Дефинициясы1.Авиациялық шабуылдау(авиа – лат. avis – «құс») – құрлықтағы әскер бірлестіктерінің (құрамаларының) операциядағы (ұрыстағы) мақсаттарына негізделген авиацияның әскери қимылдары, шабуылдық атыспен қолдаудың құрамды бөлігі. 2. Әзербайжан: аviasiya hücumu 3. Қырғыз: авиациялык чабуул 4. Өзбек: aviatsiya hujumi 5. Түрік: hava saldırısı 6. Ағылшын: air offensive 7. Испан: ofensiva aérea 8. Неміс: Luftangriff 9. Француз: offensive aérienne 10. Бекітілген нұсқасы: авиационные – авиациялық (2019 жылғы 5 сәуір); атака – атака, шабуыл (1971-1981); ладьи атакованные – шабуылданған ладьялар (2019 жылғы 6 желтоқсан) шабуыл – наступление (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: авиационная – авиациялық; десантно-штурмовые войска – десанттық-шабуылдау әскерлері 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (авиа – лат. avis – «құс») «авиация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «авиация» сөзі бекітілген, заңнамада «авиация» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «наступление» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шабуыл» сөзі бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «шабуыл» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «атака» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «атака», «шабуыл» сөзі бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «шабуыл», сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «нападение» сөзі заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «шабуыл» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отрып, орыс тіліндегі «авиационное наступление» сөз тіркесі қазақ тіліне «авиациялық шабуылдау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Авиациялық қару(авиа – лат. avis – «құс») – әскери ұшақтарға және басқа ұшатын аппараттарға қондырылатын, қарсылас нысанасын жоятын қару мен оларды қозғалысқа келтіретін құрал-жабдықтар. Авиация қаруына ұшаққа орнатылатын қарулардың барлық түрлері, олардың қондырғылары, бомба тастайтын құрал мен атыс қаруының көздеуші жабдықтары, қару-жарақ жүйесінің борттағы есептеуіш тетіктері, оқ-дәрілер, арнаулы жүктерді орналастыратын және түсіретін құралдар және т.б. жатады. Авиация қаруы ракета, зеңбірек, пулемет, бомбалаушы және арнаулы қару түрлеріне бөлінеді. 2. Әзербайжан: аviasiya silahı 3. Қырғыз: авиациялык курал 4. Өзбек: aviatsiya qurollari 5. Түрік: uçak silahları 6. Ағылшын: aviation weapons 7. Испан: armas de aviación 8. Неміс: Luftwaffe 9. Француз: armes aériennes 10. Бекітілген нұсқасы: авиационные – авиациялық (2019 жылғы 5 сәуір); оружие – қару (1971-1981); ядерное оружие – ядролық қару (2018 жылғы 30 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: авиационное вооружение – авиациялық қару-жарақ 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (авиа – лат. avis – «құс») «авиация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «авиация» сөзі бекітілген, заңнамада «авиация» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «оружие» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қару» сөзі бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «қару» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «авиационное оружие» сөз тіркесі қазақ тіліне «авиациялық қару» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Авиациялық қалқалау(авиа – лат. avis – «құс») – жауынгерлік авиацияның негізгі міндеттерінің бірі, әуе барлауының жүргізілуіне жол бермеу және қарсыластардың ұшақтары мен пилотсыз ұшу аппараттарының әскерлерге, флот күштері мен тыл нысандарына қарсы соққысын болдырмау. 2. Әзербайжан: aviasiya örtüyü 3. Қырғыз: авиациялык калкалоо 4. Өзбек: aviatsiya qoplami 5. Түрік: havacılık örtüsü 6. Ағылшын: air cover 7. Испан: cobertura aérea 8. Неміс: Fliegerschutz 9. Француз: couverture aérienne 10. Бекітілген нұсқасы: авиационные – авиациялық (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: авиационное прикрытие – авиациялық қалқалау, прикрытие уничтожителями – жойғыштармен қалқалау, боевое прикрытие – ұрыстық бүркемелеу 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (авиа – лат. avis – «құс») «авиация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «авиация» сөзі бекітілген, заңнамада «авиация» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «прикрытие» сөзі заңнамада «қалқалау» сөзімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «авиационное прикрытие» сөз тіркесі қазақ тіліне «авиациялық қалқалау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Авиациялық құрама (авиа – лат. avis – «құс») – нақты ұрыс тапсырмаларын орындау үшін уақытша жиналған бірнеше авиациялык бөлімшелер, бөлімдер немесе құрамалар (авиацияның бір немесе әр түрінен болуы мүмкін). 2. Әзербайжан: aviasiya əlaqə 3. Қырғыз: авиациялык кошулуу 4. Өзбек: aviatsiya aloqasi 5. Түрік: havacılık bağlantısı 6. Ағылшын: aviation connection 7. Испан: conexión aérea 8. Неміс: Aviation-Verbindung 9. Француз: aéronautique connexion 10. Бекітілген нұсқасы: авиационные – авиациялық (2019 жылғы 5 сәуір); соединение – құрама; жалғаным, қосылыс 11. Заңнамадағы қолданысы: авиационная – авиациялық; соединение – құрама; жалғаным, қосылыс 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (авиа – лат. avis – «құс») «авиация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «авиация» сөзі бекітілген, заңнамада «авиация» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «соединение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «құрама», «жалғаным», «қосылыс» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «құрама», «жалғаным», «қосылыс» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «авиационное соединение» сөз тіркесі қазақ тіліне «авиациялық құрама» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Авиациялық сүйемелдеу(авиа – лат. avis – «құс») – шабуылдаушы әскерлерге үзіліссіз жәрдем көрсету мақсатымен қарсыластың резервтеріне, танктеріне, ракеталық қондырғыларына, артиллериясына және тірек пункттеріне соққы берудегі авиациялық бөлімдердің ұрыс қимылдары; атысты сүйемелдеудің негізгі бөлігі. Қазіргі уақытта авиациялық сүйемелдеуге майдандық және армиялық авиация қатыстырылуы мүмкін. Кейбір мемлекеттердің Қарулы Күштерінде «авиациялық сүйемелдеу» деген термин «авиациялық қолдау» және «авиациялық қалқалау» терминдерімен бірдей қарастырылады. 2. Әзербайжан: аviasiya müşayiəti 3. Қырғыз: авиациялык коштоо 4. Өзбек: aviatsiya yordami 5. Түрік: havacılık eskort 6. Ағылшын: aviation support 7. Испан: escolta aérea 8. Неміс: Flugbegleitung 9. Француз: escortes aériennes 10. Бекітілген нұсқасы: авиационные – авиациялық (2019 жылғы 5 сәуір), сопровождение – қолдау, сүйемелдеу 11. Заңнамадағы қолданысы: авиационное – авиациялық, сопровождение – қолдау, сүйемелдеу 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (авиа – лат. avis – «құс») «авиация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «авиация» сөзі бекітілген, заңнамада «авиация» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «сопровождение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қолдау», «сүйемелдеу» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «қолдау», «сүйемелдеу»сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «авиационное сопровождение» сөз тіркесі қазақ тіліне «авиациялық сүйемелдеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Авиациялық корпус(авиа – лат. avis – «құс»; корпус – лат. corpus – «дене») – жедел (жедел-тактикалық) міндеттерді дербес шешуге және авиациялық бірлестіктің құрамына әскерлермен (күштермен) және басқа да қарулы күштердің түрлерімен (әскери бөлімдермен) бірлесе отырып құрлықтағы әскери-теңіз күштерінің жедел-тактикалық операцияларына қатысатын авиациялық құрылым (корпус). 2. Әзербайжан: aviasiya korpusu 3. Қырғыз: авиациялык корпус 4. Өзбек: aviatsiya korpusi 5. Түрік: havacılık muhafaza 6. Ағылшын: air corps 7. Испан: cuerpo de aviación 8. Неміс: Flugkörper 9. Француз: corps d`aviation 10. Бекітілген нұсқасы: авиационные – авиациялық (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: авиационное – авиациялық, корпус – корпус 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (авиа – лат. avis – «құс») «авиация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «авиация» сөзі бекітілген, заңнамада «авиация» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (корпус – лат. corpus – «дене») «корпус» сөзі заңнамада «корпус» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне латын тілінен енген сөздерден құралған (авиа – лат. avis – «құс»; корпус – лат. corpus – «дене») «авиационный корпус» сөз тіркесі қазақ тілінде «авиациялық корпус» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Авиациялық отряд (авиа – лат. avis – «құс») – жеке тактикалық тапсырмаларды орындауға арналған авиациялық бөлімше. 2. Әзербайжан: aviasiya dəstəsi 3. Қырғыз: авиациялык отряд 4. Өзбек: aviatsiya jamoasi 5. Түрік: havacılık Birliği 6. Ағылшын: aviation detachment 7. Испан: escuadrón aéreo 8. Неміс: Luftfahrt-Kader 9. Француз: détachement aérien 10. Бекітілген нұсқасы: авиационные – авиациялық (2019 жылғы 5 сәуір); отряд – жасақ (1998); отряд специального назначения – арнайы жасақ (1998) добровольные газоспасательные дружины – газдан құтқару ерікті жасақтары (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: авиационный отряд – авиация отряды 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (авиа – лат. avis – «құс») «авиация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «авиация» сөзі бекітілген, заңнамада «авиация» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «отряд» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жасақ» сөзі бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «отряд», «жасақ» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар «дружина» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жасақ» сөзі бекітілген. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «авиационный отряд» сөз тіркесі қазақ тіліне «авиациялық отряд» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Авиациялық полигон (авиа – лат. avis – «құс»; полигон – грек. poly «көп» + gonos «үшбұрыш») – әуеден оқ атуларды, «әуе-әуе» сыныбындағы басқарылатын зымырандарды әуедегі радиомен басқарылатын, парашюттік нысандар және зымыран-нысандар бойынша ұшуры, қарудан оқ атуды жүргізу үшін, сондай-ақ зениттік зымыран бөлімдері мен бөлімшелерінің, зениттік артиллериялық бөлімшелер мен бөлімдердің оқ атуларды жүргізуі және әуедегі нысаналар бойынша зымырандарды ұшыру үшін жабдықталған әуе кеңістігі бар арнайы бөлінген жергілікті жер учаскесі. 2. Әзербайжан: аviasiya poliqonu 3. Қырғыз: авиациялык полигон 4. Өзбек: aviatsiya poligoni 5. Түрік: havacılık aralığı 6. Ағылшын: aviation polygon 7. Испан: polígono de aviación 8. Неміс: Flugplatz 9. Француз: terrain d`aviation 10. Бекітілген нұсқасы: авиационные – авиациялық (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: авиационный полигон – авиациялық полигон; воздушный авиационный полигон – специально отведенный земельный участок с воздушным пространством над ним, оборудованный для проведения воздушных стрельб, пусков управляемых ракет класса «воздух-воздух» по воздушным радиоуправляемым, парашютным мишеням и ракетам-мишеням, отстрела оружия, а также для проведения стрельб и пусков ракет по воздушным мишеням зенитными ракетными частями и подразделениями, подразделениями и частями зенитной артиллерии – әуе авиациялық полигоны – әуеден оқ атуларды, «әуе-әуе» сыныбындағы басқарылатын зымырандарды әуедегі радиомен басқарылатын, парашюттік нысандар және зымыран-нысандар бойынша ұшуры, қарудан оқ атуды жүргізу үшін, сондай-ақ зениттік зымыран бөлімдері мен бөлімшелерінің, зениттік артиллериялық бөлімшелер мен бөлімдердің оқ атуларды жүргізуі және әуедегі нысаналар бойынша зымырандарды ұшыру үшін жабдықталған әуе кеңістігі бар арнайы бөлінген жергілікті жер учаскесі. 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (авиа – лат. avis – «құс») «авиация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «авиация» сөзі бекітілген, заңнамада «авиация» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген полигон – грек. poly «көп») + gonos «үшбұрыш») «полигон» сөзі заңнамада «полигон» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне латын және грек тілдерінен енген сөздерден құралған (авиа – лат. avis – «құс»; полигон – грек. poly «көп») + gonos «үшбұрыш») «авиационный полигон» сөз тіркесі қазақ тілінде «авиациялық полигон» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Авиациялық соққы (авиа – лат. avis – «құс») – авиацияның жау полигонында (немесе теңізде) оны жою (немесе басу) мақсатындағы қысқа мерзімді шабуыл әсері. 2. Әзербайжан: аviasiya zərbəsi 3. Қырғыз: авиациялык сокку 4. Өзбек: aviatsiya zarbasi 5. Түрік: hava saldırısı 6. Ағылшын: air strike 7. Испан: ataque aéreo 8. Неміс: Luftangriff 9. Француз: frappe aérienne 10. Бекітілген нұсқасы: авиационные – авиациялық (2019 жылғы 5 сәуір); удар гидравлический – гидравликалық соққы (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: авиационный – авиациялық, удар – соққы 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (авиа – лат. avis – «құс») «авиация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «авиация» сөзі бекітілген, заңнамада «авиация» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «удар» сөзі заңнамада «соққы» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «авиационный удар» сөз тіркесі қазақ тіліне «авиациялық соққы» (зат есімдік мағынада) және «авиациялық соққы беру» (етістік мағынасында) сөз тіркестерімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Автоброньды танк әскерлері (авто - грек. autos «өзім»; броня – көне неміс. brunja – «сауыт»; танк – ағылшын. tank «бак», «цистерна») – қазіргі кездегі армияның құрлықтағы әскерлерінің бір түрі. Оның негізгі күші – танкілер. Автоброньды танк әскерлері маневрлі, атыс қаруы күшті, шапшаң шабуылға шығып, атом қаруы қолданылған жағдайда да соғыс қимылдарын жүргізе алады. Автоброньды танк әскерлері соғыс қимылдарының барлық түрлеріне қолданылады. Ол жаудың алыс тылына бұзып кіруге, маневрді кең қолдануға мүмкіндік береді. Автоброньды танк әскерлері басқа әскер түрлеріне қарағанда атом қаруының әсері аз болады, сондықтан ол атом қаруымен соққы берілген объектіге жақын келе алады. Танкті шабуыл ядролық қарудың тигізген әсерін одан әрі арттырады. Автоброньды танк әскерлері ядролық қарудың соққысынан кейін іле-шала қимылдап, радиоактивті заттармен зақымданған аймақтан және қирап, бүліншілікке ұшыраған аудандардан ойдағыдай өтіп, жаудың маңызды объектілері мен аудандарын басып алады. Автоброньды танк әскерлерінің жылдам қозғалуы атом шабуылы қатері туған кезде тез арада бытыраңқы орналасуға және шабуылға шығу үшін жылдам шоғырлануға мүмкіндік береді, әрі жауға үздіксіз жақындай отырып, жаудың ядролық қаруды қолдануына кедергі жасайды. 2. Әзербайжан: autobronetans qoşunları 3. Қырғыз: автоброньдуу танк жауынгери 4. Өзбек: avtobronetankovye qo`shinlari 5. Түрік: autobronetank birlikleri 6. Ағылшын: armored forces 7. Испан: tropas autobonetanas 8. Неміс: avtobronetankye Truppen 9. Француз: troupes blindées 10. Бекітілген нұсқасы: войска – әскер (2016 жылғы 28 маусым); бронь – бронь; сауыт (1971-1981); броня – берен (2004 жылғы 16 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: автобронетанковая служба – автоброньды танк қызметі 12. Орыс тіліне бірінші сыңары грек және ағылшын тілдерінен енген (авто - грек. autos «өзім»; танк – ағылшын. tank «бак», «цистерна») сөзден тұратын «автобронетанковые войска» сөз тіркесі қазақ тілінде «автоброньды танк әскерлері» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Автоматты қару (автомат – грек. automatos – «өзі қозғалатын», «өзі әрекет ететін») – ату кезінде жанған дәріден бөлінген газдың күшімен автоматты түрде қайта оқталып, үздіксіз атылатын атыс қаруы. Оның құрылысы мен оқ шығаруы дәрі газының күшін пайдалануға негізделген. Автоматты қарудан үздіксіз де, жекелеп те атуға болады. Автоматты қару өте шапшаң атылатындықтан, атыс жиілігін арттыра отырып, жылдам қозғалатын нысаналарды жоюға мүмкіндік береді. Автоматты қарудың бірнеше түрі бар: тапанша, автомат (тапанша-пулемет), автомат-винтовка (карабин), өздігінен оқталатын винтовка, қол пулеметі, станокты пулемет, ірі калибрлі пулемет, автомат-зеңбірек және т.б. 2. Әзербайжан: silah avtomatik 3. Қырғыз: автоматтык курал 4. Өзбек: avtomatik qurol 5. Түрік: otomatik silahlar 6. Ағылшын: automatic weapon 7. Испан: armas automáticas 8. Неміс: automatische Waffen 9. Француз:arme automatique 10. Бекітілген нұсқасы: автоматическое– автоматты; оружие – қару; оружие – қару (1971-1981); ядерное оружие – ядролық қару (2018 жылғы 30 қараша) колебание автоматическое – автоматты тербеліс (2015 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: автоматическое оружие – автоматты қару 12. Орыс тіліне бірінші сыңары грек тілінен енген (automatos – «өзі қозғалатын», «өзі әрекет ететін») сөзден тұратын «автоматическое оружие» сөз тіркесі қазақ тілінде «автоматты қару» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Автоматшы (автомат – грек. automatos – «өзі қозғалатын», «өзі әрекет ететін») – 1. Автоматқа қызмет көрсететін жұмысшы; 2. Автоматпен қаруланған жауынгер. 2. Әзербайжан: avtomat 3. Қырғыз: автоматчик 4. Өзбек: avtomat 5. Түрік: otomatik 6. Ағылшын: submachine gunner 7. Испан: autómata 8. Неміс: MPi-Schütze 9. Француз: mitrailleur 10. Бекітілген нұсқасы: колебание автоматическое – автоматты тербеліс (2015 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: автоматчик ремизных автоматов – ремиз автоматтарының автоматшысы 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (automatos – «өзі қозғалатын», «өзі әрекет ететін») «автоматчик» сөзі қазақ тілінде «автоматшы» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Агентуралық барлау (агент – лат. agens (agent-) «белсенді; қуынымшы; ревизор») – мемлекеттердің қарулы күштері, әскери-экономикалық және жұмылдыру мүмкіндіктері, әскери қимылдар театрының жабдығы туралы мәліметтерді құпия тыңшылар көмегімен табу. 2. Әзербайжан: аgentur kəşfiyyat 3. Қырғыз: агенттик чалгындоо 4. Өзбек: agentlik razvedkasi 5. Түрік: ajan istihbaratı 6. Ағылшын: human intelligence 7. Испан: inteligencia de agentes 8. Неміс: Agenturaufklärung 9. Француз: agence de renseignement 10. Бекітілген нұсқасы: агентура – агентура (2018 жылғы 27 маусым); радиоэлектронная разведка– радиоэлектрондық барлау (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: агентура – агентура; разведка – барлау 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне бірінші сыңары латын тілінен енген (agens (agent-) «белсенді; қуынымшы; ревизор») сөзден тұратын «агентурная разведка» сөз тіркесі қазақ тілінде «агентуралық барлау» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Агентуралық хабарлама(агент – лат. agens (agent-) «белсенді; қуынымшы; ревизор») – агенттің (резиденттің) жеке өзі орындаған және өзіне берілген тапсырманы орындау барысы мен нәтижелері туралы немесе агенттің (резиденттің) өзінің бастамасы бойынша анықталған мемлекеттік қауіпсіздік органдарына қатысты фактілер мен тұлғалар туралы мәліметтерді қамтитын жедел құжат. 2. Әзербайжан: аgentur mesaj 3. Қырғыз: чоо-жайын көрүү 4. Өзбек: agent xabar 5. Түрік: ajan mesajı 6. Ағылшын: agent message 7. Испан: comunicación de agente 8. Неміс: Agenturnachricht 9. Француз: communication d`agent 10. Бекітілген нұсқасы: агентура – агентура (2018 жылғы 27 маусым); сообщение – хабар, хабарлама; қатынас (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: агентура – агентура, сообщение – хабарлама 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне бірінші сыңары латын тілінен енген (agens (agent-) «белсенді; қуынымшы; ревизор») сөзден тұратын «агентурное сообщение» сөз тіркесі қазақ тілінде «агентуралық хабарлама» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Агентуралық мәлiметтер(агент – лат. agens (agent-) «белсенді; қуынымшы; ревизор») – құпия ақпарат пен әлеуетті немесе белсенді қарсыластардың әскерлерін ұйымдастыру, қару-жарақ, стратегия және тактика, операциялар театрлары туралы мәліметтер, сондай-ақ жасырын барлаудың көмегімен алынған әскери-саяси және әскери-экономикалық сипаттағы мәліметтер. 2. Әзербайжан: agentlik məlumatları 3. Қырғыз: агенттик маалыматтар 4. Өзбек: agentlik ma`lumotlari 5. Түрік: ajans bilgileri 6. Ағылшын: agent information 7. Испан: información confidencial 8. Неміс: Agenturinformationen 9. Француз: informations d`agence 10. Бекітілген нұсқасы: агентура – агентура (2018 жылғы 27 маусым); сведение – мәлімет (2003 жылғы 24 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: агентура – агентура; сведение – мәлімет 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне бірінші сыңары латын тілінен енген (agens (agent-) «белсенді; қуынымшы; ревизор») сөзден тұратын «агентурные сведения» сөз тіркесі қазақ тілінде «агентуралық мәлiметтер» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Адмирал (адмирал – араб.: әмір-Әль-бахр‎ – теңіз әміршісі) – әскери-теңіз флотында жоғары дәрежедегі офицерлерге берілетін әскери шен.Адмирал – негізгі әскер күштерді (кордебаталия), вице адмирал – алдыңғы шепті (авангард), контр. адмирал – қорғаныс күштерін басқарды. 2. Әзербайжан: admiral 3. Қырғыз: адмирал 4. Өзбек: admiral 5. Түрік: amiral 6. Ағылшын: admiral 7. Испан: almirante 8. Неміс: Admiral 9. Француз: amiral 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: генерал-лейтенант (вице-адмирал), генерал-майор (контр-адмирал), генерал-полковник (адмирал) 12. Орыс тіліне араб тілінен енген (әмір-Әль-бахр‎ – теңіз әміршісі) «адмирал» сөзі қазақ тілінде «адмирал» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Флот адмиралы (адмирал –араб.: әмір-Әль-бахр‎ – теңіз әміршісі; флот – лат. «fluere» - «ағу, ағыс») – бірқатар мемлекеттерде әскери-теңіз күштеріндегі жоғары әскери атақ. 2. Әзербайжан: donanmanın admiralı 3. Қырғыз: флот адмиралуу 4. Өзбек: filo admirali 5. Түрік: filo amiral 6. Ағылшын: fleet аdmiral 7. Испан: almirante 8. Неміс: Flottenadmiral 9. Француз: amiral de la flotte 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: адмирал флота – флот адмиралы 12. Орыс тіліне араб және латын тілдерінен енген (адмирал – араб.: әмір-Әль-бахр‎ – теңіз әміршісі; флот – лат. «fluere» - «ағу, ағыс») «адмирал флота» сөз тіркесі қазақ тілінде «флот адмиралы» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Адъюнкт (лат. adjunetus- қосылған) – Қазақстан Республикасы Карулы Күштерінің жоғары оқу орындары мен ғылыми-зерттеу мекемелерінің ғылыми-педагогикалық және ғылыми кадры. 2. Әзербайжан: asılı 3. Қырғыз: адъюнкт 4. Өзбек: qo`shimcha 5. Түрік: yardımcı 6. Ағылшын: adjunct 7. Испан: adjunto 8. Неміс: Аdjunkt 9. Француз: professeur adjoint 10. Бекітілген нұсқасы: адъюнктура – адъюнктура (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: адъюнктура – адъюнктура, адъюнктура - форма подготовки научно-педагогических кадров высшей квалификации в военных учебных заведениях – адъюнктура - әскери оқу орындарында біліктілігі жоғары ғылыми-педагог кадрларды даярлау нысаны 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (adjunetus– «қосылған») «адъюнкт» сөзі қазақ тілінде «адъюнкт» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Акустикалық мина(акустика – грек. akustikos – еститін) – нысананың акустикалық өрісінің әсерінен іске қосылатын, акустикалық жарғышы бар түйіспейтін мина. 2. Әзербайжан: akustik mina 3. Қырғыз: акустикалык мина 4. Өзбек: akustik minalar 5. Түрік: akustik mayın 6. Ағылшын: acoustic mine 7. Испан: mina acústica 8. Неміс: akustische Mine 9. Француз: mine acoustique 10. Бекітілген нұсқасы: акустика – акустика (2018 жылғы 27 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: акустический – акустикалық, мина – мина, гуманитарное разминирование – деятельность, выполняемая вне районов боевых действий во взаимодействии с органами местного самоуправления (территориальной администрацией), которая приводит к устранению опасностей (рисков), связанных с ВОП, включающая проведение сплошного обследования местности и объектов на предмет наличия ВОП, составление карт, поиск и обезвреживание ВОП, подготовку документации после проведения разминирования, в том числе на передачу разминированных территорий – гуманитарлық минасыздандыру ЖҚЗ-ның болу мәніне жергілікті жерге және объектілерге жаппай тексеру жүргізуді, карталар жасауды, ЖҚЗ-ны іздеуді және залалсыздандыруды, минасыздандыруды жүргізгеннен кейін, оның ішінде минасыздандырылған аумақтарды беруге құжаттама дайындауды қамтитын, ЖҚЗ-ға байланысты қауіптерді (қатерлерді) жоюға әкеп соғатын жауынгерлік іс-қимылдар аудандарынан тыс жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен (аумақтық әкімшілікпен) өзара бірлескен іс-қимылда орындалатын қызмет. 12. Орыс тіліне бірінші сыңары грек тілінен енген (akustikos – «еститін») сөзден тұратын «акустическая мина» сөз тіркесі қазақ тілінде «акустикалық мина» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Акустикалық жарғыш (акустика – грек. akustikos – еститін) – теңіз миналарына кеменің дыбыс тербелістері қондырғысымен әсер ету арқылы жаруға негізделген түйіспейтін жарғыш. Күш қондырғысы мен винттің шуын пайдаланады. Акустикалық жарғышбатареядан, трансформатордан, түзеткіштен, дыбыс ұлғайтқыштан, желі мен тұтандырғыш қондырғыдан тұрады. Кеменің шуынан дыбыс ұлғайтқыш (микрофон) қабығы өзгере бастайды. Мұның өзі бұрыштың салмағының қарсыласуының өзгерісіне әкеледі. Трансформатордың екінші орамындағы пайда болған ауыспалы ток сезгіш релеге беріліп, ол өз байланыстарын тұйықтайды. Оның өрісі тұтандырғыш қондырғыға беріле-ді де, минаның жарылысы жүзеге асады. Сонымен қатар қазіргі уақытта акустикалық жарғышретінде пъезоэлектрлік қабылдағыштар кеңінен қолданылады. 2. Әзербайжан: akustik partlayış 3. Қырғыз: акустикалык жардыруучу 4. Өзбек: akustik portlovchi moddalar 5. Түрік: akustik sigorta 6. Ағылшын: acoustic fuse 7. Испан: fusible acústico 8. Неміс: akustische Sicherung 9. Француз: fusible acoustique 10. Бекітілген нұсқасы: акустика – акустика (2018 жылғы 27 маусым); взрыватель – жарғыш (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: испытатель – тренировщик приборов радиовзрывателей – радиоэлектрондық аппаратура мен аспаптардың ақауын анықтаушы, взрывчатых веществ и взрывных устройств – жарылғыш заттар мен жарғыш құрылғылар. 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне бірінші сыңары грек тілінен енген (akustikos – еститін) сөзден тұратын «акустический взрыватель» сөз тіркесі қазақ тілінде «акустикалық жарғыш» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Амуниция (лат. munitio – нығайту, жабдықтау) – киім-кешектен басқа әскери қызметшінің жабдықтарын құрайтын заттар жиынтығы. 2. Әзербайжан: amunisiya 3. Қырғыз: амуниция 4. Өзбек: o`q-dorilar 5. Түрік: mühimmat 6. Ағылшын: ammunition 7. Испан: pertrechos 8. Неміс: Аusrüstung 9. Француз: équipement 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: амуниция – амуниция 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (munitio – нығайту, жабдықтау) «амуниция» сөзі қазақ тілінде «амуниция» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Армиялық операция (армия – лат. armare – қаруландыру; лат. operatio – сөзбе-сөз:қимыл) – әр текті әскерлердің (күштердің) соғыс қимылдары театрында стратегиялық немесе операциялық бағытта, операция аймағында, белгіленген уақыт кезеңінде міндеттерді орындау үшін біртұтас мақсат пен жоспар бойынша бір мезгілде дәйекті түрде жүргізетін мақсаты, міндеті мен орны бойынша келісілген өзара байланысты операциялардың, шайқастардың, ұрыстардың, соққылар мен маневрлердің жиынтығы; ұрыс қимылдарының нысанасы. 2. Әзербайжан: ordu əməliyyatı 3. Қырғыз: аскердик операция 4. Өзбек: armiya operatsiyasi 5. Түрік: ordu operasyonu 6. Ағылшын: army operation 7. Испан: operación ejército 8. Неміс: armee-Operation 9. Француз: opération armée 10. Бекітілген нұсқасы: операция – операция 11. Заңнамадағы қолданысы: стальные армейские– армиялық құрыш, операция – операция 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (армия – лат. armare – қаруландыру; лат. operatio – сөзбе-сөз:қимыл) «армейская операция» сөз тіркесі қазақ тілінде «армиялық операция» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Армиялық киiм нысаны (армия – лат. armare – қаруландыру; форма – лат. forma «сыртқы түр») – әскери қызметшілер арнайы әскери-құқықтық актілермен (жарлықтармен, бұйрықтармен, ережелермен және т.б.) белгіленген, әскери киім ұсынылатын мемлекеттің немесе басқа бөлімшелердің қарулы күштерінің әскери қызметшілері үшін міндетті болып табылатын киім нысаны. 2. Әзербайжан: ordu forması 3. Қырғыз: аскердик формасы 4. Өзбек: armiya shakli 5. Түрік: ordu üniforması 6. Ағылшын: army uniform 7. Испан: uniforme del ejército 8. Неміс: armee Uniform 9. Француз:uniforme de l`armée 10. Бекітілген нұсқасы: форма – нысан; пішін 11. Заңнамадағы қолданысы: парадная форма одежды – парадтық киiм нысаны, Кеңес армиясы – Советская армия 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (армия – лат. armare – қаруландыру; форма – лат. forma «сыртқы түр») «армейская форма» сөз тіркесі қазақ тілінде «армиялық киім нысаны» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Армиялық корпус (армия – лат. armare – қаруландыру; корпус – лат. corpus – «дене») – құрлықтағы әскердің армиялық (майдандық) операцияда оперативтік-тактикалық, ал кейбір жағдайларда оперативтік тапсырмаларды орындауға арналған жалпы әскери құрамасы (бірлестігі). Қазіргі кездегі армиялық корпустың жауынгерлік құрамы 2-4 және одан да көп дивизиялардан (оның ішінде бір – екеуі сауытты танктік), артиллериялық, ракеталық, корпустық белімдерден, басқармадан және т.б. тұрады. 2. Әзербайжан: ordu korpusu 3. Қырғыз: армиялык корпус 4. Өзбек: armiya korpusi 5. Түрік: ordu kolordu 6. Ағылшын: army corps 7. Испан: cuerpo de ejército 8. Неміс: Аrmeekorps 9. Француз: corps d`armée 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: кровать армейская – армиялық кереует, корпус-корпус 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (армия – лат. armare – қаруландыру; корпус – лат. corpus – «дене») «армейский корпус» сөз тіркесі қазақ тілінде «армиялық корпус» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Армия тылы(армия – лат. armare – қаруландыру) – осы армияның құрамына кіретін құрамалар мен бөлімдерді материалдық, техникалық, медициналық және ветеринарлық қамтамасыз етуге арналған әскери тылдық бөлімдер мен мекемелер. 2. Әзербайжан: ordu arxa 3. Қырғыз: армиялык тыл 4. Өзбек: armiya orqa tomoni 5. Түрік: ordu arka 6. Ағылшын: army rear 7. Испан: retaguardia del ejército 8. Неміс: аrmee Hinten 9. Француз: arrière de l`armée 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: армия – армия, тыл – тыл, Тыл Вооруженных Сил Республики Казахстан – Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің Тылы 12. Орыс тіліне бірінші сыңары латын тілінен енген (armare – қаруландыру) сөзден тұратын «армейский тыл» сөз тіркесі қазақ тілінде «армия тылы» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Артиллериялық даярлық (орта ғасыр лат. artilleria – «әскери машина») – қарсыластың атыс күшін, жұмыс күшін, қорғаныс құрылымдарын және басқа да нысандарды өз әскерлерінің шабуылы басталмай тұрып жоюға немесе жолын кесуге арналған артиллериялық әрекеттер. 2. Әзербайжан: аrtilleriya hazırlığı 3. Қырғыз: артиллериялык даярдык 4. Өзбек: аrtilleriya tayyorlash 5. Түрік: topçu eğitimi 6. Ағылшын: artillery preparation 7. Испан: entrenamiento de artillería 8. Неміс: Аrtillerievorbereitung 9. Француз: formation d`artillerie 10. Бекітілген нұсқасы: подготовка – даярлық 11. Заңнамадағы қолданысы: артилерийская директриса – артиллериялық директриса, боевая подготовка – жауынгерлік даярлық 12. Орыс тіліне бірінші сыңары латын тілінен енген (artilleria – «әскери машина») сөзден тұратын «артиллерийская подготовка» сөз тіркесі қазақ тілінде «артиллериялық даярлық» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Артиллериялық қолдау (орта ғасыр лат. artilleria – «әскери машина»)–шабуылға шыққан бөлімше жауынгерлерінің жедел ілгері басуын қолдау, артиллерия арқылы қарсылас шебіне соққы беру. 2. Әзербайжан: artilleriya dəstəyi 3. Қырғыз: артиллериялык колдоо 4. Өзбек: artilleriya yordami 5. Түрік: topçu desteği 6. Ағылшын: artillery support 7. Испан: apoyo de artillería 8. Неміс: Аrtillerieunterstützung 9. Француз: appui d`artillerie 10. Бекітілген нұсқасы: қолдау – поддержка 11. Заңнамадағы қолданысы: артилерийская директриса – артиллериялық директриса, қолдау – поддержка 12. Орыс тіліне бірінші сыңары латын тілінен енген (орта ғасыр лат. artilleria – «әскери машина») сөзден тұратын «артиллерийская поддержка» сөз тіркесі қазақ тілінде «артиллериялық қолдау» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Артиллериялық барлау(орта ғасыр лат. artilleria – «әскери машина»)– тактикалық ракетадан соққы беру және артиллерия атысын дайындап жүргізу мүддесінде қарсыластың объектілері (нысаналары) туралы мәлімет жинау. Ол – тактикалық барлаудың құрамды бөлігі. Артиллериялық барлаудыңміндеттері – қарсыластың ядролық шабуыл жасау құралдарының, оның артиллериясы, минаатқыштары, танктері, танкіге қарсы құралдары, басқару пункттері және тағы басқа объектілерінің координаттарын анықтау және табу; жоюға белгіленген объектілерді (нысаналарды) қайта барлау; жергілікті жер және метеожағдайлар туралы мәлімет жинау (анықтау); өз артиллериясынан ату және тактикалық ракетадан соққы беру нәтижелерін бақылау; атысты дәлдеу үшін мәлімет беру. Артиллериялық барлау жүргізу үшін артиллериялық командалық бақылау желісі және бақылау пункттері, жылжымалы бақылау пункттері, дыбыстық және радиотехникалық барлау постары, радиолокациялық станция позициялары, сондай-ақ артиллериялық барлау топтары жіберіледі. 2. Әзербайжан: artilleriya kəşfiyyatı 3. Қырғыз: артиллериялык чалгындоо 4. Өзбек: artilleriya razvedkasi 5. Түрік: topçu istihbaratı 6. Ағылшын: artillery reconnaissance 7. Испан: reconocimiento de artillería 8. Неміс: Artillerieaufklärung 9. Француз: reconnaissance d`artillerie 10. Бекітілген нұсқасы: разведка – барлау 11. Заңнамадағы қолданысы: военная контрразведка – әскери қарсы барлау, артиллерия – артиллерия, разведка – барлау 12. Орыс тіліне бірінші сыңары латын тілінен енген (орта ғасыр лат. artilleria – «әскери машина») сөзден тұратын «артиллерийская разведка» сөз тіркесі қазақ тілінде «артиллериялық барлау» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Артиллериялық атыс (орта ғасыр лат. artilleria – «әскери машина») – ұрыс қимылдарын жүргізудің бір тәсілі. Артиллериялық атыс танктер мен моторлы атқыштардың өз міндеттерін толық орындауына жол ашады, қарсыластың алдыңғы шептегі қорғанысын, кейінгі жақтағы бекіністерін де талқандайды. Жағдайға байланысты артиллерия әр түрлі атыс түрлерін қолданумен қатар, ұрыс жүргізудің әртүрлі тәртіптерін: минометтің атысты дара жүргізуі, әдістемелік атыс, батареянының (взводтың) жеке кезекпен атуы, жиілете, дүркіндете атуды қолданады. 2. Әзербайжан: artilleriya atışı 3. Қырғыз: артиллериялык атуу 4. Өзбек: artilleriya otishni o`rganish 5. Түрік: topçu çekim 6. Ағылшын: artillery fire 7. Испан: disparos de artillería 8. Неміс: Аrtilleriefeuer 9. Француз: tir d`artillerie 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: огнестрельные оружия – атыс қарулары, артиллерия – артиллерия, боевые стрельбы – жауынгерлік атыстар 12. Орыс тіліндегі «стрельба», «расстрел» сөздері қазақ тіліне «ату» сөзімен аударылады. Орыс тіліндегі «огонь» сөзі қазақ тіліне «атыс», «атқылау» сөздерімен аударылады. Сонымен қатар «расстреливать» сөзі қазақ тіліне «ату» сөзімен аударылады. Сонымен қатар орыс тіліндегі «стрелять» сөзі қазақ тіліне заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «ату» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «выстрел» сөзі қазақ тіліне заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «оқ», «ату» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліне бірінші сыңары латын тілінен енген (орта ғасыр лат. artilleria – «әскери машина») сөзден тұратын «артиллерийская стрельба» сөз тіркесі қазақ тілінде «артиллериялық атыс» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Артиллериялық қару-жарақ (орта ғасыр лат. artilleria – «әскери машина») – ұңғылы оқ ататын қарулардың түрі. Оның негізін артиллериялық кешен құрайды (атуға арналған оқ-дәрілері мен аспаптары бар артиллериялық қару). Қарсыласты құрлықта, әуеде және теңізде жоюға арналады. Ал кең мағынада артиллериялық қару-жараққа тапсырыс беру белгісі және әскерлерді жабдықтау бойынша атыс, суық қарулары, гранататқыш, атуға арналған реактивтік оқ-дәрілері мен аспаптары бар дүркіндете ататын жүйелер, артиллериялық кешенге кірмейтін әр түрлі аспаптар, жылжымалы артиллериялық жөндеу шеберханалары, арсеналдар жабдықтары, база, қойма, полигон жабдықтары, артиллериялық қару-жарақты пайдалануға арналған материалдар кіреді. 2. Әзербайжан: artilleriya silahları 3. Қырғыз: артиллериялык курал-жарактар 4. Өзбек: artilleriya qurollari 5. Түрік: topçu silahları 6. Ағылшын: artillery armament 7. Испан: armamento de artillería 8. Неміс: Аrtillerie 9. Француз: armement d`artillerie 10. Бекітілген нұсқасы: вооружение – қару-жарақ, қаруландыру, қарулану (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: ракетно-артиллерийское вооружение – зымыран-артиллериялық қару 12. Бекітілген терминдер сөздігін негізге ала отырып, орыс тіліне бірінші сыңары латын тілінен енген (орта ғасыр лат. artilleria – «әскери машина») сөзден тұратын «артиллерийское вооружение» сөз тіркесі қазақ тілінде «артиллериялық қару-жарақ» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Артиллериялық шабуылдау (орта ғасыр лат. artilleria – «әскери машина»)– артиллерияны шабуыл операциясында (ұрыста) қолданудың негізгі нысаны. Артиллериялық шабуыл шабуылдың барлық кезеңінде артиллерияның жаппай, нақты атуымен жаяу әскерлерді және танктерді үздіксіз қолдау мақсатында жүргізіледі. 2. Әзербайжан: artilleriya hücumu 3. Қырғыз: артиллериялык тебелөө 4. Өзбек: artilleriya hujumi 5. Түрік: topçu saldırısı 6. Ағылшын: artillery offensive 7. Испан: ofensiva de artillería 8. Неміс: artillerie-Offensive 9. Француз: offensive d`artillerie 10. Бекітілген нұсқасы: авиационные – авиациялық (2019 жылғы 5 сәуір); атака – атака, шабуыл (1971-1981); ладьи атакованные – шабуылданған ладьялар (2019 жылғы 6 желтоқсан) шабуыл – наступление (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: ракетное нападение – зымыран шабуылы, артиллерия -артиллерия 12. Орыс тіліндегі «наступление» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шабуыл» сөзі бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «шабуыл» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «атака» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «атака», «шабуыл» сөзі бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «шабуыл», сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «нападение» сөзі заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «шабуыл» сөзімен аударылған. Орыс тіліне бірінші сыңары латын тілінен енген (орта ғасыр лат. artilleria – «әскери машина») сөзден тұратын «артиллерийское наступление» сөз тіркесі қазақ тілінде «артиллериялық шабуылдау» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Артиллериялық қамтамасыз ету(орта ғасыр лат. artilleria – «әскери машина») – техникалық қамтамасыз етудің түрі. Оған инженерлік-артиллериялық қамтамасыз ету, инженерлік-радио-электрондық қамтамасыз ету және инженерлік-ракеталық қамтамасыз ету кіреді. 2. Әзербайжан: topçular təmin edilməsi 3. Қырғыз: артиллериялык камсыздоо 4. Өзбек: artilleriya ta`minoti 5. Түрік: topçu desteği 6. Ағылшын: artillery support 7. Испан: apoyo de artillería 8. Неміс: artillerie-Versorgung 9. Француз: artillerie 10. Бекітілген нұсқасы:обеспечение безопасности – қауіпсіздікті қамтамасыз ету (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: штурманское обеспечение государственной авиации –мемлекеттік авиациясын штурмандық қамтамасыз ету, артиллерия – артиллерия 12. Орыс тіліне бірінші сыңары латын тілінен енген (орта ғасыр лат. artilleria – «әскери машина») сөзден тұратын «артиллерийское обеспечение» сөз тіркесі қазақ тілінде «артиллериялық қамтамасыз ету» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Артиллериялық қалқалау (орта ғасыр лат. artilleria – «әскери машина») – басқа қару-жарақ (жаяу немесе атқыштар) әскерлерінің далалық шайқаста артиллерияға берілетін және арнайы мақсаттағы қорғанысы бар бөлігі. 2. Әзербайжан: artilleriya örtüyü 3. Қырғыз: артиллериялык жасактоо 4. Өзбек: artilleriya qoplamasi 5. Түрік: topçu örtüsü 6. Ағылшын: artillery cover 7. Испан: cobertura de artillería 8. Неміс: artillerie-Vertuschung 9. Француз: couverture d`artillerie 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: авиационное прикрытие – авиациялық қалқалау, прикрытие уничтожителями – жойғыштармен қалқалау, боевое прикрытие – ұрыстық бүркемелеу 12. Орыс тіліне бірінші сыңары латын тілінен енген (орта ғасыр лат. artilleria – «әскери машина») сөзден тұратын «артиллерийское прикрытие» сөз тіркесі қазақ тілінде «артиллериялық қалқалау» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Артиллерияшы (орта ғасыр лат. artilleria – «әскери машина») – артиллерияда қызмет ететін әскери қызметші. 2. Әзербайжан: тopçu 3. Қырғыз: артиллерист 4. Өзбек: artilleriya 5. Түрік: тopçu 6. Ағылшын: field gunner 7. Испан: artillero 8. Неміс: Кanonier 9. Француз: artilleur 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: артиллерия – артиллерия, артиллерист – артиллерист 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (орта ғасыр лат. artilleria – «әскери машина»)«артиллерист» сөзі қазақ тілінде «артиллерияшы» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз

Дефинициясы1.Артиллерия(орта ғасыр лат. artilleria – «әскери машина») – 1) әскер түрі;2) қару түрі немесе қару-жарақ заттарының жиынтығы;3) артиллериялық қару-жарақ құрылысы, олардың қасиеттері мен ұрыста қолдану әдістері туралы ғылым. Артиллерия әскер түрі ретінде оперативтік бірлестіктер мен жалпы әскерлік құрамалардың, бөлімдер мен бөлімфшелердің құрамына кіретін артиллериялық құрамалардан, бөлімдер мен бөлімшелерден тұрады. 2. Әзербайжан: artilleriya 3. Қырғыз: артиллерия 4. Өзбек: artilleriya 5. Түрік: artilleriya 6. Ағылшын:artillery 7. Испан: artillería 8. Неміс: Artillery 9. Француз: artillerie 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: артиллерия – артиллерия 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (орта ғасыр лат. artilleria – «әскери машина») «артиллерия» сөзі қазақ тілінде «артиллерия» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери артиллерия(орта ғасыр лат. artilleria – «әскери машина»)– ұйымдық жағынан әскер құрамына (мыс., мотоатқыштар, танк, әуе десантына) кіретін артиллерия. Ол батальондық, полктік, дивизиялық, корпустық, армиялық болып бөлінеді. Батальондық және полктік артиллерия құрамына зеңбіректер мен минаатқыштар кіреді. Олар салмағы мен көлемі шағын, ұрыс жағдайында жеткілікті дәрежеде жылжымалы келеді. Өз атысымен мотоатқыштарды сүйемел-дейді. Дивизиялық артиллерия одан қуатты зеңбіректер мен ату қашықтығы, салмағы мен өлшемі жоғары мина-атқыштардан тұрады. Ә.а. құрамына толық моторланған зеңбіректі, жойғыш-танкіге қарсы артиллерия, танкіге қарсы минаатқыштар, басқарылатын реактивті снарядтар мен реактивті артиллерия кіреді. 2. Әзербайжан: artilleriya hərbi 3. Қырғыз: аскердик артиллерия 4. Өзбек: harbiy artilleriya 5. Түрік: askeri topçu 6. Ағылшын: military artillery 7. Испан: artillería militar 8. Неміс: Artillerie-armee 9. Француз:artillerie de campagne 10. Бекітілген нұсқасы: воиска – әскер (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: артиллерия – артиллерия, артиллерист – артиллерист 12. Орыс тіліне бірінші сыңары латын тілінен енген (орта ғасыр лат. artilleria – «әскери машина») сөзден тұратын «артиллерия войсковая» сөз тіркесі қазақ тілінде «әскери артиллерия» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Арьергард (фр. arrière-garde – «тылдағы күзет») – әскери істерде соғыс қимылдары кезеңінде шегіну кезінде әскери құралымдардан, флоттық құралымдардан немесе әскери құрылымдардан бөлінген әскерлерді білдіретін термин. 2. Әзербайжан: arjergard 3. Қырғыз: арьергард 4. Өзбек: arjergard 5. Түрік: arka koruma 6. Ағылшын: rearguard 7. Испан: retaguardia 8. Неміс: Nachhut 9. Француз: arrière-garde 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (arrière-garde – «тылдағы күзет»)«арьергард» сөзі қазақ тілінде «арьергард» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әуеайлақ (аэро – грек. aer – «ауа» + грек. dromos – «жүгіретін жер») – немесе су бетінің толықтай немесе ішінара әуе кемелерінің келуіне, жөнелтілуіне және осы жер бетімен қозғалуына арналған белгілі бір учаскесі (ғимараттарды, құрылыстарды және жабдықты қоса алғанда) 2. Әзербайжан: aerodrom 3. Қырғыз: аэродром 4. Өзбек: aerodrom 5. Түрік: havaalanı 6. Ағылшын: aerodrome 7. Испан: aeródromo 8. Неміс: Flugplatz 9. Француз: aérodrome 10. Бекітілген нұсқасы: классификация аэродромов – әуеайлақтарды жіктеу (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: әуеайлаққа техникалық қызмет көрсету – техническое обслуживание аэродрома, әуеайлақ маңындағы аумақ – приаэродромная территория, әуеайлақ оты – аэродромный огонь, әуеайлақтағы жұмыс алаңы – рабочая площадь аэродрома 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне грек тілінен енген (аэро – грек. aer – «ауа» + грек. dromos – «жүгіретін жер») «аэродром» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әуеайлақ» сөзі қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Аэростат (аэро – грек. aer – «ауа» + грек. statos – тұрған, жылжымайтын) – ауадан жеңіл ұшу аппараты. Оның кетерілу күші қабыққа (баллонға) үрленген, атмосфералық ауаға қарағанда жеңіл газ (сутегі, гелий, жылытылған ауа) арқылы жасалады. Аэростат еркін ұшатын (басқарылатын немесе басқарылмайтын) және байлаулы болып бөлінеді. Басқарылатын аэростатқа дирижабльдер жатады. Соғыс мақсаты үшін еркін ұшатын (экипажбен ұшатын, автоматтық радиозондтар, әуе шарлар және т.б.) және байлаулы аэростаттар, атап айтқанда, артиллерия атысын дәлдеу, әуе кедергілерін жасауға арналған аэростаттар қолданылады. 2. Әзербайжан: aerostat 3. Қырғыз: аэростат 4. Өзбек: aerostat 5. Түрік: balon 6. Ағылшын:barrage balloon 7. Испан: aerostático 8. Неміс: Аerostat 9. Француз: aérostat 10. Бекітілген нұсқасы: аэростатика – аэростатика (2018 жылғы 27 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: аэростаттық әуе кемелері – аэростатические воздушные суда 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (аэро – грек. aer – «ауа» + грек. dromos – «жүгіретін жер») «аэростат» сөзі қазақ тілінде «аэростат» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери база (база – лат. basis –«базис») – Қарулы Күштердің контингенттері, әскери техникасы мен оқ-дәрінің қажетті қорлары, жанармай, азық-түлік және басқа материалдық құралдар әскери жағдайға қарай тиімді ыңғайластырылып, арнайы жабдықталған аудан. Әскери базаавиациялық, әскери-теңіздік және ракеталық болып бөлінеді. 2. Әзербайжан: hərbi baza 3. Қырғыз: аскердик база 4. Өзбек: harbiy bazasi 5. Түрік: askeri üs 6. Ағылшын: a military base 7. Испан: base militar 8. Неміс: Мilitärbasis 9. Француз: base militaire 10. Бекітілген нұсқасы: база – база; военный – әскери, соғыс; военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981); военный конфликт – әскери қақтығыс (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 28 маусым) военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: әскериқұралымдардың арсеналдары, базаларымен қоймалары – арсеналы, базы и склады Вооруженных Сил; военные действия – комплекс действий стратегического масштаба (включая боевые действия) с применением всех видов Вооруженных Сил для выполнения поставленных боевых задач при отражении агрессии – соғыс қимылдары – агрессияға тойтарыс беру кезінде алға қойылған жауынгерлік міндеттерді орындау үшін Қарулы Күштердің барлық түрі қолданылатын стратегиялық ауқымдағы (ұрыс қимылдарын қоса алғанда) іс-қимылдар кешені (Қазақстан Республикасының қорғанысы және Қарулы Күштері туралы Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 7 қаңтардағы № 29 Заңы); боевые действия – ұрыс қимылдары 12. Орыс тіліне бірінші сыңары латын тілінен енген (basis – «базис») сөзден тұратын «база военная» сөз тіркесі қазақ тілінде «әскери база» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Батальон (француз. bataіllоn – әскери бөлімше) – құрлық, әуе-десант әскерлері мен теңіз–жаяу әскерлерінің негізгі тактикалық бөлімшесі. Ол мотоатқыштар, танк, парашютті-десант, аэромобиль, барлау, инженерлік-саперлік, байланыс, автомобиль, теңіз-жаяу әскерлері батальоны және т.б. болып жасақталады. 2. Әзербайжан: batalyon 3. Қырғыз: батальон 4. Өзбек: batalon 5. Түрік: тabur 6. Ағылшын: battalion 7. Испан: batallón 8. Неміс: Вataillon 9. Француз: bataillon 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: бітімгершілік батальоны – миротворческий батальон 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (bataіllоn – әскери бөлімше) «батальон» сөзі қазақ тілінде «батальон» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Байланыс батальоны(француз. bataіllоn – әскери бөлімше) – әскерлерге басшылық ету мақсатымен соғыс қимылдарының барлық түрлерінде байланысты жүзеге асыратын және оның үздіксіздігін қамтамасыз ететін арнаулы әскерлер түрі. Байланыс батальоны майдандық, әскери және армиялық бөлімдер мен бөлімшелерден тұрады.Байланыс батальоны радиомен, телефон, телеграфпен, радиорелелі, жүйелік-кабельдік және жылжымалы (ұшақ, тікұшақ, автомобиль, мотоцикл) құралдармен жабдықталады. Радиобайланыстың шалғайға берілуіне толқынды радио және радиорелелі байланыс түрлері қолданылады, сондай-ақ жер серіктері арқылы байланыс жасау мүмкіндігі де артты. Байланыс батальоны бөлімшелер мен бөлімдердің арасында берік және тұрақты байланысты қамтамасыз етеді. ҚР Қарулы Күштерінің бөлімшелері мен бөлімдері жақын және ұзақ қашықтықта үздіксіз байланысты қамтамасыз ететін, ғылым мен техниканың жаңа жетістіктеріне негізделген радио, радиорелелік, желілік құралдарды пайдаланады. 2. Әзербайжан: rabitə batalyonu 3. Қырғыз: байланыш батальоны 4. Өзбек: aloqa bataloni 5. Түрік: iletişim taburu 6. Ағылшын: communications battalion 7. Испан: batallón de enlace 8. Неміс: Bataillon kommunikation 9. Француз: bataillon de transmissions 10. Бекітілген нұсқасы: байланыс – связь 11. Заңнамадағы қолданысы: батальон – батальон, байланыс – связь, Орталық Азия батальоны – батальон Центральной Азии 12. Орыс тіліне бірінші сыңары француз тілінен енген (bataіllоn – әскери бөлімше) сөзден тұратын «батальон связи» сөз тіркесі қазақ тілінде «байланыс батальоны» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Атқыштар батальоны (француз. bataіllоn – әскери бөлімше) – құрлық әскерлерінің әскери бөлімдері және негізгі тактикалық бірлік. 2. Әзербайжан: batalyon, atıcılıq 3. Қырғыз: жебе батальоны 4. Өзбек: kichik тabur 5. Түрік: tabur tüfek 6. Ағылшын: rifle battalion 7. Испан: batallón de infantería 8. Неміс: Schützenbataillon 9. Француз: bataillon d`infanterie 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: батальон – батальон, атқыштар командасы – стрелковая команда, атқыштар дивизиясы – стрелковая дивизия 12. Орыс тіліне бірінші сыңары француз тілінен енген (bataіllоn – әскери бөлімше) сөзден тұратын «батальон стрелковый» сөз тіркесі қазақ тілінде «атқыштар батальоны» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Танк батальоны(француз. bataіllоn – әскери бөлімше) – Қарулы Күштердің әскери бөлімі 2. Әзербайжан: tank batalyonu 3. Қырғыз: танк батальоны 4. Өзбек: tank bataloni 5. Түрік: tank taburu 6. Ағылшын: tank battalion 7. Испан: batallón Panzer 8. Неміс: Panzerbataillon 9. Француз: bataillon de chars 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: батальон – батальон, танковый десант – танк десанты 12. Орыс тіліне бірінші сыңары француз тілінен енген (bataіllоn – әскери бөлімше) сөзден тұратын «батальон танковый» сөз тіркесі қазақ тілінде «танк батальоны» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Ұрыстық дабыл – бөлімдерді (кемені) жауынгерлік міндетті орындау әзірлігіне жедел келтіру. Жауынгерлiк дабыл бойынша сапқа тұрғызу командирлердің (бастықтардың) басшылығымен жүзеге асырылады. Жауынгерлiк дабыл (белгісі) дауыспен және техникалық құралдар арқылы беріледі. 2. Әзербайжан: döyüş həyəcanı 3. Қырғыз: ойготкуч саат 4. Өзбек: jangovar signal 5. Түрік: savaş alarmı 6. Ағылшын: alarm 7. Испан: alerta de combate 8. Неміс: Kampfalarm 9. Француз: branle-bas de combat 10. Бекітілген нұсқасы: тревога – дабыл (2008 жылғы 22 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: тревога – дабыл; боевой – әскери, ұрыстық, жауынгерлік 12. Орыс тіліндегі «боевой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік», «ұрыстық», «әскери», «ұрыс», «атыс», «сайыскерлік» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «жауынгерлік», «ұрыстық», «әскери», «ұрыс», «атыс», «соққы» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігіндегі нұсқаларын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «боевая тревога» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ұрыстық дабыл» сөз тіркесі қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Жауынгерлік тиімділік (эффект – лат.effectus «орындау, іс-әрекет; әсер») – жауынгерлік құралдың оның алдында тұрған жауынгерлік міндеттерді орындауға бейімделу дәрежесін сипаттайтын жалпылама түсінік. Жауынгерлік тиімділікті сандық өлшеу үшін операцияларды зерттеу теориясына сәйкес жауынгерлік тиімділік критерийін анықтайды, ол жауынгерлік тиімділік көрсеткіші деп аталады. Жауынгерлік тиімділік көрсеткіші жауынгерлік құрал алдында тұрған міндеттерге (қару-жарақ пен әскери техника бірлігі) сәйкес келуі тиіс. 2. Әзербайжан: döyüş səmərəliliyi 3. Қырғыз: күжүрмөн натыйжалуулугу 4. Өзбек: jangovar samaradorlik 5. Түрік: savaş etkinliği 6. Ағылшын: combat effectiveness 7. Испан: eficacia de combate 8. Неміс: kampf-Effizienz 9. Француз: efficacité au combat 10. Бекітілген нұсқасы: эффективность – тиімділік 11. Заңнамадағы қолданысы: жауынгерлік атыс қаруы – боевое стрелковое оружие, операциялық тиімділік – эффективность операции, тиімділік – эффективность; военная – жауынгерлік, әскери, соғыс 12. Орыс тіліндегі «боевой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік», «ұрыстық», «әскери», «ұрыс», «атыс», «сайыскерлік» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «жауынгерлік», «ұрыстық», «әскери», «ұрыс», «атыс», «соққы» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (эффект – лат.effectus «орындау, іс-әрекет; әсер») «эффективность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тиімділік» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігіндегі нұсқаларын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «боевая эффективность» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік тиімділік» сөз тіркесі қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Жауынгерлік Ту – әскери бөлімнің қастерлі рәміздерінің бірі. Мемлекет басшысының атынан беріледі. Бөлімде барлық уақытта сақталады. Бөлімнің алған ордендері осы туға тағылады. Бөлімнің жеке құрамы Жауынгерлік туды күзетуге, ерлікпен қорғауға, ұрыс кезінде сақтап, жау қолына түсірмеуге міндетті. 2. Әзербайжан: döyüş bayrağı 3. Қырғыз: күжүрмөн туу 4. Өзбек: urush bayrog`i 5. Түрік: savaş bayrağı 6. Ағылшын: battle flag 7. Испан: bandera de batalla 8. Неміс: Kampffahne 9. Француз: bannière de combat 10. Бекітілген нұсқасы: знамя – ту, жалау 11. Заңнамадағы қолданысы: Боевое Знамя воинской части – Әскери бөлiмнiң Жауынгерлiк туы, Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерi түрлерi туларының бейнесi мен сипаттамасы – изображение и описание флагов видов Вооруженных Сил Республики Казахстан 12. Орыс тіліндегі «боевой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік», «ұрыстық», «әскери», «ұрыс», «атыс», «сайыскерлік» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «жауынгерлік», «ұрыстық», «әскери», «ұрыс», «атыс», «соққы» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліндегі «знамя» сөзі қазақ тіліне «ту», «жалау» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі нұсқаларын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «боевое знамя» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлiк ту» сөз тіркесі қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Жауынгерлік қамтамасыз ету – қызметтік нұсқаулықтар, әскери және жауынгерлік жарғылардың талаптары тәртібімен бекітілген, әскерлердің жауынгерлік іс-қимылдар аймағында жауынгерлік міндеттерді табысты орындауы үшін жағдай жасайтын іс-шаралар жүйесі. Тылдық қамтамасыз етумен қатар әскерлердің толыққанды жұмыс істеуінің басты және ажырамас факторлары болып табылады. 2. Әзербайжан: döyüş təminatı 3. Қырғыз: күжүрмөн камсыздоо 4. Өзбек: jangovar xavfsizlik 5. Түрік: savaş desteği 6. Ағылшын: combat support 7. Испан: apoyo de combate 8. Неміс: Kampfmittelräumung 9. Француз: soutien au combat 10. Бекітілген нұсқасы: обеспечение безопасности – қауіпсіздікті қамтамасыз ету (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: боевое оружие – жауынгерлік қару, обеспечение – қамтамасыз ету 12. Орыс тіліндегі «боевой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік», «ұрыстық», «әскери», «ұрыс», «атыс», «сайыскерлік» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «жауынгерлік», «ұрыстық», «әскери», «ұрыс», «атыс», «соққы» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліндегі «обеспечение» сөзі қазақ тіліне «қамтамасыз ету» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі нұсқаларын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «боевое обеспечение» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік қамтамасыз ету»сөз тіркесі қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Жауынгерлік кеме (судно – лат. vascellum «кішкентай ыдыс») – әскери теңіз флотының құрамына кіретін, жауынгерлік не арнайы міндеттерді орындау мүмкіндігі бар кеме. 2. Әзербайжан: döyüş gəmisi 3. Қырғыз: аскердик кеме 4. Өзбек: jangovar kema 5. Түрік: savaş gemisi 6. Ағылшын: combat ship 7. Испан: buque de guerra 8. Неміс: Kampfschiff 9. Француз: navire de guerre 10. Бекітілген нұсқасы: воздушное судно – әуе кемесі (2018 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: әуе кемелері – воздушные суды, жауынгерлік техника – боевая техника, судно – кеме 12. Орыс тіліндегі «боевой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік», «ұрыстық», «әскери», «ұрыс», «атыс», «сайыскерлік» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «жауынгерлік», «ұрыстық», «әскери», «ұрыс», «атыс», «соққы» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (судно – лат. vascellum «кішкентай ыдыс») «судно» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кеме» сөзі бекітілсе, заңнамада «кеме» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі нұсқаларын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «боевое судно» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери кеме»сөз тіркесі қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Жауынгерлiк тәжiрибе – жауынгерлік іс-қимылдар барысында командалық кадрлар, штабтар мен әскерлер (флот күштері) алған тұрақты практикалық білім мен дағдылар. Жауынгерлік жағдайда жинақталады және бекітіледі. Ұрыс пен операцияны табысты жүргізуге, дұрыс шешім таба білуге және күрделі жауынгерлік міндеттерді орындауға ықпал ететін маңызды қасиеттердің бірі болып табылады. 2. Әзербайжан: döyüş təcrübəsi 3. Қырғыз: согуштук тажрыйба 4. Өзбек: urush tajribasi 5. Түрік: savaş deneyimi 6. Ағылшын: combat experience 7. Испан: experiencia combativa 8. Неміс: Кampferfahrung 9. Француз: expérience de combat 10. Бекітілген нұсқасы: опыт – тәжірибе 11. Заңнамадағы қолданысы: боевая деятельность – жауынгерлік қызмет, передовой опыт –озық тәжірибе 12. Орыс тіліндегі «боевой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік», «ұрыстық», «әскери», «ұрыс», «атыс», «сайыскерлік» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «жауынгерлік», «ұрыстық», «әскери», «ұрыс», «атыс», «соққы» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліндегі «опыт» сөзі қазақ тіліне «тәжірибе» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі нұсқаларын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «боевой опыт» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлiк тәжiрибе» сөз тіркесі қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Жауынгерлік бұйрық – командирдің бағынышты әскер құрамына ұрыс жағдайында өз шешімін жүзеге асыру үшін беретін бұйрығы. Онда қарсылас тобының күші мен қимыл-әрекеті, әскери бөлімдердің (бөлімшелердің) ұрыс кезіндегі қару-жарақты қолдану тәртібі, көрші әскери бөлімшелердің міндеттері және олармен жанаспа шеп, бағынышты бөлімшелердің жауынгерлік міндеттері, дайын болу мерзімі, әскерді басқару пункттерінің орналасқан жері және т.б. қажетті мәліметтер баяндалады. 2. Әзербайжан: döyüş əmri 3. Қырғыз: аскердик буйрук 4. Өзбек: urush tartibi 5. Түрік: savaş emri 6. Ағылшын: operation order 7. Испан: orden de combate 8. Неміс: Kampfbefehl 9. Француз: ordre de bataille 10. Бекітілген нұсқасы: приказ – бұйрық 11. Заңнамадағы қолданысы: боевой – жауынгерлік, приказ – бұйрық 12. Орыс тіліндегі «боевой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік», «ұрыстық», «әскери», «ұрыс», «атыс», «сайыскерлік» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «жауынгерлік», «ұрыстық», «әскери», «ұрыс», «атыс», «соққы» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліндегі «приказ» сөзі қазақ тіліне «бұйрық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі нұсқаларын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «боевой приказ» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік бұйрық»сөз тіркесі қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Жауынгерлiк құрам –штат бойынша тізімдегі адам, қару саны. Әр әскери бөлімше бойынша жауынгерлiк құрамның өз саны болады. Жауынгерлiк құрамның тұрақтылығы мемлекеттің әскери-саяси жағдайы мен күш-қуатына байланысты. Бейбіт уақытта және соғыс кезінде белгіленген уақытқа үкімет қаулысы, жоғары басшылық жарлықтары мен директивалары бойынша бекітіледі; бөлімшелерде, бөлімдер мен құрамаларда штаттық кесте бойынша айқындалады. Оперативтік (ұрыстық) құжаттар, жұмылдыру жоспарлары Ж.с.қ-ның мәліметтеріне сүйене отырып, қарулы күштердің құрылуына байланысты даярланады. 2. Әзербайжан: döyüş tərkibi 3. Қырғыз: аскердик курамы 4. Өзбек: jangovar tarkib 5. Түрік: savaş kompozisyon 6. Ағылшын: fighting structure 7. Испан: operativa 8. Неміс: Кampfstärke 9. Француз: composition de combat 10. Бекітілген нұсқасы: состав – құрам 11. Заңнамадағы қолданысы: жеке құрам – личный состав, жауынгерлік тапсырма – боевая задача, служебно-боевая деятельность личного состава – жеке құрамының қызметтiк-жауынгерлiк қызметi 12. Орыс тіліндегі «боевой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік», «ұрыстық», «әскери», «ұрыс», «атыс», «сайыскерлік» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «жауынгерлік», «ұрыстық», «әскери», «ұрыс», «атыс», «соққы» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліндегі «состав» сөзі қазақ тіліне «құрам» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі нұсқаларын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «боевой состав» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлiк құрам» сөз тіркесі қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Жауынгерлік жарғы – әскерлерді ұрыс жүргізуге, жауынгерлік іс-қимылға дайындау, оларды басқару жөніндегі теориялық және практикалық қағидалар мен ұсыныстар баяндалған ресми құжат. 2. Әзербайжан: döyüş nizamnaməsi 3. Қырғыз: аскердик устав 4. Өзбек: jangovar nizom 5. Түрік: savaş tüzüğü 6. Ағылшын: field manual 7. Испан: carta de batalla 8. Неміс: Kampf-Statuten 9. Француз: charte de combat 10. Бекітілген нұсқасы: устав – жарғы (1998) 11. Заңнамадағы қолданысы: боевой устав – жауынгерлік жарғы, боевая подготовка –жауынгерлік дайындық 12. Орыс тіліндегі «боевой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік», «ұрыстық», «әскери», «ұрыс», «атыс», «сайыскерлік» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «жауынгерлік», «ұрыстық», «әскери», «ұрыс», «атыс», «соққы» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліндегі «устав» сөзі қазақ тіліне «жарғы» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі нұсқаларын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «боевой устав» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік жарғы» сөз тіркесі қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Жауынгерлiк құжаттар (документ – лат. documentum, docēre «дәлелдеу») – әскердің күнделікті басқару жұмыстарын жүргізуге арналған іс қағаздары. Оған нұсқаулар, бұйрықтар, жарлықтар, қарым қатынас қағазы, баяндамалар, хабарламалар, есептер, актілер, анықтамалар және т.б. жатады. 2. Әзербайжан: döyüş sənədləri 3. Қырғыз: күжүрмөн документтер 4. Өзбек: jangovar hujjatlar 5. Түрік: savaş belgeleri 6. Ағылшын: battle documents 7. Испан: documentos de combate 8. Неміс: militärische Dokumente 9. Француз: documents de combat 10. Бекітілген нұсқасы: документ – құжат 11. Заңнамадағы қолданысы: нормативтік құжаттар – нормативные документы, боевые – жауынгерлік, әскери хаттама – военный протокол 12. Орыс тіліндегі «боевой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік», «ұрыстық», «әскери», «ұрыс», «атыс», «сайыскерлік» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «жауынгерлік», «ұрыстық», «әскери», «ұрыс», «атыс», «соққы» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген «документ» (documentum, docēre «дәлелдеу») сөзі қазақ тіліне «құжат» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «боевые документы» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлiк құжаттар» сөз тіркесі қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Аңдыспа ұрыс – жауынгерлік іс-қимылдарды ұзақ дайындау ұрысы. 2. Әзербайжан: gözləmə döyüş 3. Қырғыз: күтүү согушу 4. Өзбек: kutish bilan kurash 5. Түрік: savaş bekliyor 6. Ағылшын: the battle is waiting 7. Испан: lucha expectante 8. Неміс: Кampf abwartend 9. Француз:le combat de l`attente 10. Бекітілген нұсқасы: ближний бой – жақын ұрыс (2019 жылғы 28 маусым); бой встречный – қарсы сайыс (2019 жылғы 28 маусым); бой оборонительный – қорғаныс сайысы (2019 жылғы 28 маусым); закончить бой – ұрысты аяқтау (2019 жылғы 6 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: бой – ұрыс, әскердің ұрыс шептері – боевые позиции войск 12. Орыс тіліндегі «бой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ұрыс», «сайыс» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «ұрыс», «сайыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліндегі «выжидать» сөзі қазақ тіліне «аңду», «күту», «тосу» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі нұсқаларын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «бой выжидательный» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «аңдыспа ұрыс»сөз тіркесі қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Теңiздегi ұрыс – флот немесе оның бір бөлігі қойған жедел мақсатқа жетудің шешуші құралы. Теңіздегі ұрыс – жекелеген бөліктердің өзара әрекеттесуін және олардың әскери активтерін пайдалануды қамтамасыз ететін белгілі бір су айдынындағы флоттық құралымдардың ұйымдасқан қарулы қақтығысы. 2. Әзербайжан: dəniz mübarizə 3. Қырғыз: деңиз согушу 4. Өзбек: dengiz urushi 5. Түрік: deniz savaşı 6. Ағылшын: battle of the sea 7. Испан: batalla naval 8. Неміс: schlacht Meer 9. Француз: bataille navale 10. Бекітілген нұсқасы: ближний бой – жақын ұрыс (2019 жылғы 28 маусым); бой встречный – қарсы сайыс (2019 жылғы 28 маусым); бой оборонительный – қорғаныс сайысы (2019 жылғы 28 маусым); закончить бой – ұрысты аяқтау (2019 жылғы 6 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: бой – ұрыс, морская администрация порта – порттың теңіз әкімшілігі, әскердің ұрыс шептері – боевые позиции войск 12. Орыс тіліндегі «бой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ұрыс», «сайыс» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «ұрыс», «сайыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліндегі «море» сөзі қазақ тіліне «теңіз» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі нұсқаларын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «бой морской» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «теңiздегi ұрыс»сөз тіркесі қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Шабуылдау ұрысы – әскерлердің (флоттық күштердің) тактикалық әрекеттерінің негізгі формаларының бірі. Ол қарсылас күштердің қарсы тактикалық тобын жеңу және оның аумағындағы маңызды аймақты (шекара, нысан) басып алу үшін қолданылады. Шабуылшы әскерлердің тактикалық іс-қимылдарының негізгі түрлерінің бірі (Флот күштері). Жау әскерінің қарсы тактикалық тобын ашу және оның аумағындағы маңызды ауданды игеру мақсатында қолданылады. Жаудың отты зақымдануынан, батыл шабуылдан, әскерлердің орналасу тереңдігіне жылдам жылжуынан, жұмыс күштері мен әскери техниканы жоюдан және белгіленген шептерге шығудан тұрады 2. Әзербайжан: mübarizə hücum 3. Қырғыз: сокку уруучу 4. Өзбек: hujumkor kurash 5. Түрік: savaş saldırgan 6. Ағылшын: offensive combat 7. Испан: batalla ofensiva 8. Неміс: Kampf offensiv 9. Француз: combat offensif 10. Бекітілген нұсқасы: ближний бой – жақын ұрыс (2019 жылғы 28 маусым); бой встречный – қарсы сайыс (2019 жылғы 28 маусым); бой оборонительный – қорғаныс сайысы (2019 жылғы 28 маусым); закончить бой – ұрысты аяқтау (2019 жылғы 6 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: бой – ұрыс, десанттық-шабуылдаушы маневрлік тобы – десантно-штурмовая маневренная группа специального назначения, әскердің ұрыс шептері – боевые позиции войск 12. Орыс тіліндегі «наступление» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шабуыл» сөзі бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «шабуыл» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «атака» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «атака», «шабуыл» сөзі бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «шабуыл», сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «нападение» сөзі заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «шабуыл» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «бой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ұрыс», «сайыс» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «ұрыс», «сайыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігіндегі нұсқаларын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «бой наступательный» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шабуылдау ұрысы»сөз тіркесі қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Қорғаныстық ұрыс – қарсыласқа айтарлықтай шығын келтіре отырып, оның шабуылын тойтару, маңызды аудандарды (шепті, объектілерді) бермей ұстап тұру, сол арқылы әскердің қарсы шабуылға шығуына жағдай жасау мақсатында жүргізілетін әскердің тактикалық қимылының бір түрі. 2. Әзербайжан: döyüş müdafiə 3. Қырғыз: коргонуу күрөш 4. Өзбек: mudofaa urushi 5. Түрік: savaş savunma 6. Ағылшын: defensive battle 7. Испан: batalla defensiva 8. Неміс: Кampf defensiv 9. Француз: combat défensif 10. Бекітілген нұсқасы: ближний бой – жақын ұрыс (2019 жылғы 28 маусым); бой встречный – қарсы сайыс (2019 жылғы 28 маусым); бой оборонительный – қорғаныс сайысы (2019 жылғы 28 маусым); закончить бой – ұрысты аяқтау (2019 жылғы 6 желтоқсан) мнимая оборона – жалған қорғаныс (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: мемлекеттік қорғаныстық тапсырыс – государственный оборонный заказ, әскердің ұрыс шептері – боевые позиции войск 12. Орыс тіліндегі «бой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ұрыс», «сайыс» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «ұрыс», «сайыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліндегі «оборона» сөзі қазақ тіліне «қорғаныс» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі нұсқаларын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «бой оборонительный» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қорғаныстық ұрыс»сөз тіркесі қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Атысты ұрыс – екі тарап бір-біріне оқ ату арқылы (артиллериялық, миномет, пулемет) жеңіп алуға ұмтылатын ұрыс. 2. Әзербайжан: yanğın mübarizə 3. Қырғыз: от менен күрөшү 4. Өзбек: olov bilan kurash 5. Түрік: savaş ateş 6. Ағылшын: fire fight 7. Испан: batalla de fuego 8. Неміс: Kampf des feuers 9. Француз: bataille de feu 10. Бекітілген нұсқасы: ближний бой – жақын ұрыс (2019 жылғы 28 маусым); бой встречный – қарсы сайыс (2019 жылғы 28 маусым); бой оборонительный – қорғаныс сайысы (2019 жылғы 28 маусым); закончить бой – ұрысты аяқтау (2019 жылғы 6 желтоқсан) огневая подготовка – атыс даярлығы (2010 жылғы 23 желтоқсан); анфиладный огонь – қапталдан атқылау (әскери) (2006 жылғы 27 қазан) волна – толқын (2015 жылғы 15 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: огневой рубеж – оқ шебі, әскердің ұрыс шептері – боевые позиции войск, бой-ұрыс, огневой городок средств противовоздушной обороны – әуе шабуылына қарсы қорғаныстың оқ ату қалашығы огневая подготовка – оқ ату даярлығы; огневой рубеж – оқ ату шебі («Атыс тирлері (атыс орындары) мен стендтерін ашу және олардың жұмыс істеу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 17 сәуірдегі № 365 бұйрығы) 12. Орыс тіліндегі «бой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ұрыс», «сайыс» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «ұрыс», «сайыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліндегі «огонь» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «атыс», «атқылау» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «атыс», «ату» сөздерімен, «огневой» сөзі «оқ ату» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі нұсқаларын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «бой огневой» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «атысты ұрыс»сөз тіркесі қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Бомба(көне грек. βόμβος «гуіл, шу, ызылдау») – артиллериялық снарядтың ескіше аты. Іші бос, қуыс, шойын түрықты, дөрімен толтырылған снарядтарды осылай атаған. 2. Әзербайжан: agladan 3. Қырғыз: бомба 4. Өзбек: bomba 5. Түрік: bomba 6. Ағылшын: bomb 7. Испан: bomba 8. Неміс: Bomb 9. Француз:bomba 10. Бекітілген нұсқасы: бомбоубежище – бомбадан қорғанысжай (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: бомба – бомба, бомбалық терроризм – бомбовый терроризм, бомбардировщики – бомбалаушы, бомбаж – бомбаж, истребительно-бомбардировочной – жойғыш-бомбалаушы 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (βόμβος «гуіл, шу, ызылдау») «бомба» сөзі қазақ тілінде «бомба» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Авиациялық бомба (авиа – лат. avis – «құс»; бомба – көне грек. βόμβος «гуіл, шу, ызылдау») – ұшу аппараттарынан түсірілетін авиациялық оқ-дәрінің түрі. Ол корпустан, жабдықтардан (жарғыш заттар, ертегіш, жарықтаршырғыш, түтінді құрамнан және т.б.) құралады. Ұрыста қолдану алдында бір немесе бірнеше жарғышпен жабдықталады. Кіші биіктіктен тастау үшін авиациялық бомба парашютпен жабдықталуы мүмкін. Бомба қолданылуына қарай негізгі және көмекші болып бөлінеді. Негізгі (мақсаттағы) авиациялық бомбалар жер үсті және теңіз нысаналарына соққы беру үшін қолданылады. Оған фугасты, жарықшақты, жарықшақты-фугасты, танкіге қарсы, сауытбұзғыш, бетонбұзғыш, сүңгуір қайыққа қарсы, ертегіш, фугасты-өртегіш, химиялық және т.б. бомбалар жатады. Авиациялық көмекші бомба арнайы міндеттерді шешу үшін (жергілікті жерді жарықтандыру, түтінді қалқандар қою, үгіт әдебиеттерін тастау, сигнализация, оқыту-үйрету мақсатында және т.б.) қолданылады. Оған жарық беретін, фотографиялық, түтінді, имитациялық, үгіт, бағдарлы-сигналды, практикалық авиациялық бомбалар жатады. Авиациялық бомбалардың калибрі 0,5 кг-нан 20000 кг-ға дейін. 2. Әзербайжан: bomba aviasiya 3. Қырғыз: авиациялык бомба 4. Өзбек: havo bomba 5. Түрік: bomba havacılık 6. Ағылшын: aviation bomb 7. Испан: bomba de aviación 8. Неміс: Fliegerbombe 9. Француз: bombe aérienne 10. Бекітілген нұсқасы: бомбоубежище – бомбадан қорғанысжай (2016 жылғы 9 желтоқсан); авиационные – авиациялық (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: бомба – бомба, авиационный персонал – авиациялық персонал, авиационная безопасность – авиациялық қауіпсіздік, авиационная часть – авиациялық бөлім, тяжелый бомбардировщик – ауыр бомбалаушы, авиационная электроника – авиациялық электроника 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне грек және латын тілдерінен енген сөздерден құралған (бомба – көне грек.βόμβος «гуіл, шу, ызылдау»; авиа – лат. avis – «құс») «бомба авиационная» сөз тіркесі қазақ тіліне «авиациялық бомба» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Броньбұзар бомба (броня – көне неміс. brunja – «сауыт»; бомба – көне грек. βόμβος «гуіл, шу, ызылдау») – сауытталған нысаналарды немесе мықты бетондалған, сондай-ақ темір-бетонды қоғанышы бар объектілерді құртуға арналған бомба түрі. Калибрі 100-1000 кг. Тосқауылмен кездесу кезінде оны мықты корпусымен теседі және объектінің ішінде жарылады. 2. Әзербайжан: zirehli bomba 3. Қырғыз: броньду бомба 4. Өзбек: bomba zirh-teshik 5. Түрік: zırh delici bomba 6. Ағылшын: armor-piercing bomb 7. Испан: bomba perforadora de armadura 8. Неміс: panzerbrechende Bombe 9. Француз: bombe perforante 10. Бекітілген нұсқасы: бомбоубежище – бомбадан қорғанысжай (2016 жылғы 9 желтоқсан); бронь – бронь; сауыт (1971-1981); броня – берен (2004 жылғы 16 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: бомба – бомба, бомбалық терроризм – бомбовый терроризм, бомбардировщики – бомбалаушы; автобронетанковая служба – автоброньды танк қызметі 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне көне грек және көне неміс тілдерінен енген сөздерден құралған (бомба – көне грек.βόμβος «гуіл, шу, ызылдау»; броня – көне неміс. brunja – «сауыт») «бомба бронебойная» сөз тіркесі қазақ тіліне «бронь бұзар бомба» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Сутек бомбасы (бомба – көне грек. βόμβος «гуіл, шу, ызылдау») – авиациялық ядролық бомбаның алғашқы атауы. Оның әрекеті жарылғыш тізбекті ядролық бөлінуі реакциясына негізделген. Термоядролық синтез реакциясына негізделген сутек бомбаның пайда болуымен жалпы «ядролық бомба» деген термин орнықты. 2. Әзербайжан: hidrogen bomba 3. Қырғыз: суутек бомбасы 4. Өзбек: vodorod bomba 5. Түрік: hidrojen bombası 6. Ағылшын: the hydrogen bomb 7. Испан: bomba de hidrógeno 8. Неміс: Wasserstoff-Bombe 9. Француз: bombe à hydrogène 10. Бекітілген нұсқасы: бомбоубежище – бомбадан қорғанысжай (2016 жылғы 9 желтоқсан); водородный показатель – сутектік көрсеткіш (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: көмір сутектері – углеводороды, бомба – бомба, бомбалық терроризм – бомбовый терроризм, бомбардировщики – бомбалаушы 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне бірінші сыңары көне грек тілінен енген (бомба – көне грек.βόμβος «гуіл, шу, ызылдау») сөзден тұратын «бомба водородная» сөз тіркесі қазақ тіліне «сутек бомбасы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Баяу жарылатын бомба(бомба – көне грек. βόμβος «гуіл, шу, ызылдау») – сағат, басқа механизмдердің ықпалымен жарылатын бомбатүрі. Адам, әскери және көліктік техника оған әсер еткеннен кейін белгілі уақыт өткен соң ғана іске қосылып жарылады немесе ұрыстық дайындық жағдайына көшеді. Мұндай инженерлік бомбалардасағаттық, химиялық және басқа да баяулату тетіктері қолданылады. 2. Әзербайжан: yavaş hərəkət bomba 3. Қырғыз: баяу жарылгыч бомба 4. Өзбек: vaqt bombasi 5. Түрік: saatli bomba 6. Ағылшын: time bomb 7. Испан: bomba de tiempo 8. Неміс: Zeitbombe 9. Француз: bombe à retardement 10. Бекітілген нұсқасы: бомбоубежище – бомбадан қорғанысжай (2016 жылғы 9 желтоқсан); действие – іс-әрекет, әрекет; қимыл 11. Заңнамадағы қолданысы: жарылатын айлабұйымдар – разрывные приспособления, бомба – бомба, бомбалық терроризм – бомбовый терроризм, бомбардировщики – бомбалаушы 12. Орыс тіліне бірінші сыңары көне грек тілінен енген (бомба – көне грек.βόμβος «гуіл, шу, ызылдау») сөзден тұратын «бомба замедленного действия» сөз тіркесі қазақ тілінде «баяу жарылатын бомба» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Бомбалау(бомба – көне грек.βόμβος «гуіл, шу, ызылдау») – жер үсті немесе теңіз объектілерін (нысаналарын) бомбалармен жою. XVII ғасырдан бастап объектілерді жер үсті және кемелік артиллериямен атқылау бомбалау деп саналды, өйткені бомба деп аталатын оқ-дәрілермен атыс жүргізді. Әскери авиацияның пайда болуымен бірге бомбалау термині тек авиациялық бомбалармен соққы беруде қолданыла бастады. 2. Әзербайжан: bombalama 3. Қырғыз: бомбалоо 4. Өзбек: bombardimon qilish 5. Түрік: bombardıman 6. Ағылшын: bombing 7. Испан: bombardeo 8. Неміс: Bombardierung 9. Француз: bombardement 10. Бекітілген нұсқасы: бомбоубежище – бомбадан қорғанысжай (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: бомбалық терроризм – бомбовый терроризм, бомбардировщики – бомбалаушы, истребительно-бомбардировочной – жойғыш-бомбалаушы 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (βόμβος «гуіл, шу, ызылдау») «бомбардировка» сөзі қазақ тіліне «бомбалау» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Бомбалаушы(бомба – көне грек.βόμβος «гуіл, шу, ызылдау») – жер үсті және теңіздегі қарсылас объектілеріне бомбалар мен ракеталар тастауға арналған ұшақ. Қазіргі кездегі бомбалаушы кедергі жасайтын түрлі құралдармен жабдықталады. Радиотехникалық және басқа да арнайы жабдықтар кешені кез келген метеорологиялық жағдайда, күндіз-түні тұрақты және жылжымалы объектілерге соққы беруге мүмкіндік тудырады. Бомбалаушы орындау міндеттерінің сипатына қарай майдандық және қашықтықтан бомбалаушы болып бөлінеді. 2. Әзербайжан: bombardmançı 3. Қырғыз: бомбалагыч 4. Өзбек: bombardimonchi 5. Түрік: bombardıman uçağı 6. Ағылшын: bomber 7. Испан: bombardero 8. Неміс: Bomber 9. Француз: bombardier 10. Бекітілген нұсқасы: бомбоубежище – бомбадан қорғанысжай (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: бомбалық терроризм – бомбовый терроризм, бомбардировщики – бомбалаушы, истребительно-бомбардировочной – жойғыш-бомбалаушы 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне көне грек тілінен енген (βόμβος «гуіл, шу, ызылдау») «бомбардировщик» сөзі қазақ тіліне «бомбалаушы» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Жойғыш-бомбалаушы (бомба – көне грек.βόμβος «гуіл, шу, ызылдау») – майдандық авиация ұшағы. Әскерлер мен тылдағы объектілерді қарсылас соққысынан және әуе барлауынан қорғайды. Әуеде қарсылас ұшақтары немесе зымырандары кезіксе, оларды жояды. Оның қарсылас десанттарын жоюға, әуе барлауын жүргізуге, тіпті жердегі нысаналарды қиратуға да мүмкіндігі бар. Бомбалаушы-жойғыш ұшақтарды әртүрлі ракеталармен жабдықтау олардың ұрыс аумағында нәтижелі қимылдауына, әсіресе, әуе қорғанысы әлсіз болғанда, құрлықтағы әскерлерді қолдау міндеттерін ойдағыдай орындауына жағдай туғызады. Авиацияның, зымыран техникасының дамуы бомбалаушы-жойғыш ұшақтардың ұрыс даласындағы маңызын арттырады 2. Әзербайжан: qırıcı bombardmançı 3. Қырғыз: бомбалагыч-истребитель 4. Өзбек: bombardimonchi-qiruvchi 5. Түрік: bombardıman uçağı 6. Ағылшын: fighter-bomber 7. Испан: cazabombardero 8. Неміс: Kampfflugzeug-Bomber 9. Француз: bombardier-chasseur 10. Бекітілген нұсқасы: бомбоубежище – бомбадан қорғанысжай (2016 жылғы 9 желтоқсан); истребительная авиация – жойғыш авиация (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: истребительно-бомбардировочной – жойғыш-бомбалаушы, бомбалаушы ауыр ұшақтар, бомбалық терроризм – бомбовый терроризм, бомбардировщики – бомбалаушы 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне бірінші сыңары көне грек тілінен енген (βόμβος «гуіл, шу, ызылдау») «бомбардировщик-истребитель» күрделі сөзі қазақ тіліне «жойғыш-бомбалаушы» күрделі сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Бомбалық жүктеме(бомба – көне грек.βόμβος «гуіл, шу, ызылдау») – ұшу аппаратына ілінген жойғыш-бомбалаушы құралдарының салмағы. Бомбалық жүктеменің ең жоғары салмағы ұшу аппаратының ең жоғары ұшу салмағының 25%-ына жетеді. Оған авиациялық бомбалар, жандырғыш бактар, бір реттік бомбалық кассеттер, контейнерлер салмағы қамтылады 2. Әзербайжан: bomba yükü 3. Қырғыз: бомба жүк 4. Өзбек:bomba yuki 5. Түрік: bomba yükü 6. Ағылшын: bomb load 7. Испан: carga de bombas 8. Неміс: Bombenlast 9. Француз: charge de bombe 10. Бекітілген нұсқасы: бомбоубежище – бомбадан қорғанысжай (2016 жылғы 9 желтоқсан); нагрузка эквивалентная – балама жүктеме (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: истребительно-бомбардировочной – жойғыш-бомбалаушы, бомбалаушы ауыр ұшақтар, бомбалық терроризм – бомбовый терроризм, бомбардировщики – бомбалаушы 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне бірінші сыңары көне грек тілінен енген (бомба – көне грек.βόμβος «гуіл, шу, ызылдау») сөзден тұратын «бомбовая нагрузка» сөз тіркесі қазақ тіліне «бомбалық жүктеме» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Бомбалау жиiлiгi(бомба – көне грек.βόμβος «гуіл, шу, ызылдау») – нысанаға тигізу үшін немесе оларды осы нысандардың ауданына (шаршы шақырым) тигізу үшін қажет ауа бомбаларының (тонна) салмағының ара қатынасымен сипатталатын әуе бомбаларының жойылу тығыздығы. 2. Әзербайжан: bomba sıxlığı 3. Қырғыз: бомба жыштыгы 4. Өзбек: bomba zichligi 5. Түрік: bomba yoğunluğu 6. Ағылшын: bomb density 7. Испан: densidad de bombas 8. Неміс: Bombe Dichte 9. Француз: densité de la bombe 10. Бекітілген нұсқасы: бомбоубежище – бомбадан қорғанысжай (2016 жылғы 9 желтоқсан); высота по плотности – тығыздық бойынша биіктік (2018 жылғы 14 желтоқсан); плотность – тығыздық (1995) 11. Заңнамадағы қолданысы: бомба– бомба, бомбардировщики – бомбалаушы, плотность – тығыздық 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне бірінші сыңары көне грек тілінен енген (бомба – көне грек.βόμβος «гуіл, шу, ызылдау») сөзден тұратын «бомбовая плотность» сөз тіркесі қазақ тіліне «бомбалау жиілігі» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Бомба тастау(бомба – көне грек.βόμβος «гуіл, шу, ызылдау») – 1) Ұшу аппараты экипажының авиациялық бомбаларды нысанаға көздеу және тастау жөніндегі іс-әрекетінің кешені. Бомба тастау кезіндегі ұшақтың жағдайына қарай: көлденең ұшудан бомба тастау, шүйіле ұшудан және тік шаншыла бомба тастау болып сараланады. Бомба тастау жекелей, топтамалық, дүркіндік немесе топтамалы дүркіндік болуы мүмкін. Қатыстырылған күштердің санына қарай жеке (бір ұшу аппаратымен орындалады) немесе топтық (ұшу аппараты тобымен жүзеге асырылады) болады. Бомба тастау жою объектісінің сипатына қарай көлемді, я болмаса нүктелі нысаналар бойынша жүзеге асырылады. Б.т. шалғай биіктіктен (4000 м және одан да астам), орташа (1000 – 4000 м дейін), аласа (1000 м дейін) және тым аласа (200 м. дейін) биіктіктен орындалады. Қазіргі көздеу-навигациялық жүйелер жер үсті (теңіз) нысаналарын кез келген метеорологиялық жағдайда күндіз де, түнде де көздеп бомба тастауды жүзеге асыруға жағдай жасайды. 2) Ұшу аппаратынан бомба тастауды қолдану әдістерін, техникалық құралдарын, теориясы мен әдістемесін оқытып-үйрететін қолданбалы ғылыми пән. Негізгі бөлімдері: атомдық бомба баллистикасы, көздеу теориясы, бомбалап жою құралдары, бомбалау қару-жарағы, бомбалау көздеуіштері мен жүйелері, бомба тастауды орындау, бомбалау дайындығының әдістемесі,бомба тастау теориясының тиімділігі. Көлденең ұшудан бомба тастау кез келген биіктікте жүргізіледі (шектеулі аз биіктіктен іс жүзіндегі шарықтау шегіндегі биіктікке дейін). Тік шаншыла көтеріліп бомба тастау – ұшу аппаратының шаншыла көтерілген траекториясында бомба тастау әдісі. Ұшу аппаратының шүйілу траекториясында бомба тастау көздеу мен тастау жүргізілетін әдіс, мұнда тастаудың дәлдігі қамтамасыз етіледі. 2. Әзербайжан: bombing 3. Қырғыз: бомба таштау 4. Өзбек: bombometing 5. Түрік: bombalama 6. Ағылшын: bombing 7. Испан:bombardeo 8. Неміс: Bombenabwurf 9. Француз: bombardement 10. Бекітілген нұсқасы: бомбоубежище – бомбадан қорғанысжай (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: авиационные бомбы – авиациялық бомбалар, бомбометание – бомба тастау, бомба – бомба 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне бірінші сыңары көне грек тілінен енген (бомба – көне грек.βόμβος «гуіл, шу, ызылдау») сөзден тұратын «бомбометание» күрделі сөзі қазақ тілінде «бомба тастау» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Бронь бұзар оқ (броня – көне неміс. brunja – «сауыт») – оқтың броньды нысанаға тигізуге арналған арнайы түрі. Қарудың тактикалық мүмкіндіктерін кеңейту үшін жасалған арнайы оқ-дәрілер. 2. Әзербайжан: zirehli güllə 3. Қырғыз: коло ок 4. Өзбек: zirh-teshik o`q 5. Түрік: zırh delici mermi 6. Ағылшын: armor-piercing bullet 7. Испан: bala perforante 8. Неміс: panzerbrechende Kugel 9. Француз: balle perforante 10. Бекітілген нұсқасы: бронь – бронь; сауыт (1971-1981); броня – берен (2004 жылғы 16 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: бронебойная пуля – сауыт бұзар потрон, коллекция пуль – оқ-дәрі қоймасы, пули и гильзы – оқтар мен гильзалар; автобронетанковая служба – автоброньды танк қызметі 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне бірінші сыңары көне неміс тілінің (brunja – «сауыт») сөзінің қатысуымен жасалған «бронебойная пуля» сөз тіркесі қазақ тілінде «бронь бұзар оқ» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Бронь бұзар жарқырағыш снаряд (броня – көне неміс. brunja – «сауыт»; трасса – нем. Trasse – «жолдың бағыты») – атыс қаруларына арналған арнайы оқ-дәрілер,зақымдаушы элементтері (оқ) ұшуда жарқырай бастайды 2. Әзербайжан: zirehli-izləyici mərmi 3. Қырғыз: бронебой-трассалоочу снаряд 4. Өзбек: qurol-yarog`ni kuzatish vositasi 5. Түрік: zırh delici izleme mermisi 6. Ағылшын: armor-piercing tracer projectile 7. Испан: proyectil trazador perforante de armadura 8. Неміс: Panzerfeuer-tracing-Projektil 9. Француз: projectile perforant 10. Бекітілген нұсқасы: гимнастические снаряды –гимнастика снарядтары (2019 жылғы 28 маусым); бронь – бронь; сауыт (1971-1981); броня – берен (2004 жылғы 16 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: снаряд – снаряд, бронебойная пуля – сауыт бұзар потрон; трассирующая пуля – жарқырағыш оқ 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне бірінші сыңары көне неміс тілінің (броня – көне неміс. brunja – «сауыт»; трасса – нем. Trasse – «жолдың бағыты») сөздерінен тұратын «бронебойно-трассирующий снаряд» сөз тіркесі қазақ тіліне «бронь бұзар жарқырағыш снаряд» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Бронь бұзар снаряд (броня – көне неміс. brunja – «сауыт») – брондалған нысаналарды жоюға арналған арнайы артиллериялық снаряд. Снарядтың броньды бұзуы ең алдымен, корпустың беріктігі, броньмен кездесу бұрышы мақсатында кездесу кезінде оның кинетикалық энергиясына байланысты. Броньды зақымдау снарядтың соққылы, жарықшақты, фугасты немесе от алдырғыш әсері түрінде көрінеді. 2. Әзербайжан: zirehli mərmi 3. Қырғыз: артиллериялык снаряд 4. Өзбек: zirhli teshik qobig`i 5. Түрік: zırh delici mermi 6. Ағылшын: armor-piercing projectile 7. Испан: proyectil perforante 8. Неміс: Panzergranate 9. Француз: projectile perforant 10. Бекітілген нұсқасы: гимнастические снаряды –гимнастика снарядтары (2019 жылғы 28 маусым); бронь – бронь; сауыт (1971-1981); броня – берен (2004 жылғы 16 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: снаряд – снаряд, бронебойная пуля – сауыт бұзар потрон 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне бірінші сыңары көне неміс тілінің (brunja – «сауыт») сөзінің қатысуымен жасалған «бронебойный снаряд» сөз тіркесі қазақ тіліне «бронь бұзар снаряд» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Броньды қорғаныс(броня – көне неміс. brunja – «сауыт») – зақымдау құралдарының әсерін толық немесе ішінара бейтараптандыруға арналған броньды тосқауылдардың жиынтығы. 2. Әзербайжан: zirehli müdafiə 3. Қырғыз: катуу коргоо 4. Өзбек: zirhli himoya 5. Түрік: zırh koruması 6. Ағылшын: armor protection 7. Испан: blindaje 8. Неміс: Panzerung 9. Француз: armure 10. Бекітілген нұсқасы: бронь – бронь; сауыт (1971-1981); броня – берен (2004 жылғы 16 қараша); защита – қорғау (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: бронезащита – броньды қорғау, активная оборона – белсенді қорғаныс, государственная оборона – мемлекеттік қорғаныс 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне бірінші сыңары көне неміс тілінен енген (brunja – «сауыт») сөзден тұратын «броневая защита» сөз тіркесі қазақ тіліне «броньды қорғаныс» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Броньды танк қызметi (броня – көне неміс. brunja – «сауыт»; танк – ағылшын. tank «бак», «цистерна») – бронетанкалық техниканы пайдалануды, жөндеуді және көшіруді, әскерлерді бронетанкалық мүлікпен жабдықтауды ұйымдастыруға арналған. Бірқатар елдердің қарулы күштерінің бөлімшелерінде, құрамаларында және бірлестіктерінде бар. 2. Әзербайжан: zirehli xidmət 3. Қырғыз: бронетанкалык кызматы 4. Өзбек: zirhli xizmat 5. Түрік: zırhlı servis 6. Ағылшын: armoured service 7. Испан: servicio blindado 8. Неміс:gepanzerter Dienst 9. Француз: service blindé 10. Бекітілген нұсқасы: бронь – бронь; сауыт (1971-1981); броня – берен (2004 жылғы 16 қараша); служба – қызмет; аудиторская деятельность – аудиторлық қызмет, аудиторлық іс-қимыл (2006 жылғы 27 қазан); благотворительная деятельность – қайырымдылық қызмет (2016 жылғы 7 желтоқсан); враждебная деятельность – дұшпандық әрекет (2016 жылғы 7 желтоқсан); служба – қызмет (2016 жылғы 8 желтоқсан); гражданская служба – азаматтық қызмет (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: танк – танк, боевая бронированная машина – броньды соғыс машинасы, бронезащита – броньды қорғау, служба – қызмет 12. Орыс тіліндегі «служба» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қызмет» сөзі бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «қызмет» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «деятельность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қызмет», «іс-қимыл», «әрекет» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «қызмет», «іс-қимыл», «әрекет» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне бірінші сыңары көне неміс және ағылшын тілдерінен енген (броня – көне неміс. brunja – «сауыт»; танк – ағылшын. tank «бак», «цистерна») күрделі сөзден тұратын «бронетанковая служба» сөз тіркесі қазақ тіліне «броньды танк қызметi» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Броньды танк қару-жарағы(броня – көне неміс. brunja – «сауыт»; танк – ағылшын. tank «бак», «цистерна») – бақылаудағы және доңғалақты шассидегі жауынгерлік және әскери брондалған машиналар, сондай-ақ олардың базасында жасалған немесе оларға қызмет көрсетуге арналған әскери машиналар және мотоциклдер. 2. Әзербайжан: zirehli silah 3. Қырғыз: бронду танк курал-жарагы 4. Өзбек: zirhli qurollar 5. Түрік: zırhlı silahlar 6. Ағылшын: armoured weapons 7. Испан: armamento blindado 8. Неміс: Gepanzerte Waffen 9. Француз: armes blindées 10. Бекітілген нұсқасы: бронь – бронь; сауыт (1971-1981); броня – берен (2004 жылғы 16 қараша); вооружение – қару-жарақ, қаруландыру, қарулану (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: танк – танк, боевая бронированная машина – броньды соғыс машинасы, бронезащита – броньды қорғау, вооружение и военная техника – қару-жарақ пен әскери техника 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне бірінші сыңары көне неміс және ағылшын тілдерінен енген (броня – көне неміс. brunja – «сауыт»; танк – ағылшын. tank «бак», «цистерна») сөздерден тұратын «бронетанковое вооружение» сөз тіркесі қазақ тіліне «броньды танк қару-жарағы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Броньды транспортер (броня – көне неміс. brunja – «сауыт»; транспортер – лат. transporto – «тасымалдаймын») – мотоатқыштар бөлімшелерінің жеке құрамын және олардың материалдық құралдарын жауынгерлік міндетті орындау орнына тасымалдауға және жараланған және ұрыс алаңынан зақымданған адамдарды эвакуациялауға арналған броньды жауынгерлік көлік-машинасы (транспортер). 2. Әзербайжан: zirehli transportyor 3. Қырғыз: бронетранспортер 4. Өзбек: zirhli transport vositasi 5. Түрік: zırhlı personel taşıyıcı 6. Ағылшын: armored 7. Испан: transporte blindado 8. Неміс: Schützenpanzer 9. Француз: véhicule blindé 10. Бекітілген нұсқасы: бронь – бронь; сауыт (1971-1981); броня – берен (2004 жылғы 16 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: бронетранспортер – бронетранспортер, боевая бронированная машина – броньды соғыс машинасы, бронезащита – броньды қорғау 12. Орыс тіліне көне неміс және латын тілдерінен енген (броня – көне неміс. brunja – «сауыт»; транспортер – лат. transporto – «тасымалдаймын») сөздерден тұратын «бронетранспортер» күрделі сөзі қазақ тілінде «броньды транспортер» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Броньды мәшине(броня – көне неміс. brunja – «сауыт»; машина – лат. māchina «механизм, құрылғы, қару») – әдетте, жүк көлігі, кейінірек арнайы автокөлік, бронь және қару-жарақ, пулемет немесе зеңбірекпен жабдықталған автомобиль (жауынгерлік мәшине). 2. Әзербайжан: zirehli maşın 3. Қырғыз: броньду машина 4. Өзбек: zirhli mashina 5. Түрік: zırhlı araç 6. Ағылшын: armored vehicle 7. Испан: vehículo blindado 8. Неміс: Panzerwagen 9. Француз: blindé 10. Бекітілген нұсқасы: бронь – бронь; сауыт (1971-1981); броня – берен (2004 жылғы 16 қараша); машина – машина, машине 11. Заңнамадағы қолданысы: бронетранспортер – бронетранспортер, боевая бронированная машина – броньды соғыс машинасы, боевые машины – жауынгерлік машиналар. 12. Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы қолданысын және орфографиялық сөздікті негізге ала отырып, орыс тіліне грек және латын тілдерінен енген (броня – көне неміс. brunja – «сауыт»; машина – лат. māchina «механизм, құрылғы, қару») сөздерден тұратын «бронированная машина» сөз тіркесі қазақ тілінде «броньды мәшине» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.1. Бронированная техника (броня – көне неміс. brunja – «сауыт»; техника – грек. techne – «өнер», «кәсіп», «шеберлік») – жаудың қаруынан броньды қорғанысы бар жауынгерлік машиналардың әртүрлі классынан тұратын әскери техниканың түрі. 2. Әзербайжан: zirehli texnika 3. Қырғыз: броньду техника 4. Өзбек: zirhli uskunalar 5. Түрік: zırhlı ekipman 6. Ағылшын: armored vehicle 7. Испан: vehículos blindados 8. Неміс: Gepanzerte Fahrzeuge 9. Француз:véhicules blindés 10. Бекітілген нұсқасы: бронь – бронь; сауыт (1971-1981); броня – берен (2004 жылғы 16 қараша); техника безопасности – қауіпсіздік техникасы (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: бронетранспортер – бронетранспортер, боевая бронированная машина – броньды соғыс машинасы, боевые машины – жауынгерлік машиналар. 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне грек және грек тілдерінен енген (броня – көне неміс. brunja – «сауыт»; техника – грек. techne – «өнер», «кәсіп», «шеберлік») сөздерден тұратын «бронированная техника» сөз тіркесі қазақ тілінде «броньды техника» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Бушлат (нем. Buscherun – «балық аулауға киетін киім»); нем. Buschurunk – «матрос күрткесі») – «кеудешесі қорғаушы», жылы астары бар екі қаусырмалы пальто (кез келген, әдетте, әскери, қамаудағылар, құрылысшылар және т. б. нысанды ауыр жылы жұмыс киімі).Бушлат қол мен дененің еркін қозғалуы үшінкең тігіледі, ал белдің арқасына тоқыма тігіледі. Жағасы, әдетте, қайырмалы, жұмсақ, шұғамен ұрып, ілмекке салынады. 2. Әзербайжан: buşlat 3. Қырғыз: бушлат 4. Өзбек: no`xat ko`ylagi 5. Түрік: bushlat 6. Ағылшын: bushlat 7. Испан: capote 8. Неміс: Jacke 9. Француз: caban 10. Бекітілген нұсқасы: – 11. Заңнамадағы қолданысы: куртка-буршлат младшего состава – кіші құрамның буршлат күртесі 12. Орыс тіліне неміс тілінен енген (нем. Buscherun – «балық аулауға киетін киім»); нем. Buschurunk – «матрос күрткесі») «бушлат» сөзі қазақ тілінде «бушлат» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Тікұшақ айлағы (дром – грек. dromos – «жүгіретін жер») – тек тікұшақтарға қызмет көрсетуге арналған шағын әуежай. 2. Әзербайжан: vertodrom 3. Қырғыз: вертодром 4. Өзбек: vertolyot 5. Түрік: helikopter Pisti 6. Ағылшын: heliport 7. Испан: helipuerto 8. Неміс: Hubschrauberlandeplatz 9. Француз: héliport 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: тікұшақ айлағы – вертодром, тікұшақ– вертолет 12. Орыс тіліне екінші сыңары грек тілінен енген (дром – грек. dromos – «жүгіретін жер») сөзден тұратын «вертодром» күрделі сөз тіркесі қазақ тілінде «тікұшақ айлағы» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Жоғарғы Бас қолбасшы (Chef suprme; der Oberste Befehlsaber; the supreme commandor) – соғыс кезіндегі және бейбіт уақыттағы мемлекеттің (немесе одақтас мемлекеттердің) Қарулы Күштерінің ең жоғарғы басшысы. Жоғарғы бас қолбасшы қажет болғанда сол елдің (немесе одақтас мемлекеттердің) барлық азаматтық мекемелеріне де төтенше билік жүргізе алады. 2. Әзербайжан: Ali Baş Komandan 3. Қырғыз: Жогорку Колбашчы 4. Өзбек: Oliy Bosh Qo`mondon 5. Түрік: Başkomutan 6. Ағылшын: Supreme commander 7. Испан: Comandante Supremo 8. Неміс: Oberster Befehlshaber 9. Француз:Généralissime 10. Бекітілген нұсқасы: Главнокомандующий – Бас қолбасшы (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қарулы Күштері Жоғарғы Бас қолбасшысы әскери киім нысаны үлгілері – образцы военной формы одежды Верховного Главнокомандующего Вооруженными Силами 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі«Верховный Главнокомандующий» сөз тіркесі қазақ тіліне «Жоғарғы Бас қолбасшы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Взвод – көптеген мемлекеттердің қарулы күштерінде бар құрылым (бөлім). Ұйымдастырылған түрде рота мен батареяның құрамына кіреді. 2. Әзербайжан: taqım 3. Қырғыз: взвод 4. Өзбек: vzvod 5. Түрік: takım, komut 6. Ағылшын:platoon 7. Испан: pelotón 8. Неміс: Trupp 9. Француз: section 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: взвод – взвод 12. Орыс тіліндегі«взвод» сөзі қазақ тілінде «взвод» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Қарауылға алу – әскери мылтықпен құрмет көрсету. 2. Әзербайжан: gözətçini götür 3. Қырғыз: кароолду алуу 4. Өзбек: qo`riqchi oling 5. Түрік: nöbetçi almak 6. Ағылшын: take on the guard 7. Испан: tomar la guardia 8. Неміс: auf die Wache nehmen 9. Француз: prendre la garde 10. Бекітілген нұсқасы: несение караульной службы – қарауыл қызметін атқару (1998) 11. Заңнамадағы қолданысы: караульная служба – қарауылдық қызмет 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне екінші сыңары түркі тілінен енген сөзден тұратын «взять на караул» сөз тіркесі қазақ тіліне «қарауылға алу» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Нысанаға алу – біреуді немесе бірдеңені нысанаға алу, көздеу. 2. Әзербайжан: hədəfə götür 3. Қырғыз: кароолду алуу 4. Өзбек: bir ko`z tashlang 5. Түрік: nişan al 6. Ағылшын: to take aim 7. Испан: tomar a la vista 8. Неміс: Zielfernrohr nehmen 9. Француз: prendre la vue 10. Бекітілген нұсқасы: линия прицеливания – нысанаға алу сызығы (2019 жылғы 6 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: нысана – цель 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі«взять на прицел» сөз тіркесі қазақ тіліне «нысанаға алу» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Көзбен шолып бағдарлау (визуальный – лат. visualis «көретін», «көзбен көретін», visus «көру», «көз», videre «көру»; ориентировка – лат.oriēns «күннің шығуы», orīrī «қою, шығу» басталу») – Жер бетiнің нақты көрiнiсiн картадағы жер бетi көрiнiсiмен салыстыруға негiзделген, әуе кемесi орнын анықтаудың шолу-салыстыру әдiсi. Көзбен шолып бағдарлау жер бағдарлары бойынша жүргізіледі. Бағдарларға жер бетіндегі барлық объектілер немесе картада бейнеленген және ұшақтан көрінетін жердің жалпы ландшафтындағы учаскелер жатады. 2. Әзербайжан: vizual oriyentasiya 3. Қырғыз: көзбенен шолуу 4. Өзбек: vizual yo`nalish 5. Түрік: görsel oryantasyon 6. Ағылшын: visual orientation 7. Испан: orientación Visual 8. Неміс: visuelle Orientierung 9. Француз:orientation visuelle 10. Бекітілген нұсқасы: проверка визуальная – көзбен шолып тексеру (2016 жылғы 8 желтоқсан); ориентировать – бағдар беру (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: визуальная ориентировка – көзбен шолу нысанасы 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (визуальный – лат. visualis «көретін», «көзбен көретін», visus «көру», «көз», videre «көру») «визуальная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «көзбен шолу» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «көзбен шолу» сөз тіркесімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (лат.oriēns «күннің шығуы», orīrī «қою, шығу» басталу») «ориентировка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бағдар беру» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «бағдарлану» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі«визуальная ориентировка» сөз тіркесі қазақ тіліне «көзбен шолып бағдарлау» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Көзбен шолып байқау(визуальный – лат. visualis «көретін», «көзбен көретін», visus «көру», «көз», videre «көру») – қандай да бір құбылысты, тіпті қарулы көріністі тікелей көзбен бақылау. 2. Әзербайжан: vizual müşahidə 3. Қырғыз: көрүнөө байкоо 4. Өзбек: vizual kuzatish 5. Түрік: görsel gözlem 6. Ағылшын: visual observation 7. Испан: observación visual 8. Неміс: visuelle Beobachtung 9. Француз: observation visuelle 10. Бекітілген нұсқасы: проверка визуальная – көзбен шолып тексеру (2016 жылғы 8 желтоқсан); наблюдение – байқау, бақылау (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: көзбен шолып алу – визуальный заход, визуальная ориентировка – көзбен шолу нысанасы 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (визуальный – лат. visualis «көретін», «көзбен көретін», visus «көру», «көз», videre «көру») «визуальная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «көзбен шолу» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «көзбен шолу» сөз тіркесімен аударылған. Сонымен қатар «наблюдение»сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «байқау», «бақылау» сөздері бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін негізге ала отырып, орыс тіліндегі«визуальное наблюдение» сөз тіркесі қазақ тіліне «көзбен шолып байқау» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Көзбен шолып оптикалық барлау(визуальный – лат. visualis «көретін», «көзбен көретін», visus «көру», «көз», videre «көру»; оптика – лат. opticus «көретін») – оптикалық-электрондық барлау құралдарының көмегімен қарсыластың объектілері (нысандары) туралы мәліметтерді табу. 2. Әзербайжан: vizual-optik kəşfiyyat 3. Қырғыз: көрүнөө-оптикалык чалгындоо 4. Өзбек: vizual optik razvedka 5. Түрік: görsel-optik keşif 6. Ағылшын: visual and optical reconnaissance 7. Испан: reconocimiento Visual-óptico 8. Неміс: optisch-optische Aufklärung 9. Француз: reconnaissance visuelle et optique 10. Бекітілген нұсқасы: проверка визуальная – көзбен шолып тексеру (2016 жылғы 8 желтоқсан); разведка – барлау; проекция оптическая – оптикалық проекция (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: барлау – разведка, барлаушы соқпағы – тропа разведчика, барлау бөлімшелері – разведывательные подразделения, барлауға даярлық – подготовка к разведке 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (визуальный – лат. visualis «көретін», «көзбен көретін», visus «көру», «көз», videre «көру») «визуальная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «көзбен шолу» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «көзбен шолу» сөз тіркесімен аударылған. Сонымен қатар «разведка»сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «барлау» сөзі бекітілген. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (оптика – лат. opticus «көретін») «оптика» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «оптика» сөзі бекітілсе, заңнамада «оптика» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі«визуально-оптическая разведка» сөз тіркесі қазақ тіліне «көзбен шолып оптикалық барлау» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Көзбен шолу-оптикалық барлау құралдары(визуальный – лат. visualis «көретін», «көзбен көретін», visus «көру», «көз», videre «көру»; оптика – лат. opticus «көретін») – көзбен шолу-оптикалық барлауды жүргізу кезінде барлау объектілерінің көрінуін жақсартуға және оларды табу қашықтығын арттыруға мүмкіндік беретін оптикалық аспаптар. Объектінің көрінуін анықтауға және тануға болатын шамаға дейін арттыру үшін оптикалық аспаптар шектік контраст мөлшерін азайтып, объектінің қоршаған фондағы контрастын ұлғайтуы тиіс. Көрсетілген міндеттер оптикалық аспаптар мен жарық сүзгілерді бірлесіп пайдалану арқылы шешіледі. Оптикалық барлау аспаптары (бинокльдер, стереотүбелер, перископтар және т.б.) қашықтағы объектілерді ұлғайтылған түрде бақылауды қамтамасыз етеді. Бақылаудағы объектілердің көрінетін бұрыштық өлшемдерінің ұлғаюымен шектік контрастар азаяды, демек, объектілердің көрінуі жақсарады. 2. Әзербайжан: vizual-optik kəşfiyyat vasitələri 3. Қырғыз: визуалдык-оптикалык чалгындоо куралдары 4. Өзбек: optik razvedka vositalari 5. Түрік: görsel-optik istihbarat araçları 6. Ағылшын: visual and optical intelligence tools 7. Испан: herramientas de inteligencia Visual-óptica 8. Неміс: optisch-optische Intelligenz 9. Француз: moyens de reconnaissance visuelle et optique 10. Бекітілген нұсқасы: проверка визуальная – көзбен шолып тексеру (2016 жылғы 8 желтоқсан); разведка – барлау; проекция оптическая – оптикалық проекция (2016 жылғы 8 желтоқсан); средство – қаражат; құрал 11. Заңнамадағы қолданысы: средства индивидуальной защиты – жеке қорғану құралдары, приборы радиационной, химической разведки и дозиметрического контроля – радиациялық, химиялық барлау және дозиметрлік аспаптары, средства индивидуальной медицинской защиты – жеке медициналық қорғану, средства связи и оповещения и другие материально-технические средства – байланыс және құлақтандыру құралдары және басқа материалдық-техникалық құралдар 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (визуальный – лат. visualis «көретін», «көзбен көретін», visus «көру», «көз», videre «көру») «визуальная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «көзбен шолу» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «көзбен шолу» сөз тіркесімен аударылған. Сонымен қатар «разведка»сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «барлау» сөзі бекітілген. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (оптика – лат. opticus «көретін») «оптика» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «оптика» сөзі бекітілсе, заңнамада «оптика» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «средство» сөзі қазақ тіліне «қаражат», «құрал» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі«визуально-оптические средства разведки» сөз тіркесі қазақ тіліне «көзбен шолып оптикалық барлау құралдары» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Вице-адмирал (вице – лат. vice – «орнына»; адмирал – араб. emir al bahr «теңіз қожайыны») – бірқатар елдердің әскери-теңіз флотында берілетін әскери шен. 2. Әзербайжан: vitse-admiral 3. Қырғыз: вице-адмирал 4. Өзбек: vitse-admiral 5. Түрік: vitse-admiral 6. Ағылшын: vice-admiral 7. Испан: vice-amiral 8. Неміс: vice-Amiral 9. Француз: vice-amiral 10. Бекітілген нұсқасы: вице – вице (2018 жылғы 27 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: генерал-лейтенант (вице-адмирал) – генерал-лейтенант (вице-адмирал); адмирал – адмирал 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне латын және араб тілдерінен енген (вице – лат. vice – «орнына»; адмирал – араб. emir al bahr «теңіз қожайыны») «вице-адмирал» күрделі сөзі қазақ тілінде «вице-адмирал» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Ішкі әскерлер – құқықтық тұрақтылықты сақтауға, арнайы мемлекеттік нысандарды қорғауға және басқа да қызметтік әскери міндеттерді орындауға арналған әскери бөлімдер. Өздерінің әскери міндеттерін орындауда Ішкі әскерлер әскери қызметтегі «Жалпыға бірдей міндеттілік және әскери қызмет туралы» заңды басшылыққа алады. Ішкі әскерлердің әскери қызметшілері Қазақстан Қарулы Күштерінің жауынгерлері мен офицерлеріне берілген барлық жеңілдіктер мен құқықтарды пайдаланады. 2. Әзербайжан: daxili qoşunlar 3. Қырғыз: ички аскерлер 4. Өзбек: ichki qo`shinlar 5. Түрік: iç birlikler 6. Ағылшын: internal troops 7. Испан: tropas internas 8. Неміс: innere Truppen 9. Француз: troupes internes 10. Бекітілген нұсқасы: внутренние – ішкі; воиска – әскер (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: внутренние войска – ішкі әскерлер 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «внутренние войска» сөз тіркесі қазақ тіліне «ішкі әскерлер» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Суатқыш – күш, қозғаушы кеме, одан су ағынымен (реактивті тартқыш) шығатын қозғаушы. Су астында жұмыс істейтін су сорғысы. 2. Әзербайжан: su şırnaqlari 3. Қырғыз: суу аткыш 4. Өзбек: suv omborlari 5. Түрік: su jetleri 6. Ағылшын: water cannon 7. Испан: propulsores 8. Неміс: Wasserwerfer 9. Француз: canon à eau 10. Бекітілген нұсқасы: – 11. Заңнамадағы қолданысы: водомет – суатқыш 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «водомет» күрделі сөзі қазақ тіліне «суатқыш» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери әкімшілік(администрация – лат. «administrate» - «басқару», «басшылық») – Қарулы күштерді басқару мемлекеттің органдарының (Қорғаныс Министрлігі, әскери округ, әскери кеңес, әскери комиссариат) жиынтық атауы; соғыс қимылдары нәтижесінде басып алынған территорияның әскери басқармасы; Қарулы күштерді басқару ісін, олардың орналасуына байланысты қарым-қатынастарының құқықтық реттелуін, әскердің ішкі қызметі және тұрмыстық жайын зерттеумен айналысатын әскери ілімнің құрамдас бөлігі. 2. Әзербайжан: hərbi аdministrasiya 3. Қырғыз: аскердик администрация 4. Өзбек: harbiy ma`muriyat 5. Түрік: askeri yönetim 6. Ағылшын: military administration 7. Испан: administración militar 8. Неміс: Мilitärverwaltung 9. Француз: administration militaire 10. Бекітілген нұсқасы: администрация – әкімшілік (1971-1981); военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: Администрация Президента Республики Казахстан – Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігі, военная администрация – әскери әкімшілік, военная служба – әскери қызмет 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген («administrate» - «басқару», «басшылық») «администрация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әкімшілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «әкімшілік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военная администрация» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери әкімшілік» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери академия(академия – грек.Ἀκαδήμεια – «мекеме», «ұйым») – жоғары әскери және арнайы әскери білімі бар офицер кадрларын даярлауға арналған жоғары әскери-оқу мекемесі; әскери мәселелерді зерттеуге арналған ғылыми орталық. 2. Әзербайжан: hərbi akademiya 3. Қырғыз: аскердик академия 4. Өзбек: harbiy akademiya 5. Түрік:askeri аkademi 6. Ағылшын: military аcademy 7. Испан: academia militar 8. Неміс: Мilitärakademie 9. Француз: académie militaire 10. Бекітілген нұсқасы: академизм – академизм (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: Военная академия Вооруженных Сил Республики Казахстан – Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің Әскери академиясы; военная подготовка – әскери дайындық 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне грек тілінен енген (Ἀκαδήμεια – «мекеме», «ұйым») «академия» сөзі қазақ тіліне «академия» сөзімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военная академия» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери академия» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери доктрина(доктрина – лат. doctrina «ілім», doctor «діни ұстаз, оқытушы», docere «оқыту») – ғылыми негізделген, ресми қабылданған әрі ұзақ мерзімге арналған басқыншылықты тойтару, қорғану, мемлекетгің соғысқа даярлығын, әскери саясаттың стратегиялық, техникалық, экономикалық, құқықтық және басқа да маңызды қырларын қарастыратын, болашақ болуы мүмкін соғыстардың мақсаты мен маңызын, мәнін айқындайтын көзқарастар жүйесі. 2. Әзербайжан: hərbi doktrina 3. Қырғыз: аскердик доктрина 4. Өзбек: harbiy doktrin 5. Түрік: askeri doktrin 6. Ағылшын: military doctrine 7. Испан: doctrina militar 8. Неміс: militärische Doktrin 9. Француз: doctrine militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); доктрина – доктрина (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: Военная доктрина Республики Казахстан – Қазақстан Республикасының Әскери доктринасы 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне грек тілінен енген (doctrina «ілім», doctor «діни ұстаз, оқытушы», docere «оқыту») «доктрина» сөзі қазақ тіліне «доктрина» сөзімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военная доктрина» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери доктрина» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Әскери кафедра (кафедра – грек. καθέδρα «отыратыни жер, орындық») – азаматтық жоғары оқу орны мен техникумның жанындағы мемлекеттің Қарулы Күштерінің (ӘҚ) оқу құралымы. 2. Әзербайжан: Hərbi şöbəsi 3. Қырғыз: әскердик кафедра 4. Өзбек: harbiy kafedra 5. Түрік: askeri bölüm 6. Ағылшын: military department 7. Испан: departamento militar 8. Неміс: militärische Abteilung 9. Француз: département militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); кафедра - кафедра (1971-1981); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: военная кафедра – әскери кафедра, военные учебные заведения – әскери оқу орындары 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне грек тілінен енген (καθέδρα «отыратыни жер, орындық») «кафедра» сөзі қазақ тіліне «кафедра» сөзімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военная кафедра» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери кафедра» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Әскери алқа (коллегия – лат.collegium) – әскери басқарудың жоғары органы. 2. Әзербайжан: hərbi kollegiya 3. Қырғыз: аскердик коллегия 4. Өзбек: harbiy kengash 5. Түрік: askeri kolej 6. Ағылшын: military collegium 7. Испан: colegio militar 8. Неміс: militärisches Кollegium 9. Француз: collège militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); коллегия – алқа (2018 жылғы 27 маусым); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: военная коллегия – әскери алқа 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (collegium) «коллегия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «алқа» сөзі бекітілсе, заңнамада «алқа» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военная коллегия» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери алқа» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери қуат – мемлекеттің барлық материалдық және рухани күштерінің жиынтығы және оның соғыс мақсатына немесе басқа міндеттерге жету үшін осы күштерді жұмылдыру қабілеті. 2. Әзербайжан: hərbi güc 3. Қырғыз: аскердик күч 4. Өзбек: harbiy kuch 5. Түрік: askeri güç 6. Ағылшын: military power 7. Испан: potencia militar 8. Неміс: militärische Stärke 9. Француз: puissance militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: военная мощь – часть военного потенциала, которая может быть реализована к определенному моменту времени для обеспечения военной безопасности и обороны государства; әскери қуат – мемлекеттің әскери қауіпсіздігін және қорғанысын қамтамасыз ету үшін белгілі бір уақыт кезінде іске асырылуы мүмкін әскери әлеуеттің бір бөлігі 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліндегі «мощь» сөзі қазақ тіліне «қуат» сөзімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военная мощь» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери қуат» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери ғылым– әскери өнері мен жауынгерлік даярлық мәселелерін зерттейтін ғылым. Жалпы әскери істі, жүріп жатқан немесе болуы мүмкін соғыстың әскери-стратегиялық сипаты мен заңдылықтарын, соғысушы немесе соғысуы мүмкін қарсылас жақтардың мақсатын, әскери күш-қуатын, құрамын, әскери-техникалық, саяси-моральдық ахуалы мен соғыс жүргізу тәсілдерін тағы басқа әскери мәселелерді зерттейді. 2. Әзербайжан: hərbi elm 3. Қырғыз: әскердик гылым 4. Өзбек: harbiy fan 5. Түрік: askeri bilim 6. Ағылшын: military science 7. Испан: ciencia militar 8. Неміс: Мilitärwissenschaft 9. Француз: science militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); наука – ғылым (2015 жылғы 15 желтоқсан); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: военная наука – әскери ғылым, военные учебные заведения – әскери оқу орындары 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліндегі «наука» сөзі қазақ тіліне «ғылым» сөзімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военная наука» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери ғылым» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери пошта(пошта – лат. positus; equites positi – «пошта жеткізуге арналған салт аттылар») – әдетте оккупация кезінде әскери қолбасшылыққа бағынысты аудандарда бейбіт халыққа қызмет көрсету үшін құрылған пошта қызметінің ерекше түрі. Әдетте, әскери пошталар басып алынған аумақтарда, бұрынғы пошта мекемелері қалыпты жұмысын жалғастыра алмайтын жағдайда ұйымдастырылады. 2. Әзербайжан: hərbi-poçt 3. Қырғыз: аскердик почта 4. Өзбек: harbiy pochta 5. Түрік: askeri posta 6. Ағылшын: military mail 7. Испан: correo militar 8. Неміс: Militärpost 9. Француз:poste militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); почта дипломатическая – дипломатиялық пошта (2018 жылғы 14 желтоқсан); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан); почта дипломатическая – дипломатиялық пошта (2018 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: военная – әскери, почта – пошта 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (positus; equites positi – «пошта жеткізуге арналған салт аттылар») «почта» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «пошта» сөзі бекітілсе, заңнамада «пошта» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военная почта» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери пошта» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Әскери прокуратура(прокуратура – лат. procurare – «қамқорлық жасау») – Қазақстан Республикасының прокуратура органдарының Қарулы күштерінде заңдардың орындалуын қадағалау функцияларын жүзеге асыратын бірыңғай орталықтандырылған жүйесінің мамандандырылған құрылымы. 2. Әзербайжан: hərbi prokurorluq 3. Қырғыз: аскер прокуратурасы 4. Өзбек: harbiy prokuratura 5. Түрік: askeri savcılık 6. Ағылшын: military prosecutor 7. Испан: fiscalía militar 8. Неміс: Мilitärstaatsanwaltschaft 9. Француз: parquet militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: военная прокуратура – әскери прокуратура, Генеральная прокуратура Республики Казахстан – Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (procurare – «қамқорлық жасау») «прокуратура» сөз қазақ тіліне «прокуратура» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военная прокуратура» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскерипрокуратура» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери-өнеркәсіп кешені (комплекс – лат. complexus «үйлесім, байланыс») – ірі әскери өнеркәсіп монополияларының және милитаристік реакциялық державалардың мемлекеттік аппараттарының одағы. 2. Әзербайжан: hərbi sənaye 3. Қырғыз: әскеридик кәсіп 4. Өзбек: harbiy sanoat 5. Түрік: askeri sanayi 6. Ағылшын: military industry 7. Испан: industria bélica 8. Неміс: Rüstungsindustrie 9. Француз:industrie militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); запас промышленный – өнеркәсіптік қор (2015 жылғы 14 желтоқсан); комплекс – кешен (2018 жылғы 29 қараша); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: военная промышленность – әскери өнеркәсiп 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (complexus «үйлесім, байланыс») «комплекс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кешен» сөзі бекітілген, заңнамада «кешен» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «промышленный» сөзі қазақ тіліне «өнеркәсіптік» сөзімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военно промышленный комплекс» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери өнеркәсiп кешені» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери психология(психология – көне грек. ψυχή «жан; мінез»; λόγος «ілім») – әскери қызмет жағдайындағы адам психикасының зандылықтарын (түйсік, қабылдау, ойлау, сезім және т.б.) зерттейтін психология саласы. Әскери психология әскери қызметшілердің психологиялық, қасиеттерінің қалыптасу зандылықтарын (қызығушылық, дағды, қабілет, мінез, темперамент және т.б.), сондай-ақ жауынгерлердің санасы мен эмоциясын зерттейді. 2. Әзербайжан: hərbi psixologiya 3. Қырғыз: аскердик психология 4. Өзбек: harbiy psixologiya 5. Түрік: askeri psikoloji 6. Ағылшын: military psychology 7. Испан: psicología militar 8. Неміс: Psychologie Militaire 9. Француз: psychologie militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); политическая психология – саяси психология (2018 жылғы 14 желтоқсан); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: педагогика и психология – педагогика и психология, начальная военная подготовка-бастапқы әскери дайындық 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне көне грек тілінен енген (ψυχή «жан; мінез»; λόγος «ілім») «психология» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «психология» сөзі бекітілген, заңнамада «психология» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военная психология» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери психология» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Әскери барлау – қарсыластың немесе ықтимал қарсыластың қарулы күштері туралы, мемлекеттің экономикалық, моральдық-саяси жағдайы туралы мәліметтер алу және зерттеу мақсатында жүргізілетін іс-шаралар жиынтығы. Әскери барлау стратегиялық, оперативтік және тактикалық болып үш түрге бөлінеді. Олар өзара тығыз байланысты және бірін-бірі толықтырып отырады. Әскери барлауды әскер (әскери барлау) күштері мен құралдары, арнайы органдар (агентуралық барлау) жүргізеді. 2. Әзербайжан: hərbi kəşfiyyat 3. Қырғыз: аскердик чалгындоо 4. Өзбек: harbiy razvedka 5. Түрік: askeri istihbarat 6. Ағылшын: military intelligence 7. Испан: inteligencia militar 8. Неміс: militärischer Geheimdienst 9. Француз: renseignement militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); разведка – барлау; военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы «Сырбар» Сыртқы барлау қызметінің әскери рәміздері – воинские символы Службы внешней разведки Республики Казахстан «Сырбар» 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліндегі «разведка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «барлау» сөзі бекітілген, заңнамада «барлау» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военная разведка» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери барлау» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери қызмет– мемлекеттің Қарулы күштері жүйесінде атқарылатын қызмет, бірқатар мемлекеттерде, оның ішінде Қазақстанда да әскери қызмет азаматтардың өз елінің, отанының алдындағы қасиетті парызы саналады. Жалдамалы және шарт жасау арқылы белгіленетін әскери қызмет түрлері де болады. Онда әскери қызмет мерзімі, өтелетін орны, міндеті тағы басқа жағдайлары шартта көрсетіліп, белгіленген тәртіппен екіжақты расталады. 2. Әзербайжан: hərbi xidmət 3. Қырғыз: аскердик кызмат 4. Өзбек: harbiy xizmat 5. Түрік: askerlik 6. Ағылшын: military service 7. Испан:servicio militar 8. Неміс: Wehrdienst 9. Француз: service militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); служба – қызмет; аудиторская деятельность – аудиторлық қызмет, аудиторлық іс-қимыл (2006 жылғы 27 қазан); благотворительная деятельность – қайырымдылық қызмет (2016 жылғы 7 желтоқсан); враждебная деятельность – дұшпандық әрекет (2016 жылғы 7 желтоқсан); служба – қызмет (2016 жылғы 8 желтоқсан); гражданская служба – азаматтық қызмет (2016 жылғы 8 желтоқсан); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: кезекті мерзімді әскери қызметке шақыру – очередной призыв граждан на срочную военную службу, әскери қызметтегі әскери қызметшілер – военнослужащие срочной военной службы 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліндегі «служба» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қызмет» сөзі бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «қызмет» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «деятельность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қызмет», «іс-қимыл», «әрекет» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «қызмет», «іс-қимыл», «әрекет» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военная служба» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери қызмет» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери стратегия(стратегия – көне грек. στρατηγία «қолбасшының өнері») – ел мен Қарулы күштерді соғысқа дайындау теориясы мен тәжірибесін, стратегиялық операцияларды және тұтастай соғысты жоспарлау мен жүргізуді қамтитын әскери өнердің құрама бөлігі, оның ең жоғарғы саласы. Әскери стратегия теориясы соғыстың зандылығы мен сипатын, әны жүргізу тәсілдерін зерттейді, стратегиялық операцияларды және тұтастай соғысты жоспарлаудың, дайындаудың және жүргізудің теориялық негіздерін жасайды. 2. Әзербайжан: hərbi strategiya 3. Қырғыз: аскердик стратегия 4. Өзбек: harbiy strategiya 5. Түрік: askeri strateji 6. Ағылшын: military strategy 7. Испан: logística 8. Неміс: militärische Strategie 9. Француз: stratégie militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); стратегия – стратегия (2017 жылғы 15 ақпан); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: Әскери-стратегиялық зерттеулер орталығы – Центр военно-стратегических исследований 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне көне грек тілінен енген (στρατηγία «қолбасшының өнері») «стратегия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стратегия» сөзі бекітілген, заңнамада «стратегия» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военная стратегия» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери стратегия» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери құрылым (структура – лат. structūra «құрылым, құрылғы; құрамдас бөлшектердің байланысы немесе орналасуы») – жоғары жауынгерлік әзірлікті және жауынгерлік іс-қимылдарды табысты жүргізу қабілетін қолдау үшін олардың құрамы мен санының, қару-жарақ пен әскери техниканың саны мен түрлерінің оңтайлы үйлесуін қамтамасыз ететін жалпы Қарулы күштер мен әскери құралымдардың құрамалары. 2. Әзербайжан: hərbi struktur 3. Қырғыз: аскердик түзүлүш 4. Өзбек: harbiy tuzilma 5. Түрік: askeri yapı 6. Ағылшын: military structure 7. Испан: estructura militar 8. Неміс: militärische Struktur 9. Француз: structure militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); политическая структура – саяси құрылым (2018 жылғы 14 желтоқсан); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: әскери құрылым – военная структура, организационная структура вооруженных сил – қарулы күштердің ұйымдық құрылымы 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (structūra «құрылым, құрылғы; құрамдас бөлшектердің байланысы немесе орналасуы») «структура» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «құрылым» сөзі бекітілген, заңнамада «құрылым» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военная структура» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери құрылым» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери теория(теория – грек. theoria – «қарастыру, зерттеу») – соғыс пен әскери істің жағдайлары туралы немесе олардың даму зандылығы және ерекшелігі жайлы жүйеленген жалпылама білім. Ол әскери практика негізінде қалыптасып, оның мақсаттарына қызмет етеді. Әскери теория әскери қызметтің барлық түрлерінің тәжірибесін жинақтау негізінде жетілдіріледі. Ал бейбіт уақытта әскери эксперименттер әдістері, ықтимал соғыс процестерінің нұсқасын әзірлеу кең қолданылады. 2. Әзербайжан: hərbi nəzəriyyə 3. Қырғыз: согуш теориясы 4. Өзбек: harbiy nazariya 5. Түрік: askeri teori 6. Ағылшын: military theory 7. Испан: teoría militar 8. Неміс: militärische Theorie 9. Француз: théorie militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); теория – теория (2018 жылғы 27 маусым); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: теориялық ережелер – теоритические правила, военная – әскери 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне грек тілінен енген (theoria – «қарастыру, зерттеу») «теория» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «теория» сөзі бекітілген, заңнамада «теория» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военная теория» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери теория» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Әскери терминология (термин – лат. terminus – «шек», «шекара») – әскери терминдердің жиынтығы, белгілі бір әскери ұғымдарды білдіретін сөздер мен сөз тіркестерінің жиынтығы; әскери лексиканың негізгі бөлігі. 2. Әзербайжан: hərbi terminologiya 3. Қырғыз: аскердик терминология 4. Өзбек: harbiy terminologiya 5. Түрік: askeri terminoloji 6. Ағылшын: military terminology 7. Испан: military terminology 8. Неміс: militärische Terminologie 9. Француз: terminologie militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); юридическая терминология – заң терминологиясы (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: жалпы әскери терминологияны меңгеру – освоение общей военной терминологии 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (terminus – «шек», «шекара») «терминология» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «терминология» сөзі бекітілген, заңнамада «терминология» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военная терминология» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери терминология» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери техника(техника – грек. techne – «өнер», «кәсіп», «шеберлік») – әскери операцияларды жүргізуге және қамтамасыз етуге, әскерлерді (күштерді) жаттықтыруға және осы техниканы мақсатты пайдалануға даярлық деңгейін қамтамасыз етуге арналған жабдық. Әскери техника – Қарулы күштердің жауынгерлік іс-қимылдарын және күнделікті жұмыс істеуін қамтамасыз ететін техникалық құралдар. Оларға: жауға тікелей жауынгерлік залал келтіруге арналған жауынгерлік техника, яғни оның тасымалдаушылары бар қару жатады. Әскери техниканың ең маңызды бөлігі болып табылады. 2. Әзербайжан: hərbi texnika 3. Қырғыз: аскердик техника 4. Өзбек: harbiy texnika 5. Түрік: askeri teçhizat 6. Ағылшын: military equipment 7. Испан: equipo militar 8. Неміс: Мilitärtechnik 9. Француз:matériel militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); юридическая техника – заң техникасы (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: военная техника – боевые машины, военные корабли (катера и другие суда), военные воздушные суда и другие летательные аппараты, которыми оснащаются Вооруженные Силы Республики Казахстан, другие войска и воинские формирования – əскери техника – Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері, басқа да əскерлер мен əскери құралымдар жарақтандырылатын жауынгерлік машиналар, әскери корабльдер (катерлер мен басқа да кемелер), әскери әуе кемелері мен басқа да ұшу аппараттары (Қазақстан Республикасының қорғанысы және Қарулы Күштері туралы Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 7 қаңтардағы № 29 Заңы) 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне грек тілінен енген (techne – «өнер», «кәсіп», «шеберлік») «техника» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «техника» сөзі бекітілген, заңнамада «техника» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военная техника» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери техника» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери топография(топо – көне грек. τόπος – «орын» + графия – γράφω – «жазамын») – жергілікті жер ерекшеліктерін зерттейтін, әрі оны бағдарлайтын, әскердің соғыс кимылдарын дала жағдайында дұрыс бағдарлау, командирдің жұмыс картасын дұрыс жүргізуі және графикалык әскери құжаттар жасауы үшін кажетті арнайы әскери ғылыми-топографиялық элементтер, жергілікті объектілер, олардың жағдайы, координаталары, өлшемі және т.б. бақылауға қажетті көп санды және сапалы белгілері. 2. Әзербайжан: hərbi topoqrafiya 3. Қырғыз: аскердик топография 4. Өзбек: harbiy topografiya 5. Түрік: askeri topografya 6. Ағылшын: military topography 7. Испан: topografía militar 8. Неміс: militärische Тopographie 9. Француз: topographie militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); план топографический – топографиялық жоспар (2005 жылғы 14 шілде); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: әскери топография – военная топография 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне көне грек тілінен енген (топо – көне грек. τόπος – «орын» + графия – γράφω – «жазамын») «топография» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «топография» сөзі бекітілген, заңнамада «топография» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военная топография» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери топография» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери киiм (форма – лат. forma «форма, түр», «сыртқы бейне») – әскери қызметкерлердің фомалы киімдері. Оған мундир, китель, гимнастерка, шалбар, шинель, бас киім және т.б. жатады. 2. Әзербайжан: hərbi forma 3. Қырғыз: аскердик форма 4. Өзбек: harbiy forma 5. Түрік: askeri üniforma 6. Ағылшын: military uniform 7. Испан: uniforme 8. Неміс: Мilitäruniform 9. Француз: uniforme 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); форма – нысан; пішін; военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: әскери қызметшілерiнiң әскери киiм нысаны –военнаяформа одеждывоеннослужащих 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (forma «форма, түр», «сыртқы бейне») «форма» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «нысан» сөзі бекітілген, заңнамада «нысан», «пішін» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военная форма» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери киім» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Әскери киім нысаны (форма – лат. forma «форма, түр», «сыртқы бейне») – әскери қызметшілердің нормативтік актілермен (жарлықтармен, бұйрықтармен, ережелермен және тағы сол сияқтылар) белгіленген киімі, оны киіп жүру мемлекеттің Қарулы күштерінің және өзге де құралымдардың әскери қызметшілері үшін міндетті болып табылады. 2. Әзербайжан: hərbi geyim forması 3. Қырғыз: аскердик кийим формасы 4. Өзбек: harbiy kiyim 5. Түрік: askeri üniforma giyim 6. Ағылшын: military uniforms 7. Испан: uniforme militar 8. Неміс: militärische Uniform Kleidung 9. Француз: uniforme militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); форма – нысан; пішін; одежда – киім; военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: әскери қызметшілерiнiң әскери киiм нысаны – военная форма одежды военнослужащих 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (forma «форма, түр», «сыртқы бейне») «форма» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «нысан» сөзі бекітілген, заңнамада «нысан», «пішін» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «одежда» сөзі қазақ тіліне «киім» сөзімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военная форма одежды» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери киім нысаны» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери іс – мемлекеттің қарулы күштерінің әрекеттері, дайындығы және құрылымдарымен байланысқан теоретикалық һәм практикалық сұрақтарды қамтитын жалпы жинақы термин. Әскери-инженерлік іс – соғыс қимылдарын жүргізуге және ұрыс әрекеттеріне қолайлы жағдай жасауға қажетті инженерлік жұмыстардың теориясы мен практикасын зерттейтін әскери ғылымның бір саласы. 2. Әзербайжан: hərbi işi 3. Қырғыз: аскер иштери 4. Өзбек: harbiy ish 5. Түрік: hərbi işi 6. Ағылшын: military affairs 7. Испан: arte militar 8. Неміс: Мilitärwesen 9. Француз: art militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); таможенное дело – кеден ісі (2016 жылғы 8 желтоқсан); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: военное дело – әскери iс 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліндегі «дело» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «іс» сөзі бекітілген, заңнамада «іс» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военное дело» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери іс» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери мүлік – әскери ведомство иелігінде тұрақты немесе уақытша болатын мемле-кеттік мүліктің бөлшегі. Әскери мүліке қару-жарақ және соғыс техникасының барлық түрлері, жанармай (отын), азық-түлік, апаттық-құтқарушы техника, аэродром, шкипер, заттық, дәрігерлік, ветеринарлық мүлік және т.б. материалдық жабдықтар, тұрғын, қоймалық, қызмет қорлары және әскери ведомствоның өндіріс мекемелері жатады. Әскери мүлік жұмсалатын (оқ-дәрі, жанармай, азық-түлік және т.б.) және ұзақ мерзімді қолдану (қару-жарақ, техника, заттық мүлік және т.б.) түрлеріне бөлінеді. 2. Әзербайжан: hərbi əmlakı 3. Қырғыз: аскердик мүлк 4. Өзбек: harbiy mulk 5. Түрік: askeri mülkiyet 6. Ағылшын: military property 7. Испан: militar 8. Неміс: Heeresgut 9. Француз:matériel militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); государственное имущество – мемлекеттік мүлік (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: военное имущество – әскери мүлік 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліндегі «имущество» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «мүлік» сөзі бекітілген, заңнамада «мүлік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военное имущество» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери мүлік» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Соғыс жағдайы – елде немесе оның жеке бөліктерінде мемлекеттік жоғары үкімет органдарының шешімімен төтенше кезеңде белгіленетін ерекше жағдай. Соғыс жағдайында мемлекеттік үкімет органдарының қорғаныс пен мемлекеттік қауіпсіздікті сактауды қамтамасыз ету жөніндегі барлық қызметі әскери кеңес пен бас қолбасшыға көшеді. 2. Әзербайжан: hərbi vəziyyət 3. Қырғыз: аскердик абал 4. Өзбек: harbiy holat 5. Түрік: sıkıyönetim 6. Ағылшын: martial law 7. Испан: leyes marciales 8. Неміс: Kriegszustand 9. Француз: loi martiale 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); положение – жағдай; қалып; ереже; военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: военное положение –соғыс жағдайы 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліндегі «положение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жағдай», «қалып», «ереже» сөздері бекітілген, заңнамада «жағдай», «қалып», «ереже» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военное положение» сөз тіркесі қазақ тіліне «соғыс жағдайы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери-инженерлiк iс (инженер – лат. – ingenium – «туа біткен қабілет») – соғыс қимылдарын жүргізуге және ұрыс әрекеттеріне қолайлы жағдай жасауға қажетті инженерлік жұмыстардың теориясы мен практикасын зерттейтін әскери ғылымның бір саласы. Ол арнаулы әскерлердің маңызды инженерлік шараларды жүзеге асыруына басқа әскер түрлерінің қатысу дәрежесін анықтайды. Әскери-инженерлiк iс жергілікті жерді инженерлік барлау (тазарту), әскерлер мен объектілерді жасыру, далалық қорғаныс құрылыстарын, тосқауыл, өткел, көпірлер салу, жол жөндеу, әскерлерді сумен жабдықтау жәнет.б. мәселелермен айналысатын әскерлердің негізгі жұмыс әдіс-тәсілдерін жетілдіреді. Әскери-инженерлік шараларды барлық әскер түрлері жүзеге асырады. 2. Әзербайжан: hərbi mühəndislik 3. Қырғыз: аскердик-инженердик иш 4. Өзбек:harbiy muhandislik 5. Түрік:askeri mühendislik 6. Ағылшын: military engineering 7. Испан: ingeniería militar 8. Неміс: militärisch-Ingenieurwesen 9. Француз: génie militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); инженерное обеспечение – инженерлік қамсыздандыру (2016 жылғы 9 желтоқсан); таможенное дело – кеден ісі (2016 жылғы 8 желтоқсан); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің инженерлiк-саперлiк жасағы – инженерно-саперный отряд Вооруженных Сил Республики Казахстан, инженерлiк-техникалық – инженерно-технический, военное дело – әскери іс 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (ingenium – «туа біткен қабілет») «инженер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «инженер» сөзі бекітілген, заңнамада «инженер» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «дело» сөзі қазақ тіліне «іс» сөзімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военно-инженерное дело» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери-инженерлiк iс» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери-инженерлік өнер(инженер – лат. – ingenium – «туа біткен қабілет»: искусство – ескі славян искусъ – «сынақ») – мемлекет аумағын әскери-инженерлік тұрғыдан дайындаудың, инженерлік әскерлерді ұйымдастыру мен қаруландырудың, оларды ұрысқа катыстырудың теориясы мен практикасы. Инженерлік әскерлер бөгеттер мен кедергілер жасау, әскери жолдар салу, көпір салу, су жүйелеріне бүркеніш жасау, әскерлерді энергия қуатымен камтамасыз ету, басқа да әскери қажеттілік мәселелерімен шұғылданады. 2. Әзербайжан: hərbi mühəndislik sənəti 3. Қырғыз: аскердик-инженердик искусство 4. Өзбек: harbiy muhandislik san`ati 5. Түрік: askeri mühendislik sanatı 6. Ағылшын: military-engineering art 7. Испан: arte de la ingeniería militar 8. Неміс: militärisch-technische Kunst 9. Француз: génie militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная угроза – соғыс қатері (2016 жылғы 7 желтоқсан); инженерное обеспечение – инженерлік қамсыздандыру (2016 жылғы 9 желтоқсан); герметическое искусство – герметизм өнері (2019 жылғы 30 қазан); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің инженерлiк-саперлiк жасағы – инженерно-саперный отряд Вооруженных Сил Республики Казахстан, инженерлiк-техникалық – инженерно-технический, военное дело – әскери іс 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (ingenium – «туа біткен қабілет») «инженер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «инженер» сөзі бекітілген, заңнамада «инженер» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліне ескі славян енген (ingenium – «туа біткен қабілет»)«исскуство» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өнер» сөзі бекітілген, заңнамада «өнер» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военно-инженерное искусство» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери-инженерлiк өнер» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери міндетті – əскери есепте тұратын жəне əскери есепте тұрудың шекті жасына дейін запаста болатын Қазақстан Республикасының азаматы. 2. Әзербайжан: hərbi mükəlləfiyyət 3. Қырғыз: аскерге милдеттүү 4. Өзбек: harbiy javobgar 5. Түрік: ordu mensubuyum 6. Ағылшын: liable 7. Испан: militar 8. Неміс: Wehrpflichtige 9. Француз: militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военный – әскери, соғыс; военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981); военный конфликт – әскери қақтығыс (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 28 маусым); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) обязанность воинская – әскери міндет (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: правила воинского учета военнообязанных и призывников – әскери міндеттілер мен әскерге шақырылушыларды әскери есепке алу қағидалары, воинский учет военнообязанных – әскери міндеттілерді әскери есепке алу 12. Бекітілген терминдер сөздігіндегі нұсқаларын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военнообязанный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери мiндеттi»сөз тіркесі қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери-далалық госпиталь(госпиталь – лат. hospitalis – «қонақжай») – далалық жағдайда дәрігерлік көмек көрсету мен емдеуді камтамасыз етуге арналған мекеме. Бұл әскери госпитальдің сұрыптаушы, көпсалалық, хирургиялық, терапевтік, жұкпалы аурулар және жеңіл жарақаттанғандарды емдейтін түрлері бар. 2. Әзербайжан: hərbi sahə hospitali 3. Қырғыз: аскердик-талаа госпиталы 4. Өзбек: harbiy dala shifoxonasi 5. Түрік: askeri alan hastanesi 6. Ағылшын:military field hospital 7. Испан: hospital de campaña militar 8. Неміс:Militär-Feldlazarett 9. Француз: hôpital militaire de campagne 10. Бекітілген нұсқасы: военный – әскери, соғыс; военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981); военный конфликт – әскери қақтығыс (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 28 маусым); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) телефон полевой – далалық телефон (2016 жылғы 28 маусым); полевая криминалистика – жорықтық криминалистика (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: госпиталь бастығы – начальник госпиталя, әскери далалық форма – военно-полевая форма 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (госпиталь – лат. hospitalis – «қонақжай») «госпиталь» сөзі қазақ тіліне «госпиталь» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «полевой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «далалық», «жорықтық» сөздері бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военно-полевой госпиталь» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери-далалық госпиталь» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Әскери-далалық сот – осы мемлекеттегі қылмыстық заңнама мен юрисдикция нормаларынан тыс әрекет ететін төтенше мамандандырылған әскери сот органы, ерекше жағдай негізінде қылмыстық заң мен нормалар шегінен тыс, белгілі бір мемлекетте қолданыста болатын, сот ісі жеңілдетілген кезде және кез келген күші жойылғаннан кейін арнайы ереже негізінде әрекет ететін ерекше сот. 2. Әзербайжан: hərbi sahə məhkəməsi 3. Қырғыз: аскердик-талаа соту 4. Өзбек:harbiy maydon sudi 5. Түрік: askeri saha mahkemesi 6. Ағылшын: court-martial 7. Испан: tribunal militar de campaña 8. Неміс: Militärfeldgericht 9. Француз: tribunal militaire de campagne 10. Бекітілген нұсқасы: военный – әскери, соғыс; военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981); военный конфликт – әскери қақтығыс (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 28 маусым); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) телефон полевой – далалық телефон (2016 жылғы 28 маусым); полевая криминалистика – жорықтық криминалистика (2016 жылғы 7 желтоқсан) административный суд – әкімшілік сот (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: әскери сот – военный суд, военно-вспомогательный суд– әскери-көмекші сот 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліндегі «полевой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «далалық», «жорықтық» сөздері бекітілген. Сонымен қатар орыс тіліндегі «суд» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сот» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военно-полевой суд» сөз тіркесі қазақ тіліне «далалық-әскери сот» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери-саяси стратегия(стратегия – көне грек. στρατηγία «қолбасшының өнері»; политика – көне грек. πολιτική «мемлекеттік қызмет»)– әскери саясаттың жинақталған мазмұны; саяси мақсаттарға, мемлекеттің әскери қауіпсіздігін қамтамасыз етудің жалпы міндетіне толық сай келетін әскери-саяси идеялар мен көзқарастардың жиынтығы. Ол жалпы мемлекеттік көлемдегі мәселелерді қамтып, елдің әскери-саяси мақсаттарына жету және оның қауіпсіздігін қамтамасыз ету мүдделерінде экономика, саясат, дипломатия және басқа да мүмкіндіктерін жүйелі есепке алады. Мемлекеттің әскери доктринасының әлеуметтік-саяси және әскери-техникалық негізін құрайды. 2. Әзербайжан: hərbi-siyasi strategiyası 3. Қырғыз: аскердик-саясий стратегия 4. Өзбек: harbiy-siyosiy strategiya 5. Түрік: askeri-politik strateji 6. Ағылшын: military and political strategy 7. Испан: estrategia político-militar 8. Неміс: militärisch-politische Strategie 9. Француз: stratégie politico-militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военный – әскери, соғыс; военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981); военный конфликт – әскери қақтығыс (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 28 маусым); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) политическая психология – саяси психология (2018 жылғы 14 желтоқсан) стратегия – стратегия (2017 жылғы 15 ақпан) 11. Заңнамадағы қолданысы: саяси бағыт – политическое направление, саяси жүйе – политическая система, стратегия – стратегия, әскери стратегия – военная стратегия 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне көне грек тілінен енген (стратегия – көне грек. στρατηγία «қолбасшының өнері») «стратегия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стратегия» сөзі бекітілген. Сонымен қатар орыс тіліне грек тілінен енген (политика – көне грек. πολιτική «мемлекеттік қызмет»)«политика» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «саясат» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военно-политическая стратегия» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери-саяси стратегия» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери-саяси блок (политика – көне грек. πολιτική «мемлекеттік қызмет»; блок – ағылшын. block «кедергі келтіру, бұғыттау»)– қорғаныс, ұлттық және ұжымдық қауіпсіздік міндеттерін бірлесе шешу мақсатында, ресми түрде келісіммен бекітілген екі немесе бірнеше мемлекеттің одақтасуы. 2. Әзербайжан: hərbi-siyasi bloku 3. Қырғыз: аскердик-саясий блок 4. Өзбек: harbiy-siyosiy blok 5. Түрік: askeri-siyasi blok 6. Ағылшын:military-political bloc 7. Испан: bloque político-militar 8. Неміс: militärisch-politischer Block 9. Француз: bloc militaro-politique 10. Бекітілген нұсқасы: военный – әскери, соғыс; военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981); военный конфликт – әскери қақтығыс (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 28 маусым); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) политическая психология – саяси психология (2018 жылғы 14 желтоқсан) блок политический – саяси блок (2018 жылғы 5 қазан); союз – одақ (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: әскерилендiрiлген саяси партиялар – военизированные политические партий, одақ – союз 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне грек тілінен енген (политика – көне грек. πολιτική «мемлекеттік қызмет»)«политика» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «саясат» сөзі бекітілген. Сонымен қатар орыс тіліне ағылшын тілінен енген (блок – ағылшын. block «кедергі келтіру, бұғыттау») «блок» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «блок» сөзі бекітілген. Сонымен қатар орыс тіліндегі «союз» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «одақ» сөзі бекітілген Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военно-политический блок» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери-саяси блок» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Әскери-пошта қызметі (пошта – лат. positus; equites positi – «пошта жеткізуге арналған салт аттылар») – байланыс қызметінің құрамдас бөлігі. Құпия емес қызметтік және жеке сипаттағы әскери қызметшілердің 2. Әзербайжан: hərbi-poçt xidməti 3. Қырғыз: аскердик-почта кызматы 4. Өзбек: harbiy pochta xizmati 5. Түрік: askeri posta servisi 6. Ағылшын: military postal service 7. Испан: Servicio militar Postal 8. Неміс: Militär-Postdienst 9. Француз: service postal militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военный – әскери, соғыс; военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981); военный конфликт – әскери қақтығыс (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 28 маусым); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) почта дипломатическая – дипломатиялық пошта (2018 жылғы 14 желтоқсан) служба – қызмет; аудиторская деятельность – аудиторлық қызмет, аудиторлық іс-қимыл (2006 жылғы 27 қазан); благотворительная деятельность – қайырымдылық қызмет (2016 жылғы 7 желтоқсан); враждебная деятельность – дұшпандық әрекет (2016 жылғы 7 желтоқсан); служба – қызмет (2016 жылғы 8 желтоқсан); гражданская служба – азаматтық қызмет (2016 жылғы 8 желтоқсан); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: почтовая служба – пошта қызметі, почтовая связь – пошта байланыс қызметі, военная служба – әскери қызмет 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліндегі «служба» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қызмет» сөзі бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «қызмет» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «деятельность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қызмет», «іс-қимыл», «әрекет» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «қызмет», «іс-қимыл», «әрекет» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (positus; equites positi – «пошта жеткізуге арналған салт аттылар») «почта» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «пошта» сөзі бекітілсе, заңнамада «пошта» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военно-почтовая служба» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери-пошта қызметi» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери-тергеу органдарының(орган – көне грек.ὄργανον «құрал, сайман; мәшине; орган») негізгі міндеттері әскери қылмыстарды және әскери қызметшілер жасаған, ішкі істер органдары тергеуге тиісті қылмыстарды анықтау, олардың алдын алу, жолын кесу, ашу және тергеу болып табылады. Әскери-тергеу органдарын әскери-тергеу департаменті, әскери-тергеу басқармалары мен тергеу, жедел-іздестіру, жедел-техникалық және өздерінің алдында тұрған міндеттерді шешу үшін қажетті өзге де бөлімшелерден тұратын бөлімдер құрайды. Әскери-тергеу органдары Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес бұған уәкілдік берілген лауазымды адамдар арқылы өз құзыреті шегінде ішкі істер органдарының барлық құқықтарын пайдаланып, солардың міндеттерін атқарады. 2. Әзербайжан: hərbi-istintaq orqanları 3. Қырғыз: аскердик-тергөө органдары 4. Өзбек: harbiy-tergov organlari 5. Түрік: askeri soruşturma organları 6. Ағылшын: military investigative agencies 7. Испан: autoridades militares de investigación 8. Неміс: Militär-Ermittlungsbehörden 9. Француз: enquête militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военный – әскери, соғыс; военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981); военный конфликт – әскери қақтығыс (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 28 маусым); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) орган уголовного преследования – қылмыстық қудалау органы (2016 жылғы 7 желтоқсан) следственное действие – тергеу амалдары (2018 жылғы 5 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: әскери-тергеу органдары – военно-следственные органы 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне көне грек тілінен енген (орган – көне грек.ὄργανον «құрал, сайман; мәшине; орган») «орган» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «орган» сөзі бекітілсе, заңнамада «орган» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «следственный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тергеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «тергеу» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военно-следственные органы» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери-тергеу органдары» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери қызметшi әйелдер – әскери қызметке түсуге ниет білдірген әйелдер, келісім-шарт бойынша әскери қызметке іріктеу пунктіне өтініш береді.Көптеген әскери әйелдер бүкіл әлем бойынша Генералдар мен адмиралдардың атақтары бар. Кейбір елдерде әйелдер ер адамдармен тең әскерде қызмет етеді. Мысалы, Израиль армиясының әйелдері мәжбүрлі түрде қызметке шақырылады. 2. Әзербайжан: hərbi qulluqçular-qadın 3. Қырғыз: аскер кызматындагы аялдар 4. Өзбек: harbiy xizmatchilar-ayollar 5. Түрік: kadın askerler 6. Ағылшын: female military personnel 7. Испан: mujeres militares 8. Неміс: Soldaten-Frauen 9. Француз: femmes militaires 10. Бекітілген нұсқасы: военнослужащий – әскери қызметші (2003 жылғы 4 наурыз) военный – әскери, соғыс; военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981); военный конфликт – әскери қақтығыс (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 28 маусым); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) права женщин – әйелдер құқықтары (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: әскери қызметшi әйелдердiң киiм-нысаны – форма одежды военнослужащих женщин, әскери қызметші әйелдер – военнослужащие-женщины 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліндегі «военнослужащий» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери қызметші» сөзі бекітілсе, заңнамада «әскери қызметші» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военнослужащие-женщины» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери қызметшi әйелдер» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери-қызметтік іс-қимыл – бөлімшелер мен бөлімдердің жауынгерлік әзірлігінің жоғары деңгейін, яғни кез келген жағдайда әскерлердің белгіленген мерзімде әскери іс-қимылдарды бастау қабілетін қамтамасыз етуге бағытталған. 2. Әзербайжан: hərbi xidməti fəaliyyəti 3. Қырғыз: аскердик-кызматтык ишмердүүлүк 4. Өзбек: harbiy xizmat faoliyati 5. Түрік: askeri Hizmet Faaliyetleri 6. Ағылшын: military service activities 7. Испан: Servicio militar 8. Неміс: militärisch-dienstliche Tätigkeit 9. Француз: service militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военный – әскери, соғыс; военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981); военный конфликт – әскери қақтығыс (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 28 маусым); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) служба – қызмет; аудиторская деятельность – аудиторлық қызмет, аудиторлық іс-қимыл (2006 жылғы 27 қазан); благотворительная деятельность – қайырымдылық қызмет (2016 жылғы 7 желтоқсан); враждебная деятельность – дұшпандық әрекет (2016 жылғы 7 желтоқсан); служба – қызмет (2016 жылғы 8 желтоқсан); гражданская служба – азаматтық қызмет (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: служебную деятельность в воинских частях – әскери бөлімдердегі әскери қызмет, войнская служба – әскери қызмет, служебная этика военнослужащих – әскери қызметшілерінің қызметтік әдеп қағидалары 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліндегі «служба» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қызмет» сөзі бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «қызмет» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «деятельность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қызмет», «іс-қимыл», «әрекет» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «қызмет», «іс-қимыл», «әрекет» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военно-служебная деятельность» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери-қызметтік іс-қимыл» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери-стратегиялық тұрақтылық(стратегия – көне грек. στρατηγία «қолбасшының өнері»; стабильность – лат. stabilis «тұрақты, мығым», stāre «тұру») – біршама ұзақ мерзімде қарсылас жақтардың ешқайсысы соғыста табысқа жету үшін бірінші болып әскери күшті қолдануға үміт артпайтын әскери, саяси, экономикалық, моральдық психологиялық факторлардың жиынтығымен анықталатын әскери-стратегиялық жағдай. 2. Әзербайжан: hərbi-strateji sabitlik 3. Қырғыз: аскердик-стратегиялык туруктуулук 4. Өзбек: harbiy-strategik barqarorlik 5. Түрік: askeri-stratejik istikrar 6. Ағылшын: military-strategic stability 7. Испан: estabilidad estratégica militar 8. Неміс: militärische und strategische Stabilität 9. Француз: stabilité militaire et stratégique 10. Бекітілген нұсқасы: военный – әскери, соғыс; военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981); военный конфликт – әскери қақтығыс (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 28 маусым); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) стратегия – стратегия (2017 жылғы 15 ақпан) политическая стабильность – саяси тұрақтылық (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: саяси бағыт – политическое направление, саяси жүйе – политическая система, стратегия – стратегия, әскери стратегия – военная стратегия, тұрақтылық – стабильность 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне көне грек тілінен енген (стабильность – лат. stabilis «тұрақты, мығым», stāre «тұру») «стабильность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тұрақтылық» сөзі бекітілген. Сонымен қатар орыс тіліне көне грек тілінен енген (стратегия – көне грек. στρατηγία «қолбасшының өнері») «стратегия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стратегия» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военно-стратегическая стабильность» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери-стратегиялық тұрақтылық» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери-стратегиялық жағдайлар (стратегия – көне грек. στρατηγία «қолбасшының өнері») – мемлекеттер аралық әскери тепе тендіктің тұрақтылығымен анықталатын, жеке мемлекеттердің қарулы күштерінің, әскери-саяси блоктар мен коалициялардың белгілі бір стратегиялық аудандағы (әскери қимылдар театрындағы (ӘҚТ)) іс әрекеттерінің жағдайы, түрлері мен сипаттарының жиынтығы. 2. Әзербайжан: hərbi-strateji şərtləri 3. Қырғыз: аскердик-стратегиялык шарттар 4. Өзбек: harbiy-strategik shartlar 5. Түрік: askeri-stratejik koşullar 6. Ағылшын: military-strategic conditions 7. Испан: military-strategic conditions 8. Неміс: militärisch-strategische Bedingungen 9. Француз: conditions militaro-stratégiques 10. Бекітілген нұсқасы: военный – әскери, соғыс; военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981); военный конфликт – әскери қақтығыс (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 28 маусым); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) стратегия – стратегия (2017 жылғы 15 ақпан) техническое условие – техникалық талап (2016 жылғы 28 маусым); нормативные условия – нормативтік шарттар (2016 жылғы 7 желтоқсан); нормативы условий труда – еңбек жағдайларының нормативтерi (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: әскери-стратегиялық мақсаттар– военно-стратегические цели, төтенше жағдайлар – черезвычайные ситуации, стратегия – стратегия, әскери стратегия – военная стратегия 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне көне грек тілінен енген (стратегия – көне грек. στρατηγία «қолбасшының өнері») «стратегия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стратегия» сөзі бекітілген. Сонымен қатар орыс тіліндегі «условие» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жағдай», «талап», «шарт» сөздері бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военно-стратегические условия» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери-стратегиялық жағдайлар» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери-стратегиялық жоспар(стратегия – көне грек. στρατηγία «қолбасшының өнері»; план – лат. planta – «аяқтың ізі») – әскери-саяси және стратегиялық жағдайды талдау және қарулы күресті жүргізудің мақсаттарын, күштерін, құралдары мен тәсілдерін айқындау, оны ұйымдастыру және қамтамасыз ету процесі. Жедел-стратегиялық есептерді жүргізу, болжамдарды белгілеу және стратегиялық жоспарлаудың тиісті құжаттарын әзірлеу болып табылады. 2. Әзербайжан: hərbi-strateji plan 3. Қырғыз: аскердик-стратегиялык план 4. Өзбек: harbiy-strategik reja 5. Түрік: askeri stratejik plan 6. Ағылшын: military-strategic plan 7. Испан: plan estratégico militar 8. Неміс: militärisch-strategischer Plan 9. Француз: plan stratégique militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военный – әскери, соғыс; военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981); военный конфликт – әскери қақтығыс (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 28 маусым); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) стратегия – стратегия (2017 жылғы 15 ақпан) план – жоспар (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: стратегиялық жоспарлау – стратегическое планирование, бюджеттік жоспарлау – бюджетное планирование, әскери стратегия – военная стратегия 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне көне грек тілінен енген (план – лат. planta – «аяқтың ізі») «план» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жоспар» сөзі бекітілген. Сонымен қатар орыс тіліне көне грек тілінен енген (стратегия – көне грек. στρατηγία «қолбасшының өнері») «стратегия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стратегия» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военно-стратегический план» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери-стратегиялық жоспар» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери-стратегиялық плацдарм (плацдарм – фр. plase darmes – «әскерге арналған алаң»; стратегия – көне грек. στρατηγία «қолбасшының өнері») – бір мемлекеттің екінші мемлекетке шабуыл жасау мақсатында пайдаланатын аймағы. Әскерлердің су бөгетінен өтіп, шабуылмен алған немесе қорғана отырып, кейін шегінгенде қолға ұстап қалған жері. Плацдармды ұстап тұру және оны кеңейту негізгі күштердің су бөгетінен өтуін, олардың шабуылды одан әрі жүргізуін қамтамасыз етеді, келесі шабуылды жасауға қолайлы жағдай туғызады. 2. Әзербайжан: hərbi-strateji plasdarm 3. Қырғыз: аскердик-стратегиялык плацдарм 4. Өзбек: harbiy-strategik ko`prik 5. Түрік: askeri-stratejik köprübaşı 6. Ағылшын: military-strategic bridgehead 7. Испан: cabeza de puente estratégico militar 8. Неміс: militärisch-strategischer Brückenkopf 9. Француз: tête de pont militaire stratégique 10. Бекітілген нұсқасы: военный – әскери, соғыс; военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981); военный конфликт – әскери қақтығыс (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 28 маусым); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) стратегия – стратегия (2017 жылғы 15 ақпан) 11. Заңнамадағы қолданысы: стратегиялық жоспарлау – стратегическое планирование, бюджеттік жоспарлау – бюджетное планирование, әскери стратегия – военная стратегия 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне француз тілінен енген (плацдарм – фр. plase darmes – «әскерге арналған алаң») «плацдарм» сөзінің аудармасы ретінде «плацдарм» сөзі қолданылады. Сонымен қатар орыс тіліне көне грек тілінен енген (стратегия – көне грек. στρατηγία «қолбасшының өнері») «стратегия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стратегия» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военно-стратегический плацдарм» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери-стратегиялық плацдарм» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери әлеует(потенция – лат. potentia – «күш») – еллің экономикалық, ғылыми-техникалық, әлеуметтік, моральдық-саяси әлеуеттерінен туындайтын мемлекеттің (коалицияның, одақтың) мүмкіндіктері. Әскери әлеует қарулы күштердің жетілдірілуін камтамасыз етеді; ол мемлекеттің (коалицияның) әскери қуатының басты элементі. Әскери әлеует көрсеткіштері: мемлекеттің әскери-экономикалық және ғылыми мүмкіндіктері; жұмылдырылған қорларының бары: халықтың моральдық-саяси жағдайы 2. Әзербайжан: hərbi potensial 3. Қырғыз: әскердик потенциал 4. Өзбек: harbiy salohiyat 5. Түрік: askeri kapasite 6. Ағылшын: military capability 7. Испан: capacidad militar 8. Неміс: militärisches Potential 9. Француз: capacité militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военный – әскери, соғыс; военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981); военный конфликт – әскери қақтығыс (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 28 маусым); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) потенциал – потенциал; әлеует (2018 жылғы 27 маусым); экономический потенциал – экономикалық әлеует (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: военный потенциал государства – мемлекеттің әскери әлеуеті 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (потенция – лат. potentia – «күш») «потенция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «потенция», «әлеует» сөздері бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военный потенциал» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери әлеует» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери қылмыскер– жалпыға ортақ соғыс заңын бұзушы. Адамгершілікке, әлемге қарсы қылмыс жасаған адамдар. 2. Әзербайжан: hərbi cinayətkar 3. Қырғыз: аскердик кылмышкер 4. Өзбек: harbiy jinoyatchi 5. Түрік: savaş suçlusu 6. Ағылшын: war criminal 7. Испан: criminal de guerra 8. Неміс: Кriegsverbrecher 9. Француз: criminel de guerre 10. Бекітілген нұсқасы: военный – әскери, соғыс; военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981); военный конфликт – әскери қақтығыс (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 28 маусым); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) злостный преступник – қаскөй қылмыскер (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: қылмыскерлер – преступники, әскери қылмыстық құқық бұзушылықтар – воинские уголовные правонарушения 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліндегі «преступник» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қылмыскер» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военный преступник» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери қылмыскер» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Әскери кеңес – Қарулы күштердегі әскер түрлеріне басшылық жасаудың ұжымдық органы. 2. Әзербайжан: hərbi şura 3. Қырғыз: аскердик кеңеш 4. Өзбек: harbiy kengash 5. Түрік: askeri konsey 6. Ағылшын: military council 7. Испан: consejo militar 8. Неміс: Кriegsrat 9. Француз: conseil de guerre 10. Бекітілген нұсқасы: военный – әскери, соғыс; военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981); военный конфликт – әскери қақтығыс (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 28 маусым); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) совет директоров– директорлар кеңесі (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік кеңесінің Әскери қауіпсіздік және қорғаныс бөлімінің түсіндірмесі – Пояснение отдела военной безопасности и обороны Совета Безопасности Республики Казахстан 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліндегі «совет» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кеңес» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военный совет» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери кеңес» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Әскери кеңесші – әскерлерді оқытуға, әскери техника мен қару-жарақты игеруге, кадрлар даярлауға және сол сияқтыларға көмек көрсету үшін немесе заңды үкіметтерді құлатуға үкіметке қарсы ұйымдарды даярлау үшін екі жақты үкіметаралық келісімге сәйкес басқа мемлекеттің Қарулы күштеріне жіберілген бір мемлекет Қарулы күштерінің өкілі. 2. Әзербайжан: hərbi məsləhətçi 3. Қырғыз: аскер кеңешчиси 4. Өзбек: harbiy maslahatchi 5. Түрік: askeri danışman 6. Ағылшын: military adviser 7. Испан: asesor militar 8. Неміс: Militärberater 9. Француз: conseiller militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военный – әскери, соғыс; военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981); военный конфликт – әскери қақтығыс (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 28 маусым); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) советник – кеңесші (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: советник Генерального прокурора – Бас прокурордың кеңесшісі 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліндегі «советник» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кеңесші» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военный советник» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери кеңесші» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери одақ – қорғаныс, ұлттық және ұжымдық қауіпсіздік міндеттерін бірлесе шешу мақсатында, ресми түрде келісіммен бекітілген екі немесе бірнеше мемлекет құрған одақ. 2. Әзербайжан: hərbi ittifaq 3. Қырғыз: әскердик союз 4. Өзбек: harbiy ittifoq 5. Түрік: askeri birlik 6. Ағылшын: military alliance 7. Испан: unión militar 8. Неміс: Мilitärbündnis 9. Француз: alliance militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военный – әскери, соғыс; военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981); военный конфликт – әскери қақтығыс (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 28 маусым); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) союз – одақ (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: одақ – союз, военное – әскери 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліндегі «союз» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «одақ» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военный союз» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери одақ» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери маман (специалист –лат.speciālis «ерекше, айрықша», sресiēs «түр, тек», specere «қарау, көру») – басқа мемлекеттің техника мен қару-жарақты игеруге, қызмет көрсетуге және пайдалануға көмек көрсетуге бағытталған қызметке тартылған әскери маман, бір мемлекеттің Қарулы күштерінің әскери қызметшісі. 2. Әзербайжан: hərbi mütəxəssis 3. Қырғыз: аскер адиси 4. Өзбек: harbiy mutaxassis 5. Түрік: askeri uzman 6. Ағылшын: military specialist 7. Испан: especialista militar 8. Неміс: militärischer Spezialist 9. Француз: spécialiste militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военный – әскери, соғыс; военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981); военный конфликт – әскери қақтығыс (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 28 маусым); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) специалист – маман (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: әскери мамандықтар – военные специальности, әскери оқытылған мамандар – военнообученные специалисты 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (специалист – лат.speciālis «ерекше, айрықша», sресiēs «түр, тек», specere «қарау, көру») «специалист» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «маман» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военный специалист» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери маман» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әскери трибунал (трибунал – лат. tribunal «трибунал, магистраттың өрлеуі; кресло», лат. tribūnus «трибун, триба бастығы») – Қарулы күштер жүйесіндегі құқықтық орган. Ол мемлекет қауіпсіздігіне, Қарулы күштердің жауынгерлік күш-қуатына зиян келтірген, белгіленген әскери ережелерді өрескел бұзған әскери қызметкерлерді қылмыстық жауапқа тартады. Әскери трибунал – Қарулы күштер жүйесіндегі құқықтық әділеттілікті іске асыратын сот. 2. Әзербайжан: hərbi tribunal 3. Қырғыз: аскердик трибунал 4. Өзбек: harbiy tribunal 5. Түрік: askeri mahkeme 6. Ағылшын: military tribunal 7. Испан: tribunal militar 8. Неміс: Militärgericht 9. Француз: tribunal militaire 10. Бекітілген нұсқасы: военный – әскери, соғыс; военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981); военный конфликт – әскери қақтығыс (2016 жылғы 7 желтоқсан); военная полиция – әскери полиция (2016 жылғы 28 маусым); военная опасность – соғыс қаупі (2016 жылғы 7 желтоқсан) трибунал – трибунал (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: әскери трибунал – военный трибунал 12. Орыс тіліндегі «военный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскери», «соғыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери», «соғыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (трибунал – лат. tribunal «трибунал, магистраттың өрлеуі; кресло», лат. tribūnus «трибун, триба бастығы») «трибунал» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «трибунал» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «военный трибунал» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери трибунал» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әуе қорғанысы – қарсыластың соққысынан мемлекеттің әуе шекарасын және әскерлерді қорғайтын маңызды құрал. Олардың құрамына әуе шабуылына қарсы қорғаныс әскерлері мен әскери-әуе күштері кіреді. Әуе шабуылына қарсы қорғаныс әскерлері бейбіт күндері елдің әкімшілік және экономикалық орталықтарын, қарулы күштердің топтарын қарсыластың әуе шабуылынан қорғауда жауапты әскери міндеттерді дереу орындауға қабілетті болу керек. Әуе шабуылына қарсы қорғаныс әскерлері қолайсыз ауа райы жағдайында қатты радиоэлектрондық кедергілерді, алыстағы және жақындағы, әртүрлі биіктіктегі нысаналарды жоятын, әуе шабуылы туралы ескертетін қазіргі заманғы құралдар мен зениттік-ракеталық, авиациялық және қорғаныс әскерлерден, зениттік-ракеталық әскерлерден, әуе қорғанысы авиациясынан, радиотехникалық және арнайы әскерлерден тұрады. Зениттік-ракеталық әскерлер әр түрлі мақсаттағы ракеталық кешендермен қаруланған. Зениттік ракеталар нысананы кез келген қашықтықта, биіктік пен ұшу жылдамдығына, жылдың тәулігі мен мезгіліне, ауа райының жағдайына және радио кедергілерге қарамастан жоя алады. Әуе қорғанысы авиациясы барлық ауа райында қалыпты ұшатын жойғыштармен, іздеудің жаңа навигациялық аппаратураларымен және үлкен қашықтықтан қабылдайтын радиолокациялық құралдармен, дыбыстан ұшқыр және жетілдірілген қару-жарақпен жарақталған. 2. Әзербайжан: hava müdafiə 3. Қырғыз: аба коргоо 4. Өзбек: havo mudofaasi 5. Түрік: hava savunma 6. Ағылшын: air defense 7. Испан: defensa aérea 8. Неміс: Luftverteidigung 9. Француз:défense aérienne 10. Бекітілген нұсқасы: мнимая оборона – жалған қорғаныс (2016 жылғы 7 желтоқсан) международное воздушное право – халықаралық әуе құқығы (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: әуе қорғанысы – противовоздушная оборона, әуе қорғанысы күштері – силы воздушной обороны 12. Орыс тіліндегі «воздушный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әуе» сөзі бекітілсе, заңнамада «әуе» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «оборона» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қорғаныс» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «воздушная оборона» сөз тіркесі қазақ тіліне «әуе қорғанысы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әуе дабылы қарсыластың әуе шабуылына тойтарыс беруге әуе шабуылына қарсы қорғаныс құралдарын жедел әзірлікке келтіру, сондай-ақ әскер (күш) жеке құрамының және халықтың әуе соққысынан сақтану үшін барлық қорғану құралдарын қолдануы үшін беріледі. Қауіп-қатер кезінде немесе қарсыластың әуе шабуылы басталуымен Әуе дабылы сигналын беру үшін техникалық құралдар қолданылады және дауыстап айтылады. 2. Әзербайжан: hava həyəcanı 3. Қырғыз: аба коркунушы 4. Өзбек: havo signalizatsiyasi 5. Түрік: hava alarmı 6. Ағылшын: air raid 7. Испан: alerta aérea 8. Неміс: Fliegeralarm 9. Француз: alerte aérienne 10. Бекітілген нұсқасы: международное воздушное право – халықаралық әуе құқығы (2016 жылғы 7 желтоқсан); тревога – дабыл (2008 жылғы 22 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: қозғалыс дабылы – сигнализация движения, өрт дабылы – пожарная сигнализация 12. Орыс тіліндегі «воздушный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әуе» сөзі бекітілсе, заңнамада «әуе» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «тревога» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дабыл» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «воздушная тревога» сөз тіркесі қазақ тіліне «әуе дабылы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әуе күштерi – мемлекеттің Қарулы күштерінің бір түрі. Ол Қарулы күштердің басқа түрлерімен бірігіп, соғыс қимылдарын жүргізеді және дербес міндеттерді (әуе операциясын) орындайды. Әуе күштерінің күші мол және кеңінен маневр жасай алады. Әуе күштері ұшақтармен, қанатты ракеталармен, ұшақтармен жабдықталады. Оның алысқа ұшатын әскери-көліктік түрлері бар. Міндеттерді орындауына және мақсатына қарай әуе күштері жойғыш, бомбалаушы-жойғыш, бомбалаушы, барлаушы және көмекші авиация болып бөлінеді. 2. Әзербайжан: hava qüvvələri 3. Қырғыз: аба күчтөрү 4. Өзбек: havo kuchlari 5. Түрік: hava kuvvetleri 6. Ағылшын: air force 7. Испан: fuerzas aéreas 8. Неміс: Luftwaffe 9. Француз:force aérienne 10. Бекітілген нұсқасы: международное воздушное право – халықаралық әуе құқығы (2016 жылғы 7 желтоқсан); сила – күш 11. Заңнамадағы қолданысы: әуе қорғаныс күштері мен әскери әуе күштері – силы воздушной обороны и военно-воздушные силы 12. Орыс тіліндегі «воздушный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әуе» сөзі бекітілсе, заңнамада «әуе» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «сила» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «күш» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «воздушные силы» сөз тіркесі қазақ тіліне «әуе күштері» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Әуе шайқасы – әуедегі ұшақтардың атыс пен маневр арқылы қарсыласты жоюға бағытталған қақтығыстары. Әуе шайқасы қарсыластың әуедегі ұшақтары мен ұшақсыз құралдарын жоятын жойғыш авиацияньщ ұрыс қимылдарының негізгі түрі. Әуе шайқасының негізгі кезеңі әуедегі қарсынасқа қарсы екпіңді шабуыл мен оны зеңбірек оғымен, реактивті снарядтармен, басқарылатын жою құралдарымен атқылау. 2. Әзербайжан: hava döyüşü 3. Қырғыз: аба күрөшү 4. Өзбек: havo jangi 5. Түрік: hava Muharebesi 6. Ағылшын: air battle 7. Испан: combate aéreo 8. Неміс: Luftkampf 9. Француз: combat aérien 10. Бекітілген нұсқасы: международное воздушное право – халықаралық әуе құқығы (2016 жылғы 7 желтоқсан) ближний бой – жақын ұрыс (2019 жылғы 28 маусым); бой встречный – қарсы сайыс (2019 жылғы 28 маусым); бой оборонительный – қорғаныс сайысы (2019 жылғы 28 маусым); закончить бой – ұрысты аяқтау (2019 жылғы 6 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: ұрыс– бой, әскери әуе күштері – военно-воздушные силы 12. Орыс тіліндегі «воздушный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әуе» сөзі бекітілсе, заңнамада «әуе» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «бой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ұрыс», «сайыс» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «ұрыс», «сайыс» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігіндегі нұсқаларын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «воздушный бой» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әуе шайқасы»сөз тіркесі қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Шабуылдау соғысы – негізгі мазмұны шешуші мақсаттарға қол жеткізуді және ірі шабуыл операциялары нысанында қарулы күресті жүргізуді құрайтын соғыстың символдық атауы. Мұндай соғыстың негізінде белсенді шабуыл стратегиясы принциптерін іске асыру, жаудан күшті, әдетте алдын ала соққы беру және оның аумағын игеру жатыр. 2. Әзербайжан: müharibə hücum 3. Қырғыз: согуш чабуул 4. Өзбек: hujum urushi 5. Түрік: savaş saldırgan 6. Ағылшын: offensive war 7. Испан: guerra ofensiva 8. Неміс: Кrieg offensiv 9. Француз: guerre offensive 10. Бекітілген нұсқасы: гражданская война – азамат соғысы (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: десанттық шабуылдау әскерлері – десантно-штурмовое войско, соғыс – война 12. Орыс тіліндегі «война» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «соғыс» сөзі бекітілсе, заңнамада «соғыс» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «наступление» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шабуыл» сөзі бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «шабуыл» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «атака» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «атака», «шабуыл» сөзі бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «шабуыл», сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «нападение» сөзі заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «шабуыл» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «война наступательная» сөз тіркесі қазақ тіліне «шабуылдау соғысы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Қорғаныс соғысы – соғыстың символдық атауы; оның мақсаты – бір мемлекеттің аумағын (шекарасын) қорғау және жаудың белсенді шабуылдау әрекеттерін тоқтату. Қорғаныс соғысының басты мазмұны қорғаныс операцияларын жүргізу болып табылады. 2. Әзербайжан: мüdafiə müharibəsi 3. Қырғыз: согуш коргоо 4. Өзбек: mudofaa urushi 5. Түрік: savaş savunma 6. Ағылшын: defensive war 7. Испан: guerra defensiva 8. Неміс: Кrieg defensiv 9. Француз: guerre défensive 10. Бекітілген нұсқасы: гражданская война – азамат соғысы (1971-1981) бой оборонительный – қорғаныс сайысы (2019 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: аумақтық қорғаныс – территориальная оборона, соғыс уақытында әскерлерді басқару – управление аойсками в военное время, қорғаныс – оборона; соғыс – война 12. Орыс тіліндегі «война» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «соғыс» сөзі бекітілсе, заңнамада «соғыс» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «оборона» сөзі қазақ тіліне «қорғаныс» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «война оборонительная» сөз тіркесі қазақ тіліне «қорғаныс соғысы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Өңірлік соғыс (регион – лат. regio – «ел», «облыс») – жергілікті соғыс немесе қарулы қақтығыстың эскалациясы нәтижесінде пайда болған соғыс. 2. Әзербайжан: regional müharibə 3. Қырғыз: онурлик согуш 4. Өзбек: urush mintaqaviy 5. Түрік: savaş bölgesel 6. Ағылшын: regional war 7. Испан: guerra regional 8. Неміс: Krieg regional 9. Француз: guerre régionale 10. Бекітілген нұсқасы: гражданская война – азамат соғысы (1971-1981) региональные соглашения – өңірлік келісімдер (2016 жылғы 7 желтоқсан); производители региональные – аймақтық өндiрушiлер (2017 жылғы 10 қараша); региональная политика – өңірлік саясат (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: республика өңірлеріндегі соғыс ардагерлері делигациясы – делигация ветеранов войны регионов республики, соғыс уақыты – военное время; соғыс – война; регионализация – аймақтандыру, регион – аймақ, регионы мира – әлем аймақтары 12. Орыс тіліндегі «война» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «соғыс» сөзі бекітілсе, заңнамада «соғыс» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен (regio – «ел», «облыс») енген «регион» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өңір», «аймақ» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «өңір», «аймақ» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «война региональная» сөз тіркесі қазақ тіліне «өңірлік соғыс» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Ядролық соғыс (ядро – грек. hadros – «күшті, мықты») – ядролық қаруды иеленетін мемлекеттер арасындағы ядролық және/немесе термоядролық қаруды пайдалана отырып, гипотетикалық әскери қақтығыс. 2. Әзербайжан: nüvə müharibəsi 3. Қырғыз: согуш ядролук 4. Өзбек: yadro urushi 5. Түрік: nükleer savaş 6. Ағылшын: nuclear war 7. Испан: guerra nuclear 8. Неміс: аtomkrieg 9. Француз: guerre nucléaire 10. Бекітілген нұсқасы: гражданская война – азамат соғысы (1971-1981) ядерное оружие – ядролық қару (2018 жылғы 30 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: ядролық қару – ядерное оружие, ядролық соғыс – ядерная война 12. Орыс тіліндегі «война» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «соғыс» сөзі бекітілсе, заңнамада «соғыс» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен (ядро – грек. hadros – «күшті, мықты») енген «ядро» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ядро» сөзі бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «ядро», «өзек» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «война ядерная» сөз тіркесі қазақ тіліне «ядролық соғыс» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Әскери тәртіп(дисциплина – лат. – disciplina – «қатаң тәртіп») – барлық жауынгерлердің заң мен әскери жарғьща белгіленген тәртіп пен ережені бұлжытпай орындауы. Қарулы күштердегі әскери тәртіп әрбір жауынгердің өз әскери міндетін сапалы атқаруына, өзінің отанын қорғауға жауапты екенін түсінуіне негізделеді. Жауынгерлер үшін әскери тәртіп – командирге, басшыға сөзсіз бағыну, олардың бұйрықтары мен жарлықтарын дер кезінде, дәлме-дәл мүлтіксіз орындау. 2. Әзербайжан: hərbi intizam 3. Қырғыз: аскердик тартип 4. Өзбек: harbiy intizom 5. Түрік: askeri disiplin 6. Ағылшын: military discipline 7. Испан: disciplina militar 8. Неміс: militärische Disziplin 9. Француз: discipline militaire 10. Бекітілген нұсқасы: воинский – жауынгерлік (2010 жылғы 23 желтоқсан); обязанность воинская – әскери міндет (2016 жылғы 8 желтоқсан); государственная дисциплина – мемлекеттік тәртіп (2016 жылғы 7 желтоқсан); дисциплин – тәртіп; пән (1971-1981); 11. Заңнамадағы қолданысы: әскери тәртіп – войнская дисциплина, тәртіптік әскери бөлім – дисциплинарная войнская часть; служебную деятельность в воинских частях – әскери бөлімдердегі әскери қызмет, войнская служба – әскери қызмет, служебная этика военнослужащих – әскери қызметшілерінің қызметтік әдеп қағидалары; әскери қылмыстық құқық бұзушылықтар – воинские уголовные правонарушения 12. Орыс тіліндегі «воинский» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік», «әскери» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен (дисциплина – лат. – disciplina – «қатаң тәртіп») енген «дисциплина» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тәртіп», «пән» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «тәртіп», «пән» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «воинская дисциплина» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери тәртіп» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Жауынгерлік айбын – әскери қызметшілердің бейбіт және соғыс жағдайларында отан алдындағы өз борышын мінсіз атқаруымен көрінетін жоғары моральдық жауынгерлік қасиеттердің жанкешті көрінісі. 2. Әзербайжан: hərbi şücaət 3. Қырғыз: аскердик эрктүү 4. Өзбек: harbiy jasorat 5. Түрік: askeri cesaret 6. Ағылшын: military valor 7. Испан: valor militar 8. Неміс: militärische Tapferkeit 9. Француз: valeur 10. Бекітілген нұсқасы: воинский – жауынгерлік (2010 жылғы 23 желтоқсан); обязанность воинская – әскери міндет (2016 жылғы 8 желтоқсан); государственная дисциплина – мемлекеттік тәртіп (2016 жылғы 7 желтоқсан); дисциплин – тәртіп; пән (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: за доблестный труд в Великой Отечественной войне – Ұлы Отан соғысындағы ерлiк еңбегi үшiн, боевое – жауынгерлік; әскери қылмыстық құқық бұзушылықтар – воинские уголовные правонарушения 12. Орыс тіліндегі «воинский» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік», «әскери» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «доблестный» сөзі қазақ тіліне «айбынды», «қажырлы» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «воинская доблесть» сөз тіркесі қазақ тіліне «жауыргерлік айбын» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Әскери лауазым – Қарулы күштердiң, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың мемлекеттiк мекемесiнiң әскери атағына сәйкес Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген лауазымдық өкiлеттіктер мен мiндеттер жүктелген құрылымдық бiрлiгі. 2. Әзербайжан: hərbi vəzifə 3. Қырғыз: аскер кызматы 4. Өзбек: harbiy lavozim 5. Түрік: askeri pozisyon 6. Ағылшын: military position 7. Испан: cargo militar 8. Неміс: Wehrpflicht 9. Француз: fonction militaire 10. Бекітілген нұсқасы: воинский – жауынгерлік (2010 жылғы 23 желтоқсан); обязанность воинская – әскери міндет (2016 жылғы 8 желтоқсан); замещение должности – қызметке орналасу (2014 жылғы 11 желтоқсан); должность – лауазым (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: әскери лауазым – Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың мемлекеттiк мекемесiнiң әскери атағына сәйкес Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген лауазымдық өкiлеттіктер мен мiндеттер жүктелген құрылымдық бiрлiгі – воинская должность – структурная единица государственного учреждения Вооруженных Сил, других войск и воинских формирований, на которую возложены установленные законодательством Республики Казахстан должностные полномочия и обязанности с соответствующим ей воинским званием 12. Орыс тіліндегі «воинский» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік», «әскери» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «должность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «лауазым» сөзі бекітілсе, заңнамада «лауазым» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «воинская должность» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери лауазым» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Әскери міндеткерлік – халықтың өз елінің Қарулы күштерінде әскери қызмет атқару заңмен белгіленген міндеті. Әрбір әлеуметтік-экономикалық формацияға өзінің ерекше нысандары тән. 2. Әзербайжан: hərbi mükəlləfiyyət 3. Қырғыз: аскердик буйрук 4. Өзбек: harbiy xizmat 5. Түрік: askeri görev 6. Ағылшын: military service 7. Испан: servicio militar 8. Неміс: Wehrpflicht 9. Француз: conscription 10. Бекітілген нұсқасы: воинский – жауынгерлік (2010 жылғы 23 желтоқсан); обязанность воинская – әскери міндет (2016 жылғы 8 желтоқсан); натуральные повинности – заттай міндеттіліктер (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: әскери қылмыстық құқық бұзушылықтар – воинские уголовные правонарушения; государственная повинность – мемлекеттiк борыштылық; мiндеткерлiк – обязательство Міндеткерлік: Сын есім. с ө й л е у. Міндеттілік. Феодалдардың иелігіндегі жерде көшіп-қонып жүріп, шаруалар әртүрлі феодалдық м і н д е т к е р л і к т е р д і атқарып отыруға мәжбүр болды (ҚазССР тарихы). Халық бұқарасын еңбек етуге м і н д е т к е р л і к т е ұстау үшін, буржуазия зорлық-зомбылық жасау мен алдап-арбаудың орасан үлкен аппаратын құрды (Қысқаша саяси экономика) (sozdik.kz) 12. Орыс тіліндегі «воинский» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік», «әскери» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «повинность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «міндеттілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «міндеттілік», «борыштылық» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «воинская повинность» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери міндеткерлік» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Жауынгерлiк абырой – әскери ар-намыс-жеке әскери қызметшінің немесе әскери ұжымның моральдық-этикалық қағидалары мен мінез-құлық нормаларын біріктіретін ұжымдық ұғым. 2. Әзербайжан: hərbi şərəf 3. Қырғыз: аскердик урмат 4. Өзбек: harbiy sharaf 5. Түрік: askeri onur 6. Ағылшын: military honor 7. Испан: honor militar 8. Неміс: militärische Ehre 9. Француз: honneur militaire 10. Бекітілген нұсқасы: воинский – жауынгерлік (2010 жылғы 23 желтоқсан); обязанность воинская – әскери міндет (2016 жылғы 8 желтоқсан); честь – намыс; абырой (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: воинская честь – жауынгерлiк абырой, войнская служба – жауынгерлік қызмет; әскери қылмыстық құқық бұзушылықтар – воинские уголовные правонарушения 12. Орыс тіліндегі «воинский» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік», «әскери» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «честь» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «намыс», «абырой» сөздері бекітілсе, заңнамада «абырой» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «воинская честь» сөз тіркесі қазақ тіліне «жауынгерлiк абырой» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Әскери құрмет – қарулы күштерде қару-жарақ немесе артиллериялық салют ату түрінде және құрметті қарауыл мен оркестр тағайындау арқылы көрсетілетін құрмет түрі. 2. Әзербайжан: hərbi fərqlənmə 3. Қырғыз: аскердик урмат 4. Өзбек:harbiy sharaf 5. Түрік:askeri onur 6. Ағылшын: military honours 7. Испан: honores militares 8. Неміс: militärische Ehrungen 9. Француз: honneurs militaires 10. Бекітілген нұсқасы: воинский – жауынгерлік (2010 жылғы 23 желтоқсан); обязанность воинская – әскери міндет (2016 жылғы 8 желтоқсан); честь – намыс; абырой (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: әскери құрмет – войнские почести, әскери құрметпен жерлеу – захоронение с войнскими почестями; әскери қылмыстық құқық бұзушылықтар – воинские уголовные правонарушения 12. Орыс тіліндегі «воинский» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік», «әскери» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «почесть» сөзі қазақ тіліне заңнамада «құрмет» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «воинские почести» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери құрмет» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Әскери жарғылар – Қарулы күштер әскерлері күнделікті басшылықка алатын, олардың қызметін белгілейтін ресми құжаттар. Әскери жарғылар қарулы күштердің ішкі қызмет жарғысы, Қарулы күштердің гарнизон және қарауылдық қызмет жарғысы, Қарулы күштердің саптық жарғысы, Қарулы күштердің тәртіптік жарғысы болып бөлінеді. Әскери жарғыларда Ұлы Отан соғысының тәжірибелері, әскери ғылым жетістіктері, жауынтерлерді оқыту мен тәрбиелеудің көп жылғы тәжірибелері талданып, қорытындыланған. Олардың бүкіл мазмұны мемлекеттің, халықтың мүддесіне сай келеді. Әскери жарғылардың негізгі идеясы – патриотизм, әрбір жауынгердің отанды қорғаудағы жауапкершілігі, әскери борышына, әскери антына шексіз берілгендігі. Әскери жарғылар барлығы бір мақсатқа бағытталған. Олардың мақсаты: әскер қатарында темірдей берік тәртіпті сақтау, жауынгерлерді оқыту мен тәрбиелеуді бір жүйеде жүргізу, әскери істі қазіргі әскери өнер мен ғылым талаптарына сай ұйымдастыру және жүргізу. 2. Әзербайжан: hərbi nizamnamələr 3. Қырғыз: аскердик уставдар 4. Өзбек: harbiy nizomlar 5. Түрік: askeri tüzük 6. Ағылшын: askeri tüzük 7. Испан: reglamento militar 8. Неміс: militärische Statuten 9. Француз: règlement militaire 10. Бекітілген нұсқасы: воинский – жауынгерлік (2010 жылғы 23 желтоқсан); обязанность воинская – әскери міндет (2016 жылғы 8 желтоқсан); устав – жарғы (1998) 11. Заңнамадағы қолданысы: жалпы әскери жарғыларын бекіту – утверждение общих войнских уставов; әскери қылмыстық құқық бұзушылықтар – воинские уголовные правонарушения 12. Орыс тіліндегі «воинский» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік», «әскери» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «устав» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жарғы» сөзі бекітілсе, заңнамада «жарғы» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «воинские уставы» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери жарғылар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Әскери полигон (полигон – грек. poly «көп» + gonos «үшбұрыш») – қару-жарақ пен әскери техниканы сынақтан өткізу, әскерлердің жауынгерлік даярлығын анықтау және соғыс өнерін дамыту мақсатына арнайы бөлінген және жабдықталған орын. Кейбір ғылыми-зертттеу мекемелерін де әскери полигон деп атайды (мыс., Семей ядролық полигоны). Әскери полигонның тұрақты және уақытша түрлері болады. 2. Әзербайжан: hərbi poliqon 3. Қырғыз: аскер полигону 4. Өзбек: harbiy poligon 5. Түрік: askeri poligon 6. Ағылшын: military training ground 7. Испан: polígono militar 8. Неміс: Мilitärgelände 9. Француз: polygone militaire 10. Бекітілген нұсқасы: воинский – жауынгерлік (2010 жылғы 23 желтоқсан); обязанность воинская – әскери міндет (2016 жылғы 8 желтоқсан); устав – жарғы (1998) 11. Заңнамадағы қолданысы: әскери сынау полигонлары – военно-испытательные палигоны; авиационный полигон – авиациялық полигон; воздушный авиационный полигон – специально отведенный земельный участок с воздушным пространством над ним, оборудованный для проведения воздушных стрельб, пусков управляемых ракет класса «воздух-воздух» по воздушным радиоуправляемым, парашютным мишеням и ракетам-мишеням, отстрела оружия, а также для проведения стрельб и пусков ракет по воздушным мишеням зенитными ракетными частями и подразделениями, подразделениями и частями зенитной артиллерии – әуе авиациялық полигоны – әуеден оқ атуларды, «әуе-әуе» сыныбындағы басқарылатын зымырандарды әуедегі радиомен басқарылатын, парашюттік нысандар және зымыран-нысандар бойынша ұшуры, қарудан оқ атуды жүргізу үшін, сондай-ақ зениттік зымыран бөлімдері мен бөлімшелерінің, зениттік артиллериялық бөлімшелер мен бөлімдердің оқ атуларды жүргізуі және әуедегі нысаналар бойынша зымырандарды ұшыру үшін жабдықталған әуе кеңістігі бар арнайы бөлінген жергілікті жер учаскесі. 12. Орыс тіліндегі «воинский» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік», «әскери» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліне грек тілінен енген (полигон – грек. poly «көп» + gonos «үшбұрыш») «полигон» сөзі қазақ тілінде «құжат» сөзімен қолданылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «воинский полигон» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери полигон» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Әскери шен (чин – грек. poieō «жасаймын») – қарулы күштер қатарында қызмет етушілерге әскери мамандығына, қызмет бабына, сіңірген еңбегіне, әскери және арнайы дайындығына, әскери қызмет түрлеріне қарай арнайы берілетін шен. ҚР Қарулы күштерінің әскери шені Қазақстан Республикасының «Жалпыға ортақ әскери міндеттілік және әскери қызмет туралы» (1993 жылы 19 қаңтар және 1995 жылы 14 қараша) Заңына сәйкес төмендегідей болып бөлінеді: солдаттар мен матростар – қатардағы солдат, ефрейтор, матрос, аға матрос; сержанттар және старшиналар – кіші сержант, сержант, аға сержант, старшина, 2- және 1-статьялы старшина, бас старшина, корабль бас старшинасы; прапорщиктер мен мичмандар – прапорщик, аға прапорщик, мичман, аға мичман; кіші офицерлер – кіші лейтенант, лейтенант, аға лейтенант, капитан, капитан-лейтенант; аға офицерлер – майор, подполковник, полковник, 3-, 2- және 1-дәрежелі капитан; жоғары шенді офицерлер – генерал-майор, генерал-лейтенант, генерал-полковник, контр-адмирал, вице-адмирал, адмирал, армия генералы және Қазақстан Республикасының Маршалы. Медицина немесе заң саласындағы әскери-есептік мамандықтары бар офицерлердің әскери шеніне «Медицина қызметінің...», «Әділет қызметінің ...» деген анықтауыш сөз қосылады. 2. Әзербайжан: hərbi rütbə 3. Қырғыз: аскердик наамы 4. Өзбек: harbiy unvon 5. Түрік: askeri rütbe 6. Ағылшын:military rank 7. Испан: rango militar 8. Неміс: Мilitärdienst 9. Француз: grade militaire 10. Бекітілген нұсқасы: воинский – жауынгерлік (2010 жылғы 23 желтоқсан); обязанность воинская – әскери міндет (2016 жылғы 8 желтоқсан); устав – жарғы (1998); чин – шен (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: әскери шен – войнское звание; жалпы әскери жарғыларын бекіту – утверждение общих войнских уставов 12. Орыс тіліндегі «воинский» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік», «әскери» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліне грек тілінен енген (чин – грек. poieō «жасаймын») «чин» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шен» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «воинский чин» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери шен» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Әскери эшелон(эшелон – лат. – scala «қондырма саты») – бір темір жол поезында (бір кемеде) тасымалдау үшін ұйымдастырылған әскери бөлім, бөлімше немесе мекеме, сондай-ақ жеке топтар (командалар) немесе ұрыс техникасының топтары. Әрбір әскери эшелонға тиелген орнынан бастап түсірілетін нүктесіне дейін сақталатын ерекше нөмір беріледі. Әскери эшелонды эшелон бастығы басқарады. 2. Әзербайжан: hərbi eşelon 3. Қырғыз: аскер эшелону 4. Өзбек: harbiy Echelon 5. Түрік: askeri kademe 6. Ағылшын: troop train 7. Испан: escalón militar 8. Неміс: Militär-Staffel 9. Француз: échelon militaire 10. Бекітілген нұсқасы: воинский – жауынгерлік (2010 жылғы 23 желтоқсан); обязанность воинская – әскери міндет (2016 жылғы 8 желтоқсан); устав – жарғы (1998); чин – шен (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: воинский эшелон – әскери эшелон 12. Орыс тіліндегі «воинский» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік», «әскери» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (эшелон – лат. – scala «қондырма саты») «эшелон» сөзі қазақ тілінде заңнамада «эшелон» түрінде қолданылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «воинский эшелон» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери эшелон» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Әскери тәрбие – Қазақстан Республикасының Армиясы мен Әскери-теңіз флотындағы бөлім басшынарына арналған нұсқауларға байланысты әскери тәрбие жұмысы. Жауынгерлерді, офицерлерді жоғары саяси саналылық, өз Отанына шексіз берілгендік рухына баулу, сондай-ақ қазақ жерін қорғауға дайын болуға, жүктелген міндетті тыңғылықты орындауға, адалдықа, қырағылыққа, соғыс қимылдарына әзір тұруға, батыл да табанды, әскери қызметтің ауыртпалығына төзімді болуға даярлау, өзара жолдастық көмек көрсетуге тәрбиелеу. Армия мен флот – сарбаздардың, офицерлердің бойында жауынгерлік қасиеттерді қалыптастырудың тамаша мектебі. Әскер қатарындағы жауынгерлермен өткізілетін барлық оқу, саяси-тәрбие жұмыстары олардың күшін, ерік-жігерін ұштап, табандылыққа үйретеді, әскери қызметтің ауыртпалығына төзімді болуға, батыл да белсенді қимындауға даярлайды. 2. Әзербайжан: hərbi tərbiyə 3. Қырғыз: аскердик тарбиялоо 4. Өзбек: harbiy ta`lim 5. Түрік: askeri eğitim 6. Ағылшын: military education 7. Испан: educación militar 8. Неміс: militärische Erziehung 9. Француз: éducation militaire 10. Бекітілген нұсқасы: воинский – жауынгерлік (2010 жылғы 23 желтоқсан); обязанность воинская – әскери міндет (2016 жылғы 8 желтоқсан); правовое воспитание – құқықтық тәрбие (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының азаматтарын әскери-патриоттық тәрбиелеуді жетілдіру – совершенствование военно-патриотического воспитания граждан Республики Казахстан 12. Орыс тіліндегі «воинский» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік», «әскери» сөздері бекітілсе, заңнамада «әскери» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «воспитание» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тәрбие» сөзі бекітілсе, заңнамада «тәрбие» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «воинское воспитание» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери тәрбие» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Жауынгершілік – жеке тұлғаның қасиеті ретінде әскери іс-қимылдар, агрессия көмегімен өз мүдделерін белсенді қорғауға бейімділік; әскери рух, айқас, қақтығысқа, дау-жанжалға дайын болу. 2. Әзербайжан: davakarlıq 3. Қырғыз: жоочулук 4. Өзбек: jangari 5. Түрік:militan 6. Ағылшын: militancy 7. Испан: belicosidad 8. Неміс: Кampflust 9. Француз: belligérance 10. Бекітілген нұсқасы: воинский – жауынгерлік (2010 жылғы 23 желтоқсан); обязанность воинская – әскери міндет (2016 жылғы 8 желтоқсан); 11. Заңнамадағы қолданысы: воинственный – жауынгерлік 12. Орыс тіліндегі «воинственность» сөзі заңнамада «жауынгерлік» сөзімен, ал сөздіктерде «жауынгершілік» сөзімен аударылған.

Дефинициясы1.Құрлық әскерлері – құрлықта ұрыс қимылдарын жүргізуге арналған Қарулы күштердің түрі. Құрлық әскерлері құрлықта өз міндеттерін бір-бірімен және Қарулы күштердің басқа түрлерімен өзара бірлесіп орындайтын әртүрлі әскер салаларының құрамалары мен бөлімдерінен және арнайы әскерлерден тұрады. 2. Әзербайжан: quru qoşunları 3. Қырғыз: кургактагы аскерлер 4. Өзбек: quruqlik kuchlari 5. Түрік: kara kuvvetleri 6. Ағылшын: land forces 7. Испан: tropas terrestres 8. Неміс: Bodentruppen 9. Француз: tropas terrestres 10. Бекітілген нұсқасы: войска – әскер (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: Құрлық әскерлерiнің әскери институты – Военный институт Сухопутных войск 12. Орыс тіліндегі «войска» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскер» сөзі бекітілсе, заңнамада «әскер» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «сухопутный» сөзі қазақ тіліне заңнамада «құрлық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «войска сухопутные» сөз тіркесі қазақ тіліне «құрлық әскерлері» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Инженерлік әскерлер (инженер – лат. – ingenium – «туа біткен қабілет») – әскердің барлық түрлеріндегі соғыс қимылдары кезіндегі міндеттерді (бөгеттер жасау, қорғаныс шебін құру, өтпелер жасау және оларды жөндем қалпында ұстау, жолдар, көпірлер салу және т.б.) орындайтын арнаулы әскер саласы. Инженерлік әскерлер өздерінің міндеттеріне қарай жалпы (саперлер) және арнаулы (понтонды көпір салушылар, инженерлік құрылыс, бүркемелеу және т.б. жұмыстарын жүргізетін бөлімдер мен бөлімшелер) болып белінеді. Инженерлік әскерлер өз мідеттерін моторландырылған атқыштар, ракета әскерлері, артиллерия, танк және т.б. әскер түрлерімен өзара қоян-қолтық қимылдай отырып орындайды. Инженерлік әскерлер бекініс, жол, көпір салатын, ағаш дайындайтын күрделі техникамен, машиналарыен, бүркемелеу құралдарымен, далада сумен қамтамасыз ететін ыдыстармен, миналайтын және минасыздандыратын аспаптармен жабдықталады. Ұрыс кезінде Инженерлік әскерлер инженерлік барлау жүргізеді, басқару пункттерін жабдықтайды, миналандырылған жерден өтуге жол салады және минасыздандырады, өткелдерді ретке келтіреді, қарсыластың ядролық шабуылының зардаптарын жоюға қатысады және т.б. міндеттерді орындайды. 2. Әзербайжан: mühəndis qoşunları 3. Қырғыз: инженердик аскерлер 4. Өзбек: muhandislik qo`shinlari 5. Түрік: mühendislik birlikleri 6. Ағылшын: engineering troops 7. Испан: tropas de ingeniería 8. Неміс: technische Truppen 9. Француз: troupes du génie 10. Бекітілген нұсқасы: войска – әскер (2016 жылғы 28 маусым); инженерное обеспечение – инженерлік қамсыздандыру (2016 жылғы 9 желтоқсан); 11. Заңнамадағы қолданысы: әскерлер күзететiн объектiлердi инженерлiк-техникалық құралдармен жабдықтау – оснащение инженерно-техническими средствами объектов, охраняемых войсками; Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің инженерлiк-саперлiк жасағы – инженерно-саперный отряд Вооруженных Сил Республики Казахстан, инженерлiк-техникалық – инженерно-технический, военное дело – әскери іс 12. Орыс тіліндегі «войска» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскер» сөзі бекітілсе, заңнамада «әскер» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (ingenium – «туа біткен қабілет») «инженер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «инженер» сөзі бекітілген, заңнамада «инженер» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «войска инженерные» сөз тіркесі қазақ тіліне «инженерлiк әскерлер» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1.Жалдамалы әскерлер – кәсіби жауынгерлерден құралған жекелеген мемлекеттер жалдайтын әскерлер. 2. Әзербайжан: əsgər muzdlu 3. Қырғыз: жалданма аскерлер 4. Өзбек: yollanma askarlar 5. Түрік: paralı askerler 6. Ағылшын: mercenary troops 7. Испан: tropas mercenarias 8. Неміс: Truppen Söldner 9. Француз: troupes mercenaires 10. Бекітілген нұсқасы: войска – әскер (2016 жылғы 28 маусым); наемный работник – жалданбалы қызметкер (2016 жылғы 7 желтоқсан); наемный труд – жалдамалы еңбек (2016 жылғы 8 желтоқсан); наемный – жалдама (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: әскери қызметкерлер мен ерiктi жалдамалы құрам – военнослужащие и добровольный наемный состав 12. Орыс тіліндегі «войска» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскер» сөзі бекітілсе, заңнамада «әскер» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «наемный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жалдама», «жалдамалы» сөздері бекітілсе, заңнамада «жалдамалы» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «войска наемные» сөз тіркесі қазақ тіліне «жалдамалы әскерлер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Қалқалаушы әскерлер – отандық әскери істе – жаудың кенеттен басып кіруін көрсету және 1-стратегиялық эшелонның әскери іс-қимылдарын өрістету мен жүргізу үшін тиімді жағдайларды қамтамасыз ету үшін мемлекеттік шекараға (мемлекеттік шекара) жақын орналасқан шекара маңындағы әскери округтердің бірлестіктері мен құрамалары. 2. Әзербайжан: qoşun sığınacaq 3. Қырғыз: калкан аскерлери 4. Өзбек: qopqoq qo`shinlari 5. Түрік: asker örtbas 6. Ағылшын:cover troops 7. Испан: tropas de cobertura 8. Неміс: Truppen der Deckung 9. Француз: troupes de couverture 10. Бекітілген нұсқасы: войска – әскер (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: темір жолдарын техникалық бүркемелеудің бірыңғай жүйесі – единая система технического прикрытия железных дорог; авиационное прикрытие – авиациялық қалқалау, прикрытие уничтожителями – жойғыштармен қалқалау, боевое прикрытие – ұрыстық бүркемелеу 12. Орыс тіліндегі «войска» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскер» сөзі бекітілсе, заңнамада «әскер» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «прикрытие» сөзі заңнамада «қалқалау» сөзімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «войска прикрытия» сөз тіркесі қазақ тіліне «қалқалаушы әскерлер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Әскери бөлім – әскери міндеттерді орындататын немесе бейбітшілік кезінде әскерлер құрамын үйретіп, дайындайтын, Қарулы күштердің әрбір түрінде тактикалық жеке тапсырмаларды іске асыратын ұйымдаскан бөлім. Әскери бөлімнің аты, нөмірі, туы, әкімшілік, құрыныс, шаруашылық, басқарушы және жабдықтаушы мекемелері болады. 2. Әзербайжан: hərbi hissə 3. Қырғыз: аскердик бөлүк 4. Өзбек: harbiy qism 5. Түрік: askeri birlik 6. Ағылшын: army part 7. Испан: unidad militar 8. Неміс: Тruppenteil 9. Француз: unité 10. Бекітілген нұсқасы: войска – әскер (2016 жылғы 28 маусым); Министерство обороны Республики Казахстан войсковая часть 11112 – Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің 11112 әскери бөлімі (1998) 11. Заңнамадағы қолданысы: әскерилендiрiлген тау-кен құтқару бөлiмдерiнiң штабы – штаб военизированных горноспасательных частей 12. Орыс тіліндегі «войска» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскер» сөзі бекітілсе, заңнамада «әскер» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «часть» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бөлім» сөзі бекітілсе, заңнамада «бөлім», «бөлік» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «войсковая часть» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери бөлім» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Әскери бақылау – жергілікті жерді жүйелі түрде жасырын немесе ашық зерделеуден, онда болып жатқан құбылыстар мен оқиғаларды әскери күштер мен құралдардың көмегімен жедел жағдай туралы ақпарат алу әдістерінің бірі болып табылады. 2. Әзербайжан: hərbi müşahidə 3. Қырғыз: аскердик байкоо 4. Өзбек: harbiy kuzatuv 5. Түрік: askeri gözetim 6. Ағылшын: military surveillance 7. Испан: vigilancia militar 8. Неміс: Militärische Überwachung 9. Француз: surveillance militaire 10. Бекітілген нұсқасы: войска – әскер (2016 жылғы 28 маусым); наблюдение – байқау, бақылау (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы мемлекеттік авиациясы қызметін бақылау және қадағалау органының әскери қызметшілері – военнослужащие органа контроля и надзора за деятельностью государственной авиации Республики Казахстан 12. Орыс тіліндегі «войска» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскер» сөзі бекітілсе, заңнамада «әскер» сөзімен аударылған. Сонымен қатар «наблюдение»сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «байқау», «бақылау» сөздері бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «войсковое наблюдение» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери бақылау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Әскери құрама– мемлекеттің Қарулы күштеріндегі ірі тактикалық бөліктердің жалпы атауы. Әскери құрамалар тұрақты және уақытша, ал құрамы мен атқаратын міндетіне қарай шұғыл, шұғыл-тактикалық және тактикалық міндеттерді атқаруға арналған, сондай-ақ жалпыәскери және арнаулы (авиациялық, артиллериялық, танктік тағы басқа) түрлерге бөлінеді. 2. Әзербайжан: hərbi birləşmə 3. Қырғыз: аскердик бирикме 4. Өзбек: harbiy aloqa 5. Түрік: askeri birlik 6. Ағылшын: military unit 7. Испан: unidad militar 8. Неміс: Truppenverband 9. Француз: unité militaire 10. Бекітілген нұсқасы: войска – әскер (2016 жылғы 28 маусым); соединение – құрама, жалғаным, қосылыс 11. Заңнамадағы қолданысы: арнаулы әскери құрамаларды материалдық-техникалық қамтамасыз ету нормалары – ноpмы снабжения специальных воинских фоpмиpований матеpиально-техническими обеспечениями 12. Орыс тіліндегі «войска» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскер» сөзі бекітілсе, заңнамада «әскер» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «соединение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «құрама», «жалғаным», «қосылыс» сөздері бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «войсковое соединение» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери құрама» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Әскери шаруашылыққа: бөлімдер мен бөлімшелердің күштері мен құралдары, сондай-ақ оларға тұрақты немесе уақытша пайдалануға берілген материалдық-техникалық базаның әртүрлі объектілері, жауынгерлік даярлық пен тәрбие жұмысын, әскери тұрмысын қамтамасыз етуге, қару-жарақты, әскери техниканы дұрыс пайдалануға, жөндеуге және сақтауға арналған материалдық құралдар кіреді. 2. Әзербайжан: hərbi təsərrüfat 3. Қырғыз: аскер чарбасы 4. Өзбек: harbiy iqtisodiyot 5. Түрік: askeri tarım 6. Ағылшын: military economy 7. Испан: agricultura militar 8. Неміс: Truppe Bauernhof 9. Француз: l`économie militaire 10. Бекітілген нұсқасы: войска – әскер (2016 жылғы 28 маусым); хозяйство – шаруашылық (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: шаруашылық жүргізу – вести хозяйство, войнское – әскери 12. Орыс тіліндегі «войска» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскер» сөзі бекітілсе, заңнамада «әскер» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «хозяйство» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шаруашылық» сөзі бекітілсе, заңнамада «шаруашылық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «войсковое хозяйство» сөз тіркесі қазақ тіліне «әскери шаруашылық» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1.Уақытша шекаралық бекет (пост – лат. positum «орналастырылған») – жылжымалы және қозғалмайтын нұсқаларда тәуліктің белгілі бір уақытына шекара заставасы учаскесі шегінде МШ күзету бойынша қызмет атқару үшін жіберілетін шекаралық наряд. 2. Әзербайжан: müvəqqəti sərhəd postu 3. Қырғыз: убактылуу чек ара посту 4. Өзбек: vaqtinchalik chegara post 5. Түрік: geçici sınır sonrası 6. Ағылшын: temporary border post 7. Испан: puesto fronterizo provisional 8. Неміс: vorübergehender Grenzposten 9. Француз: poste frontière temporaire 10. Бекітілген нұсқасы: пограничная зона – шекаралық аймақ (2016 жылғы 7 желтоқсан); пограничный порядок – шекаралық тәртіп (2016 жылғы 7 желтоқсан); наряд – наряд (2016 жылғы 8 желтоқсан); бекет – пост (2015 жылғы 6 қазан); бекетші – постовой (2015 жылғы 6 қазан); временное хранение – уақытша сақтау (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: шекара бекеті – пограничный пост, уақытша – временный; старший пограничного наряда – шекаралық наряд жетекшісі 12. Орыс тіліндегі «пограничный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шекаралық» сөзі бекітілсе, заңнамада «шекаралық» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (пост – лат. positum «орналастырылған») «пост» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бекет» сөзі бекітілген, заңнамада «бекет» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «временный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «уақытша» сөзі бекітілсе, заңнамада «уақытша» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «временный пограничный пост» сөз тіркесі қазақ тіліне «уақытша шекаралық бекет» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Гарнизон (көне фр. garnison garnir – «жабдықтау», «қаруландыру») – кей мемлекеттердің Қарулы күштеріндегі әскери-әкімшілік бірлік немесе бейбіт уақытта және соғыс уақытында оны күзету мен қорғау үшін бекітілген (тірек) пунктке ие әскерлердің (күштердің) жеке құрамы. 2. Әзербайжан: qarnizon 3. Қырғыз: гарнизон 4. Өзбек: garnizon 5. Түрік: garnizon 6. Ағылшын: garrison 7. Испан: garrison 8. Неміс: Garnison 9. Француз: garnison 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: гарнизон – гарнизон 12.Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне көне француз тілінен енген (көне фр. garnison garnir – «жабдықтау», «қаруландыру») «гарнизон» сөзі қазақ тілінде «гарнизон» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Гарнизондық қызмет (көне фр. garnison garnir – «жабдықтау», «қаруландыру») – жеке құрам арасында әскери тәртіпті қолдау, әскерлердің күнделікті өмірі мен даярлығы үшін қажетті жағдайлар жасау, сондай-ақ гарнизондық іс-шараларды өткізу мақсатында әрбір гарнизонда ұйымдастырылатын әскери қызмет түрі. 2. Әзербайжан: qarnizon xidməti 3. Қырғыз: гарнизондук кызмат 4. Өзбек: garnizon xizmati 5. Түрік: garnizon hizmeti 6. Ағылшын: garrison service 7. Испан: servicio de guarnición 8. Неміс: Garnisonsdienst 9. Француз: service de garnison 10. Бекітілген нұсқасы: служба – қызмет; аудиторская деятельность – аудиторлық қызмет, аудиторлық іс-қимыл (2006 жылғы 27 қазан); благотворительная деятельность – қайырымдылық қызмет (2016 жылғы 7 желтоқсан); враждебная деятельность – дұшпандық әрекет (2016 жылғы 7 желтоқсан); служба – қызмет (2016 жылғы 8 желтоқсан); гражданская служба – азаматтық қызмет (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: гарнизонная служба – гарнизондық қызмет 12.Орыс тіліне көне француз тілінен енген (көне фр. garnison garnir – «жабдықтау», «қаруландыру») «гарнизон» заңнамада «гарнизон» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «служба» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қызмет» сөзі бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «қызмет» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «деятельность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қызмет», «іс-қимыл», «әрекет» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «қызмет», «іс-қимыл», «әрекет» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «гарнизонная служба» сөз тіркесі қазақ тіліне «гарнизондық қызмет» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Гарнизон жарғысы (көне фр. garnison garnir – «жабдықтау», «қаруландыру») – гарнизондық және қарауылдық қызметтерді ұйымдастыру мен атқару, әскерлердің қатысуымен гарнизондық іс-шараларды өткізу тәртібін айқындайтын ережелердің жиынтығы. 2. Әзербайжан: qarnizon nizamnaməsi 3. Қырғыз: гарнизондун уставы 4. Өзбек: garnizon nizomi 5. Түрік: garnizon şartı 6. Ағылшын: garrison charter 7. Испан: carta de la guarnición 8. Неміс: Garnisonsurkunde 9. Француз: charte de garnison 10. Бекітілген нұсқасы: устав – жарғы (1998) 11. Заңнамадағы қолданысы: гарнизон – гарнизон; устав – жарғы 12.Орыс тіліне көне француз тілінен енген (көне фр. garnison garnir – «жабдықтау», «қаруландыру») «гарнизон» заңнамада «гарнизон» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «служба» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қызмет» сөзі бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «қызмет» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «устав» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жарғы» сөзі бекітілсе, заңнамада «жарғы» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «гарнизонный устав» сөз тіркесі қазақ тіліне «гарнизон жарғысы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Гаубица (чех. houfnice – «тастарды лақтыруға арналған құрал») – 1. Өте кең арнасы бар көне артиллериялық қару. 2. Жер үсті мақсаттары бойынша аспалы атуға (70° дейінгі биіктік бұрышымен), сондай-ақ, қорғаныс құрылыстарын бұзуға арналған артиллериялық қару. 2. Әзербайжан: howitzer 3. Қырғыз: гаубица 4. Өзбек: gaubitsa 5. Түрік: havantopu 6. Ағылшын: howitzer 7. Испан: obús 8. Неміс: Haubitze 9. Француз: obusier 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: гаубица – гаубица 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне чех тілінен енген (чех. houfnice – «тастарды лақтыруға арналған құрал») «гаубица» сөзі қазақ тілінде «гаубица» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Гаупвахта (нем. haupt – «басты» + Wacht – «күзет»: hauptwache, сөзбе-сөз – «бас қарауыл») – 1. Әскери қызметшілерді қамауға алуға арналған арнайы үй-жай. 2. Қарауыл шығаруға арналған алаңы бар қарауыл үй-жайы (көнерген). 2. Әзербайжан: gözətçi 3. Қырғыз: гауптвахта 4. Өзбек: qorovulxona 5. Түрік: hauptwacht 6. Ағылшын:guardhouse 7. Испан: caseta de vigilancia 8. Неміс: Wachhaus 9. Француз: poste de garde 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: гауптвахта – гауптвахта 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне неміс тілінен енген (нем. haupt – «басты» + Wacht – «күзет»: hauptwache, сөзбе-сөз – «бас қарауыл») «гаупвахта» сөзі қазақ тілінде «гаупвахта» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Генерал (лат. generalis – «жалпы, басты»)– әскердегі жоғары командалық құрамның әскери атағы; осындай атағы бар адам. 2. Әзербайжан: general 3. Қырғыз: генерал 4. Өзбек: umumiy 5. Түрік: general 6. Ағылшын: the general 7. Испан: el general 8. Неміс: der General 9. Француз: le général 10. Бекітілген нұсқасы: генерал-бас – генерал-бас (2019 жылғы 30 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: генерал – генерал 12. Бекітілген терминдер сөздігіндегі және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне латын тілінен енген (лат. generalis – «жалпы, басты»)«генерал» сөзі қазақ тілінде «генарал» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Армия генералы (армия – лат. armo – «қаруландырамын»; генерал – лат. generalis – «жалпы, басты») – бірқатар мемлекеттердің қарулы күштеріндегі дербес әскери атақ. 2. Әзербайжан: ordu generalı 3. Қырғыз: армиянын генералы 4. Өзбек: armiya generali 5. Түрік: ordu generali 6. Ағылшын: army general 7. Испан: general del ejército 8. Неміс: Armeegeneral 9. Француз: général d`armée 10. Бекітілген нұсқасы: ударная армия – соққы беретін армия (1971-1981); генерал-бас – генерал-бас (2019 жылғы 30 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: генерал армии – армия генералы 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (армия – лат. armo – «қаруландырамын») «армия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «армия» сөзі бекітілген, заңнамада «армия» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (генерал – лат. generalis – «жалпы, басты») «генарал» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «генерал» сөзі бекітілген, заңнамада «генерал» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «генерал армии» сөз тіркесі қазақ тіліне «армия генералы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Генералиссимус (лат. generalissimus – «ең басты») – мемлекетте немесе бірнеше одақтас армиядағы барлық әскердің бас қолбасшысына берілетін атақ; осы атағы бар адам. 2. Әзербайжан: generalissimo 3. Қырғыз: генералиссумус 4. Өзбек: generalissimo 5. Түрік: başkomutan 6. Ағылшын: generalissimo 7. Испан: generalísimo 8. Неміс: Generalissimus 9. Француз: generalissimo 10. Бекітілген нұсқасы: генерал-бас – генерал-бас (2019 жылғы 30 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: генералиссимус – генералиссимус 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне латын тілінен (лат. generalissimus – «ең басты») «генералиссимус» сөзі қазақ тілінде «генералиссимус» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Генерал-лейтенант (генерал – лат. generalis – «жалпы, басты»; лейтенант – көне нем. Leutenant «орынбасар») – 1. Екінші үлкен бас атақ. 2. Осындай атағы бар адам. 2. Әзербайжан: general-leytenant 3. Қырғыз: генерал-лейтенант 4. Өзбек: general-leytenant 5. Түрік: teğmen general 6. Ағылшын: lieutenant general 7. Испан: teniente general 8. Неміс: Generalleutnant 9. Француз: lieutenant général 10. Бекітілген нұсқасы: генерал-бас – генерал-бас (2019 жылғы 30 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: генерал-лейтенант (вице-адмирал), генерал-майор (контр-адмирал), генерал-полковник (адмирал) 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (генерал – лат. generalis – «жалпы, басты») «генарал» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «генерал» сөзі бекітілген, заңнамада «генерал» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліне көне неміс тілінен енген (лейтенант – көне нем. Leutenant «орынбасар») «лейтенант» сөзі заңнамада «лейтенант» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «генерал-лейтенант» сөзі қазақ тіліне «генерал-лейтенант» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Генерал-майор (генерал – лат. generalis – «жалпы, басты»; майор – лат. major – «үлкен») – 1. Шен, сондай-ақ, полковник немесе бригада генералы мен генерал-лейтенант арасындағы жоғары офицерлік (басшы) құрамның алғашқы әскери атағы немесе арнаулы атағы (ведомство қосылған). 2. Осындай атағы бар адам. 2. Әзербайжан: general-mayor 3. Қырғыз: генерал-майор 4. Өзбек: general-mayor 5. Түрік: tümgeneral 6. Ағылшын: major-general 7. Испан: mayor general 8. Неміс: Generalmajor 9. Француз: général de division 10. Бекітілген нұсқасы: генерал-бас – генерал-бас (2019 жылғы 30 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: генерал-лейтенант (вице-адмирал), генерал-майор (контр-адмирал), генерал-полковник (адмирал) 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (генерал – лат. generalis – «жалпы, басты») «генарал» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «генерал» сөзі бекітілген, заңнамада «генерал» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (майор – лат. major – «үлкен») «майор» сөзі заңнамада «майор» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «генерал-майор» сөзі қазақ тіліне «генерал-майор» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Генерал-полковник (генерал – лат. generalis – «жалпы, басты»; полковник – орыс – «полкті басқарушы», «мыңбасыға жақын») – 1. Генерал-лейтенант атағынан кейінгі жоғары офицерлік құрамның әскери атағы, үшінші жоғарғы бас атақ. 2. Осындай атағы бар адам. 2. Әзербайжан: general-polkovnik 3. Қырғыз: генерал-полковник 4. Өзбек: general-polkovnik 5. Түрік: albay general 6. Ағылшын: colonel general 7. Испан: coronel general 8. Неміс: Generaloberst 9. Француз: colonel général 10. Бекітілген нұсқасы: генерал-бас – генерал-бас (2019 жылғы 30 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: генерал-лейтенант (вице-адмирал), генерал-майор (контр-адмирал), генерал-полковник (адмирал) 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (генерал – лат. generalis – «жалпы, басты») «генарал» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «генерал» сөзі бекітілген, заңнамада «генерал» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «полковник» сөзі заңнамада «полковник» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «генерал-полковник» сөзі қазақ тіліне «генерал-полковник» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Гранат (лат. granatus – «дәнді») – жаудың жанды күші мен әскери техникасын 1000 м дейінгі қашықтықта зақымдауға арналған оқ-дәрі. 2. Әзербайжан: qumbara 3. Қырғыз: граната 4. Өзбек: granata 5. Түрік: el bombası 6. Ағылшын: grenade 7. Испан: granada 8. Неміс: Granate 9. Француз: grenade 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: граната – граната 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне латын тілінен енген (лат. granatus – «дәнді») «граната» сөзі қазақ тілінде «гранат» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Гранататқыш (лат. granatus – «дәнді») – қару-жарақ пен әскери техниканы, құрылыстарды немесе жаудың жанды күшін жауынгерлік оқпен атудың көмегімен зақымдауға арналған тасымалданатын атыс қаруы. 2. Әзербайжан: qumbaraatan 3. Қырғыз: гранатомет 4. Өзбек: granata otish 5. Түрік: bombaatar 6. Ағылшын: grenade launcher 7. Испан: lanzagranadas 8. Неміс: Granatwerfer 9. Француз: lance-grenades 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: гранатомет – гранатомет; гранататқыш 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне латын тілінен енген (лат. granatus – «дәнді») «гранатомет» сөзі қазақ тілінде «гранататқыш» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Қарудың ату қашықтығы – қару-жарақтың белгілі түрі (қару, миномет, автомат және т.б.) өз снарядын (минаны, оқты) ата алатын ең үлкен қашықтық. 2. Әзербайжан: silah silsiləsi 3. Қырғыз: курал атыч аралыгы 4. Өзбек: qurol doirasi 5. Түрік: silah menzili 6. Ағылшын: weapon range 7. Испан: rango de arma 8. Неміс: Waffenreichweite 9. Француз: gamme d`armes 10. Бекітілген нұсқасы: ядерное оружие – ядролық қару (2018 жылғы 30 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: огнестрельные оружия – атыс қарулары, артиллерия – артиллерия, боевые стрельбы – жауынгерлік атыстар 12. Орыс тіліндегі «оружие» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қару» сөзі бекітілсе, заңнамада «қару» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «дальнебойность оружия» сөз тіркесі қазақ тіліне «қарудың ату қашықтығы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Атыс қашықтығы – снарядтың (оқтың, минаның) ұшып шығу нүктесі мен құлау (жарылу) нүктесі арасындағы ең қысқа қашықтық. 2. Әзербайжан: atəş üçündür 3. Қырғыз: атуу аралыгы 4. Өзбек: otish oralig`i 5. Түрік: atış menzili 6. Ағылшын: firing range 7. Испан: campo de tiro 8. Неміс: Schießstand 9. Француз: champ de tir 10. Бекітілген нұсқасы: дальность – алыстық, қашықтық (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: огонь – атыс; ату; расстрел – ату; темп – қарқын; стрельба – ату 12. Орыс тіліндегі «стрельба», «расстрел» сөздері қазақ тіліне «ату» сөзімен аударылады. Орыс тіліндегі «огонь» сөзі қазақ тіліне «атыс», «атқылау» сөздерімен аударылады. Орыс тіліндегі «далность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «алыстық», «қашықтық» сөздері бекітілсе, заңнамада «қашықтық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «дальность стрельбы» сөз тіркесі қазақ тіліне «атыс қашықтығы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Дүркіндете ату – бір мезгілде бірнеше атыс қаруынан, қол қаруынан ату. 2. Әзербайжан: voleyka verin 3. Қырғыз: шары берүү 4. Өзбек: volley bering 5. Түрік: yaylım ateşi vermek 6. Ағылшын: give a volley 7. Испан: dar una volea 8. Неміс: eine Salve geben 9. Француз: donner une volée 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: залповый сброс сточных вод – сарқынды суларды жаппайағызу 12. Орыс тіліндегі «дать залп» сөз тіркесі қазақ тіліне «дүркiндете ату» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Атылмай қалу – қарудағы зарядтың тұтануы үшін барлық қажеттіні орындағаннан кейін (унитарлы патронмен ататын мылтықтар мен қарулармен ату кезінде патрондағы капсюльді жару) жағдайы. 2. Әзербайжан: misfiya 3. Қырғыз: тешик берүү 4. Өзбек: ishlamay qolish 5. Түрік: tekleme 6. Ағылшын: misfire 7. Испан: fallo de encendido 8. Неміс: Fehlzündung 9. Француз: raté 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: осечка – атылмай қалу 12. Орыс тіліндегі «осечка» сөзі заңнамада «атылмай қалу» сөз тіркесімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «дать осечку» сөз тіркесі қазақ тіліне «атылмай қалу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Қапталдан жүру (фланг – фр. flanc – «қыр», «жақ») – жаудың орналасу шебіне параллель жүргізілетін әскердің қозғалысы. 2. Әзербайжан: cinah hərəkəti 3. Қырғыз: каптал кыймылы 4. Өзбек: qanotlarning harakati 5. Түрік: kanat hareketi 6. Ағылшын: flank movement 7. Испан: movimiento de flanco 8. Неміс: Flankenbewegung 9. Француз: mouvement de flanc 10. Бекітілген нұсқасы: фланг – фланг; қанат (1971-1981); фланг – қаптал (1998) 11. Заңнамадағы қолданысы: фланг – қаптал; движение – қозғалыс; жүру 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (фланг – фр. flanc – «қыр», «жақ») «фланг» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «фланг», «қанат», «қаптал» сөздері бекітілген, заңнамада «қаптал» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «движение» сөзі заңнамада «қозғалыс» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «движение фланговое» сөз тіркесі қазақ тіліне «қапталдан жүру» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Адымдап жүру – саптық қадаммен минутына 110-120 қадам жылдамдығымен, қадам ұзындығы 70-80 см болғанда жүзеге асырылатын қозғалыс. 2. Әзербайжан: addım hərəkət 3. Қырғыз: кадам кыймылы 4. Өзбек: qadam harakati 5. Түрік:adım hareketi 6. Ағылшын: step motion 7. Испан: paso de movimiento 8. Неміс: Schrittbewegung 9. Француз: mouvement pas à pas 10. Бекітілген нұсқасы: движение – қозғалыс; шаг – адым 11. Заңнамадағы қолданысы: движение – қозғалыс; жүру; шаг – адым 12. Орыс тіліндегі «шаг» сөзі қазақ тіліне «адым» сөзімен аударылады. Сонымен қатар орыс тіліндегі «движение» сөзі заңнамада «қозғалыс» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «движение шагом» сөз тіркесі қазақ тіліне «адымдап жүру» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Кезекші бөлім – әскери тәртіпті қорғау және қылмысқа қарсы күрес саласындағы міндеттерді тиімді шешу мақсатында сипаты мен қызметтері бойынша әртүрлі басқару деңгейлеріндегі қызметтер мен аппараттардың қызметіне басшылық пен бақылауды жүзеге асыруға арналған әскери жүйедегі дербес құрылымдық бөлімше. 2. Әзербайжан: vəzifə vahidi 3. Қырғыз: нөөмөт бөлүмү 4. Өзбек: navbatchilik birligi 5. Түрік: görev birimi 6. Ағылшын: duty unit 7. Испан: unidad de servicio 8. Неміс: Diensteinheit 9. Француз: unité de service 10. Бекітілген нұсқасы: часть – бөлiк, бөлшек, бөлім (2016 жылғы 8 желтоқсан); резолютивная часть решения – шешімнің қарар бөлімі (2016 жылғы 7 желтоқсан); негосударственная часть архивного фонда – архив қорының мемлекеттік емес бөлігі (2016 жылғы 8 желтоқсан); часть – бөлім (1998); дежурный сигналист – кезекші сигналшы (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: дежурная часть – кезекшi бөлiм 12. Орыс тіліндегі «дежурный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кезекші» сөзі бекітілсе, заңнамада «кезекші» сөзімен аударылады. Сонымен қатар орыс тіліндегі «часть» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бөлім», «бөлшек», «бөлік» сөздері бекітілсе, заңнамада «бөлім» сөзімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «дежурная часть» сөз тіркесі қазақ тіліне «кезекші бөлім» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Кезекші бөлімше – қарауылдарды күшейту, өртке, дүлей апаттарға қарсы күрес үшін, сондай-ақ, күтпеген міндеттерді орындау үшін гарнизонда немесе бөлім (құраманың) ішінде тағайындалған әскери бөлімше (бөлім). 2. Әзербайжан: vəzifə vahidi 3. Қырғыз: нөөмөт бөлүмү 4. Өзбек: navbatchilik birligi 5. Түрік: görev birimi 6. Ағылшын: duty unit 7. Испан: unidad de Servicio 8. Неміс: Diensteinheit 9. Француз: unité de service 10. Бекітілген нұсқасы: дежурный сигналист – кезекші сигналшы (2016 жылғы 7 желтоқсан); подразделение специального назначения – арнаулы мақсаттағы бөлімше (2016 жылғы 7 желтоқсан); подразделение структурное – құрылымдық бөлімше (іс жүргізу) (1971-1981) подразделение, отделение – бөлініс (әск.), бөлімше, бөлім (2008 жылғы 22 сәуір) БҰҰ Женевадағы бөлімшесі – Отделение ООН в Женеве (2013); бөлімше – отделение (1998) 11. Заңнамадағы қолданысы: дежурное подразделение – кезекшi бөлiмше 12. Орыс тіліндегі «дежурный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кезекші» сөзі бекітілсе, заңнамада «кезекші» сөзімен аударылады. Сонымен қатар орыс тіліндегі «подразделение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бөлімше» сөзі бекітілсе, заңнамада «бөлімше» сөзімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «дежурное подразделение» сөз тіркесі қазақ тіліне «кезекші бөлімше» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Кезекші байланысшы – белгілі бір мерзім ішінде кезек тәртібіндегі байланыс әскерінің әскери қызметшісі. 2. Әзербайжан: vəzifə siqnalçısı 3. Қырғыз: нөөмөтчү байланышчы 4. Өзбек: navbatchilik signalizatori 5. Түрік: görev işareti 6. Ағылшын: duty signalman 7. Испан: deber señalista 8. Неміс: Duty Signalman 9. Француз: signaleur de service 10. Бекітілген нұсқасы: дежурный сигналист – кезекші сигналшы (2016 жылғы 7 желтоқсан); связь – байланыс 11. Заңнамадағы қолданысы: дежурный – кезекші; связист – байланысшы 12. Орыс тіліндегі «дежурный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кезекші» сөзі бекітілсе, заңнамада «кезекші» сөзімен аударылады. Сонымен қатар орыс тіліндегі «связист» сөзі заңнамада «байланысшы» сөзімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «дежурный связист» сөз тіркесі қазақ тіліне «кезекші байланысшы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Десанттық операция (десант – лат. descendere – «бару»; операция – лат. operatio – «әрекет») – флот, құрлық әскері, авиация және әуе-десант әскері күштерімен жүргізілетін бірлескен операциялардың түрі. 2. Әзербайжан: enmə əməliyyatı 3. Қырғыз: десант операциясы 4. Өзбек: qo`nish jarayoni 5. Түрік: iniş operasyonu 6. Ағылшын: landing operation 7. Испан: operación de aterrizaje 8. Неміс: Landevorgang 9. Француз: opération d`atterrissage 10. Бекітілген нұсқасы: операция – операция; десантирование – десант түсіру (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: парашютно-десантная подготовка – парашюттік-десанттық дайындық; операция – операция 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (десант – лат. descendere – «бару») «десант» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «десант» сөзі бекітілген, заңнамада «десант» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (операция – лат. operatio – «әрекет») «операция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «операция» сөзі бекітілген, заңнамада «операция» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «десантная операция» сөз тіркесі қазақ тіліне «десанттық операция» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Десант күштері (десант – лат. descendere – «бару») – ұшақтардан (тікұшақтардан) немесе теңіз кемелерінен арнайы дайындалған және түсірілген (тасталған), сондай-ақ, жауынгерлік міндеттерді шешу үшін жаудың аумағына түсіруге (лақтыруға) арналған әскер. 2. Әзербайжан: eniş qüvvələri 3. Қырғыз: десант күчтөрү 4. Өзбек: qo`nish kuchlari 5. Түрік: iniş kuvvetleri 6. Ағылшын: landing forces 7. Испан: fuerzas de aterrizaje 8. Неміс: Landekräfte 9. Француз: forces d`atterrissage 10. Бекітілген нұсқасы: десантирование – десант түсіру (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: парашютно-десантная подготовка – парашюттік-десанттық дайындық 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (десант – лат. descendere – «бару») «десант» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «десант» сөзі бекітілген, заңнамада «десант» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «сила» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «күш» сөзі бекітілген, заңнамада «күш» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «десантные силы» сөз тіркесі қазақ тіліне «десант күштері» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Дивизион (лат. divisio, divisionis, dividere – «бөлу»)– артиллерия мен зымыран әскерлерінің, сондай-ақ, әдетте, полк немесе бригада құрамына кіретін басқа да әскер түрлерінің бірқатарының негізгі бөлімшесі. 2. Әзербайжан: bölmə 3. Қырғыз: дивизион 4. Өзбек: bo`linish 5. Түрік: bölme 6. Ағылшын: division 7. Испан: división 8. Неміс: Teilung 9. Француз: division 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: дивизион – дивизион 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне латын (лат. divisio, divisionis, dividere – «бөлу») «дивизион» сөзі қазақ тілінде «дивизион» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Ұңғы бөлігі – атыс қаруы оқпанының алдыңғы бөлігі. 2. Әзербайжан: ağız 3. Қырғыз: көңдөй бөлүгү 4. Өзбек: tumshuq qismi 5. Түрік: дульная parçası 6. Ағылшын: the muzzle part 7. Испан: bozal 8. Неміс: mündliche Teil 9. Француз: bouche 10. Бекітілген нұсқасы: часть – бөлім, бөлік 11. Заңнамадағы қолданысы: дульный срез ствола – ұңғының ауыз кесігі; часть – бөлім, бөлік 12. Орыс тіліндегі «дульный срез ствола» сөз тіркесі заңнамада «ұңғының ауыз кесігі» сөз тіркесімен аударылады. Орыс тіліндегі «дульный» сөзі сөздіктерде «ұңғы», «оқпан» сөздерімен аударылады. Орыс тіліндегі «часть» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бөлім», «бөлік» сөздері бекітілсе, заңнамада «бөлім», «бөлік» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «дульная часть» сөз тіркесі қазақ тіліне «ұңғы бөлігі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Ұңғы тежегіші – ату кезінде қарудың кері тебу күшін әлсіретуге арналған, қаруға орнатылатын тетік. 2. Әзербайжан: dull əyləc 3. Қырғыз: ооздун тормозу 4. Өзбек: shamol tormozi 5. Түрік: namlu freni 6. Ағылшын: muzzle brake 7. Испан: freno de boca 8. Неміс: Mündungsbremse 9. Француз: mündungsbremse 10. Бекітілген нұсқасы: исправность тормозов – тежегіш жарамдылығы (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: дульный срез ствола – ұңғының ауыз кесігі;тормоз стояночный – аялдау тежегіші 12. Орыс тіліндегі «дульный срез ствола» сөз тіркесі заңнамада «ұңғының ауыз кесігі» сөз тіркесімен аударылады. Орыс тіліндегі «дульный» сөзі сөздіктерде «ұңғы», «оқпан» сөздерімен аударылады. Орыс тіліндегі «тормоз» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тежегіш» сөзі бекітілсе, заңнамада «тежегіш» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «дульный тормоз» сөз тіркесі қазақ тіліне «ұңғы тежегіші» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Оқауыз ұңғысы (гильза – нем. Hulse – «қабық», «қын») – гильзаның кесімінен дөңгелегіне дейінгі бөтелке формасындағы атыс қаруы патроны гильзасының бөлігі. 2. Әзербайжан: kol dulce 3. Қырғыз: жең огу 4. Өзбек: qisma dulce 5. Түрік: kollu dulce 6. Ағылшын: sleeve dulce 7. Испан: manga dulce 8. Неміс: Manga Dulce 9. Француз: ärmel dulce 10. Бекітілген нұсқасы: гильза – гильза; оқауыз (2015 жылғы 11 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: гильза – гильза 12. Орыс тіліндегі «дульный срез ствола» сөз тіркесі заңнамада «ұңғының ауыз кесігі» сөз тіркесімен аударылады. Орыс тіліндегі «дульный» сөзі сөздіктерде «ұңғы», «оқпан» сөздерімен аударылады. Орыс тіліне неміс тілінен енген (гильза – нем. Hulse – «қабық», «қын») «гильза» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «гильза», «оқауыз» сөздері бекітілсе, заңнамада «гильза» сөзімен, әскери саладағы терминологиялық сөздікте «оқсауыт» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін негізге ала отырып, орыс тіліндегі «дульце гильзы» сөз тіркесі қазақ тіліне «оқауыз ұңғысы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Ефрейтор (нем. Gefreyter, frey – «еркін») – 1. Қатардағы жауынгерден кейінгі сарбаз құрамының екінші әскери атағы. 2. Осындай атағы бар адам. 2. Әзербайжан: hicabli ereb 3. Қырғыз: ефрейтор 4. Өзбек: korpusli 5. Түрік: püskürtmesi-fiziksel 6. Ағылшын: corporal 7. Испан: cabo 8. Неміс: Unteroffizier 9. Француз: caporal 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: ефрейтор – ефрейтор 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне неміс тілінен енген (нем. Gefreyter, frey – «еркін») «ефрейтор» сөзі қазақ тілінде «ефрейтор» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Тұтандыру, оталу – 1) әрекет ету үдерісі; 2) осындай әрекет нәтижесі; 3) іштен жанатын қозғалтқыштарда жанғыш қоспаның тұтануына арналған тетік. 2. Әзербайжан: alovlanma 3. Қырғыз: тутандыруу 4. Өзбек: ateşleme 5. Түрік: ateşleme 6. Ағылшын: ignition 7. Испан: encendido 8. Неміс: Zündung 9. Француз: allumage 10. Бекітілген нұсқасы: зажигание калильное – шоқтан тұтану (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: зажигание – оталдыру 12. Орыс тіліндегі «зажигание» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тұтану» сөзі бекітілсе, заңнамада «оталдыру» сөзімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігін негізге ала отырып, орыс тіліндегі «зажигание» сөзі қазақ тіліне мәнмәтінге және қолданылатын саласына байланысты «тұтану», «оталдыру» сөздерімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Дүркін оқ ату – атуға арналған барлық қарулар арнайы атыс сигналы бойынша бір уақытта ататын және оқтау мен нысаналауды жалғастыра отырып, жаңа сигналды күтетін сипаттағы артиллериялық атыс. 2. Әзербайжан: yaylım atəşi 3. Қырғыз: шары оту 4. Өзбек: volley olovi 5. Түрік: voleybolu ateşi 6. Ағылшын: volley fire 7. Испан: fuego de volea 8. Неміс: Volleyfeuer 9. Француз: feu de volley 10. Бекітілген нұсқасы: анфиладный огонь – қапталдан атқылау (әскери) (2006 жылғы 27 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: огонь малой интенсивности – аз қарқынды от; огонь – атыс 12. Орыс тіліндегі «огонь» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «атқылау» сөзі бекітілсе, заңнамада «атыс», «от», «оқ ату» сөздерімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «залповый огонь»сөз тіркесі қазақ тіліне «дүркін оқ ату» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Оқтау – атыс қаруына патронды (снаряд, заряд және түтікшені) салу, оны атуға дайындау. 2. Әзербайжан: şarj edin 3. Қырғыз: оқ салуу 4. Өзбек: zaryadlash 5. Түрік: ücret 6. Ағылшын: charge 7. Испан: cobrar 8. Неміс: aufladen 9. Француз: charger 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: заряжать оружие – қаруды оқтау 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «заряжать» сөзі қазақ тіліне «оқтау» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Қорғану құрылыстары – әскердің жеке құрамын, әскери техниканы, материалдық қорды және халықты зақымдау құралдарынан қорғауға арналған фортификациялық құрылыстар (пана, блиндаждар, бассауға және баспана). 2. Әзербайжан: qoruyucu quruluşlar 3. Қырғыз: коргоочу курулмалар 4. Өзбек: himoya tuzilmalari 5. Түрік: koruyucu yapılar 6. Ағылшын: protective structures 7. Испан: estructuras protectoras 8. Неміс: Schutzstrukturen 9. Француз: structures de protection 10. Бекітілген нұсқасы: защита – қорғау (2016 жылғы 7 желтоқсан); дуга защитная – қорғаныш доға (2015 жылғы 6 қазан); защитная функция права – құқықтың қорғау функциясы (2016 жылғы 7 желтоқсан) сооружение – құрылысжай (2018 жылғы 5 қазан); водосбросные сооружения – су ағызу құрылыстары (2017 жылғы 13 желтоқсан); здания и сооружения – ғимараттар мен құрылыстар; ғимараттар мен құрылысжайлар (2019 жылғы 28 маусым) общественный строй – қоғамдық құрылыс (2016 жылғы 28 маусым); строительная площадка – құрылыс алаңы (2015 жылғы 15 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: защитные сооружения –қорғану құрылыстары 12. Орыс тіліндегі «защита» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қорғау» сөзі, «защитный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қорғаныс» сөзі бекітілсе, заңнамада «қорғау», «қорғаныс» сөздерімен аударылады. Орыс тіліндегі «сооружение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «құрылысжай», «құрылыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «құрылыс» сөзімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне «защитные сооружения» сөз тіркесі қазақ тіліне «қорғану құрылыстары» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Қорғану құралдары – жаудың жаппай қырып-жою қаруын қолдану жағдайларында сондай-ақ қару-жарақ пен әскери техниканы пайдалану және зақымдау, радиациялық, химиялық және биологиялық қауіпті объектілердің қирауы кезінде туындайтын сыртқы ортаның қолайсыз және зақымдаушы факторларының әсер ету жағдайларында жеке құрамның жауынгерлік қабілетін сақтауға және жауынгерлік міндетті орындауды қамтамасыз етуге арналған құралдар кешені. 2. Әзербайжан: qoruyucu vasitələr 3. Қырғыз: коргоочу шаймандар 4. Өзбек: himoya vositalari 5. Түрік: koruyucu ekipman 6. Ағылшын: protective equipment 7. Испан: equipo de proteccion 8. Неміс: Schutzausrüstung 9. Француз: équipement de protection 10. Бекітілген нұсқасы: защита – қорғау (2016 жылғы 7 желтоқсан); дуга защитная – қорғаныш доға (2015 жылғы 6 қазан); защитная функция права – құқықтың қорғау функциясы (2016 жылғы 7 желтоқсан); средство – қаражат; құрал 11. Заңнамадағы қолданысы: защитные средства – қорғану құралдары 12. Орыс тіліндегі «защита» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қорғау» сөзі, «защитный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қорғаныс» сөзі бекітілсе, заңнамада «қорғау», «қорғаныс» сөздерімен аударылады. Сонымен қатар орыс тіліндегі «средство» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «құрал», «қаражат» сөздері бекітілсе, заңнамада «құрал», «қаражат» сөздерімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне «защитные средства» сөз тіркесі қазақ тіліне «қорғану құралдары» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Қорғану құрылғылары – әскери қызметшілерге қауіпті және зиянды факторлардың әсерін болдырмау немесе азайту үшін қолданылатын құрылғылар. 2. Әзербайжан: dispositifs de protection 3. Қырғыз: коргоочу шаймандар 4. Өзбек: himoya vositalari 5. Түрік: koruyucu cihazlar 6. Ағылшын: protective devices 7. Испан: dispositivos de protección 8. Неміс: Schutzvorrichtungen 9. Француз: dispositifs de protection 10. Бекітілген нұсқасы: защита – қорғау (2016 жылғы 7 желтоқсан); дуга защитная – қорғаныш доға (2015 жылғы 6 қазан); защитная функция права – құқықтың қорғау функциясы (2016 жылғы 7 желтоқсан); цифровое устройство – цифрлық құрылғы (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: защитные устройства – қорғану құрылғылары 12. Орыс тіліндегі «защита» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қорғау» сөзі, «защитный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қорғаныс» сөзі бекітілсе, заңнамада «қорғау», «қорғаныс» сөздерімен аударылады. Сонымен қатар орыс тіліндегі «устройство» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «құрылғы» сөзі бекітілсе, заңнамада «құрылғы» сөзімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне «защитные устройства» сөз тіркесі қазақ тіліне «қорғану құрылғылары» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Қорғану кешені (комплекс – лат. complexus «үйлесім, байланыс») – жеке құрамды организм ішіне түсуден, тері жабындарына уландырғыш және радиоактивті заттар мен биологиялық құралдардан сақтауға, сондай-ақ ядролық жарылыстың жарық сәулесімен зақымдану дәрежесін азайтуға арналған құралдар кешені. 2. Әзербайжан: qoruyucu kompleks 3. Қырғыз: коргоочу комплекс 4. Өзбек: himoya kompleksi 5. Түрік: koruyucu kompleks 6. Ағылшын: protective complex 7. Испан: complejo protector 8. Неміс: Schutzkomplex 9. Француз: complexe protecteur 10. Бекітілген нұсқасы: защита – қорғау (2016 жылғы 7 желтоқсан); дуга защитная – қорғаныш доға (2015 жылғы 6 қазан); защитная функция права – құқықтың қорғау функциясы (2016 жылғы 7 желтоқсан); комплекс – кешен (2018 жылғы 29 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: защитный комплекс – қорғану кешені 12. Орыс тіліндегі «защита» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қорғау» сөзі, «защитный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қорғаныс» сөзі бекітілсе, заңнамада «қорғау», «қорғаныс» сөздерімен аударылады. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (комплекс – лат. complexus «үйлесім, байланыс») «комплекс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кешен» сөзі бекітілсе, заңнамада «кешен» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне «защитный комплекс» сөз тіркесі қазақ тіліне «қорғану кешені» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Қорғану жиынтығы (комплект – лат. complectus, complere – «толықтыру») – атмосферада уланған немесе авариялық-химиялық қауіпті заттармен жұмыс істеу кезінде тері жамылғыларын қорғауға арналған қорғаныс құралдары. 2. Әзербайжан: qoruyucu dəst 3. Қырғыз: коргоочу шайман 4. Өзбек: himoya to`plami 5. Түрік: koruyucu kit 6. Ағылшын: protective kit 7. Испан: kit de protección 8. Неміс: Schutzset 9. Француз: kit de protection 10. Бекітілген нұсқасы: защита – қорғау (2016 жылғы 7 желтоқсан); дуга защитная – қорғаныш доға (2015 жылғы 6 қазан); защитная функция права – құқықтың қорғау функциясы (2016 жылғы 7 желтоқсан); комплект вентилируемого снаряжения – желдеткіштік жарақтар жиынтығы (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: защитный комплекс – қорғану кешені; комплект – жиынтық 12. Орыс тіліндегі «защита» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қорғау» сөзі, «защитный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қорғаныс» сөзі бекітілсе, заңнамада «қорғау», «қорғаныс» сөздерімен аударылады. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (комплект – лат. complectus, complere – «толықтыру») «комплект»сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жиынтық» сөзі бекітілсе, заңнамада «жиынтық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне «защитный комплект» сөз тіркесі қазақ тіліне «қорғану жиынтығы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Зениттік артиллерия (зенит – араб. samt (semt), zemt-er-ras – сөзбе-сөз «бас үстіндегі жол»; артиллерия – орта ғасыр лат. artilleria – «әскери машина») – әуе мақсаттарын (ұшақтарды, тікұшақтарды және басқа да ұшу аппараттарын) жоюға арналған артиллерия түрі. 2. Әзербайжан: zenit artilleriyası 3. Қырғыз: зениттик артиллерия 4. Өзбек: havo hujumiga qarshi artilleriya 5. Түрік: uçaksavar topları 6. Ағылшын: flak 7. Испан: artillería antiaérea 8. Неміс: Flugabwehrartillerie 9. Француз: artillerie antiaérienne 10. Бекітілген нұсқасы: зенит – зенит (2018 жылғы 27 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: зенитная артиллерия – зениттік артиллерия 12. Орыс тіліне араб тілінен енген (зенит – араб. samt (semt), zemt-er-ras – сөзбе-сөз «бас үстіндегі жол») «зенит»сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «зенит» сөзі бекітілсе, заңнамада «зенит» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (орта ғасыр лат. artilleria – «әскери машина») «артиллерия» сөзі заңнамада «артиллерия» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне «зенитная артиллерия» сөз тіркесі қазақ тіліне «зениттік артиллерия» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Зениттік қару (зенит – араб. samt (semt), zemt-er-ras – сөзбе-сөз «бас үстіндегі жол») – лафеттегі мамандандырылған артиллериялық қару, қазіргі заманғы нұсқа ретінде – шеңберлі оқпен және көтеріңкі жері биік бұрышты, бірізді өздігінен жүретін доңғалақ немесе шынжыр табанды шассиде құрастырылған («тас төбеде» атысымен, осыдан «Зенит зеңбірегі» деп аталады), жаудың авиациясымен күресуге арналған қару. 2. Әзербайжан: zenit silahı 3. Қырғыз: зениттик мылтык 4. Өзбек: samolyotga qarshi qurol 5. Түрік: samolyotga qarshi qurol 6. Ағылшын: uçaksavar topu 7. Испан: arma antiaérea 8. Неміс: Flugabwehrkanone 9. Француз: canon anti-aérien 10. Бекітілген нұсқасы: зенит – зенит (2018 жылғы 27 маусым); орудие преступления – қылмыс құралы (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: зенитное орудие – зениттік қару 12. Орыс тіліне араб тілінен енген (зенит – араб. samt (semt), zemt-er-ras – сөзбе-сөз «бас үстіндегі жол») «зенит»сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «зенит» сөзі бекітілсе, заңнамада «зенит» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «орудие» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «құрал» сөзі бекітілсе, заңнамада «қару» сөзімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне «зенитное орудие» сөз тіркесі қазақ тіліне «зениттік қару» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Зениттік әскер (зенит – араб. samt (semt), zemt-er-ras – сөзбе-сөз «бас үстіндегі жол») – әуе жауына қарсы күреске, әкімшілік-саяси, өнеркәсіп-экономикалық орталықтардың (аудандардың) ауадан соққы алудан қорғауға, ӘК топтарын, маңызды әскери және басқа да нысандарды жабуға арналған әскер. 2. Әзербайжан: zenit qoşunları 3. Қырғыз: зениттик аскерлер 4. Өзбек: зениттик аскерлер 5. Түрік: uçaksavar birlikleri 6. Ағылшын: anti-aircraft troops 7. Испан: tropas antiaéreas 8. Неміс: Flugabwehrtruppen 9. Француз: troupes anti-aériennes 10. Бекітілген нұсқасы: зенит – зенит (2018 жылғы 27 маусым); войска – әскер (2010 жылғы 23 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: зенитное орудие – зениттік қару; войска – әскер 12. Орыс тіліне араб тілінен енген (зенит – араб. samt (semt), zemt-er-ras – сөзбе-сөз «бас үстіндегі жол») «зенит»сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «зенит» сөзі бекітілсе, заңнамада «зенит» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «войска» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әскер» сөзі бекітілсе, заңнамада «әскер» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне «зенитные войска» сөз тіркесі қазақ тіліне «зениттік әскер» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Ту ұстаушы – Жауынгерлік Туды көтеру құрметті міндеті жүктелген әскери қызметші. Сержанттардан, прапорщиктерден немесе офицерлерден тағайындалады. 2. Әзербайжан: məxrəc 3. Қырғыз: желек устаучу 4. Өзбек: mahkum 5. Түрік: znamenshchikov 6. Ағылшын: denominator 7. Испан: denominador 8. Неміс: Nenner 9. Француз: dénominateur 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: знаменщик – ту ұстаушы 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне «знаменщик» сөзі қазақ тіліне «ту ұстаушы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Соғыс қимылдары аймағы (зона – грек. zone – «белдеу») – алдын ала немесе жауынгерлік іс-қимылдар барысында қорғанушы әскердің шабуылдаушы жауды жою үшін қарудың барлық түрлерінен жаппай көп қабатты атысты дайындайтын және жүргізетін жергілікті жердің жолағы (учаскесі). 2. Әзербайжан: müharibə zonası 3. Қырғыз: согуш зонасы 4. Өзбек: urush zonasi 5. Түрік: savaş bölgesi 6. Ағылшын: war zone 7. Испан: zona de guerra 8. Неміс: Kriegsgebiet 9. Француз: zone de guerre 10. Бекітілген нұсқасы: боевая задача – жауынгерлік тапсырма (1998); задача – есеп (2013); мастер настраиваемых задач – бапталатын тапсырмалар шебері (2015 жылғы 6 қазан); задача – міндет (2019 жылғы 5 сәуір); задача спортсмена – спортшы міндеті (2019 жылғы 6 желтоқсан) действие тактическое – тактикалық әрекет (2019 жылғы 6 желтоқсан); действие ударов – соққы әсерi (2019 жылғы 6 желтоқсан); следственное действие – тергеу амалдары (2018 жылғы 5 қазан); прекращение действия договора – шарттың қолданылуын тоқтату (2013); Военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981) пограничная зона – шекаралық аймақ (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: зона – аймақ; боевые действия – соғыс қимылдары; авиационное прикрытие – авиациялық қалқалау, прикрытие уничтожителями – жойғыштармен қалқалау, боевое прикрытие – ұрыстық бүркемелеу 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (зона – грек. zone – «белдеу») «зона»сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «аймақ» сөзі бекітілсе, заңнамада «аймақ» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «боевой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауынгерлік», «ұрыстық», «әскери», «ұрыс», «атыс», «сайыскерлік» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «жауынгерлік», «ұрыстық», «әскери», «ұрыс», «атыс», «соққы» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліндегі «действие» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әрекет», «әсер», «амал», «қимыл», «іс-ірекет», «қолданылу» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «әрекет», «әсер», «амал», «қимыл», «іс-ірекет», «іс-қимыл» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне «зона боевых действий» сөз тіркесі қазақ тіліне «соғыс қимылдары аймағы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Қорғаныс аймағы (зона – грек. zone – «белдеу») – әскери құрамалар мен бірлестіктердің қорғаныс ұрысындағы және операциялардағы орналасу және іс-қимыл жолағы. 2. Әзербайжан: müdafiə zonası 3. Қырғыз: коргонуу зонасы 4. Өзбек: mudofaa zonasi 5. Түрік: mudofaa zonasi 6. Ағылшын: defense zone 7. Испан: zona de defensa 8. Неміс: Verteidigungszone 9. Француз: zone de défense 10. Бекітілген нұсқасы: зона – аймақ; мнимая оборона – жалған қорғаныс (2016 жылғы 7 желтоқсан); пограничная зона – шекаралық аймақ (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: зона – аймақ; аудан; оборона – қорғаныс 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (зона – грек. zone – «белдеу») «зона»сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «аймақ» сөзі бекітілсе, заңнамада «аймақ» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «оборона» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қорғаныс» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «зона обороны» сөз тіркесі қазақ тіліне «қорғаныс аймағы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Оқ ату аймағы (зона – грек. zone – «белдеу») – 1) атыстың қажетті дәлдігі қамтамасыз етілетін зениттік зеңбіректің айналасындағы кеңістік, ал снаряд және оның элементтері әуе мақсатын зақымдау мүмкіндігін сақтайды; 2) әуе мақсаты ұшуының барлық ықтимал бағыттары үшін зақымдау аймақтарының жиынтығын білдіретін зениттік зымыран кешенінің айналасындағы кеңістік. 2. Әзербайжан: atəş zonası 3. Қырғыз: аткан зона 4. Өзбек: otish zonasi 5. Түрік: atış bölgesi 6. Ағылшын: firing zone 7. Испан: zona de tiro 8. Неміс: Schusszone 9. Француз: zone de tir 10. Бекітілген нұсқасы: пограничная зона – шекаралық аймақ (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: зона – аймақ; обстрел – оқ ату 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (зона – грек. zone – «белдеу») «зона»сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «аймақ» сөзі бекітілсе, заңнамада «аймақ» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «обстрел» сөзі қазақ тіліне заңнамада «оқ ату» сөз тіркесімен аудыралған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «зона обстрела» сөз тіркесі қазақ тіліне «оқу ату аймағы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Атыс аймағы (зона – грек. zone – «белдеу») – 1) жауынгерлік тәртіпке келтірілген зениттік-зымыран бөлімшесінің (бөлім, құрама, топ), әуе мақсаттарын зақымдай алатын кеңістік аумағы; 2) зениттік артиллерияны топтастыру әуе мақсатына оқ атуы мүмкін кеңістік аймағы. 2. Әзербайжан: yanğın zonası 3. Қырғыз: өрт зонасы 4. Өзбек: yong`in zonasi 5. Түрік: ateş bölgesi 6. Ағылшын: fire zone 7. Испан: zona de fuego 8. Неміс: Feuerzone 9. Француз: zone d`incendie 10. Бекітілген нұсқасы: пограничная зона – шекаралық аймақ (2016 жылғы 7 желтоқсан); анфиладный огонь – қапталдан атқылау (әскери) (2006 жылғы 27 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: зона – аймақ; огонь – атыс 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (зона – грек. zone – «белдеу») «зона»сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «аймақ» сөзі бекітілсе, заңнамада «аймақ» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «огонь» сөзі қазақ тіліне «атыс», «атқылау» сөздерімен аударылады. Сонымен қатар «расстреливать» сөзі қазақ тіліне «ату» сөзімен аударылады. Сонымен қатар орыс тіліндегі «стрелять» сөзі қазақ тіліне заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «ату» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «выстрел» сөзі қазақ тіліне заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «оқ», «ату» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «зона огня» сөз тіркесі қазақ тіліне «атыс аймағы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Барлау аймағы (зона – грек. zone – «белдеу») – бірлестіктердің, жалпы әскери және барлау құрамаларының, бөлімдер мен бөлімшелердің күштері мен құралдарының барлау жүргізетін жерінің шектеулі учаскесі. 2. Әзербайжан: kəşfiyyat zonası 3. Қырғыз: чалгындоо зонасы 4. Өзбек: razvedka zonasi 5. Түрік: istihbarat bölgesi 6. Ағылшын: intelligence zone 7. Испан: zona de inteligencia 8. Неміс: Geheimdienstzone 9. Француз: zone de renseignement 10. Бекітілген нұсқасы: пограничная зона – шекаралық аймақ (2016 жылғы 7 желтоқсан); разведка – барлау 11. Заңнамадағы қолданысы: зона – аймақ; разведка – барлау 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (зона – грек. zone – «белдеу») «зона»сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «аймақ» сөзі бекітілсе, заңнамада «аймақ» сөзімен аударылған. Сонымен қатар «разведка»сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «барлау» сөзі бекітілсе, заңнамада «барлау» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «зона разведки» сөз тіркесі қазақ тіліне «барлау аймағы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Орналасу аймағы (зона – грек. zone – «белдеу») – қорғаныс және қауіпсіздік объектілерін орналастыру үшін пайдаланылатын жер учаскелері қосылатын елді мекендегі аумақтық аймақ. 2. Әзербайжан: yaşayış sahəsi 3. Қырғыз: турак жай аянты 4. Өзбек: turar joy maydoni 5. Түрік: konaklama alanı 6. Ағылшын: area of accommodation 7. Испан: área de alojamiento 8. Неміс: Bereich der Unterkunft 9. Француз: zone d`hébergement 10. Бекітілген нұсқасы: пограничная зона – шекаралық аймақ (2016 жылғы 7 желтоқсан); акции размещенные – орналастырылған акциялар (2017 жылғы 10 қараша); 11. Заңнамадағы қолданысы: зона – аймақ; размещения – орналасу 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (зона – грек. zone – «белдеу») «зона»сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «аймақ» сөзі бекітілсе, заңнамада «аймақ» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «размещение»сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «орналасу» сөзі бекітілсе, заңнамада «орналасу» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «зона размещения» сөз тіркесі қазақ тіліне «орналасу аймағы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Опасыз – опасыздық жасаған әскери қызметші, сатқын. 2. Әзербайжан: xain 3. Қырғыз: чыккынчы 4. Өзбек: xoin 5. Түрік: hain 6. Ағылшын: traitor 7. Испан: traidor 8. Неміс: Verräter 9. Француз: traître 10. Бекітілген нұсқасы: измена – опасыздық (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: изменник – сатқын 12. Орыс тіліндегі «измена»сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «опасыздық» сөзі бекітілсе, заңнамада «изменник» сөзі «сатқын» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін негізге ала отырып, орыс тіліндегі «изменник» сөзі қазақ тіліне «опасыз» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Казарма (итал. сaserma – әскерге арналған ғимарат) – әскери құрылымдардың жеке құрамын ұзақ мерзімге орналастыруға арналған ғимарат. 2. Әзербайжан: kazarma 3. Қырғыз: казарма 4. Өзбек: kazarma 5. Түрік: kışla 6. Ағылшын: barracks 7. Испан: cuartel 8. Неміс: Kaserne 9. Француз: caserne 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: казарма – казарма 12. Орыс тіліне италян тілінен енген (итал. сaserma – әскерге арналған ғимарат) «казарма» сөзі заңнамада «казарма» сөзімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «казарма» сөзі қазақ тіліне «казарма» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Казармалық жағдай (итал. сaserma – «әскерге арналған ғимарат») – соғыс уақытында, мобилизация, қауіпті кезде міндетті түрде үйден тыс жерде тұрақты түрде болу – әскери бөлімде, зауытта, кәсіпорында немесе мекемеде. 2. Әзербайжан: kazarma mövqeyi 3. Қырғыз: казарманын абалы 4. Өзбек: kazarma holati 5. Түрік: kışla konumu 6. Ағылшын: barracks position 7. Испан: posición de cuartel 8. Неміс: Kasernenposition 9. Француз: position de la caserne 10. Бекітілген нұсқасы: положение – жағдай; қалып; ереже 11. Заңнамадағы қолданысы: казарменное положение – казармалық жағдай; 12. Орыс тіліне италян тілінен енген (казарма – итал. сaserma – әскерге арналған ғимарат) «казарма» сөзі заңнамада «казарма» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «положение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жағдай», «қалып», «ереже» сөздері бекітілген, заңнамада «жағдай», «қалып», «ереже» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «казарменное положение» сөз тіркесі қазақ тіліне «казармалық жағдай» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Қарудың оқталатын бөлігі – бекітпе орналасқан қару оқпанының артқы бөлігі. 2. Әзербайжан: tıxac 3. Қырғыз: куралдын аткарылган бөлүгү 4. Өзбек: qurollarning davlat qismi 5. Түрік: silahın kuyruk 6. Ағылшын: breech of the weapon 7. Испан: nalgas 8. Неміс: Verschluss 9. Француз: culasse 10. Бекітілген нұсқасы: часть – бөлім, бөлік; оружие – қару (1971-1981); ядерное оружие – ядролық қару (2018 жылғы 30 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: оружие – қару; часть – бөлік 12. Орыс тіліндегі «часть» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бөлім», «бөлік» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «бөлім», «бөлік» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «оружие» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қару» сөзі бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «қару» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «казенная часть оружия» сөз тіркесі қазақ тіліне «қарудың оқталатын бөлiгi» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Жарымжан – дененің қандай да бір бөлігін немесе оны иелену қабілетін жоғалтқан адам, мүгедек. 2. Әзербайжан: şikəst 3. Қырғыз: баспаган 4. Өзбек: nogiron 5. Түрік: sakat 6. Ағылшын: cripple 7. Испан: lisiado 8. Неміс: Krüppel 9. Француз: estropier 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Орыс тіліндегі «калека» сөзі қазақ тіліне «жарымжан» сөзімен аударылуы тиіс деп санаймыз.

Дефинициясы1. Камуфляж (фр. camouflage – «бүркеу») – 1. бүркемеленетін затқа заттың объектісін бұрмалайтын және сол қарсыласқа бүркемеленетін заттарды тануды қиындататын түрлі-түсті дақтарды, сызықтарды, жолақтарды түсіруден тұратын әскери бүркемелеу тәсілі. 2. Осындай бүркемелік матадан жасалған киім. 2. Әзербайжан: kamuflyaj 3. Қырғыз: камуфляж 4. Өзбек: kamuflyaj 5. Түрік: kamuflaj 6. Ағылшын: camouflage 7. Испан: camuflaje 8. Неміс: Tarnung 9. Француз: camouflage 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: камуфляж – камуфляж 12. Заңнамадағы қолдынысын негізге ала отырып, орыс тіліне француз (фр. camouflage – «бүркеу») енген «камуфляж» сөзі қазақ тілінде «камуфляж» түрінде қолданылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Оқпан арнасы (канал – лат. canalia – «құбыр») – атыс кезінде снаряд (оқ) қозғалатын артиллериялық қарудың тұлғасындағы немесе қол қаруының оқпанындағы ішкі қуыс. 2. Әзербайжан: barel qazdı 3. Қырғыз: ствол каналы 4. Өзбек: barrel burg`ilashdi 5. Түрік: namlu deliği 6. Ағылшын: barrel bore 7. Испан: barrel bore 8. Неміс: Laufbohrung 9. Француз: alésage du canon 10. Бекітілген нұсқасы: канал – арна; ствол – діңгек (1995); ствол – оқпан (1999 жылғы 9 наурыз); ствол – дің (1998 жылғы 24 маусым); загрузка стволов – ұңғы жүктеу (2004 жылғы 31 наурыз) 11. Заңнамадағы қолданысы: канал ствола – ұңғы оқпаны 12. Орыс тіліндегі «ствол» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «діңгек», «оқпан», «дің», «ұңғы» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «оқпан», «ұңғы» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (канал – лат. canalia – «құбыр») «канал» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «арна» сөзі бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «канал», «арна» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «канал ствола» сөз тіркесі қазақ тіліне «оқпан арнасы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Кісен (кандалы – араб. кайдани «бұғау», «тұсау») – қамаудағыларға тағылатын темір шынжырлар; қашудың алдын алған немесе жазасын күшейткен. 2. Әзербайжан: qandallar 3. Қырғыз: кандала 4. Өзбек: kishanlar 5. Түрік: pranga 6. Ағылшын: shackles 7. Испан: grilletes 8. Неміс: Fesseln 9. Француз: manilles 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: кандалы – қандала; кісен 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне араб тілінен енген (кандалы – араб. кайдани «бұғау», «тұсау») «кандалы» сөзі қазақ тіліне «кісен» сөзімен аударылуы тиіс деп ойлаймыз.

Дефинициясы1. Канонада (франц. canonnade – «зеңбірек») – ұзақ уақыт бойы белгілі бір жиілікте қатты гүріл және шумен бірге жүретін көптеген артиллериялық қарулардан атыс жүргізілетін әскери іс-шара. 2. Әзербайжан: top atəşi 3. Қырғыз: канонада 4. Өзбек: to`p otish 5. Түрік: bombardıman etmek 6. Ағылшын: cannonade 7. Испан: cañonazo 8. Неміс: Kanonade 9. Француз: canonnade 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12.Орыс тіліне француз тілінен енген (франц. canonnade – «зеңбірек») «канонада» сөзі қазақ тілінде «канонада» түрінде қолданылуы тиіс деп ойлаймыз.

Дефинициясы1. Канонер қайығы (нем. Kanonenboot – «зеңбірек») – теңіз жағалауындағы аудандарда, көлдерде және өзендерде жауынгерлік іс-қимылдар жүргізу үшін қуатты артиллериялық қару-жарақпен қамтамасыз етілген жауынгерлік кеме. 2. Әзербайжан: silah gəmisi 3. Қырғыз: канонер кайык 4. Өзбек: qurolli qayiq 5. Түрік: gambot 6. Ағылшын: gunboat 7. Испан: cañonera 8. Неміс: Kanonenboot 9. Француз: canonnière 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: лодка – қайық 12. Орыс тіліндегі «лодка» сөзі қазақ тіліне «қайық» сөзімен аударылады. Бірінші сыңары орыс тіліне неміс тілінен енген (нем. Kanonenboot – «зеңбірек») «канонер» сөзінен тұратын «канонерская лодка» сөз тіркесі қазақ тіліне «канонер қайығы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Капитан (капитан – лат. caput – «бас») – 1. Аға лейтенант атағынан кейінгі офицерлік атақ немесе шен; сондай-ақ осындай атағы немесе шені бар адам. 2. Кеме командирі. 3. Спорт командасының басшысы. 2. Әзербайжан: kapitan 3. Қырғыз: капитан 4. Өзбек: kapitan 5. Түрік: kaptan 6. Ағылшын: captain 7. Испан: capitán 8. Неміс: Kapitän 9. Француз: capitaine 10. Бекітілген нұсқасы: капитан корабля – кеме капитаны (2015 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: капитан – капитан 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне латын тілінен енген (капитан – лат. caput – «бас») «капитан» сөзі қазақ тілінде «капитан» түрінде қолданылуы тиіс деп ойлаймыз.

Дефинициясы1. Тұтандырғыш капсюль (капсюль – франц. capsule, capsa – «қорапша»; детонатор – лат. detonoн – «тарс ету»; «тұтану», «тарап кету») – негізгі зарядтың тұтануы үшін тікелей қызмет ететін тұтандырғыш элементі. 2. Әзербайжан: detonator kapsulu 3. Қырғыз: детонатор капсюли 4. Өзбек: detonator kapsulasi 5. Түрік: kapsül kapsülü 6. Ағылшын: detonator capsule 7. Испан: cápsula de detonador 8. Неміс: Zünderkapsel 9. Француз: capsule de détonateur 10. Бекітілген нұсқасы: детонатор – тұтатқыш; пілте (2017 жылғы 10 қараша); детонатор – детонатор (2018 жылғы 5 қазан); антидетонатор – антидетонатор (2018 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: капсюль-детонатор – капсюль-детонатор 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (капсюль – франц. capsule, capsa – «қорапша») «капсюль» сөзі заңнамада «капсюль» түрінде қолданылған. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (детонатор – лат. detonoн – «тарс ету»; «тұтану», «тарап кету») «детонатор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тұтатқыш», «білте», «детонатор» сөздері бекітілсе, заңнамада «капсюль-детонатор» сөзі «капсюль-детонатор» түрінде қолданылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тілінегі «капсюль-детонатор» сөзі қазақ тілінде «капсюль-детонатор» түрінде қолданылуы тиіс деп ойлаймыз.

Дефинициясы1. Патрон капсюлі (капсюль – франц. capsule, capsa – «қорапша»; патрон – лат. patronus < лат. pater «әке») – оқтың немесе снарядтың бір бөлігі, ол соққыдан тұтанатын және негізгі зарядты жаратын затпен толтырылған металл қалпақша болып табылады. 2. Әзербайжан: patron kapsulu 3. Қырғыз: патрон капсюли 4. Өзбек: kartridj kapsulasi 5. Түрік: kartuş kapsülü 6. Ағылшын: cartridge capsule 7. Испан: cápsula de cartucho 8. Неміс: Patronenkapsel 9. Француз: capsule cartouche 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: капсюль-детонатор – капсюль-детонатор; патрон – патрон 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (капсюль – франц. capsule, capsa – «қорапша») «капсюль» сөзі заңнамада «капсюль» түрінде қолданылған. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (патрон – лат. patronus < лат. pater «әке») «патрон» сөзінің заңнамада «патрон» түрінде қолданылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тілінегі «капсюль патрона» сөзі қазақ тілінде «патрон капсюлі» түрінде қолданылуы тиіс деп ойлаймыз.

Дефинициясы1. Карабин (араб. караб – «қару») – жеңіл салмақты атыс қаруы; көптеген мемлекеттерде бар. 2. Әзербайжан: karbin 3. Қырғыз: карабин 4. Өзбек: karbin 5. Түрік: karabina 6. Ағылшын: carbine 7. Испан: carabina 8. Неміс: Karabiner 9. Француз: carabine 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: карабин – карабин 12. Орыс тіліне араб тілінен енген (араб. караб – «қару») «карабин» сөзі қазақ тілінде «карабин» түрінде қолданылуы тиіс деп ойлаймыз.

Дефинициясы1. Қарауыл (түркі – кaraul/karaɣul – «күзет») – 1. Жауынгерлік туларды, әскери және мемлекеттік нысандарды күзету мен қорғау жөніндегі жауынгерлік міндеттерді орындау үшін, сондай-ақ, гауптвахтада және тәртіптік әскери бөлімде ұсталатын әскери қызметшілерді күзету үшін тағайындалған қарулы бөлімше. 2. Осы күзеттің жағдайы, міндеттері. 3. Осы күзет орналасатын орын. 2. Әзербайжан: gözətçi 3. Қырғыз: сакчы 4. Өзбек: qorovul 5. Түрік: bekçi 6. Ағылшын: guard 7. Испан: guardia 8. Неміс: Wache 9. Француз: garde 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: караул – қарауыл 12. Орыс тіліне түркі тілінен енген (түркі – кaraul/karaɣul – «күзет») «караул» сөзі заңнамада «қарауыл» түрінде қолданылған.

Дефинициясы1. Далалық қарауыл (түркі – кaraul/karaɣul – «күзет») – жер үсті жауын дер кезінде анықтау, оның күзетілетін әскерді жер үсті барлауына жол бермеу, рұқсаттаманы білмейтін жекелеген адамдар мен топтарды сақтау желісі арқылы өтуді болдырмау мақсатында күзет заставасынан қойылған бөлімше. 2. Әзербайжан: sahə gözətçisi 3. Қырғыз: талаа сакчысы 4. Өзбек: dala qo`riqchisi 5. Түрік: saha muhafızı 6. Ағылшын: field guard 7. Испан: guardia de campo 8. Неміс: Feldwächter 9. Француз: garde sur le terrain 10. Бекітілген нұсқасы: полевая криминалистика – жорықтық криминалистика (2016 жылғы 7 желтоқсан); телефон полевой – далалық телефон (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: караул – қарауыл; полевой – далалық 12. Орыс тіліне түркі тілінен енген (түркі – кaraul/karaɣul – «күзет») «караул» сөзі заңнамада «қарауыл» түрінде қолданылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «полевой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «далалық», «жорықтық» сөздері бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «караул полевой» сөз тіркесі қазақ тіліне «далалық қарауыл» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Қарауыл қызметі (түркі – кaraul/karaɣul – «күзет») – әскери және мемлекеттік объектілерді, сондай-ақ гауптвахтада және тәртіптік бөлімде ұсталатын адамдарды күзету мен қорғау үшін ұйымдастырылатын әскери қызмет түрі. 2. Әзербайжан: mühafizə xidməti 3. Қырғыз: күзөт кызматы 4. Өзбек: qorovullik xizmati 5. Түрік: güvenlik hizmeti 6. Ағылшын: guard service 7. Испан: servicio de guardia 8. Неміс: Wachdienst 9. Француз: service de garde 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: караульная служба – қарауыл қызметі 12. Орыс тіліне түркі тілінен енген (түркі – кaraul/karaɣul – «күзет») «караул» сөзі заңнамада «қарауыл» түрінде қолданылған. Орыс тіліндегі «служба» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қызмет» сөзі бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «қызмет» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «деятельность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қызмет», «іс-қимыл», «әрекет» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «қызмет», «іс-қимыл», «әрекет» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «караульная служба» сөз тіркесі қазақ тіліне «қарауыл қызметі» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Картограмма (карта – лат. charta – «қағаз»; грамма – грек. gramma – «жазба», «жазу таңбасы») – аумақтық бірліктегі көрсеткіштің қарқындылық дәрежесіне сәйкес аумақтық бірліктердің картасында жазылған шегінде қандай да бір сандық көрсеткіштің орташа қарқындылығын бейнелеу тәсілі. 2. Әзербайжан: kartoqram 3. Қырғыз: картограмма 4. Өзбек: kartogramma 5. Түрік: veren harita 6. Ағылшын: veren harita 7. Испан: cartograma 8. Неміс: Kartogramm 9. Француз: cartogramme 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: картограмма – картограмма 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне латын және грек тілдерінен енген (карта – лат. charta – «қағаз»; грамма – грек. gramma – «жазба», «жазу таңбасы») «картограмма» сөзі қазақ тілінде «картограмма» түрінде қолданылуы тиіс деп ойлаймыз.

Дефинициясы1. Каска (исп. casso «дулыға») – әскер, өрт күзетіжәне түрлі әскерилендірілген ұйымдарда басты қорғау үшін қолданылатын, әдетте, металл ұштары немесе төбесі бар былғары немесе металл бас киім. 2. Әзербайжан: sərt şapka 3. Қырғыз: катуу шляпа 4. Өзбек: qattiq shlyapa 5. Түрік: kask 6. Ағылшын: helmet 7. Испан: sombrero duro 8. Неміс: Schutzhelm 9. Француз: chapeau dur 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: каска – каска 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне испан тілінен енген (исп. casso «дулыға») «каска» сөзі қазақ тілінде «каска» түрінде қолданылуы тиіс деп ойлаймыз.

Дефинициясы1. Қорғану каскады (каскад – лат. cadere – «құлау») – қорғаныс құрылғысының желілік және сызықты емес элементтерден тұратын, жоғары қуат деңгейі режімінде АЖЖ қуаттылығын шектеу қабілетін сақтайтын АЖЖ бөлігі. 2. Әзербайжан: qorunma kaskadı 3. Қырғыз: коргоо каскады 4. Өзбек: himoya kaskadi 5. Түрік: koruma sınıfı 6. Ағылшын: cascade of protection 7. Испан: cascada de proteccion 8. Неміс: Kaskade des Schutzes 9. Француз: cascade de protection 10. Бекітілген нұсқасы: защита – қорғау (2016 жылғы 7 желтоқсан); дуга защитная – қорғаныш доға (2015 жылғы 6 қазан); защитная функция права – құқықтың қорғау функциясы (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: каскад водохранилищ – су қоймалар құламасы 12. Орыс тіліндегі «защита» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қорғау» сөзі, «защитный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қорғаныс» сөзі бекітілсе, заңнамада «қорғау», «қорғаныс» сөздерімен аударылады. Орыс тіліне латын тілінен енген (каскад – лат. cadere – «құлау») «каскад» сөзі қазақ тілінде «каскад» түрінде қолданылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «каскад защиты» сөз тіркесі қазақ тіліне «қорғану каскады» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Оқпан сынасы – 1. Архаикалық конструкциялардың артиллериялық құралдарының оқпанына зарядтау камерасын қысатын ағаш тік бұрышты қырлы бөрене. 2. Қайтарымды азайтуға арналған құрылғы. 2. Әзербайжан: barel paz 3. Қырғыз: ствол шынасы 4. Өзбек: barrel xanjar 5. Түрік: namlu takozu 6. Ағылшын: barrel wedge 7. Испан: cuña de barril 8. Неміс: Fasskeil 9. Француз: coin baril 10. Бекітілген нұсқасы: ствол – діңгек (1995); ствол – оқпан (1999 жылғы 9 наурыз); ствол – дің (1998 жылғы 24 маусым); загрузка стволов – ұңғы жүктеу (2004 жылғы 31 наурыз); клин – сына (2016 жылғы 28 маусым) клин – сына (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: канал ствола – ұңғы оқпаны; клин – сына 12. Орыс тіліндегі «ствол» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «діңгек», «оқпан», «дің», «ұңғы» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «оқпан», «ұңғы» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «клин» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сына» сөзі бекітілсе, заңнамада «сына» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «клин ствола» сөз тіркесі қазақ тіліне «оқпан сынасы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Жүзі бар қару – жүз (жүздері) түріндегі жауынгерлік бөлігі бар, сабымен берік және қозғалмайтындай біріктірілген суық қару. 2. Әзербайжан: bıçaq silahı 3. Қырғыз: шына курал-жарак 4. Өзбек: pichoq quroli 5. Түрік: bıçak silahı 6. Ағылшын: blade weapon 7. Испан: arma de cuchilla 8. Неміс: Klingenwaffe 9. Француз: arme à lame 10. Бекітілген нұсқасы: ядерное оружие – ядролық қару (2018 жылғы 30 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: клинковое оружие – жүзі бар қару 12. Орыс тіліндегі «оружие» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қару» сөзі бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «қару» сөзімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «клинковое оружие» сөз тіркесі қазақ тіліне «жүзі бар қару» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Сыналы бекітпе – бекітпенің оқпан осіне перпендикуляр үдемелі қозғалысы (тік немесе көлденең) арқылы оқпан арнасының ашылуын және жабылуын қамтамасыз ететін атыс қаруының механизмі. 2. Әзербайжан: paz bağlamaq 3. Қырғыз: шына жапкыч 4. Өзбек: xanjar deklanşörü 5. Түрік: kama deklanşörü 6. Ағылшын: wedge shutter 7. Испан: obturador de cuña 8. Неміс: Keilverschluss 9. Француз: obturateur de coin 10. Бекітілген нұсқасы: клин – сына (2016 жылғы 28 маусым); затвор – бекітпе (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: клиновый анкер – сыналы анкер; затвор – бекітпе 12. Орыс тіліндегі «клин» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сына» сөзі бекітілсе, заңнамада «сына» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «затвор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бекітпе» сөзі бекітілсе, заңнамада «бекітпе» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «клиновый затвор» сөз тіркесі қазақ тіліне «сыналы бекітпе» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Кокарда (фр. сocardes – «әтештің қауырсыны»)– 1) Әскерилер және шенеуніктердің қалпағы немесе басқа бас киіміндегі металл белгі. 2) Қалпақтардағы ұлттық түстердегі баулардан жасалатын әшекей. 2. Әзербайжан: xoruz 3. Қырғыз: кокарда 4. Өзбек: xo`roz 5. Түрік: rozet 6. Ағылшын: cockade 7. Испан: escarapela 8. Неміс: Kokarde 9. Француз: cocarde 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: кокарда – кокарда 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне француз тілінен енген (фр. сocardes – «әтештің қауырсыны») «кокарда» сөзі қазақ тілінде «кокарда» түрінде қолданылуы тиіс деп ойлаймыз.

Дефинициясы1. Батальон командирі (командир – франц. commandeur – командор; батальон – француз. bataіllоn – әскери бөлімше) – әскер мен қарулы күштер құрамасына қолбасшылыққа тағайындалған әскери қызметшінің лауазымы. 2. Әзербайжан: batalyon komandiri 3. Қырғыз: батальондун командири 4. Өзбек: batalyon komandiri 5. Түрік: tabur komutanı 6. Ағылшын: battalion commander 7. Испан: comandante del batallón 8. Неміс: Bataillonskommandeur 9. Француз: commandant de bataillon 10. Бекітілген нұсқасы: командир воздушного судна – әуе кемесінің командирі (2015 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: командир батальона – батальон командирi 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (командир – франц. commandeur – командор) «командир» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «командир» сөзі бекітілген, заңнамада «командир» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліне француз тілінен енген (bataіllоn – әскери бөлімше) «батальон» сөзі заңнамада қазақ тіліне «батальон» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «командир батальона» сөз тіркесі қазақ тіліне «батальон командирi» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Батарея командирі (командир – франц. commandeur – командор; батарея –фр. batterie, battre – «ұру») – артиллериялық дайындықты орындауға және батареяның атыс толқынын құруға жауап беретін әскери қызметшінің лауазымы. 2. Әзербайжан: batareya komandiri 3. Қырғыз: батарея командири 4. Өзбек: batareya qo`mondoni 5. Түрік: akü komutanı 6. Ағылшын: battery commander 7. Испан: comandante de la batería 8. Неміс: Batteriekommandant 9. Француз: commandant de batterie 10. Бекітілген нұсқасы: батарея – батарея (2018 жылғы 27 маусым); командир воздушного судна – әуе кемесінің командирі (2015 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: командир батареи – батарея командирi 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (командир – франц. commandeur – командор) «командир» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «командир» сөзі бекітілген, заңнамада «командир» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліне француз тілінен енген (батарея – фр. batterie, battre – «ұру»)«батарея» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «батарея» сөзі бекітілген, заңнамада «батарея» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «командир батареи» сөз тіркесі қазақ тіліне «батарея командирi» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Взвод командирі (командир – франц. commandeur – командор) – кіші офицерлік құрамның лауазымды адамы (сондай-ақ оның лауазымы). 2. Әзербайжан: взвод командири 3. Қырғыз: взвод командири 4. Өзбек: vzvod komandiri 5. Түрік: müfreze komutanı 6. Ағылшын: platoon commander 7. Испан: comandante de pelotón 8. Неміс: Zugführer 9. Француз: commandant de section 10. Бекітілген нұсқасы: командир воздушного судна – әуе кемесінің командирі (2015 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: командир взвода – взвод командирi 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (командир – франц. commandeur – командор) «командир» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «командир» сөзі бекітілген, заңнамада «командир» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «взвод» сөзі қазақ тіліне заңнамада «взвод» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «командир взвода» сөз тіркесі қазақ тіліне «взвод командирi» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Дивизия командирі (командир – франц. commandeur – командор; дивизия – лат. divisio – «бөлу», «бөліну») – жоғары командалық құрам тұлғаларының дербес әскери атағы. 2. Әзербайжан: командир дивизий 3. Қырғыз: дивизиянын командири 4. Өзбек: diviziya qo`mondoni 5. Түрік: bölüm komutanı 6. Ағылшын: division commander 7. Испан: comandante de división 8. Неміс: Divisionskommandeur 9. Француз: commandant de division 10. Бекітілген нұсқасы: командир воздушного судна – әуе кемесінің командирі (2015 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: командир дивизий – дивизия командирi 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (командир – франц. commandeur – командор) «командир» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «командир» сөзі бекітілген, заңнамада «командир» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (дивизия – лат. divisio – «бөлу», «бөліну»)«дивизия» сөзі заңнамада «дивизия» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «командир дивизий» сөз тіркесі қазақ тіліне «дивизия командирi» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Корпус командирі (командир – франц. commandeur – командор; корпус – лат. corpus – «дене») – жоғары командалық құрамның әскери атағы. 2. Әзербайжан: korpus komandiri 3. Қырғыз: корпустун командири 4. Өзбек: korpus komandiri 5. Түрік: kolordu komutanı 6. Ағылшын: corps commander 7. Испан: comandante del cuerpo 8. Неміс: Korpsführer 9. Француз: commandant de corps 10. Бекітілген нұсқасы: командир воздушного судна – әуе кемесінің командирі (2015 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: командир – командир; корпус – корпус 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (командир – франц. commandeur – командор) «командир» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «командир» сөзі бекітілген, заңнамада «командир» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (корпус – лат. corpus – «дене»)«корпус» сөзі заңнамада «корпус» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «командир корпуса» сөз тіркесі қазақ тіліне «корпус командирi» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Бөлімше командирі (командир – франц. commandeur – командор) – әскерлердің тегіне байланысты бестен сегіз адамға дейін қамтуы мүмкін, әлемнің көптеген мемлекеттеріқарулы күштерінің (ҚК) тұрақты құралымының командирі. 2. Әзербайжан: heyət rəhbəri 3. Қырғыз: бөлимчөнун командири 4. Өзбек: otryad rahbari 5. Түрік: takım lideri 6. Ағылшын: part-commander 7. Испан: jefe de escuadrón 8. Неміс: Gruppenführer 9. Француз: chef d`équipe 10. Бекітілген нұсқасы: подразделение, отделение – бөлініс (әск.), бөлімше, бөлім (2008 жылғы 22 сәуір); БҰҰ Женевадағы бөлімшесі – Отделение ООН в Женеве (2013); бөлімше – отделение (1998); командир воздушного судна – әуе кемесінің командирі (2015 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: командир – командир; отделение – бөлімше 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (командир – франц. commandeur – командор) «командир» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «командир» сөзі бекітілген, заңнамада «командир» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «отделение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бөлімше», «бөлім», «бөлініс» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «бөлімше», «бөлім» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «подразделение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бөлімше», «бөлініс», «бөлім» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «бөлімше», «бөлініс» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «часть» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бөлім», «бөлік», «бөлшек» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «бөлім», «бөлік», «тарау», «бөлшек» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «отдел» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бөлім», сөзі бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «бөлім» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «командир отделения» сөз тіркесі қазақ тіліне «бөлімше командирi» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Полк командирі (командир – франц. commandeur – командор) – әлемнің көптеген мемлекеттерінің қарулы күштеріндегі атақ пен лауазым. 2. Әзербайжан: alay komandiri 3. Қырғыз: полктун командири 4. Өзбек: polk komandiri 5. Түрік: alay komutanı 6. Ағылшын: regiment commander 7. Испан: comandante del regimiento 8. Неміс: Regimentskommandeur 9. Француз: commandant de régiment 10. Бекітілген нұсқасы: стремянный полк – атты әскер полкі (1971-1981); командир воздушного судна – әуе кемесінің командирі (2015 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: командир полка – полк командирi 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (командир – франц. commandeur – командор) «командир» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «командир» сөзі бекітілген, заңнамада «командир» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «полк» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «полк» сөзі бекітілген, заңнамада «полк» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «командир полка» сөз тіркесі қазақ тіліне «полк командирi» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Рота командирі (командир – франц. commandeur – командор; рота – нем. Rotte «тобыр», «жасақ») – көптеген мемлекеттердің қарулы күштерінің (ҚК) Құрлық әскері, әскери-әуе күштері және Әскери-теңіз флотының жағалау бөлімдеріндегі кіші офицерлер құрамының әскери лауазымы. 2. Әзербайжан: şirkət komandiri 3. Қырғыз: ротанын командири 4. Өзбек: kompaniya qo`mondoni 5. Түрік: şirket komutanı 6. Ағылшын: company commander 7. Испан: comandante de la compañía 8. Неміс: Kompaniechef 9. Француз: commandant de compagnie 10. Бекітілген нұсқасы: командир воздушного судна – әуе кемесінің командирі (2015 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: командир роты – рота командирi 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (командир – франц. commandeur – командор) «командир» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «командир» сөзі бекітілген, заңнамада «командир» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліне неміс тілінен енген (рота – нем. Rotte «тобыр», «жасақ»)«рота» сөзі заңнамада «рота» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «командир роты» сөз тіркесі қазақ тіліне «рота командирi» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Эскадрон командирі (командир – франц. commandeur – командор; эскадрон – лат. exquadra – «төрт бұрышты») – жаяу әскердегі ротаға сәйкес келетін полк, бөлімше бөлімі командирінің атағы. 2. Әзербайжан: eskadron komandiri 3. Қырғыз: эскадроннун командири 4. Өзбек: eskadron qo`mondoni 5. Түрік: filo komutanı 6. Ағылшын: squadron commander 7. Испан: comandante de escuadrón 8. Неміс: Geschwaderkommandant 9. Француз: commandant d`escadron 10. Бекітілген нұсқасы: командир воздушного судна – әуе кемесінің командирі (2015 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: командир – командир; эскадрон – эскадрон 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (командир – франц. commandeur – командор) «командир» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «командир» сөзі бекітілген, заңнамада «командир» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (эскадрон – лат. exquadra – «төрт бұрышты»)«эскадрон» сөзі заңнамада «эскадрон» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «командир эскадрона» сөз тіркесі қазақ тіліне «эскадрон командирi» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Қолбасшылық (командование – лат. *commandare, commendare – «кеңес беру», «сеніп тапсыру», «табыс ету») – 1) Әскери құралымдарды (мекемелерді) басқаратын басшы офицерлер құрамының адамдары. Әскери бөлім (құрама) қолбасшылығына командир, оның орынбасарлары, штаб бастығы кіреді; 2) Командалық құрам адамдарының әскерді (күштерді) басқару жөніндегі қызметтерді орындауы. 2. Әзербайжан: əmr 3. Қырғыз: буйрук 4. Өзбек: buyruq 5. Түрік: komuta 6. Ағылшын: command 7. Испан: comando 8. Неміс: Befehl 9. Француз: commande 10. Бекітілген нұсқасы: высшее командование – жоғары қолбасшылық (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: командование – қолбасшылық 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне латын тілінен енген (командование – лат. *commandare, commendare – «кеңес беру», «сеніп тапсыру», «табыс ету»)«командование» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қолбасшылық» сөзі бекітілгені жөн деп санаймыз.

Дефинициясы1. Армия қолбасшысы (командование – лат. *commandare, commendare – «кеңес беру», «сеніп тапсыру», «табыс ету»; армия – лат. armare – «қаруландыру») – жоғары тұрған басшының (Қорғаныс министрі, Мемлекет басшысы, Жоғарғы Бас қолбасшы) мемлекет әскеріне (күштеріне) қолбасшылық ету (басқару, басшылық) жүктеген мемлекеттің Қарулы күштеріндегі (ҚК) әскери бастық (әскери басшы) (ресми лауазымды адам, неге қолбасшылық ететіні қоса берілетін лауазым), сондай-ақ, осы лауазымға тағайындалған әскери қызметші. 2. Әзербайжан: ordu komandiri 3. Қырғыз: армиянын командири 4. Өзбек: armiya qo`mondoni 5. Түрік: ordu komutanı 6. Ағылшын: army commander 7. Испан: comandante del ejercito 8. Неміс: Armeekommandant 9. Француз: commandant de l`armée 10. Бекітілген нұсқасы: высшее командование – жоғары қолбасшылық (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: Командующий внутренними войсками – Iшкi әскерлер қолбасшысы; армия – армия; әскер 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (командование – лат. *commandare, commendare – «кеңес беру», «сеніп тапсыру», «табыс ету») «командование» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қолбасшылық» сөзі бекітілген, заңнамада «қолбасшылық» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (армия – лат. armare – «қаруландыру»)«армия» сөзі заңнамада «армия», «әскер» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «командующий армией» сөз тіркесі қазақ тіліне «армия қолбасшысы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Майдан қолбасшысы (командование – лат. *commandare, commendare – «кеңес беру», «сеніп тапсыру», «табыс ету»; фронт – латын frons – «маңдай», «алдыңғы жақ») – қорғаныс және шабуыл операцияларындағы әскердің озық жедел-стратегиялық бірлестіктеріне басшылық ететін жоғары әскери қызметшілер. 2. Әзербайжан: ön komandir 3. Қырғыз: фронттун командири 4. Өзбек: front qo`mondoni 5. Түрік: ön komutan 6. Ағылшын: front commander 7. Испан: comandante de frente 8. Неміс: Frontkommandant 9. Француз: commandant de front 10. Бекітілген нұсқасы: высшее командование – жоғары қолбасшылық (2016 жылғы 7 желтоқсан); фронт – маңдайшеп (1998) 11. Заңнамадағы қолданысы: Командующий внутренними войсками – Iшкi әскерлер қолбасшысы; фронт – маңдайшеп 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (командование – лат. *commandare, commendare – «кеңес беру», «сеніп тапсыру», «табыс ету») «командование» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қолбасшылық» сөзі бекітілген, заңнамада «қолбасшылық» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліне латын тілінен енген (фронт – латын frons – «маңдай», «алдыңғы жақ»)«фронт» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «маңдайшеп» сөзі бекітілсе, заңнамада «маңдайшеп» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын және әскери саладағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «командующий фронтом» сөз тіркесі қазақ тіліне «майдан қолбасшысы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Комендант (комендант – лат. commendo – «сеніп тапсыру», «тапсыру») – командалық (басқару) әскери немесе азаматтық лауазым. 2. Әзербайжан: komendant 3. Қырғыз: комендант 4. Өзбек: komendant 5. Түрік: kumandan 6. Ағылшын: commandant 7. Испан: comandante 8. Неміс: Kommandant 9. Француз: commandant 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: комендант – комендант 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне латын тілінен енген (комендант – лат. commendo – «сеніп тапсыру», «тапсыру») «комендант» сөзі қазақ тілінде «комендант» түрінде қолданылуы тиіс деп ойлаймыз.

Дефинициясы1. Коменданттық қызмет (комендант – лат. commendo – «сеніп тапсыру», «тапсыру») – әскердің уақтылы және жасырын жүріп-тұруын, жинақталуын, өрістетілуін және орналасуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ, олардың орналасқан және іс-қимыл аудандарында жалпы тәртіпті қолдау, қозғалысты бүркемелеу және реттеу шараларының сақталуын бақылау жөніндегі іс-шаралар жүйесі. 2. Әзербайжан: komendant saatı 3. Қырғыз: комендант кызматы 4. Өзбек: komendantlik soati 5. Түрік: komutan`in ofisi 6. Ағылшын: curfew 7. Испан: toque de queda 8. Неміс: Ausgangssperre 9. Француз: couvre-feu 10. Бекітілген нұсқасы: служба – қызмет; аудиторская деятельность – аудиторлық қызмет, аудиторлық іс-қимыл (2006 жылғы 27 қазан); благотворительная деятельность – қайырымдылық қызмет (2016 жылғы 7 желтоқсан); враждебная деятельность – дұшпандық әрекет (2016 жылғы 7 желтоқсан); служба – қызмет (2016 жылғы 8 желтоқсан); гражданская служба – азаматтық қызмет (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: введение комендантского часа – коменданттық сағат енгізу; служба – қызмет 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (командование – лат. *commandare, commendare – «кеңес беру», «сеніп тапсыру», «табыс ету») «командование» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қолбасшылық» сөзі бекітілген, заңнамада «қолбасшылық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «служба» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қызмет» сөзі бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «қызмет» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «деятельность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қызмет», «іс-қимыл», «әрекет» сөздері бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «қызмет», «іс-қимыл», «әрекет» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын және әскери саладағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «комендантская служба» сөз тіркесі қазақ тіліне «коменданттық қызмет» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Коменданттық басқарма (комендант – лат. commendo – «сеніп тапсыру», «тапсыру») – ерекше қалалық коменданттары бар қалаларда құрылатын орган. 2. Әзербайжан: komendant rəhbərliyi 3. Қырғыз: коменданттык башкаруу 4. Өзбек: komendantlik boshqarish 5. Түрік: sokağa çıkma yasağı yönetimi 6. Ағылшын: curfew management 7. Испан: toque de queda 8. Неміс: Ausgangssperre Management 9. Француз: gestion du couvre-feu 10. Бекітілген нұсқасы: управление – басқарма; басқару (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: введение комендантского часа – коменданттық сағат енгізу; управление – басқарма; басқару 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (командование – лат. *commandare, commendare – «кеңес беру», «сеніп тапсыру», «табыс ету») «командование» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қолбасшылық» сөзі бекітілген, заңнамада «қолбасшылық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «управление» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «басқарма», «басқару» сөздері бекітілсе, заңнамада «басқарма», «басқару» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын және әскери саладағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «комендантское управление» сөз тіркесі қазақ тіліне «коменданттық басқарма» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Қарсы сақтандырғыш (контр – лат. contra – «қарсы») – қару-жарақтың кездейсоқ атуынболдырмайтын атыс қаруының құрылғысы. 2. Әзербайжан: əks sigorta 3. Қырғыз: каршы жаргыч 4. Өзбек: qarshi sug`urta 5. Түрік: karşı sigorta 6. Ағылшын: counter fuse 7. Испан: contrafusible 8. Неміс: Zählersicherung 9. Француз: contre-fusible 10. Бекітілген нұсқасы: затвор предохранительный – сақтандыру бекітпесі (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: предохранительные устройства – сақтандырғыш құрылғылар 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне бірінші сыңары көне латын тілінен енген (контр – лат. contra – «қарсы») сөзден тұратын «контрпредохранитель» сөзі қазақ тіліне «қарсы сақтандырғыш» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Қарсы барлау (лат. contra – «қарсы») – шетелдік шпионаж бен үгіттеуге қарсы әрекет ететін және жаудың тылында барлау жұмыстарын жүргізетін мекеме. 2. Әзербайжан: əksinqilabi 3. Қырғыз: каршы чалгындоо 4. Өзбек: qarshi kurash 5. Түрік: karşı casusluk 6. Ағылшын: counterintelligence 7. Испан: contrainteligencia 8. Неміс: Spionageabwehr 9. Француз: contre-espionnage 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: контрразведка – қарсы барлау 12. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне бірінші сыңары көне латын тілінен енген (контр – лат. contra – «қарсы») сөзден тұратын «контрразведка» сөзі қазақ тіліне «қарсы барлау» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Крейсер (нидерл. kruiser kruisen – «жүріп-тұру», «белгілі бір бағыт бойынша жүзу») – теңіз ұрысын жүргізу, жаудың теңіз коммуникацияларын бұзуға және т.б. арналған жауынгерлік су үсті кемесі. 2. Әзербайжан: kreyser 3. Қырғыз: крейсер 4. Өзбек: kreyser 5. Түрік: kruvazör 6. Ағылшын: cruiser 7. Испан: crucero 8. Неміс: Kreuzer 9. Француз: croiseur 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: крейсер – крейсер 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне нидерланд тілінен енген (нидерл. kruiser kruisen – «жүріп-тұру», «белгілі бір бағыт бойынша жүзу») «крейсер» сөзі қазақ тілінде «крейсер» түрінде қолданылуы тиіс деп ойлаймыз.

Дефинициясы1. Айнала қорғаныс – кез келген бағытта қарсыластың шабуылдарын көрсету және қарсыластың тірек пункттер мен аудандарды қоршау қауіп-қатері жағдайында ұзақ уақыт ұстап тұру мақсатында құрылған қорғаныс. 2. Әзербайжан: hərtərəfli müdafiə 3. Қырғыз: ар тараптан коргонуу 4. Өзбек: har tomonlama mudofaa 5. Түрік: çok yönlü savunma 6. Ағылшын: all-round defense 7. Испан: defensa integral 8. Неміс: Allround-Verteidigung 9. Француз: défense tous azimuts 10. Бекітілген нұсқасы: мнимая оборона – жалған қорғаныс (2016 жылғы 7 желтоқсан); движение круговое – айналма қозғалыс (2015 жылғы 11 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: круговая – дөңгелек; айнала; оборона – қорғаныс 12. Орыс тіліндегі «круговое» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «айналма» сөзі бекітілсе, заңнамада «айнала» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «оборона» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қорғаныс» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «круговая оборона» сөз тіркесі қазақ тіліне «айнала қорғаныс» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Шүріппе – патрон капсюласын немесе атыс кезінде оқ-дәрінің күшін тұтату үшін шабуыл жасауға арналған атыс қаруының атыс тетігінің бөлшегі. 2. Әзербайжан: tetikleyici 3. Қырғыз: илгич 4. Өзбек: tetiklash 5. Түрік: tetik 6. Ағылшын: trigger 7. Испан: disparador 8. Неміс: Auslösen 9. Француз: déclencher 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: курок – шүріппе 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «курок» сөзі қазақ тіліне «шүріппе» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз.

Дефинициясы1. Курсант (курс – лат.cursus «ағыс, жол») – 1. Орта немесе жоғары оқу орнында оқитын, сондай-ақ, әскери оқу бөлімінде даярлықтан өтуші әскери қызметші. 2. Курс оқушысы. 2. Әзербайжан: kadet 3. Қырғыз: курсант 4. Өзбек: kursant 5. Түрік: aday 6. Ағылшын: cadet 7. Испан: cadete 8. Неміс: Kadett 9. Француз: cadet 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: курсант – курсант 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне латын тілінен (курс – лат.cursus «ағыс, жол») «курсант» сөзі қазақ тілінде «курсант» түрінде қолданылуы тиіс деп ойлаймыз.

Дефинициясы1. Сол жақ қаптал (фланг – фр. flanc – «қыр», «жақ») – әскердің (кемелердің) орнының, әскердің (бөлімшелердің, бөлімдердің және т.б.) жауынгерлік, туынды тәртібінің немесе әскердің жедел сапының орналасуының сол жақ шеті, саптың сол жақ шеті. 2. Әзербайжан: sol cinah 3. Қырғыз: сол каптал 4. Өзбек: chap qanot 5. Түрік: sol kanat 6. Ағылшын: left flank 7. Испан: flanco izquierdo 8. Неміс: linke Flanke 9. Француз: flanc gauche 10. Бекітілген нұсқасы: фланг – фланг; қанат (1971-1981); фланг – қаптал (1998) 11. Заңнамадағы қолданысы: левый фланг – сол жақ қаптал 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (фланг – фр. flanc – «қыр», «жақ») «фланг» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «фланг», «қанат», «қаптал» сөздері бекітілген, заңнамада «қаптал» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «левый» сөзі заңнамада «сол» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «левый фланг» сөз тіркесі қазақ тіліне «сол жақ қаптал» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Мұзжарғыш – мұз қабатын бұзу жолымен қатып қалған бассейндерде басқа кемелерге жол салатын және навигацияны қолдау үшін қызмет ететін кеме. 2. Әзербайжан: buz bağlayan 3. Қырғыз: муз жаргыч 4. Өзбек: muzqaymoq 5. Түрік: buzkıran 6. Ағылшын: icebreaker 7. Испан: rompehielos 8. Неміс: Eisbrecher 9. Француз: brise-glace 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: ледокол – мұзжарғыш 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «ледокол» сөзі қазақ тілінде «мұзжарғыш» түрінде қолданылуы тиіс деп ойлаймыз.

Дефинициясы1. Лейтенант (лейтенант – көне нем. Leutenant «орынбасар») – шен, көптеген мемлекеттер мен әлем елдерінің қарулы күштеріндегі кіші офицерлік құрамның әскери атағы, сондай-ақ осындай атағы бар немесе шені бар адам. 2. Әзербайжан: leytenant 3. Қырғыз: лейтенант 4. Өзбек: leytenant 5. Түрік: teğmen 6. Ағылшын: lieutenant 7. Испан: teniente 8. Неміс: Leutnant 9. Француз: lieutenant 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: лейтенант – лейтенант 12. Орыс тіліне көне неміс тілінен енген (лейтенант – көне нем. Leutenant «орынбасар») «лейтенант» сөзі заңнамада «лейтенант» сөзімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «лейтенант» сөзі қазақ тіліне «лейтенант» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Ұшқыш – ұшақ немесе тікұшақ сияқты әртүрлі авиациялық көлік құралдарын басқаруға білімі мен қабілеті бар маман. 2. Әзербайжан: pilot 3. Қырғыз: учкуч 4. Өзбек: uchuvchi 5. Түрік: pilot 6. Ағылшын: pilot 7. Испан: piloto 8. Неміс: Pilot 9. Француз: pilote 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: летчик – ұшқыш 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «летчик» сөзі қазақ тілінде «ұшқыш» түрінде қолданылуы тиіс деп ойлаймыз.

Дефинициясы1. Кезеу сызығы (визир – лат. videre – «көру»; линия – лат. linea – «зығыр жібі; осы жіппен жүргізілген жолақ») – 1) Оптикалық аспапта оның оптикалық осімен сәйкес келетін түзу. 2) Визирлік нүктелер (мысалы, қарауыл) арқылы өтетін түзу. 2. Әзербайжан: mənzərə xətti 3. Қырғыз: көрүү сызыгы 4. Өзбек: ko`rish liniyasi 5. Түрік: görüş hattı 6. Ағылшын: line of sight 7. Испан: línea de visión 8. Неміс: Sichtlinie 9. Француз: ligne de vue 10. Бекітілген нұсқасы: линия прицеливания – нысанаға алу сызығы (2019 жылғы 6 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: линия – сызық; желі; кезеу – наводка 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (визир – лат. videre – «көру») «визирование» сөзі сөздіктерде қазақ тіліне «кезеу» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген линия – (лат. linea – «зығыр жібі; осы жіппен жүргізілген жолақ») «линия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сызық», «желі» сөздері бекітілген, заңнамада «сызық», «желі» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «линия визирования» сөз тіркесі қазақ тіліне «кезеу сызығы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Ату жолының сызығы (линия – лат. linea – «зығыр жібі; осы жіппен жүргізілген жолақ») – оқпан арнасы осінің атуға дейінгі жалғасы болып табылатын елестетілетін түзу сызық. 2. Әзербайжан: vuruş xətti 3. Қырғыз: атоо сызыгы 4. Өзбек: otish chizig`i 5. Түрік: atış çizgisi 6. Ағылшын: shot line 7. Испан: línea de tiro 8. Неміс: Schusslinie 9. Француз: ligne de tir 10. Бекітілген нұсқасы: линия прицеливания – нысанаға алу сызығы (2019 жылғы 6 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: линия – сызық; желі; выстрел – ату; атыс; противотанковые выстрелы – танкіге қарсы оқтар («Пайдаланылмайтын әскери мүлікті «Қазақстан инжиниринг» (Kazakhstan Engineering) ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамының акцияларын төлеуге беру туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 30 мамырдағы № 346 қаулысы); выстрел – ату 12. Орыс тіліне латын тілінен енген линия – (лат. linea – «зығыр жібі; осы жіппен жүргізілген жолақ») «линия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сызық», «желі» сөздері бекітілген, заңнамада «сызық», «желі» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «выстрел» сөзі қазақ тіліне заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «оқ», «ату» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар орыс тіліндегі «стрелять» сөзі қазақ тіліне заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «ату» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «огонь» сөзі қазақ тіліне «атыс», «атқылау» сөздерімен аударылады. Сонымен қатар орыс тіліндегі «расстреливать», «стрельба», «расстрел» сөздері қазақ тіліне «ату» сөзімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «линия выстрела» сөз тіркесі қазақ тіліне «ату жолының сызығы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Оқтың ұшу жолының сызығы (линия – лат. linea – «зығыр жібі; осы жіппен жүргізілген жолақ») – ұшып шығу нүктесінен құлау нүктесіне дейінгі әуеде ұшу кезінде оқтың ауырлық орталығымен сипатталатын сызық. 2. Әзербайжан: güllə uçuş xətti 3. Қырғыз: ок учуу сызыгы 4. Өзбек: o`q uchish liniyasi 5. Түрік: mermi uçuş hattı 6. Ағылшын: bullet flight line 7. Испан: línea de vuelo de bala 8. Неміс: Kugelfluglinie 9. Француз: ligne de vol de balle 10. Бекітілген нұсқасы: линия прицеливания – нысанаға алу сызығы (2019 жылғы 6 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: линия – сызық; желі; полет – ұшу; пуля – оқ 12. Орыс тіліне латын тілінен енген линия – (лат. linea – «зығыр жібі; осы жіппен жүргізілген жолақ») «линия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сызық», «желі» сөздері бекітілген, заңнамада «сызық», «желі» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «полет» сөзі «ұшу» сөзімен, ал «пуля» сөзі «оқ» сөзімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «линия полета пули» сөз тіркесі қазақ тіліне «оқтың ұшу жолының ізі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Майдан шебі (фронт – латын. frons – «маңдай», «алдыңғы жақ»; линия – лат. linea – «зығыр жібі; осы жіппен жүргізілген жолақ») – шабуылдауда әскердің алдыңғы бөлімдері жеткен немесе олар қорғаныста басып алған шекара. 2. Әзербайжан: ön xətt 3. Қырғыз: алдыңкы сап 4. Өзбек: oldingi chiziq 5. Түрік: cephe 6. Ағылшын: front line 7. Испан: primera linea 8. Неміс: Frontlinie 9. Француз: première ligne 10. Бекітілген нұсқасы: фронт – маңдайшеп (1998); линия прицеливания – нысанаға алу сызығы (2019 жылғы 6 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: линия – сызық; желі; фронт – маңдайшеп 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. linea – «зығыр жібі; осы жіппен жүргізілген жолақ») «линия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сызық», «желі» сөздері бекітілген, заңнамада «сызық», «желі» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (фронт – латын. frons – «маңдай», «алдыңғы жақ») «фронт» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «маңдайшеп» сөзі бекітілген, заңнамада «маңдайшеп» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «линия фронта» сөз тіркесі қазақ тіліне «майдан шебi» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Майор (лат. major – «үлкен») – капитаннан жоғары және подполковниктен төмен офицерлік атақ немесе дәреже, сондай-ақ осы атақты ие немесе осындай шені бар адам. 2. Әзербайжан: əsas 3. Қырғыз: майор 4. Өзбек: asosiy 5. Түрік: maj 6. Ағылшын: major 7. Испан: mayor 8. Неміс: Hauptfach 9. Француз: majeur 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: майор – майор 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. major – «үлкен») «майор» сөзі заңнамада «майор» сөзімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «майор» сөзі қазақ тіліне «майор» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Маршал (көне нем. marahscalc «жылқышы» ) – 1. Ортағасырлық Франциядағы сарай атағы (16 ғ. дейін); 2. Әлемнің көптеген мемлекеттерінің қарулы күштеріндегі жоғары әскери атақ. 3. Салтанатты жиналыстар, түскі астардағы және т.б. бас әкімші (көне). 2. Әзербайжан: marşal 3. Қырғыз: маршал 4. Өзбек: marshal 5. Түрік: mareşal 6. Ағылшын: marshal 7. Испан: mariscal 8. Неміс: Marschall 9. Француз: maréchal 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: маршал – маршал 12. Орыс тіліне көне неміс тілінен енген (көне нем. marahscalc «жылқышы») «маршал» сөзі заңнамада «маршал» сөзімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «маршал» сөзі қазақ тіліне «маршал» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Бүркемелеу іс-шаралары (маска – араб. maskharah – «мазақ ету») – өз әскерінің (күштерінің) болуына, орналасуына, құрамына, іс-қимылдары мен ниеттеріне қатысты қарсыласты адастыруға бағытталған іс-шаралар кешені. 2. Әзербайжан: kamuflyaj fəaliyyəti 3. Қырғыз: камуфляж иши 4. Өзбек: kamuflyaj faoliyati 5. Түрік: kamuflaj faaliyetleri 6. Ағылшын: camouflage activities 7. Испан: actividades de camuflaje 8. Неміс: Tarnaktivitäten 9. Француз: activités de camouflage 10. Бекітілген нұсқасы: мероприятие – іс-шара (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: костюм специальный маскировочный летний – арнайы бүркеме жазғы костюм; мероприятие – іс-шара 12. Орыс тіліне араб тілінен енген (маска – араб. maskharah – «мазақ ету») «маскировочные» сөзі заңнамада «бүркеме» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «мероприятие» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «іс-шара» сөзі бекітілсе, заңнамада «іс-шара» сөзімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «маскировочные мероприятия» сөз тіркесі қазақ тіліне «бүркемелеу іс-шаралары» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Бүркемелеу бөлімшелері (маска – араб. maskharah – «мазақ ету») – арнайы білім мен техникалық құралдарды қолдануды талап ететін неғұрлым күрделі бүркемелеу жұмыстарын орындайтын инженерлік әскерлердің бөлімшелері мен бөлімдері. 2. Әзербайжан: kamuflyaj bölmələri 3. Қырғыз: камуфляж бирдиктери 4. Өзбек: kamuflyaj bloklari 5. Түрік: kamuflaj üniteleri 6. Ағылшын: camouflage units 7. Испан: unidades de camuflaje 8. Неміс: Tarneinheiten 9. Француз: unités de camouflage 10. Бекітілген нұсқасы: подразделение специального назначения – арнаулы мақсаттағы бөлімше (2016 жылғы 7 желтоқсан); подразделение структурное – құрылымдық бөлімше (іс жүргізу) (1971-1981) подразделение, отделение – бөлініс (әск.), бөлімше, бөлім (2008 жылғы 22 сәуір) БҰҰ Женевадағы бөлімшесі – Отделение ООН в Женеве (2013); бөлімше – отделение (1998) 11. Заңнамадағы қолданысы: костюм специальный маскировочный летний – арнайы бүркеме жазғы костюм; подразделение – бөлімше; дежурное подразделение – кезекшi бөлiмше 12. Орыс тіліне араб тілінен енген (маска – араб. maskharah – «мазақ ету») «маскировочные» сөзі заңнамада «бүркеме» сөзімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «подразделение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бөлімше» сөзі бекітілсе, заңнамада «бөлімше» сөзімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «маскировочные подразделения» сөз тіркесі қазақ тіліне «бүркемелеу бөлімшелері» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Соғыс ауқымы (масштаб – нем. mabstab < mab «өлшем» + stab «таяқ», «жезл») – соғыс уақытында қарсы күресуші тараптардың әскери іс-қимылдарының өлшемі, қамтылуы, құлашы. 2. Әзербайжан: müharibənin miqyası 3. Қырғыз: согуш масштабы 4. Өзбек: urush miqyosi 5. Түрік: savaş ölçeği 6. Ағылшын: scale of war 7. Испан: escala de guerra 8. Неміс: Ausmaß des Krieges 9. Француз: ampleur de la guerre 10. Бекітілген нұсқасы: масштаб – масштаб; ауқым (2018 жылғы 27 маусым); гражданская война – азамат соғысы (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: масштаб – масштаб; ауқым; война – соғыс 12. Орыс тіліне неміс тілінен енген (масштаб – нем. mabstab < mab «өлшем» + stab «таяқ», «жезл») «масштаб» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «масштаб», «ауқым» сөздері ектілісе, заңнамада «масштаб», «ауқым» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «война» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «соғыс» сөзі бекітілсе, заңнамада «соғыс» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «масштаб войны» сөз тіркесі қазақ тіліне «соғыс ауқымы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Матрац (нем. Matratze, итал. materasso араб. matrah) – өзінің серпімді қасиеттерінің есебінен төсектің беті мен адам денесінің арасындағы түйіспе жүктемесінің біркелкі таралуын қамтамасыз етіп, төсекті толығымен жабатын кереуеттің алмалы-салмалы элементі. 2. Әзербайжан: döşək 3. Қырғыз: төшөк 4. Өзбек: zambil 5. Түрік: şilte 6. Ағылшын: mattress 7. Испан: colchon 8. Неміс: Matratze 9. Француз: matelas 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: матрац – матрац 12. Орыс тіліне неміс тілінен енген (нем. Matratze, итал. materasso араб. matrah) «матрац» сөзі заңнамада «матрац» сөзімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «матрац»сөзі қазақ тіліне «матрац»сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Матрос (нидерл. matroos «кереуеттес достар») – 1. Әскери қызметтегі және әскери кеме бортында жауынгерлік іс-қимыл жүргізуге үйретілген адам; 2. Әскери-теңіз флотында мерзімді қызмет өткеретін және командирлік қызметтерді орындайтын қызметшілерге берілетін әскери атақ. 3. Кемелерде қатардағы жауынгер адам. 2. Әзербайжан: dənizçi 3. Қырғыз: матрос 4. Өзбек: dengizchi 5. Түрік: denizci 6. Ағылшын: sailor 7. Испан: marinero 8. Неміс: Seemann 9. Француз: marin 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: матрос – матрос 12. Орыс тіліне нидерланд тілінен енген (нидерл. matroos «кереуеттес достар») «матрос» сөзі заңнамада «матрос» сөзімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «матрос»сөзі қазақ тіліне «матрос»сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Баяу жарылатын мина (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») – баяу әсер ететін инженерлік мина; ол жарылады немесе жауынгерлік жағдайға ауыстырылады және оған адам, жауынгерлік немесе көлік техникасы әсер еткен кезде, оны орнату кезінде берілген баяулау мерзімі өткеннен кейін іске қосылады. 2. Әзербайжан: vaxt bombası 3. Қырғыз: баяу убакыт жароо минасы 4. Өзбек: vaqt bombasi 5. Түрік: saatli bomba 6. Ағылшын: time bomb 7. Испан: bomba de tiempo 8. Неміс: Zeitbombe 9. Француз: bombe à retardement 10. Бекітілген нұсқасы: действие – іс-әрекет, әрекет; қимыл 11. Заңнамадағы қолданысы: мина – мина; замедленный – баяу; действие – іс-ірекет; іс-қимыл; қимыл 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») «мина» сөзі заңнамада «мина» сөзімен аударылған. Сонымен қатар «действие» сөзі қазақ тіліне қолданылатын саласына және мәнмәтінге байланысты «әрекет», «іс-әрекет», «қимыл», «іс-қимыл», «амал» сөздерімен аударылады. Орыс тіліндегі «медленный» сөзі заңнамада «баяу» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «мина замедленного действия» сөз тіркесі қазақ тіліне «баяу жарылатын мина» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Қысымнан жарылатын мина (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») – салмақ әсерінен белсендірілетін мина. 2. Әзербайжан: torpaq minası 3. Қырғыз: кыскыч жароо минасы 4. Өзбек: quruqlikdagi kon 5. Түрік: kara mayını 6. Ағылшын: land mine 7. Испан: mina terrestre 8. Неміс: Land Mine 9. Француз: mine terrestre 10. Бекітілген нұсқасы: действие – іс-әрекет, әрекет; қимыл; административно-нажимный (метод) – әкімшіл-қысымшыл (әдіс) (1990) 11. Заңнамадағы қолданысы: мина – мина; нажимный – қысушы; действие – іс-ірекет; іс-қимыл; қимыл 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») «мина» сөзі заңнамада «мина» сөзімен аударылған. Сонымен қатар «действие» сөзі қазақ тіліне қолданылатын саласына және мәнмәтінге байланысты «әрекет», «іс-әрекет», «қимыл», «іс-қимыл», «амал» сөздерімен аударылады. Орыс тіліндегі «нажимный» сөзі заңнамада «қысымшыл», «қысушы» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «мина нажимного действия» сөз тіркесі қазақ тіліне «қысымнан жарылатын мина» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Керуден жарылатын мина (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») – адам сым кергіні аяқпен іліп, жарушының жауынгерлік чегін алып тастағанда, атылыс орын алатын минаның түрі. 2. Әзербайжан: torpaq minası 3. Қырғыз: чымыркануу жароо минасы 4. Өзбек: quruqlikdagi kon 5. Түрік: kara mayını 6. Ағылшын: land mine 7. Испан: mina terrestre 8. Неміс: Land Mine 9. Француз: mine terrestre 10. Бекітілген нұсқасы: действие – іс-әрекет, әрекет; қимыл; звездочка натяжная – керіліс жұлдызшасы (2015 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: мина – мина; нажимный – қысушы; действие – іс-ірекет; іс-қимыл; қимыл; натяжной – созылмалы 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») «мина» сөзі заңнамада «мина» сөзімен аударылған. Сонымен қатар «действие» сөзі қазақ тіліне қолданылатын саласына және мәнмәтінге байланысты «әрекет», «іс-әрекет», «қимыл», «іс-қимыл», «амал» сөздерімен аударылады. Орыс тіліндегі «натяжной» сөзі заңнамада «созылмалы», «керілетін» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «мина натяжного действия» сөз тіркесі қазақ тіліне «керуден жарылатын мина» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Тосын-мина (мина – франц. mine «кен, шахта; мина»; сюрприз – фр. surprendre «таңғалдыру») – минамен немесе зарядпен байланысты қандай да бір затты орнынан жылжыту кезінде іске қосылатын мина немесе жарғышы бар жарылғыш заттардың заряды. 2. Әзербайжан: mina sürprizi 3. Қырғыз: мина-күтүлбөстүк 4. Өзбек: mening ajablanib 5. Түрік: benim için sürpriz 6. Ағылшын: mine surprise 7. Испан: sorpresa mia 8. Неміс: meine Überraschung 9. Француз: ma surprise 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: мина – мина; сюрприз – тосынсый 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») «мина» сөзі заңнамада «мина» сөзімен аударылған. Орыс тіліне француз тілінен енген (сюрприз – фр. surprendre «таңғалдыру») «сюрприз» сөзі заңнамада «тосынсый» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «мина-сюрприз» сөзі қазақ тіліне «тосын-мина» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Миналаушы (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») – 1. Әскери маман, оның жұмысы минамен – орнатумен (минирлеумен), қызмет көрсетумен, минасыздандырумен байланысты. 2. Кеменің миналық қару-жарағына қызмет көрсететін маман. 2. Әзербайжан: mədənçi 3. Қырғыз: миначы 4. Өзбек: konchi 5. Түрік: madenci 6. Ағылшын: miner 7. Испан: minero 8. Неміс: Bergmann 9. Француз: mineur 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») «мина» сөзі заңнамада «мина» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «минер» сөзі қазақ тіліне «миналаушы» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Миналанған алаң (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») – 1) Инженерлік қоршаулар түрлерінің бірі. 2) Шегінде миналар орнатылған жер учаскесі. 3) Шегінде мина алқаптары орналасқан теңіз ауданы (көл, өзен немесе басқа су қоймасы). 2. Әзербайжан: mina sahəsi 3. Қырғыз: миналуу талаа 4. Өзбек: mina maydoni 5. Түрік: mayın tarlası 6. Ағылшын: minefield 7. Испан: campo minado 8. Неміс: Minenfeld 9. Француз: champ de mines 10. Бекітілген нұсқасы: поле – өріс (2018 жылғы 27 маусым); левый край поля – алаңның сол қапталы (2019 жылғы 6 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: мина – мина; поле – алаң; өріс 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») «мина» сөзі заңнамада «мина» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «поле» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өріс», «алаң» сөздері бекітілсе, заңнамада «алаң», «өріс» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «минное поле» сөз тіркесі қазақ тіліне «миналанған алаң» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Мина-торпедалық авиация (мина – франц. mine «кен, шахта; мина»; торпедо – лат. torpedo – «қатып қалу», «мелшиіп қалу»; авиация – лат. avis – «құс») – қару-жарағында торпедолы ұшақтары бар, теңіздегі және базадағы тұрақтарда қарсыластың кемелері мен көлігін жоюға, теңіз қатынас жолдарында күрес жүргізуге және мина қоршауларын қоюға арналған әскери-теңіз авиациясының түрі. 2. Әзербайжан: mina torpedo aviatsiyasi 3. Қырғыз: мина-торпедо авиациясы 4. Өзбек: mina torpedo aviatsiyasi 5. Түрік: mayın torpido havacılığı 6. Ағылшын: mine torpedo aviation 7. Испан: mina torpedo aviación 8. Неміс: meine Torpedo-Luftfahrt 9. Француз: torpille mine aviation 10. Бекітілген нұсқасы: истребительная авиация – жойғыш авиация (2015 жылғы 6 қазан); авиационные – авиациялық (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: мина – мина; торпеда – торпеда; авиация – авиация 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») «мина» сөзі заңнамада «мина» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (торпедо – лат. torpedo – «қатып қалу», «мелшиіп қалу») «торпеда» сөзі заңнамада «торпеда» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (авиация – лат. avis – «құс») «авиация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «авиация» сөзі бекітілсе, заңнамада «авиация» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «минно-торпедная авиация» сөз тіркесі қазақ тіліне «мина-торпедалық авиация» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Миналы бөгеулер (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») – жауға барынша шығын (залал) келтіру үшін алдын ала немесе әскери іс-қимылдар барысында жасалатын жасанды инженерлік кедергілер, оның ішінде, оның күштері мен құралдарының, құрлық әскерлерінің, корабльдердің және су және құрлықта ұшақтарды (тікұшақтарды) қондыру бойынша өзге де жүзу құралдарының жылжуы мен маневр жасауына қарсы іс-қимыл. 2. Әзербайжан: mina sahələri 3. Қырғыз: мина тосмолорду 4. Өзбек: kon konlari 5. Түрік: çitler 6. Ағылшын: minefields 7. Испан: campos minados 8. Неміс: Barrieren 9. Француз: barrières 10. Бекітілген нұсқасы: заграждение путевое – жол бөгеуі (2015 жылғы 14 желтоқсан); плотина – бөгет (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: мина – мина; заграждение – қоршау 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») «мина» сөзі заңнамада «мина» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «заграждение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бөгеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «қоршау» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «минные заграждения» сөз тіркесі қазақ тіліне «миналы бөгеулер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Мина бауы (мина – франц. mine «кен, шахта; мина»; шнур – орта неміс snuor «бау») – қарсыласқа жақын көбіне-көп түнде қолмен танкке қарсы және жаяу өтуге қарсы миналарды орнату кезінде миналарды бекітуге арналған арнайы бау. 2. Әзербайжан: mina kabeli 3. Қырғыз: мина киндиги 4. Өзбек: mening simim 5. Түрік: mayın kordonu 6. Ағылшын: mine cord 7. Испан: cable de mina 8. Неміс: meine Schnur 9. Француз: mon cordon 10. Бекітілген нұсқасы: коммутационный шнур – коммутациялық баусым (2016 жылғы 28 маусым); шнур измерительного прибора – өлшеу аспабының бауы (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: мина – мина; шнур – бау 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») «мина» сөзі заңнамада «мина» сөзімен аударылған. Орыс тіліне орта неміс тілінен енген (шнур – орта неміс snuor «бау») «шнут» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бау» сөзі бекітілсе, заңнамада «бау» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «минный шнур» сөз тіркесі қазақ тіліне «мина бауы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Мина іздегіш (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») – топырақта, қарда немесе су астында орнатылған миналарды анықтауға арналған аспап. 2. Әзербайжан: mina detektoru 3. Қырғыз: мина тапкыч 4. Өзбек: kon detektori 5. Түрік: mayın dedektörü 6. Ағылшын: mine detector 7. Испан: detector de minas 8. Неміс: Minensuchgerät 9. Француз: détecteur de mines 10. Бекітілген нұсқасы: искатель линейный – желілік іздеуіш (2015 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: индукционный миноискатель - индукциялық мина іздегіш 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») «мина» сөзі заңнамада «мина» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «искатель» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «іздеуіш» сөзі бекітілсе, заңнамада «іздегіш» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «миноискатель» сөзі қазақ тіліне «мина iздегiш» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Мина атқыш (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») – атқылауға қарсы құрылғылар мен лафеттің болмауымен ерекшеленетін артиллериялық қару. 2. Әзербайжан: havan 3. Қырғыз: мина аткыч 4. Өзбек: ohak 5. Түрік: harç 6. Ағылшын: 7. Испан: mortero 8. Неміс: Mörtel 9. Француз:mortier 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: миномет – миномет 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») «мина» сөзі заңнамада «мина» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «метать» сөзі қазақ тіліне «лақтыру» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «миномет» сөзі заңнамада «миномет» сөзімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «миномет» сөзі қазақ тіліне «мина атқыш» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Мина тасығыш (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») – негізгі қару-жарағы торпедалық болып табылатын шағын су ығыстырғыш суүсті теңіз кемесі. 2. Әзербайжан: məhv edən 3. Қырғыз: мина тасуучу 4. Өзбек: buzuvchi 5. Түрік: destroyer 6. Ағылшын: destroyer 7. Испан: destructor 8. Неміс: Zerstörer 9. Француз: destructeur 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: мина – мина 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») «мина» сөзі заңнамада «мина» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «носить» сөзі қазақ тіліне «апару», «тасу» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «миноносец» сөзі қазақ тіліне «мина тасығыш» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Жерүсті миналары (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») – жаудың тірі күші мен техникасын зақымдауға, сондай-ақ, оның әскерінің жылжу қарқынын төмендету және маневр жасау қиындау мақсатында жолдар мен түрлі құрылыстарды бұзуға арналған жауынгерлік құрал (арнайы оқ-дәрілер). 2. Әзербайжан: quru minaları 3. Қырғыз: жер миналары 4. Өзбек: quruqlikdagi minalar 5. Түрік: kara mayınları 6. Ағылшын: land mines 7. Испан: minas terrestres 8. Неміс: Landminen 9. Француз: mines terrestres 10. Бекітілген нұсқасы: наземный центр управления – жерүсті басқару орталығы (2018 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: мина – мина; наземные – жерүсті 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») «мина» сөзі заңнамада «мина» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «наземный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жерүсті» сөзі бекітілсе, заңнамада «жерүсті» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «мины наземные» сөз тіркесі қазақ тіліне «жерүсті миналары» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Қақпан-миналар (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») – бір нәрсемен бүркемеленген қауіпсіз немесе назар аударатын және адамның жанасуы немесе жақындауы кезінде жұмыс істейтін жарылғыш құрылғы. 2. Әзербайжан: tələ minaları 3. Қырғыз: тузак миналар 4. Өзбек: tuzoq minalar 5. Түрік: mayın tuzağı 6. Ағылшын: trap mines 7. Испан: trampa minas 8. Неміс: Fallenminen 9. Француз: piège des mines 10. Бекітілген нұсқасы: ловушка – қармағыш (2018 жылғы 29 қараша); ликвидная ловушка – өтімді тұзақ (2017 жылғы 10 қараша); фильтр-ловушка – сүзгі-қақпан (2004 жылғы 31 наурыз) 11. Заңнамадағы қолданысы: мина – мина; ловушка – қақпан; тұзақ 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») «мина» сөзі заңнамада «мина» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «ловушка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қармағыш», «тұзақ», «қақпан» сөздері бекітілсе, заңнамада «қақпан», «тұзақ» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «мины-ловушки» сөзі қазақ тіліне «қақпан-миналар» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Мичман (ағылш. midshipman – гардемарин, мичман, midship – мидель «кеменің орташа қимасы» + man – «адам») – 1. Флоттағы, армиядағы бірінші офицерлік шен, поручик; одан кейін лейтенант (капитан); осындай шені бар адам. 2. Әскери теңіз флотында: белгіленген мерзімнен тыс өз еркімен қызмет өткеретін адамдардың әскери атағы, сондай-ақ, осындай атағы бар адам (офицердің көмекшісі). 2. Әзербайжан: orta tibb işçisi 3. Қырғыз: мичман 4. Өзбек: o`rtoq 5. Түрік: gedikli erbaş 6. Ағылшын: midshipman 7. Испан: guardiamarina 8. Неміс: Midshipman 9. Француз: aspirant 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: мичман – мичман 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. мичман, midship – мидель «кеменің орташа қимасы» + man – «адам») «мичман»сөзі қазақ тіліне «мичман» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Мортира (лат. mortarium «келі») – әдетте, ерекше берік қорғаныс құрылыстарын бұзуға арналған аспалы атыс үшін қысқа ұңғысы бар артиллериялық қару. 2. Әзербайжан: mortira 3. Қырғыз: мортира 4. Өзбек: mortira 5. Түрік: harç 6. Ағылшын: mortar 7. Испан: mortira 8. Неміс: Mortira 9. Француз: mortira 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: мортира – мортира 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліне латын тілінен енген (лат. mortarium «келі») «мортира»сөзі қазақ тіліне «мортира»сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Теңізші – арнайы дайындығы бар және әскери немесе азаматтық флотта жұмыс істейтін адам. 2. Әзербайжан: dənizçi 3. Қырғыз: матрос 4. Өзбек: dengizchi 5. Түрік: denizci 6. Ағылшын: sailor 7. Испан: marinero 8. Неміс: Seemann 9. Француз: marin 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: моряк – теңiзшi 12. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «моряк»сөзі қазақ тіліне «теңізші»сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Теңіз минасы (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») – суда жасырын орнатылған және су асты қайықтарын, корабльдерін және қарсылас кемелерін зақымдауға, сондай-ақ олардың жүзуін қиындатуға арналған оқ-дәрілер. 2. Әзербайжан: dəniz minası 3. Қырғыз: деңиз минасы 4. Өзбек:dengiz koni 5. Түрік: deniz madeni 6. Ағылшын: sea mine 7. Испан: mina marina 8. Неміс: Seemine 9. Француз: mine de mer 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: мина – мина; морская администрация порта– порттық теңiз әкiмшiлiгі 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (мина – франц. mine «кен, шахта; мина») «мина» сөзі заңнамада «мина» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «море» сөзі заңнамада «теңіз» сөзімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «морская мина» сөз тіркесі қазақ тіліне «теңiз минасы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Теңіз жаяу әскері – теңіз десанттарында жауынгерлік іс-қимылдарды жүргізу үшін, сондай-ақ, әскери теңіз базаларын, порттарды қорғау және басқа да міндеттерді орындау үшін арнайы дайындалған күштер. 2. Әзербайжан: dəniz piyadaları 3. Қырғыз: деңиз жөө аскери 4. Өзбек: dengiz piyodalari 5. Түрік: denizciler 6. Ағылшын: Marines 7. Испан: infantes de marina 8. Неміс: Marines 9. Француз: marines 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: морская пехота – теңiз жаяу әскерi 12. Орыс тіліндегі «море» сөзі заңнамада «теңіз» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «пехота» сөзі заңнамада «жаяу әскер» сөз тіркесімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «морская пехота» сөз тіркесі қазақ тіліне «теңiз жаяу әскерi» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Теңіз тактикасы (грек. taktiká «әскер құру өнері», tásso «әскер құрудамын») – теңіз ұрысын дайындау және жүргізу теориясы мен практикасын қамтитын әскери теңіз өнерінің құрамдас бөлігі. 2. Әзербайжан: dəniz taktikası 3. Қырғыз: деңиз тактикасы 4. Өзбек: dengiz taktikasi 5. Түрік: deniz taktikleri 6. Ағылшын: naval tactics 7. Испан: tácticas navales 8. Неміс: Marinetaktik 9. Француз: tactiques navales 10. Бекітілген нұсқасы: криминалистическая тактика – криминалистік тактика (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: морская пехота – теңiз жаяу әскерi; тактика – тактика 12. Орыс тіліндегі «море» сөзі заңнамада «теңіз» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. taktiká «әскер құру өнері», tásso «әскер құрудамын») «тактика» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тактика» сөзі бекітілсе, заңнамада «тактика» сөзімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «морская тактика» сөз тіркесі қазақ тіліне «теңiз тактикасы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Теңіз ведомствосы – елдің әскери-теңіз күштері қарамағында тұрған басқа да мемлекеттік мекемелер қатарында өз орнын алатын әкімшілік аппарат. 2. Әзербайжан: dənizçilik şöbəsi 3. Қырғыз: деңиз башкармалыгы 4. Өзбек: dengiz bo`limi 5. Түрік: denizcilik departmanı 6. Ағылшын: maritime department 7. Испан: departamento marítimo 8. Неміс: maritime Abteilung 9. Француз: département maritime 10. Бекітілген нұсқасы: архив ведомственный – ведомстволық архив (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: морская пехота – теңiз жаяу әскерi; ведомство – ведомство 12. Орыс тіліндегі «море» сөзі заңнамада «теңіз» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «ведоство» сөзінің баламасы ретінде «ведомство» сөзі бекітілсе, заңнамада «ведомство» сөзімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «морское ведомство» сөз тіркесі қазақ тіліне «теңiз ведомствосы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Теңіз десанты (десант – лат. descendere – «бару») – құрлықтағы кейінгі жауынгерлік іс-қимылдар үшін жаудың жағалауына теңіз жолымен жіберілетін әскери бөлімше, бөлім, құрамалар. 2. Әзербайжан: asalto anfibio 3. Қырғыз: деңиз десанты 4. Өзбек: amfibiya hujumi 5. Түрік: amfibi saldırı 6. Ағылшын: amphibious assault 7. Испан: asalto anfibio 8. Неміс: amphibischer Angriff 9. Француз: assaut amphibie 10. Бекітілген нұсқасы: десантирование – десант түсіру (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: морская пехота – теңiз жаяу әскерi; десант – десант 12. Орыс тіліндегі «море» сөзі заңнамада «теңіз» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (десант – лат. descendere – «бару») «десант» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «десант» сөзі бекітілсе, заңнамада «десант» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «морской десант» сөз тіркесі қазақ тіліне «теңiз десанты» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Теңіз порты (порт – лат. portus «айлақ») – мемлекеттің теңіз және ішкі қатынас жолдарын байланыстыратын көлік торабы, кемелерге қызмет көрсетуді жүзеге асыратын өндірістік шаруашылық бірлестігі. 2. Әзербайжан: dəniz limanı 3. Қырғыз: деңиз порту 4. Өзбек: dengiz porti 5. Түрік: liman 6. Ағылшын: sea port 7. Испан: puerto 8. Неміс: Seehafen 9. Француз: port 10. Бекітілген нұсқасы: сбор портовый – порт алымы (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: морская администрация порта– порттық теңiз әкiмшiлiгі 12. Орыс тіліндегі «море» сөзі заңнамада «теңіз» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (порт – лат. portus «айлақ») «порт» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «порт» сөзі бекітілсе, заңнамада «порт» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «морской порт» сөз тіркесі қазақ тіліне «теңiз порты» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Дефинициясы1. Теңіз флоты (флот – лат. fluere – «ағу») – теңіз (мұхиттық) кемелері мен жүзу құралдарының жинақтық атауы. 2. Әзербайжан: donanma 3. Қырғыз: деңиз флоты 4. Өзбек: dengiz floti 5. Түрік: deniz kuvvetleri 6. Ағылшын: marine 7. Испан: armada 8. Неміс: Marine 9. Француз: bleu marine 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: морской флот – теңiз флоты 12. Орыс тіліндегі «море» сөзі заңнамада «теңіз» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (флот – лат. fluere – «ағу») «флот» сөзі заңнамада «флот» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «морской флот» сөз тіркесі қазақ тіліне «теңiз флоты» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

ДефинициясыӘдебиет және лингвистика саласының терминдері

Дефинициясы1. Түпкі тілде (нақты қай тіл екенін көрсету қажет) таңбалануы мен білдіретін мағынасы: Неміс тілінің Absatz «уступ,отступ,абзац» сөзінен туындаған, әрі қарай дами келе неміс тілініңabsetzen «отставлять в сторону» - кейінге, бөгде жаққа қалдыру сөзіне ауысқан. Көне грек тілінің φράσις «ораторскийоборот» «шешендік тіркес/айналым» деген тіркесінен бастау алады, әрі қарай дами келе φράζω «выражаю мысль, говорю» (ойымды білдіремін, сөйлеймін» деген мағынаға көшкен. Еуропа елдерінің бірқатар тіліне латын тіліндегі мына сөз арқылы енген: phrasis. Орыс тіліндегі фраза сөзі неміс тіліндегі Phrase — сөзінен немесе француз тіліндегі phrase сөзінен бастау алған (XVII ғасырдан бастап). Переводить, етістігінен туындаған, әрі қарай водить, вести, етістігі, одан өте келе праславян тілінің *vedti сөзіне айналған, басқа да сөздің қатарынан туындағаны: көне славянның ведѫ, вести (грек тілінің ἄγω, ὑπάγω), aop. привѣсъ (*вѣдсъ), орыс тілінің, украин тілінің веду́, вести́, болгар тілініңведа́, словен тілініңvesti, чех тілінің vedu, vést, словак тілінің vediem, viesť, поляк тілініңwieść, ұлы луган тілінің wjesć. сөзі туындаған. Әдеби тілдегі vedù, vedžiau, vèsti, сөзімен туыстас, латыш тілінің vedu, vest «вести, жениться» (көне орыс тілінің вести жену «жениться» салыстырамыз:), көне прусс тілінің weddē (көне славян тілінің өткен шақ формасынның негізімен салыстырамыз: ведѣаше), әдеби тілдегі vẽdė, латыш тілінің диалектіндегі vede сөзімен, көне үнді тілінің vadhū́ṣ ж. «невеста, (молодая) жена», авест. vađu- — бұл сөз ирланд тіліндегіfedim «веду, несу» сөзімен ұштас, авест. vāđayeiti «ведёт, приводит», сөзінен туындауы мүмкін, сонымен қатар албан тілініңvjeth «краду, ворую» (аор. vodha) сөзінен бастау алуы да ықтимал. Осыдан барыпводить, обод, сол секілді көне орыс тілініңводимая «жена, супруга», орыс тілініңповод, воевода; сөзінен туындаған болуы ықтимал.Әдеби тілдегіvadà «повод, причина», jaut-vadá «повод, за который ведут вола» сөзінің туындауына негіз болған. Толықтай емес, фраза не абзацты тыңдағаннан соң мәтін аударылатын реттік аударманың жеңілдетілген түрі. 2. Әзірбайжан : abzas tərcüməsi 3. Қырғыз : абзац которуу 4. Өзбек : paragraf tarjimasi 5. Түрік : paragraf çevirisi 6. Ағылшын : paragraph translation 7. Испан : traducción de párrafos 8. Неміс : Absatzübersetzung 9. Француз : traduction de paragraphe 10.Заңнамадағы қолданысы Қазақстан Республикасының Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін аударма тәртібі туралы заңында (2020.01.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) аударма нұсқасы түрлі формада 61 рет қолданылған. Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы Заңында (2020.01.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) аударма нұсқасы түрлі формада 10 рет қолданылған. Қазақстан Республикасының 2019 - 2021 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы Заңында (2019.22.10. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) аударма нұсқасында 3 рет қолданылған. Қазақстан Республикасының 2020 – 2022 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы Заңы 2019 жылғы 4 желтоқсандағы № 276-VІ ҚРЗ аударма нұсқасында 3 рет қолданылған. Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы 2003 жылғы 13 мамырдағы № 415-ІІ Заңында (2020.10.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) фразанұсқасы еш аударылмастан түрлі формада бірнеше мәрте қолданылған. Қазақстан Республикасының Бағалы қағаздар рыногы туралы (2020.02.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)заңында абзац сөзі жеке түрлі формада тұрып 4 рет қолданылған. Қазақстан Республикасының Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін абзац тәртібі туралы заңында (2020.01.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) абзац нұсқасы түрлі формада 21 рет қолданылған. Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы Заңында(2020.01.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) абзац нұсқасы түрлі формада 4 рет қолданылған. Қазақстан Республикасының 2019 - 2021 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы Заңында (2019.22.10. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) абзац нұсқасында азат жол, не азатжол басқа да түрлі өзгеріс, аудармаға түспей сол қалпында 2 рет қолданылған. Қазақстан Республикасының 2020 – 2022 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы Заңы 2019 жылғы 4 желтоқсандағы № 276-VІ ҚРЗ абзац нұсқасында азат жол, не азатжол басқа да түрлі өзгеріс, аудармаға түспей сол қалпында 3 рет қолданылған. 11. Ұсыныстар: абзацно-фразовый перевод - азат жолды-фразалы аударма. Ұсынылатын нұсқасы: Азат жол қазақ тіл білімінің заңдылығын еш бұзбастан азатжол деп бірге жазылуы тиіс деп санаймыз, сонымен қатар өзге тілде бір ғана мағына беретін сөздің екі сөзбен берілуі артық құбылыс деп санаймыз. Ұсынылған нұсқадағы азат жол+ды деген (ды) сын есім тудырушы жұрнағы аталмыш жағдайда артық, фраза+лы нұсқасы бұрыс, себебі фраза+ның бары не жоғы туралы мәлімет берілген емес, сондықтан не лық, не жұрнақсыз формасында ұсынылуы тиіс. Орыс тіліндегі абзацно-фразовый жұбының бірінші бөлігі қысқа формада болғандықтан дефис арқылы беріліп тұрғандықтан, қазақ тіліндегі азатжол-фразалы деп ұсынылуы дұрыс емес. Қазақ тіл білімінің (иерархиялық) заңдылығын ескере отырып, азатжол-фразалы емес, фраза+лық азат+жол нұсқасы алынуы тиіс. Аудармада ұсынылған нұсқаны орыс тіліне аударатын болсақ, перевод с абзацем и фразой болуы тиіс. Орыс тіліндегі фраза мен абзац+тың орны ауысқанмен айтатын, үстейтін мағына еш өзгермейді, адресаттың қабылдауына еш кедергі болмайды. Ал қазақ тілінде сөздің орын тәртібінің алатын орны тілшілерге белгілі. Аталған ескертулерді ескере отырып біздің тарапымыздан ұсынылатын нұсқа: АБЗАЦНО-ФРАЗОВЫЙ ПЕРЕВОД – ФРАЗАЛЫҚ АЗАТЖОЛ АУДАРМА.

Дефинициясы1. Түпкі тілде (нақты қай тіл екенін көрсету қажет) таңбалануы мен білдіретін мағынасы: Неміс тілінің Absatz «уступ,отступ,абзац» сөзінен туындаған, әрі қарай дами келе неміс тілініңabsetzen «отставлять в сторону» - кейінге, бөгде жаққа қалдыру сөзіне ауысқан. Көне грек тілінің φράσις «ораторскийоборот» «шешендік тіркес» деген тіркесінен бастау алады, әрі қарай дами келе φράζω «выражаю мысль, говорю» (ойымды білдіремін, сөйлеймін» деген мағынаға көшкен. Еуропа елдерінің бірқатар тіліне латын тіліндегі мына сөз арқылы енген: phrasis. Орыс тіліндегі фраза сөзі неміс тіліндегі Phrase - сөзінен немесе француз тіліндегі phrase сөзінен бастау алған (XVII ғасырдан бастап). Последовать етістігінен, әрі қарай по- және следовать, әрі қарай след зат есімінен, кейіннен праславян тілінің *slědъ туындаған, одан барып өзге де туындаға тілдердің ішінен: көне орыстың, көне славянның слѣдъ (грек тілінің ἴχνος), орыс тілінің след, украин тілінің слід, белорус тілінің след, болгар тілінің следа́, сербі хорват тілінің сли̏jед (жатыс септікте сли̏jеда), словен тілінің slẹ̑d (жатыс септікте slẹ̑da, slẹdȗ), чех тілінің, словак тілінің sled, поляк тілінің ślad, slěd туындаған. Праславян тілінің *slědъ сөзі әдеби тілдегі slidùs «гладкий, скользкий» сөзімен туыстас, латыш тілінің slids — өз кезегінде, slai^ds «покатый, гладкий», sliẽdе «след, колея», көне прусс тілінің slidenikis «собака-ищейка», әдеби тілдегі slýsti, slýstu, slýdau «скользить», латыш тілінің slist, slīst — сол секілді, slidêt «сползать, скользить», ағылшын тілінің slídan — сонымен қатар, slîten «скользить», көне неміс тілінің slitо «сани», көне үнді тілінің srḗdhati «соскальзывает», грек тілінің ὀλισθάνω «скольжу», аор. ὤλισθον туындаған. Интонациялық қатынаста оны мына сөздермен ұқсастыруға еш негіз жоқ *slědъ (*slē-) көне исландия тілінің slód "след, колея", норвегия тілінің slad(e), швед тілінің slada "шлейф", сонымен бірге сла́бый және туыстас сөздермен ұштастыруға еш негіз жоқ. Переводить, етістігінен туындаған, әрі қарай водить, вести, етістігі, одан өте келе праславян тілінің *vedti сөзіне айналған, басқа да сөздің қатарынан туындағаны: көне славянның ведѫ, вести (грек тілінің ἄγω, ὑπάγω), aop. привѣсъ (*вѣдсъ), орыс тілінің, украин тілінің веду́, вести́, болгар тілініңведа́, словен тілініңvesti, чех тілінің vedu, vést, словак тілінің vediem, viesť, поляк тілініңwieść, ұлы луган тілінің wjesć. сөзі туындаған. Әдеби тілдегі vedù, vedžiau, vèsti, сөзімен туыстас, латыш тілінің vedu, vest «вести, жениться» (көне орыс тілінің вести жену «жениться» салыстырамыз:), көне прусс тілінің weddē (көне славян тілінің өткен шақ формасынның негізімен салыстырамыз: ведѣаше), әдеби тілдегі vẽdė, латыш тілінің диалектіндегі vede сөзімен, көне үнді тілінің vadhū́ṣ ж. «невеста, (молодая) жена», авест. vađu- - бұл сөз ирланд тіліндегіfedim «веду, несу» сөзімен ұштас, авест. vāđayeiti «ведёт, приводит», сөзінен туындауы мүмкін, сонымен қатар албан тілініңvjeth «краду, ворую» (аор. vodha) сөзінен бастау алуы да ықтимал. Осыдан барыпводить, обод, сол секілді көне орыс тілініңводимая «жена, супруга», орыс тілініңповод, воевода; сөзінен туындаған болуы ықтимал.Әдеби тілдегіvadà «повод, причина», jaut-vadá «повод, за который ведут вола» сөзінің туындауына негіз болған. Реттік азатжол-фразалық аударма – автор толықтай емес, фраза не абзацты тыңдағаннан соң мәтін аударылатын реттік аударманың жеңілдетілген түрі. Мәтіннің ұзақтығы мен кідіру ұзақтығы еркін және уақыты бірнеше секунды мен минутты қамтуы мүмкін. 2. Әзірбайжан: paraqraf-cümlə ardıcıl tərcümə 3. Қырғыз: абзац-фраза ырааттуу которуу 4. Өзбек: paragraf-ibora ketma-ket tarjima 5. Түрік: paragraf cümlesi ardışık çeviri 6. Ағылшын: paragraph-phrase consecutive translation 7. Испан: paragraph-phrase consecutive translation 8. Неміс: Absatz-Satz aufeinanderfolgende Übersetzung 9. Француз: paragraphe-phrase traduction consécutive 10.Заңнамадағы қолданысы Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы 2003 жылғы 13 мамырдағы № 415-ІІ Заңында (2020.10.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) аударма нұсқасы түрлі формада 18 рет қолданылған. Қазақстан Республикасының Бағалы қағаздар рыногы туралы (2020.02.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)заңында аударма сөзі жеке түрлі формада тұрып 5 рет қолданылған. Қазақстан Республикасының Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін аударма тәртібі туралы заңында (2020.01.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) аударма нұсқасы түрлі формада 61 рет қолданылған. Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы Заңында(2020.01.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) аударма нұсқасы түрлі формада 10 рет қолданылған. Қазақстан Республикасының 2019 - 2021 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы Заңында (2019.22.10. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) аударма нұсқасында 3 рет қолданылған. Қазақстан Республикасының 2020 – 2022 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы Заңы 2019 жылғы 4 желтоқсандағы № 276-VІ ҚРЗ аударма нұсқасында 3 рет қолданылған. Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы 2003 жылғы 13 мамырдағы № 415-ІІ Заңында (2020.10.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) абзац нұсқасы түрлі формада 4 рет қолданылған. Қазақстан Республикасының Бағалы қағаздар рыногы туралы (2020.02.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)заңында абзац сөзі жеке түрлі формада тұрып 4 рет қолданылған. Қазақстан Республикасының Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін абзац тәртібі туралы заңында (2020.01.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) абзац нұсқасы түрлі формада 21 рет қолданылған. Қазақстан Республикасының Бағалы қағаздар рыногы туралы (2020.02.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)заңында рет, реті, ретін, ретіне, ретінен, ретімен, реттегі, рет-ретімен сөзі жеке түрлі формада тұрып бірнеше рет қолданылған. Қазақстан Республикасының Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін рет, реті, ретін, ретіне, ретінен, ретімен, реттегі, рет-ретімен тәртібі туралы заңында (2020.01.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) рет, реті, ретін, ретіне, ретінен, ретімен, реттегі, рет-ретімен нұсқасы түрлі формада бірнеше рет қолданылған. Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы Заңында(2020.01.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) рет, реті, ретін, ретіне, ретінен, ретімен, реттегі, рет-ретімен нұсқасы түрлі формада бірнеше рет қолданылған. Қазақстан Республикасының 2019 - 2021 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы Заңында (2019.22.10. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) рет, реті, ретін, ретіне, ретінен, ретімен, реттегі, рет-ретімен нұсқасында бірнеше рет қолданылған. Қазақстан Республикасының 2020 – 2022 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы Заңы 2019 жылғы бірнеше желтоқсандағы № 276-VІ ҚРЗ рет, реті, ретін, ретіне, ретінен, ретімен, реттегі, рет-ретімен нұсқасында бірнеше рет қолданылған. 11. Ұсыныстар: абзацно-фразовый последовательный перевод - азат жолды-фразалы жүйелі аударма Ұсынылатын нұсқасы: Азат жол қазақ тіл білімінің заңдылығын еш бұзбастан азатжол деп бірге жазылуы тиіс деп санаймыз, сонымен қатар өзге тілде бір ғана мағына беретін сөздің екі сөзбен берілуі артық құбылыс деп санаймыз. Ұсынылған нұсқадағы азат жол+ды деген (ды) сын есім тудырушы жұрнағы аталмыш жағдайда артық, фраза+лы нұсқасы бұрыс, себебі фраза+ның бары не жоғы туралы мәлімет берілген емес, сондықтан не лық, не жұрнақсыз формасында ұсынылуы тиіс. Орыс тіліндегі абзацно-фразовый жұбының бірінші бөлігі қысқа формада болғандықтан дефис арқылы беріліп тұрғандықтан, қазақ тіліндегі азатжол-фразалы деп ұсынылуы дұрыс емес. Қазақ тіл білімінің (иерархиялық) заңдылығын ескере отырып, азатжол-фразалы емес, фраза+лық азат+жол нұсқасы алынуы тиіс. Аудармада ұсынылған нұсқаны орыс тіліне аударатын болсақ, системный перевод с абзацем и фразой болуы тиіс. Орыс тіліндегі фраза мен абзац+тың орны ауысқанмен айтатын, үстейтін мағына еш өзгермейді, адресаттың қабылдауына еш кедергі болмайды. Ал қазақ тілінде сөздің орын тәртібінің алатын орны тілшілерге белгілі. Аталған ескертулерді ескере отырып біздің тарапымыздан ұсынылатын нұсқа: АБЗАЦНО-ФРАЗОВЫЙ ПОСЛЕДОВАТЕЛЬНЫЙПЕРЕВОД –ФРАЗАЛЫҚ АЗАТЖОЛ РЕТТІК АУДАРМА.

Дефинициясы1. Түпкі тілде (нақты қай тіл екенін көрсету қажет) таңбалануы мен білдіретін мағынасы: Абсолютив (ағылшын тілінің absolutive case, француз тілінің absolutif, неміс тілінің Absolutiv(us) — (абсолют септік) — эргатив құрылымды тілдердегі септік формасы. Әрекет бағытын жасамайтын тілдесу кез келген құралын білдіреді. Грамматикалық жағынан бұл пациенс (әрекет нысаны) өтпелі етістікте және өтпелі емес жағдайда агенсте (әрекет субъекті). Оған әрекет етуші субъект (өтпелі етістік кезіндегі агенс) эргативтік септікпен беріледі. Мәселен, «орманға түскен күн» тіркесінжегі «орман» абсолютивте болуы тиіс, себебі ол — пациенс, әрекет нысаны, «күн» — эргативте, әрекет көзі. «Күн түсті» фразасында әрекет адресаты болмағанда — абсолютивте тұрған «күн» (өтпелі емес етістіктегі агенс). Эргативтік құрылымда қазақ әрі орыс тілді адамның атауыштық құрылымынан өзгеше фраза пациенсті айнала – яғни әрекет субъектін емес, нысанды айнала құрылған, ол абсолютивте тұрып баяндауыш қызметін атқарады. Орыс тілінде бұл құрылым өзгелік етіс арқылы сипаттталады, абсолютив рөлі атау септікке жүктеледі, эргатив қызметі — қосалқы болмақ: «күн орманға түскен». Поляк тілінің konstrukcja латын тілінің constrūctiō "строение, сложение" құрылған. Қатысушы объект құрылысы - бұл жалпы жағдайда зат есімнің немесе зат корпусындағы зат есімнің тіркесімі және I, II қатысуы. Ұсыныста бұл құрылыс күрделі қосымша қызмет етеді. 2. Әзірбайжан: mütləq tikinti 3. Қырғыз: абсолюттук дизайн 4. Өзбек: mutlaq qurilish 5. Түрік: mutlak tasarım 6. Ағылшын: absolute construction 7. Испан: diseño absoluto 8. Неміс: absolutes Design 9. Француз: design absolu 10.Заңнамадағы қолданысы (мүмкіндігінше соңғы жылдары қабылданған кодекстер мен заңдар басшылыққа алынуы қажет): Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы 2003 жылғы 13 мамырдағы № 415-ІІ Заңында (2020.10.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) құрылым нұсқасы структура, строй, конструкция мағынасында түрлі формада бірнеше сөздің аудармасы ретінде кездесіп қолданылған. Қазақстан Республикасының Бағалы қағаздар рыногы туралы (2020.02.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)заңында құрылым сөзі жеке түрлі формада тұрып бірнеше сөздің аудармасы ретінде кездесіп қолданылған. Қазақстан Республикасының Дербес деректер және оларды қорғау туралы заңында (2017.28.12. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) құрылым структура, строй, конструкция мағынасында түрлі формада бірнеше сөздің аудармасы ретінде кездесіп қолданылған. Қазақстан Республикасының Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін құрылым тәртібі туралы заңында (2020.01.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) құрылым нұсқасы структура, строй, конструкция мағынасында түрлі формада бірнеше сөздің аудармасы ретінде кездесіп қолданылған. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы (жарияланған күні /жаңартылған күні: 27 тамыз 2018) құрылым нұсқасы структура, строй, конструкция мағынасында түрлі формада бірнеше сөздің аудармасы ретінде кездесіп қолданылған. Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы Заңында(2020.01.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) құрылым нұсқасы структура, строй, конструкция мағынасында түрлі формада бірнеше сөздің аудармасы ретінде кездесіп қолданылған. Қазақстан Республикасының 2019 - 2021 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы Заңында (2019.22.10. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) құрылым нұсқасында бірнеше сөздің аудармасы ретінде кездесіп қолданылған. Қазақстан Республикасының 2020 – 2022 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы Заңы 2019 жылғы 4 желтоқсандағы № 276-VІ ҚРЗ құрылым нұсқасында бірнеше сөздің аудармасы ретінде кездесіп қолданылған. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы (жарияланған күні /жаңартылған күні: 27 тамыз 2018) абсолют нұсқасы еш аударылмастан түрлі формада бірнеше мәрте қолданылған. «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне сот-сараптама қызметін жетілдіру сұрақтары бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы жобасының тұжырымдамасында (жарияланған күні: 13 қыркүйек 2018) абсолют нұсқасы еш аударылмастан түрлі формада бірнеше мәрте қолданылған. 11. Ұсыныстар: абсолютивная конструкция - абсолютивті қүралым Ұсынылатын нұсқасы: Қазақ тіл білімінің заңдылыңын ескере отырып аталмыш тіркестің аударылуына қатысты ескерту айтарымыз: біріншіден: қүралым емес, құралым. Екіншіден, абсолютив+ті емес, абсолютив+тік, себебі бірінші нұсқаны алатын болсақ, онда абсолютив+тің бар не жоғы туралы мәлімет барын байқаймыз. Ал бұл жерде абсолютив мағынаның өзге қасиеті туралы тұжырым келтірілген. Құрылымның толыққанды екендігі туралы мәлімет берілген, сондықтан оның басқа да қасиетінің бар не жоғы маңызды емес. Сондықтан аудару кезінде кеткен олқылық екіұшты ой қалдырады. +лық+лік, тық-тік, -дық-дік жұрнақтарының аталмыш мағынаны беруге өресі жетпейді деген жағдайда ол жалғауларды мүлдем алып тастап қолдануға болады, орыс тіліне аудару кезінде бұл сөздің мағынасын, тіркестің мәнін беруде еш кедергі болмасы анық, мәселен: абсолютивная конструкция - абсолютив құралым. Тіл біліміне қатысты құралым+ның қолданысы қаншалықты дұрыс екені де даулы, себебі құр+ал+у ма әлде құр+ыл+у ма екені белгісіз. Негізі екі не одан да көп тілдік бөлшектің бірігуі екені белгілі болғандықтан, құр+ал+ым, құр+ыл+ым екі нұсқаның жұмсалу мақсатына сай қолданысы болмақ. АБСОЛЮТИВНАЯ КОНСТРУКЦИЯ – АБСОЛЮТИВ+ТІК ҚҰРАЛЫМ, не АБСОЛЮТИВ ҚҰРАЛЫМ

Дефинициясы1. Түпкі тілде (нақты қай тіл екенін көрсету қажет) таңбалануы мен білдіретін мағынасы: Абсолютив (ағылшын тілінің absolutive case, француз тілінің absolutif, неміс тілінің Absolutiv(us) — (абсолют септік) — эргатив құрылымды тілдердегі септік формасы. Әрекет бағытын жасамайтын тілдесу кез келген құралын білдіреді. Грамматикалық жағынан бұл пациенс (әрекет нысаны) өтпелі етістікте және өтпелі емес жағдайда агенсте (әрекет субъекті). Оған әрекет етуші субъект (өтпелі етістік кезіндегі агенс) эргативтік септікпен беріледі. Мәселен, «орманға түскен күн» тіркесінжегі «орман» абсолютивте болуы тиіс, себебі ол — пациенс, әрекет нысаны, «күн» — эргативте, әрекет көзі. «Күн түсті» фразасында әрекет адресаты болмағанда — абсолютивте тұрған «күн» (өтпелі емес етістіктегі агенс). Эргативтік құрылымда қазақ әрі орыс тілді адамның атауыштық құрылымынан өзгеше фраза пациенсті айнала – яғни әрекет субъектін емес, нысанды айнала құрылған, ол абсолютивте тұрып баяндауыш қызметін атқарады. Орыс тілінде бұл құрылым өзгелік етіс арқылы сипаттталады, абсолютив рөлі атау септікке жүктеледі, эргатив қызметі — қосалқы болмақ: «күн орманға түскен». Употребле́ние, -я, ср. Действие по знач. глаг. употребить—употреблять и состояние по знач. глаг. употребиться—употребляться. Праславян тілінің мына сөзінен бастау алған деген пікір бар: *golgolъ, өзге де сөздердің қатарында әрі қарай туындаған сөз:көне славян тілінің глаголъ (греч. ῥῆμα), орыс тілінің глагол (Шіркеу слаян тілінің сөзінен мына сөздің орнына алынған деген ғылыми тұжырым бар: орыс тілінің *гологол), чех тілінің hlahol «звон, гомон», hlaholit «звучать». Зат есіммен туыстас қос түбірлі сөздің орнына алынған деген ғылыми тұжырым бар: голос және орта ғасыр ирландия тілінің сөзі орнына алынған деген ғылыми тұжырым бар: gall «слава; лебедь», кимрск. galw «звать», және орта ғасыр ирланд тілінен бастау алған сөзіміз: kalla «звать, петь», неміс тілінің мына сөзімен салыстырамыз: kalzen, kelzen «болтать, хвастать». Ағылшын тілінде мұндай қосымшамен мұндай қадам мүлдем мүмкін емес. Егер біз бұл орыс нақыл сөзін ағылшын тіліне аударсақ, онда біз Godwillnotbetray, apigwillnoteat мәтінін аламыз, ол осы формада төзімсіз. Мұнда екі етістікке де, тікелей, сіз сияқты есімдік түрінде тікелей толықтауышты қосу қажет, бұл әрине, бұл тұрғыда өте түсініксіз мағынаға ие: Godwillnotbetrayyou, apigwillnoteatyou. Шын мәнінде, бұл жерде ат есім қандай да бір анимациялық объектіге жалпы алғанда іс-әрекеттің бағытын білдіреді. 2. Әзірбайжан: felin mütləq istifadəsi 3. Қырғыз: этишти абсолюттук колдонуу 4. Өзбек: fe`ldan mutlaq foydalanish 5. Түрік: fiilin mutlak kullanımı 6. Ағылшын: absolute use of the verb 7. Испан: uso absoluto del verbo 8. Неміс: absolute Verwendung des Verbs 9. Француз: utilisation absolue du verbe 10.Заңнамадағы қолданысы Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы 2003 жылғы 13 мамырдағы № 415-ІІ Заңында (2020.10.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) қолданыс нұсқасы применение, использование, употребление мағынасында түрлі формада бірнеше сөздің аудармасы ретінде кездесіп қолданылған. Қазақстан Республикасының Бағалы қағаздар рыногы туралы (2020.02.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)заңында қолданыс сөзі жеке түрлі формада тұрып бірнеше сөздің аудармасы ретінде кездесіп қолданылған. Қазақстан Республикасының Дербес деректер және оларды қорғау туралы заңында (2017.28.12. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) қолданыс применение, использование, употребление мағынасында түрлі формада бірнеше сөздің аудармасы ретінде кездесіп қолданылған. Қазақстан Республикасының Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қолданыс тәртібі туралы заңында (2020.01.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) қолданыс нұсқасы применение, использование, употребление мағынасында түрлі формада бірнеше сөздің аудармасы ретінде кездесіп қолданылған. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы (жарияланған күні /жаңартылған күні: 27 тамыз 2018) қолданыс нұсқасы применение, использование, употребление мағынасында түрлі формада бірнеше сөздің аудармасы ретінде кездесіп қолданылған. Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы 2003 жылғы 13 мамырдағы № 415-ІІ Заңында (2020.10.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) абсолютнұсқасы еш аударылмастан түрлі формада бірнеше мәрте қолданылған. Қазақстан Республикасының Дербес деректер және оларды қорғау туралы заңында (2017.28.12. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) абсолют еш аударылмастан түрлі формада бірнеше мәрте қолданылған. 11. Ұсыныстар: абсолютивное употребление глагола- етістіктің абсолютивті қолданысы. Ұсынылатын нұсқасы: Қазақ тіл білімінің заңдылыңын ескере отырып аталмыш тіркестің аударылуына қатысты ескерту айтарымыз: абсолютив+ті емес, абсолютив+тік, себебі бірінші нұсқаны алатын болсақ, онда абсолютив+тің бар не жоғы туралы мәлімет барын байқаймыз. Ал бұл жерде абсолютив мағынаның өзге қасиеті туралы тұжырым келтірілген. Құрылымның толыққанды екендігі туралы мәлімет берілген, сондықтан оның басқа да қасиетінің бар не жоғы маңызды емес. Сондықтан аудару кезінде кеткен олқылық екіұшты ой қалдырады. +лық+лік, тық-тік, -дық-дік жұрнақтарының аталмыш мағынаны беруге өресі жетпейді деген жағдайда ол жалғауларды мүлдем алып тастап қолдануға болады, орыс тіліне аудару кезінде бұл сөздің мағынасын, тіркестің мәнін беруде еш кедергі болмасы анық, мәселен: абсолютивное употребление – абсолютив қолданыс. АБСОЛЮТИВНОЕ УПОТРЕБЛЕНИЕ ГЛАГОЛА – ЕТІСТІКТІҢ АБСОЛЮТИВ+ТІКҚОЛДАНЫСЫ, не ЕТІСТІК АБСОЛЮТИВҚОЛДАНЫСЫ

Дефинициясы1. Түпкі тілде (нақты қай тіл екенін көрсету қажет) таңбалануы мен білдіретін мағынасы: Абсолютив (ағылшын тілінің absolutive case, француз тілінің absolutif, неміс тілінің Absolutiv(us) — (абсолют септік) — эргатив құрылымды тілдердегі септік формасы. Әрекет бағытын жасамайтын тілдесу кез келген құралын білдіреді. Грамматикалық жағынан бұл пациенс (әрекет нысаны) өтпелі етістікте және өтпелі емес жағдайда агенсте (әрекет субъекті). Оған әрекет етуші субъект (өтпелі етістік кезіндегі агенс) эргативтік септікпен беріледі. Мәселен, «орманға түскен күн» тіркесінжегі «орман» абсолютивте болуы тиіс, себебі ол — пациенс, әрекет нысаны, «күн» — эргативте, әрекет көзі. «Күн түсті» фразасында әрекет адресаты болмағанда — абсолютивте тұрған «күн» (өтпелі емес етістіктегі агенс). Эргативтік құрылымда қазақ әрі орыс тілді адамның атауыштық құрылымынан өзгеше фраза пациенсті айнала – яғни әрекет субъектін емес, нысанды айнала құрылған, ол абсолютивте тұрып баяндауыш қызметін атқарады. Орыс тілінде бұл құрылым өзгелік етіс арқылы сипаттталады, абсолютив рөлі атау септікке жүктеледі, эргатив қызметі — қосалқы болмақ: «күн орманға түскен». Праславян тілінің мына сөзінен бастау алған деген пікір бар: *golgolъ, өзге де сөздердің қатарында әрі қарай туындаған сөз:көне славян тілінің глаголъ (греч. ῥῆμα), орыс тілінің глагол (Шіркеу слаян тілінің сөзінен мына сөздің орнына алынған деген ғылыми тұжырым бар: орыс тілінің *гологол), чех тілінің hlahol «звон, гомон», hlaholit «звучать». Зат есіммен туыстас қос түбірлі сөздің орнына алынған деген ғылыми тұжырым бар: голос және орта ғасыр ирландия тілінің сөзі орнына алынған деген ғылыми тұжырым бар: gall «слава; лебедь», кимрск. galw «звать», және орта ғасыр ирланд тілінен бастау алған сөзіміз: kalla «звать, петь», неміс тілінің мына сөзімен салыстырамыз: kalzen, kelzen «болтать, хвастать». Ауыспалы етістіктерді қолдану, әдетте, абсолютті болып саналады, онда белгілі агент пен ашылмаған зат туралы жағдай сипатталады. Өздеріңіз білесіздер, ағылшын тіліне көшу мәселесі түсініксіз және омонимия, сәйкестендіру және сөз шекаралары, толықтырулар деңгейінің деңгейі сияқты көптеген даулы жалпы лингвистикалық проблемалармен байланысты, абсолютті қолдануды түсіндіру міндетті түрде ауысудың жалпы тұжырымдамасынан туындайды және сол себепті әртүрлі бағыттағы зерттеушілер алшақтайды. 2. Әзірбайжан: mütləq fel 3. Қырғыз: абсолюттук этиш 4. Өзбек: mutlaq fe`l 5. Түрік: mutlak fiil 6. Ағылшын: absolute verb 7. Испан: verbo absoluto 8. Неміс: absolutes Verb 9. Француз: verbe absolu 10.Заңнамадағы қолданысы Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы 2003 жылғы 13 мамырдағы № 415-ІІ Заңында (2020.10.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) абсолютнұсқасы еш аударылмастан түрлі формада бірнеше мәрте қолданылған. Қазақстан Республикасының Дербес деректер және оларды қорғау туралы заңында (2017.28.12. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) абсолют еш аударылмастан түрлі формада бірнеше мәрте қолданылған. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы (жарияланған күні /жаңартылған күні: 27 тамыз 2018) абсолют нұсқасы еш аударылмастан түрлі формада бірнеше мәрте қолданылған. «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне сот-сараптама қызметін жетілдіру сұрақтары бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы жобасының тұжырымдамасында (жарияланған күні: 13 қыркүйек 2018) абсолют нұсқасы еш аударылмастан түрлі формада бірнеше мәрте қолданылған. 11. Ұсыныстар: абсолютивный глагол - абсолютивті етістік Ұсынылатын нұсқасы: Қазақ тіл білімінің заңдылыңын ескере отырып аталмыш тіркестің аударылуына қатысты ескерту айтарымыз: абсолютив+ті емес, абсолютив+тік, себебі бірінші нұсқаны алатын болсақ, онда абсолютив+тің бар не жоғы туралы мәлімет барын байқаймыз. Ал бұл жерде абсолютив мағынаның өзге қасиеті туралы тұжырым келтірілген. Құрылымның толыққанды екендігі туралы мәлімет берілген, сондықтан оның басқа да қасиетінің бар не жоғы маңызды емес. Сондықтан аудару кезінде кеткен олқылық екіұшты ой қалдырады. +лық+лік, тық-тік, -дық-дік жұрнақтарының аталмыш мағынаны беруге өресі жетпейді деген жағдайда ол жалғауларды мүлдем алып тастап қолдануға болады, орыс тіліне аудару кезінде бұл сөздің мағынасын, тіркестің мәнін беруде еш кедергі болмасы анық, мәселен: абсолютивная конструкция - абсолютив құралым. АБСОЛЮТИВНЫЙ ГЛАГОЛ –АБСОЛЮТИВ+ТІКЕТІСТІК, не АБСОЛЮТИВЕТІСТІК.

Дефинициясы1. Түпкі тілде (нақты қай тіл екенін көрсету қажет) таңбалануы мен білдіретін мағынасы: Абсолютив (ағылшын тілінің absolutive case, француз тілінің absolutif, неміс тілінің Absolutiv(us) — (абсолют септік) — эргатив құрылымды тілдердегі септік формасы. Әрекет бағытын жасамайтын тілдесу кез келген құралын білдіреді. Грамматикалық жағынан бұл пациенс (әрекет нысаны) өтпелі етістікте және өтпелі емес жағдайда агенсте (әрекет субъекті). Оған әрекет етуші субъект (өтпелі етістік кезіндегі агенс) эргативтік септікпен беріледі. Мәселен, «орманға түскен күн» тіркесінжегі «орман» абсолютивте болуы тиіс, себебі ол — пациенс, әрекет нысаны, «күн» — эргативте, әрекет көзі. «Күн түсті» фразасында әрекет адресаты болмағанда — абсолютивте тұрған «күн» (өтпелі емес етістіктегі агенс). Эргативтік құрылымда қазақ әрі орыс тілді адамның атауыштық құрылымынан өзгеше фраза пациенсті айнала – яғни әрекет субъектін емес, нысанды айнала құрылған, ол абсолютивте тұрып баяндауыш қызметін атқарады. Орыс тілінде бұл құрылым өзгелік етіс арқылы сипаттталады, абсолютив рөлі атау септікке жүктеледі, эргатив қызметі — қосалқы болмақ: «күн орманға түскен». Латын тілінің мына сөзінен туындаған: infinitus «неопределённый». ХІХ ғасырдың екінші жартысында ғылыми латын тілінен алынған, ол жердегі мағынасы: infinitivus (modus) «неопределенное (наклонение)» — мына сөзден туындаған суффиксі бар сөз: infinitum (< in «не» и finire «кончать») «неограниченный, неопределенный» (см. финиш). Етіс белгісіз деп аталды, яғни анық емес, өйткені индикативтіге қарағанда бет пен сан жағынан «анықталмаған» (берілмейді) Ағылшын тілінде Инфинитив - бұл іс-әрекетті білдіретін, бірақ адамды немесе санды көрсетпейтін етістіктің тұлғасыз түрі. Орыс тілінде ағылшынша infinitive «не істеу керек?» Сұрақтарына жауап беретін етістіктің белгісіз түріне сәйкес келеді. не істеу керек? 2. Әзірбайжан: mütləq sonsuzdur 3. Қырғыз: абсолюттук инфинитивдик 4. Өзбек: mutlaq infinitiv 5. Түрік: mutlak mastar 6. Ағылшын: absolute infinitive 7. Испан: infinitivo absoluto 8. Неміс: absoluter Infinitiv 9. Француз: infinitif absolu 10.Заңнамадағы қолданысы Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы 2003 жылғы 13 мамырдағы № 415-ІІ Заңында (2020.10.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) абсолютнұсқасы еш аударылмастан түрлі формада бірнеше мәрте қолданылған. Қазақстан Республикасының Дербес деректер және оларды қорғау туралы заңында (2017.28.12. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) абсолют еш аударылмастан түрлі формада бірнеше мәрте қолданылған. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы (жарияланған күні /жаңартылған күні: 27 тамыз 2018) абсолют нұсқасы еш аударылмастан түрлі формада бірнеше мәрте қолданылған. «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне сот-сараптама қызметін жетілдіру сұрақтары бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы жобасының тұжырымдамасында (жарияланған күні: 13 қыркүйек 2018) абсолют нұсқасы еш аударылмастан түрлі формада бірнеше мәрте қолданылған. 11. Ұсыныстар: абсолютивный инфинитив - абсолютивті инфинитив Ұсынылатын нұсқасы: Қазақ тіл білімінің заңдылыңын ескере отырып аталмыш тіркестің аударылуына қатысты ескерту айтарымыз: абсолютив+ті емес, абсолютив+тік, себебі бірінші нұсқаны алатын болсақ, онда абсолютив+тің бар не жоғы туралы мәлімет барын байқаймыз. Ал бұл жерде абсолютив мағынаның өзге қасиеті туралы тұжырым келтірілген. Құрылымның толыққанды екендігі туралы мәлімет берілген, сондықтан оның басқа да қасиетінің бар не жоғы маңызды емес. Сондықтан аудару кезінде кеткен олқылық екіұшты ой қалдырады. +лық+лік, тық-тік, -дық-дік жұрнақтарының аталмыш мағынаны беруге өресі жетпейді деген жағдайда ол жалғауларды мүлдем алып тастап қолдануға болады, орыс тіліне аудару кезінде бұл сөздің мағынасын, тіркестің мәнін беруде еш кедергі болмасы анық, мәселен: абсолютивный инфинитив - абсолютив инфинитив. АБСОЛЮТИВНЫЙ ИНФИНИТИВ –АБСОЛЮТИВ+ТІКИНФИНИТИВ, не АБСОЛЮТИВ ИНФИНИТИВ.

Дефинициясы1. Түпкі тілде (нақты қай тіл екенін көрсету қажет) таңбалануы мен білдіретін мағынасы: Абсолютив (ағылшын тілінің absolutive case, француз тілінің absolutif, неміс тілінің Absolutiv(us) — (абсолют септік) — эргатив құрылымды тілдердегі септік формасы. Әрекет бағытын жасамайтын тілдесу кез келген құралын білдіреді. Грамматикалық жағынан бұл пациенс (әрекет нысаны) өтпелі етістікте және өтпелі емес жағдайда агенсте (әрекет субъекті). Оған әрекет етуші субъект (өтпелі етістік кезіндегі агенс) эргативтік септікпен беріледі. Мәселен, «орманға түскен күн» тіркесінжегі «орман» абсолютивте болуы тиіс, себебі ол — пациенс, әрекет нысаны, «күн» — эргативте, әрекет көзі. «Күн түсті» фразасында әрекет адресаты болмағанда — абсолютивте тұрған «күн» (өтпелі емес етістіктегі агенс). Эргативтік құрылымда қазақ әрі орыс тілді адамның атауыштық құрылымынан өзгеше фраза пациенсті айнала – яғни әрекет субъектін емес, нысанды айнала құрылған, ол абсолютивте тұрып баяндауыш қызметін атқарады. Орыс тілінде бұл құрылым өзгелік етіс арқылы сипаттталады, абсолютив рөлі атау септікке жүктеледі, эргатив қызметі — қосалқы болмақ: «күн орманға түскен». Латын өз атауымен француз тілінде пайда болды. Мұндағы «интер-» - бұл «арасындағы», «nacional» - латынның «millis» (халықтық) француз формасы. К.Маркс «халықаралық» (халықаралық) сөзін «жұмысшылардың халықаралық серіктестігі» атауымен енгізді, ол кейін осы сөздің біріне айналды. Содан кейін бұл сөз пролетарлық әнұранды білдіре бастады. Латын тілінен шыққан. терминал «шекара тас, шекара белгісі; шекара», одан әрі praindoevro бастап. * тер-. Орыс термин - қазірдің өзінде 1705 жылы; қарызға алу. Тілдің термині. Елдер арасындағы экономикалық байланыстарды дамыту және тереңдету процесі. Ол халықаралық еңбек бөлінісі мен өндірістердегі мамандануға, жеке тораптардағы дайын өнім мен қызмет түрлеріне, технологиялық процестердің құрамдас бөліктері мен сатыларына негізделген. 2. Әзірбайжан: terminlərin mütləq beynəlmiləlləşməsi 3. Қырғыз: терминдердин абсолюттук интернационалдаштырылышы 4. Өзбек: atamalarning mutlaqo internatsionalizatsiyasi 5. Түрік: terimlerin mutlak uluslararasılaşması 6. Ағылшын: absolute internationalization of terms 7. Испан: internacionalización absoluta de los términos 8. Неміс: absolute Internationalisierung der Begriffe 9. Француз: internationalisation absolue des termes 10.Заңнамадағы қолданысы Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы 2003 жылғы 13 мамырдағы № 415-ІІ Заңында (2020.10.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) абсолютнұсқасы еш аударылмастан түрлі формада бірнеше мәрте қолданылған. Қазақстан Республикасының Дербес деректер және оларды қорғау туралы заңында (2017.28.12. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) абсолют еш аударылмастан түрлі формада бірнеше мәрте қолданылған. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы (жарияланған күні /жаңартылған күні: 27 тамыз 2018) абсолют нұсқасы еш аударылмастан түрлі формада бірнеше мәрте қолданылған. «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне сот-сараптама қызметін жетілдіру сұрақтары бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы жобасының тұжырымдамасында (жарияланған күні: 13 қыркүйек 2018) абсолют нұсқасы еш аударылмастан түрлі формада бірнеше мәрте қолданылған. Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы 2003 жылғы 13 мамырдағы № 415-ІІ Заңында (2020.10.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) термин нұсқасы еш аударылмастан заңнаманың түсініктемесі тұсында (көп жағдайда) түрлі септік формасында кездесіп қолданылған. Қазақстан Республикасының Бағалы қағаздар рыногы туралы (2020.02.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)заңында термин сөзі жеке түрлі формада тұрып бірнеше сөздің аудармасы ретінде кездесіп қолданылған. Қазақстан Республикасының 2019 - 2021 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы Заңында (2019.22.10. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) термин нұсқасында қолданылған. Қазақстан Республикасының 2020 – 2022 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы Заңы 2019 жылғы 4 желтоқсандағы № 276-VІ ҚРЗ термин нұсқасында қолданылған. 11. Ұсыныстар: абсолютная интернационализация терминов - терминдердің абсолютті интернационалдандырылу ы Ұсынылатын нұсқасы: Қазақ тіл білімінің заңдылыңын ескере отырып аталмыш тіркестің аударылуына қатысты ескерту айтарымыз: абсолют+ті емес, абсолют+тік, себебі бірінші нұсқаны алатын болсақ, онда абсолютив+тің бар не жоғы туралы мәлімет барын байқаймыз. Ал бұл жерде абсолют мағынаның өзге қасиеті туралы тұжырым келтірілген. Құрылымның толыққанды екендігі туралы мәлімет берілген, сондықтан оның басқа да қасиетінің бар не жоғы маңызды емес. Сондықтан аудару кезінде кеткен олқылық екіұшты ой қалдырады. +лық+лік, тық-тік, -дық-дік жұрнақтарының аталмыш мағынаны беруге өресі жетпейді деген жағдайда ол жалғауларды мүлдем алып тастап қолдануға болады, орыс тіліне аудару кезінде бұл сөздің мағынасын, тіркестің мәнін беруде еш кедергі болмасы анық, мәселен: абсолютная интернационализация терминов – термин+нің абсолют+тік интернацио+лан+дыр+ыл+у+ы., не абсолют+тік+тің орнына абсолют деген формасын ұсынуға болады, одан мағынаға еш нұсқан келмейді. Бұл жерде абсолют+тік ҚАНДАЙ? деген сұраққа жауап беріп, анықтауыш қызметінде тұрған жоқ, абсолют+тік ҚАЛАЙ? деген сұраққа жауап беріп, қимыл сын пысықтауыш қызметінде жұмсалған, сондықтан абсолютив деген нұсқасы тіптен ұтымды болады. Термин сөзін көптік мағынада алу артық. Қазақ тілбілімінде дерексіз зат есім көптік мағынаны үстейді, сондықтан келсін келмесін көптік формада жұмсау артық деп санаймыз. Енді интернационалдандырылуы терминіне қатысты айтарымыз, термин біріншіден, өз басы ұзақ, екіншіден ырықсыз етіс жұрнағы артық жұмсалған, орыс тіліндегі нұсқада терминнің ол әрекетке баруы ырықсыз жасалмағаны түсінікті, сондықтан аталмыш (онсыз да ұзын) терминді шамадан тыс созудың қажеттілігі шамалы. ИНТЕР+НАЦИО+НАЛ+ДАН+ДЫР+ЫЛ+У+Ы – яғни сол себепті ИНТЕР+НАЦИЯ+ЛАН+У+Ы нұсқасын қалдырса тіркеске еш нұсқан келмейді. АБСОЛЮТНАЯ ИНТЕРНАЦИОНАЛИЗАЦИЯ ТЕРМИНОВ –ТЕРМИННІҢ АБСОЛЮТ ИНТЕРНАЦИЯЛАНЛУЫ.

Дефинициясы1. Түпкі тілде (нақты қай тіл екенін көрсету қажет) таңбалануы мен білдіретін мағынасы: Латын тілінің мына сөзінен бастау алған: terminus «пограничныйкамень, межевой знак; граница», әрі қарай праиндоевр. *ter-. Орыс тілінің термин — уже в 1705 г.; поляк тіліндегі мына: termin сөз арқылы әрі қарай дамыған. Деректерді жүйелі жинауға, тұжырымдамалар мен олардың белгілерін сипаттауға, өңдеуге және ұсынуға байланысты жұмыс. Әрбір білім саласының терминологиясы кәсіби білімнің тұжырымдамалық байланыстарына негізделген. Терминология терминдердің жүйелі жиынтығы ретінде белгілі бір білім саласы ұғымдарының жүйесін шектейді және ауызша түрде нығайтады. А. А. Реформацкийдің сөзімен айтқанда, терминдер мен терминдер, олардың құрамдас бөлігі ретінде ғылыми теориялар, заңдар, қағидалар, ережелер қалыптасатын құрал болып табылады, яғни «әлеуметтік ұйымдасқан шындық терминдерде көрініс табады, сондықтан терминдер әлеуметтік болып табылады кейіпкер »[2]. Нақты ғылыми және терминологиялық жүйелерді зерттеуді ғалымдар, тиісті ғылымдардың мамандары жүргізеді. Терминдер мен терминологиялық жүйелерге (белгілі бір ғылымға қарамастан), негізінен лингвистикалық тұрғыдан, терминология (қолданбалы лингвистика саласы) арқылы жалпы зерттеу жүргізіледі. 2. Әзірбайжан: terminoloji işlərin avtomatlaşdırılması 3. Қырғыз: терминологиялык ишти автоматташтыруу 4. Өзбек: terminologik ishlarni avtomatlashtirish 5. Түрік: terminolojik iş otomasyonu 6. Ағылшын: terminological work automation 7. Испан: automatización de trabajo terminológico 8. Неміс: terminologische Arbeitsautomatisierung 9. Француз: automatisation du travail terminologique 10.Заңнамадағы қолданысы Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы 2003 жылғы 13 мамырдағы № 415-ІІ Заңында (2020.10.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) термин нұсқасы еш аударылмастан заңнаманың түсініктемесі тұсында (көп жағдайда) түрлі септік формасында кездесіп қолданылған. Қазақстан Республикасының Бағалы қағаздар рыногы туралы (2020.02.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)заңында термин сөзі жеке түрлі формада тұрып бірнеше сөздің аудармасы ретінде кездесіп қолданылған. Қазақстан Республикасының Дербес деректер және оларды қорғау туралы заңында (2017.28.12. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) термин еш аударылмастан заңнаманың түсініктемесі тұсында (көп жағдайда) түрлі септік формасында кездесіп қолданылған. Қазақстан Республикасының Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін термин тәртібі туралы заңында (2020.01.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) термин нұсқасы еш аударылмастан заңнаманың түсініктемесі тұсында (көп жағдайда) түрлі септік формасында кездесіп қолданылған. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы (жарияланған күні /жаңартылған күні: 27 тамыз 2018) термин нұсқасы еш аударылмастан заңнаманың түсініктемесі тұсында (көп жағдайда) түрлі септік формасында кездесіп қолданылған. «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне сот-сараптама қызметін жетілдіру сұрақтары бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы жобасының тұжырымдамасында (жарияланған күні: 13 қыркүйек 2018) термин нұсқасы ретінде кездесіп қолданылған. Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы Заңында(2020.01.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) термин нұсқасы ретінде кездесіп қолданылған. Қазақстан Республикасының 2020 – 2022 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы Заңы 2019 жылғы 4 желтоқсандағы № 276-VІ ҚРЗ жұмыс нұсқасында қолданылған. Қазақстан Республикасының Акционерлік қоғамдар туралы 2003 жылғы 13 мамырдағы № 415-ІІ Заңында (2020.10.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) автоматический, автоматическая, автоматическое, автоматические нұсқасы түрлі септік формада бірнеше рет кездесіп қолданылған. Қазақстан Республикасының Бағалы қағаздар рыногы туралы (2020.02.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)заңында автоматический, автоматическая, автоматическое, автоматические сөзі жеке түрлі формада тұрып бірнеше сөздің аудармасы ретінде кездесіп қолданылған. Қазақстан Республикасының 2019 - 2021 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы Заңында (2019.22.10. берілген өзгерістер мен толықтырулармен) автоматический, автоматическая, автоматическое, автоматические нұсқасында қолданылған. Қазақстан Республикасының 2020 – 2022 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы Заңы 2019 жылғы 4 желтоқсандағы № 276-VІ ҚРЗ автоматический, автоматическая, автоматическое, автоматические нұсқасында қолданылған. 11. Ұсыныстар: автоматизация терминологических работ - терминологиялық жүмыстардыавтоматтандыру Ұсынылатын нұсқасы: Аталмыш тіркесте қателік көп емес, бастапқы кемшілік жұмыс сөзінің көптік формада алынуы, (жұмыс сөзінің сөздікте жүмыс болып қате жазылып кетуін де айта кету керек* жалпы осындай олқылық (ұ, ү әріптерінің алсамып кетуі/не қателігі жиі кездеседі). Ендігі мәселе термин түзу кезінде талдауға түскен тілдердің соны қырын басшылыққа алу болмақ. Талдауға түскен бірнеше тіл арасында термин жасау реті, жолы айрықша тіл ретінде неміс тілін бөліп алуға болады. Аталмыш тіркестің терминдік қорға қаншалықты лайықтылығын осы тілдегі көрініс арқылы айқын білуге болады. Талдауға түсіп отырған тіркестің түрлі тілге аударылуына қатысты туатын ойдың бірі - неміс тіліндегі сөздерді біріктіріп беретін жол. Бұны қазақ тіліндегі терминді қалыптастырудың өнімді жол деп тани аламыз. Мәселен, біздің жағдайда екі сөздің бірігуінен жасалған сөз – Arbeit+sautomatisierung-Arbeitsautomatisierung, неміс тілінде бұл тәсіл композита деп аталады. Талдауға түскен орыс тіліндегі сөздің өзі екі сөздің бірігуі арқылы жасалғанын айта кету керек. Неміс тілінен өзге тілде бұл екі, кей тұста дәнекер сөздің тіркесуі арқылы тіптен үш сөзден жасалғаны байқалады. Жоғарыда айтып өткен бірігудің негізгі принципі – қазақ тіл біліміндегі қиысу тәсілі арқылы біріккен кез келген сөздің жасалу жолымен ұштас. Ең бастысы қазақ тілінің заңдылығына жақын. Басыңқы сөз соңында, ал бағыныңқы жұптары алдында келеді. Аталған композита тәсіліне салып сөз, термин жасауды ұсныуға болады. Осы орайда айта кетер бір жәйт, белгілі салаға қатысты терминді жасау жолында қолданылар тәсіл болғандықтан, белгілі түсініктемені сөздіктің басы, не соңында бере кету керек деп санаймыз. Аталмыш terminologische Arbeit+sautomatisierung үлгісін бас�