. | фармацевтический рынок | фармацевтік нарық | фармацевтический рынокфармацевтік нарықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік нарық - бұл дәрі-дәрмектер мен дәріхана ассортиментінің басқа да тауарларын сатып алу-сату және тағайындау-тұтыну туралы оның субъектілері арасында туындайтын экономикалық қатынастардың жиынтығы. 2. Әзербайжан: 3. Қырғыз: фармацевтика рыногу 4. Өзбек: farmatsevtika bozori 5. Түрік: ilaç pazarı 6. Ағылшын: pharmaceutical market 7. Испан: mercado farmacéutico 8. Неміс: pharmazeutischer Markt 9. Француз: marché pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- 12. Ұсыныстар: фармацевтік нарық | +13 |
376. | фармацевтическое право | фармацевтік құқық | фармацевтическое правофармацевтік құқықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік құқық-бұл құқықтың жаңа саласы, дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуді ұйымдастыру және фармацевтикалық қызмет саласында туындайтын құқықтық қатынастарды реттеу жүйесі. 2. Әзербайжан: əczaçılıq hüququ 3. Қырғыз: фармацевтикалык укук 4. Өзбек: farmatsevtika qonuni 5. Түрік: ilaç hukuku 6. Ағылшын: pharmaceutical law 7. Испан: derecho farmacéutico 8. Неміс: pharmazeutisches Recht 9. Француз: droit pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- Дәрілік заттарды дайындау ережесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі Фармация комитеті төрайымының 2004 жылғы 15 желтоқсандағы № 142 бұйрығы. 12. Ұсыныстар: фармацевтік құқық | +13 |
377. | фасовка ангро | ангро (үлкен көлемде, мөлшерде) бөлшектеу | фасовка ангроангро (үлкен көлемде, мөлшерде) бөлшектеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ангро орам - технологиялық процестің барлық сатыларынан өткен және кейіннен өлшеп-орауға немесе дәрілік нысандарды дайындауға арналған белгілі бір дәрілік нысандағы ірі өлшеп-ораудағы дәрілік заттар. 2. Әзербайжан: Qablaşdırma taxta 3. Қырғыз: ангрону ороо 4. Өзбек: Angro qadoqlash 5. Түрік: angro paketleme 6. Ағылшын: angro packing 7. Испан: fasovka angro 8. Неміс: verpackung von angro 9. Француз: facette angro 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. Ангро орам | +9 |
378. | фасовка | бөлшектеу | фасовкабөлшектеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бөлшектеу – тауарды алдын-ала белгіленген бөлктерге бөлу. Этимологиясы: поляктың fasować "орау", содан кейін немістің fassen "ұстап алу, алу" сөзінен жасалған. 2. Әзербайжан: agir sikisme 3. Қырғыз: кесүү 4. Өзбек: qadoqlash 5. Түрік: ambalajlama 6. Ағылшын: packing 7. Испан: fasovka 8. Неміс: Abfüllung 9. Француз: conditionnement 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- Дәрілік заттарды дайындау ережесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі Фармация комитеті төрайымының 2004 жылғы 15 желтоқсандағы № 142 бұйрығы. 12. Ұсыныстар. Фасовка терминін бөлшектеу деп, сондай-ақ орау деп аудару ұсынылады. | +6 |
379. | фасовочная | орау бөлмесі | фасовочнаяорау бөлмесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орау бөлмесі – медициналық, дәрілік заттарды арнайы буып-түю жүргізілетін бөлме, цех. 2. Әзербайжан: qablaşdırma 3. Қырғыз: толтуруу 4. Өзбек: to`ldirish mashinasi 5. Түрік: dolum makinası 6. Ағылшын: packing 7. Испан: de empacado 8. Неміс: abfüllmaschine 9. Француз: remplissage 10. Бекітілген нұсқасы- фасовка – орамдық (машина жасау) жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы-жоқ 12. Ұсыныстар. Орамжай | +3 |
380. | фасуемый порошок | бөлшектелетін ұнтақ | фасуемый порошокбөлшектелетін ұнтақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бөлшектелетін ұнтақ - әр түрлі пішіндегі ұсақ қатты бөлшектер түріндегі дисперсиялық фазасы бар, дисперсиялық ортасы жоқ, жан-жақты, еркін дисперсті зат. 2. Әзербайжан: fasulye tozu 3. Қырғыз: таңгактоочу порошок 4. Өзбек: tayyorlangan kukun 5. Түрік: paketlenmiş toz 6. Ағылшын: packaged powder 7. Испан: polvo facetado 8. Неміс: verpackbares pulver 9. Француз: poudre de remplissage 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы-жоқ 12. Ұсыныстар: бөлшектелетін ұнтақ | +13 |
381. | фенолфталеин | фенолфталеин | фенолфталеинфенолфталеинСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фенолфталеин - трифенилметан бояғышы, түсін түссізден (РН < 8,2 кезінде) бастап қызыл-күлгінге, "қызғылт түске" (сілтілілік) дейін өзгертетін қышқыл негізді индикатор. РН>12 кезінде индикатор қайтадан түссізденеді. Түссіз кристалдар түріндегі заттегі, суда нашар ериді, бірақ алкоголь мен диэтил эфирінде ерігіш болып келеді . 2. Әзербайжан: fenolftalein 3. Қырғыз: фенолфталеин 4. Өзбек: fenolftalein 5. Түрік: fenolftalein 6. Ағылшын: phenolphthalein 7. Испан: fenolftaleína 8. Неміс: phenolphthalein 9. Француз: phtaléine 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: фенолфталеин | +13 |
382. | ферментопатия | ферментопатия | ферментопатияферментопатияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ферментопатия-кез-келген ферменттердің жетіспеушілігінен немесе болмауынан туындаған ағзадағы аурулардың немесе бұзылулардың жалпы атауы. Ауру туа біткен және алынған сипатқа ие. 2. Әзербайжан: fermenttopatiya 3. Қырғыз: ферментопатия 4. Өзбек: fermentopatiya 5. Түрік: fermentopati 6. Ағылшын: fermentopathy 7. Испан: fermentopatía 8. Неміс: fermentopathie 9. Француз: fermentopathie 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- Азаматтардың жекелеген санаттарына амбулаториялық емдеу кезінде тегін және (немесе) жеңілдікті шарттармен тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін, оның ішінде дәрілік заттарды, арнайы емдік өнімдерді, медициналық бұйымдарды қосымша беру туралы Қызылорда облыстық мәслихатының 2020 жылғы 21 қазандағы №474 шешімі. 12. Ұсыныстар: ферментопатия | +13 |
383. | физико-химический метод | физика-химиялық әдіс | физико-химический методфизика-химиялық әдісСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Талдаудың физика-химиялық әдістері заттың физика-химиялық қасиетін (аналитикалық сигнал) пайдалануға және оның заттың табиғатына және оның талданатын сынамадағы құрамына тәуелділігін табуға негізделген. 2. Әзербайжан: fiziki-kimyəvi üsul 3. Қырғыз: физикалык жана химиялык ыкма 4. Өзбек: fizik-kimyoviy usul 5. Түрік: fiziksel ve kimyasal yöntem 6. Ағылшын: physico-chemical method 7. Испан: método físico-químico 8. Неміс: physikalisch-chemische methode 9. Француз: méthode physico-chimique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- 12. Ұсыныстар: физика-химиялық әдіс | +11 |
384. | физиологическая безвредность | физиологиялық зиянсыздық | физиологическая безвредностьфизиологиялық зиянсыздықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Физиологиялық зиянсыздық – физиологиялық қауіпсіздік тауарларды пайдалану кезінде бүкіл адам ағзасының немесе жеке органдардың өміріне қауіптің болмауын сипаттайды. Белгілі бір өнімнің физиологиялық тұрғыдан қаншалықты қауіпсіз екенін шеше отырып, олар тірі ағзаның әртүрлі функцияларының өзгеруін (өсу, тыныс алу және т. б.) зерттейді. 2. Әзербайжан: fizioloji zərərsizlik 3. Қырғыз: физиологиялык зыяндуулук 4. Өзбек: fiziologik zararsizlik 5. Түрік: fizyolojik zararsızlık 6. Ағылшын: physiological harmlessness 7. Испан: inocuidad fisiológica 8. Неміс: physiologische Harmlosigkeit 9. Француз: innocuité physiologique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- 12. Ұсыныстар: физиологиялық зиянсыздық | +13 |
385. | физиологическая доступность | физиологиялық тиімділік | физиологическая доступностьфизиологиялық тиімділікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Физиологиялық қол жетімділік – бұл шығындар санын сипаттайтын негізгі көрсеткіш, яғни дәрілік заттың физиологиялық қол жетімділігі неғұрлым жоғары болса, организм ассимиляциялау және қолдану кезінде оның жоғалуы соғұрлым аз болады. Дәрі-дәрмектердің қол жетімділігін зерттеу үшін әртүрлі әдістер қолданылады. 2. Әзербайжан: fizioloji mövcudluğu 3. Қырғыз: физиологиялык жеткиликтүүлүк 4. Өзбек: fiziologik mavjudligi 5. Түрік: fizyolojik erişilebilirlik 6. Ағылшын: physiological accessibility 7. Испан: disponibilidad fisiológica 8. Неміс: physiologische Verfügbarkeit 9. Француз: disponibilité physiologique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. Физиологиялық қол жетімділік | -5 |
386. | физиологические факторы | физиологиялық факторлар | физиологические факторыфизиологиялық факторларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Физиологиялық факторлар – жас, жыныс, гормондық белсенділік, жүктілік, тамақтану сипаты, физикалық және психо-эмоционалдық жай-күйі, аурулардың болуы және т.б. балалардың уытты агенттердің әсеріне неғұрлым сезімтал екені баршаға мәлім. 2. Әзербайжан: fizioloji amillər 3. Қырғыз: физиологиялык факторлор 4. Өзбек: fiziologik omillar 5. Түрік: fizyolojik faktörler 6. Ағылшын: physiological factors 7. Испан: factores fisiológicos 8. Неміс: physiologische Faktoren 9. Француз: facteurs physiologiques 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: физиологиялық факторлар | +11 |
387. | физиологический раствор | физиологиялық ерітінді | физиологический растворфизиологиялық ерітіндіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Физиологиялық ерітінді – тұзды ерітінді, тұзды ерітінді-осмотикалық қысымы қанның осмотикалық қысымына тең болатын ерітінді. Физиологиялық ерітінділердің бірнеше түрлері бар, олардың құрамы олар қолданылатын мақсаттарға байланысты. 2. Әзербайжан: fizioloji həll 3. Қырғыз: туздуу эритме 4. Өзбек: fiziologik eritma 5. Түрік: tuzlu su çözeltisi 6. Ағылшын: saline solution 7. Испан: solución fisiológica 8. Неміс: Kochsalzlösung 9. Француз: sérum physiologique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- «Қазақстан Республикасында аллергологиялық және иммунологиялық көмек көрсетуді ұйымдастыру стандартын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2017 жылғы 26 маусымда №446 бұйрығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2018 жылғы 7 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-37 бұйрығы 12. Ұсыныстар: физиологиялық ерітінді | +13 |
388. | физиология растений | өсімдіктер физиологиясы | физиология растенийөсімдіктер физиологиясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өсімдіктер физиологиясы (грек. φύσις-табиғат, грек. λόγος – ілім) - өсімдік организмдерінің функционалдық белсенділігі туралы ғылым 2. Әзербайжан: bitki fiziologiyası 3. Қырғыз: өсүмдүктөрдүн физиологиясы 4. Өзбек: o`simliklar fiziologiyasi 5. Түрік: bitki fizyolojisi 6. Ағылшын: plant physiology 7. Испан: fisiología vegetal 8. Неміс: pflanzenphysiologie 9. Француз: physiologie végétale 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- 12. Ұсыныстар: өсімдіктердің физиологиясы | +13 |
389. | физическая стабильность | физикалық тұрақтылық | физическая стабильностьфизикалық тұрақтылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Физикалық тұрақтылық - дәрілік заттардың (ДЗ) қажетті шектерде физикалық сипаттамаларын сақтау қабілеті. Әр түрлі ДЗ үшін мұндай сипаттамалардың жиынтығы әртүрлі болуы мүмкін. 2. Әзербайжан: физикалык туруктуулук 3. Қырғыз: физикалык туруктуулук 4. Өзбек: jismoniy barqarorlik 5. Түрік: fiziksel kararlılık 6. Ағылшын: physical stability 7. Испан: estabilidad física 8. Неміс: körperliche stabilität 9. Француз: stabilité physique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: физикалық тұрақтылық | +13 |
390. | физические свойства | физикалық қасиет | физические свойствафизикалық қасиетСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Физикалық қасиеттер – дәрілік заттың кез-келген жағдайда, түрлі үдеріс кезінде танытып отыратын қасиеті. Дәрінің түрлі физикалық процестерге қатынасын сипаттайды. Бұл топқа күй параметрлері, гидрофизикалық және термофизикалық қасиеттері, радиациялық төзімділігі кіреді. 2. Әзербайжан: fiziki xüsusiyyətlər 3. Қырғыз: физикалык касиеттери 4. Өзбек: jismoniy xususiyatlari 5. Түрік: fiziksel özellikler 6. Ағылшын: physical properties 7. Испан: propiedad física 8. Неміс: physikalische eigenschaften 9. Француз: propriétés physiques 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: физикалық қасиет | +13 |
391. | физический износ | физикалық тозу | физический износфизикалық тозуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Физикалық (табиғи) тозу – медициналық жабдықтың физикалық қасиеттерін (қаттылығы, жұмсақтығы, сыртқы түрі және т. б.) қасиеттерін жоғалту нәтижесінде оның емдеу сапасының, құнының төмендеуіне байланысты тозуы. 2. Әзербайжан: fiziki aşınma 3. Қырғыз: физикалык эскирүү 4. Өзбек: jismoniy kiyim 5. Түрік: fiziksel aşınma ve yıpranma 6. Ағылшын: physical wear and tear 7. Испан: desgaste físico 8. Неміс: physischer Verschleiß 9. Француз: dégradation physique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. Табиғи тозу | +6 |
392. | физический метод | физикалық әдіс | физический методфизикалық әдісСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Физикалық әдіс – диагноз қою мақсатында орындалатын медициналық диагностикалық іс-шаралар кешені. Физикалық тексеруге қатысты барлық әдістер тікелей сезім мүшелерінің көмегімен жүзеге асырады. 2. Әзербайжан: fiziki üsul 3. Қырғыз: физикалык ыкма 4. Өзбек: jismoniy usul 5. Түрік: jismoniy usul 6. Ағылшын: physical method 7. Испан: método físico 8. Неміс: physikalische Methode 9. Француз: méthode physique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: физикалық әдіс | +12 |
393. | фильтрование | фильтрлеу, сүзгілеу | фильтрованиефильтрлеу, сүзгілеуСаласы |