Терминологиялық алаң

Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.

Сарапшы мамандар

ТЕК ТЕРМИНКОМ МҮШЕЛЕРІ ҒАНА ДАУЫС БЕРЕ АЛАДЫ! Республикалық терминология комиссиясының 2024 жылғы 4-отырысында бекітілетін терминдері (қоғамдық-гуманитарлық бағыт)

№	САЛАСЫ	ТЕРМИН САНЫ	РЕТТІК САНЫ
1	ҚР Төтенше жағдайлар министрлігі қарауға ұсынған терминдер	169	1-169
2	ҚР Ұлттық экономика министрлігі қарауға ұсынған терминдер	28	170-197

#	Орысша нұсқасы	Қазақша нұсқасы	Рейтинг
1.	аварийные частоты	авариялық жиілік	аварийные частоты авариялық жиілік Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Авариялық желілік – апат немесе авария туралы хабарлау кезінде кеме немесе жағалау радиостанциясы жұмыс істейтін халықаралық тербеліс жиілігі (толқын ұзындығы). радио алмасу. 2. Этимологиясы: авария (араб.عوار awâr, итал. avaria, фр. avarie) - «зақым». 3. Өзбек: favqulodda vaziyat chastotasi 4. Түрік: acil durum frekansı 5. Ағылшын: emergency frequency 6. Неміс: notfrequenz 7. Бекітілген нұсқасы: аварийная ситуация – авариялық жағдай (төтенше жағдай) (2015), авария – авария (төтенше жағдай) (2015), частота – жиілік (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2024 жылғы 30 шілдедегі № 611 Жарлығы. ... авариялық жағдайын төмендетуге ... Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 5 шілдедегі N 567 Заңы. ... авариялық және басқа да қызметтермен тегін жалғанымдарды ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 11 қаңтардағы № ҚР ДСМ-5 бұйрығы. ... өте жоғары жиілік диапазонында ... 9. Ұсыныстар: "авариялық жиілік" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Механика және машинатану, Машинажасау, Заңтану, Информатика және есептеуіш техника, Әскери іс, Электроника, радиотехника және байланыс Рейтинг+5	+5
2.	аномальная жара	аномалды ыстық, аномальді ыстық, қатты ыстық, аптап ыстық	аномальная жара аномалды ыстық, аномальді ыстық, қатты ыстық, аптап ыстық Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аномалды ыстық, аномальді ыстық, қатты ыстық, аптап ыстық – сыртқы температура +32 °C және төмен (24% - дан аз) ауаның салыстырмалы ылғалдылығымен сипатталатын әдеттен тыс ыстық және құрғақ ауа райының ұзақ кезеңі. Басты өзіне тән ерекшелігі-плюс температураның қалыптыдан 6-7 °C жоғары ұзақ мерзімді өсуі. 2. Этимологиясы: аномалия (гр. anomalia) – "теңсіздік". 3. Өзбек: anormal issiqlik 4. Түрік: anormal ısı 5. Ағылшын: abnormal heat 6. Неміс: abnormale Hitze 7. Бекітілген нұсқасы: аномалии – аномалиялар (2019), аномалия – ауытқу (жалпы тех.) (1995), аномалия – аномалия, ауытқу (лингв.) (1971), аномалия климатическая – климаттық аномалия (2024), жарoустoйчивoсть – ыстыққа төзімділік (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 25 қарашадағы № 793 қаулысы. ... ыстық, аптап, ұзақ созылмайтын қыста салыстырмалы түрде ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 30 қарашадағы № 1278 Қаулысы. ... аномалдық табиғат құбылыстарының жағымсыз салдарлары... Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 29 желтоқсандағы № 721 бұйрығы. ... қар, жаңбыр жауғанда, аптап ыстықта, суықта ... 9. Ұсыныстар: басқа тілдегі қолданысқа сәйкес "аномал ыстық" деп бекітуге болар еді, бірақ заңнамалық құжаттарда "аптап ыстық" термині алынған екен және осы қолданысты қолдаймыз. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Медицина, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Биология, Ауыл шаруашылығы Рейтинг+1	+1
3.	вакцинация	вакцинация: егу жұмыстары	вакцинация вакцинация: егу жұмыстары Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Вакцинация: егу жұмыстары – белгілі бір ауруға қарсы иммунитетті қалыптастыруға бағытталған іс-шара. Ол бір немесе бірнеше рет болуы мүмкін. 2. Этимологиясы: вакцинация (лат. vaccina, франц. vaccination, vacuna, ) - "сиырдың, сиырдікі", вакцина". 3. Өзбек: emlash 4. Түрік: aşılama, vaksinasyon 5. Ағылшын: vaccination 6. Неміс: impfung 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2017 жылғы 30 маусымдағы № 80-VI ҚРЗ. ... вакцинация алуға құқығы бар ... Қазақстан Республикасының Заңы 2001 жылғы 10 сәуір N 176-II. ... сәбилердi вакцинациялау саласында айтарлықтай прогресс ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 29 қарашадағы N 1113 Жарлығы. ... профилактикалық іс-шара вакцинация болып табылады... 9. Ұсыныстар: түрік, өзбек тілдерінде "вакцинация" терминінің ұлт тілдеріндегі баламасы берілген. Қазақ тіліндегі заңнамалық құжаттарда шеттілдік нұсқасы қолданыста. Түркі тілдерінің қолданысын ескере отырып, "егу" немесе "егу жұмыстары" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Ауыл шаруашылығы Рейтинг-5	-5
4.	ватно-марлевая повязка	мақта-мата таңғыш, вата-дәке таңғышы, мақта-дәкелі таңғыш	ватно-марлевая повязка мақта-мата таңғыш, вата-дәке таңғышы, мақта-дәкелі таңғыш Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мақта-мата таңғыш, вата-дәке таңғышы – жаралар мен зақымдануларды қорғауға, сондай-ақ инфекциялардың алдын алуға арналған медициналық бұйым, тыныс алу органдарын қорғаудың қарапайым құралы. 2. Этимологиясы: вата (араб.wáḍḍa не batin, нем. Watte, фр. ouatte) - «астар», "мақта", "қаздың мамығы". 3. Өзбек: paxta doka bandaji 4. Түрік: pamuklu gazlı bez pansuman 5. Ағылшын: cotton gauze bandage 6. Неміс: baumwoll-Gaze-Verband 7. Бекітілген нұсқасы: хлопок – мақта (2022), марля бытовая – тұрмыстық дәке (2021), индивидуальный перевязочный пакет – жаратаңғыш жеке пакеті (төтенше жағдайлар) (2015), повязка – таңғыш (мед.) (1971) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 28 мамырдағы № 45-VII ҚРЗ. ... дәке және дәкеден жасалған бұйымдар ... , ... мақта және мақтадан жасалған бұйымдар ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 5 шілдедегі N 364 Жарлығы. ... барлық құрамына арналған жеке таңғыш пакеттері ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 11 шiлдедегi № 430 бұйрығы. ... Мақта-дәкелі таңғыш ... 9. Ұсыныстар: ватно-марлевая повязка" терминінің сөзбе-сөз аудармасы –"мақта-дәкелі таңғыш" және ол заңнамалық құжатта да қолданылған, "марля-дәке" деп бекітілген. Сондықтан "мақта-дәкелі таңғыш" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Жеңіл және тоқыма өнеркәсібі, Медицина, Әскери іс, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет Рейтинг-7	-7
5.	ведомственный секретный архив	ведомстволық құпия архив	ведомственный секретный архив ведомстволық құпия архив Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ведомстволық құпия архив – мемлекеттік немесе корпоративтік құпияға жатқызылған ақпаратты қамтитын құжаттар мен материалдардың мамандандырылған құрылымдық бөлімшесі. Мұндай мұрағаттарды ерекше маңызы бар және қолжетімділікті қатаң бақылауды талап ететін құжаттарды сақтау үшін әртүрлі ведомстволар (министрліктер, агенттіктер, ірі корпорациялар) ұйымдастырады. 2. Этимологиясы: ведомство (еж.славян. вѣдѣти, шіркеу.славян. vědti) ""білу", "белгілі, таныс"; архив (лат. archium, archivum; еж.гр. ἀρχεῖον) - «қатысатын орын". 3. Өзбек: idoraviy maxfiy arxiv 4. Түрік: departman gizli arşivi 5. Ағылшын: departmental secret archive 6. Неміс: Abteilungsgeheimnisarchiv 7. Бекітілген нұсқасы: архив ведомственный – ведомстволық архив (2016), секретно – құпия (2023), секретные распорядительные документы – құпия өкімдік құжаттар (2022), тайна – құпия (2009) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 9 ақпандағы № 808 Жарлығы. ... ұйымдардың ведомстволық архивтерін паспорттау ... Қазақстан Республикасы ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2019 жылғы 18 қыркүйектегі № 163 Жарлығы. ... ведомстволық архивті, анықтамалық, ақпараттық жүйелер ... Мәдениет және спорт министрінің 2023 жылғы 25 тамыздағы № 235 бұйрығы. ... архивтік құжаттарды ведомстволық және жеке архивтердің қабылдау ... Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 22 желтоқсандағы N 326-I Заңы.... мемлекеттік емес құпиялары бар құжаттарын пайдаланудағы шектеулер ... 9. Ұсыныстар: "ведомстволық құпия архив" термині заңнамалық құжаттарда ұшыраспады. Бекітілген терминдік тіркестерді, терминдерді басшылыққа ала отырып, "ведомстволық құпия архив" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Философия және саясаттану, Заңтану, Әскери іс, Тарих, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг-1	-1
6.	ветромер, анемометр	желөлшеуіш	ветромер, анемометр желөлшеуіш Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Желөлшеуіш – желдету сияқты жүйелердегі газдардың, ауаның қозғалу жылдамдығын өлшеуге арналған құрал. 2. Этимологиясы: желөлшеуіш (еж. грек (от др. -греч. – жел, μετρέω - өлшеймін) 3. Өзбек: shamol o'lchagich 4. Түрік: rüzgar ölçer 5. Ағылшын: anemometer 6. Неміс: Windmesser 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 5 желтоқсандағы N 197 Заңы. ... Метеорологиялық аспаптар /мысалы, актинометр, анемометр ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 10 қаңтардағы № 6 бұйрығы. ... 151. Анемометр ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 29 қыркүйектегі № 484 бұйрығы. ... шектегіштің релелік блогында және анемометрдің өлшеу блогында пломбалардың болмауы ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда тек "анемометр" термині қолданылған. Басқа тілдердегі қолданысын қарастыра келе, "желөлшегіш" терминін бекітуді ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Әскери іс, Геология, геодезия және география Рейтинг+3	+3
7.	вещество радиоактивное	радиоактивті зат, радиоактивті заттек, радиактивті заттек	вещество радиоактивное радиоактивті зат, радиоактивті заттек, радиактивті заттек Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Радиоактивті зат, радиоактивті заттек –құрамында табиғи немесе жасанды радиоактивті изотоптар бар заттар. Көп мөлшерде радиоактивті заттек ядролық жарылыстар мен ядролық реакторлардың жұмысы кезінде пайда болады. 2. Этимологиясы: радиоактив (лат. radius, гр. ραδίος +лат. activus) - "сәуле шығару"немесе" радиациямен байланысты"+ "белсенді". 3. Өзбек: radioaktiv modda 4. Түрік: radyoaktif madde 5. Ағылшын: radioactive substance 6. Неміс: radioaktive Stoffe 7. Бекітілген нұсқасы: радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018), радиоактивное загрязнение - радиактивті ластану (2022), вещество - заттек (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2022 жылғы 11 маусымдағы № 125 Заңы. ... бұйымдар және пайдаланылған радиоактивті заттар, ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 5 қаңтардағы № 735 Жарлығы. ... жарылғыш және радиоактивті заттарды уақытша алып ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... полигонға радиоактивті заттардың түсуін болғызбау үшін ... 9. Ұсыныстар: берілген терминнің бекітілген нұсқасы сала мамандары арасында қолдау таппағандықтан, қайта бекітуге ұсынылып отырған болу керек. "Радиактивті заттек" терминін бекітуге ұсыну себебіміз: "радиоактивті" деген терминде -о басқа тілде сөз бен сөзді байланыстырушы интерфикс, ал қазақ тілінде интерфикссіз екі сөзді біріктіруге болады, ал бекітілген "заттек" заттың сұйық, газ, бу күйін білдіреді. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Медицина, Әскери іс, Экология Рейтинг-1	-1
8.	взрывная травма	жарылыстан болған жарақат, жарылыс жарақаты	взрывная травма жарылыстан болған жарақат, жарылыс жарақаты Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жарылыстан болған жарақат – жарылғыш заттардың жарылуы нәтижесінде пайда болатын көп факторлы жарақат. Соққы толқынының, жарылған снарядтың, газдың, жалынның, улы заттың әсерінен пайда болады. 2. Этимологиясы: жарылыс (лат. explosionem) - "тарату" 3. Өзбек: portlash jarohati 4. Түрік: patlayıcı travma 5. Ағылшын: explosion injury 6. Неміс: explosives Trauma 7. Бекітілген нұсқасы: взрыв - жарылыс (2006), баротравмы - барожарақаттар (2019) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 29 желтоқсандағы N 209 Заңы. ... жарылыс салдарынан жарақаттану сияқты ... Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2018 жылғы 17 сәуірдегі № 610 бұйрығы. ... Жарылыс жарақаты ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 2 ақпандағы № 187 Жарлығы. ... улану мен жарақаттанудан сақтандыру шараларын сақтауға ... 9. Ұсыныстар: аудармаларды, заңнамалық құжаттардағы қолданыстарды, сондай-ақ терминнің ықшамдылық талабына сәйкес "жарылыс жарақаты" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Әскери іс Рейтинг+5	+5
9.	взрывные работы	жарылыс жұмыстары, жару жұмыстары	взрывные работы жарылыс жұмыстары, жару жұмыстары Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жарылыс жұмыстары, жару жұмыстары – жарылысты дайындау және өндіру жөніндегі технологиялық операциялардың жиынтығы, оның ішінде жарылыс жобасын жасау, желіні монтаждау, бекеттерді орналастыру, жарылыс және жарылыс нәтижелерін тексеру. 2. Этимологиясы: жарылыс (лат. explosionem) - "тарату" 3. Өзбек: portlash ishlari 4. Түрік: patlatma işleri 5. Ағылшын: blasting operations 6. Неміс: Sprengarbeiten 7. Бекітілген нұсқасы: большой взрыв - үлкен жарылыс (2019), работа (физ.) - жұмыс (2023), противофонтанные работы - фонтанға қарсы жұмыстар (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 350 бұйрығы. ... Жарылыс жұмыстарын жүргізуге рұқсат беру ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 23 сәуірдегі № 264 қаулысы. ... Жарылыс жұмыстарын жүргізуге рұқсат беру қағидаларын бекіту туралы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1201 қаулысы. ... іс-шаралар есебінен жарылыс жұмыстары кезінде ... 9. Ұсыныстар: сараптама қорытындысы "жарылыс жұмыстары" терминін бекітуді қолдайды. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Әскери іс Рейтинг+5	+5
10.	взрывные устройства	жарылыс құрылғы, жарылғыш қондырғылар, жарылғыш құрылғылар	взрывные устройства жарылыс құрылғы, жарылғыш қондырғылар, жарылғыш құрылғылар Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жарылыс құрылғы, жарылғыш қондырғылар, жарылғыш құрылғылар – бұл жарылыс қабілеті бар, ерекше түрде жасалған және адамдарды зақымдауға немесе жоюға, сондай-ақ әртүрлі нысандарды зақымдауға арналған бір рет қолданылатын техникалық құрылғы. 2. Этимологиясы: жарылыс (лат. explosionem) - "тарату" 3. Өзбек: portlovchi qurilmalar 4. Түрік: patlayıcı cihazlar 5. Ағылшын: explosive devices 6. Неміс: sprengsätze 7. Бекітілген нұсқасы: взрыв - жарылыс (2006), ядерный взрыв - ядролық жарылыс (2018), устройство - құрылғы (2020), установка - қондырғы (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 17 шілдедегі № 285 Жарлығы... іс-шаралары өткізілетін орындарда жарылғыш құрылғыларды, жарылу қаупі бар заттарды залалсыздандыру және жою ... Қазақстан Республикасының Заңы 2002 жылғы 19 ақпан N 295-ІІ ... жарылғыш қондырғыларды" деген сөздермен толықтырылсын ... Қазақстан Республикасының Кодексі 2014 жылғы 5 шілдедегі № 235-V ҚРЗ. ... жарылғыш материалдарды, пиротехникалық заттарды, радиоактивтi, бактериологиялық, химиялық және өзге де экологиялық қауiптi заттар ... 9. Ұсыныстар: лингвистикалық сараптама көрсеткендей, "взрывные устройства" терминінің баламасы заңнамалық құжаттарда бірнеше нұсқада қолданылған. Бектітілген нұсқаларды қарай келе, "жарылғыш құрылғыны" бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Заңтану, Әскери іс Рейтинг-8	-8
11.	взрывобезопасность	жарылыс қауіпсіздігі	взрывобезопасность жарылыс қауіпсіздігі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жарылыс қауіпсіздігі – өндірістік процестің жайы, бұл кезде жарылыс болу ықтималдығы жоқ болады немесе ол туындаған жағдайда жарылыстың қауіпті, зиянды факторларының әсер етуі тоқтатылады және материалдық құндылықтың сақталуы қамтамасыз етіледі. 2. Этимологиясы: жарылыс (лат. explosionem) - "тарату" 3. Өзбек: portlash xavfsizligi 4. Түрік: patlamaya dayanıklı 5. Ағылшын: explosion safety 6. Неміс: Explosionssicherheit 7. Бекітілген нұсқасы: взрывоопасный - жарылыс қауіпті (төтенше жағдай) (2015), безопасность - қауіпсіздік (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі N 314 Заңы ... жарылыс қауіпсіздігі бөлігінде машиналар мен жабдықтарға ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2014 жылғы 9 маусымдағы № 276 бұйрығы. ... өрт-жарылыс қауіпсіздігін білдіретін инженерлік-техникалық құрылғыларға ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2019 жылғы 4 желтоқсандағы № 1035 бұйрығы. ... жарылыс қауіпсіздігін білдіретін инженерлік-техникалық құрылғыларға техникалық қызмет көрсетуді ... 9. Ұсыныстар: сараптама қорытындысы "жарылыс қауіпсіздігі" терминін бекітуді ұсынады. 10. Қолданылу саласы: Заңтану, Әскери іс, Кен ісі және металлургия, Химия Рейтинг+9	+9
12.	взрывоопасная смесь	жарылуы қауіпті қоспа, қауіпті жарылғыш қоспа	взрывоопасная смесь жарылуы қауіпті қоспа, қауіпті жарылғыш қоспа Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жарылуы қауіпті қоспа – ауаның немесе тотықтырғыштың жанғыш газбен, жанғыш сұйықтықтардың буымен, жанғыш шаң немесе талшықтармен қоспасы, олар белгілі бір концентрацияда және жарылыстың басталу көзі пайда болған кезде жарылуы мүмкін. 2. Этимологиясы: жарылыс (лат. explosionem) - "тарату" 3. Өзбек: portlovchi aralashma 4. Түрік: patlayıcı karışım 5. Ағылшын: explosive mixture 6. Неміс: explosives Gemisch 7. Бекітілген нұсқасы: вещество взрывоопасное - қауіпті жарылғыш заттек (2021), разделение смеси - қоспаны бөлу (2024), смесь - қоспа (1995), атмосфера, взрывоопасная - жарылу қаупі бар атмосфера (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 18 қазандағы № 69-VII ҚРЗ. ... жарылу қаупі бар заттармен ... Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 21 шілдедегі N 295 Заңы. ... жарылуы қауіпті заттарды, лақтыратын жарылғыш заттарды ... Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2022 жылғы 6 желтоқсандағы № 1171 бұйрығы. ... полигондарды жарылу қаупі бар заттардан тазартуды ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 21 қазандағы № 688 қаулысы ... жарылу қаупі бар заттармен ... 9. Ұсыныстар: бірізділік үшін бекітілген "қауіпті жарылғыш заттек" термині сияқты "қауіпті жарылғыш қоспа" деп бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Әскери іс, Кен ісі және металлургия Рейтинг-3	-3
13.	взрывопожарные вещества	жарылу, өртену қауіпі бар заттар, жарылу, өртену қаупі бар заттек, жарылу-өртену қаупі бар заттек	взрывопожарные вещества жарылу, өртену қауіпі бар заттар, жарылу, өртену қаупі бар заттек, жарылу-өртену қаупі бар заттек Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жарылу, өртену қауіпі бар заттар, жарылу, өртену қаупі бар заттек – жалын пайда болғанда жарылуы мүмкін немесе динитробензолға қарағанда шайқауға, үйкеліске сезімтал қабілетке ие жарылғыш заттектер: ауада жанғыш газ бен будың жанғыш сұйықтықтары, сондай-ақ жүзгін ауада (аэрозольдар) жанғыш шаң және тамшылап жанғыш сұйықтықтар. 2. Этимологиясы: жарылыс (лат. explosionem) - "тарату" 3. Өзбек: portlovchi, yonuvchan modda 4. Түрік: patlayıcı, yangın tehlikesi olan madde 5. Ағылшын: explosion-a substance at risk of fire 6. Неміс: Sprengstoff 7. Бекітілген нұсқасы: технические опасности - техникалық қауіптер (2023), атмосфера взрывоопасная - жарылу қаупі бар атмосфера (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2020 жылғы 15 желтоқсандағы № 172 шешімі ... Жарылыс қаупі бар орталарда жұмыс істеуге арналған ... Қазақстан Республикасының Заңы 1999 жылғы 8 қазан N 471-I. ... жарылу-өртену қаупі бар және ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 2 тамыздағы № 766 қаулысы. ... байланысқа түспейтін заттектер мен заттектер комбинациясынан басқа ... 9. Ұсыныстар: сараптама қорытындысы "жарылу, өртену қаупі бар заттек" немесе "жарылу-өртену қаупі бар заттек" деп бекітуді ұсынады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Заңтану, Әскери іс, Экология Рейтинг-6	-6
14.	виды безопасности	қауіпсіздік түрлері	виды безопасности қауіпсіздік түрлері Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қауіпсіздік түрлері – экологиялық қауіпсіздік, Ұлттық қауіпсіздік, өнеркәсіптік қауіпсіздік, өрт қауіпсіздігі, ақпараттық қауіпсіздік, экономикалық қауіпсіздік, әскери қауіпсіздік, ішкі қауіпсіздік, сыртқы қауіпсіздік. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: xavfsizlik turlari 4. Түрік: güvenlik türleri 5. Ағылшын: types of security 6. Неміс: arten der Sicherheit 7. Бекітілген нұсқасы: отраслевой центр информационной безопасности - ақпараттық қауіпсіздіктің салалық орталығы (2022), безопасность - қауіпсіздік (2020), виды деятельности вспомогательные - қызметтің қосалқы түрлері (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2023 жылғы 5 шiлдедегi № 16-VIII ҚРЗ. ... Семей ядролық қауіпсіздік аймағын құру және оның жұмыс істеуі кезінде ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 17 мамырдағы № 893 Жарлығы. ... Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің "Жаңғызтөбе" жабдықтау басқармасы" ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... орындауға қойылатын қауіпсіздік талаптары сақталса, тасуға жол беріледі... . 9. Ұсыныстар: қазақ тілінің заңдылықтарына, терминжасам талаптарына толық сай келетін "қауіпсіздік түрлері" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Әскери іс, Электроника, радиотехника және байланыс, Экономика және қаржы, Экология Рейтинг+9	+9
15.	виды ядерных взрывов	ядролық жарылыс түрлері	виды ядерных взрывов ядролық жарылыс түрлері Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ядролық жарылыс түрлері – ауада әртүрлі биіктікте, Жер бетінде (су) және жер астында (су астында) жүзеге асырылуы мүмкін. Осыған сәйкес ядролық жарылыстар әуе, биіктік, жер үсті (жер үсті) және жерасты (су асты) болып бөлінеді. 2. Этимологиясы: ядро (гр. hadros) - "күшті, берік". 3. Өзбек: yadro portlashlarining turlari 4. Түрік: nükleer patlama türleri 5. Ағылшын: types of nuclear explosions 6. Неміс: arten von nuklearen Explosionen 7. Бекітілген нұсқасы: ядерный взрыв - ядролық жарылыс (2018), ареал вида - түр ареалы (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 3 қарашадағы № 938 Жарлығы ... кез келген ядролық жарылыстар жасауға және ... Қазақстан Республикасының Заңы 2001 жылғы 14 желтоқсан N 270-ІІ. ... ядролық қарудың барлық сынақтық жарылыстарын ... Қазақстан Республикасының Кодексі 2014 жылғы 3 шiлдедегі № 226-V ҚРЗ. ... немесе ядролық материалдарды заңсыз иемдену ... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркестің бекітілген сыңарларын, аудармаларды қарастыра келе, "ядролық жарылыс түрлері" терминін бекіту ұсынылды. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Әскери іс, Экология, Биология Рейтинг+7	+7
16.	виновник пожара	өрттің шығуына себепкер, өртке кінәлі, өрт айыпкері, өрт себепкері (1999)	виновник пожара өрттің шығуына себепкер, өртке кінәлі, өрт айыпкері, өрт себепкері (1999) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өрттің шығуына себепкер, өртке кінәлі, өрт айыпкері, өрт себепкері – әрекеті немесе заңсыз әрекетсіздігі өрттің пайда болуына әкелген адам. Кінәлі адам өртті есепке алу карточкасында көрсетіледі, онда әлеуметтік мәртебесі және оның жасы, оның өрт объектісіне қатынасы және физиологиялық жағдайы (мысалы.. өрттің кінәсі алкогольдік немесе есірткілік мас күйінде болған) көрсетіледі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: yong'in aybdor 4. Түрік: yangının faili 5. Ағылшын: culprit of the fire 6. Неміс: der Täter des Feuers 7. Бекітілген нұсқасы: виновник пожара - өрт себепкері (1999) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2024 жылғы 7 маусымдағы № 217 бұйрығы. ... өрттің туындау себебі мен оған кінәлі тұлғалар туралы мәлімет ... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 27 қаңтардағы № 18-02/42 бұйрығы. ... Өрттің шығуына кінәлілер ... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 30 қаңтардағы 18-02/64 бұйрығы. ... орман өрттеріне кінәлілерді анықтауға шаралар қабылдап ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "өртке кінәлі", "өрттің шығуына кінәлілер" тіркестері қолданылған. Осы екі нұсқаның бірін бекітуді ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Әскери іс Рейтинг-6	-6
17.	влага подземная	жерасты ылғалы	влага подземная жерасты ылғалы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жерасты ылғалы – ғимараттар мен құрылыстардың көмілген бөліктеріне еніп, олардағы ылғалдылықты тудырады, ісінуді, шіруді, коррозияны, механикалық бұзылуды, едендердің көтерілуін, кейбір жағдайларда үй — жайларды су басуды тудырады. 2. Этимологиясы: жер (праслав. zemь) жер, төмен, еден 3. Өзбек: er osti namligi 4. Түрік: yeraltı nemi 5. Ағылшын: underground moisture 6. Неміс: unterirdische Feuchtigkeit 7. Бекітілген нұсқасы: подземные воды - жерасты суы (2022), влага - ылғал (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 10 желтоқсандағы N 1205 Қаулысы ... жерасты су көздерінен қамтамасыз етіледі ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2014 жылғы 26 желтоқсандағы № 302 бұйрығы. ... жерасты туннельдерінің басында және соңында ... Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2021 жылғы 1 наурыздағы № 53 бұйрығы. ... ұңғымаларды жерасты және күрделі жөндеу түрлері ... 9. Ұсыныстар: "жерасты ылғалы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Сәулет және құрылыс Рейтинг+7	+7
18.	влагозапас бассейна	бассейндегі ылғал қоры, алаптағы ылғал қор, алаптағы ылғалқор	влагозапас бассейна бассейндегі ылғал қоры, алаптағы ылғал қор, алаптағы ылғалқор Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бассейндегі ылғал қоры, алаптағы ылғал қор – бассейннің ылғалмен қамтамасыз етілуі, әдетте, оның құрамында немесе ұстай алатын су мөлшерін білдіреді. Бұл терминді әртүрлі контексте қолдануға болады: бұл көл немесе тоған сияқты табиғи су қоймасы немесе жасанды су қоймасында суды белгілі бір деңгейге дейін ұстап тұру қабілетін анықтайды, ылғал қоры жүзу бассейні ұстай алатын су көлемін білдіреді. 2. Этимологиясы: бассейн (франц. bassin) - "тостаған", "суға арналған ыдыс". 3. Өзбек: hovuzning namlik zaxirasi 4. Түрік: havuz nemi 5. Ағылшын: pool moisture reserve 6. Неміс: Schwimmbadfeuchte 7. Бекітілген нұсқасы: бассейн - алап (1998), водный бассейн - су алабы (2022), влагозапас почвы - топырақтың ылғал қоры (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2015 жылғы 31 шілдедегі № 19-1/718 бұйрығы. ... Қазақстан Республикасының 8 бассейні бойынша өзен ағыны ресурстарының ... Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 23 шiлдедегі № 267 бұйрығы. ... Негізгі өзен бассейндері мен олардың учаскелері ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 20 желтоқсандағы № 1643 Қаулысы. ... ылғал қоры туралы, ауыл шаруашылығы дақылдарының жай-күйi ... 9. Ұсыныстар: "бассейн-алап" терминімен тіркескен бірнеше терминдік тіркес бекітілген. Бірақ заңнамалық құжаттарда "бассейн" термині алынған. Сараптай келе, "алаптағы ылғалқор" терминін бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Экология, Ауыл шаруашылығы Рейтинг-7	-7
19.	влагомер электрический	электрлік ылғал өлшегіш, электр ылғалөлшеуiш	влагомер электрический электрлік ылғал өлшегіш, электр ылғалөлшеуiш Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Электрлік ылғал өлшегіш, электр ылғалөлшеуiш – электрлік әдістер арқылы материалдардағы немесе ортадағы ылғалдылықты өлшеу үшін қолданылатын құрал. Ол әдетте материалдың ылғалдылығына байланысты өзгеретін электрлік қасиеттеріне сүйене отырып жұмыс істейді. 2. Этимологиясы: электр (гр. ἤλεκτρον" elektron) - "кәріптас" ("янтарь"). 3. Өзбек: elektr namlik o'lchagich 4. Түрік: elektrikli nem ölçer 5. Ағылшын: electric moisture meter 6. Неміс: hygrometer elektrisch 7. Бекітілген нұсқасы: гигрометр - ылғалөлшеуiш (2023), электрический адаптер - электрлік бейімдегіш (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 16 наурыздағы N 321 Қаулысы. ... газдардың ылғалдылығын анықтауға арналған гигрометрлер... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 14 сәуірдегі N 356 Қаулысы. ... салыстырмалы ылғалдылық гигрометрін сатып алу ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ. ... барометрлер, гигрометрлер және психрометрлер ... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркес сыңарының заңнамалық құжаттағы қолданысы мен бекітілген нұсқасы екі түрлі. Терминді біріздендіру үшін "электрлік ылғалөлшеуiш" немесе "электр ылғалөлшеуiш" деп бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Геология, геодезия және география Рейтинг+3	+3
20.	влагомер электронный	электрондық ылғал өлшегіш, электрондық ылғалөлшеуiш	влагомер электронный электрондық ылғал өлшегіш, электрондық ылғалөлшеуiш Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Электрондық ылғал өлшегіш, электрондық ылғалөлшеуiш – материалдардың ылғалдылығын анықтауға арналған экспресс-құрал, оның жұмыс принципі материалдардың ылғалдылығы өзгерген кезде олардың электр өткізгіш қасиеттерінің өзгеруіне негізделген. 2. Этимологиясы: электрон (еж.гр. ἤλεκτρον) - "кәріптас" ("янтарь"). 3. Өзбек: elektron namlik o'lchagich 4. Түрік: elektronik nem ölçer 5. Ағылшын: electronic moisture meter 6. Неміс: hygrometer elektronisch 7. Бекітілген нұсқасы: гигрометр -ылғалөлшеуіш (2023), электронный информационный ресурс - электрондық ақпараттық ресурс (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2017 жылғы 28 наурыздағы № 310 бұйрығы. ... Гигрометрдің бір типі, ± 5% нашар емес өлшеу дәлдігін қамтамасыз ететін ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 14 тамыздағы № 560 қаулысы. ... Психометриялық гигрометр (ВИТ-1) ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ. ... барометрлер, гигрометрлер және психрометрлер, және осы аспаптардың кез келген комбинациялары ... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркес сыңарының бекітілген нұсқасын ескере отырып, "электрондық ылғалөлшеуiшті" бекітуге ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Физика және астрономия, Геология, геодезия және география, Ауыл шаруашылығы Рейтинг0	0
21.	влагообеспеченность	ылғалмен қамтамасыз ету, ылғалқамтамасыздық	влагообеспеченность ылғалмен қамтамасыз ету, ылғалқамтамасыздық Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ылғалмен қамтамасыз ету, ылғалқамтамасыздық – өсімдіктердің ылғалға деген қажеттілігін қанағаттандыру дәрежесі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: namlik ta'minoti 4. Түрік: nem mevcudiyeti 5. Ағылшын: moisture availability 6. Неміс: Feuchtigkeitsverfügbarkeit 7. Бекітілген нұсқасы: влага почвенная - топырақ ылғалы (2024), влага - ылғал (2021), оперативное обеспечение -жедел қамтамасыз ету (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2015 жылғы 27 ақпанындағы № 4-1/147 бұйрығы. ... ылғалмен қамтамасыз ету және өнім беру қабілеті ... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2023 жылғы 22 ақпандағы № 75 бұйрығы. ... ылғалмен қамтамасыз ету және астық өнімін ... Алматы облысы Ұйғыр аудандық мәслихатының 2022 жылғы 5 желтоқсандағы № 7-32-152 шешімі. ... вегетациялық кезеңнің ылғалмен қамтамасыз етілуіне ғана емес ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжат, бекітілген терминді қарастыра отырып, "ылғалмен қамтамасыз ету" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Геология, геодезия және география, Ауыл шаруашылығы Рейтинг+1	+1
22.	влагообмен	ылғал ауысуы, ылғалалмасу	влагообмен ылғал ауысуы, ылғалалмасу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ылғал ауысуы, ылғалалмасу – құрылыс құрылымының бір бөлігінің қоршаған ауамен ылғал алмасу процесі (құрылыс). 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: namlik almashinuvi 4. Түрік: nem geçişi 5. Ағылшын: moisture transfer 6. Неміс: Feuchtigkeitsaustausch 7. Бекітілген нұсқасы: влага - ылғал (2021), водообмен - су алмасу (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 11 желтоқсандағы N 204 Заңы. ... ылғалдылығын, құрамы мен ауысуын ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 21 қыркүйектегі № 821 қаулысы. ... массалық ылғал құрамы 10%-дан аспайтын массалық ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі Автомобиль жолдары комитеті Төрағасының 2018 жылғы 21 желтоқсандағы № 124 бұйрығы. ... ылғал заттың бастапқы массасынан немесе оның көлемінен пайызбен ... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркес емес күрделі термин түрінде "ылғалалмасу" деп бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Геология, геодезия және география, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы Рейтинг-2	-2
23.	внешнее облучение	сыртқы сәулелену	внешнее облучение сыртқы сәулелену Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сыртқы сәулелену – сыртқы сәулелену көздерінен (ғарыштық сәулелер, табиғи немесе жасанды эмитенттердің әсері) болатын сәулелену түрі. 2. Этимологиясы: сәуле (праславян *lūčь) - "сәуле, жарық" 3. Өзбек: tashqi nurlanish 4. Түрік: dış maruziyet 5. Ағылшын: external irradiation 6. Неміс: externe Bestrahlung 7. Бекітілген нұсқасы: внешняя среда - сыртқы орта (2021), облучение -сәулелену (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 23 сәуiрдегi N 219 Заңы. ... иондаушы сәулелену деңгейлерi туралы және олардың алған ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 5 шілдедегі N 364 Жарлығы. ... әскери техникадан электр-магниттік сәулелену секторы ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... иондаушы сәулелену көздерімен қызметті жүзеге асыратын ... 9. Ұсыныстар: сараптай келе, "сыртқы сәулелену" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Медицина, Экология, Биология Рейтинг+7	+7
24.	внешний воздействующий фактор	сыртқы әсер етуші фактор	внешний воздействующий фактор сыртқы әсер етуші фактор Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сыртқы әсер етуші фактор – өнімге немесе оның құрамдас бөліктеріне қатысты сыртқы құбылыс, процесс немесе орта, өнімнің жұмыс күйінің шектелуіне немесе жоғалуына немесе пайдалану процесінде оның шекті күйіне өтуіне әкелетін немесе тудыруы мүмкін физикалық шамалар. 2. Этимологиясы: фактор (лат. factor) - "жасау, өндіру". 3. Өзбек: tashqi ta'sir qiluvchi omil 4. Түрік: dışsal etki faktörü 5. Ағылшын: external influencing factor 6. Неміс: externer Einflussfaktor 7. Бекітілген нұсқасы: фактор - фактор (2018), экологический фактор - экологиялық фактор (2024), внешний вид - сыртқы түр (2021), действующие вещества - әсер етуші заттектер (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті Төрағасының 2016 жылғы 31 наурыздағы № 5-НҚ қаулысы. ... есептілігіне әсер ететін факторларды ... Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің 2011 жылғы 28 наурыздағы № 173 бұйрығы. ... ішкі және сыртқы тәуекел факторларының өзгеруі... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2015 жылғы 28 мамырдағы № 662 бұйрығы. ... көлденең күш пен сыртқы күшқарқындылығының дифференциалдық ... 9. Ұсыныстар: "сыртқы әсер етуші фактор" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Геология, геодезия және география, Экология, Ауыл шаруашылығы Рейтинг+7	+7
25.	внутреннее облучение	ішкі сәулелену	внутреннее облучение ішкі сәулелену Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ішкі сәулелену – адам ағзасына тыныс алатын ауамен, тамақпен, сумен енетін радиоактивті заттардан сәулелену. 2. Этимологиясы: сәуле (праславян *lūčь) - "сәуле, жарық" 3. Өзбек: ichki nurlanish 4. Түрік: dahili ışınlama 5. Ағылшын: internal irradiation 6. Неміс: interne Bestrahlung 7. Бекітілген нұсқасы: энергия внутренняя - ішкі энергия (2023), облучение природное - табиғи сәулелену (2024), облучение - сәулелеу, сәулелену (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2018 жылғы 5 қарашадағы № 191-VІ ҚРЗ. ... бір немесе бірнеше түрдегі иондаушы сәулеленуді, мысалы альфа-сәулелену, бета-сәулелену, нейтронды сәулелену және гамма-сәулелену шығарумен қоса жүретін процесс ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 5 шілдедегі N 364 Жарлығы. ... радиоактивті сәулелену мөлшерін өлшеуіштер роталардың ... Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 7 шiлдедегi № 360-VI ҚРЗ Кодексі. ... иондамайтын сәулелену) және (немесе) радиациялық әсер ету есептері бар ... 9. Ұсыныстар: аудармаларды, заңнамалық құжаттарды, бекітілген терминдерді қарастыра келе, "ішкі сәулелену" термині бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Химия Рейтинг+7	+7
26.	вода дренажная	дренажды су, дренаждық су, дренаж су	вода дренажная дренажды су, дренаждық су, дренаж су Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дренажды су – дренаждық құрылыммен жиналған және басқа жерге жіберілген жер үсті немесе жер асты суы. 2. Этимологиясы: дренаж (франц. drainage, ағылш. drain-) - "батпақтарды құрғату", "су төгетін құбыр". 3. Өзбек: drenaj suvi 4. Түрік: drenaj suyu 5. Ағылшын: drainage water 6. Неміс: entwässerungswasser 7. Бекітілген нұсқасы: вода термальная - термалды су (2024), дренаж - дренаж (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... суару-жуу, дренаждық сулар ... Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 26 желтоқсандағы № 268-V ҚРЗ. ... Ирригациялық және дренаждық жүйелерді жетілдіру жөніндегі... Қазақстан Республикасы Президентінің 2020 жылғы 8 сәуірдегі № 299 Жарлығы. ... Ирригациялық және дренаждық жүйелерді жетілдіру ... 9. Ұсыныстар: бұған дейін бекітілген "термал су" сияқты "дренаж су" немесе "дренаждық су" деп бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы Рейтинг-3	-3
27.	вода иловая	тұнба су, тұнбалық су	вода иловая тұнба су, тұнбалық су Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұнба су, тұнбалық су – ағынды суларды биологиялық тазартудың анаэробтық кезеңінде пайда болған сұйық фаза. Тұнба суының құрамы тұнбаның сусыздану сапасымен және оның түрімен анықталады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: loyli suv 4. Түрік: silt suyu 5. Ағылшын: silt water 6. Неміс: schlammwasser 7. Бекітілген нұсқасы: осадок сточных вод - ағынды су тұнбасы (2022), ил - 1. қайыр; 2.тұнба (ауыл шаруаш.) (1971), осадок - Тұнба (геогр) (2005), осадок - шөгінді, тұнба(хим) (2006), настой - тұнба (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2020 жылғы 10 қарашадағы № 441 бұйрығы. ... белгіленген деңгейден көп тұнба жиналғанда жүзген ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 28 желтоқсандағы № 1620 Қаулысы. ... көлдерді тұнбадан жалпы тұнба санынан тазарту деңгейі»... Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 402-VI ҚРЗ. ... кәріздік тазарту құрылыстарының тұнбасы ... 9. Ұсыныстар: орыс тіліндегі "вода иловая" термині қазақ тіліне "балшықтық су"(энергетика), "тұнбалық су"(су шар.), "лай су"(сәулет және құрылыс) деп аударылған. Басқа тілдің де аудармасы әр түрлі нұсқаны береді. Заңнамалық құжаттарда "тұнба су, тұнбалық су" термині кездеспеді. Дефинициясына назар аударсақ, тазартудың бір кезеңінде пайда болған сұйықтық. Мамандармен талқылап, кеңесу керек. Бекітуге ұсынылатын термин - "тұнбалық су". 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Геология, геодезия және география, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы Рейтинг-2	-2
28.	водолазная техника	сүңгуір техникасы	водолазная техника сүңгуір техникасы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сүңгуір техникасы – сүңгуірлік жабдықтардың, жабдықтардың және сүңгуірлік түсулерді, су астындағы сүңгуірлердің жұмысын қамтамасыз етуге, оларды жер бетіне көтеруге және жоғары қысым жағдайында болуға арналған басқа да арнайы техникалық құралдардың жалпыланған атауы. 2. Этимологиясы: техника (еж. үндіеур. tek's, еж. гр. τεχνική) - "бөлу", "шебер", "өнер". 3. Өзбек: sho'ng'in texnikasi 4. Түрік: dalış ekipmanları 5. Ағылшын: diving equipment 6. Неміс: tauchtechnik 7. Бекітілген нұсқасы: водолаз - сүңгуір (2024), водолазный инструмент - сүңгуірлік құрал-сайман (2024), медицинская техника - медициналық техника (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2019 жылғы 20 желтоқсандағы № 281-VІ ҚРЗ. ... ұшу даярлығы, сүңгуірлер даярлығы, авариялық құтқару жүйесі ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 27 маусымдағы № 567 бұйрығы. ... сүңгуірлік телефон станциясы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 12 желтоқсандағы N 1224 Қаулысы (үзінді). ... құтқару аспабының жинағы, сүңгуір жейде ... 9. Ұсыныстар: "сүңгуір техникасы" терминін бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Әскери іс, Экология Рейтинг+7	+7
29.	водопроницаемость	сусіңіргіштік (2004), суөткізгіштік (2015)	водопроницаемость сусіңіргіштік (2004), суөткізгіштік (2015) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сусіңіргіштік, суөткізгіштік – материалдың кез-келген формада (мысалы, су буы немесе су) ылғал өткізгіштігі, берілген бастапқы деректер жиынында материал (немесе құрама объект) арқылы қанша ылғал өтетінін өлшеу, яғни, материалдың өткізгіштік мәні неғұрлым жоғары болса, ылғал соғұрлым тез енеді. жинақтап айтқанда, судың материал арқылы өту жылдамдығы. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: suv o'tkazuvchanligi 4. Түрік: su geçirgenliği 5. Ағылшын: water permeability 6. Неміс: Wasserdurchlässigkeit 7. Бекітілген нұсқасы: водопроницаемость - сусіңіргіштік (2004), водопроницаемость - суөткізгіштік (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 19 қарашадағы N 1894 Қаулысы. ... Қызыл-Тал ауылындағы суөткізгіштік құрылысы ... Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 2021 жылғы 28 шілдедегі № 11 бұйрығы. ... Электрлік, суөткізгіштік және басқа жабдықтарын монтаждау және орнату ... Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 1 шiлдедегі № 228 бұйрығы. ... су өткізгіштігі және топырақтың сүзу коэффициенті (м/тәулік)...; 9. Ұсыныстар: сараптама бойынша терминнің дефинициясына назар аударсақ, мұнда су сіңіру емес суды өткізу процесіне басымдық берілген. Сондықтан мамандардың кеңесімен "суөткізгіштік" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Механика және машинатану, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы Рейтинг+6	+6
30.	водосбор	сужинағы	водосбор сужинағы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сужинағы – су жинауға бейімделген немесе қызмет ететін нәрсе. Сөздің бірнеше мағынасы бар: өзен, көл немесе басқа су жүйесі су жинайтын су айдындары арасындағы жер бетінің бір бөлігі (жер асты сулы қабаттары мен тау жыныстарын қоса); барлық ағындардың қосындысы. жер асты суларын алуға қызмет ететін құрылым немесе құрылғы; көлденең (галерея, штольня, тесік құбыр) немесе тік (шахталық және құбырлы құдықтар) болуы мүмкін. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: suv yig'ish 4. Түрік: havza, sujinau 5. Ағылшын: catchment area 6. Неміс: Einzugsgebiet 7. Бекітілген нұсқасы: водосборник - сужинағыш (көлік және қатынас жолдары) (2015), бассейн водосборный - сужинау алабы (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 15 маусымдағы № 322-V ҚРЗ. ... су объектілерінің су жинау алаңдарында ... Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 9 шілдедегі N 481 Кодексі. ... сарқынды су жинағыштарды, сарқынды сумен суарылатын егістіктерді ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... су жинағыштарды, жерасты суының ластану ошақтарын, тарихи ластануды ... Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің 2019 жылғы 9 желтоқсандағы № 431 қаулысы. ... Жүзағаш су жинағышының арғы және бергі ... 9. Ұсыныстар: берілген термин ғылым салаларында "су жинағыш", "су жинау алабы" түрінде қолданылған. Белсенді қолданысқа ие болу мүмкіндігі болса, "сужинағы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Механика және машинатану, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы Рейтинг-8	-8
31.	водосброс	ағытқыш, су ағыту, суқашыртқы, суағытқы	водосброс ағытқыш, су ағыту, суқашыртқы, суағытқы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ағытқыш, су ағыту, суқашыртқы – су қоймасынан артық (тасқын) суды ағызуға, сондай-ақ төменгі бьефке пайдалы су жіберуге арналған гидротехникалық құрылым. Суды ағызу су тасқыны, қатты жаңбыр және т. б. салдарынан су қоймасының толып кету қаупі төнген жағдайда жүзеге асырылады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: suv drenaji 4. Түрік: su tahliyesi 5. Ағылшын: water drain 6. Неміс: Wasserabführung 7. Бекітілген нұсқасы: водосброс - су қашыртқы (жер ғылымы) (1995), водосброс - су ағыту (су шаруаш.) (2005), водосброс - суқашыртқы (көлік және қатынас жолдары) (2015), водосброс аварийный - авариялық суқашыртқы (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 10 қаңтардағы № 383-IV Заңы. ... жер қойнауына ағызуға арналған су ағызу құрылыстарын (ұңғымалар, құдықтар, шахталар) ... Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 9 шілдедегі N 481 Кодексі. ... жер қойнауына ағызуға арналған су ағызу құрылыстарын (ұңғымалар, құдықтар, шахталар) ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 28 қаңтардағы № 486 Жарлығы. ... жері мен түрі (арнаның су жібергіші, су ағызғышы және т.б.) және ... 9. Ұсыныстар: аталған термин бірнеше рет бекітілгенмен, заңнамалық құжаттарда да, кәсіби салаларда да әркелкі қолданылған. Атап айтқанда, "су ағытқы" (энергетика), "су қашыртқы"(механика және машинатану), су ағыту (су шаруаш.). "Су қашыртқы" терминінде эмотивтік-эмоционалдық реңк бар. Дефинициясына да толық сәйкес келмейді. Мағыналық жағынан түсініктірек болу үшін "су ағыту" немесе "су ағытқы"терминін бекітуді ұсынар едік. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Механика және машинатану, Сәулет және құрылыс Рейтинг0	0
32.	водосбросный тракт	су қашыртқы трактысы, суағытқы жолы	водосбросный тракт су қашыртқы трактысы, суағытқы жолы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су қашыртқы трактысы – су қоймасынан бөгеттің төменгі бьефіне артық су ағызылатын жол. 2. Этимологиясы: тракт (лат. tractus) - "тарту; созу". 3. Өзбек: suv oqimi yo'li 4. Түрік: dolusavak yolu 5. Ағылшын: spillway 6. Неміс: abflusstrakt 7. Бекітілген нұсқасы: водосброс - су ағыту (су шаруаш.) (2005), водосброс - суқашыртқы (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 349 бұйрығы. ... өлшегіш суағытқының суөткізгіш саңылауларына тарирлік сипаттама жасауды ... Қазақстан Республикасының Заңы 2000 жылғы 23 қазан N 94-II. ... сарқынды суларды ағызуға рұқсатты алдын-ала беруi ... Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 1 қарашадағы № 71-VII ҚРЗ. ... арнаның су жібергіші, су ағызғышы және т.б. ... 9. Ұсыныстар: "су ағыту жолы" немесе "суағытқы жолы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Механика және машинатану, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы Рейтинг-4	-4
33.	водосливная выработка	су құю қазбасы, сутөкпелік қазба	водосливная выработка су құю қазбасы, сутөкпелік қазба Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су құю қазбасы, сутөкпелік қазба – гидротехникалық құрылым немесе жердегі немесе жер бетіндегі судың ағуы мен таралуын басқаруға бағытталған процесс. Су төгетін қазбаларға су ағынын реттеу, ылғалды сақтау және жердің батпақтануын болдырмау үшін бөгеттер, каналдар, сүзгіге қарсы құрылыстар, суару жүйелері және басқа да инженерлік құрылыстар салу кіруі мүмкін. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: suv oqimi ishlab chiqarish 4. Түрік: Kanalizasyon üretimі 5. Ағылшын: spillway output 6. Неміс: Wassertankgrube 7. Бекітілген нұсқасы: водослив - суағытқы (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 31 желтоқсандағы N 197ааб Қаулысы. ... оңтүстiк-батыс ауданына су төкпе қазбасы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 7 қарашадағы N 1102 Қаулысы... жер асты сулары деңгейiн су төкпе қазбасының белгiсiнен ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 352 бұйрығы.... су төкпені немесе ерітінді тампонажды ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "су төкпе қазбасы" термині қолданылса, бекітілген нұсқасы "суағытқы". Контекске қарай "су төкпелік қазба" не "суағытқы қазба" деп бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы Рейтинг0	0
34.	возгорание повторное	қайта тұтану	возгорание повторное қайта тұтану Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қайта тұтану – өрт сөндіру құралдарының көмегімен сөндірілген жанғыш зат бастапқы тұтануға қарағанда төмен температурада тұтану көзінсіз қайта тұтанатын құбылыс. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: qayta yoqish 4. Түрік: yeniden ateşleme 5. Ағылшын: re-ignition 6. Неміс: Wiederzündung 7. Бекітілген нұсқасы: повторное голосование - қайта дауыс беру (2016), температура воспламенения - тұтану температурасы (2018), воспламенение - тұтану (көлік және қатынас жолдары) (2015), детонация - ұшқындау, тұтану(хим) (2006), воспламенение - тұтану (физ.) (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 4 мамырдағы № 275-IV Заңы. ... басқа заттардың тұтануына себеп болатын зат ... Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 10 ақпандағы N 389-II заңы... басқа материалдардың тұтануына әкеп соғады ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 2 ақпандағы № 187 Жарлығы. ... ал тұтанудың, өрттің барлық жағдайлары туралы ... 9. Ұсыныстар: сараптай келе, "қайта тұтану" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Физика және астрономия, Экология, Химия, Сәулет және құрылыс Рейтинг-2	-2
35.	воздействие на природу прямое	табиғатқа тікелей әсер ету	воздействие на природу прямое табиғатқа тікелей әсер ету Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғатқа тікелей әсер ету – адамның экономикалық қызметінің табиғи ортаға тікелей әсері. 2. Этимологиясы: табиғат (лат. «natura») - "табиғат, табиғи" 3. Өзбек: tabiatga ta'siri to'g'ridan-to'g'ri 4. Түрік: doğa üzerindeki etkisi doğrudandır 5. Ағылшын: direct impact on nature 6. Неміс: direkte Auswirkungen auf die Natur 7. Бекітілген нұсқасы: явления природы - табиғат құбылыстары (2023), прямой (-ая, -ые) -тікелей (1999), воздействие - әсер ету (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң ҚАУЛЫСЫ 1995 жылғы 16 тамыз N 1129. ... оның табиғатқа тигiзер техногендiк әсерiне баға беру... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 1 тамыздағы N 772 қаулысы. ... антропогендiк және табиғи әсер етудiң ... Атырау облыстық мәслихатының 2003 жылғы 6 маусымдағы N№302-ІІ шешімі. ... табиғатқа келтірілетін зиянның айтарлықтай бөлігі ... 9. Ұсыныстар: "табиғатқа тікелей әсер ету" термині бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Геология, геодезия және география, Экология, Ауыл шаруашылығы Рейтинг+7	+7
36.	воздухоохладитель	ауа салқындатқыш	воздухоохладитель ауа салқындатқыш Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауа салқындатқыш – суды буландыру арқылы ауаны салқындататын құрылғы. Буландырғыш салқындату буды қысу немесе сіңіру арқылы салқындату циклдарын қолданатын әдеттегі ауа баптау жүйелерінен ерекшелігі бар. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: havo sovutgichi 4. Түрік: нava soğutucu 5. Ағылшын: air cooler 6. Неміс: Luftkühler 7. Бекітілген нұсқасы: очиститель воздуха - ауатазартқыш (2022), воздух - ауа (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 2023 жылғы 24 сәуірдегі № 277 бұйрығы. ... ауа салқындатқышқа кіретін және одан шығатын ауа температурасы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1202 қаулысы ... Ауа салқындатқыш / бойлер ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ. ... буландыру түрiндегi ауа салқындатқыштар ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда қолданыста жүрген "ауа салқындатқыш" термині бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Механика және машинатану, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет Рейтинг+1	+1
37.	воздушная атака	әуе шабуылы	воздушная атака әуе шабуылы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Әуе шабуылы – жау объектісін жою мақсатында бір мезгілде атумен (бомбалаумен) байланысты ұшақтың, тікұшақтың немесе олардың топтарының қозғалысы. 2. Этимологиясы: атака (франц. attaquer, итал. attaccare battaglia) - "шабуыл", "соғыс бастау" 3. Өзбек: havo hujumi 4. Түрік: hava saldırısı 5. Ағылшын: air attack 6. Неміс: Luftangriff 7. Бекітілген нұсқасы: Управление противовоздушной обороны Республики Казахстан - Қазақстан Республикасының Әуе шабуылынан қорғану басқармасы (1998), авиа - авиа, әуе (2020), атака - шабуыл (2020), нападение - шабуыл (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 30 қаңтардағы № 169-V ҚРЗ. ... әуе шабуылына қарсы қорғаныс жөніндегі ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 20 мамырдағы № 266 Жарлығы. ... қатысушы мемлекеттер күштерінің әуе шабуылына қарсы қорғаныс жөніндегі ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 11 наурыздағы № 206 қаулысы. ... Федерациясының әуе шабуылына қарсы қорғанысының бірыңғай ... 9. Ұсыныстар: барлық сарапталған материалды қарастыра келе, "әуе шабуылы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Механика және машинатану, Әскери іс, Тарих Рейтинг+9	+9
38.	воздушный ядерный взрыв	әуедегі ядролық жарылыс	воздушный ядерный взрыв әуедегі ядролық жарылыс Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Әуедегі ядролық жарылыс – жарылыстың жарқыраған аймағы жер бетіне (суға) тимейтін, бірақ 10 км-ден аспайтын биіктікте өте аз уақыт ішінде басқарылмайтын тізбекті ядролық бөліну реакциясы. 2. Этимологиясы: ядро (гр. hadros) - «күшті, берік». 3. Өзбек: havo yadroviy portlashi 4. Түрік: havadan nükleer patlama 5. Ағылшын: aerial nuclear explosion 6. Неміс: nukleare Luftexplosion 7. Бекітілген нұсқасы: авиа - авиа, әуе (2020), ядерный взрыв - ядролық жарылыс (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 20 қазандағы № ҚР ДСМ - 141/2020 бұйрығы. ... жердегі ядролық жарылыстарды жүргізу кезінде радиоактивті заттармен ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... ядролық жарылыстар мен радиоизотопты өндіріс нәтижесіндегі ... 9. Ұсыныстар: "әуедегі ядролық жарылыс" терминін бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Механика және машинатану, Әскери іс, Экология Рейтинг+9	+9
39.	волна ударная ядерного взрыва	ядролық жарылыстың екпінді толқыны	волна ударная ядерного взрыва ядролық жарылыстың екпінді толқыны Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ядролық жарылыстың екпінді толқыны – ядролық жарылыстың күшті факторы. Бұл адамдар мен жануарлар зақымдануының әртүрлі сипаты мен ауырлығын тудырады, ғимараттар мен құрылыстарды бұзады. 2. Этимологиясы: ядро (лат. ) -"күшті, берік" 3. Өзбек: yadroviy portlash to'lqini 4. Түрік: nükleer patlamanın şok dalgası 5. Ағылшын: shock wave of a nuclear explosion 6. Неміс: schockwelle einer nuklearen Explosion 7. Бекітілген нұсқасы: ядерный взрыв - ядролық жарылыс (2018), ударный, ударенный(лингв.) - екпінді (лингв.) (2003), волна - толқын (физика) (2015), высота волны - толқын биіктігі (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 7 қыркүйектегі N 176 Жарлығы. ... мұндай ядролық жарылысқа тыйым салуға және оны болдырмауға ...; Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 7 қыркүйектегі N 176 Жарлығы... кез келген басқа да ядролық жарылысты жасамауға ...; Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 15 қыркүйектегі N 1646 Жарлығы. ... кез келген ядролық жарылғыш құрылғыны ...; 9. Ұсыныстар: "ядролық жарылыстың екпінді толқыны" термині бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Әскери іс Рейтинг0	0
40.	время подъема паводка	су тасқынының көтерілу уақыты, тасқынның көтерiлу уақыты	время подъема паводка су тасқынының көтерілу уақыты, тасқынның көтерiлу уақыты Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су тасқынының көтерілу уақыты, тасқынның көтерiлу уақыты – әдетте су тасқыны немесе қатты жаңбыр басталғаннан кейін су деңгейінің көтерілу уақыты. Бұл су тасқынының даму жылдамдығын анықтаудың және адамдар мен мүлікті қорғау шараларын қабылдаудың маңызды көрсеткіші болуы мүмкін. 2. Этимологиясы: уақыт (праславян vremě) - «уақыт, кезең» 3. Өзбек: toshqinning ko'tarilish vaqti 4. Түрік: sel yükselme süresi 5. Ағылшын: flood rise time 6. Неміс: Hochwasseraufstiegszeit 7. Бекітілген нұсқасы: паводок - су тасқыны (2022), время подъема - көтерілу уақыты (физ.) (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... селге қарсы, көшкінге қарсы және су тасқынына қарсы жұмыстарды ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 20 маусымдағы № 637 қаулысы. ... көктемгі су тасқыны кезінде қардың еру ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 352 бұйрығы. ... Су тасқыны, орман балқуы және қиындатылған жағдайларда жұмыс істеу кезінде ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарды, аудармаларды қарастыра келе, "су тасқынының көтерілу уақыты" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Физика және астрономия, Әскери іс, Экология, Ауыл шаруашылығы Рейтинг+2	+2
41.	время спада паводка	су тасқынының қайту уақыты	время спада паводка су тасқынының қайту уақыты Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су тасқынының қайту уақыты – су тасқынынан кейінгі су деңгейінің төмендеп, қалыпты мәндерге оралуы үшін қажет уақыт кезеңі. Бұл сондай-ақ су тасқынының салдарын бағалау және қалпына келтіру шараларын жоспарлау кезінде маңызды параметр болады. Су тасқынының төмендеу уақыты көптеген факторларға, соның ішінде жауын-шашынның немесе қардың еру қарқындылығына, рельефке, су ағындарының сипаттамаларына және дренаждық жүйелерге байланысты. 2. Этимологиясы: уақыт (праслав. vremě) - «уақыт, кезең» 3. Өзбек: toshqin pasayish vaqti 4. Түрік: taşkın düşüş zamanı 5. Ағылшын: the time of the flood recession 6. Неміс: zeit des Hochwasserrückgangs 7. Бекітілген нұсқасы: паводок - су тасқыны (2022), отлив - судың қайтуы (2022), время - уақыт (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... селге қарсы, көшкінге қарсы және су тасқынына қарсы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 13 қыркүйектегі N 1000 қаулысы. ... су тасқынын ұстайтын ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 352 бұйрығы. ... Су тасқыны, орман балқуы және қиындатылған жағдайларда жұмыс істеу кезінде барлық құтқару құралдары ... 9. Ұсыныстар: "су тасқынының қайту уақыты" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Физика және астрономия, Әскери іс, Экология, Ауыл шаруашылығы Рейтинг+4	+4
42.	вспышка паров бензина	жанармай буының лап етуі, бензин буының лап етуі	вспышка паров бензина жанармай буының лап етуі, бензин буының лап етуі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жанармай буының лап етуі – жанармай буы ауамен араласатын және тұтану көзі болған кезде тұтануы мүмкін температура. Бұл параметр бензинді және басқа жанғыш сұйықтықтарды сақтау, тасымалдау және пайдалану кезіндегі қауіпсіздік үшін маңызды. жанармай буының лап етуі Цельсий (°c) бойынша өлшенеді және бензиннің қауіптілік классификациясын анықтайтын критерийлердің бірі болады. Концентрациясы көлемі бойынша 0,8–8% аралыққа жеткенде ашық оттан пайда болады. 2. Этимологиясы: бензин (фр. Benzine, лат. benzoe) – «бензол» 3. Өзбек: benzin bug'ining portlashi 4. Түрік: benzin buharı salgını 5. Ағылшын: flash of gasoline fumes 6. Неміс: ausbruch von Benzindämpfen 7. Бекітілген нұсқасы: испарение топлива – жанармайдың булануы (көлік және қатынас жолдары) (2015), бензопила – бензинара (2024), бензин летний – жазғы бензин (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2022 жылғы 21 ақпандағы № 55 бұйрығы. ... жанармай толтырылған багы бар автомобильдерге ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 11 қарашадағы № 999 қаулысы. ... Жанармай мен жану ауасын қыздыру ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 2 ақпандағы № 187 Жарлығы. ... жанармай және жағармай материалдарының, азық-түліктің, ... 9. Ұсыныстар: "жанармай - топлива" - жанғыш заттардың жалпы атауы. Оған керосин, солярка, бензин жатады. Терминнің орысша берілген атауы - "вспышка паров бензина". Онда терминнің қазақша атауы - "бензин буының лап етуі" болғандықтан, осы термин бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Механика және машинатану, Әскери іс, Экология Рейтинг-3	-3
43.	вулканическое землятресение	жанартаудан болған жер сілкінісі, жанартаулық жер сілкінісі	вулканическое землятресение жанартаудан болған жер сілкінісі, жанартаулық жер сілкінісі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жанартаудан болған жер сілкінісі – жанартауда немесе оған жақын жерде болатын және жанартау процестерімен байланысты жер сілкіністері. 2. Этимологиясы: вулкан (лат. «vulcanus») – от, жанартау құдайы; жер (праслав. «zemlja») - жер, сілкініс (лат. «tremere») - дірілдеу, шайқалу 3. Өзбек: vulqon zilzilasi 4. Түрік: volkanik deprem 5. Ағылшын: volcanic earthquake 6. Неміс: vulkanisches Erdbeben 7. Бекітілген нұсқасы: вулкан - жанартау (1998), вулканическое извержение - жанартау атқылауы (2024), возбуждение землетрясения - жер сілкінісі дүмпуі (төтенше жағдайлар) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 9 сәуірдегі № 493-V ҚРЗ. ... жер сілкінісінің, жанартаулардың атқылауының, найзағайдың, .. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 8 тамыздағы N 793 қаулысы. ... облысындағы жер сілкінісінің салдарларын жою және әлеуметтік маңызды ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 28 қыркүйектегі N 932 Қаулысы. ... Таған кен орнының оңтүстiк-батыс бөлiгiндегi саз балшықты жанартаулар ... 9. Ұсыныстар: терминнің ықшамдылығы талабына сәйкес және термин жер сілікінісінің бір түрі мағынасында берілгендіктен, "жанартаулық жер сілкінісі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология Рейтинг+6	+6
44.	выброс и сброс	шығарындылар мен төгінділер	выброс и сброс шығарындылар мен төгінділер Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шығарындылар мен төгінділер – ауаға түсетін немесе әртүрлі көздер шығаратын газдар мен бөлшектерді сипаттау үшін қолданылатын термин. Сұйық заттарды тазарту кезінде ұстап қалатын және ұлттық заңнаманың және/немесе нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес жойылатын, оларға кіретін қауіпті және/немесе бағалы компоненттерді қоса алғанда, өндірістен тыс шығарылуға (топыраққа немесе су айдынына тастауға) жататын сұйық заттар. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: chiqarish va tiklash 4. Түрік: fırlatma ve boşaltma 5. Ағылшын: ejection and discharge 6. Неміс: auswerfen und Zurücksetzen 7. Бекітілген нұсқасы: выброс - шығарынды (2021), отброс - 1.шығарынды 2.қоқыс (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 402-VI ҚРЗ. ... заттардың шығарындылары мен төгінділері ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2024 жылғы 10 маусымдағы № 568 Жарлығы. ... парниктік газдар шығарындыларын азайтудағы ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 28 қаңтардағы № 486 Жарлығы. ... заттардың төгінділерінің, ағындыларының немесе ... 9. Ұсыныстар: "шығарындылар мен төгінділер" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Экология, Химия Рейтинг0	0
45.	выброс ядовитых веществ	улы заттардың шығарындылары, улы заттектердің шығарындылары	выброс ядовитых веществ улы заттардың шығарындылары, улы заттектердің шығарындылары Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Улы заттардың шығарындылары – тірі ағзаларға, соның ішінде адамдарға зиянды болуы мүмкін химиялық қосылыстардың қоршаған ортаға шығарылуы. Бұл жазатайым оқиғалардан да, өнеркәсіптік шығарындылар, зауыттық апаттар немесе қалдықтарды дұрыс пайдаланбау сияқты арнайы жүргізілетін процестерден де болуы мүмкін. 2. Этимологиясы: яд (праслав. jadъ) – «зиян, у»; заттек (лат. substantia») - негіз, зат 3. Өзбек: zaharli moddalarning chiqarilishi 4. Түрік: zehirli maddelerin salınımı 5. Ағылшын: release of toxic substances 6. Неміс: freisetzung giftiger Substanzen 7. Бекітілген нұсқасы: вещество ядовитое - улы заттек (2017), летучие выбросы - ұшпа шығарындылар (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2015 жылғы 30 желтоқсандағы № 1274 бұйрығы. ... улы заттар таралуы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 10 қазандағы № 801 қаулысы. ... күшті улы заттармен, радиоактивті және биологиялық қауіпті заттар шығарындыларымен байланысты ... Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 387 Заңы. ... күштi әсер ететiн улы, радиоактивтi және биологиялық қауiптi заттар ауаға жайылатын (жайылу қаупi бар) авариялар ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 28 қаңтардағы № 486 Жарлығы. ... атмосфераға заттардың шығарындыларына ... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркестің бекітілген нұсқаларын ескере отырып, "улы заттектердің шығарындылары" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Әскери іс, Экология, Химия Рейтинг-6	-6
46.	выбросы руды, угля	кен, көмір шығарындылары	выбросы руды, угля кен, көмір шығарындылары Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кен, көмір шығарындылары – қоршаған ортаға және адам денсаулығына зиянды болуы мүмкін әртүрлі заттар. Кен мен көмірді өндіру, байыту және өңдеу процесінде келесі ластаушы заттар шығарылуы мүмкін: шаң және қатты бөлшектер, ауыр металдар, химиялық реагенттер, жылу шығарындылары, қалдық материалдар. 2. Этимологиясы: кен (праслав. ruda) – «металл немесе минерал құрамындағы зат»; көмір (славян. ugol) - көмір» немесе «көмір қазбасы» 3. Өзбек: ruda, ko'mir chiqindilari 4. Түрік: cevher, kömür emisyonları 5. Ағылшын: emissions of ore, coal 6. Неміс: emissionen von Erz, Kohle 7. Бекітілген нұсқасы: нормативы допустимых выбросов - жол берілетін шығарындылар нормативтері (2022), метаморфическая руда - метаморфтық кен (2023), руда - кен (геол.) (1998), уголь - көмір (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 8 сәуірдегі № 491-V ҚРЗ. ... Ластауыштардың шығарындылары мен тасымалдарының мемлекеттік тіркелімін ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 30 мамырдағы № 577 Жарлығы. ... көміртегі шығарындылары ормандардың көміртекті сіңіруінен асып түсіп ... қатты бөлшектердің, күкірт тотығының, азот және басқа да зиянды заттардың шығарындылары ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 25 сәуірдегі № 324 қаулысы. ... көміртектің төмен шығарындылары стратегиясын дамытуға жәрдемдесу ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдік тіркестерді ескере отырып, "кен, көмір шығарындылары" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Кен ісі және металлургия, Экология, Химия Рейтинг+2	+2
47.	выкачивание воды из скважин	ұңғымадан су тартып шығару	выкачивание воды из скважин ұңғымадан су тартып шығару Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұңғымадан су тартып шығару – арнайы қондырғылар немесе сорғылар арқылы жер асты су ресурстарын алу процесі. Бұл процесс әртүрлі мақсаттарда, соның ішінде ауыз сумен жабдықтау, ауыл шаруашылығы, өнеркәсіптік қажеттіліктер және су басқан шахталарда немесе құрылыс шұңқырларында жер асты суларының деңгейін ұстап тұру үшін кеңінен қолданылады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: quduqlardan suv chiqarish 4. Түрік: kuyulardan su pompalamak 5. Ағылшын: pumping water out of wells 6. Неміс: pumpen von Wasser aus Brunnen 7. Бекітілген нұсқасы: скважина - ұңғыма (жер ғылымы) (1995), водоотведение - су тарту (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Кодексі 2017 жылғы 27 желтоқсандағы № 125-VІ ҚРЗ. ... жер қойнауын пайдаланушының ұңғымадан көмірсутектер ағынын ... Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 9 шілдедегі N 481 Кодексі. ... қамтамасыз етуге арналған су тарту құрылыстарын, су құбырын тазартқыш құрылыстарды, таза су резервуарларын ... Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 9 шілдедегі N 481 Кодексі. ... бұрғыланған ұңғымалар бойынша жерасты суларының баланстық қорлары болмаған жағдайда, ... 9. Ұсыныстар: "ұңғымадан су тартып шығару" термині бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Геология, геодезия және география, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы Рейтинг-4	-4
48.	выключатель пожарной системы	өрт сөндіру жүйесін ажыратқыш, өрт сөндіру жүйесінің ажыратқысы	выключатель пожарной системы өрт сөндіру жүйесін ажыратқыш, өрт сөндіру жүйесінің ажыратқысы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өрт сөндіру жүйесін ажыратқыш – өрт хабарлағыштарынан сигналдарды қабылдауға, белсенді өрт хабарлағыштарын қуатпен қамтамасыз етуге, кезекші персонал үшін жарық индикаторларына және орталықтандырылған бақылау пульттеріне ақпарат беруге, сондай-ақ өрт құрылғыларын басқару үшін бастапқы импульсті генерациялауға арналған құрылғылар. 2. Этимологиясы: пожар (праслав. požarь) – от, өрт; система (грек. systēma) - жүйе 3. Өзбек: yong'in o'chirish tizimining kaliti 4. Түрік: yangın söndürme sistemi şalteri 5. Ағылшын: fire extinguishing system circuit breaker 6. Неміс: schalter für Löschanlage 7. Бекітілген нұсқасы: пожар - өрт (2022), автоматическая система порошкового пожаротушения - ұнтақпен өрт сөндірудің автоматты жүйесі (2024), выключатель - ажыратқыш (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 28 маусымдағы № 295-IV Заңы. ... өрт сөндіру техникасы мен жабдығы, өрт сөндіру жарақтары, .. Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 188-V ҚРЗ. ... өрт сөндіру жүйелері мен құралдарын жарамды күйде ұстауға, .. Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 шілдедегі N 477 Кодексі. ... көзделген өрт жабдықтары мен өрт сөндіру құралдарының болуы; .. 9. Ұсыныстар: "өрт сөндіру жүйесін ажыратқыш" терминінде техникалық қате кеткен болу керек, дұрысы - "өрт сөндіру жүйесінің ажыратқышы" шығар. Мамандармен кеңесу керек. Құрылғының атауы болғандықтан, "ажыратқыш" деудің орнына "ажыратқы" деп, "өрт сөндіру жүйесінің ажыратқысы" терминдік тіркесін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Әскери іс, Электроника, радиотехника және байланыс, Ауыл шаруашылығы Рейтинг0	0
49.	выпрямитель	түзеткіш, түзеткі (2004)	выпрямитель түзеткіш, түзеткі (2004) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Түзеткіш, түзеткі – бағытты мезгіл-мезгіл өзгертетін айнымалы токты (айнымалы ток) тек бір бағытта өтетін тұрақты токқа (тұрақты ток) түрлендіретін электр құрылғысы. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: rektifikator 4. Түрік: düzleştirici 5. Ағылшын: rectifier 6. Неміс: Gleichrichter 7. Бекітілген нұсқасы: выпрямитель - түзеткі (2004), выпрямитель - түзеткіш (физ.) (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 20 сәуірдегі № 374 бұйрығы. ... типті селендік түзеткіш құрылғы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 31 желтоқсандағы № 1483 қаулысы. ... катодтық қорғау станциясы (түрлендіргіш-түзеткіш) ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ. ... басқа түзеткіштер ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "түзеткіш" термині қолданылған. Терминжасам тұрғысынан алғанда, "түзеткі" атауын термин ретінде бекіту дұрыс болар еді. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Физика және астрономия, Әскери іс, Электроника, радиотехника және байланыс Рейтинг+2	+2
50.	высота водосливной стенки	суағар қабырғасының биіктігі	высота водосливной стенки суағар қабырғасының биіктігі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суағар қабырғасының биіктігі – бөгеттер, су қоймалары және басқа су қоймалары сияқты гидротехникалық құрылыстар контексінде қолданылатын термин. Бұл биіктік судың шамадан тыс қысымынан құрылымға зақым келтірмеу үшін қабырғаның немесе бөгеттің жоғарғы жағында орналасқан дренаж (гидрофиль) арқылы су ағып кете бастайтын резервуардағы су деңгейін анықтайды. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: drenaj devorining balandligi 4. Түрік: savak duvarının yüksekliği 5. Ағылшын: height of the spillway wall 6. Неміс: höhe der Wasserablaufwand 7. Бекітілген нұсқасы: водовод - суағар (2017), стена - қабырға (2021), высота - биіктік (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 2 маусымдағы № 172 бұйрығы. ... Шығыстарды қашықтықтан өлшеу, немесе өлшейтін суағарда су деңгейін тікелей өлшеу ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 10 желтоқсандағы N 1254 қаулысы. ... реттелетiн қақпалар мен суағарды орнатуды аяқтау ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2000 жылғы 31 тамыз N 1324. ... суағардың үшінші желісінің құрылысын салу жобасын аяқтауды ... 9. Ұсыныстар: "суағар қабырғасының биіктігі" бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Механика және машинатану, Әскери іс, Ауыл шаруашылығы Рейтинг-2	-2
51.	выхлоп газа	пайдаланылған газдың шығуы	выхлоп газа пайдаланылған газдың шығуы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Пайдаланылған газдың шығуы – қозғалтқышта жұмыс істейтін газдың процесі, шығарылатын (шығатын) газдар көмірсутек отынының тотығу және толық жанбау өнімдері болып табылады. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) - "хаос", "бей-берекет". 3. Өзбек: gaz chiqindilari 4. Түрік: gaz egzozu 5. Ағылшын: gas exhaust 6. Неміс: abgas 7. Бекітілген нұсқасы: газ отработанный - пайдаланылған газ (көлік және қатынас жолдары) (2015), выхлоп - газ түтіні (2016), выход - шығу (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 21 қыркүйектегі № 821 қаулысы. ... кәдеге жаратушыда пайдаланылған газдар, кептіру барабандары мен шар ... Қазақстан Республикасының Қоршаған орта және су ресурстары министрінің 2014 жылғы 12 маусымдағы № 221-ө бұйрығы. ... Газ жағудың шығарынды өнімдерінің көздері ... Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 3 ақпандағы № 246-IV Заңы. ... пайдаланылған отынның және радиоактивтік қалдықтардың пайда болуымен байланысты ... 9. Ұсыныстар: "пайдаланылған газдың шығуы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Механика және машинатану, Экология Рейтинг-6	-6
52.	газ угарный	иісті газ	газ угарный иісті газ Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Иісті газ – иісі, түсі немесе дәмі жоқ өте улы және адам денсаулығына қауіпті газ тәрізді қосылыс. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) - "хаос", "бей-берекет" 3. Өзбек: uglerod oksidi 4. Түрік: karbon monoksit gazı 5. Ағылшын: carbon monoxide gas 6. Неміс: kohlenmonoxid 7. Бекітілген нұсқасы: природный газ - табиғи газ (2023), газ сжиженный - сұйытылған газ (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрінің 2022 жылғы 3 наурыздағы № 73/НҚ бұйрығы. ... бақылаңыз, көміртегі газы өлімге әкеледі ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1203 қаулысы. Көміртек оксиді (Көміртегі тотығы, Көміртегі тотығы) ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... иісті газ түтінінің шекті мәндері бойынша ... 9. Ұсыныстар: "иісті газ" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Механика және машинатану, Экология Рейтинг-2	-2
53.	газовая атака	газды шабуыл	газовая атака газды шабуыл Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газды шабуыл – шайқас даласында газ тәріздес жауынгерлік улы заттарды (химиялық қаруды) қолдану. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) - "хаос", "бей-берекет" 3. Өзбек: gaz hujumi 4. Түрік: gaz saldırısı 5. Ағылшын: gas attack 6. Неміс: Gasangriff 7. Бекітілген нұсқасы: газ сжиженный - сұйытылған газ (2015), атака - шабуыл (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ақпарат және қоғамдық даму министрінің 2022 жылғы 6 желтоқсандағы № 538 бұйрығы. ... газды қарудың патрондары;.. Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің 2023 жылғы 14 наурыздағы № 151 бұйрығы. ... авария, өрт, дүлей апат, шабуыл, террористік акт ... Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 4 шілдедегі N 153 Заңы. ... шабуыл қаупiн бiлдiретiндей ахуал туындаған жағдайда, .. 9. Ұсыныстар: "газды шабуыл" термині бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Әскери іс, Экология, Химия Рейтинг+1	+1
54.	газовая скважина	газ ұңғымасы	газовая скважина газ ұңғымасы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газ ұңғымасы – газ қабатын ашуға және одан газ алуға, сондай-ақ газды жерасты қоймасына айдауға және оны кейіннен іріктеуге қызмет етеді. Газ ұңғымалары пайдалану, айдау, бақылау және пьезометриялық болып бөлінеді. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) - "хаос", "бей-берекет" 3. Өзбек: gaz qudug'i 4. Түрік: gaz kuyusu 5. Ағылшын: gas well 6. Неміс: Gassonde 7. Бекітілген нұсқасы: природный газ - табиғи газ (2023), скважина - ұңғыма (жер ғылымы) (1995), нагнетательная скважина - қысыммен айдау ұңғымасы (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2008 жылғы 15 желтоқсандағы N 714 Жарлығы. ... шахтаны, мұнай немесе газ ұңғымасын, карьерді,.. Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 22 ақпандағы N 231 Заңы. ... газ ұңғымасын, ағаш әзірлеуді немесе басқа да ағаш өндіруді ... Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 22 қаңтардағы № 33 бұйрығы. ... Бекітілмеген газ ұңғымасының қорғау ... 9. Ұсыныстар: "газ ұңғымасы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Механика және машинатану, Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Химия Рейтинг+7	+7
55.	газовое хозяйство	газ шаруашылығы	газовое хозяйство газ шаруашылығы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газ шаруашылығы – газ тарату желілері мен газ жабдықтарының жүйесі. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) 3. Өзбек: gaz sanoati 4. Түрік: gaz endüstrisi 5. Ағылшын: gas industry 6. Неміс: Gaswirtschaft 7. Бекітілген нұсқасы: нагнетательная скважина – қысыммен айдау ұңғымасы (2018), хозяйство – шаруашылық (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 2 қарашадағы № 656 қаулысы. ...«Газ шаруашылығы» мемлекеттік унитарлық ... Қазақстан Республикасы Премьер-Министрiнiң өкiмi 1997 жылғы 27 ақпандағы N 47 "Газ шаруашылығы" акционерлiк қоғамы... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 348 бұйрығы. Ұйымның газ шаруашылығына қызмет көрсетететін ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттардағы қолданысын, аудармаларды ескере келе, "газ шаруашылығы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Химия, Сәулет және құрылыс Рейтинг+9	+9
56.	газоиспользующие установки	газ пайдалану қондырғылары	газоиспользующие установки газ пайдалану қондырғылары Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газ пайдалану қондырғылары – технологиялық процесте отын ретінде газ қолданылатын жабдық. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) - "хаос", "бей-берекет". 3. Өзбек: gazdan foydalanish qurilmalari 4. Түрік: gaz kullanan tesisler 5. Ағылшын: gas-using installations 6. Неміс: gasverwendende Anlagen 7. Бекітілген нұсқасы: автомобиль газодымозащитной службы – газ-түтіннен қорғау қызметінің автомобилі (2024), газ – газ (2023), газ отработанный – пайдаланылған газ (көлік және қатынас жолдары) (2015), установка – қондырғы (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2012 жылғы 9 қаңтардағы № 533-IV Заңы. ... «газ пайдалану қондырғыларын» деген сөздер тиісінше ... Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 9 қыркүйектегі № 367 бұйрығы. ... Газ тазарту қондырғыларын пайдалану ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 19 маусымдағы N 346 Жарлығы. ... сыртқы газбен жабдықтау жүйелерін пайдалану, оларға техникалық қызмет көрсету және ұстау (газ тарату пункттері, газ тарату қондырғылары ... 9. Ұсыныстар: "газ пайдалану қондырғылары" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Сәулет және құрылыс Рейтинг+7	+7
57.	газообразные выбросы	газ тәрізді шығарындылар	газообразные выбросы газ тәрізді шығарындылар Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газ тәрізді шығарындылар – жану, булану, булану өнімдері. Ғаламдық ластанудың мысалдары ғарыш кеңістігінің ғарыштық қоқыстармен ластануы, атмосфераның озонды бұзатын заттармен ластануы, радиоактивті ластану, Дүниежүзілік мұхиттың мұнай өнімдерімен ластануы болып табылады. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) - "хаос", "бей-берекет" 3. Өзбек: gazsimon chiqindilar 4. Түрік: gaz halindeki emisyonlar 5. Ағылшын: gaseous emissions 6. Неміс: gasförmige Emissionen 7. Бекітілген нұсқасы: вещество газообразное – газ тәрізді заттек (2017), летучие выбросы – ұшпа шығарындылар (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 3 желтоқсандағы № 505-ІV Заңы. ... Парниктік газдар шығарындыларына квотаның белгіленген ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... газ тәрізді немесе бу тәрізді күйдегі кез келген заттар ... Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрінің 2023 жылғы 17 қаңтардағы № 9 бұйрығы. ... газдарды жағудан болған парниктік газдар шығарындыларын есептеу ... 9. Ұсыныстар: "газ тәрізді шығарындылар" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Механика және машинатану, Экология, Химия Рейтинг0	0
58.	газоопасные работы	газ қауіпті жұмыстар, қауіпті газ жұмыстары	газоопасные работы газ қауіпті жұмыстар, қауіпті газ жұмыстары Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газ қауіпті жұмыстар – жұмыс жүргізген кезде жұмыс аймағына жарылыс, жану, адам ағзасына зиянды әсер етуі мүмкін жарылыс-өрт қауіпті немесе зиянды булардың, газдар мен басқа заттардың бөліну мүмкіндігі бар, сондай-ақ көлемі 20% - дан төмен оттегі жеткіліксіз болған кезде жұмыс істеу жағдайы. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) - "хаос", "бей-берекет". 3. Өзбек: gaz xavfli ishlar 4. Түрік: gazla ilgili tehlikeli işler 5. Ағылшын: gas hazardous work 6. Неміс: gasgefährliche Arbeiten 7. Бекітілген нұсқасы: газ – газ (2023), вещество взрывоопасное – қауіпті жарылғыш заттек (2021), работа (физ.) – жұмыс (физ.) (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 1 сәуірде № 26-VII ҚРЗ. ... газдан құтқару жұмыстары ... Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 188-V ҚРЗ. ... газ тараған, су басқан және түтінге оранған үй-жайлардан зардап шеккендерді іздеу және алып шығу ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 355 бұйрығы. ... Мұнай және газ өнеркәсібі салаларындағы қауіпті өндірістік объектілер үшін ... 9. Ұсыныстар: "газ қауіпті жұмыстар" "газоопасные работы" терминінің калька аудармасы, қазақ тілінің сөз тіркесіне сәйкес келмейтіндіктен, "қауіпті газ жұмыстары" терминін бекіту ұсынылады. Мамандардың пікірі керек. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Механика және машинатану, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Химия Рейтинг-6	-6
59.	газоопределитель	газ анықтағыш	газоопределитель газ анықтағыш Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газ анықтағыш – индикатор түтігі толтырғышының түсін өзгерту және оны тиісті түсті эталонмен салыстыру бойынша ауадағы улы заттардың түрі мен концентрациясын табуға және анықтауға арналған аспап. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) - "хаос", "бей-берекет". 3. Өзбек: gaz aniqlovchi 4. Түрік: gaz dedektörü 5. Ағылшын: gas detector 6. Неміс: gasdetektor 7. Бекітілген нұсқасы: определители – анықтағыштар (техн.) (1971), газ – газ (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2022 жылғы 30 қарашадағы № 260 және Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің м.а. 2022 жылғы 30 қарашадағы № 102 бірлескен бұйрығы. ... индикаторлық түтіктері бар химиялық газ анықтағыш ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2022 жылғы 26 желтоқсандағы № 336 бұйрығы... портативтік газ анықтағыштар арқылы ... Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі Басқармасының 2024 жылғы 30 сәуірдегі № 21 қаулысы. ... металл анықтағыш - бейтарап немесе әлсіз өткізгіш ортада металл ... 9. Ұсыныстар: "газ анықтағыш" терминдік тіркес сыңарларының бекітілген нұсқаларын ескере отырып, осы терминді бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Механика және машинатану, Экология, Химия Рейтинг-4	-4
60.	газоочистные системы	газ тазарту жүйелері	газоочистные системы газ тазарту жүйелері Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газ тазарту жүйелері – шығатын газ-ауа шығарындыларын сүзуге, яғни механикалық бөлшектерді ұстауға немесе бөлуге (бөлуге) және / немесе газ фазасының белсенді және улы компоненттерін химиялық бейтараптандыруға арналған дербес аппарат немесе қондырғылардың (қосалқы жабдықтары мен қызмет көрсету конструкциялары бар) біріктірілген кешені. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) - "хаос", "бей-берекет". 3. Өзбек: gaz tozalash tizimlari 4. Түрік: gaz arıtma sistemleri 5. Ағылшын: gas cleaning systems 6. Неміс: gasreinigungssysteme 7. Бекітілген нұсқасы: газ – газ (2023), водоочистка – суды тазартуу (2024), система – жүйе (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... газ тазарту қондырғылары қалыпты ... Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 9 қыркүйектегі № 367 бұйрығы. ... Газ тазарту қондырғысы жабдығының жекелеген тораптарына жүргізілген жөндеулер ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 14 желтоқсандағы № 1533 Қаулысы. ... газ құбырында қорғау әлеуетін ... 9. Ұсыныстар: "газ тазарту жүйелері" заңнамалық құжаттарда кездеспеді. Мамандардың пікірін біле отырып, "газдан тазарту", "газды тазарту" үрдісі ме нақтылап барып, бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Химия Рейтинг+2	+2
61.	газопроводы	газ желілері	газопроводы газ желілері Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газ желілері – табиғи газды құбыр арқылы тасымалдауға арналған инженерлік құрылым. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) - "хаос", "бей-берекет". 3. Өзбек: gaz quvurlari, gaz tarmoqlari 4. Түрік: gaz şebekeleri 5. Ағылшын: gas networks 6. Неміс: Gasnetz 7. Бекітілген нұсқасы: газ – газ (2023), сеть – желі (2005) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 2 мамырдағы № 434-IV Заңы. ... газ тарату желілерінен басқа... Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 4 желтоқсандағы N 218-IV Заңы. ... «А» және «В» желілері бойынша тасымалданатын транзиттік газды ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 19 маусымдағы N 346 Жарлығы... үй ішіндегі газ желілерін, газ құралдары мен жабдығын пайдалану ... 9. Ұсыныстар: "газ желілері" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Химия Рейтинг-3	-3
62.	газоспасательная часть	газбен құтқару бөлімі, газдан құтқару бөлімі	газоспасательная часть газбен құтқару бөлімі, газдан құтқару бөлімі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газбен құтқару бөлімі, газдан құтқару бөлімі – адамдарды қауіпті газдар мен жағдайлардан қорғауға арналған арнайы топ немесе бөлім. Олар әдетте газдың шығып кетіп таралу немесе улы немесе жарылғыш газдардың болуы қаупі бар жағдайларда жұмыс істейді. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, нем. gas) - "хаос", "бей-берекет". 3. Өзбек: gazni qutqarish qismi 4. Түрік: gaz kurtarma kısmı 5. Ағылшын: gas rescue part 6. Неміс: gaslöschteil 7. Бекітілген нұсқасы: газ – газ (2023), служба аварийно-спасательная – авариялық-құтқару қызметі (2016), часть – бөлік; бөлім (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 26 мамырдағы N 34-IV Заңы... газдан құтқару, атқыламаға қарсы қызметтеріне ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 29 маусымдағы № 274 Жарлығы. ... авариялық-құтқару жұмыстары ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 26 қыркүйектегі № 705 қаулысы... газдан құтқару жұмыстарын, бұрқаққа қарсы жұмыстарды ... 9. Ұсыныстар: "газбен құтқару бөлімі" деп ұсынылған терминде техникалық қате орын алған болуы керек, "газдан құтқару бөлімі" деп бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Әскери іс, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Химия Рейтинг+7	+7
63.	гарнизон пожарной охраны	өрттен қорғау гарнизоны	гарнизон пожарной охраны өрттен қорғау гарнизоны Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өрттен қорғау гарнизоны – белгілі бір аумақта орналасқан басқару органдарының, өрт күзеті бөлімшелерінің, ғылыми-зерттеу, өрт-техникалық мекемелерінің және оқу орындарының, ведомстволық тиесілілігіне және меншік нысанына қарамастан өртті сөндіруге арналған өзге де өртке қарсы құралымдардың жиынтығы. 2. Этимологиясы: гарнизон (фр. нем. garnison) - "жабдықтау", "жарақтау". 3. Өзбек: yong'in xavfsizligi garnizoni 4. Түрік: itfaiye garnizonu 5. Ағылшын: garrison of the fire department 6. Неміс: garnison der Feuerwehr 7. Бекітілген нұсқасы: организация пожарной охраны – өрттен қорғауды ұйымдастыру (2024), гарнизон – гарнизон (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 2 ақпандағы № 187 Жарлығы. ... өрттен қорғану жай-күйіне бақылауды ... Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 20 ақпандағы № 123 бұйрығы. ... өрттен қорғау және сумен жабдықтау қондырғыларына ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2017 жылғы 26 маусымдағы № 446 бұйрығы. ... өрттен қорғау жүйелері мен құралдарының болуы ... 9. Ұсыныстар: "өрттен қорғау гарнизоны" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Механика және машинатану, Әскери іс, Экология, Сәулет және құрылыс Рейтинг+9	+9
64.	гексоген	гексоген	гексоген гексоген Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гексоген – (циклотриметилентринитрамин [2], RDX, T4) — (CH2)3N3(NO2)3, екінші (бризантты) жарылғыш зат, ақ кристалды ұнтақ. Иіссіз, дәмсіз, күшті у. Соққыға сезімталдық тетрил мен қыздыру элементі арасындағы орташа позицияны алады. 2. Этимологиясы: гексоген (гр. hexa+gen) - "алты" + "жасау", "алтыдан жасалған". 3. Өзбек: geksogen 4. Түрік: altıgen 5. Ағылшын: hexogen 6. Неміс: hexogen 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 19 қарашадағы N 1219 Қаулысы. ... Циклотриметилентринитроамин (Гексоген) ... Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің 2022 жылғы 26 сәуірдегі № 228 бұйрығы. ... тротил, гексоген үлгісіндегі штатты ... Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2018 жылғы 25 желтоқсандағы № 218 шешімі. ... нитроаминдерді (гексогенді) анықтау әдісі" ... 9. Ұсыныстар: "гексоген" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Кен ісі және металлургия, Экология, Химия Рейтинг+7	+7
65.	герметизация устья скважины	ұңғыма сағасын герметизациялау, ұңғыма сағасын герметиктеу	герметизация устья скважины ұңғыма сағасын герметизациялау, ұңғыма сағасын герметиктеу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұңғыма сағасын герметизациялау, ұңғыма сағасын герметиктеу – бұрғылау процесінде немесе бұрғылау аяқталғаннан кейін оның оқпанын сақтау мақсатында ұңғыманың аузын белгілі бір уақытқа тығыздау. 2. Этимологиясы: герметизация (еж. гр. hermeneia, Ἑρμῆς ο Τρισμέγιστος) - "түсіндіру" немесе " аудару", Гермесе Трисмегист. 3. Өзбек: quduq boshini muhrlash 4. Түрік: kuyu başı sızdırmazlığı 5. Ағылшын: sealing of the wellhead 6. Неміс: versiegelung der Bohrlochmündung 7. Бекітілген нұсқасы: скважина – ұңғыма (1995), герметизация – қымтау (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2018 жылғы 21 қыркүйектегі № 401 бұйрығы... ұңғымаларды бұрғылау және мұнай мен газ өндіру ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 12 сәуірдегі № 183 қаулысы. ... пайдалы қазбалардың көлемі бірлігін ұңғыманың сағасынан ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1200 қаулысы. ... пайдалану кезінде ұңғыма сағасынан (пана) шаңды ауа ... 9. Ұсыныстар: қазақ тіліне барынша бейімдеу үшін "ұңғыма сағасын герметиктеу" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Механика және машинатану, Кен ісі және металлургия Рейтинг-5	-5
66.	герметические двери	герметик есіктер, ауа өткізбейтін есіктер (2016)	герметические двери герметик есіктер, ауа өткізбейтін есіктер (2016) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Герметик есіктер, ауа өткізбейтін есіктер – арнайы мақсаттағы ғимараттар мен құрылыстардың міндетті элементі. Мұндай конструкциялар бомба баспаналарында, бункерлерде, химия өнеркәсібінің өндірістік кәсіпорындарының цехтарында орнатылады. Герметикалық құлыптау құрылымдарының негізгі мақсаты-бөлмені оқшаулау. 2. Этимологиясы: герметик (лат. hermētice, гр. sigillum Hermētisнем) - тығыз, тығыз жабық 3. Өзбек: muhrlangan eshiklar 4. Түрік: hermetik kapılar 5. Ағылшын: hermetic doors 6. Неміс: hermetische Türen 7. Бекітілген нұсқасы: герметизация – қымтау (көлік және қатынас жолдары) (2015), герметические двери – ауа өткізбейтін есіктер (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 19 желтоқсандағы № 1357 қаулысы. ... герметикалық және герметикалық ашылатын қақпалар мен есіктерге тіреулер ... Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 188-V ҚРЗ. ... қирауы немесе герметикаланбауы немесе грифон түзілу салдарынан ... Қазақстан Республикасының Кодексі 2014 жылғы 5 шілдедегі № 235-V ҚРЗ. ... пестицидтерді герметикалығын қамтамасыз етпейтін ... 9. Ұсыныстар: "ауа өткізбейтін есіктер" термині бекітілгенімен, заңнамалық құжаттарда қолданыс таппаған. Сонымен бірге терминдердің бірізділігі үшін "ұңғыма сағасын герметиктеу" терминін бекітуге ұсынғандықтан, "герметик есіктер" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Механика және машинатану, Әскери іс, Сәулет және құрылыс Рейтинг-3	-3
67.	гигиенический норматив	гигиеналық норматив	гигиенический норматив гигиеналық норматив Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гигиеналық норматив – адамның, адам популяциясының және болашақ ұрпақтың қалыпты тыныс-тіршілігі мен денсаулығын сақтау үшін оңтайлы және зиянсыз қоршаған орта факторлары параметрлерінің қатаң диапазоны. 2. Этимологиясы: гигиена (гр. hygieinos) - "денсаулық әкелетін, "емдік"; норматив (лат. normatio) - "ретке келтіру". 3. Өзбек: gigiena standarti 4. Түрік: hijyen standardı 5. Ағылшын: hygienic standard 6. Неміс: hygienevorschriften 7. Бекітілген нұсқасы: гигиена – гигиена (2023), норматив – норматив (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 3 қазандағы N 2483 Заңы. ... санитариялық-гигиеналық, экологиялық, радиациялық, биологиялық ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 29 қарашадағы N 1113 Жарлығы. ... санитариялық ережелер, гигиеналық нормативтер, техникалық регламенттер ... Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 7 шiлдедегi № 360-VI ҚРЗ Кодексі. ... техникалық регламенттерде, гигиеналық нормативтерде белгіленген қауіпсіздік талаптарына сәйкес ... 9. Ұсыныстар: "гигиеналық норматив" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Педагогика және психология, Медицина, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Биология Рейтинг+9	+9
68.	гидрологическая станция	гидрологиялық станция, гидрологиялық станса, гидрологик станса	гидрологическая станция гидрологиялық станция, гидрологиялық станса, гидрологик станса Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гидрологиялық станция – гидрометеорологиялық желінің су объектілері мен аумағының гидрологиялық режимін бақылауды және зерттеуді жүзеге асыратын бөлімшесі. 2. Этимологиясы: гидрологиялық (гр. Yδρoλoγια, еж.гр. ὕδωρ+ λoγoς) - "су"+"ілім"; станция (ит. stanza) - «бөлме, тұратын жер». 3. Өзбек: gidrologik stantsiya 4. Түрік: hidrolojik istasyon 5. Ағылшын: hydrological station 6. Неміс: hydrologische Station 7. Бекітілген нұсқасы: опасное гидрологическое явление – қауіпті гидрологиялық құбылыс (2024), станция – станция, станса (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... метеорологиялық және гидрологиялық мониторинг жүргізу ... Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі N 175 Заңы. ... гидрологиялық, зоологиялық, ботаникалық және ландшафттық объектiлер ... Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы. ... 2003 жылғы 10 ақпан N 1019су ағындарын тiркейтiн гидрологиялық бекеттер ашу ... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркестің бекітілген сыңарларын ескере отырып, "гидрологиялық станса" деп бекіту немесе түрік, өзбек тіліндегідей "гидрологик станса" ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Физика және астрономия, Геология, геодезия және география, Сәулет және құрылыс Рейтинг+1	+1
69.	гидрологические наблюдения	гидрологиялық қадағалау, гидрологиялық бақылау	гидрологические наблюдения гидрологиялық қадағалау, гидрологиялық бақылау Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гидрологиялық қадағалау, гидрологиялық бақылау – гидрологиялық элементтерді жүйелі бақылау, көбінесе оларды өлшеу. 2. Этимологиясы: гидрологиялық (гр. Yδρoλoγια, еж.гр. ὕδωρ+ λoγoς) - "су"+"ілім". 3. Өзбек: gidrologik kuzatuvlar 4. Түрік: hidrolojik gözlemler 5. Ағылшын: hydrological observations 6. Неміс: hydrologische Beobachtungen 7. Бекітілген нұсқасы: опасное гидрологическое явление – қауіпті гидрологиялық құбылыс (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... Гидрологиялық байқау нәтижелері бойынша алынған ... Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 1 қарашадағы № 71-VII ҚРЗ. ... гидрологиялық бассейнінің бір бөлігі аумағында ... Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2014 жылғы 25 қарашадағы № 143 бұйрығы.... гидрологиялық мониторингтерін және қоршаған орта жай-күйі мониторингін жүргізу ... 9. Ұсыныстар: терминнің дефинициясын, аудармаларын, шеттілдік терминді қазақ тіліне бейімдеуді ескере отырып, "гидрологиктік қадағалау" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Медицина, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Сәулет және құрылыс Рейтинг+3	+3
70.	гидрологический пост	гидрологиялық бекет, гидрологиктік бекет	гидрологический пост гидрологиялық бекет, гидрологиктік бекет Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гидрологиялық бекет – жүйелі гидрологиялық байқаулар жүргізу мақсатында құрал-саймандармен жабдықталған су объектісіндегі (өзен, көл, бөген, канал, батпақ) орын (мекен). 2. Этимологиясы: гидрологиялық (гр. Yδρoλoγια, еж.гр. ὕδωρ+ λoγoς) - "су"+"ілім". 3. Өзбек: gidrologik post 4. Түрік: hidrolojik oruç 5. Ағылшын: hydrological post 6. Неміс: hydrologische Station 7. Бекітілген нұсқасы: опасное гидрологическое явление – қауіпті гидрологиялық құбылыс (2024), пост – бекет (төтенше жағдай) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 10 шілдедегі N 180-IV Заңы. ... күзет бекеттерін, тыйым салатын белгілер орнату ... Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы. 2003 жылғы 10 ақпан N 1019. ... су ағындарын тiркейтiн гидрологиялық бекеттер ашу ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 1 шілдедегі № 748 Қаулысы. ... автоматты гидрологиялық және гидрохимиялық бекеттер құру ... 9. Ұсыныстар: "гидрологиялық бекет" немесе "гидрологиктік бекет" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Әскери іс Рейтинг+1	+1
71.	гидрологический прогноз	гидрологиялық болжау, гидрологиялық болжам	гидрологический прогноз гидрологиялық болжау, гидрологиялық болжам Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гидрологиялық болжау, гидрологиялық болжам – су объектілері режимінің өзгеруін ғылыми болжау әдісі, гидрометеорологиялық бақылаулар негізінде олардың мерзімдері мен параметрлерін анықтау. 2. Этимологиясы: гидрологиялық (гр. Yδρoλoγια, еж.гр. ὕδωρ+ λoγoς) - "су"+"ілім". 3. Өзбек: гидрологический прогноз 4. Түрік: hidrolojik tahmin 5. Ағылшын: hydrological forecast 6. Неміс: hydrologische Prognose 7. Бекітілген нұсқасы: опасное гидрологическое явление – қауіпті гидрологиялық құбылыс (2024), прогноз – болжам (жер ғылымы) (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 31 желтоқсандағы № 1741 Қаулысы. ... айлық гидрологиялық болжамдар жылдың жылы мезгілінде ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... оның ішінде гидрологиялық болжамдарды әзірлеу және көрсетілген ақпаратты ... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2016 жылғы 5 мамырдағы № 208 бұйрығы. ... гидрометеорологиялық қызметіне ұсынатын гидрологиялық ақпараттардың тізбесі ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттардағы қолданысы мен терминжасам талабына сәйкес "гидрологиялық болжам" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Геология, геодезия және география, Ауыл шаруашылығы Рейтинг+7	+7
72.	гипоцентр землетрясения	жер сілкінісінің кіндігі, жерсiлкiну гипоцентрі	гипоцентр землетрясения жер сілкінісінің кіндігі, жерсiлкiну гипоцентрі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жер сілкінісінің кіндігі, жерсiлкiну гипоцентрі – жер сілкінісі ошағының орталық нүктесі, тау жыныстарының қозғалысы басталатын нүкте. 2. Этимологиясы: гипоцентр (еж.гр. ὑπο+ лат. centrum ὑπόκεντρον (hupókentron) - " төмен, астында"+"шеңбердің орталығы". 3. Өзбек: zilzila gipotsentri 4. Түрік: deprem merkezi 5. Ағылшын: earthquake hypocenter 6. Неміс: erdbeben-Hypozentrum 7. Бекітілген нұсқасы: возбуждение землетрясения – жер сілкінісі дүмпуі (төтенше жағдайлар) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 8 тамыздағы N 793 қаулысы. ... Жамбыл облысындағы жер сілкінісінің салдарларын жою ... Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 15 шілдедегі № 330-IV Заңы. ... Тараптар жер сілкінісі немесе өзге де төтенше жағдайлар туындаған жағдайда ... ... Жер сілкінісіне ден қою жөнінде халықаралық семинар ... 9. Ұсыныстар: "жерсiлкiну гипоцентрі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Сәулет және құрылыс Рейтинг+1	+1
73.	глинистый раствор	сазбалшық ерітіндісі, сазды ерітінді	глинистый раствор сазбалшық ерітіндісі, сазды ерітінді Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сазбалшық ерітіндісі, сазды ерітінді – бұрғылау ерітіндісінің негізгі түрі (қатты фаза – саз, сұйық – су). Ол ұңғымаларды бұрғылау кезінде кен жарын бұрғыланған жыныстардан тазарту, оны бетіне шығару, ұңғымалардың қабырғаларын саздау және т. б. үшін қолданылады. 2. Этимологиясы: глина (праслав) – «балшық» немесе «саз»; ерітінді (лат. solutio) - шешу, еріту 3. Өзбек: loy eritmasi 4. Түрік: kil harcı 5. Ағылшын: clay solution 6. Неміс: Lehmmörtel 7. Бекітілген нұсқасы: грунт глинистый – сазбалшықты топырақ (көлік және қатынас жолдары) (2015), раствор гомеопатический – гомеопатиялық ерітінді (2022), раствор – ерітінді (физ.) (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 24 қазандағы № 941 қаулысы. ... сазды және құмды қоспалар төмен болып, гидравликалық қасиеттерді ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 958 Жарлығы. ... қолдануға жарамды бетонитті саздың 29 кен орны ... Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 3 желтоқсандағы № 432-V ҚРЗ. ... саз және сазды жыныстар (баяу балқитын және тез балқитын саз, суглинка, аргиллит, алевролит, сазды тақта тастар) ... Қазақстан Республикасының Кодексі 2017 жылғы 27 желтоқсандағы № 125-VІ ҚРЗ. ... қарабалшықтың немесе саздың жұқа бөлшектерінің ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "сазды" сөзі терминдік тіркес құрамында берік орын алған екен. Сондықтан "сазды ерітінді" терминін бекіткен жөн. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Геология, геодезия және география, Химия, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы Рейтинг-1	-1
74.	дорожный каток	жол аунағы, автоаунақ, жолаунақ	дорожный каток жол аунағы, автоаунақ, жолаунақ Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жол аунағы – автомобиль жолдарының, аэродромдардың, гидротехникалық құрылыстардың және т. б. құрылысында үйінділер, бөгеттер, жол негіздері және басқа да жер құрылыстарын салу кезінде бір-бірімен байланыссыз, бір-бірімен байланысы жоқ және бір-бірімен байланысқан топырақтар мен негіздерді қабаттап тығыздауға арналған машина. 2. Этимологиясы: каток (нем. Katte/Walze) - "домалақтау", "қысу". 3. Өзбек: yo'l roligi 4. Түрік: yol silindiri 5. Ағылшын: road roller 6. Неміс: Straßenwalze 7. Бекітілген нұсқасы: велосипед дорожный – жол велосипедi (2019), автокаток – Автоаунақ (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... жол машиналарын, автомобильдерді Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі Автомобиль жолдары комитеті Төрағасының 2018 жылғы 21 желтоқсандағы № 118 бұйрығы. ... жоғары біріктірілген аунақ бір із бойынша... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 6 қыркүйектегі № 429 бұйрығы....Вибрациялық аунақ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі Автомобиль жолдары комитеті Төрағасының 2018 жылғы 21 желтоқсандағы № 121 бұйрығы. ... діріл әрекетінің домалатқышы ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "аунақ", "домалатқыш" деп берілген. Бекітілген "автоаунақ"(асфальт немесе топырақ сияқты жол төсемдерін тығыздау және тегістеу үшін қолданылатын арнайы техника) нұсқасын да ескерсек, дефинициясы бірдей бұл терминді "автоаунақ" не "жолаунақ"деп бекітілу ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Механика және машинатану, Машинажасау Рейтинг+5	+5
75.	емкость для воды и пенообразователя	су мен көбіктендіргішке арналған сыйымдылық	емкость для воды и пенообразователя су мен көбіктендіргішке арналған сыйымдылық Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су мен көбіктендіргішке арналған сыйымдылық – көбік түзгіш қорын регламенттелген сақтауға қызмет ететін металл резервуарлар. Олар көбік түзгішті сақтау және резервтік беру үшін өрт ошақтарын жою мақсатында көбік сөндіру жүйелері мен автоматты қондырғыларында қолданылады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: suv va ko'pikli idish 4. Түрік: su ve köpürtücü madde için kap 5. Ағылшын: container for water and foaming agent 6. Неміс: wasser- und Schaumstoffbehälter 7. Бекітілген нұсқасы: вода питьевая – ауызсу (2023), водоемкость – сусыйымдылық (2022), пенообразователь – көбіктендіргіш (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 12 желтоқсандағы N 1235 Қаулысы (үзінді) ... аралық қабаттарын сөндіру үшін көбіктендіргіштер ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 27 шілдедегі № 360 бұйрығы. ... Канистрдегі көбіктендіргіш ... Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2022 жылғы 1 қарашадағы № 342 бұйрығы. ... көлемін сыйымдылық шамаларында немесе толық сыйымдылық шамаларында өлшеу ... 9. Ұсыныстар: "су мен көбіктендіргішке арналған сыйымдылық" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Механика және машинатану, Әскери іс, Экология, Сәулет және құрылыс Рейтинг-7	-7
76.	железо балочное	арқалық темір	железо балочное арқалық темір Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Арқалық темір – әдетте темірден немесе болаттан жасалған Темір профильге немесе арқалыққа жатады. Арқалықтар құрылыс, көпір, машина жасау және басқа салалар сияқты айтарлықтай жүктемелерге төтеп бере алатын берік құрылымдарды жасау үшін қолданылады. 2. Этимологиясы: темір (грек. χαλκός, праслав. želězo) – "темір, мыс" 3. Өзбек: temir nurlari 4. Түрік: kiriş demiri 5. Ағылшын: beam iron 6. Неміс: trägereisen 7. Бекітілген нұсқасы: балка – арқалық (көлік және қатынас жолдары) (2015), железо – темір (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің 2011 жылғы 26 ақпандағы № 93 бұйрығы. ... белдеулi арқалық пен раманың, аралық пен ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ ... арқалықтар ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2001 жылғы 25 мамыр N 721. ... техногенді минералдық темір, Қарағанды шөгіндісі ... 9. Ұсыныстар: "арқалық темір" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Машинажасау, Кен ісі және металлургия, Сәулет және құрылыс Рейтинг+3	+3
77.	железо болтовое	бұрандамалық темір, бұранда (2021), бұран темір, бұрандық темір	железо болтовое бұрандамалық темір, бұранда (2021), бұран темір, бұрандық темір Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бұрандамалық темір, бұран темір, бұрандық темір – бір ұшында сыртқы сақина тәрізді ойықшасы бар, екінші ұшында басы бар өзек түріндегі бекіту бұйымы немесе қосылатын бұйымдардың біріндегі бұрандалы тесік, яғни болттар, гайкалар, шайбалар және басқа металл бекіткіш элементтерді білдіреді. 2. Этимологиясы: темір (грек. χαλκός, праслав. želězo) – "темір, мыс", болт (нидерл. bout, нем. Bolzen) - "ұру" 3. Өзбек: boltli temir 4. Түрік: cıvatalı demir 5. Ағылшын: bolted iron 6. Неміс: eisen verschraubt 7. Бекітілген нұсқасы: винт – бұранда (2021), болт анкерный – анкер бұран (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ. ... Қара металдардан жасалған бұрамалар, бұрандамалар, сомындар ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 6 қазандағы № 922 Жарлығы... он бір дөңгелек бұрандамалары бар ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 16 мамырдағы № 294 қаулысы. ... Рульдік бұранда төлкесінің астына қойылатын тіреуіш ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "бұранда" термині қолданылады және ол бұрын бекітілген нұсқасы. Сондықтан "бұранда" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Механика және машинатану, Машинажасау, Кен ісі және металлургия, Сәулет және құрылыс Рейтинг0	0
78.	железо оцинкованное	мырышталған темір	железо оцинкованное мырышталған темір Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мырышталған темір – мырыштың жұқа қабаты бар қара металлургия өнімдері, темірден жасалған бұйымның немесе материалдың беті мырыш қабатымен жабылғанын білдіреді. Мырыштау темірді коррозиядан қорғау үшін қолданылады, өйткені мырыш темірмен салыстырғанда анодты металл болып табылады және жабын зақымдалған жағдайда да оны қорғайды. 2. Этимологиясы: темір (грек. χαλκός, праслав. želězo) – "темір, мыс" 3. Өзбек: galvanizli temir 4. Түрік: galvanizli demir 5. Ағылшын: galvanized iron 6. Неміс: eisen verzinkt 7. Бекітілген нұсқасы: цинк – мырыш (химия) (1971), оцинкование – мырыштау(хим) (2006), железо – темір (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 25 желтоқсандағы № 984 Жарлығы. ... Мырышталған темір ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 1 қазандағы № 728 қаулысы. ... мырышталған болат (маркалы мырыш бүркілген) – темірден немесе болаттан ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 958 Жарлығы. ... Мырышталған темір ... 9. Ұсыныстар: "мырышталған темір" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Механика және машинатану, Машинажасау, Кен ісі және металлургия, Сәулет және құрылыс Рейтинг+7	+7
79.	железобетонное сооружение	темірбетон құрылыс, темірбетон құрылысы	железобетонное сооружение темірбетон құрылыс, темірбетон құрылысы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Темірбетон құрылыс – бетон мен арматурадан тұратын құрылым. Темірбетондағы арматураның негізгі мақсаты (көбінесе болат шыбықтар немесе тор) оның беріктігі мен әртүрлі жүктемелерге төтеп беру қабілетін арттыру болып табылады. 2. Этимологиясы: бетон (лат. "concretus") - "ықшам, жинақталған немесе тығыздалған". 3. Өзбек: temir-beton konstruktsiyasi 4. Түрік: betonarme yapı 5. Ағылшын: reinforced concrete structure 6. Неміс: Stahlbetonbau 7. Бекітілген нұсқасы: железобетон – темірбетон (механика және машинатану) (2015), сооружение – құрылыс (2020), сооружение – құрылысжай (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Ережелер жинағы ҚР ЕЖ 3.04-104-2014. ... ережелер жинағы бетон және темірбетон бөгеттердің құрылысын салу ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі Автомобиль жолдары комитеті Төрағасының 2018 жылғы 7 желтоқсандағы № 110 бұйрығы. ... көпір құрылыстарының темірбетон құрылымдарын нығайтуды ... Қазақстан Республикасының 2012 жылғы 26 желтоқсандағы № 61-V Заңы. ... темірбетонды және бетонды ғимараттар;.. 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда қолданысын, бекітілген нұсқаларын қарастыра келе, "темірбетон құрылысы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Механика және машинатану, Машинажасау, Кен ісі және металлургия, Сәулет және құрылыс Рейтинг+4	+4
80.	жертвы войны	соғыс құрбандары	жертвы войны соғыс құрбандары Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Соғыс құрбандары – бейбіт тұрғындар, әскери тұтқындар, жаралылар, науқастар, кеме апатқа ұшыраған және қарулы қақтығыстар кезінде қаза тапқан адамдар. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: urush qurbonlari 4. Түрік: savaş kurbanları 5. Ағылшын: victims of the war 6. Неміс: Kriegsopfer 7. Бекітілген нұсқасы: война – соғыс (2022), жертва пожара – өрт құрбаны (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 17 мамырдағы № 529 Қаулысы. ... «Қазақстандық соғыс құрбандары» ... Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 28 қарашадағы N 91 Заңы. ... тұтқында ұсталудың құрбаны болған әрбір адам ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 5 шілдедегі N 364 Жарлығы. ... адамдардың құрбан болуына, адамдардың денсаулығына немесе қоршаған ортаға зиян келтіруге ... 9. Ұсыныстар: "соғыс құрбандары" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Философия және саясаттану, Медицина, Заңтану, Әскери іс, Тарих, Экология Рейтинг+9	+9
81.	заболеваемость населения	халықтың ауруы	заболеваемость населения халықтың ауруы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Халықтың ауруы – белгілі бір аумақта тұратын халық арасында күнтізбелік жылда алғаш рет тіркелген аурулардың санын анықтайтын медициналық-статистикалық көрсеткіш, белгілі бір уақыт аралығында белгілі бір аурумен ауырған белгілі бір популяциядағы адамдардың санын білдіреді. Бұл термин Денсаулық сақтау, медициналық статистика және эпидемиологиялық зерттеулер сияқты әртүрлі контекстерде аурудың таралуын өлшеу үшін қолданылады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: aholining kasallanishi 4. Түрік: insidans oranı 5. Ағылшын: morbidity of the population 6. Неміс: Inzidenz der Bevölkerung 7. Бекітілген нұсқасы: заболеваемость – сырқаттанушылық (мед) (2011), заболеваемость – ауру-сырқау (мед.) (1971), население – халық (еңбек және халықты әлеуметтік қорғау) (2005) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 29 қарашадағы N 1677 Жарлығы. ... қатерлі аурулардың көрсеткіштері жоғары ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2015 жылғы 25 тамыздағы № 73 Жарлығы. ... басқа аурулар бойынша халық денсаулығының жағдайын жақсартуда ... Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2023 жылғы 20 мамырдағы № 161 бұйрығы.... Халықтың қан айналымы жүйесінің ауруларымен ... 9. Ұсыныстар: "халықтың ауруы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Әскери іс, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет Рейтинг-3	-3
82.	завал	үйінді	завал үйінді Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Үйінді – табиғи немесе жасанды жолмен пайда болған қозғалысты қиындататын немесе кедергі келтіретін әртүрлі заттардың жиналуы. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: uyum 4. Түрік: yığın 5. Ағылшын: heap 6. Неміс: Haufen 7. Бекітілген нұсқасы: отвал – үйінді (жер ғылымы) (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 26 қаңтардағы № 919 Жарлығы. ... күл үйіндісінің пысықталған картасын қайта өңдеу ... Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 11 желтоқсандағы N 204 Заңы... үйлердiң (ғимараттардың, құрылыстардың) үйiндiлерге (қиратындыларға) айналуы ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 23 сәуірдегі № 387 бұйрығы. ... құрылыстың қирау деңгейін, үйінділер сипатын барлау ... 9. Ұсыныстар: "үйінді" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Әскери іс, Сәулет және құрылыс Рейтинг+5	+5
83.	завод нефтеперерабатывающий	мұнай өңдейтін зауыт, мұнай өңдеу зауыты	завод нефтеперерабатывающий мұнай өңдейтін зауыт, мұнай өңдеу зауыты Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мұнай өңдейтін зауыт – мұнай өңдеумен және бензин, авиациялық керосин, дизель отыны, мазут, битум, мұнай коксы және т. б. өндірумен айналысатын өнеркәсіп секторының кәсіпорны. 2. Этимологиясы: завод (еж.гр. ἄγειν, еж.славян.voditi) - "жүргізу". 3. Өзбек: neftni qayta ishlash zavodi 4. Түрік: petrol rafinerisi 5. Ағылшын: oil refining plant 6. Неміс: raffinerie-Anlage 7. Бекітілген нұсқасы: нефть – мұнай (2023), химическая переработка – химиялық өңдеу (2022), ведущий завод – жетекші зауыт (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 29 желтоқсандағы № 1798 Қаулысы. ... республиканың мұнай өңдеу зауыттарында (бұдан әрі – МӨЗ) ... Қазақстан Республикасының Заңы 2019 жылғы 12 желтоқсандағы № 279-VІ ҚРЗ. ... Мұнай өңдеу және газ өңдеу зауыттары ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 1 тамыздағы № 607 Жарлығы. ... Атырау мұнай өңдеу зауытында ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "мұнай өңдеу зауыты" термині белсенді қолданыста екенін ескере отырып, "мұнай өңдеу зауыты" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Механика және машинатану, Машинажасау, Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Экология, Химия Рейтинг+9	+9
84.	заглушка	тығын, бітеуіш, тұмша (2015)	заглушка тығын, бітеуіш, тұмша (2015) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тығын, бітеуіш, тұмша – құбырлардағы соңғы тесіктерін жабуға және контейнерлер жасауға арналған фитингтің бір түрі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: stopper, vilka 4. Түрік: tıkaç 5. Ағылшын: cork, stopper 6. Неміс: stopfen 7. Бекітілген нұсқасы: заглушка – тұмша (техн.) (2015), смог – тұмша(хим) (2006) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ. ... автомобиль ширақ сымдары үшін резеңке төлкелер мен бітеуіштер ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1202 қаулысы. ... Бітеуіш, тығын, жапқыш немесе екінші клапан ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 2 тамыздағы № 369 бұйрығы. ... бұрандалы қосылыстарға бітеуіштерді орнату ... 9. Ұсыныстар: 2015 жылы бекітілген "тұмша" термині заң құжаттарында қолданылмаған және химия саласында аталған термин "смог" мағынасында бекітілгендіктен, "тығын" немесе "бітеуіш" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Механика және машинатану, Машинажасау, Кен ісі және металлургия, Экология, Химия Рейтинг+5	+5
85.	загорание повторное	қайта жану, қайта тұтану	загорание повторное қайта жану, қайта тұтану Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қайта жану, қайта тұтану – өрт сөндіру құралдарының көмегімен сөндірілген жанғыш зат бастапқы тұтануға қарағанда төмен температурада тұтану көзінсіз қайта тұтанатын құбылыс. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: qayta quyosh yonishi 4. Түрік: yeniden alevlenme 5. Ағылшын: reignition 6. Неміс: wieder aufleuchten 7. Бекітілген нұсқасы: процесс горения – жану процесі (2023), горение – жану (2016), повторное обращение – қайта жасалған өтініш (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 4 мамырдағы № 275-IV Заңы. ... жануға көмектесетін, тұтануды тудыратын және ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... өздігінен жануын болғызбау... Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2017 жылғы 27 сәуірдегі № 484 бұйрығы. ... бастапқы жанудың пайда болған орнын анықтау ... 9. Ұсыныстар: "қайта тұтану" термині мағыналық жағынан "оттың қоздануы", "қызуланып шоқтану" процесін білдіреді. "Қайта жану" от алып жалындап жануды білдіреді. Сәл де болса мағыналық реңкте айырмашылық бар. Сондықтан "қайта жану" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Әскери іс, Экология Рейтинг+1	+1
86.	загрязнение тепловые (термальное)	жылы ластану (термалды)	загрязнение тепловые (термальное) жылы ластану (термалды) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жылы ластану (термалды) – қоршаған орта температурасының жоғарылауы нәтижесінде негізінен қыздырылған ауаның, шығатын газдар мен сулардың өнеркәсіптік шығарындыларына байланысты пайда болатын физикалық (әдетте антропогендік) ластану түрі. Қоршаған ортаның химиялық құрамының өзгеруінің қайталама нәтижесі ретінде де туындауы мүмкін; 2) температураның табиғи деңгейден мерзімді немесе ұзақ мерзімді жоғарылауымен сипатталатын қоршаған ортаның физикалық ластануының бір түрі. 2. Этимологиясы: термальный (фр. thermae, гр. therme) - "жылу", "жылы". 3. Өзбек: termal ifloslanish 4. Түрік: termal kirlilik 5. Ағылшын: thermal pollution 6. Неміс: thermische Verschmutzung 7. Бекітілген нұсқасы: вoздушнo-тeплoвoй oбoгрeв – жылы ауада қыздыру (2022), антропогенное загрязнение – антропогендік ластану (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 10 наурыздағы № 244 Қаулысы... термалдық ластанудан қорғау саласында ... Қазақстан Республикасының Заңы 2017 жылғы 27 желтоқсандағы № 126-VI ҚРЗ. ... термалды сулар – температурасы 200С-тан жоғары ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... қоршаған ортаның ластануын, табиғи ортаның тозуын ... 9. Ұсыныстар: "жылы ластану" - калька аударма. Сондықтан да заңнамалық құжаттардағы қолданысты, басқа тілдердегі аудармаларды қарастыра келе, "термалды ластану" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Физика және астрономия, Медицина, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология Рейтинг-8	-8
87.	загрязнение шумовое	шумен ластану, шуылмен мазалау	загрязнение шумовое шумен ластану, шуылмен мазалау Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шумен ластану, шуылмен мазалау – тірі ағзалар мен адамдардың тіршілік әрекетін бұзатын антропогендік тітіркендіргіш шу. Тітіркендіргіш шу табиғатта да бар (абиотикалық және биотикалық), бірақ оларды ластану деп санау дұрыс емес, өйткені тірі ағзалар эволюция процесінде оларға бейімделген. 2. Этимологиясы: шу (праслав. *šumъ, еж. грек. ἦχος) – шу, шулау 3. Өзбек: shovqin ifloslanishi 4. Түрік: gürültü kirliliği 5. Ағылшын: noise pollution 6. Неміс: Lärmbelästigung 7. Бекітілген нұсқасы: шум – шу (2016), загрязнение – ластану (хим.) (2006), загрязнение почвы – топырақтың ластануы (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... шулы, электромагниттік, жылулық және радиациялық әсер етуді қоса алғанда,.. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 11 наурыздағы № 160 қаулысы. ... Шу деңгейін төмендету үшін технологияны пайдалану ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 23 қыркүйектегі № ҚР ДСМ - 98 бұйрығы. ... шулы және дірілді операциялар жұмысты орындауда шуы аз механикаландырылған операцияларға ауыстырылады ... 9. Ұсыныстар: "шумен ластану" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Заңтану, Экология, Мәдениет және өнер Рейтинг+5	+5
88.	загрязняющее вещество	ластағыш зат, ластағыш заттек	загрязняющее вещество ластағыш зат, ластағыш заттек Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ластағыш зат, ластағыш заттек (сонымен қатар поллютант) – ластаушы заттардың бір түрі, қоршаған табиғи орта объектісінде фондық мәндерден асатын және сол арқылы химиялық ластануды тудыратын мөлшерде болатын кез келген химиялық зат немесе қосылыс. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: ifloslantiruvchi moddalar 4. Түрік: kirletici madde 5. Ағылшын: polluting substance 6. Неміс: schadstoff 7. Бекітілген нұсқасы: загрязнитель – ластағыш (2022), вещество – заттек (2021), вещество ядовитое – улы заттек (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... босап шығатын ластағыш заттардың атмосфералық ауаға, суға, жерге немесе оның беткі қабатының астына түсуі ... Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 403-VI ҚРЗ. ... Шығарындыларда ластағыш заттардың болу нормативтерінен ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2015 жылғы 25 тамыздағы № 73 Жарлығы. ... негізгі ластағыш заттардың атмосфераға жалпы шығарындыларын азайту қажет ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді ескере келе, "ластағыш заттек" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Медицина, Заңтану, Әскери іс, Экология, Химия, Биология Рейтинг+5	+5
89.	задымление	түтіндеу, түтiндету, түтіндену	задымление түтіндеу, түтiндету, түтіндену Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Түтіндеу, түтiндету, түтіндену – түтін қоспасының жанған кезде сұйық немесе қатты заттардың (материалдардың) үй-жайдағы немесе ашық кеңістікте таралуы. Түтін көрінудің минимумға дейін төмендеуімен, тыныс алуды қиындататын және адамдардың денсаулығына зиян келтіретін улы заттардың концентрациясының болуымен, сондай-ақ жабық көлемде температураның жоғарылауымен сипатталады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: tutuni 4. Түрік: dumanı 5. Ағылшын: smoke 6. Неміс: Verrauchung 7. Бекітілген нұсқасы: окуривание – түтіндету (ауыл шар.) (1971), дым едкий – ащы түтін, улы түтін (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Алматы қаласы әкімдігінің 2023 жылғы 1 ақпандағы № 1/56 қаулысы. ... пайдаланылған газдардың түтіндену нормалары ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2019 жылғы 4 желтоқсандағы № 1035 бұйрығы. ... Эвакуациялық жолдарының түтінденуін болдырмайтын ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 19 шілдедегі № ҚР ДСМ-62 бұйрығы. ... өрттің, түтінденудің алдын алу үшін сигнализациямен жабдықталады... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттардағы қолданысты ескере отырып, "түтіндену" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Медицина, Заңтану, Әскери іс, Экология Рейтинг+5	+5
90.	задымление контролируемое	бақыланатын түтіндеу/түтiндету/түтіндену	задымление контролируемое бақыланатын түтіндеу/түтiндету/түтіндену Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бақыланатын түтіндеу/түтiндету/түтіндену – ғимарат тұрғындары үшін қолайлы ортаны сақтау және қауіпсіз шығу үшін жеткілікті уақытты қамтамасыз ету. Сондай-ақ материалдық залал мен жұмыс үзілістерін азайту. Түтін жасанды немесе жоспарланған түрде пайда болады және оның параметрлері (қарқындылығы, ұзақтығы, орналасқан жері және т.б.) арнайы жүйелермен немесе адамдармен бақыланады. 2. Этимологиясы: бақылау (нем. Kontrolle, фр. contrôle, лат. contra) contre - "қарсы", rotulus - "айналдыру" 3. Өзбек: nazorat qilinadigan tutun 4. Түрік: duman kontrollü 5. Ағылшын: smoke controlled 6. Неміс: rauch kontrolliert 7. Бекітілген нұсқасы: контролируемая зона – бақыланатын аймақ (2022), окуривание – түтіндету (ауыл шар.) (1971) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылы 30 желтоқсандағы № 351 бұйрығы. ... құрылғылар ықтимал түтіндену мен өрттің жайылуы ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2015 жылғы 27 наурыздағы № 367 бұйрығы. ... Кабинаның түтінденуі кезінде жолаушыларға көмек көрсету функциясы ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2015 жылғы 24 ақпандағы № 160 бұйрығы. ... бақыланатын аймағына апаратын барлық есіктердің кіруін бақылау ... 9. Ұсыныстар: "бақыланатын түтіндену" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Заңтану, Әскери іс, Экология, Сәулет және құрылыс Рейтинг-2	-2
91.	зажигание автоматическое	автоматты оталдыру	зажигание автоматическое автоматты оталдыру Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Автоматты оталдыру – қажетті уақытта ішкі жану қозғалтқышының цилиндрлерінде отын-ауа қоспасын тұтататын электр ұшқынының пайда болуын қамтамасыз ететін барлық құрылғылардың жиынтығы. Ол цилиндрлердегі отын-ауа қоспасын тұтандыру үшін ұшқынды от ұшқыштарына беру уақыты мен тәртібін автоматты түрде басқарады. Бұл қозғалтқышты тиімдірек етеді және әртүрлі жұмыс жағдайларында оңтайлы өнімділікті қамтамасыз етеді. 2. Этимологиясы: автомат (гр. autos+matos, франц. automate) - "өзі+әрекет, күш", "өздігінен әрекет ету". 3. Өзбек: avtomatik ateşleme 4. Түрік: otomatik ateşleme 5. Ағылшын: ignition is automatic 6. Неміс: zündung automatisch 7. Бекітілген нұсқасы: зажигание – тұтандыру, оталу (2020), автоматическое включение – автоматты түрде қосылу (индустрия) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2015 жылғы 22 қыркүйектегі № 122 шешімі. ... машина қозғалтқышының оталдыру жүйесінің типі ... Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2018 жылғы 22 ақпандағы № 84 бұйрығы. ... Автоматты түрде реттеуге немесе басқаруға арналған аспаптар мен құрылғылар ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2015 жылғы 30 сәуірдегі № 547 бұйрығы. ... тұтандыру оттықтарын қайта бұрап жабу ... 9. Ұсыныстар: "автоматты оталдыру" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Жеңіл және тоқыма өнеркәсібі, Энергетика, Физика және астрономия, Механика және машинатану, Машинажасау, Электроника, радиотехника және байланыс, Сәулет және құрылыс Рейтинг+3	+3
92.	зажигательное оружие	өртегіш қару	зажигательное оружие өртегіш қару Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өртегіш қару – әсері жауынгерлік тұтандырғыштарды қолдануға негізделген қару-жарақ. Өрт сөндіру қаруы жеке құрамды (ашық және баспаналарда орналасқан) зақымдау, техниканы, материалдық құралдарды, құрылыстарды, егістіктер мен орман алқаптарын жою, сондай-ақ соғыс қимылдары ауданында өрт жасау үшін қолданылады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: yong'in qurollari 4. Түрік: yangın silahları 5. Ағылшын: incendiary weapon 6. Неміс: brandwaffe 7. Бекітілген нұсқасы: мусоросжигатель – қоқысөртегіш (2022), биологическое (бактериологическое) оружие – биологиялық (бактериялогиялық) қару (2024), оружие – қару (1971) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 23 ақпандағы N 140-IV Заңы. ... Өртегіш қаруды қолдануға тыйым ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 8 қазандағы N 929 Қаулысы. ... Өртегіш қару туралы III хаттаманы және Көзді соқыр ететін лазерлік қару туралы ... Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2022 жылғы 6 желтоқсандағы № 1171 бұйрығы. ... өртегіш құралдардан қорғану ... 9. Ұсыныстар: "өртегіш қару" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Заңтану, Әскери іс, Тарих, Экология Рейтинг+1	+1
93.	зажигательные вещества	өртегіш заттар, өртегіш заттектер	зажигательные вещества өртегіш заттар, өртегіш заттектер Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өртегіш заттар, өртегіш заттектер – шығаратын жанған кезде көп жылу саны арнайы заттар (заттектер). Олар тұтандырғыш қаруда қолданылады. Олар ауаның оттегін (от қоспалары, ақ фосфор, "электрон" қорытпасы) және ауаға қол жеткізбестен - жанғыш және тотықтырғыштан жасалған қатты пиротехникалық құрамдарды (термиттер, цирконий және оның құрамында оттегі бар тұздары бар басқа металдармен қорытпалары) пайдалана отырып жануы мүмкін. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: olovli moddalar 4. Түрік: yangın çıkarıcı maddeler 5. Ағылшын: incendiary substances 6. Неміс: brandstoffe 7. Бекітілген нұсқасы: мусоросжигатель – қоқысөртегіш (2022), растворимое вещество – ерігіш заттек (2024), вещество – заттек (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 27 ақпандағы № 147 бұйрығы. ... өртегіш, жасаурататын немесе түтін түзгіш заттарды қамтитын ... ... Тез тұтанғыш сұйықтығы бар қатты жаққыш құралдар ... Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2018 жылғы 24 шілдедегі № 12 ұсынымы. ... Фрикциондық соққылы немесе жандырғыш түтіктер ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 343 бұйрығы. ... Жандыру патрондары, түтіктер ... 9. Ұсыныстар: "өртегіш заттектер" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Физика және астрономия, Заңтану, Әскери іс, Экология, Химия Рейтинг-3	-3
94.	законы и обычаи войны	соғыс заңдары мен дәстүрлері, соғыс заңдары мен жөн-жосықтары	законы и обычаи войны соғыс заңдары мен дәстүрлері, соғыс заңдары мен жөн-жосықтары Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Соғыс заңдары мен дәстүрлері, соғыс заңдары мен жөн-жосықтары – соғыс құқығын сипаттайтын халықаралық құқық заңдарын білдіретін заңды термин және әскери қимыл кезіндегі мінез-құлық нормалары. Бұл заңдарды бұзғаны үшін қылмыстық жауапкершілік тек халықаралық (мемлекеттік) деңгейге ғана емес, жеке тұлғаларға да қатысты. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: urush qonunlari va urf-odatlari 4. Түрік: savaş kanunları ve gelenekleri 5. Ағылшын: laws and customs of war 6. Неміс: gesetze und Gebräuche des Krieges 7. Бекітілген нұсқасы: война – соғыс (2022), законы природы – табиғат заңдары (2018), обычаи делового оборота – іскерлік айналымның әдет-ғұрыптары (2016), унифицированные правила и обычаи – бірізді ережелер мен ғұрыптар (банк ісі) (2006) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 7 маусымдағы N 260 Заңы. ... заңдарда көзделген жағдайда ... Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 5 ақпандағы N 19-IV Заңы. ... әдет-ғұрыптарды жоюға бағытталған ... Қазақстан Республикасы Президентінiң 1995 жылғы 21 тамыздағы N 2416 Жарлығы. ... заңдары, ережелерi және iс жосықтары... 9. Ұсыныстар: бекітуге "соғыс заңдары мен жөн-жосықтары" терминін бекіту ұсынылады. Себебі "Дәстүр - белгілі бір ұлттың немесе халықтың ұрпақтан ұрпаққа беріліп отыратын, тарихи қалыптасқан, олардың әлеуметтік ортасында ұзақ уақыт бойы сақталып отырған әлеуметтік-мәдени құндылықтар жиынтығы" (Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. – Алматы: Сөздік-словарь, 2007. - 344 б.) 10. Қолданылу саласы: Заңтану, Әскери іс, Тарих, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг+3	+3
95.	замер сопротивления изоляции	оқшаулау кедергісін өлшеу	замер сопротивления изоляции оқшаулау кедергісін өлшеу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Оқшаулау кедергісін өлшеу – электр тізбегіндегі электр оқшаулау деңгейін анықтау үшін қолданылатын процедура. Бұл процедура мегаомметрдің көмегімен жүзеге асырылуы мүмкін. 2. Этимологиясы: оқшаулау (франц. isolatio) - "жалғыздық, бөлу" 3. Өзбек: izolyatsiya qarshiligini o'lchash 4. Түрік: yalıtım direncinin ölçülmesi 5. Ағылшын: measurement of insulation resistance 6. Неміс: messung des Isolationswiderstands 7. Бекітілген нұсқасы: сопротивление изоляции – оқшаулау кедергісі (байланыс) (2007), замер давления воздуха – ауа қысымын өлшеу (көлік және қатынас жолдары) (2015), измерение – өлшеу (матем.) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 30 наурыздағы N 353-І Заңы. ... уақытша оқшаулауды ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2017 жылғы 25 шілдедегі № 500 бұйрығы. ... оқшаулау кедергілерін өлшеу; Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 11 қарашадағы № 999 қаулысы. ... электрлік кедергісін азайтуға көмектеседі ... Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2018 жылғы 25 қыркүйектегі № 625 бұйрығы. ... оқшаулау кедергісін өлшеу, жабық және ашық тарату құрылғыларын ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттағы қолданысын ескере отырып, "оқшаулау кедергісін өлшеуді" бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Физика және астрономия, Механика және машинатану, Машинажасау, Кен ісі және металлургия Рейтинг+7	+7
96.	замкнутое пространство	тұйықталған кеңістік, тұйық кеңістік	замкнутое пространство тұйықталған кеңістік, тұйық кеңістік Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұйықталған кеңістік, тұйық кеңістік – кіру және шығуы шектеулі, адамдар тұруға жарамсыз кеңістік. Мысал ретінде кейде жөндеушілер кіретін, бірақ адам өмір сүруге арналмаған резервуардың ішкі бөлігін келтіруге болады. Жабық кеңістіктегі қауіптерге көбінесе зиянды шаң немесе газдар, тұншығу, сұйықтыққа батыру немесе борпылдақ түйіршікті қатты заттар (мысалы, астық бункерлері), электр тогының соғуы немесе тұзаққа түсу жатады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: yopiq joy 4. Түрік: kapalı alan 5. Ағылшын: closed space 6. Неміс: geschlossener Raum 7. Бекітілген нұсқасы: замкнутое кровообращение – тұйық қанайналым (2023), пространство – кеңістік (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 17 шілдедегі № 731 Қаулысы. ... Тазартпа немесе тұйық қазбадан, камерадан ... Қазақстан Республикасының Заңы 2019 жылғы 26 желтоқсандағы № 288-VІ ҚРЗ. ... қалыптасқан аумақтарда тұйықталған қоныстардың ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылы 30 желтоқсандағы № 351 бұйрығы. ... көлбеу қазбалар, тұйық оқпандар ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарының стилімен "тұйық кеңістік" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Дене тәрбиесі және спорт, Медицина, Экология, Биология, Ауыл шаруашылығы Рейтинг+5	+5
97.	запал	тұтандырғыш, ыстық ұру (2022)	запал тұтандырғыш, ыстық ұру (2022) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұтандырғыш, ыстық ұру – зарядты тұтататын құрылғы мен құрал, бұл өз кезегінде жарылыс тудырады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: yonuvchi 4. Түрік: аteşleyici 5. Ағылшын: igniter 6. Неміс: Zünder 7. Бекітілген нұсқасы: захват зeрна, запал зeрна – дәнді ыстық ұру (2022), запал – ыстық ұру (ауылш.) (2022), запал – тұтандырғыш (әскери іс) (2000) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2001 жылғы 16 шілде N 960. ... Жарылғыш материалдардың - (ДШЭ-12 тұтандырғыш жiбінiң) ... Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 1 шілдедегі № 223-V ҚРЗ. ... тұтандыру капсюльдері; тұтандырғыштар; ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 2 ақпандағы № 187 Жарлығы ... тұтандырғыштар мен жарылғыш заттардың қалмауын тексеруге; ... 9. Ұсыныстар: "запал - ыстық ұру" ауылшаруашылығы термині, ал "тұтандырғыш - запал" әскери іс термині болғандықтан, бұрын да бекітілгенін ескере отырып, "тұтандырғыш" терминін бекіту ұснылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Механика және машинатану, Заңтану, Әскери іс Рейтинг-3	-3
98.	заражение	жұқтыру, зақымдану, бүліну	заражение жұқтыру, зақымдану, бүліну Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жұқтыру, зақымдану, бүліну – тірі ағзалардың бактерияларды немесе вирустарды, саңырауқұлақтарды немесе қарапайымдыларды жұқтыру процесі. Медицинада инфекция термині бөтен микроорганизмдердің адам мен жануарлар ағзасымен өзара әрекеттесуінің әртүрлі түрлерін білдіреді. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: infektsiya, mag'lubiyat, zarar 4. Түрік: bulaşma, yenilgi, bozma 5. Ағылшын: infection, defeat, damage 6. Неміс: Infektion, Niederlage , Beschädigung 7. Бекітілген нұсқасы: интенсивность заражения – жұқтыру интенсивтілігі (2022), поражение – зақымдану (мед.) (1995), повреждение – бүліну (мед.) (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 29 қарашадағы N 1113 Жарлығы. ... жұқтыру жолдары және алдын алу шаралары ... Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі N 172 Заңы. ... адамның АҚТҚ жұқтыруына тексеру жүргiзу ... Қазақстан Республикасының Кодексі 2014 жылғы 3 шiлдедегі № 226-V ҚРЗ. ... ауру жұқтыруы, сәулеленуі немесе улануы ... 9. Ұсыныстар: "жұқтыру, зақымдану, бүліну" терминдерінің мағыналық айырмашылықтары бар. Ұсынылған терминнің "заражение - жұқтыру" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Экология, Химия, Биология Рейтинг+3	+3
99.	заражение бактериальное, бактериальное поражение	бактериялық зақымдану	заражение бактериальное, бактериальное поражение бактериялық зақымдану Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бактериялық зақымдану – патогендік бактерияларды бір адамның екіншісіне беру процесі немесе сыртқы ортамен байланыс арқылы бактериялармен жұқтыру. 2. Этимологиясы: бактерия (еж.гр. bakterion) - "таяқша". 3. Өзбек: bakterial shikastlanish 4. Түрік: bakteriyel lezyon 5. Ағылшын: bacterial lesion 6. Неміс: bakterielle Läsion 7. Бекітілген нұсқасы: бактериальные средства – бактериялық құралдар (2022), биологическое поражение – биологиялық зақымдану (2024), поражение – зақымдану (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 11 ақпандағы N 344-I Заңы. ... бактериялық күйігін жұқтырған жойылған жеміс-жидек ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2023 жылғы 26 қыркүйектегі № 517 бұйрығы. ... бактериялық құралдармен зақымдану кезінде ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 24 наурыздағы № ҚР- ДСМ-27 бұйрығы. ... миокардтың зақымдану маркерлерін (МВ КФК, тропонин, миоглобин) анықтау ... 9. Ұсыныстар: "бактериальное поражение - бактериялық зақымдану" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Әскери іс, Экология, Биология Рейтинг-4	-4
100.	заражение местности	жергілікті жердің зақымдануы	заражение местности жергілікті жердің зақымдануы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жергілікті жердің зақымдануы – ядролық, химиялық және биологиялық қаруды қолданудың салдарының бірі, белгілі бір аумақты ластау немесе жұқтыру мүмкіндігі. Бұл ұғым көбінесе экологиялық немесе биологиялық қауіптермен байланысты, мысалы, қауіпті заттардың шығарылуы, ядролық апаттар, жұқпалы аурулар эпидемиясы және т.б. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: hududning ifloslanishi 4. Түрік: bölgenin kirlenmesi 5. Ағылшын: contamination of the area 6. Неміс: schäden am Ortsgebiet 7. Бекітілген нұсқасы: разведка местности – жергілікті жерді барлау (2020), физическое поражение – физикалық зақымдану (2024), поражение – зақымдану (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... жергілікті жердің еңістілігі ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 5 шілдедегі N 364 Жарлығы. ... Жергілікті жердің елді мекендерінен ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 24 сәуірдегі N 464 қаулысы. ... Жолдардың уақытынан бұрын зақымдануының алдын алу ... 9. Ұсыныстар: "жергілікті жердің зақымдануын" бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Әскери іс, Экология, Химия, Биология Рейтинг+7	+7
101.	заражение химическое, химическое поражение	химиялық зақымдану	заражение химическое, химическое поражение химиялық зақымдану Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Химиялық зақымдану – табиғи ортада қауіпті химиялық заттардың белгілі бір уақыт ішінде адамдарға, ауылшаруашылық жануарлары мен өсімдіктерге қауіп төндіретін концентрацияда немесе мөлшерде таралуы. 2. Этимологиясы: химия (гр. σημεία khēmeia) - "бірге құю". 3. Өзбек: kimyoviy shikastlanish 4. Түрік: kimyasal hasar 5. Ағылшын: chemical damage 6. Неміс: chemische Läsion 7. Бекітілген нұсқасы: химиялық құбылыс – химическое явление (2023), физикалық зақымдану – физическое поражение (2024), зақымдану – поражение (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 26 наурыздағы N 396-II Заңы. ... табиғат апаты, жер сiлкiнiсi, радиоактивтi немесе химиялық улану азаматтық тәртiпсiздiктер... Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 1 желтоқсандағы N 209-IV Заңы. ... радиоактивті немесе химиялық немесе биологиялық зақымдануы мүмкін ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2020 жылғы 15 қазандағы № ҚР ДСМ-131/2020 бұйрығы. ... сыртқы факторлардың әсерінен зақымдануының салдарлары: радиация, термиялық, химиялық ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттардағы қолданысты ескере отырып, "химиялық зақымдану" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Әскери іс, Тарих, Экология, Химия Рейтинг+5	+5
102.	зарин	зарин	зарин зарин Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Зарин – өте улы синтетикалық органфосфат қосылысы. Түссіз, иіссіз сұйықтық, жүйке-салдық құрал ретінде өте тиімді химиялық қару болғандықтан қолданылады. 2. Этимологиясы: зарин (нем. Sarin, Schrader, Ambrose, Rüdiger, van der Linde) - Schrader, Ambrose, Rüdiger, van der Linde авторлардың фамилияларының аббревиатуралары. 3. Өзбек: zarin 4. Түрік: sarin 5. Ағылшын: sarin 6. Неміс: Sarin 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 1999 жылғы 24 маусым N 398-I. ... мысалы: зарин: 0-изопропилметилфторфосфонат ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 21 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-301/2020 бұйрығы. ... Фосфорорганикалық уландырғыш заттар (зарин, зоман, ВИ-газдар) ... Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 2023 жылғы 20 шiлдедегi № 525 бұйрығы. ... Sarin (GB): O-Зарин (GB): О- ... 9. Ұсыныстар: "зарин" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Әскери іс, Экология, Химия, Биология Рейтинг+7	+7
103.	засечка ядерных взрывов	ядролық жарылыстарды белгілеу, ядролық жарылыстарды анықтау	засечка ядерных взрывов ядролық жарылыстарды белгілеу, ядролық жарылыстарды анықтау Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ядролық жарылыстарды белгілеу – арнайы техникалық құралдардың көмегімен акустикалық, гидроакустикалық, магниттік және сейсмикалық сигналдарды, сондай-ақ ядролық жарылыспен бірге жүретін электромагниттік және жарық сәулелерін тіркеу және талдау негізінде ядролық жарылыстың эпицентрінің, қуатының, биіктігінің және түрінің координаттарын анықтау. 2. Этимологиясы: ядро (грек. hadros) - "күшті, берік" 3. Өзбек: yadro portlashlarining seriflari 4. Түрік: nükleer patlama tespiti 5. Ағылшын: detection of nuclear explosions 6. Неміс: die Kerbe der nuklearen Explosionen 7. Бекітілген нұсқасы: ядерный взрыв – ядролық жарылыс (2018), кертпеш – засечка (2016), белгілеу (іс жүргізу) – установление (2010) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2001 жылғы 14 желтоқсан N 270-ІІ. ... ядролық жарылыстарды тоқтату өзiмен ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1999 жылғы 12 наурыз N 235. ... \|ядролық жарылыстарды бақылау.\|әдістемелік базасын ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... ядролық жарылыстардың қалдықтары; Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 18 желтоқсан N 1787-ХІІ Заңы. ... ядролық жарылыстар әсерiнен зардап шеккен ... 9. Ұсыныстар: "ядролық жарылыстарды белгілеу" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Медицина, Заңтану, Әскери іс, Экология, Химия Рейтинг+3	+3
104.	затопление местности	жергілікті су жайылу, жергілікті су басу	затопление местности жергілікті су жайылу, жергілікті су басу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жергілікті су жайылу – өзендердегі су деңгейінің көтерілуі (өзен төгіліп, жағадан шығып, ғимараттар мен құрылыстарды су басады). Бұл жағдай төтенше жағдай ретінде қарастырылады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: hududni suv bosishi 4. Түрік: bölgenin su basması 5. Ағылшын: flooding of the area 6. Неміс: überflutung des Geländes 7. Бекітілген нұсқасы: су басу – затопление (2022), жергілікті ластану – местное загрязнение (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... су басу, су жайылу, батпақтану ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 24 қазандағы № 732 бұйрығы. ... ықтимал су басу салдарынан... Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 12 ақпандағы N 132-IV Заңы. ... су тасу, су басу, топан су басу мен табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың ... 9. Ұсыныстар: "жергілікті су жайылу" термині заңнамалық құжатта кездеспеді. "Су басу" - жиі қолданыста және бекітілген термин. Соны ескере отырып, "жергілікті су басу" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Ауыл шаруашылығы Рейтинг-6	-6
105.	землетрясение	жер сілкінісі, жер сілкіну (2016)	землетрясение жер сілкінісі, жер сілкіну (2016) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жер сілкінісі – бұл жер қыртысында немесе жоғарғы мантияда кенеттен орын ауыстыру және жыртылу нәтижесінде пайда болатын және серпінді тербелістер түрінде ұзақ қашықтыққа берілетін жер асты дүмпулері мен тербелістер. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: zilzila 4. Түрік: deprem 5. Ағылшын: еarthquake 6. Неміс: Erdbeben 7. Бекітілген нұсқасы: зілзала – бедствие (2024), жер сілкінісі дүмпуі (төтенше жағдайлар) – возбуждение землетрясения (2015), землетрясение – жер сілкіну (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 12 маусымдағы N 438-II Заңы. ... Жер сілкінісі салдарынан ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 8 тамыздағы N 793 қаулысы. ... ауданындағы жер сілкінісінен зардап шеккен ... Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2024 жылғы 22 сәуірдегі № 405 бұйрығы. ... табиғи зілзала (өрт, су тасқыны, жер сілкінісі) ... 9. Ұсыныстар: "зілзала - бедствие" термині бекітілген, "землетрясение - жер сілкінісі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Медицина, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология Рейтинг+7	+7
106.	извещатель пожарный дымовой	түтіндік өрт хабарлағыш	извещатель пожарный дымовой түтіндік өрт хабарлағыш Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Түтіндік өрт хабарлағыш – жанатын аэрозольді өнімдерге ден қойып, жауап қататын автоматты өрт хабарландырушысы. Ол оптикалық-электронды және иондаушы болып бөлінеді. 2. Этимологиясы: пожар (праслав. požarь) – "от, өрт". 3. Өзбек: yong'in tutun detektori 4. Түрік: yangın duman dedektörü 5. Ағылшын: smoke detector 6. Неміс: rauchmelder der Feuerwehr 7. Бекітілген нұсқасы: дымник – түтіндік (2021), выхлопная труба – түтіндік (көлік) (2004), пожар – өрт (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 28 наурыздағы N 299 Қаулысы. ... ИП-212-41М түтінді хабарлағышы... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ ... Түтіндік дабылнама; тасымалданатын жеке дабылнама (дабыл) ... Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің 2022 жылғы 22 қыркүйектегі № 525 бұйрығы. ... Түтіндік өрт хабарлағыш (түтін детекторы)... 9. Ұсыныстар: "түтіндік өрт хабарлағыш" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Әскери іс, Электроника, радиотехника және байланыс Рейтинг-6	-6
107.	имитация огня	атысты имитациялау, атысты, оқ атуды имитациялау	имитация огня атысты имитациялау, атысты, оқ атуды имитациялау Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Атысты имитациялау – әскери және жаттығу жағдайында жауынгерлік құралдарды қолданбай, нақты жағдаят жасау үшін қолданылатын арнайы әдістер мен құралдар. 2. Этимологиясы: имитация (лат.imitatio) - "еліктеу". 3. Өзбек: Simulyatsiya qilingan tortishish 4. Түрік: atış simülasyonu 5. Ағылшын: imitation fire 6. Неміс: schießsimulation 7. Бекітілген нұсқасы: огонь – ату, атыс (2020), щит стрелковый – атыс қалқаны (2021), имитационные упражнения – имитациялық жаттығулар (2019) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2022 жылғы 6 желтоқсандағы № 1171 бұйрығы.... имитациялау оқ атуын және тактикалық оқу-жаттығуды ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ. ... жібек жіптердің кетгутін имитациялау ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2019 жылғы 1 шілдедегі № 602 бұйрығы. ... оқ атуды имитациялауға жарамды күйге келтірілген атыс ... 9. Ұсыныстар: мәнмәтінге байланысты "атысты, оқ атуды имитациялау" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Дене тәрбиесі және спорт, Заңтану, Әскери іс Рейтинг+5	+5
108.	иприт, горчичный газ	иприт, қыша газы	иприт, горчичный газ иприт, қыша газы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Иприт немесе қыша газы – S (CH2CH2Cl 2)2 формуласы бар химиялық қосылыс, теріні зақымдайтын әсері бар жауынгерлік уландырғыш. 2. Этимологиясы: иприт (алғашқы атауы - Lost, екінші атауы - Ipern) — "ғалымдар Вильгельм Ломель, Вильгельм Штейнкопф тың фамилияларының қысқартылған атауы", "Бельгияның Ипер қаласының атауы". 3. Өзбек: iprit 4. Түрік: hardal gazı 5. Ағылшын: mustard gas 6. Неміс: Senfgas 7. Бекітілген нұсқасы: гoрчица – қыша (2022), газ – газ (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 21 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-301/2020 бұйрығы. "Теріге әсер ететін улы заттар (иприт, люизит ... Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2017 жылғы 30 маусымдағы № 186 бұйрығы. ... париждік көкшөп, осароол иприт ... Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 2023 жылғы 20 шiлдедегi № 525 бұйрығы. ... күкірт қышасы (күкіртті иприттер) ... 9. Ұсыныстар: химиялық заттектің екінші атауы "қыша газы" болғанмен, заңнамалық құжаттарда ол термин кездеспеді, "иприт" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Заңтану, Әскери іс, Экология, Химия, Биология Рейтинг+7	+7
109.	кислородный индекс	оттегі индексі	кислородный индекс оттегі индексі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Оттегі индексі – оттегінің азот қоспасындағы ең аз көлемдік пайызы, онда арнайы сынақтар жағдайында материалдардың шам тәрізді жануы мүмкін. 2. Этимологиясы: индекс (лат. index) - "көрсеткіш". 3. Өзбек: kislorod indeksi 4. Түрік: oksijen indeksi 5. Ағылшын: oxygen index 6. Неміс: Sauerstoffindex 7. Бекітілген нұсқасы: круговорот кислорода в природе – табиғаттағы оттегі айналымы (2023), индекс – индекс (1971), вентиляционный индекс – вентиляциялық индекс (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі.... оттегі бар көмірсутектер ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 1 тамыздағы № 607 Жарлығы. ... оттегі өндірісінің ауаны бөлу блогын салу ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 27 қыркүйектегі N 848 Қаулысы. ... Экологиялық орнықтылықтың индексі ... 9. Ұсыныстар: "оттегі индексі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Физика және астрономия, Механика және машинатану, Әскери іс, Кен ісі және металлургия, Химия Рейтинг+7	+7
110.	колеблющаяся пластина	тербелмелі пластина	колеблющаяся пластина тербелмелі пластина Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тербелмелі пластина – діріл немесе тербеліс қозғалыстарын орындай алатын пластина. Бұл термин әдетте ғылым мен техниканың әртүрлі салаларында, соның ішінде физика, инженерия және акустикада қолданылады. 2. Этимологиясы: пластина (лат.plasticart, plastika, plastina) - "қалыптастыру немесе "мүсіндеу", "түтік". 3. Өзбек: tebranuvchi plastinka 4. Түрік: salınımlı plaka 5. Ағылшын: oscillating plate 6. Неміс: oszillierende Platte 7. Бекітілген нұсқасы: колебательный контур – тербелмелі контур (2018), колебательная система – тербелмелі жүйе (2023), полупроводниковая пластина – жартылай өткiзгiш тілімше (2021), метод парафиновой пластинки – парафинді пластинка әдісі (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 11 қарашадағы № 998 қаулысы. ... тербелмелі пластина арасында соққы... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1200 қаулысы. ...бекітілген пластина мен тербелмелі пластина... 9. Ұсыныстар: "тербелмелі пластина" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Медицина, Әдебиет және лингвистика, Электроника, радиотехника және байланыс Рейтинг+7	+7
111.	курс стрельбы	оқ ату курсы	курс стрельбы оқ ату курсы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Оқ ату курсы – сарбаздарды, курсанттарды, сержанттар мен офицерлерді оқытуға арналған атыс қаруын, гранатометшілерді, тасымалданатын танкке қарсы кешендерді шебер және тиімді қолдануға және қазіргі заманғы шайқаста жауынгерлік машиналардың атыс күшін барынша пайдалануға, сондай-ақ бөлімшелерді (есептеулерді), взводтар мен роталарды бөлімше құрамындағы атыс міндеттерін шешуге дайындауға арналған курс. 2. Этимологиясы: курс (лат. cursus) - «ағыс, жол». 3. Өзбек: otish kursi 4. Түрік: atış kursu 5. Ағылшын: shooting course 6. Неміс: schießkurs 7. Бекітілген нұсқасы: огонь – ату, атыс (2020), курс – бағам, бағыт (эконом) (2004), курс полный – толық курс (2019) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 5 шілдедегі N 364 Жарлығы.. .. оқ ату даярлығы бойынша сабақтарды ... Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 19 қазандағы N 85 Заңы. ... атыс даярлығы бойынша сабақтар жүргізу үшін ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 20 сәуірдегі № 374 бұйрығы. ... оқ атуды талдауды өткізуді үйретуге арналған оқу-жаттығу ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарды ескере отырып, "оқ ату курсы" деп бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Дене тәрбиесі және спорт, Заңтану, Әскери іс, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг+9	+9
112.	лафетный ствол	лафетті оқпан	лафетный ствол лафетті оқпан Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Лафетті оқпан – өрт сөндіргіштің үлкен қысымын өрт шыққан аймаққа жеткізу үшін пайдаланылатын, өзгермелі алау бұрышы бар үздіксіз немесе шашыратылған су ағынын немесе өрт сөндіргіш затты қалыптастыруға арналған құрылғы. 2. Этимологиясы: лафет (лат. fustis, нем. Lafett, фр. l'affût) — «ағаш діңі". 3. Өзбек: lafet bochkasi 4. Түрік: taşıma namlusu 5. Ағылшын: carriage barrel 6. Неміс: Lafettenstrahlrohr 7. Бекітілген нұсқасы: ствол – оқпан (өртке қарсы қызм.) (1999), ствол воздушно-пенный – ауа-көбікті оқпан (өрт қарсы қызм) (1999) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің міндетін атқарушының 2011 жылғы 12 мамырдағы № 273 бұйрығы. ... лафетті оқпандардың бір... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 7 қарашадағы № 888 бұйрығы. ...қол және лафеттік оқпандармен су беру жұмысы... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 7 қарашадағы № 783 бұйрығы. ... Тасымалданатын лафетті оқпан... 9. Ұсыныстар: "лафетті оқпан" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Механика және машинатану, Әскери іс, Экология, Ауыл шаруашылығы Рейтинг+7	+7
113.	легенд прикрытия	жасырын бүркемелеу	легенд прикрытия жасырын бүркемелеу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жасырын бүркемелеу – шынайы ниеттерді, операцияларды немесе әрекеттерді жаудан немесе қоғамнан жасыру үшін қолданылатын сценарий немесе ақпарат. Бұл жалған әсер қалдыруға немесе зейінді басқа бағытқа бағыттауға көмектеседі және бұл нақты мақсаттарды қорғауды және сәтті орындауды қамтамасыз етеді. 2. Этимологиясы: легенда (лат. legenda) - "оқуға тиіс нәрсе", сөздің түбірі "legere" -"оқу" етістігінен шыққан. 3. Өзбек: qoplanish afsonalar 4. Түрік: örtbas efsanelerinin 5. Ағылшын: cover legends 6. Неміс: versteckte Verkleidung 7. Бекітілген нұсқасы: укрытие – жасырын пана (2015), латентный – жасырын (мед.) (1995), скрытый слой – жасырын қабат (2021), маскировка – бүркемелеу (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Төрағасының 2023 жылғы 7 желтоқсандағы № 92/қе бұйрығы. ... бүркемелеу аңыздарын және оларды енгізу ... Бұйрық Қазақстан Республикасының Ұлттық қауiпсiздiк комитетi Төрағасы 1996 жылғы 25 қаңтар N 21/дсп ... нарядты бүркемелеу шараларын ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 30 желтоқсандағы N 1300 Қаулысы. ... бүркемелеу және олардың қызметін ұйымдастыру жөніндегі шараларды... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжатта "бүркемелеу аңыздары" термині қолданылған. Бұл калька аудармаға жақынырақ. Сондықтан "жасырын бүркемелеу" терминін бекіткен жөн. 10. Қолданылу саласы: Дене тәрбиесі және спорт, Заңтану, Әскери іс, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг+7	+7
114.	легендирование	бүркемелеу, аңыздандыру	легендирование бүркемелеу, аңыздандыру Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бүркемелеу, аңыздандыру – қорғау объектісінің функционалдық мақсаты туралы жалған ақпаратты әдейі таратуды және қолдауды көздейтін ақпаратты техникалық барлаудан қорғау тәсілі, стратегиялық немесе тактикалық мақсаттарға жету үшін алдын-ала жасалған сценарийлерді, әңгімелерді немесе ақпараттық "аңыздарды" құру және пайдалану процесі. 2. Этимологиясы: легенда (лат. legenda) - "оқуға тиіс нәрсе", сөздің түбірі "legere" -"оқу" етістігінен шыққан. 3. Өзбек: afsanalash 4. Түрік: efsaneleştirme 5. Ағылшын: legendization 6. Неміс: Legendenbildung 7. Бекітілген нұсқасы: маскировка – бүркемелеу (2021), глубокое прикрытие – әріден бүркемелеу (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 22 сәуірдегі N 27-IV Заңы. ... темір жолдарын техникалық бүркемелеудің ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 16 маусымдағы N 1396 Жарлығы. ... прекурсорларының iзiн жасыру және бүркемелеу тәсiлдерiне ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 6 желтоқсандағы N 1189 Қаулысы. ... бүркемелеудің бірыңғай жүйесін құру туралы ... 9. Ұсыныстар: бекітілген "маскировка-бүркемелеу" мен "легендирование-бүркемелеу, аңыздандыру" терминдерінің мағыналық реңкінде айырмашылық бар. Ара-жігін ажырату үшін мәнмәтінге қарай "аңыздандыру" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Заңтану, Әскери іс, Тарих, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг+3	+3
115.	магнитуда землетрясения	жер сілкінісінің магнитудасы	магнитуда землетрясения жер сілкінісінің магнитудасы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жер сілкінісінің магнитудасы – жер сілкінісі кезінде сейсмикалық толқындар түрінде бөлінетін энергияны сипаттайтын шама. 2. Этимологиясы: магнитуда (лат. мagnus, magnitudo) - "үлкен" + " шамасы". 3. Өзбек: zilzila magnitudasi 4. Түрік: depremin büyüklüğü 5. Ағылшын: earthquake magnitude 6. Неміс: magnitude des Erdbebens 7. Бекітілген нұсқасы: возбуждение землетрясения – жер сілкінісі дүмпуі (төтенше жағдайлар) (2015), землетрясение – жер сілкіну (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 12 маусымдағы N 438-II Заңы ... Жер сілкінісі салдарынан ... Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 15 шілдедегі № 330-IV Заңы ... Тараптар жер сілкінісі немесе өзге де төтенше жағдайлар ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 2 шілдедегі № 526 қаулысы. ... ең ірі жер сілкінісі болып, эпиорталығында оның әсер ету күші... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 2 шілдедегі № 526 қаулысы. ... олардың күшіне (магнитудасына) байланысты болады ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 31 желтоқсандағы N 1383 қаулысы ... магнитудасы сегiз баллға жеттi ... 9. Ұсыныстар: "жер сілкінісінің магнитудасы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология Рейтинг+7	+7
116.	мешкотара	қап, жұмсаққап, жеңқап	мешкотара қап, жұмсаққап, жеңқап Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қап, жұмсаққап, жеңқап –сусымалы немесе ұсақ дана жүктерге арналған икемді материалдан (тоқылған, кендір, қағаз, полиэтилен, полипропилен; аралас, көп қабатты, ламинатталған болуы мүмкін) өндірілетін көлік ыдысының түрі. 2. Этимологиясы: мешок (ескі славян.: польша worek, чеш sáček, болгар месец) - "қап". 3. Өзбек: qop idishlari 4. Түрік: çuval konteynerler 5. Ағылшын: bagging 6. Неміс: Sackbehälter 7. Бекітілген нұсқасы: боксерский мешок – бокс қабы (2019), мешок спальный – жатын қапшық (2019) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі.... пайдаланылған қағаз қаптар... Қазақстан Республикасы Президентінің 2019 жылғы 24 қазандағы № 191 Жарлығы. ... қаптарға, жәшіктерге, қораптарға құйып-салу ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ ... қаптар және сөмкелер (конустыларды қоса алғанда) ... Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 26 қаңтардағы № 44 бұйрығы. ... жәшіктер мен қаптар қойма ғимараттарының сөрелері ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "қап" жиі қолданыста екені анықталды. Ауызекі сөйлеу тілінде де "қап- мешкотара" екені белгілі. Сондықтан "қап" сөзін термин ретінде бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Жеңіл және тоқыма өнеркәсібі, Әскери іс, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы Рейтинг+3	+3
117.	моренно-ледниковое озеро	мұздақ-мұздық көл, мореналы-мұздық көл	моренно-ледниковое озеро мұздақ-мұздық көл, мореналы-мұздық көл Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мұздақ-мұздық көлдер – негізінен төрттік кезеңдегі мұздықтардың белсенділігі нәтижесінде пайда болған көлдердің түрі. Ол мұздық моренаны (мұздықтан қалған тастар мен қиыршық тастардың үйінділері) қалдырған аймақта қалыптасады, яғни мореналармен қоршалған немесе ішінара жабылған су қоймасы. 2. Этимологиясы: морена (нем. Moräne, фр. Moraine) - "мұз, мұздық" 3. Өзбек: morena-muzli ko'l 4. Түрік: moren-buzul gölü 5. Ағылшын: Morena-glacial lake 6. Неміс: morena ist ein Gletschersee 7. Бекітілген нұсқасы: ледник – мұздық (геогр) (2005), моренное озеро – мұздақ көл (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2015 жылғы 31 шілдедегі № 19-1/718 бұйрығы. ... көл, мұздық және басқа да жерүсті және жерасты су... Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрінің м.а. 2023 жылғы 29 наурыздағы № 113/НҚ бұйрығы. ... Мұздық құдықтар - көбінесе тік дөңгелектелген ... Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрінің 2024 жылғы 22 қаңтардағы № 32/НҚ бұйрығы. ...Мореналдық көлдер ... 9. Ұсыныстар: "мұздақ" – қатты аяздан жер бетінің мұз болып қатуы, ал "мұздық" – ұзақ уақыт бойы сақталатын ірі мөлшерлі мұз шоғыры. "Морена" – мұздықтан қалған тастар мен қиыршық тастардың үйінділері. Сондықтан "моренно-ледниковое озеро-мұздақ-мұздық көл" деп бекітуде мамандардың кеңесі керек. Ұсынысымыз: "мореналы-мұздық көл" терминін бекіту. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Экология, Биология Рейтинг+4	+4
118.	мотобуры	мотобұрғы	мотобуры мотобұрғы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мотобұрғы – бензинмен немесе электр қозғалтқышымен жұмыс істейтін бұрғылау құралы. Ол жердегі, мұздағы немесе басқа материалдардағы тесіктерді бұрғылау сияқты әртүрлі мақсаттарда қолданылады. 2. Этимологиясы: мото (лат. movere, фр.moteur) - «қозғалу, орын ауыстыру", "қозғалтқыш, мотор". 3. Өзбек: motoburlar 4. Түрік: motomatkap ucu 5. Ағылшын: moto drills 6. Неміс: moto borax 7. Бекітілген нұсқасы: бур – бұрғы (механика және машинатану) (2015), бур – бұрғылауыш (көлік және қатынас жолдары) (2015), бур крестовый – айқыш бұрғы (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2015 жылғы 27 мамырдағы № 19-5/477 бұйрығы. ... бұрғылауға арналған мотобұрғы жиынтық ... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2021 жылғы 21 қаңтардағы № 18 бұйрығы. ... Терең емес ұңғымаларды бұрғылауға арналған мотобұрғы ... Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2017 жылғы 4 шілдедегі № 191 бұйрығы... скважиналарды қолмен және мотобұрғымен бұрғылау... 9. Ұсыныстар: "мотобұрғы" термині бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Механика және машинатану, Машинажасау, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы Рейтинг+4	+4
119.	наводнение	су басу, субасу, су тасқыны (2005)	наводнение су басу, субасу, су тасқыны (2005) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су басу, субасу – өзендегі, көлдегі немесе теңіздегі су деңгейінің қардың еруі, нөсер, желдің ағуы кезінде, кептелу, кептелу және т.б. кезінде көтерілуі нәтижесінде жер бедерінің айтарлықтай су тасқыны. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: suv toshqini 4. Түрік: sel 5. Ағылшын: flood 6. Неміс: Überflutung 7. Бекітілген нұсқасы: наводнение – су тасқыны (геогр.) (2005), мұздық тасқыны (геогр.) – наводнение ледниковое (2005) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі N 179 Заңы. ... ылғалдануы, су тасқыны, аңызақ ... Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 9 шілдедегі N 481 Кодексі. ... су тасу, су басу, топан су басу мен табиғи және техногендік сипаттағы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 30 қазандағы № 680 қаулысы. ... болған жойқын су тасқынына байланысты ізгілік көмек көрсету мақсатында ... 9. Ұсыныстар: терминнің бұған дейін бекітілген нұсқасын, заңнамалық құжаттағы қолданыстарын ескере келе, "су тасқыны" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Ауыл шаруашылығы Рейтинг+2	+2
120.	нагон воды	судың желмен айдалуы	нагон воды судың желмен айдалуы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Судың желмен айдалуы – желдің су бетіне әсер етуінен туындаған су деңгейінің көтерілуі. Мұндай құбылыстар ірі өзендердің теңіз сағаларында, сондай-ақ үлкен көлдер мен су қоймаларында болады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: suv ko'tarilishi 4. Түрік: rüzgarla su enjeksiyonu 5. Ағылшын: wind pumping of water 6. Неміс: pumpen von Wasser durch den Wind 7. Бекітілген нұсқасы: ластанған су – вода загрязненная (2024), жел – ветер (2023), жел айдаған су (төтенше жағдай) – ветровые нагоны (2015), желқума құбылысы (геогр.) – нагон (1998) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... Каспий теңізі деңгейінің көтеріліп-қайтып ауытқуының ықпал ету ... Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 23 шiлдедегі № 267 бұйрығы. ... әртүрлі пункттеріндегі желқума-айдау тербелістері ... Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2017 жылғы 6 қыркүйектегі № 379 бұйрығы. ... қумалау-айдау құбылыстарының сипаттамасы ... 9. Ұсыныстар: бұрын бекітілген нұсқаларының болғанына қарамастан, термин дефинициясын нақтылай түсу үшін "судың желмен айдалуы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Физика және астрономия, Геология, геодезия және география, Экология, Ауыл шаруашылығы Рейтинг-4	-4
121.	наработка котлоагрегатов	қазандық агрегаттарының жұмысы	наработка котлоагрегатов қазандық агрегаттарының жұмысы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қазандық агрегаттарының жұмысы – қазандықтың немесе қазандық қондырғысының жұмыс істеп тұрған және жұмыс істеген жалпы мерзімі. Бұл көрсеткіш жабдықтың күйі мен сенімділігін бағалау үшін, сондай-ақ оны күтіп ұстау мен жөндеуді жоспарлау үшін маңызды. 2. Этимологиясы: агрегат (лат. gregare, aggregatus) - "үйіндіге,отарға жинау", "үйіндіге, отарға жинау" 3. Өзбек: qozon agregatlarining rivojlanishi 4. Түрік: kazan ünitelerinin çalışma süresi 5. Ағылшын: operation of boiler units 6. Неміс: betrieb von Kesseleinheiten 7. Бекітілген нұсқасы: котельная – қазандық (көлік және қатынас жолдары) (2015), агрегат – агрегат (2017), ұшу жұмысы – летная работа (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 23 қаңтардағы № 23 қаулысы. ... қазандық агрегатының қожсыз жұмыс істеуі ... Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 12 маусымдағы N 438-II Заңы. ... су жылыту қазандық агрегатының құрылысын ... Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2019 жылғы 4 қарашадағы № 589 бұйрығы. ... қазандыққа салу ... 9. Ұсыныстар: "қазандық агрегаттарының жұмысы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Физика және астрономия, Механика және машинатану, Машинажасау, Кен ісі және металлургия Рейтинг-8	-8
122.	насадок пенный	көбік саптамасы	насадок пенный көбік саптамасы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көбік саптамасы – өрттен қорғау жүйесінің маңызды құрамдас бөлігі, жуғыш көбік жасайтын арнайы құрылғы. Олар өрттің белгілі бір түрлерімен, әсіресе Сұйықтықтар мен жанғыш материалдардың өрттерімен күресуде тиімді көбік шығару үшін қолданылады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: ko'pikli nozullar 4. Түрік: köpük nozulları 5. Ағылшын: foam nozzle 6. Неміс: Schaumstoffdüsen 7. Бекітілген нұсқасы: көбіктену (хим) – вспенивание (2006), көбікпен өрт сөндірудің автоматты жүйесі – автоматическая система пенного пожаротушения (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің м.а. 2023 жылғы 10 қарашадағы № 605 және Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрінің 2023 жылғы 14 қарашадағы № 320-Ө бірлескен бұйрығы. ... көбік шығаратын саптамасы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 4 наурыздағы N 217 Қаулысы. ... сұйық бөлшектерді, көбік, паста немесе ұнтақты сұйық ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2017 жылғы 26 маусымдағы № 446 бұйрығы. ... Көбік саптамалары бар стационарлық ... 9. Ұсыныстар: "көбік саптамасы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Механика және машинатану, Машинажасау, Әскери іс, Экология Рейтинг+4	+4
123.	насос водокольцевой	айналмалы су сорғысы, айналмалы су сорғы, айналмалы гидросорғы	насос водокольцевой айналмалы су сорғысы, айналмалы су сорғы, айналмалы гидросорғы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Айналмалы су сорғысы, айналмалы су сорғы – ротор пластиналарын сұйықтыққа батыру арқылы жұмыс көлемі өзгеретін пластиналы газ сорғыларының бір түрі. 2. Этимологиясы: насос (лат. pompa)- "құбыр немесе сұйықтықты айдау құралы" 3. Өзбек: suv halqali nasos 4. Түрік: su halkalı pompa 5. Ағылшын: water ring pump 6. Неміс: wasserringpumpe 7. Бекітілген нұсқасы: айналмалы бұрғылау – бурение вращательное (2021), гидросорғы – гидронасос (2021), сорғы – насос (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... айналмалы сумен жабдықтау жөніндегі іс-шараларды әзірлеуге ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 29 желтоқсандағы № 1251 қаулысы. ... су сорғылары арқылы су процеске кіреді ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 21 қыркүйектегі № 821 қаулысы. ... одан су сорғымен айналмалы су жүйесіне оралады... 9. Ұсыныстар: бекітілген термин нұсқасын ескере отырып, "айналмалы гидросорғы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Механика және машинатану, Машинажасау, Әскери іс, Ауыл шаруашылығы Рейтинг-6	-6
124.	обмеление морей	теңіздердің таяздануы	обмеление морей теңіздердің таяздануы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Теңіздердің таяздануы – теңіздер мен мұхиттардағы су деңгейі төмендейтін процесс, бұл тереңдіктің төмендеуіне және жағалау борының кеңеюіне әкеледі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: dengizlarning sayozligi 4. Түрік: deniz seviyesinin alçalması 5. Ағылшын: shallowing of the seas 6. Неміс: verflachung der Meere 7. Бекітілген нұсқасы: морская вода – теңіз суы (2023), мелководная фауна – таяз су фаунасы (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 5 ақпандағы № 66 қаулысы. ... (таяздануы) және ластануы... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 30 желтоқсандағы № 1116 қаулысы. ... Каспий теңізінің таяздануы... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 5 сәуірдегі № 208 қаулысы. ... таяздануы салдарынан ауланған балықты ... 9. Ұсыныстар: "теңіздің таяздануы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Экология, Биология, Ауыл шаруашылығы Рейтинг+4	+4
125.	огневая задача	атыс міндеті	огневая задача атыс міндеті Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Атыс міндеті – жаудың атыс жеңілісін жоспарлаумен және орындаумен байланысты әскери ұғым. 2. Этимологиясы: огонь (праслав. огънъ) - "жанып кету", "от", "түтін". 3. Өзбек: оtish vazifasi 4. Түрік: atış görevi 5. Ағылшын: fire mission 6. Неміс: Feuermission 7. Бекітілген нұсқасы: огонь – ату, атыс (2020), задача – міндет (2020), боевая задача – жауынгерлік міндет (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2019 жылғы 18 наурыздағы № 237-VІ ҚРЗ.... атыс қаруы мен оның патрондары қару-жарақ түрлерінің ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 23 тамыздағы № 306 Жарлығы. ... штаттық атыс қаруымен қаруланады... Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2015 жылғы 15 сәуірдегі № 196 бұйрығы. ...Тәуліктік нарядтың міндеттері... 9. Ұсыныстар: "атыс міндеті" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Механика және машинатану, Заңтану, Әскери іс Рейтинг+8	+8
126.	опасное химическое явление	қауіпті химиялық құбылыс	опасное химическое явление қауіпті химиялық құбылыс Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қауіпті химиялық құбылыс – химиялық шығу оқиғасы немесе қарқындылығы, таралу ауқымы және ұзақтығы бойынша адамдардың өміріне, халық шаруашылығы объектілеріне және қоршаған ортаға теріс әсер етуі мүмкін табиғи орта элементтерінің жай-күйі. 2. Этимологиясы: химия (гр.khēmeia σημεία, араб. аль-Кимийʾ (التيمياء) - "бірге құйылған". 3. Өзбек: xavfli kimyoviy hodisa 4. Түрік: tehlikeli kimyasal fenomen 5. Ағылшын: dangerous chemical phenomenon 6. Неміс: gefährliches chemisches Phänomen 7. Бекітілген нұсқасы: қауіпті гидрологиялық құбылыс – опасное гидрологическое явление (2024), химиялық құбылыс – химическое явление (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 30 желтоқсандағы № 97-VII ҚРЗ. ... тіршілігі үшін қауіпті жағдайдағы жануарларға ... Қазақстан Республикасының 2012 жылғы 16 наурыздағы № 3-V Заңы. ... қауіпті табиғат құбылысы, апат, дүлей немесе өзге де зілзала ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 21 қыркүйектегі № 821 қаулысы. ... химиялық реакция арқылы аммиактың азот қышқылымен ... 9. Ұсыныстар: "қауіпті химиялық құбылыс" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Медицина, Әскери іс, Химия, Биология Рейтинг+6	+6
127.	очаг землетрясения	жер сілкінісінің ошағы, жер сілкінісі ошағы	очаг землетрясения жер сілкінісінің ошағы, жер сілкінісі ошағы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жер сілкінісінің ошағы – жер сілкінісі тікелей болатын жер (плиталардың соқтығысуы). 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: zilzila markazi 4. Түрік: depremin odak noktası 5. Ағылшын: earthquake source 6. Неміс: Herd des Erdbebens 7. Бекітілген нұсқасы: жер сілкінісі дүмпуі (төтенше жағдайлар) – возбуждение землетрясения (2015), зақымдану ошағы (төтенше жағдай) – очаг поражения (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2023 жылғы 26 қыркүйектегі № 517 бұйрығы. ... Жер сілкінісінің салдарын жою ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің 2014 жылғы 20 мамырдағы № 235 бұйрығы. ... Жер сілкінісі қаупі мен туындауы кезінде халықты қорғау ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 16 тамыздағы № 486 қаулысы. ... Жойқын жер сілкінісі кезінде жаһандық және өңірлік ауқымдағы ... 9. Ұсыныстар: "жер сілкінісінің ошағы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Физика және астрономия, Медицина, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Биология Рейтинг+6	+6
128.	паводки дождевые	жауынсу тасқыны	паводки дождевые жауынсу тасқыны Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жауынсу тасқыны –жылы мезгілде жауын-шашынның көп түсуіне байланысты су деңгейінің көтерілуі. Бұл құбылыс мүлдем болжау мүмкін емес және кез-келген аумақта, тіпті құрғақ аймақтар мен шөлдерде де болуы мүмкін. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: yomg'ir toshqinlari 4. Түрік: yağmurdan doğan seller 5. Ағылшын: floods are rainy 6. Неміс: regenüberflutungen 7. Бекітілген нұсқасы: жауын-шашын – осадки (ЧС) (2024), су тасқыны – паводок (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 9 сәуірдегі № 493-V ҚРЗ. ... су тасқынының, өрттің ... Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 ақпандағы N 387 Заңы. ... сел, қар көшкiнi, су тасқыны және басқалар ... Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы. 2003 жылғы 10 ақпан N 1019. ... сел тасқыны жүрген кезде ... 9. Ұсыныстар: "жауынсу тасқыны" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы Рейтинг0	0
129.	паводки и наводнения	су тасқыны және су (айналаны) басу	паводки и наводнения су тасқыны және су (айналаны) басу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су тасқыны және су (айналаны) басу – өзендегі немесе басқа су айдынындағы су деңгейінің күрт өсуі, қардың, мұздықтардың немесе мол жаңбырдың тез еруі нәтижесінде пайда болуы және өзендегі, көлдегі немесе теңіздегі су деңгейінің қар еруі, нөсер, жел суының ағуы, кептеліс, кептеліс және т. б. кезінде көтерілуі нәтижесінде жер бедерін айтарлықтай су басу. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: to'fon va toshqin 4. Түрік: sel 5. Ағылшын: high water and flooding 6. Неміс: Hochwasser 7. Бекітілген нұсқасы: су тасқыны – паводок (2022), су тасқыны (геогр.) – наводнение (2005), су басу – затопление (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 31 желтоқсандағы N 1383 қаулысы. ... сел тасқыны, көшкiн және опырылып құлау, су тасқыны... Қазақстан Республикасы Президентінің 2019 жылғы 9 қазандағы № 185 Жарлығы. ... су тасқыны, сел, қар көшкіндері, опырылу... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 23 желтоқсандағы № 1051 бұйрығы. ... жаңбыр су тасқыны, кептелістер ... 9. Ұсыныстар: "су тасқыны және су (айналаны) басу" жеке 2 термин ретінде бекітілген. Мамандармен кеңесе отырып, қажеттілік болған жағдайда "су тасқыны және су (айналаны) басу" деп бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Ауыл шаруашылығы Рейтинг-2	-2
130.	паводковая обстановка	су тасқыны жағдайы	паводковая обстановка су тасқыны жағдайы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су тасқыны жағдайы – су тасқынының пайда болуы мен күшеюіне байланысты туындаған су ресурстары мен қоршаған ортаның жағдайы. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: toshqin holati 4. Түрік: sel koşulları 5. Ағылшын: flood situation 6. Неміс: hochwasserlage 7. Бекітілген нұсқасы: су тасқыны – паводок (2022), су тасқыны – наводнение (2005), жағдай – обстановка (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Ұлттық экономика министрінің 2024 жылғы 18 маусымдағы № 34 бұйрығы.... сәйкес су тасқыны, төтенше жағдай барысында мүлікке келтірілген залал сақтандыру жағдайы ... Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі N 179 Заңы. ... ауаның шамадан тыс ылғалдануы, су тасқыны, аңызақ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2024 жылғы 10 маусымдағы № 568 Жарлығы. ... су тасқындары кезінде судың ағынын ұстап тұру және ... 9. Ұсыныстар: "су тасқыны жағдайы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Медицина, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Ауыл шаруашылығы Рейтинг0	0
131.	паводковый период	су тасқыны кезеңі	паводковый период су тасқыны кезеңі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су тасқыны кезеңі – қардың, мұздықтардың немесе қатты жаңбырдың еруіне байланысты өзендерде және басқа су айдындарында су деңгейінің жоғарылауы байқалатын жыл мезгілі. Су тасқыны географиялық орналасуына байланысты әртүрлі маусымдарда болуы мүмкін. Мысалы, суық климаты бар аймақтарда су тасқыны көбінесе қар ери бастаған көктеммен сәйкес келеді. Жылы аймақтарда бұл жаңбырлы маусымда болуы мүмкін. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: toshqin davri 4. Түрік: sel dönemi 5. Ағылшын: flood period 6. Неміс: hochwasserzeit 7. Бекітілген нұсқасы: су тасқыны – паводок (2022), су тасқыны – наводнение (2005), турбуленттік кезең – турбулентный период (2024), кезең(мем. сатып алу) – период (1999) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2023 жылғы 30 қаңтардағы № 11-ө өкімі. ... су тасқыны кезеңіне дайындалу және оны өткізу жөнінде ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 12 сәуірдегі № 272 қаулысы. ... 2024 жылғы су тасқыны кезеңінің салдарын жою жөніндегі ... Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Ұлттық экономика министрінің 2024 жылғы 22 сәуірдегі № 18 бұйрығы. ... су тасқыны кезеңінде орналасқан жері ... 9. Ұсыныстар: "су тасқыны кезеңі" термині бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Әскери іс, Экология, Ауыл шаруашылығы Рейтинг-2	-2
132.	падеж скота	малдың қырылуы	падеж скота малдың қырылуы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Малдың қырылуы – уәкілетті орган бекіткен тізбеге енгізілген жұқпалы аурулар, сондай-ақ ауыл шаруашылығы өнімін өндіру үшін қауіпті табиғи құбылыстар мен дүлей зілзала, өрт салдарынан ауыл шаруашылығы жануарларының өлімі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: chorva mollarining o'limi 4. Түрік: çiftlik hayvanlarının ölümü 5. Ағылшын: livestock deaths 6. Неміс: tod von Nutztieren 7. Бекітілген нұсқасы: выпас скота – мал жаю (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 25 желтоқсандағы № 1180 қаулысы. ... эпидемиологиялық жағдай (малдың өлім-жітімімен, мәжбүрлі союмен ұштасады)... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2020 жылғы 17 шiлдедегi № 229 бұйрығы. ... асыл тұқымды аналық мал басын өлім-жітімнің зоотехникалық нормасы шегінде ... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2024 жылғы 12 ақпандағы № 56 бұйрығы. ... малдың аурулары мен өлім-жітімінің алдын алу бойынша ... 9. Ұсыныстар: "малдың қырылуы" сөзінде эмоционалық реңк бар және заңнамалық құжаттарда "малдың өлім-жітімі" термин ретінде жиі ұшырасады, сол себепті "малдың өлім-жітімі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Тарих, Экология, Іс жүргізу және мұрағат ісі, Ауыл шаруашылығы Рейтинг-4	-4
133.	предвестник землетрясения	жер сілкінісінің белгісі (жаршысы)	предвестник землетрясения жер сілкінісінің белгісі (жаршысы) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жер сілкінісінің белгісі (жаршысы) - дүмпуден бірнеше сағат немесе күн бұрын байқалған әртүрлі физикалық құбылыстар, мысалы, геофизикалық өрістердің вариациялары, жануарлардың қалыптан тыс мінез-құлқы және т.б., яғни прекурсорларға болжамның үш мәселесін шешуге мүмкіндік беретін құбылыстарды жатқызамыз: сейсмикалық оқиғаның орнын, күші мен уақытын табу. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: zilzila xabarchisi 4. Түрік: depremin habercisi 5. Ағылшын: the harbinger of an earthquake 6. Неміс: vorbote des Erdbebens 7. Бекітілген нұсқасы: жер сілкінісі дүмпуі (төтенше жағдайлар) – возбуждение землетрясения (2015), нұсқау белгісі – знак предписывающий (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 29 мамырдағы № 402 бұйрығы. ... техногендік жер сілкінісінің алдын ала болжамына ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 19 ақпандағы № 89 қаулысы. ... жер сілкінісінің, жанартаулардың атқылауының, найзағайдың ... Қазақстан Республикасының Ережелер жинағы ҚР ЕЖ 3.04-104-2014 Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Құрылыс, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері және жер ресурстарын басқару комитетінің 2014 жылғы 29-желтоқсандағы № 156-НҚ бұйрығы. ... Болжамдық жер сілкінісінің параметрлері туралы өңірлік деректер жоқ болған кезде ... 9. Ұсыныстар: "жер сілкінісінің хабаршысы" деген де нұсқасы бар. Дегенмен де "жер сілкінісінің белгісі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Медицина, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Ауыл шаруашылығы Рейтинг-6	-6
134.	принципиальное значение	түбегейлі мәні, принципті мәні, түбегейлі мән, принципті мән	принципиальное значение түбегейлі мәні, принципті мәні, түбегейлі мән, принципті мән Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Түбегейлі мәні –белгілі бір мәнмәтінде оның мәнін, негізгі сипаттамаларын немесе маңыздылығын анықтайтын нәрсенің негізгі мағынасы. Бұл термин қандай да бір жағдайда немесе жүйеде іргелі, маңызды немесе анықтайтын нәрсеге сілтеме жасау үшін қолданылады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: asosiy ahamiyati 4. Түрік: temel önem 5. Ағылшын: fundamental importance 6. Неміс: von grundlegender Bedeutung 7. Бекітілген нұсқасы: кардинальный – түбегейлі (филос.) (1971), принципиальная схема – принциптік схема (2021), значение – мән (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 11 маусымдағы N 822 Жарлығы. ... түбегейлі принциптерін ескере отырып ... Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының 2023 жылғы 20 шiлдедегi № 24-НҚ нормативтік қаулысы ... талабының да принципті маңызы бар ... Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 17 ақпандағы № 251-IV Заңы. ... мәселенің принциптілік мәні бар... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда және 2021 жылдан бері бекітілген терминдік тіркестерде "принцип" болып берілген. Мамандармен кеңесе отырып, терминдердің бірізділік талабына сәйкес "принципті мәні " терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Философия және саясаттану, Педагогика және психология, Әдебиет және лингвистика, Заңтану, Әскери іс, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг-2	-2
135.	промышленная безопасность	өнеркәсіптік қауіпсіздік, өнеркәсіптегі қауіпсіздік	промышленная безопасность өнеркәсіптік қауіпсіздік, өнеркәсіптегі қауіпсіздік Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өнеркәсіптік қауіпсіздік – жеке адамның және қоғамның өмірлік маңызды мүдделерін өндірістік объектілердегі авариялар мен апаттардан және аталған авариялардың салдарларынан қорғау жағдайы. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: sanoat xavfsizligi 4. Түрік: endüstriyel güvenlik 5. Ағылшын: industrial safety 6. Неміс: betriebliches sicherheitswesen 7. Бекітілген нұсқасы: өнеркәсіптік апат – промышленная катастрофа (2024), биологиялық қауіпсіздік – биологическая безопасность (2024), қауіпсіздік – безопасность (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 1 сәуірде № 26-VII ҚРЗ. ... өнеркәсіптік қауіпсіздік, индустриялық аймақтар ... Қазақстан Республикасының Кодексі 2017 жылғы 27 желтоқсандағы № 125-VІ ҚРЗ.... өнеркәсіптік қауіпсіздік талаптары ескеріле отырып ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2001 жылғы 22 мамыр N 681. ... объектілердегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы ... 9. Ұсыныстар: "өнеркәсіптік қауіпсіздік" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Механика және машинатану, Машинажасау, Әскери іс, Кен ісі және металлургия, Сәулет және құрылыс Рейтинг+6	+6
136.	противопаводковая комиссия	су тасқынына қарсы комиссия	противопаводковая комиссия су тасқынына қарсы комиссия Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су тасқынына қарсы комиссия – су тасқыны қаупіне байланысты төтенше жағдай жарияланған сәттен бастап су тасқынынан қорғауды басқаратын, үйлестіретін және бақылайтын тиісті нұсқаулар негізінде құрылған комиссия. 2. Этимологиясы: комиссия (лат. commissio) - "жарыс; қосылу" 3. Өзбек: toshqinlarga qarshi komissiya 4. Түрік: taşkın kontrol komisyonu 5. Ағылшын: flood prevention commission 6. Неміс: antifouling-Kommission 7. Бекітілген нұсқасы: паводок – су тасқыны (2022), барьер противопожарный – өртке қарсы бөгеуіл (2021), комиссия – комиссия (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... су тасқынына қарсы жұмыстарды... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 25 сәуірдегі № 325 қаулысы. ... Су тасқынына қарсы іс-шараларды үйлестіру ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 28 қаңтардағы N 67 Қаулысы. ... суды пайдалану және су ресурстарын қорғау мәселелерін бірлесіп шешу үшін екіжақты комиссиялар ... 9. Ұсыныстар: "су тасқынына қарсы комиссия" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Әскери іс, Экономика және қаржы, Экология, Іс жүргізу және мұрағат ісі, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы Рейтинг-4	-4
137.	противопаводочная служба прогноза	су тасқынына қарсы болжау қызметі, тасқынға қарсы болжамдық қызмет	противопаводочная служба прогноза су тасқынына қарсы болжау қызметі, тасқынға қарсы болжамдық қызмет Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су тасқынына қарсы болжау қызметі, тасқынға қарсы болжамдық қызмет – тиісті органдар мен ұйымдар үшін су тасқынының пайда болуы немесе олардың одан әрі дамуы туралы болжамдар жасаумен айналысатын гидрометеорологиялық ұйым қамтамасыз ететін қызмет. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: toshqinlarga qarshi prognoz xizmati 4. Түрік: taşkın risklerine karşı tahmin ve erken uyarı sistemleri 5. Ағылшын: flood forecasting service 6. Неміс: anti-Planungs-Service 7. Бекітілген нұсқасы: паводок – су тасқыны (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2019 жылғы 9 қазандағы № 185 Жарлығы. ... су тасқыны қатерін болжау жүйесін ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 18 маусымдағы № 479 қаулысы. ... су тасқынына қарсы алдын алу іс-шаралары ... Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2016 жылғы 30 желтоқсандағы № 580 бұйрығы. ... су тасқынына дейін ... 9. Ұсыныстар: "су тасқынына қарсы болжау қызметі" термині калька аударма болғандықтан, "су тасқынын болжау қызметі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экономика және қаржы, Экология, Ауыл шаруашылығы Рейтинг-5	-5
138.	разрушительное землетрясение	жойқын жер сілкінісі	разрушительное землетрясение жойқын жер сілкінісі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жойқын жер сілкінісі - инфрақұрылымға, ғимараттарға және адам өміріне айтарлықтай зиян келтіретін жер сілкінісі. Бұл әдетте жоғары магнитудаға (әдетте Рихтер шкаласы бойынша 6 және одан жоғары) және / немесе эпицентрдің елді мекендерге жақын орналасуына байланысты болады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: halokatli zilzila 4. Түрік: yıkıcı deprem 5. Ағылшын: destructive earthquake 6. Неміс: zerstörerisches Erdbeben 7. Бекітілген нұсқасы: возбуждение землетрясения – жер сілкінісі дүмпуі (төтенше жағдайлар) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 2 шілдедегі № 526 қаулысы. ... жойқын жер сілкіністері ғимараттар ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 28 қаңтардағы № 31 Қаулысы. ... жойқын жер сілкінісі салдарынан қалыптасқан қиын экономикалық ... Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 16 шілдедегі N 242 Заңы. ... жойқын жер сiлкiнiстерi, өзге де табиғи немесе ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттағы қолданысын ескере отырып, "жойқын жер сілкінісі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Физика және астрономия, Медицина, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Сәулет және құрылыс Рейтинг+6	+6
139.	ранцевая система пожаротушения	аспалы өрт сөндіру жүйесі	ранцевая система пожаротушения аспалы өрт сөндіру жүйесі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аспалы өрт сөндіру жүйесі – кішігірім өрттерді сөндіруге және өрттің таралуын болдырмауға арналған портативті жабдық. Мұндай жүйе артқы жағында киілетін сөмкеден және отқа төзімді заттың берілуін және шашырауын қамтамасыз ететін компоненттерден тұрады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: xaltadan yong'inga qarshi tizim 4. Түрік: sırt çantası yangın söndürme sistemi 5. Ағылшын: satchel fire extinguishing system 6. Неміс: ranzen-Brandbekämpfungssystem 7. Бекітілген нұсқасы: автоматическая система дренчерного пожаротушения – дренчерлік өрт сөндірудің автоматты жүйесі (2024), водопровод пожарный – өрт сөндіру суқұбыры (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 1 тамыздағы № 607 Жарлығы. ... қорғауға арналған өрт сөндіру техникасының ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... өрт сөндіру жүйелері суының ... Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 188-V ҚРЗ.... өрт сөндіру жарақтары, отты сөндіретін және оттан қорғайтын заттар ... 9. Ұсыныстар: "аспалы өрт сөндіру жүйесі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Механика және машинатану, Әскери іс, Экология, Химия, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы Рейтинг+6	+6
140.	скалодром	құз айлағы, өрмелеу қабырғасы, құзайлақ	скалодром құз айлағы, өрмелеу қабырғасы, құзайлақ Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құз айлағы, өрмелеу қабырғасы –альпинизмге арналған жасанды құрылым. Ол әдетте табиғи жартас түзілімдерін имитациялайтын әртүрлі ілгектермен және ұстағыштармен жабылған қабырғалардан тұрады. 2. Этимологиясы: скалодром (лат. scāla, scandō, гр. σκάλα+«δρόμος» (dromos) - "көтерілу", "баспалдақ"+«жол». 3. Өзбек: skalodrom 4. Түрік: tırmanma duvarı 5. Ағылшын: climbing wall 6. Неміс: kletterwand 7. Бекітілген нұсқасы: пристань – айлақ; кемежай (2020), бухта – айлақ (2019), гавань – айлақ (геог.) (1998), автомотодром – автомотоайлақ (2019) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2022 жылғы 6 желтоқсандағы № 1171 бұйрығы. ... (құз айлағымен) жабдықталады... ... Құз айлағы (әскери қызметшілерді құзға шығуға оқытып-үйретуге арналған учаскелер) ... 9. Ұсыныстар: терминжасам тәсілін "скалодром" терминіне сәйкес сөздерді біріктіру арқылы "құзайлақ" деп бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Дене тәрбиесі және спорт, Педагогика және психология, Әскери іс Рейтинг-2	-2
141.	снегопокрытия	қар жамылғысы	снегопокрытия қар жамылғысы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қар жамылғысы – жердің, таулардың, ормандардың және басқа да табиғи немесе жасанды заттардың бетін жабатын қар қабаты. Ол қардың түсуі және оның бетінде жиналуы нәтижесінде пайда болады. Қар жамылғысы экология, климатология және гидрология сияқты әртүрлі аспектілерде маңызды рөл атқарады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: qor qoplami 4. Түрік: kar tabakası 5. Ағылшын: layer of snow 6. Неміс: schneeschicht 7. Бекітілген нұсқасы: буран снежный – қарлы боран (2024), покров – жамылғы (геог.) (1998), облачный покров – бұлт жабындысы (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2017 жылғы 1 наурыздағы № 50-VІ ҚРЗ. ... қар жамылғысы және мәңгі тоң жай-күйінің мониторингіне ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... жауын-шашын мен қар жамылғысының химиялық құрамын ... Абай облысының әкімдігінің 2023 жылғы 14 наурыздағы № 50 қаулысы. ... қар жамылғысына тыңайтқыш енгізу... 9. Ұсыныстар: "қар жамылғысы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Биология, Ауыл шаруашылығы Рейтинг+6	+6
142.	срез конов	беткейлерді жону	срез конов беткейлерді жону Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Беткейлерді жону – тау-кен өнеркәсібінде және құрылыста қолданылатын, шахталарды немесе карьерлерді қазу процесінде жасалған көлденең кесінді немесе жазықтықты білдіретін термин. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: nishablarni frezalash 4. Түрік: yamaçları frezeleme 5. Ағылшын: cross-section of slopes 6. Неміс: hangabschnitt 7. Бекітілген нұсқасы: срез – қиық (геол.) (1971), откос канала – арна беткейі (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 29 мамырдағы № 402 бұйрығы. ... Көлбеу беткейлерді және бағыт азимутын өлшеуді... Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрінің 2021 жылғы 4 ақпандағы № 28 бұйрығы. ... беткейлерді және бетке қарайтын барлық жазықтықтарды фактуралық өңдеу ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2022 жылғы 30 қарашадағы № 260 және Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің м.а. 2022 жылғы 30 қарашадағы № 102 бірлескен бұйрығы.... су крандарының олардың алдыңғы беткейлерінде орналасуын қамтамасыз ету ... 9. Ұсыныстар: "беткейлерді жону" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Әскери іс, Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Сәулет және құрылыс Рейтинг-5	-5
143.	тара	ыдыс, контейнер	тара ыдыс, контейнер Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ыдыс, контейнер – өнімді орналастыруға арналған қаптаманың негізгі элементі. 2. Этимологиясы: контейнер (англ. container) - «сыйымдылық». 3. Өзбек: idish, konteyner 4. Түрік: konteyner 5. Ағылшын: container 6. Неміс: Verpackung 7. Бекітілген нұсқасы: возвратная тара – қайтарылатын ыдыс (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 1 шілдедегі N 409 Кодексі. ... шартта ыдыс пен буып-түюге талаптар белгiленбесе ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 24 қазандағы № 393 Жарлығы. ... берілетін қаптама мен ыдыс... Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 10 наурыздағы N 534 Заңы. ... қаңылтыр ыдыстарда, аралас полимер ыдыстарда, этикеткасы жоқ шөлмектерде және пластик ыдыстарда өткізуге ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "ыдыс" термині қолданыста, біз де осы терминді бекітуді ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Жеңіл және тоқыма өнеркәсібі, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы Рейтинг+6	+6
144.	тропа	соқпақ	тропа соқпақ Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Соқпақ – табиғи аймақ арқылы жаяу жүруге арналған, моторлы көліктерді пайдалануға келмейтін топырақ жолағы немесе шағын асфальтталған жол. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: yo'l 4. Түрік: patika 5. Ағылшын: pathway 6. Неміс: Fußweg 7. Бекітілген нұсқасы: тропа разведчика – барлаушы соқпағы (2021), белая тропа – қансонар (2019) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 шілдедегі N 477 Кодексі. ... орманның шаршы соқпақтары, өртке қарсы жыртылған ... Қазақстан Республикасының Заңы 2019 жылғы 1 наурыздағы № 229-VІ ҚРЗ. ... шекаралық соқпақтар - мемлекеттік ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2024 жылғы 10 маусымдағы № 568 Жарлығы. ... жаңа экологиялық соқпақтар мен жасыл маршруттар... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 5 шілдедегі № 910 Қаулысы. ... туристiк соқпақ (бұдан әрi – соқпақ ... 9. Ұсыныстар: "соқпақ" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Дене тәрбиесі және спорт, Әскери іс Рейтинг+8	+8
145.	тупиковые выроботки	тұйық қазбалар, тұйық қазындылар	тупиковые выроботки тұйық қазбалар, тұйық қазындылар Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұйық қазбалар –жер бетіне немесе басқа қазбаларға шыға алмайтын жерасты тау-кен қазбаларының учаскелері (мысалы, штольнялар, шахталар, туннельдер). Олар жер қойнауына немесе басқа қазбаларға одан әрі жалғасуға әкелмейтін "тұйықтар" немесе жабық кеңістіктер. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: tupikli qazishmalar, o'lik qazishmalar 4. Түрік: çıkmaz kazılar 5. Ағылшын: dead-end workings 6. Неміс: Tote Enden Ausgrabungen 7. Бекітілген нұсқасы: автоклав тупиковый – тұйық автоклав (2021), почва выработки – қазынды табаны (2017), выработка – қазынды, қазба (индустрия) (2015), полезные ископаемые – пайдалы қазбалар (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 17 шілдедегі № 731 Қаулысы. ... тұйық қазбалардың шығатын ағыстарында ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1201 қаулысы. ... тұйық қазбалардағы ауаның рұқсат етілген ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 15 қыркүйектегі № 450 бұйрығы. ... Тұйық көлденең немесе көлбеу қазбаларды ... 9. Ұсыныстар: Бекітілген термин нұсқаларын басшылыққа ала отырып, терминді ұсынып отырған саланы ескере отырып, "тұйық қазындылар" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Әскери іс, Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Сәулет және құрылыс Рейтинг+4	+4
146.	усиление ветра	желдің күшеюі	усиление ветра желдің күшеюі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Желдің күшеюі – желдің жылдамдығы артатын, конвективті процестермен байланысты оның бағытының өзгеруімен қатар жүретін желдің 20-30 м / с және одан жоғары деңгейде күшеюі. Бұл әртүрлі себептерге байланысты болуы мүмкін, соның ішінде: метеорологиялық жағдайлар, географиялық факторлар, атмосфералық құбылыстар, маусымдық өзгерістер. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: shamol kuchayishi 4. Түрік: rüzgarın şiddetlenmesi 5. Ағылшын: intensification of the wind 6. Неміс: intensivierung des windes 7. Бекітілген нұсқасы: сдвиг ветра – желдің өзгеруі (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2019 жылғы 8 мамырдағы № 320 бұйрығы. ... желдің қатты ауысуы - 30 м (100 фут) биіктікте... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 30 қарашадағы № 837 бұйрығы. ... желдің кенеттен шұғыл күшеюі ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 2 ақпандағы № 121 Жарлығы. ... желдің сапасы мен елде қолжетімді екендігін ескерер болсақ... 9. Ұсыныстар: "желдің күшеюі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Энергетика, Әскери іс, Экология, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы Рейтинг+6	+6
147.	ущерб от наводнения	су басудан болған нұқсан, су басудан болған залал, су тасқыны залалы	ущерб от наводнения су басудан болған нұқсан, су басудан болған залал, су тасқыны залалы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су басудан болған нұқсан, су басудан болған залал, су тасқыны залалы – адамның еңбек қызметі процесінде пайда болған барлық нәрселердің зақымдануы немесе толық жойылуы нәтижесінде материалдық құндылықтардың жоғалуы. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: toshqindan zarar 4. Түрік: sel hasarı 5. Ағылшын: flood damage 6. Неміс: hochwasserschäden 7. Бекітілген нұсқасы: затопление – су басу (2022), паводок – су тасқыны (2022), ущерб экологический – экологиялық залал (2024), убыток – залал (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2001 жылғы 6 маусым N 757. ... көктемгі су тасқыны салдарынан зардап шеккен азаматтардың зияндарын өтеу ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 13 мамырдағы № 212 бұйрығы.... су тасқыны қаупі бар өзендердің учаскелеріне жүргізген іс-шаралар ... Қазақстан Республикасының Заңы 2024 жылғы 25 наурыздағы № 67-VIII ҚРЗ. ... залал келтіру қаупін туғызатын және су тасқыны ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарында "су тасқыны залалы" термині белсенді қолданыста болғандықтан және термин ықшамдылығымен "су тасқыны залалы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Әскери іс, Экология, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы Рейтинг+4	+4
148.	фильтровальная станция	сүзгіш станциясы, сүзу станциясы, сүзу стансасы	фильтровальная станция сүзгіш станциясы, сүзу станциясы, сүзу стансасы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сүзгіш станциясы, сүзу станциясы – табиғи ластанудан тазарту және залалсыздандыру, зарарсыздандыру станциясы. Сүзу станциясы әскерлерді далалық сумен қамтамасыз ету үшін қолданылатын стационарлық және жылжымалы (автофильтрациялық) болуы мүмкін. 2. Этимологиясы: станция (лат. statio) - "тұрақ, аялдама". 3. Өзбек: filtr stantsiyasi 4. Түрік: filtre istasyonu 5. Ағылшын: filter station 6. Неміс: filterstation 7. Бекітілген нұсқасы: биофильтр – биосүзгіш(хим) (2006), станция, станса – станса (2020), гидроэлектростанция – су электр стансасы (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 29 желтоқсандағы № 1251 қаулысы. ... сору және сүзу жабдықтары бар ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2015 жылғы 15 желтоқсандағы № 1206 және Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 28 желтоқсандағы № 814 бірлескен бұйрығы.... сүзу құрылғылары ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 29 желтоқсандағы № 1251 қаулысы. ... сору және сүзу жабдықтары бар ... Қостанай облысы Рудный қаласы әкімінің 2024 жылғы 11 маусымдағы № 3 шешімі. ... шектеулі серіктестігінің сүзу стансасы ... 9. Ұсыныстар: бекітілген термин нұсқаларын, заңнамадағы қолданысын қарастыра келе, "сүзу стансасы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Медицина, Экология, Химия Рейтинг-4	-4
149.	фильтровентиляционная камера	сүзгілеу-желдеткіш камерасы	фильтровентиляционная камера сүзгілеу-желдеткіш камерасы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сүзгілеу-желдеткіш камерасы – атмосфералық ауаны радиоактивті шаңнан, биологиялық аэрозольдерден тазартуға және оны ұжымдық қорғау объектілеріне беруге арналған құрал. 2. Этимологиясы: камера (лат. camera) - «бөлме». 3. Өзбек: filtr shamollatish kamerasi 4. Түрік: filtre havalandırma odası 5. Ағылшын: filter ventilation chamber 6. Неміс: filter-Entlüftungskammer 7. Бекітілген нұсқасы: фильтрование – сүзгілеу (2022), вытяжная вентиляция – сорма желдеткіш (2016), сушильная камера – кептіру камерасы (2022), камера – камера (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1199 қаулысы. ... сүзгілеу құрылғыларымен жабдықтау ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ. ... сүзгілеу жабдықтары мен аппараттары ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 25 тамыздағы № ҚР ДСМ-90 бұйрығы. ... Сорғыш желдеткіш камералар ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "сүзу", "сүзгілеу" термині жарыспалы қолданыста, бекітілген нұсқасы - "сүзгілеу". Мамандармен кеңесе отырып, "сүзгілеу-желдеткіш камерасы" не "сүзу-желдеткіш камерасы" деп бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Механика және машинатану, Экология Рейтинг-8	-8
150.	фильтровентиляционная установка	сүзгілеу-желдеткіш құрылғы	фильтровентиляционная установка сүзгілеу-желдеткіш құрылғы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сүзгілеу- желдеткіш құрылғы – ауаны радиоактивті шаңнан және биологиялық аэрозольдерден тазарту және оны ұжымдық қорғау объектілеріне беру құрылғысы. 2. Этимологиясы: фильтр (от лат. filtrum) – «войлок» 3. Өзбек: filtr shamollatish moslamasi 4. Түрік: filtre havalandırma tesisi 5. Ағылшын: filter ventilation unit 6. Неміс: filter-Entlüftungsanlage 7. Бекітілген нұсқасы: фильтрование – сүзгілеу (2022), вытяжная вентиляция – сорма желдеткіш (2016), устройство – құрылғы (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2021 жылғы 25 қаңтардағы № 15 бұйрығы. ... сүзгілеу құрылғылары арқылы берілген ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1199 қаулысы. ... сүзгілеу құрылғыларымен жабдықтау ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ. ... сүзгілеу жабдықтары мен аппараттары ... ... сүзгілеу жабдықтары мен аппараттары ... 9. Ұсыныстар: мамандармен кеңесе отырып, "сүзгілеу-желдеткіш құрылғы" немесе "сүзу-желдеткіш құрылғы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Механика және машинатану, Әскери іс, Экология, Химия, Биология, Сәулет және құрылыс Рейтинг-8	-8
151.	фильтрующий противогаз	сүзгіш газқағар, сүзгіш газтұмша	фильтрующий противогаз сүзгіш газқағар, сүзгіш газтұмша Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сүзгіш газқағар, сүзгіш газтұмша – адамның тыныс алу, көру, бет және бас терісін газ-бу тәрізді зиянды заттардан және белгілі құрамдағы аэрозольдерден және концентрациясы 0,5% - дан аспайтын, оттегі мөлшері 18% - дан кем емес көлемді аэрозольдерден қорғауға арналған жұмысшы персонал мен құтқарушыларды жеке қорғау құралдары. 2. Этимологиясы: газ (гр. chaos, голланд. gas, нем.gas, фр. gaz) - «хаос, бейберекеттік, ретсіз». 3. Өзбек: filtrlovchi gaz niqobi 4. Түрік: filtre gaz maskesi 5. Ағылшын: filter gas mask 6. Неміс: filtermaske 7. Бекітілген нұсқасы: биофильтр – биосүзгіш(хим) (2006), противогаз – газтұмша (төтенше жағдайлар) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2016 жылғы 10 маусымдағы № 611 бұйрығы. ... сүзгіш газқағарлар, респираторлар, өзін - өзі құтқарғыштар ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1203 қаулысы. ... сүзгіде ластанған газ керамикалық сүзгі материалы арқылы ... ... Газтұтқыштарға арналған және (немесе) аралас сүзгілері алынбайтын, дем алу клапандары бар сүзгілі ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "сүзгіш газқағар" термині қолданыста болғанымен "противогаз-газтұмша" бекітілгендіктен, "сүзгіш газтұмшаны" бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Әскери іс, Экология, Химия, Биология Рейтинг-6	-6
152.	химический взрыв	химиялық жарылыс	химический взрыв химиялық жарылыс Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Химиялық жарылыс – потенциалды химиялық энергия кеңейіп жатқан жарылыс өнімдерінің жылу және кинетикалық энергиясына ауысатын заттардың жылдам химиялық түрленуінен туындаған жарылыс. 2. Этимологиясы: химия (гр.khēmeia σημεία, араб. аль-Кимийʾ (التيمياء) - "бірге құйылған". 3. Өзбек: kimyoviy portlash 4. Түрік: kimyasal patlama 5. Ағылшын: chemical explosion 6. Неміс: chemische Explosion 7. Бекітілген нұсқасы: химический элемент – химиялық элемент (2023), взрыв – жарылыс (хим.) (2006) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 350 бұйрығы. ... химиялық айналуға (жарылысқа) қабілетті ... химиялық Қазақстан Республикасының Заңы 2001 жылғы 14 желтоқсан N 270-ІІ. ... жарылыстарға қатысы бар бақылау деректерiн терiс түсiндiру ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 6 маусымдағы N 1587 Жарлығы. ... ядролық жарылыстар және жер сілкiнiстерi мониторингi саласындағы жұмыс тәжiрибесiнiң болуы ... 9. Ұсыныстар: "химиялық жарылыс" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Физика және астрономия, Медицина, Заңтану, Әскери іс, Экология, Химия Рейтинг+6	+6
153.	хирургический подвижной госпиталь	хирургиялық жылжымалы госпиталь	хирургический подвижной госпиталь хирургиялық жылжымалы госпиталь Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Хирургиялық жылжымалы госпиталь – жаралылар мен науқастарға далада білікті хирургиялық көмек көрсетуге және оларды емдеуге арналған белсенді армияның әскери-медициналық емдеу мекемесі; мамандандырылған медициналық көмек топтарын күшейткен кезде ол мамандандырылған аурухана ретінде пайдаланылды. 2. Этимологиясы: хирургия (гр. cheirourgia, cheir+ourgia) - "қол "+"Іс, жұмыс"; госпиталь (лат. hospitalis, hospes (hospitem) - "қонақ+шетелдік, қонақ; қожайын". 3. Өзбек: jarrohlik mobil kasalxonasi 4. Түрік: cerrahi hareketli hastane 5. Ағылшын: surgical mobile hospital 6. Неміс: chirurgisches bewegliches Krankenhaus 7. Бекітілген нұсқасы: хирургическая игла – хирургиялық ине (2022), блок подвижной – жылжымалы блок (2023), военный госпиталь – әскери госпиталь (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 3 қарашадағы № 346-IV Заңы. ... хирургиялық және зертхана жабдығын ... Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 7 шiлдедегi № 360-VI ҚРЗ Кодексі. ... жылжымалы медициналық кешендер ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 12 наурыздағы № 323 Қаулысы. ... «Апаттар медицинасының темір жол госпитальдары» акционерлік қоғамының ... 9. Ұсыныстар: "хирургиялық жылжымалы госпиталь" термині бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Заңтану, Әскери іс, Тарих, Биология Рейтинг+8	+8
154.	хлопушка	сақпандар, шартылдақ	хлопушка сақпандар, шартылдақ Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сақпандар, шартылдақ – іске қосылған кезде қатты дыбыс шығаратын құрылғы. Бұл іске қосылған кезде қатты дыбыс шығаруы мүмкін шағын химиялық құрылғыларға қатысты қолданылатын бейресми термин. Олар көбінесе білім беру мақсатында көрсету үшін немесе зертханалық жағдайда визуалды және дыбыстық эффекті жасау үшін қолданылады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: shartildaq 4. Түрік: patlangaç 5. Ағылшын: petard 6. Неміс: sprengbüchse 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрінің 2024 жылғы 1 ақпандағы № 19 бұйрығы. ... шартылдақ – 20 дана ... ; Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 23 қазандағы № 18-02/942 бұйрығы. ... шартылдақ – 10 дана... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2022 жылғы 21 ақпандағы № 55 бұйрығы. ... шырақтарды және шартылдақтарды қолдануға, отшашулар, өртке әкелуі мүмкін ... 9. Ұсыныстар: заңнамадағы қолданысын ескере отырып, "шартылдақ" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Дене тәрбиесі және спорт, Әскери іс, Электроника, радиотехника және байланыс, Мәдениет және өнер Рейтинг+6	+6
155.	хлорирование воды	суды хлорлау	хлорирование воды суды хлорлау Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суды хлорлау – суға хлор немесе натрий гипохлориді сияқты хлор қосылыстарын қосу процесі. 2. Этимологиясы: хлор ( лат. сhlorum, еж. гр. χλωρός") - "сарыдан жасыл". 3. Өзбек: suvni xlorlash 4. Түрік: suyun klorlanması 5. Ағылшын: chlorination of water 6. Неміс: chlorierung von Wasser 7. Бекітілген нұсқасы: водоочистка – суды тазарту (2024), хлор – хлор (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 19 қарашадағы N 1219 Қаулысы.... суды зарарсыздандыру үшін немесе хлормен зарарсыздандырған ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1201 қаулысы. ... суды хлорлауға арналған қондырғылар ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 24 қарашадағы № ҚР ДСМ-138 бұйрығы. ... (суды хлорлау кезінде) ... 9. Ұсыныстар: "суды хлорлау" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Медицина, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Химия Рейтинг+6	+6
156.	цистерна расширительная	кеңейту цистернасы	цистерна расширительная кеңейту цистернасы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кеңейту цистернасы – температураның өзгеруіне байланысты жүйедегі су көлемінің өзгеруін, ағып кету мен булану салдарынан жүйедегі судың жоғалуын өтеуге, сондай-ақ жүйеден ауа мен су буын шығаруға қызмет етеді. 2. Этимологиясы: цистерна (еж.лат. cista, лат. cisterna, гр. κίστη [Kiste]) - "су ыдысы", "қорап", "себет". 3. Өзбек: sisternani kengaytirish 4. Түрік: genleşme tankı 5. Ағылшын: expansion tank 6. Неміс: ausdehnungsbehälter 7. Бекітілген нұсқасы: расширение – кеңейме, кеңейту (ақпарат.) (2004), цистерна – цистерна (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 11 қарашадағы № 998 қаулысы. ... станциясының кеңейту цистернасы конденсатты ... Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің 2011 жылғы 09 наурыздағы № 127 бұйрығы. ... Кеңейту цистернасы сорғылардың қабылдау ... Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің міндетін атқарушының 2011 жылғы 12 мамырдағы № 273 бұйрығы. ... Кеңейту багынде салқын тасымалдаушының ... 9. Ұсыныстар: "кеңейту цистернасы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Геология, геодезия және география, Экология, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Сәулет және құрылыс Рейтинг-2	-2
157.	шкала бофорта	бофорт шкаласы	шкала бофорта бофорт шкаласы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бофорт шкаласы – Дүниежүзілік метеорологиялық ұйым желдің жылдамдығын оның жердегі заттарға әсері немесе ашық теңіздегі толқуларын шамамен бағалау үшін қабылдаған он екі балдық шкала. 2. Этимологиясы: шкала (лат. scala) - «баспалдақ»; бофорт (франц. bottes fortes) - "кең, ұзын қонышты, биік етік". 3. Өзбек: bofort tarozilari 4. Түрік: beaufort ölçekleri 5. Ағылшын: beaufort scales 6. Неміс: beaufort-Skalen 7. Бекітілген нұсқасы: шкала – шкала (2018), шкала – шәкіл (2016), шкала Гуттмана – Гуттман шкаласы (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 352 бұйрығы. ... 5 балдан жоғары (Бофорт шкаласы бойынша) ... Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 4 шілдедегі N 150 Заңы. ... бекiткен шкала бойынша ... Қазақстан Республикасының Заңы 1999 жылғы 24 маусым N 398-I ... Бiрiккен Ұлттар Ұйымының жарналар шкаласына сәйкес ... 9. Ұсыныстар: "бофорт шкаласы" немесе "бофорт шәкілі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Механика және машинатану, Экология, Ауыл шаруашылығы Рейтинг+6	+6
158.	шлевка	тартпа	шлевка тартпа Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тартпа – су тасқыны немесе басқа гидрологиялық оқиғалар сияқты төтенше жағдайларды жою кезінде суды тиімді басқаруды қамтамасыз ететін жүйені немесе әдісті білдіреді. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: suv tarqatish tizimi 4. Түрік: şlevka (su dağıtım sistemi) 5. Ағылшын: shlevka (water distribution system) 6. Неміс: shlevka (Wasserverteilungssystem) 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: – 9. Ұсыныстар: "шлевка-тартпа" су шаруашылығына қатысты термин ретінде алынған болса, "су сормасы" немесе "су тартпасы" терминін бекіту мамандармен келісуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Көлік және қатынас жолдары, Механика және машинатану, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Сәулет және құрылыс, Ауыл шаруашылығы Рейтинг-5	-5
159.	шлевка, пряжка ремня	тартпа, белбеу ілмек	шлевка, пряжка ремня тартпа, белбеу ілмек Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тартпа – киімдегі белбеу ілмегі. Сондай-ақ, белдіктің ұзындығын реттеуге немесе оның бір бөлігін бекітуге мүмкіндік беретін металл, былғары немесе пластикалық жабдықтарды осылай атайды. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: ilmoq 4. Түрік: kemer tokası 5. Ағылшын: belt buckle 6. Неміс: gürtelschnalle 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің м.а. 2015 жылғы 25 қарашадағы № 719 бұйрығы. ... белдікұстағыштары бірге жеңдік белгісі ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 20 қазандағы № 166 Жарлығы. ... Иық тігістерінен 2 ұстағыш тігілген ... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2012 жылғы 25 сәуірдегі № 25-03/206 Бұйрығы. ... белдікті ұстап тұратын алты ілмегі бар ... 9. Ұсыныстар: ұсынылған термин заңнамада "белдіұстағыш", "ұстағыш", "ілмек" нұсқаларында берілген. Құжаттардың орыс тіліндегі нұсқасында тек"шлевка" қолданылған. Тиісті сала ұсынып отырған "тартпа" нұсқасы дефиницияға сәйкес келмейді. Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, "белбеу ілмек" терминін бекітуді ұсынамыз. 10. Қолданылу саласы: Заңтану, Әскери іс, Іс жүргізу және мұрағат ісі, Ауыл шаруашылығы Рейтинг-5	-5
160.	щит	қалқан	щит қалқан Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қалқан – жеке қорғаныс құралы, суық қолмен және лақтыратын қарудан және белгілі бір дәрежеде атыс қаруынан қорғауға арналған құрал түрі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: qalqon 4. Түрік: kalkan 5. Ағылшын: shield 6. Неміс: Schild 7. Бекітілген нұсқасы: щит противопожарный – өртке қарсы қалқан (өртке қарсы қызм.) (1999) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 14 қыркүйектегі № 377 Жарлығы. ... диаметрі 20 мм күміс қалқан... Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 30 қыркүйектегі № 155 Жарлығы. ... екі қылыш бар дөңгелек қалқан ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 2000 жылғы 25 наурыз N 441. ... "Достастықтың оңтүстік қалқаны-2000" бірлескен ... 9. Ұсыныстар: "қалқан" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Дене тәрбиесі және спорт, Әскери іс, Тарих Рейтинг+6	+6
161.	экологический надзор	экологиялық қадағалау	экологический надзор экологиялық қадағалау Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық қадағалау – Қазақстан Республикасы экологиялық заңнамасының бұзылуын анықтау, жолын кесу және алдын-алу, табиғи ортаның жай-күйін бақылауды жүзеге асыру, табиғи биоценоздарға, адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіпті экологиялық жағдайдың өзгеруін болжау бойынша қоршаған ортаны қорғаудың арнайы уәкілетті органдарының қызметі. 2. Этимологиясы: экология (гр. oikos + logos) - "үй, Отан"+ "ілім". 3. Өзбек: ekologik nazorat 4. Түрік: çevresel gözetim 5. Ағылшын: environmental supervision 6. Неміс: umweltaufsicht 7. Бекітілген нұсқасы: экологический контроль – экологиялық бақылау (2022), надзор – қадағалау (1995), постоянный надзор – тұрақты қадағалау (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі N 175 Заңы. ... экологиялық бақылау, мониторинг пен экологиялық зерттеулер ... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2012 жылғы 9 қарашадағы № 17-02/566 Бұйрығы. ... экологиялық және санитарлық жағдайын тексеру ... Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2018 жылғы 27 желтоқсандағы № 542 бұйрығы. ... санитарлық және экологиялық жағдайда ұстауды ... 9. Ұсыныстар: "экологиялық қадағалау" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Заңтану, Әскери іс, Экономика және қаржы, Экология, Іс жүргізу және мұрағат ісі, Ауыл шаруашылығы Рейтинг+8	+8
162.	экстренная медицинская помощь	шұғыл медициналық көмек	экстренная медицинская помощь шұғыл медициналық көмек Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шұғыл медициналық көмек – емдеудің барлық кезеңдерінде адамның немесе оның айналасындағы адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін кенеттен пайда болған патологиялық жағдайды жоюға бағытталған кідіріссіз жүзеге асырылатын емдеу-диагностикалық және тактикалық іс-шаралар кешені. 2. Этимологиясы: медицина (лат. medicina) - "дәрігерлік ғылым, медицина" 3. Өзбек: shoshilinch tibbiy yordam 4. Түрік: acil tıbbi yardım 5. Ағылшын: emergency medical care 6. Неміс: medizinische Notfallversorgung 7. Бекітілген нұсқасы: экстренный штурм – шұғыл шабуыл (2022), бесплатная медицинская помощь – тегін медициналық көмек (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 29 қарашадағы N 1113 Жарлығы. ... Медициналық көмек көрсетудің қолжетімділігін ... Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 16 қарашадағы № 406-V ҚРЗ. ... шұғыл медициналық көмек қызметін ұйымдастыру ... Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 7 шiлдедегi № 360-VI ҚРЗ Кодексі. ... шұғыл нысанда жедел медициналық көмек беру ... 9. Ұсыныстар: "шұғыл медициналық көмек" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Дене тәрбиесі және спорт, Медицина, Әскери іс, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет Рейтинг+8	+8
163.	экстренное реагирование	шұғыл ден қою	экстренное реагирование шұғыл ден қою Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шұғыл ден қою – ТЖ басқару органдарының мақсаттары, уақыты мен қолданылу орны бойынша өзара байланысты, оның ішінде ТЖ туындауы туралы ақпаратты уақтылы алу, халықты және мүдделі ұйымдарды хабардар ету, жағдайды бағалау, шешімдер қабылдау және олардың салдарын жеңілдету мақсатында қолда бар күштер мен құралдармен ТЖ жоюды ұйымдастыру. 2. Этимологиясы: экстренное (лат. extraordinarius) - «extra-» - "сыртында" + «ordinarius» - "әдеттегі, реттелген"; реагирование (лат. reagere) - "қайта әрекет ету". 3. Өзбек: favqulodda javob, favqulodda vaziyatlarda javob 4. Түрік: acil müdahale 5. Ағылшын: emergency response 6. Неміс: notfall-Reaktion 7. Бекітілген нұсқасы: экстренный штурм – шұғыл шабуыл (2022), служба реагирования на инциденты информационной безопасности – ақпараттық қауіпсіздіктің оқыс оқиғаларына ден қою қызметі (2022), меры реагирования – ден қою шаралары (2016), реагирование – ден қою (индустрия) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 1 ақпандағы № ҚР ДСМ-12 бұйрығы. ... шұғыл ден қоюды жүзеге асыратын ... Қазақстан Республикасының Заңы 2024 жылғы 6 мамырдағы № 80-VIII ҚРЗ. ... оларға ден қою жөніндегі ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 7 желтоқсандағы № 826 қаулысы. ... (COVID-19-ға шұғыл ден қою жобасы) ... 9. Ұсыныстар: "реагирование" тек қана "ден қою" дегенді білдірмейді. Мәнмәтінге байланысты "жауап қайтару", "жауап қату", "әрекет ету", "елеу" деп қолданылуы мүмкін. Заңнамалық құжаттарда, бекітілген нұсқаларында "шұғыл ден қою" берілгендіктен, "шұғыл ден қою" терминін бекіту ұсынылады, бірақ мамандардың да пікірі керек. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Медицина, Заңтану, Әскери іс, Экология Рейтинг+4	+4
164.	электромагнитное поражение	электр магниттік зақымдану, электрмагниттік зақымдану	электромагнитное поражение электр магниттік зақымдану, электрмагниттік зақымдану Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Электр магниттік зақымдану – электрмагниттік сәулелену арқылы электронды құрылғылар мен жүйелерге әсер ету, электронды, коммуникациялық және қуат жабдықтардың істен шығуы. Бұл құрылғыларды бұзу, бұрмалау немесе уақытша өшіру мақсатында жасалуы мүмкін. 2. Этимологиясы: электр (лат. electrum, еж.гр. ἤλεκτρον) - "янтарь-кәріптас", магнит (еж.гр. magnētis lithos) - "магнезия тасы". 3. Өзбек: elektromagnit shikastlanish 4. Түрік: elektromanyetik hasar 5. Ағылшын: electromagnetic damage 6. Неміс: electromagnetic damage 7. Бекітілген нұсқасы: электрическая индукция – электрлік индукция (2023), электромагнитные колебания – электрмагниттік тербелістер (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 29 желтоқсандағы N 209 Заңы. ... электромагниттiк және басқа да физикалық әсер ететiн ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 29 қыркүйектегі № 481 бұйрығы. ... электромагниттік босату ... Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2024 жылғы 27 маусымдағы № 235 бұйрығы. ... оның елеулі зақымдануына немесе ондағы аварияға әкеп соғуы мүмкін ... 9. Ұсыныстар: "электрмагниттік зақымдану" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Физика және астрономия, Механика және машинатану, Машинажасау, Электроника, радиотехника және байланыс Рейтинг+6	+6
165.	электрохимическая дезактивация	электр химиялық залалсыздандыру, электрхимиялық залалсыздандыру	электрохимическая дезактивация электр химиялық залалсыздандыру, электрхимиялық залалсыздандыру Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Электр химиялық залалсыздандыру – сыртқы электр өрісінің әсерінен объектінің беткі қабатын электролитте ерітуге негізделген бетті залалсыздандыру. 2. Этимологиясы: электр (лат. electrum, еж. гр. ἤλεκτρον) -"кәріптас" ("янтарь"); химия (гр.khēmeia σημεία, араб. аль-Кимийʾ (التيمياء) - "бірге құйылған". 3. Өзбек: elektrokimyoviy zararsizlantirish 4. Түрік: elektrokimyasal dekontaminasyon 5. Ағылшын: electrochemical decontamination 6. Неміс: elektrochemische Dekontamination 7. Бекітілген нұсқасы: коррозия электрохимическая – электрохимиялық жемірілу (хим.) (2006), обеззараживание – залалсыздандыру (2017), дезинфекция – залалсыздандыру (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2015 жылғы 16 маусымдағы № 694 бұйрығы. ... залалсыздандыру, дезинсекция ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 11 қарашадағы № 998 қаулысы. ... электрохимиялық реакцияларда анодқа тартылатын ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 27 шілдедегі № 359 бұйрығы. ... электрохимиялық қорғау кезінде ... 9. Ұсыныстар: орыс тіліндегі "- о" дәнекер тұлғасыз және "электр", "химиялық" сөздерін бірге жазу арқылы "электрхимиялық залалсыздандыру" түрінде бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Медицина, Механика және машинатану, Машинажасау, Химия Рейтинг-4	-4
166.	эпицентр взрыва	жарылыстың эпицентрі, жарылыстың кіндігі (2016)	эпицентр взрыва жарылыстың эпицентрі, жарылыстың кіндігі (2016) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жарылыстың эпицентрі, жарылыстың кіндігі – ядролық жарылыс орталығының жер бетіне немесе су бетіне проекциясы (кескіні). 2. Этимологиясы: эпицентр (гр. epï +лат. centrum) - "үстінде, жоғарыда"+ "орталық". 3. Өзбек: portlash epitsentri 4. Түрік: patlamanın merkez üssü 5. Ағылшын: epicenter of the explosion 6. Неміс: epizentrum der Explosion 7. Бекітілген нұсқасы: эпицентр взрыва – жарылыстың кіндігі (2016), кoрeнь стeржнeвoй – кіндік тамыр (бот.) (2022), пупочный канатик – кіндік тамыр (мед.) (1995), взрыв – жарылыс (1995) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2015 жылғы 30 желтоқсандағы № 1274 бұйрығы. ... Эпицентрі Қазақстан аумағында болған жер сілкінісі қатері ... Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2017 жылғы 27 наурыздағы № 303 бұйрығы. ... құрылымын, жарылыс ошағын ... Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2023 жылғы 30 қазандағы № 381 бұйрығы. ... ядролық сынақтардың эпицентрінде ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "жарылыстың ошағы", "жарылыстың эпицентрі" терминдері жарыса қолданылған. Басқа тілдердің қолданысында "эпицентр" болғандықтан, "жарылыстың эпицентрі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Физика және астрономия, Әскери іс, Геология, геодезия және география Рейтинг-6	-6
167.	эпицентр землятресения	жер сілкінісінің кіндігі, жер сілкінісінің эпицентрі, жер сілкінісінің эпиорталығы	эпицентр землятресения жер сілкінісінің кіндігі, жер сілкінісінің эпицентрі, жер сілкінісінің эпиорталығы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жер сілкінісінің кіндігі, жер сілкінісінің эпицентрі – жер бетіндегі жер сілкінісінің фокусына перпендикуляр орналасқан жер. 2. Этимологиясы: эпицентр (гр. epï +лат. centrum) - "үстінде, жоғарыда"+ "орталық". 3. Өзбек: zilzila epitsentri 4. Түрік: depremin merkez üssü 5. Ағылшын: epicenter of the earthquake 6. Неміс: epizentrum des Erdbebens 7. Бекітілген нұсқасы: возбуждение землетрясения – жер сілкінісі дүмпуі (төтенше жағдайлар) (2015), эпицентр взрыва – жарылыстың кіндігі (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 27 мамырдағы N 492 қаулысы. ... Эпицентрi Жамбыл облысындағы жер сiлкiнiсiнен туындаған ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 2 шілдедегі № 526 қаулысы. ... онда XIX ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басында тарихтағы ең ірі жер сілкінісі болып, эпиорталығында ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2015 жылғы 30 желтоқсандағы № 1274 бұйрығы. ... Эпицентрі Қазақстан аумағында болған жер сілкінісі қатері ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжатта "жер сілкінісінің эпиорталығы" термині ұшырасты. Гибрид термин терминнің дефинициясын бере алады. Сондықтан "жер сілкінісінің эпиорталығы" немесе "жер сілкінісінің эпицентрі" терминін мамандармен кеңесе отырып бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Медицина, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Биология Рейтинг+3	+3
168.	ядерная энергетическая установка	ядролық энергетикалық қондырғы, ядролық энергетика қондырғысы	ядерная энергетическая установка ядролық энергетикалық қондырғы, ядролық энергетика қондырғысы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ядролық энергетикалық қондырғы – ядролық реакция арқылы энергия өндіретін қондырғы. 2. Этимологиясы: ядро (гр. hadros) - «күшті, берік»; энергетика (еж.гр. ἐνέργεια, ἐν (нұсқалары ἐγ-, ἐλ, ἐμ-) + ἔργον) - "әрекет, қызмет, күш-қуаты" + "іс, жұмыс". 3. Өзбек: yadro energetikasi qurilmasi 4. Түрік: nükleer enerji cihazları 5. Ағылшын: nuclear power industry devices 6. Неміс: Kernkraftwerk 7. Бекітілген нұсқасы: ядерная энергетика – ядролық энергетика (2018), установка – қондырғы (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 5 мамырдағы N 406-II заңы. ... қалдықтарды меңгеру мен ядролық қондырғыларды пайдаланудан ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... ядролық энергетика объектілерінен алынған ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 7 маусымдағы № 245 Жарлығы. ... ядролық энергетика және радиоактивті қалдықтармен ... 9. Ұсыныстар: "ядролық энергетикалық қондырғы" немесе "ядролық энергетика қондырғысы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Энергетика, Физика және астрономия, Медицина, Механика және машинатану, Әскери іс, Экология Рейтинг+4	+4
169.	ящик для рукавов	жеңқұбыр жәшігі, жеңқұбырға арналған жәшік (2015)	ящик для рукавов жеңқұбыр жәшігі, жеңқұбырға арналған жәшік (2015) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жеңқұбыр жәшігі, жеңқұбырға арналған жәшік – өрт сөндіру жеңдерін сақтауға және тасымалдауға арналған арнайы жабдық. Ол өрт кезінде жеңдерге ыңғайлы қол жеткізуді қамтамасыз етеді және оларды механикалық зақымданудан, ылғал мен кірдің әсерінен, сыртқы әсерлерден қорғайды. 2. Этимологиясы: жәшік (еж. орыс."яскь") — "себет". 3. Өзбек: yeng qutisi 4. Түрік: kollular kutusu 5. Ағылшын: sleeve drawer 6. Неміс: schublade für Ärmel 7. Бекітілген нұсқасы: ящик для рукавов – жеңқұбырға арналған жәшік (2015), рукав – жеңқұбыр (2015), ящик для рукав – жеңжәшік (өртке қарсы қызм.) (1999) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 344 бұйрығы. ... өрт сөндіргіш пен құм салынған жәшік ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 12 қарашадағы № 1071 Жарлығы. ... жанбайтын шкаф немесе металл жәшік ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 6 қыркүйектегі № 429 бұйрығы. ... Жеңқұбырлы автомобиль бірлік... 9. Ұсыныстар: бекітілген нұсқаларды, заңнамалық құжаттарды қарастыра келе, мамандармен кеңесе отырып, бекітуге "жеңқұбыр жәшігі" немесе бұрын да бекітілген "жеңжәшік" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Механика және машинатану, Әскери іс, Сәулет және құрылыс Рейтинг+4	+4
170.	авансированный капитал	аванс ретінде берілген капитал, авансталған капитал, авансыланған капитал, алғытөлемді капитал	авансированный капитал аванс ретінде берілген капитал, авансталған капитал, авансыланған капитал, алғытөлемді капитал Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аванс ретінде берілген капитал, авансталған капитал, авансыланған капитал – бизнес кіріс әкелгенге дейін бизнеске алдын ала инвестицияланған ақша қаражаты немесе мүліктік құндылық түріндегі капитал. 2. Этимологиясы: аванс (фр. avance) - "озық жүру, алға кету"; капитал (лат. capitalis, нем.Kapital) - "тамаша, керемет", "негізгі сома". 3. Өзбек: oldindan kapital 4. Түрік: sermaye avansı 5. Ағылшын: advance capital 6. Неміс: vorausgehendes kapital 7. Бекітілген нұсқасы: авансированный капитал – авансыланған капитал (экон.) (1971), авансированный кредит – алғытөлемді кредит (2006), капитал – капитал (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің м.а. 2015 жылғы 15 желтоқсандағы № 775 бұйрығы. ...капиталға авансталған әрбір теңгеге келетін таза пайданы... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 5 қыркүйектегі № 628 бұйрығы. ... авансталған қаражаттың жалпы сомасындағы меншікті капиталдың ... Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің Бірінші орынбасары - Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2019 жылғы 18 қыркүйектегі № 1018 бұйрығы. ... авансты қамтамасыз ету сомасын енгізуге ... 9. Ұсыныстар: ұсынылған, бекітілген нұсқаларды, заңнамалық құжаттардағы қолданысты қарастыра келе, "авансталған капитал" немесе "алғытөлемді капитал" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Заңтану, Экономика және қаржы, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг-6	-6
171.	бум (экономический)	дақпырт (экономикалық)	бум (экономический) дақпырт (экономикалық) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дақпырт (экономикалық) – 1. өндірістің, сауданың, іскерлік белсенділіктің қысқа мерзімді, кейде жасанды түрде көтерілуі. 2.нақты экономикадағы рецессияны және тұрақты несиелік экспансияға байланысты ақша жүйесінің күйреуін қамтитын және бағаның тұрақсыз, жылдам өсуіне әкелетін экономикалық дағдарыс. 3. жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ) ұлғаюымен, жұмыспен қамтудың жоғары деңгейімен, инвестициялар мен тұтыну шығындарының ұлғаюымен, өндіріс пен кірістің өсуімен сипатталатын экономиканың айтарлықтай және тұрақты өсу кезеңі. 2. Этимологиясы: экономика (еж. гр. οἶκος+ νόμος) - «үй, шаруашылық» + «ереже, заң». 3. Өзбек: boom (iqtisodiy) 4. Түрік: patlama (ekonomi) 5. Ағылшын: boom (economic) 6. Неміс: boom (wirtschaftlich) 7. Бекітілген нұсқасы: экономика – экономика (2018), экономический шок (шоковые изменения) – экономикалық шок (күтпеген өзгерістер) (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрінің 2024 жылғы 22 ақпандағы № 72 бұйрығы. ... арнайы экономикалық аймақ бөлінісінде ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 12 наурыздағы N 765 Жарлығы. ... Экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес ... Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 30 маусымдағы N 1468-XII Заңы. ... экономикалық және экологиялық ахуал ... 9. Ұсыныстар: "дақпырт" сөзі алыпқашпа сөз, өсек-аяң, қауесет дегенді білдіреді, ал ұсынылған термин "(экономикалық) дақпыртқа" берілген анықтамамен сәйкес келмейді. Сондықтан басқа тілдердегідей "(экономикалық) бум" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Философия және саясаттану, Экономика және қаржы Рейтинг+1	+1
172.	всеобъемлющий контроль	бәрін қамтитын бақылау, тұтастай қамтитын бақылау, жан-жақты бақылау	всеобъемлющий контроль бәрін қамтитын бақылау, тұтастай қамтитын бақылау, жан-жақты бақылау Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бәрін қамтитын бақылау, тұтастай қамтитын бақылау, жан-жақты бақылау – белгілі бір саланың, ұйымның немесе қоғамның барлық аспектілерін қамтитын басқару немесе бақылау жүйесі. Мысалы, экономикада бұл арнайы тауарлардың бақылау тізіміне кірмейтін тауарларды бақылау; жаппай қырып – жою қаруы-химиялық, бактериологиялық (биологиялық), радиологиялық, ядролық және уытты қару; жеткізу құралдары – ерекше тауарлардың бақылау тізімінде көрсетілген жаппай қырып-жою қаруын жеткізуге қабілетті зымырандар мен пилотсыз әуе кемелері. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: keng qamrovli nazorat 4. Түрік: kapsamlı kontrol 5. Ағылшын: comprehensive control 6. Неміс: umfassende kontrolle 7. Бекітілген нұсқасы: контроль – бақылау (1995), экологический контроль – экологиялық бақылау (2022), территориальная целостность – аумақтық тұтастық (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2000 жылғы 24 қараша N 105-II. ... тұтастай қамтитын бақылау - бақылау тiзiмiне ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 23 желтоқсандағы N 1252 Қаулысы. ... 10-бап. Тұтастай қамтитын бақылау ... Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 2023 жылғы 5 сәуірдегі № 212 бұйрығы. ... бәрін қамтитын бақылау өлшемшарттары бекітілсін... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "бәрін қамтитын бақылау", "тұтастай қамтитын бақылау" нұсқалары да қолданыста бар. басқа тілдердегі терминнің берілуін қарастыра келе, "бәрін қамтитын бақылауды" бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Философия және саясаттану, Экономика және қаржы Рейтинг+4	+4
173.	гидронимы	гидронимдер	гидронимы гидронимдер Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гидронимдер – географиялық атаудың, өзен, көл, көлшік, теңіз, мұхит атауларының қызметін, шығу тегін, өзгеруін, таралуын зерттейтін ғылым. 2. Этимологиясы: гидроним (гр. hydor - су + гр. onioum - атау) - әрбір су объектісінің жалқы есім 3. Өзбек: gidronimlar 4. Түрік: hidronimler 5. Ағылшын: hydronyms 6. Неміс: hydronyme 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 12 желтоқсандағы N 1224 Қаулысы (үзінді) ... гидронимдер (көл, өзендер) атауларын қамтитын ... Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2022 жылғы 1 сәуірдегі № 123 бұйрығы ... Қазақ гидронимдері ... Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 16 қыркүйектегі № 399 бұйрығы ... қазақ гидронимдері ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «гидронимдер» терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Әдебиет және лингвистика, Геология, геодезия және география Рейтинг+9	+9
174.	деконцентрация полномочий	өкілеттіктерді бөлшектеу	деконцентрация полномочий өкілеттіктерді бөлшектеу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өкілеттіктерді бөлшектеу – өкілеттіктер мен жауапкершіліктің бір бөлігін басқарудың орталық деңгейінен жергілікті немесе аймақтық деңгейлерге беру процесі. 2. Этимологиясы: "деконцентрация" - лат. deconcentrare. «de-» префиксі «бір нәрсені азайту» немесе «бөлу» және concentrare "бір жерге жинақтау" сөзінен шыққан. 3. Өзбек: vakolatlarni demontaj qilish 4. Түрік: yetkilerin dağıtılması 5. Ағылшын: deconcentration of powers 6. Неміс: kompetenzdekonzentration 7. Бекітілген нұсқасы: полномочие – өкілеттік (1971), демонтаж – бөлшектеу (2021), разборка оружия – қаруды бөлшектеу (2020), деталирование чертежа – сызбаны бөлшектеу (көлік және қатынас жолдары) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 25 ақпандағы № 12-VII ҚРЗ. ... өзге де өкілеттіктерді жүзеге асыру ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 29 қарашадағы № 894 қаулысы ... көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 13 қыркүйектегі № 1008 Жарлығы. ... өкілеттіктерді орталықсыздандыру ... 9. Ұсыныстар: "өкілеттіктерді бөлшектеу" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Философия және саясаттану, Экономика және қаржы, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг+2	+2
175.	диаспора	диаспора	диаспора диаспора Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Диаспора – бір елдің немесе аймақтың өкілдері болып табылатын, бірақ өз отанынан тыс жерде тұратын және жұмыс істейтін адамдар қауымдастығы. 2. Этимологиясы: диаспора (гр. διασπορά) - шашыраңқы 3. Өзбек: diaspora 4. Түрік: diaspora 5. Ағылшын: diaspora 6. Неміс: diaspora 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 2000 жылғы 7 сәуір N 536 ... тұратын ұзақ диаспорасына ... Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 22 қарашадағы № 520 Бұйрығы ... 1. "Қазақ диаспорасы өкілдерін ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 28 қазандағы N 1081 Қаулысы ... Шетелдiк қазақ диаспорасының ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «диаспора» терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Философия және саясаттану, Тарих, Экология, Биология, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг+8	+8
176.	доходные квинтильные группы	кіріс (табыс) әкелетін квинтильдік топтар, кірістердің квинтильдік топтары	доходные квинтильные группы кіріс (табыс) әкелетін квинтильдік топтар, кірістердің квинтильдік топтары Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кіріс (табыс) әкелетін квинтильдік топтар – бүкіл халықты (үй шаруашылықтарын) 5 сандық тең бөлікке бөлу арқылы құрылған халық топтары (үй шаруашылықтары). Квинтилдік топтарды құру кезінде халық (үй шаруашылықтары) жан басына шаққандағы қолда бар ресурстардың (кірістердің) деңгейі бойынша олардың өсу ретімен сараланады, содан кейін бес тең топқа бөлінеді, олардың әрқайсысына жалпы халықтың (үй шаруашылықтарының) 20% кіреді. 2. Этимологиясы: квинтиль (лат. quintilis) - «бесінші». 3. Өзбек: daromad kvintil guruhlari 4. Түрік: beşte birlik gruplar 5. Ағылшын: income quintile groups 6. Неміс: profitable Quintile-Gruppen 7. Бекітілген нұсқасы: доход – табыс, кіріс (экон.) (1971), первичные группы – бастапқы топтар (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 26 қарашадағы № 5 Жарлығы. ... кірістер әкелетін қызметті жүзеге асыру ... Қазақстан Республикасының Кодексі 2017 жылғы 25 желтоқсандағы № 120-VІ ҚРЗ. ... кірістерден жеке табыс салығын салу ... Қазақстан Республикасының Заңы 2020 жылғы 20 ақпандағы № 304-VІ ҚРЗ. ... иеліктен шығарудан түсетін кірістер ... 9. Ұсыныстар: "квинтильдік топтар" термині заңнамалық құжаттарда ұшыраспады. Сараптамалық материалды қарастыра келе, "кіріс (табыс) әкелетін квинтильдік топтар" немесе мамандармен кеңесе отырып, "кірістердің квинтильдік топтары" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Экономика және қаржы, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг+2	+2
177.	загрязнение среды	ортаның ластануы	загрязнение среды ортаның ластануы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ортаның ластануы – қоршаған ортаға (ауаның, судың, топырақтың ластануы) және адамдардың денсаулығына теріс әсер ететін сыртқы шығындардың бір түрі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: muhitning ifloslanishi 4. Түрік: çevre kirliliği 5. Ағылшын: environmental pollution 6. Неміс: Umweltverschmutzung 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң қаулысы 12 мамыр 1993 ж. N 378 ... Гидрометеорология және табиғи ортаның ластануы ... Екінші сайланған Атырау облыстық Мәслихатының ХVІІ сессиясының 2002 жылғы 19 сәуірдегі N 199-II шешімі ... қоршаған ортаның ластануына ... Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 1996 жылғы 10 қаңтардағы N 38 Қаулысы ... табиғи ортаның ластануының ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «ортаның ластануы» терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Экология Рейтинг+6	+6
178.	индекс общестранового прогресса, индекс социального прогресса	жалпы елдік прогресс индексі, әлеуметтік ілгерілеудің индексі, жалпы елдің үдемелік индексі	индекс общестранового прогресса, индекс социального прогресса жалпы елдік прогресс индексі, әлеуметтік ілгерілеудің индексі, жалпы елдің үдемелік индексі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жалпы елдік прогресс индексі – елдің әлеуметтік және экономикалық даму деңгейін бағалауға арналған кешенді көрсеткіш. Бұл индекс экономикалық дамуды ғана емес, сонымен қатар өмір сапасы, білім мен денсаулыққа қол жетімділік, адам құқықтары және экология сияқты әлеуметтік аспектілерді өлшейді. 2. Этимологиясы: прогресс (лат. progressus, progredi) — «алға жүру»; индекс (лат. index) - "көрсеткіш, тізім". 3. Өзбек: umumiy mamlakat taraqqiyoti indeksi 4. Түрік: genel ülke ilerleme endeksi 5. Ағылшын: gross country Progress Index 6. Неміс: index des gesamten Landesfortschritts 7. Бекітілген нұсқасы: прогресс – прогресс (2019), прогрессирующая рыночная экономика – үдемелі нарықтық экономика (2024), индекс – индекс (1971), индекс человеческого развития – адам дамуы индексі (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Біріккен Ұлттар Ұйымының 1969 жылғы 11 желтоқсандағы Декларациясы. ... экономикалық және әлеуметтік ілгерілеу ... Қазақстан Республикасының Заңы 2022 жылғы 10 наурыздағы № 108-VII ҚРЗ. ... қаржылық емес индекс негізіндегі свопты ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 29 қарашадағы N 1677 Жарлығы. ... қоғамның тұрақтылығы мен орнықты дамуының факторы ... 9. Ұсыныстар: "жалпы елдік прогресс индексі" терминінің екінші атауы - "әлеуметтік прогресс индексі" екен. Заңнамалық құжаттарды, бекітілген нұсқаларды қарастыра келе, мамандардың келісімімен "әлеуметтік ілгерілеудің индексі", "жалпы елдің үдемелік индексі" "әлеуметтік прогресстің индексі" терминінің бірін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Экономика және қаржы, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг0	0
179.	инициалы	инициалдары, аты-жөні, аты-жөнінің бірінші әріптері, бас әріптер	инициалы инициалдары, аты-жөні, аты-жөнінің бірінші әріптері, бас әріптер Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Инициалдары, аты-жөнінің бірінші әріптері, бас әріптер - графикалық аббревиатура, адамның атының және әкесінің атының (екінші атының) немесе аты мен тегінің бас әріптері. 2. Этимологиясы: лат. (initialis) - «алғашқы, бастапқы» 3. Өзбек: bosh harflar 4. Түрік: adın baş harfleri 5. Ағылшын: initials 6. Неміс: namenszeichen 7. Бекітілген нұсқасы: инициальные аббревиатуры – басқы қысқарымдар (2020), инициализация – инициалдау (2023), инициал – инициал (іс жүргізу) (1971) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 23 шілдедегі N 451 Заңы...ас редактордың (редактордың) тегi және инициалдары... Қазақстан Республикасының Заңы 2018 жылғы 21 қарашадағы № 193-VІ ҚРЗ....аты-жөндері... Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 30 қарашадағы № 504-IV Заңы...аты-жөнін көрсетумен... Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 30 маусымдағы № 325-IV Заңы....аты-жөні... Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 24 қарашадағы N 207-IV Заңы...тегі, аты-жөні... 9. Ұсыныстар: заңнамадағы қолданысы мен терминнің этимологиясына назар аударғанымызда "фамилия и инициалы" яғни "тегі және аты мен әкесінің атының бас әріптері" мағынасында қолданылғанын және "Әуезов М.О" түріндегі сөздің "М.О." деген бөлігі үшін қолданылғанын көруге болады. ФИО мен инициалдар терминдерінің айырмашылығы да осы болып отыр. Осыны ескере отырып "аты-жөнінің бас әріптері" нұсқасын ұсынамыз. Рейтинг-4	-4
180.	льезо́н-офицер, лиазон-офицер	байланыс-офицері, байланыс офицері, лиазон-офицер	льезо́н-офицер, лиазон-офицер байланыс-офицері, байланыс офицері, лиазон-офицер Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Байланыс-офицері –әртүрлі ұйымдар, бөлімшелер немесе командалық деңгейлер арасындағы байланыс пен үйлестіруді қамтамасыз ету үшін тағайындалған офицер. 2. Этимологиясы: льезо́н (фр. liaison) - "байланыс, біріктіру"; офицер (лат. officiarius) - «қызметкер». 3. Өзбек: liazon-ofitser 4. Түрік: liazon-memur 5. Ағылшын: liaison officer 6. Неміс: liazon-offizier 7. Бекітілген нұсқасы: связь – байланыс (2016), группа связи – байланыс тобы (2022), офицер связи – байланыс офицерi (2020), офицер – офицер (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2023 жылғы 31 шілдедегі № 116-ө өкімі. ... алып жүру үшін лиазон-офицерлерді ұсыну ... Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 20 қазандағы N 71-IV Заңы. ... байланыс офицерінің Қазақстан Республикасында болу ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2024 жылғы 21 ақпандағы № 151 бұйрығы. ... офицер-байланысшы; офицер (байланысшы) ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда термин бірізді қолданылмаған. Бекітілген нұсқа әскери сала бойынша алынған. Қаржы, экономика саласының мамандарымен кеңесе отырып, әскери сала терминінен ажырату үшін "лиазон-офицер" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Әскери іс, Электроника, радиотехника және байланыс, Экономика және қаржы, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг+8	+8
181.	метод акселерации	жеделдету әдісі, акселерация әдісі	метод акселерации жеделдету әдісі, акселерация әдісі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жеделдету әдісі – белгілі бір мақсаттарға жету немесе нәтижелерді жақсарту процесін жеделдетуге бағытталған әртүрлі салалардағы тәсіл. Оны экономика, ғылым, бизнес және технология сияқты түрлі салаларда қолдануға болады. 2. Этимологиясы: метод (грек methodos) - "мета" - "арқылы" + "одос" - "жол, тәсіл"; акселерация - (лат. acceleratio) - "жылдамдату". 3. Өзбек: tezlashtirish usuli 4. Түрік: hızlandırma yöntemi 5. Ағылшын: the acceleration method 6. Неміс: beschleunigungsmethode 7. Бекітілген нұсқасы: акселерация – акселерация (2019), группа акселерации – акселерация тобы (2022), метод – әдіс (1992), метод выкатывания – илеу әдісі (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрінің 2023 жылғы 31 шiлдедегi № 301/НҚ бұйрығы. ... акселерация тобы – жеделдетіп іске асыруды және ресурстарды ...әРЗ. ... акселерациялық бағдарламалар деп оқыту және ... Қазақстан Республикасының Заңы 2018 жылғы 4 шiлдедегi № 174-VІ ҚРЗ. ... технологиялық паркіне қатысушыларды акселерациялау ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарды, бекітілген терминдерді қарай келе, "акселерация әдісі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Педагогика және психология, Экономика және қаржы, Биология, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг+2	+2
182.	недостоверная оценка	дұрыс бағаламау, күмәнді бағалау, бұрыс бағалау	недостоверная оценка дұрыс бағаламау, күмәнді бағалау, бұрыс бағалау Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дұрыс бағаламау – бағалау туралы есепте нарықтық немесе өзге де құнның бұрмалануына әкеп соғатын дәйексіз деректерді пайдалана отырып, бағалау қызметі саласындағы нормативтік құқықтық актілердің, бағалау стандарттарының талаптарын бұза отырып немесе жоқ объектіге жүзеге асырылған бағалау. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: noto'g'ri baholash 4. Түрік: yanlış değerlendirme 5. Ағылшын: an unreliable estimate 6. Неміс: unzuverlässige Schätzung 7. Бекітілген нұсқасы: долг сомнительный – күмәнді борыш (2017), оценка эколого-экономическая – экологиялық-экономикалық бағалау (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2000 жылғы 12 шілде N 1059. ... дұрыс бағаламау, ғылымның және инженерлiк еңбектiң ... Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 9 қарашадағы N 197-IV Заңы. ... бұрыс бағалау – жоқ объектіге немесе бағалау қызметі ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 30 маусымдағы № 748 қаулысы. ... дұрыс емес бағалау - жоқ объектіге немесе бағалау қызметі саласындағы ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда термин қолданысы бірізді емес. "Дұрыс бағаламау "недостоверная оценка" терминінің мәнін толық ашып тұрған жоқ. Сондықтан "күмәнді бағалау", "бұрыс бағалау" терминінің бірін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Экономика және қаржы, Экология, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг-6	-6
183.	несравнимая продукция	салыстыруға болмайтын (келмейтін) өнім	несравнимая продукция салыстыруға болмайтын (келмейтін) өнім Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Салыстыруға болмайтын (келмейтін) өнім – ағымдағы кезеңде жаңадан игерілген өнім түрлері, сондай-ақ өткен кезеңде өндірілген, тәжірибелік тәртіппен өндірілген немесе игеру сатысында болған өнімдер. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: beqiyos mahsulotlar 4. Түрік: benzersiz ürünler 5. Ағылшын: incomparable products 6. Неміс: unvergleichliche Produkte 7. Бекітілген нұсқасы: сравнение – салыстыру (2023), невозможное событие – болмайтын оқиға (2023), готовая продукция – дайын өнім (2021), прoдукт – өнім (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2016 жылғы 26 шілдедегі № 332 бұйрығы. ... өнім берушінің конкурстық өтінімін бағалауға және салыстыруға қабылдамауы ... Қазақстан Республикасының Заңы 2019 жылғы 13 мамырдағы № 255-VІ ҚРЗ. ... әскери мақсаттағы өнім бақылау нысанасы ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 24 қазандағы № 393 Жарлығы. ... елде тірі жануарлардан алынған өнім ... 9. Ұсыныстар: термин ықшамдылығы талабына сәйкес "салыстырылмайтын өнім" терминін бекітуді мамандармен кеңесу керек. Қолдау таппаған жағдайда "салыстыруға болмайтын (келмейтін) өнім " ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Экономика және қаржы, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг-4	-4
184.	офтейк-контракт	офтейк-келісімшарт	офтейк-контракт офтейк-келісімшарт Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Офтейк-келісімшарт – кәсіпорынның әлі өндірілмеген өнімін сатып алуға арналған келісімшарт. 2. Этимологиясы: офтейк (ағыл.offtake) - "алып тастау". 3. Өзбек: offtake shartnomasi 4. Түрік: offtake-sözleşme 5. Ағылшын: offtake contract 6. Неміс: offtake-Vertrag 7. Бекітілген нұсқасы: лицензионный контракт – лицензиялық келісімшарт (2022) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 8 маусымдағы № 47-VII ҚРЗ. ... офтейк-келісімшарт – құны, саны (көлемі) және беру мерзімдері ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 16 қыркүйектегі № 353 Жарлығы. ... жасалатын офтейк-келісімшарттардың үлесін кем ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 7 қарашадағы № 991 қаулысы. ... Ұзақ мерзімді офтейк-келісімшарттар тетігінің ... 9. Ұсыныстар: "офтейк-келісімшарт" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Жеңіл және тоқыма өнеркәсібі, Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Заңтану, Экономика және қаржы, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг+8	+8
185.	принципы «Yellow pages»	«Сары беттер» қағидаты	принципы «Yellow pages» «Сары беттер» қағидаты Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Сары беттер» қағидаты – қызметтер мен компанияларды каталогтауға және жылжытуға бағытталған бизнес пен маркетингте қолданылатын тұжырымдама. Қағидаттары: жіктеу және каталогтау; қол жетімділік және ыңғайлылық; жарнамалық ілгерілету; ақпаратты жаңарту; іздеу және бағыттау. 2. Этимологиясы: yellow (еж. ағыл. ygeolu, geolwe) – "сары, сарғылтым"; pages (лат. pagina) - «парақ, бет». 3. Өзбек: "sariq sahifalar"tamoyillari 4. Түрік: Sarı sayfalar Uygulaması 5. Ағылшын: the principles of "Yellow pages" 6. Неміс: die Grundsätze der "Gelben Seiten» 7. Бекітілген нұсқасы: принципы диалектики – диалектика қағидаттары (2019), желтое пятно, макула – сары дақ, макула (2023), страница – бет (журн.) (1971) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 29 шілдедегі № 445 қаулысы. ... «сары парақтар қағидатын» (Yellow Pages) ескере отырып ... Қазақстан Республикасының Заңы 2018 жылғы 24 мамырдағы № 156-VІ ҚРЗ. ... "бір терезе" қағидаты бойынша мемлекеттік ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 22 маусымдағы № 938 Жарлығы. ... "сары беттер қағидалары" ("Yellow pages rules") арқылы ... 9. Ұсыныстар: «Сары беттер» қағидаты терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Экономика және қаржы, Мәдениет және өнер, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг+2	+2
186.	пробел (эконом.)	бос аралық (эконом.)	пробел (эконом.) бос аралық (эконом.) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бос аралық (эконом.) – активтер құнының күрт өзгеруіне байланысты пайда болатын диаграммадағы баға секірісі немесе толық талдау және негізделген экономикалық шешімдер қабылдау үшін қажетті деректердің болмауы немесе жеткіліксіздігі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: bo'shliq (iqtisodiyot.) 4. Түрік: boşluk (ekonomi.) 5. Ағылшын: space bar (economy) 6. Неміс: leerzeichen (Wirtschaft.) 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қаулы Қазақстан Республикасы Конституциялық кеңесі 2000 жылғы 16 ақпан N 1/2. ... аралық соттар туралы Үлгі ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 29 қыркүйектегі № 1108 Қаулысы. ... олқылықтарды, коллизияларды және сыбайлас жемқорлық құқық ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 18 қыркүйектегі № 379 Жарлығы. ... тиіс шараларды анықтау арқылы олқылықтарды талдау ... 9. Ұсыныстар: "бос аралық (эконом.)" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Педагогика және психология, Информатика және есептеуіш техника, Экономика және қаржы Рейтинг+2	+2
187.	сверхдоходы	үстеме кірістер	сверхдоходы үстеме кірістер Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Үстеме кірістер – белгілі бір қызмет немесе инвестиция үшін әдеттегі немесе күтілетін кіріс деңгейінен едәуір асатын кірістер. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: qo'shimcha daromad, super daromadlar 4. Түрік: aşırı kazançlar 5. Ағылшын: excessive profits 6. Неміс: übergewinn 7. Бекітілген нұсқасы: уровень сверхдоходности – үстеме кірістілік деңгейі (2017), сверхприбыль – үстеме пайда (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2023 жылғы 12 шiлдедегi № 21-VIII ҚРЗ. ... үстеме кірістер – әкімшілік-билік ресурстарын ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2008 жылғы 8 шілдедегі N 630 Жарлығы. ... үстеме пайдаға салынатын салық ... Қазақстан Республикасының Кодексі 2017 жылғы 25 желтоқсандағы № 120-VІ ҚРЗ. ... үстеме пайда салығын ... 9. Ұсыныстар: "үстеме кірістер" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Экономика және қаржы, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг+8	+8
188.	сделка товарного свопа	тауарлық своп мәмілесі	сделка товарного свопа тауарлық своп мәмілесі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тауарлық своп мәмілесі –тараптар своп-шартта айқындалған талаптарға сәйкес болашақта белгілі бір кезең ішінде төлемдермен (немесе өзге түсіндірмеде, активтермен және міндеттемелермен және (немесе) олармен байланысты төлемдермен) алмасатын шарт. 2. Этимологиясы: товар (түркі. tavar) - "үй жануарлары, мал"; своп (ағылш. swap) - "өзгерту, өзгеру". 3. Өзбек: tovar almashtirish bitimi 4. Түрік: emtia takas işlemi 5. Ағылшын: commodity swap deal 6. Неміс: ein Commodity-Swap-Deal 7. Бекітілген нұсқасы: товарные арбитражные сделки – тауарлық арбитраждық мәмілелер (2017), своп – своп (2017) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Кодексі 1994 жылғы 27 желтоқсандағы № 268-ХIII. ... тауарлық белгiлер және бұйымды дараландырудың ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 7 маусымдағы № 245 Жарлығы. ... своптар туралы келісімдер ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 11 қыркүйектегі № 776 қаулысы. ... своптар туралы келісім және пайыздық мөлшерлеме ... 9. Ұсыныстар: "тауарлық своп мәмілесі" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Заңтану, Экономика және қаржы, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг+8	+8
189.	сенситивные данные	сенситивті деректер, сенситивтік деректер	сенситивные данные сенситивті деректер, сенситивтік деректер Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сенситивті деректер – коммерциялық құпия болып табылатын және өзге сақтау қабылдағыштарына немесе үшінші тұлғаларға беруге жол берілмейтін ақпарат. 2. Этимологиясы: сенситив ( лат.sensus, sensitivus.) - "сезім, қабылдау", "сезімтал". 3. Өзбек: sezgir ma'lumotlar 4. Түрік: hassas veriler 5. Ағылшын: sensitive data 6. Неміс: sensible Daten 7. Бекітілген нұсқасы: открытые данные – ашық деректер (2022), данные – деректер (еңбек және халықты әлеуметтік қорғау) (2005) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 7 шiлдедегi № 360-VI ҚРЗ Кодексі. ... тиісті деректерді (электрондық ... Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 21 мамырдағы № 94-V Заңы. ... дербес деректер саласындағы ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 16 маусымдағы N 1397 Жарлығы. ... Деректер банкi жөнiндегi келiсiмiнiң жобасы ... 9. Ұсыныстар: "сенситивті деректер" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Заңтану, Экономика және қаржы, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг+4	+4
190.	срок службы изделия	бұйымның шекті жарамдылық мерзімі	срок службы изделия бұйымның шекті жарамдылық мерзімі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бұйымның шекті жарамдылық мерзімі – өнімді сатқан сәттен бастап оны кәдеге жаратқанға дейінгі уақыт аралығы, дайындаушы (Орындаушы) тұтынушыға тауарды (жұмысты) мақсаты бойынша пайдалану мүмкіндігін қамтамасыз етуге міндеттенетін және дайындаушының (Орындаушының) кінәсінен туындаған елеулі кемшіліктер үшін жауапты болатын уақыт кезеңі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: mahsulotning xizmat qilish muddati 4. Түрік: ürünün son kullanım tarihi 5. Ағылшын: sell-by-date 6. Неміс: haltbarkeitsdatum 7. Бекітілген нұсқасы: доход предельный – шекті кіріс (2017), срок годности – жарамдылық мерзімі (экономика және қаржы) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 1 шілдедегі N 409 Кодексі. ... кемшiлiктер тауардың жарамдылық мерзiмi iшiнде табылса ... Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 4 мамырдағы № 274-IV Заңы. ... Дайындаушы тауардың жарамдылық мерзімін, сақтау мерзімін ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 8 қаңтардағы № 2 қаулысы. ... жарамдылық мерзімі өткен дәрілік заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдар ... 9. Ұсыныстар: "бұйымның шекті жарамдылық мерзімі" термині бекітуге ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Жеңіл және тоқыма өнеркәсібі, Заңтану, Экономика және қаржы, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Іс жүргізу және мұрағат ісі, Сәулет және құрылыс Рейтинг-8	-8
191.	субсидиарное участие государства	мемлекеттің субсидиарлық қатысуы	субсидиарное участие государства мемлекеттің субсидиарлық қатысуы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мемлекеттің субсидиарлық қатысуы – бюджет қаражатын халықтың жекелеген топтарының пайдасына (әдетте – ең осал, қолдауды қажет ететін), сондай-ақ экономиканың жекелеген салаларының, өндірістер мен кәсіпорындардың пайдасына мемлекеттік билік таңдаған қандай да бір қағидат бойынша қайта бөлуі. 2. Этимологиясы: субсидиар (лат. subsidiārius) - "қосалқы, қорда сақталған". 3. Өзбек: davlatning yordamchi ishtiroki 4. Түрік: devletin ikincil katılımı 5. Ағылшын: subsidiary participation of the State 6. Неміс: subsidiäre Beteiligung des Staates 7. Бекітілген нұсқасы: поддержка государства – мемлекеттің қолдауы (2018), субсидиарный – субсидиарлық (2020), номинальное участие – номиналды қатысу (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 2 мамырдағы N 2255 Заңы.... Мемлекеттің шаруашылық серіктестіктерге қатысуы ... Қазақстан Республикасының Кодексі 1994 жылғы 27 желтоқсандағы № 268-ХIII. ... тиiстi бюджет қаражатымен субсидиарлық жауаптылықта ... Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2017 жылғы 28 ақпандағы № 103 бұйрығы. ... сол міндеттерді ғана орындаудың көмекші (субсидиарлық) функциясына ... 9. Ұсыныстар: "мемлекеттің субсидиарлық қатысуы" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Жеңіл және тоқыма өнеркәсібі, Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Заңтану, Экономика және қаржы, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Іс жүргізу және мұрағат ісі, Ауыл шаруашылығы Рейтинг-2	-2
192.	тизер видеороликов	бейнероликтер тизері, видеороликтер тизері	тизер видеороликов бейнероликтер тизері, видеороликтер тизері Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бейнероликтер тизері, видеороликтер тизері – әлі жарияланбаған немесе әзірленіп жатқан негізгі бейне мазмұнына назар аудару үшін жасалған қысқа жарнамалық бейнеролик немесе трейлер. 2. Этимологиясы: видеоролик (лат. video+нем. rolle) - "қарап отырмын, көремін"+"сырғанақ"; тизер (ағылш. teaser) - "тұзақ жем", "мазақ","қызықтырушы". 3. Өзбек: video tizer 4. Түрік: videolar için teaser 5. Ағылшын: video teaser 6. Неміс: teaser von Videos 7. Бекітілген нұсқасы: видеозапись – бейнежазба (2022), роликовые винты механические – механикалық роликті бұрандалар (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2020 жылғы 6 қазандағы № 132-ө өкімі. ... инвестициялық тизер әзірлеу ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 31 желтоқсандағы № 1053 қаулысы. ... орыс тілдеріндегі бейнероликтер ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 15 қыркүйектегі № 1014 Жарлығы. ... ақпараттық ресурстардағы бейнероликтер ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді ескере отырып, "бейнероликтер тизері" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Педагогика және психология, Информатика және есептеуіш техника, Электроника, радиотехника және байланыс, Экономика және қаржы, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг+6	+6
193.	товары двойного назначения, продукция двойного назначения (эконом)	қосарланған мақсаттағы тауарлар, қосарлы мақсаттағы өнім (эконом) 2005ж	товары двойного назначения, продукция двойного назначения (эконом) қосарланған мақсаттағы тауарлар, қосарлы мақсаттағы өнім (эконом) 2005ж Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қосарланған мақсаттағы тауарлар, қосарлы мақсаттағы өнім – қару-жарақ пен әскери техниканы жасау кезінде пайдалануға болатын шикізаттың, материалдардың, жабдықтардың, технологиялардың және ғылыми-техникалық ақпараттың жекелеген түрлері. 2. Этимологиясы: тауар (түрк. tavar) -"үй жануарлары, мал". 3. Өзбек: ikki maqsadli mahsulotlar 4. Түрік: çift amaçlı ürünler 5. Ағылшын: dual-use goods 6. Неміс: güter doppeltem verwendungszweck 7. Бекітілген нұсқасы: продукция двойного назначения – қосарлы мақсаттағы өнім (эконом) (2005) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2019 жылғы 5 наурыздағы № 235-VІ ҚРЗ. ... қосарлы мақсатта қолданылатын тауарлар ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 21 қаңтардағы № 16 қаулысы. ... қосарлы мақсатта қолданылатын тауарлар – азаматтық мақсаттарда ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 11 қазандағы № 161 Жарлығы. ... қосарлы мақсаттағы өнім ... 9. Ұсыныстар: "қосарланған мақсаттағы тауарлар", "қосарлы мақсаттағы өнім" терминдері заңнамалық құжаттарда жарыспалы қолданылған. Ықшамдылығына қарай "қосарлы мақсаттағы өнім" терминін қайта бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Жеңіл және тоқыма өнеркәсібі, Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Заңтану, Әскери іс, Экономика және қаржы, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг+4	+4
194.	упрощение	ықшамдау	упрощение ықшамдау Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ықшамдау – экономикалық жүйелердегі, рәсімдердегі немесе ережелердегі олардың тиімділігін, ыңғайлылығы мен қол жетімділігін арттыру мақсатында күрделілікті азайту процесі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: soddalashtirish 4. Түрік: basitleştirme 5. Ағылшын: simplification 6. Неміс: vereinfachung 7. Бекітілген нұсқасы: упрощение выражения – өрнектерді ықшамдау (матем.) (2015) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2000 жылғы 23 қазан N 94-II. ... шекаралық формальдi мәселелердi ықшамдауға ... Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің м.а. 2018 жылғы 16 ақпандағы № 61 бұйрығы. ... кестені ықшамдау әдістерімен жүзеге асырылатын ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 24 мамырдағы № 386 бұйрығы. ... қоршаған ортаға әсерін ықшамдау үшін жолдың ... 9. Ұсыныстар: "ықшамдау" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Математика, Экономика және қаржы Рейтинг-6	-6
195.	условия «приземления» проектов	жобаларды «орналастыру» шарты	условия «приземления» проектов жобаларды «орналастыру» шарты Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жобаларды «орналастыру» шарты – жобаны аяқталған және жабық деп санау үшін орындалуы керек критерийлер мен талаптар. 2. Этимологиясы: проект (лат. projectus) – "алға лақтырылу", "proicere" етістігінен пайда болған, ол "pro-" (алға) және "iacere" (лақтыру) деген екі бөлшектен тұрады. 3. Өзбек: loyihalarning "qo'nishi" shartlari 4. Түрік: projeleri tamamlama koşulları 5. Ағылшын: conditions for the "landing" of projects 6. Неміс: bedingungen für die "Landung" von Projekten 7. Бекітілген нұсқасы: пул «узловых» проектов – «басты» жобалар пулы (2022), размещения без повторений – қайталаусыз орналастырулар (2023), условия базисные – базистік шарттар (2016) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 25 сәуірдегі N 178 Заңы. ... инвестициялық жобаларды қаржыландыру шеңберінде ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 958 Жарлығы. ... өндірістік қуаттарды ұтымды орналастырудың... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 22 желтоқсандағы N 1354 Қаулысы. ... лицензиялаудың тәртiбi мен шарттары ... 9. Ұсыныстар: "жобаларды «орналастыру» шарты" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Заңтану, Экономика және қаржы, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг+6	+6
196.	Ф.И.О.	аты-жөні, Т.А.Ә.	Ф.И.О. аты-жөні, Т.А.Ә. Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аты-жөні, Т.А.Ә. – "Тегі Аты Әкесінің аты" сөздерінің аббревиатурасы. Бұл жағдайда аббревиатура- әліпбилік атауы бойынша сөздердің бастапқы әріптерінің берілуі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: F. I. O. 4. Түрік: Adı Soyadı 5. Ағылшын: full name, Last name, First name, patronymic. 6. Неміс: Name Vorname 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 29 қазандағы № 371-V ҚРЗ. ... тегі, аты, әкесінің аты ... Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2017 жылғы 30 қарашадағы № 692 бұйрығы. ... (тегі, аты, әкесінің аты (бар болса) ... Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2007 жылғы 20 сәуірдегі N 99-ө Өкімі. ... анықтайтын деректерді (тегін, атын, әкесінің атын) ... 9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "тегі, аты, әкесінің аты (Т.А.Ә) " деп берілген, "аты-жөні" термині ұшыраспады. Сондықтан да ресми құжаттарда Т.А.Ә. аббревиатурасын қолдану және соны бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Заңтану, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг+8	+8
197.	ценз оседлости	отырықшылықты шектеу, отырықшылық цензі (2019)	ценз оседлости отырықшылықты шектеу, отырықшылық цензі (2019) Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Отырықшылықты шектеу, отырықшылық цензі – азаматтардың белгілі бір аумақта тұрғылықты жері мен тұру мерзіміне байланысты белгілі бір саяси немесе құқықтық әрекеттерге қатысу құқығын шектейтін немесе реттейтін тарихи талап немесе шарт. 2. Этимологиясы: ценз (лат. censere) - «бағасын анықтау, бағалау". 3. Өзбек: turar-joy tsenzurasi 4. Түрік: yerleşme sansürü 5. Ағылшын: settlement censorship 6. Неміс: zensur der Sesshaftigkeit 7. Бекітілген нұсқасы: ценз оседлости – отырықшылық цензі (2019), ограничение – шектеу (мем. сатып алу) (1999), ограниченный вход – шектеулі кіріс (2021) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 2019 жылғы 25 сәуірдегі № 4 нормативтік қаулысы. ... осылайша отырықшылық цензі күшейтілді ... Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2019 жылғы 24 желтоқсандағы № 237 шешімі. ... сараптаудан өткізілген және шектеулерсіз ... 9. Ұсыныстар: "отырықшылықты шектеу" терминін бекіту ұсынылады. 10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Философия және саясаттану, Заңтану, Әскери іс, Тарих, Экономика және қаржы, Іс жүргізу және мұрағат ісі Рейтинг0	0

Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.

Айгүл Көбейсінқызы Махамбетова

22 сағат бұрын

Пысықтауға берілген «разбирательство» термині туралы

Республикалық терминология комиссиясы 2020 жылы «талқыға салу» деп бекітілген терминнің сөздікқор.кз сайтында ұсынылған мынадай баламалары анықталды:
1) талқы – тексеріс, сын, тез (тезіне түсу);
2) талқылау – Толығырақ ...талқыдан өткізу жұмысы; сараптама (Б.Қалиев, Ж.Түймебаев, Ш. Құрманбайұлы, С.Исакова. «Мұқағали тілі» сөздігі. – Алматы, 2017);
3) талқылау – тексеру, бір істің егжей-тегжейіне жету, көпшіліктің тезіне салу (М.Белбаева. Қазақ тілінің омонимдер сөздігі: – Алматы: «Мектеп» баспасы, 1988. - 193 б.);
4) талқыға салу – көпшіліктің сынына, талқының тезіне түсірді;
5) талқылау, сарапқа салу – бір істі тексеріп, егжей-тегжейіне жету (С.Бизақов, Ә.Болғанбаев, Ш.Дәулетқұлов. Қазақ тілінің синонимдер сөздігі. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2005. - 720 б.);
6) тергеу-талқы – бір нәрсені анықтау үшін жүргізілген іс-шара (Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 14-том. / Құраст.: М.Малмақов, Қ.Есенова, Б.Хинаят және т.б. – Алматы, 2011. 800 б.).
Соңғы дереккөзде ұсынылған тергеу-талқы, яғни бір нәрсені анықтау үшін жүргізілген іс-шара деген мағынаны білдіретін нұсқасы қолданыстағы «расследование» – «тергеп-тексеру» деген терминнің жасалу жолына ұқсас.
Осы терминнің заңнамадағы қолданысына да шолу жасаған орынды. Оған сәйкес оның қолданыс аясын қоса берілген кестеден көруге болады. Көрсетілген кестеден «разбирательство» мен «обсуждение» терминдері бір мәтінде келгенде, екеуі де «талқылау» деп алынатыны анық.
Негіздемелерге сүйене отырып, аталған терминді «тергеу-талқы» деп алу ұсынылады.

Пысықтауға берілген «разбирательство» термині туралы

Республикалық терминология комиссиясы 2020 жылы «талқыға салу» деп бекітілген терминнің сөздікқор.кз сайтында ұсынылған мынадай баламалары анықталды:

1) талқы – тексеріс, сын, тез (тезіне түсу);

2) талқылау –  талқыдан өткізу жұмысы; сараптама (Б.Қалиев, Ж.Түймебаев, Ш. Құрманбайұлы, С.Исакова. «Мұқағали тілі» сөздігі. – Алматы, 2017);

3) талқылау – тексеру, бір істің егжей-тегжейіне жету, көпшіліктің тезіне салу (М.Белбаева. Қазақ тілінің омонимдер сөздігі: – Алматы: «Мектеп» баспасы, 1988. - 193 б.);

4) талқыға салу – көпшіліктің  сынына, талқының тезіне түсірді;

5) талқылау, сарапқа салу – бір істі тексеріп, егжей-тегжейіне жету (С.Бизақов, Ә.Болғанбаев, Ш.Дәулетқұлов. Қазақ тілінің синонимдер сөздігі. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2005. - 720 б.);

6) тергеу-талқы – бір нәрсені анықтау үшін жүргізілген іс-шара (Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 14-том. / Құраст.: М.Малмақов, Қ.Есенова, Б.Хинаят және т.б. – Алматы, 2011. 800 б.).

Соңғы дереккөзде ұсынылған тергеу-талқы, яғни бір нәрсені анықтау үшін  жүргізілген іс-шара деген мағынаны білдіретін нұсқасы қолданыстағы «расследование» – «тергеп-тексеру» деген терминнің жасалу жолына ұқсас.

Осы терминнің заңнамадағы қолданысына да шолу жасаған орынды. Оған сәйкес оның қолданыс аясын қоса берілген кестеден көруге болады. Көрсетілген кестеден «разбирательство» мен «обсуждение» терминдері бір мәтінде келгенде, екеуі де «талқылау» деп алынатыны анық.

Негіздемелерге сүйене отырып, аталған терминді «тергеу-талқы» деп алу ұсынылады.

≡ Ерболат Ғалымжанұлы Асылбеков 5 сағат бұрын
«Талқылау – разбирательство», «Істі сотта талқылау – судебное разбирательство» деп бекітілсе, «Істі сотта қарау – разбирательство судебное» деген бекітілген нұсқасын алып тастау қажет. Істі сотта қарау – рассмотрение дела в суде.
«Талқылау – разбирательство», «Істі сотта талқылау – судебное разбирательство» деп бекітілсе, «Істі сотта қарау – разбирательство судебное» деген бекітілген нұсқасын алып тастау қажет. Істі сотта қарау – рассмотрение дела в суде.

Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.

Айгүл Көбейсінқызы Махамбетова

6 күн бұрын

Пысықтауға берілген «активный газ" термині туралы

Мамандар газды қоймаға толтырған кезде қойма қабатының кеуекті құрылымын жоғары қысыммен бұзбау үшін газды қоймаға біртіндеп айдайды. Газды пайдаланудың бүкіл кезеңінде оның бір бөлігін қоймада Толығырақ ... қалдырып отыру керек, әйтпесе қойма суға толады. Мұндай газ, яғни қоймада үнемі қалатын газ буфер газы деп аталады. Ал қоймаға толтырылып, тартып алынатын газ белсенді газ деп аталады. Кейде оны жұмыс газы немесе тауар газы (товарный или рабочий газ) деп те атайды.

Қоймадағы буфер газ бен белсенді газ арақатынасы 2/3-тен 4/3-ке дейін өзгеріп отырады. Буфер газдың үлесі неғұрлым жоғары болса, ішкі қысым соғұрлым жоғары және белсенді газды тартып алу жылдам әрі оңай болады (Как хранят газ и что такое ПХГ. <a href="https://ugs.gazprom.ru/)"; target="_blank">https://ugs.gazprom.ru/)<;/a>, https://dzen.ru/a/XvHAu1cU0yLDOxal

Тұжырымдай келе, терминді "белсенді газ» деп бекіту ұсынылады. Егер газдың актив, реактивпен байланысты түрі болса, онда осы сала маманының талдамасы қажет болады.

Пысықтауға берілген «активный газ" термині туралы

Мамандар газды қоймаға толтырған кезде қойма қабатының кеуекті құрылымын жоғары қысыммен бұзбау үшін газды қоймаға біртіндеп айдайды. Газды пайдаланудың бүкіл кезеңінде оның бір бөлігін қоймада   қалдырып отыру керек, әйтпесе қойма суға толады. Мұндай газ, яғни қоймада үнемі қалатын газ буфер газы деп аталады. Ал қоймаға толтырылып, тартып алынатын газ белсенді газ деп аталады. Кейде оны жұмыс газы немесе тауар газы (товарный или рабочий газ) деп те атайды.

Қоймадағы буфер газ бен белсенді газ арақатынасы 2/3-тен 4/3-ке дейін өзгеріп отырады. Буфер газдың үлесі неғұрлым жоғары болса, ішкі қысым соғұрлым жоғары және белсенді газды тартып алу жылдам әрі оңай болады (Как хранят газ и что такое ПХГ. <a href="https://ugs.gazprom.ru/)" target="_blank">https://ugs.gazprom.ru/)</a>, https://dzen.ru/a/XvHAu1cU0yLDOxal

Тұжырымдай келе, терминді "белсенді газ» деп бекіту ұсынылады. Егер газдың актив, реактивпен байланысты түрі болса, онда осы сала маманының талдамасы қажет болады.

Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.

Ерболат Ғалымжанұлы Асылбеков

1 апта бұрын

Жыл өте келе терминдер әртүрлі бекітіліп, қолданыла бермеуі үшін Қазақстан Республикасындағы тiл туралы Заңға бірыңғай терминологияны қолдану мәселесін реттеу жөніндегі өзгеріс енгізу қажет.
Мысалы, Грузияның Тіл туралы Заңының 30-бабына сәйкес Толығырақ ...Техникалық құжаттамада, сондай-ақ іс қағаздарын жүргізуде бірыңғай терминология қолданылады. Терминологияны белгілеу және қолдану нормалары Мемлекеттік тіл жөніндегі сараптама комиссиясымен белгіленеді.

≡ Айгүл Көбейсінқызы Махамбетова 1 апта бұрын
Қайырлы күн! "...нормалары Мемлекеттік тіл жөніндегі сараптама комиссиясымен белгіленеді" деген сөйлемді орыс тілінің грамматикасын негізге алмастан, "...нормаларын ...комиссиясы белгілейді" деп жазған дұрыс.
Қайырлы күн! "...нормалары Мемлекеттік тіл жөніндегі сараптама комиссиясымен белгіленеді" деген сөйлемді орыс тілінің грамматикасын негізге алмастан, "...нормаларын ...комиссиясы белгілейді" деп жазған дұрыс.
≡ Ерболат Ғалымжанұлы Асылбеков 1 апта бұрын
Қайырлы күн! Бұл жерде Грузия елінің Заңына өзгеріс енгізу туралы айтылмаған. Грузияның Тіл туралы Заңының 30-бабы мысал ретінде келтіріліп отыр. Шетелдік тәжірибені ескеріп, Тіл туралы Заңда бірыңғай терминология мәселесі қамтылса, Толығырақ ...терминдерді заңнамаға сәйкес біріздендіруге болар ма еді? – деген ұсыныс.
Қайырлы күн! Бұл жерде Грузия елінің Заңына өзгеріс енгізу туралы айтылмаған. Грузияның Тіл туралы Заңының 30-бабы мысал ретінде келтіріліп отыр. Шетелдік тәжірибені ескеріп, Тіл туралы Заңда бірыңғай терминология мәселесі қамтылса, терминдерді заңнамаға сәйкес біріздендіруге болар ма еді? – деген ұсыныс.

Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.

Серік Ерғали

1 апта бұрын

Заголовок, заглавие
Сөздіктерде бүкіл синонимдерді жинап теріп қойыпты: аты,атау, бастама, басы, тақырып, тақырыпат...
Ал түрікше - başlık, қырғызша - аталышы, өзбекше - sarlavha, әзербайжанша - başlıq ...
Көріп отырғанымыздай, бізде быт-шыт, балама Толығырақ ...жоқ, тілдің «байлығын» ғана дәріптеп қойыппыз.
Балама ретінде БАСЫҚ нұсқасын ұсынып отырмыз. Сөзжасам; бас+ық.
Қас+ық, жас+ық,мас+ық

Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.

Айгүл Көбейсінқызы Махамбетова

1 апта бұрын

«Герметизация устья скважины», «герметические двери» терминдері жайлы бірер сөз

Алаңда көрсетілген осы екі терминнің біріншісі қазақ тілінде «ұңғыма сағасын герметизациялау», «ұңғыма сағасын герметиктеу» деп ұсынылса, соңғысының «герметик есіктер», «ауа өткізбейтін есіктер Толығырақ ... (2016)» деген баламалары берілген. Бұл жерде «герметизация» мен «герметичный» деген сөздердің баламаларын бірізді етіп ретке келтіру мәселесі туындайды. Өйткені олардың түбірі бір болғанымен, аудармалары «герметизациялау», «герметиктеу», «герметик», «ауа өткізбейтін» деп әртүрлі алынған.

Олардың этимологиясы бойынша «герметичный» (hermeticus) сын есімінің тарихы түтікшені тұмшалап жауып, бітеп тастайтын мөрді ойлап тапқан мысырлық данышпан Герместің (лат. sigillum Hermētis,) есімінен бастау алады (Происхождение слова герметический в этимологическом онлайн-словаре Крылова Г.А.).

«Герметичный» – газ бен сұйықтық өтпейтіндей етіп тығыз, тас қылып бекітіп жабылған (Словарь русского языка: В 4-х т. / РАН, Ин-т лингвистич. исследований; Под ред. А. П. Евгеньевой. – 4-е изд., стер. — М.: Рус. яз.; Полиграфресурсы, 1999; (электронная версия): Фундаментальная электронная библиотека) деген мән береді. Ал «герметизация» процесінің сипаттамасы бойынша мұнай және газ ұңғымаларының сағасын бітеуге арналған қондырманы (герметическая вставка) орнату негізінен элеваторларды орнату, тығыздағыш қондырманы бұрап салу операцияларынан тұрады (Устройство герметизации устья скважины. <a href="https://yandex.ru/patents/doc/RU2272124C1_20060320)."; target="_blank">https://yandex.ru/patents/doc/RU2272124C1_20060320).<;/a>

«Терминком.кз» алаңындағы әртүрлі баламаларының арасынан электроника, радиотехника және байланыс саласындағы түріне тоқталған жөн:

герметизация стеклом – шынымен бітеулеу;
герметичная батарея – бітеу батарея. Сонымен қатар «Сөздікқор.кз» порталында:

«бітеу» сөзі «біте» етістігінің қимыл атауы; жабу, бекіту (Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 4-том./ Құраст.: Н.Әшімбаева, Қ.Рысбергенова, Ж.Манкеева және т.б. – Алматы, 2011. 752 б.);

«бітеуле», е т і с т і к. Саңылау қалдырмай қымтап, тұмшалап жабу (Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 4-том. / Құраст.: Н.Әшімбаева, Қ.Рысбергенова, Ж.Манкеева және т.б. – Алматы, 2011. 752 б.).

Өзбек тілінде «герметизация устья скважины» – «quduq boshini muhrlash», «герметические двери» - «muhrlangan eshiklar» (терминком.кз) деген баламалары қолданылады.

Негіздемелерге сүйене отырып, анықтамасы мен сипаттамасына сәйкес «бітеу», яғни «саңылау қалдырмай қымтап, тұмшалап жабу» деген етістік осы терминнің баламасы ретінде мағынасын ашады. Сондықтан

«герметизация устья скважины» деген тіркесті «ұңғыма сағасын бітеу», ал «герметические двери» – «бітеу есік» немесе «бітеуленген есік» деп алу ұсынылады.

«Герметизация устья скважины», «герметические двери» терминдері жайлы бірер сөз

Алаңда көрсетілген осы екі терминнің біріншісі қазақ тілінде «ұңғыма сағасын герметизациялау», «ұңғыма сағасын герметиктеу» деп ұсынылса, соңғысының «герметик есіктер», «ауа өткізбейтін есіктер   (2016)» деген баламалары берілген. Бұл жерде «герметизация» мен «герметичный» деген сөздердің баламаларын бірізді етіп ретке келтіру мәселесі туындайды. Өйткені олардың түбірі бір болғанымен, аудармалары «герметизациялау», «герметиктеу», «герметик», «ауа өткізбейтін» деп әртүрлі алынған.

Олардың этимологиясы бойынша «герметичный» (hermeticus) сын есімінің тарихы түтікшені тұмшалап жауып, бітеп тастайтын мөрді ойлап тапқан мысырлық данышпан Герместің (лат. sigillum Hermētis,) есімінен бастау алады (Происхождение слова герметический в этимологическом онлайн-словаре Крылова Г.А.).

«Герметичный» – газ бен сұйықтық өтпейтіндей етіп тығыз, тас қылып бекітіп жабылған (Словарь русского языка: В 4-х т. / РАН, Ин-т лингвистич. исследований; Под ред. А. П. Евгеньевой. –  4-е изд., стер. — М.: Рус. яз.; Полиграфресурсы, 1999; (электронная версия): Фундаментальная электронная библиотека) деген мән береді. Ал «герметизация» процесінің сипаттамасы бойынша мұнай және газ ұңғымаларының сағасын бітеуге арналған қондырманы (герметическая вставка) орнату негізінен элеваторларды орнату, тығыздағыш қондырманы бұрап салу операцияларынан тұрады (Устройство герметизации устья скважины.  <a href="https://yandex.ru/patents/doc/RU2272124C1_20060320)." target="_blank">https://yandex.ru/patents/doc/RU2272124C1_20060320).</a>

«Терминком.кз» алаңындағы әртүрлі баламаларының арасынан электроника, радиотехника және байланыс саласындағы түріне тоқталған жөн:

герметизация стеклом – шынымен бітеулеу;

герметичная батарея – бітеу батарея. Сонымен қатар «Сөздікқор.кз» порталында:

«бітеу» сөзі «біте» етістігінің қимыл атауы; жабу, бекіту (Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 4-том./ Құраст.: Н.Әшімбаева, Қ.Рысбергенова, Ж.Манкеева және т.б. – Алматы, 2011. 752 б.);

«бітеуле», е т і с т і к. Саңылау қалдырмай қымтап, тұмшалап жабу (Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 4-том. / Құраст.: Н.Әшімбаева, Қ.Рысбергенова, Ж.Манкеева және т.б. – Алматы, 2011. 752 б.).

Өзбек тілінде «герметизация устья скважины» – «quduq boshini muhrlash», «герметические двери» - «muhrlangan eshiklar» (терминком.кз) деген баламалары қолданылады.

Негіздемелерге сүйене отырып, анықтамасы мен сипаттамасына сәйкес «бітеу», яғни «саңылау қалдырмай қымтап, тұмшалап жабу» деген етістік осы терминнің баламасы ретінде мағынасын ашады. Сондықтан

«герметизация устья скважины» деген тіркесті «ұңғыма сағасын бітеу», ал «герметические двери» – «бітеу есік» немесе «бітеуленген есік» деп алу ұсынылады.

≡ Серік Ерғали 1 апта бұрын
Бітеуленген сөзі тавтологиялық сипатта болып тұр. Бітеулі есік, бітеусіз есік десе болмай ма? Бітеу - герметик. Негізі бітеу - тек қана қимыл етістік емес, зат есім де бола алады. Бітеуі Толығырақ ...жоқ деген сөйлемде зат есім рөлінде.
Бітеуленген сөзі тавтологиялық сипатта болып тұр. Бітеулі есік, бітеусіз есік десе болмай ма? Бітеу - герметик. Негізі бітеу - тек қана қимыл етістік емес, зат есім де бола алады. Бітеуі жоқ деген сөйлемде зат есім рөлінде.
≡ Айгүл Көбейсінқызы Махамбетова 1 апта бұрын
Қайырлы күн! Ұсынысыңыз орынды. Ескеріледі. Рақмет!
Қайырлы күн! Ұсынысыңыз орынды. Ескеріледі. Рақмет!
≡ Ерболат Ғалымжанұлы Асылбеков 1 апта бұрын
Жыл өте келе терминдер әртүрлі бекітіліп, қолданыла бермеуі үшін Қазақстан Республикасындағы тiл туралы Заңға бірыңғай терминологияны қолдану мәселесін реттеу жөніндегі өзгеріс енгізу қажет.

Мысалы, Грузияның Тіл туралы Заңының 30-бабына сәйкес Толығырақ ...Техникалық құжаттамада, сондай-ақ іс қағаздарын жүргізуде бірыңғай терминология қолданылады. Терминологияны белгілеу және қолдану нормалары Мемлекеттік тіл жөніндегі сараптама комиссиясымен белгіленеді.
Жыл өте келе терминдер әртүрлі бекітіліп, қолданыла бермеуі үшін Қазақстан Республикасындағы тiл туралы Заңға бірыңғай терминологияны қолдану мәселесін реттеу жөніндегі өзгеріс енгізу қажет. Мысалы, Грузияның Тіл туралы Заңының 30-бабына сәйкес Техникалық құжаттамада, сондай-ақ іс қағаздарын жүргізуде бірыңғай терминология қолданылады. Терминологияны белгілеу және қолдану нормалары Мемлекеттік тіл жөніндегі сараптама комиссиясымен белгіленеді.

Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.

Ерболат Ғалымжанұлы Асылбеков

2 апта бұрын

Орысша нұсқасын «Вулканическое землетрясение» деп түзету қажет.

Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.

Ерболат Ғалымжанұлы Асылбеков

2 апта бұрын

Орысша нұсқасын «тупиковые выработки» деп түзеткен жөн.

Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.

Ерболат Ғалымжанұлы Асылбеков

2 апта бұрын

Орысша нұсқасы «Загрязнение тепловое (термальное)» деп түзетілуі тиіс.

Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.

Ерболат Ғалымжанұлы Асылбеков

2 апта бұрын

Орысша нұсқасында «Эпицентр землетрясения» деп түзету қажет.

Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.

Өркен Тоқтарұлы

2 апта бұрын

Қазақ тілінің үндестік заңдылығына қайшы келетін терміндерді аудармай-ақ әншейін тілімізге бейімдеп қана алу анақұрлым тиімді болмақ, м:

#	Орысша нұсқасы	Қазақша нұсқасы
1.	математика	мәтіметік
2.	математик	мәтіметікші
3.	физика	фізік
4.	физик	фізікші
5.	химия	қымя
6.	химик	қымяшы