Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.

Сарапшы мамандар

"Менджменттің" деген сөзде "е" әрпі түсіп қалыпты, "міндетттері" сөзінде үш рет "т" әрпі жазылып кеткен.
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
КОНФЕРЕНЦИЯ! КОНФЕРЕНЦИЯ! КОНФЕРЕНЦИЯ!

2023 жылғы 17 қарашада Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Тіл саясаты комитеті Шайсұлтан Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ғылыми-практикалық орталығымен бірлесіп «Мектеп оқулықтары: пән терминдерін жетілдіру және біріздендіру» Толығырақ ...тақырыбында онлайн режимде республикалық ғылыми-әдістемелік конференция өткізеді.

Конференцияның мақсаты: Жаратылыстану бағыты пәндері бойынша мектеп оқулықтарындағы терминологиялық аппаратты талқылау және оны ретке келтіру жолдарын ұсыну.

Конференцияның негізгі бағыттары:

1. Мектеп оқулықтарында жаратылыстану бағыты пәндері бойынша терминдердің қолданылу жай-күйі;

2. Мектеп оқулықтарындағы терминологиялық лексиканы ғылыми мәтіндер корпусына енгізу және оны қолдану мәселесі.

3. Мектеп терминологиясын жетілдіру (әдістемесін жүйелеу).

Мақалалар 2023 жылдың 27 қазанына дейін қабылданады.
Жарияланым тегін.

Мақалаларды k.karlygash@tilqazyna.kz электрондық мекенжайына жіберу керек.
Толық ақпарат ???? https://tilalemi.kz/article/3449-.html" target="_blank">https://tilalemi.kz/article/3449-.html
Қалиакбар Үсемхан, Айгүл Көбейсінқызы Махамбетова, Ерболат Ғалымжанұлы Асылбеков және 1
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ТЕРМИНОЛОГИЯ КОМИССИЯСЫНЫҢ 2023 ЖЫЛҒЫ ІII ОТЫРЫСЫНДА БЕКІТІЛЕТІН ТЕРМИНДЕРІ

САЛАСЫ ТЕРМИН САНЫ РЕТТІК САНЫ
1 ҚР Энергетика министрлігі бекітуге ұсынған терминдер 12 1-12
2 Қоғамдық тамақтандыру 198 13-210
3 Жаратылыстану саласы 68 211-278
4 Математика саласы 507 279-785
#Қазақша нұсқасыОрысша нұсқасыРейтинг
1.армирленген тікенекті таспа, егоза армированная колючая лента, егоза
армированная колючая лента, егоза
армирленген тікенекті таспа, егоза
Саласы
Этимологиясы
Дефинициясы1. Егоза-арқауланған тікенді таспа (АКЛ). Сыртқы жағынан, бұл өткір ілмектері бар қалың сымнан жасалған кенеп.

Егоза - беймаза, тым қозғалмалы адам, фиджет (әдетте балалар туралы).
2. Этимологиясы: укр. ягоза́, єгоза́ - «непоседа», лат. аггао - "қарулану, нығайту"
3. Әзербайжан: gücləndirilmiş tikanlı lent, egoza
4. Қырғыз: армирленген тикендүү лента, егоза
5. Өзбек: mustahkamlangan tikanli lenta, Egoza
6. Түрік: takviyeli dikenli kurdele, heroza
7. Ағылшын: reinforced barbed tape, egoza
8. Испан: cinta de púas reforzada, egoza
9. Неміс: verstärktes Stachelband, egoza
10. Француз: ruban barbelé renforcé, egoza
11. Бекітілген нұсқасы: таспа - лента (2021)
12. Заңнамадағы қолданысы: Сыртқы қоршаудың жоғарғы жиегіне сымнан қосымша «егоза» түріндегі «күнқағар» орнатылады.
(ҚР ЭМ 29.07.2021 ж. №247 бұйрығы)
13. Ұсыныстар: Армирленген тікенекті таспа нұсқасы ұсынылады.
Рейтинг
-4
2.ақ түсті мұнай өнімдері, ақшыл түсті мұнай өнімдері светлые нефтепродукты
светлые нефтепродукты
ақ түсті мұнай өнімдері, ақшыл түсті мұнай өнімдері
Саласы
Этимологиясы
Дефинициясы1. Ашық түсті мұнай өнімдері - құрамында ауыр мұнай фракциялары жоқ және оптикалық қасиеттерімен сипатталатын, мөлдірге жақын өнімдер. Ашық түсті мұнай өнімдері мұнай айдау процесінің соңғы нәтижесі болып табылады. Ашық түсті мұнай өнімдеріне келесі мұнай өнімдері жатады:
дизель отыны (жазғы, қысқы, арктикалық);
бензин (авто-және авиа -);
керосин (авиациялық, отын, металдарды ерітуге, кесуге арналған);
лигроин.
2. Этимологиясы: славян světьlъ - "ашық", түр. neft, парсы نفت‎, naft - "мұнай"
3. Әзербайжан: yüngül neft məhsulları
4. Қырғыз: жаркыраган мунай продуктулары
5. Өзбек: yengil neft mahsulotlari
6. Түрік: hafif petrol ürünleri
7. Ағылшын: light oil products
8. Испан: productos petrolíferos ligeros
9. Неміс: helle erdölprodukte
10. Француз: produits pétroliers légers
11. Бекітілген нұсқасы: ашық (ақпараттық технология) - светлый (2006)
12. Заңнамадағы қолданысы: Ашық түсті мұнай өнімдеріне қатысты әкету кедендік бажы мөлшерлемелерінің көлемін есептеу. (ҚР ҰЭМ 17.02.2016 № 81 бұйрығы)
13. Ұсыныстар: Әр тілдегі аудармаларды, заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, ашық түсті мұнай өнімдері нұсқасын бекітуді ұсынамыз.
Рейтинг
-5
3.газ тартатын құбыр газопровод-отвод
газопровод-отвод
газ тартатын құбыр
Саласы
Этимологиясы
Дефинициясы1. Газ құбырын бұру - газ тарату немесе магистральдық газ құбырларынан қалалардың, елді мекендердің немесе жекелеген тұтынушылардың газ тарату станцияларына дейін газ беруге арналған газ құбыры
2. Этимологиясы: нидерл. gas, еж.грек. χάος (háos) - "газ"
3. Әзербайжан: qaz kəməri-çıxış
4. Қырғыз: газ түтүгү-тартуу
5. Өзбек: gaz quvuri-chiqish
6. Түрік: gaz boru hattı-çıkış
7. Ағылшын: gas pipeline-branch
8. Испан: gasoducto-desvío
9. Неміс: gasleitung-ableitung
10. Француз: gazoduc-évacuation
11. Бекітілген нұсқасы: газ құбыры - газопровод (2020), қарсылық білдіру, бас тарту - отвод (2016)
12. Заңнамадағы қолданысы: газ бұру құбыры – газопровод-отвод (ҚР ЭМ 22.01.2015 ж. №33 бұйрығы)
13. Ұсыныстар: Заңнамадағы қолданыста газ бұру құбыры, тиісті ұйымның ұсынысында газ құбырының бұрмасы берілген. Сараптай келе, газ құбырының бұрмасы терминін бекітуді ұсынамыз.
Рейтинг
-5
4.жоғары тозу, шамадан тыс тозу высокий износ
высокий износ
жоғары тозу, шамадан тыс тозу
Саласы
Этимологиясы
Дефинициясы1. Тозу — үнемі түсетін күштен пайда болған тетіктердің өлшемдерінің, пішінінің, салмағының немесе олардың бетінің өзгеруі (деформация) немесе үйкелістен беткі қабатының бүлінуі.
2. Этимологиясы: лат. erosio - "эрозия", "желіну"
3. Әзербайжан: yüksək aşınma
4. Қырғыз: жогорку кийим
5. Өзбек: yuqori aşınma
6. Түрік: yüksek aşınma
7. Ағылшын: high wear
8. Испан: alto desgaste
9. Неміс: hoher Verschleiß
10. Француз: usure élevée
11. Бекітілген нұсқасы: физикалық тозу - физический износ (2022), тозу - износ (2015)
12. Заңнамадағы қолданысы: жағалау көлік инфрақұрылымы объектілерінің әбден тозуы - высокий износ объектов береговой транспортной инфраструктуры
(ҚР ҮҚ 31.12.2019 ж. № 1055)
13. Ұсыныстар: Терминдік тіркестің барынша ыңғайлы болуын ескере отырып, әбден тозу нұсқасын ұсынамыз.
Рейтинг
-5
5.кумулятивтік инвестициялар кумулятивные инвестиции
кумулятивные инвестиции
кумулятивтік инвестициялар
Саласы
Этимологиясы
Дефинициясы1. Кумулятивтік инвестициялар - лат. cumulatus - "тұтас; аяқталған", біртіндеп жинақталған немесе уақыт өте келе жинақталған . Сондай-ақ, жалпы сәулелену дозасы кумулятивтік әсер ететін ағза үшін жағымсыз.
2. Этимологиясы: лат. cumulatus - "тұтас; аяқталған"
3. Әзербайжан: kümülatif investisiyalar
4. Қырғыз: кумулятивдик инвестициялар
5. Өзбек: kümülatif investitsiyalar
6. Түрік: kümülatif yatırımlar
7. Ағылшын: cumulative investments
8. Испан: inversiones acumuladas
9. Неміс: kumulative Investitionen
10. Француз: investissements cumulés
11. Бекітілген нұсқасы: кумулятивтік әдіс - кумулятивный метод (2017), инвестиция - инвестиция (2017)
12. Заңнамадағы қолданысы: 2023 жылға дейін кемінде 475 млрд. теңге кумулятивтік инвестициялар тартуды қамтамасыз етуге қабілетті инновациялық инфрақұрылым құру – обеспечить к 2023 году привлечение не менее 475 млрд. тенге кумулятивных инвестиций (ҚР ҮҚ 13.08.2019 ж. №588)
13. Ұсыныстар: Әр тілдегі аудармаларды, заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, кумулятивтік инвестициялар нұсқасын бекітуді ұсынамыз.
Рейтинг
+4
6.күрделі жұмсалым сыйымдылығы; капитал қамтымдылығы капиталоемкость
капиталоемкость
күрделі жұмсалым сыйымдылығы; капитал қамтымдылығы
Саласы
Этимологиясы
Дефинициясы1. Капитал сыйымдылығы – капитал қайтарымдылығының кері көрсеткіші жəне оны есептеу үшін капиталдардың орташа жылдық толық бастапқы құнын өндірілген жалпы өнімдер құнына бөлгенге тең болады.
2. Этимологиясы: ағылш. capital coefficient; capital intensity - "капитал сыйымдылығы"
3. Әзербайжан: kapital intensivliyi
4. Қырғыз: капитал сыйымдуулугу
5. Өзбек: kapital intensivligi
6. Түрік: sermaye yoğunluğu
7. Ағылшын: capital intensity
8. Испан: intensidad de capital
9. Неміс: Kapitalintensität
10. Француз: capitalistique
11. Бекітілген нұсқасы: капиталжұмсалымы - капиталовложение (2018), сыйымдылық (механика және машинатану) - емкость (2015)
12. Заңнамадағы қолданысы: өндірістің энергия мен капиталды көп қажет етуі – энергоемкость и капиталоемкость производства (ҚР ҮҚ 30.06.2022 ж. №452)
13. Ұсыныстар: Капитал қамтымдылығы нұсқасын ұсынамыз.
Рейтинг
-5
7.нивелирлеу нивелирование
нивелирование
нивелирлеу
Саласы
Этимологиясы
Дефинициясы1. Нивелирлеу – Жер бетіндегі нүктелердің биіктіктерін қайсы бір бастапқы нүктемен немесе бастапқы деңгейлік бетпен салыстыра отырып анықтау.
2. Этимологиясы: франц. nivellement немесе франц. nivèlement — «теңестіру», франц. niveau — «деңгей»
3. Әзербайжан: düzləşdirmə, səviyyələşdirmə
4. Қырғыз: нивелирлөө
5. Өзбек: tekislash
6. Түрік: tesviye, düzleştirme
7. Ағылшын: leveling
8. Испан: nivelación
9. Неміс: nivellierung
10. Француз: nivellement
11. Бекітілген нұсқасы: –
12. Заңнамадағы қолданысы: 2015 жылы экономикалық саясат елдегі әлеуметтік-экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін сыртқы факторлардың салдарын нивелирлеуге бағытталатын болады. (ҚР ҮҚ 24.12.2014 ж. №1370)
13. Ұсыныстар: Әр тілдегі аудармаларды, заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, нивелирлеу нұсқасын бекітуді ұсынамыз.
Рейтинг
+6
8.сальдо-ағым, өзараауысу айырмасы сальдо-переток
сальдо-переток
сальдо-ағым, өзараауысу айырмасы
Саласы
Этимологиясы
Дефинициясы1. Сальдо-ағым - барлық жүйеаралық берілген энергия жүйесі байланыстарының басқа энергия жүйелерімен ағындарының алгебралық қосындысы
2. Этимологиясы: итал. saldo - "есебі, қалдық" лат. saldare - "тегістеу"
3. Әзербайжан: balans axını
4. Қырғыз: сальдо-агым
5. Өзбек: qolgan narsalar
6. Түрік: denge akışı
7. Ағылшын: balance-flow
8. Испан: saldo-flujo
9. Неміс: saldo-Überlauf
10. Француз: solde-flux
11. Бекітілген нұсқасы: сальдо, қалдық (бухг.есеп) - сальдо (2006)
12. Заңнамадағы қолданысы: электр энергиясының нақты мемлекетаралық сальдо-ағымының жоспарлыдан ауытқуларына өтем жасау мақсатында - электрической энергии с целью компенсации отклонений фактического межгосударственного сальдо-перетока электрической энергии от планового қуат ағындары сальдосы - сальдо перетоков мощности (Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне электр энергетикасы мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 12 қарашадағы № 394-V ҚРЗ.)
13. Ұсыныстар: Әр тілдегі аудармаларды, заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, сальдо-ағым нұсқасын бекітуді ұсынамыз.
Рейтинг
+6
9.сақиналау кoльцeваниe
кoльцeваниe
сақиналау
Саласы
Этимологиясы
Дефинициясы1. Сақиналау – сенімді электр байланысын жасау үшін сымның немесе кабельдің өзегін өңдеу және қалыптастыру операциясы.
2. Этимологиясы: еж.орыс коло - "шеңбер"
3. Әзербайжан: kоlçеvаniyаlаr
4. Қырғыз: ленталоо, айланмалоо
5. Өзбек: uzuklash
6. Түрік: Çemberleme, şeritlenme
7. Ағылшын: banding
8. Испан: anillamiento
9. Неміс: Beringung
10. Француз: baguage
11. Бекітілген нұсқасы: өсімдіктeрді сақиналау - кoльцeваниe растeний (2022)
12. Заңнамадағы қолданысы: Түркістан қаласында 110 кВ тиісті желісі бар 110 кВ жобаланатын қосалқы станциясын айнала қоршау үшін 110 кВ электр беру желісін салу – Строительство линии электропередачи 110кВ для закольцевания проектируемых подстанций 110кВ с существующими сетями 110кВ в городе Туркестане (ҚР ҮҚ 3.06.2019 ж. №588)
13. Ұсыныстар: Сақиналау нұсқасы ұсынылады.
Рейтинг
+6
10.тиеуішті арба трансферкар
трансферкар
тиеуішті арба
Саласы
Этимологиясы
Дефинициясы1. Трансферкар - домна пештеріне шикізат беру үшін металлургиялық кәсіпорындарда пайдаланылатын өздігінен түсірілетін және өздігінен қозғалатын жүк вагоны.
2. Этимологиясы: ағылш. трансферкар, лат. transfero - тасымалдау, жылжыту және ағылш. саг-вагон, арба
3. Әзербайжан: transfer
4. Қырғыз: Трансфердик унаа, машина өткөрүп берүү
5. Өзбек: transferkar
6. Түрік: transferkar
7. Ағылшын: transfercar
8. Испан: transfercar
9. Неміс: transfercar
10. Француз: transfercar
11. Бекітілген нұсқасы: –
12. Заңнамадағы қолданысы: автожебені, трансферканы, тасымалдаушыны, скрепер жүкшығырын тазарту және майлау. (ҚР ЕХӘҚМ 10.12.2020 № 494 бұйрығы)
13. Ұсыныстар: трансферкар
Рейтинг
-4
11.қара түсті мұнай өнiмдерi темные нефтепродукты
темные нефтепродукты
қара түсті мұнай өнiмдерi
Саласы
Этимологиясы
Дефинициясы1. Қара түсті мұнай өнімдері - құрамында мұнайдың бастапқы және қайталама өңдеу қалдықтары бар өнімдер . Бұл санатқа мазуттардың барлық белгілі түрлері, кейбір отындар (газ турбиналы және моторлы), дистиллят майлары, сондай-ақ шайырлар, вакуумдық газ майлары мен битумдар кіреді.
2. Этимологиясы: лат. niger, negrus, negra - "қара, қара түсті", түр. neft, перс. نفت‎, naft - "мұнай"
3. Әзербайжан: qaranlıq neft məhsulları
4. Қырғыз: караңгы мунай продуктулары
5. Өзбек: qorong'i neft mahsulotlari
6. Түрік: karanlık petrol ürünleri
7. Ағылшын: dark oil products
8. Испан: productos petrolíferos oscuros
9. Неміс: dunkle erdölprodukte
10. Француз: produits pétroliers foncés
11. Бекітілген нұсқасы: мұнай өнімдерінің іштобы - подгруппа (нефтепродуктов) (2017), қара қоңыр тұмандықтар - темные туманности (2018)
12. Заңнамадағы қолданысы: Қара түсті мұнай өнімдеріне қатысты әкету кедендік бажы мөлшерлемелерінің көлемін есептеу. (ҚР ҰЭМ 17.02.2016 № 81 бұйрығы)
13. Ұсыныстар: Әр тілдегі аудармаларды, заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, қара түсті мұнай өнімдері нұсқасын бекітуге ұсынамыз.
Рейтинг
-3
12.қоймалжың, пульпа, қойыртпақ пульпа
пульпа
қоймалжың, пульпа, қойыртпақ
Саласы
Этимологиясы
Дефинициясы1. Пульпа - қатты заттар мен сұйықтықтың қоспасы, сирек кездесетін гетерогенді жүйе.
2. Этимологиясы: ағылш. pulp; нем. pulpe - "пульпа"
3. Әзербайжан: pulpa
4. Қырғыз: пульпасы
5. Өзбек: pulpa
6. Түрік: pulpa, kağıt hamuru
7. Ағылшын: pulp
8. Испан: pulpa
9. Неміс: pulpe
10. Француз: pulpe
11. Бекітілген нұсқасы: –
12. Заңнамадағы қолданысы: Ұсталған шаң (қойыртпақ) дер кезінде алынып, белгіленген орындарға тасымалданады. (ҚР ЭГТРМ 09.09.2021 № 367 бұйрығы)
13. Ұсыныстар: Әр тілдегі аудармаларды, заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, пульпа нұсқасын бекітуді ұсынамыз.
Рейтинг
+4
13.авокадо авокадо
авокадо
авокадо
Саласы
Этимологиясы
Дефинициясы1. Авокадо – майлы, дәмі грек жаңғағы тәрізді, өте сіңімді, көмірсуы аз жеміс.
2. Этимологиясы: лат. Persēa americāna – «мәңгілік жасыл өсімдік»
3. Әзербайжан: avokado
4. Қырғыз: авокадо
5. Өзбек: avakado
6. Түрік: avokado
7. Ағылшын: avocado
8. Испан: aguacate
9. Неміс: Avocado
10. Француз: avocat
11. Бекітілген нұсқасы: –
12. Заңнамадағы қолданысы: авокадо
13. Ұсыныстар: Бекітілген терминдер қатарында жоқ. Заңнама мәтінінде авокадо нұсқасында қолданылған. Біздің ұсынысымыз: «авокадо»
Рейтинг
+6
14.агар-агар агар-агар
агар-агар
агар-агар
Саласы
Этимологиясы
Дефинициясы1. Агар-агар – кейбір қызыл теңіз балдырларынан алынатын полисахаридтер қоспасы.
2. Этимологиясы: малай. agar – «желе»
3. Әзербайжан: аğar-аğar
4. Қырғыз: агар-агар
5. Өзбек: agar-agar
6. Түрік: agar-agar
7. Ағылшын: agar-agar
8. Испан: agar-agar
9. Неміс: agar-agar
10. Француз: agar-agar
11. Бекітілген нұсқасы: –
12. Заңнамадағы қолданысы: агар-агар
13. Ұсыныстар: Бекітілген терминдер қатарында жоқ. Заңнама мәтінінде агар-агар нұсқасында қолданылған. Біздің ұсынысымыз: «агар-агар»
Рейтинг
+7
15.аджапсандали аджапсандали
аджапсандали
аджапсандали
Саласы
Этимологиясы
Дефинициясы1. Аджапсандали – қызанақ, пияз, картоп, баклажан қоспаларынан дайындалған кавказ халқының тағам атауы.
2. Этимологиясы: груз. აჯაფსანდალი, абх. аџьапсандал, азерб. əcəbsəndəl, арм. աջափսանդալ – «аджапсандали»
3. Әзербайжан: adjapsandali
4. Қырғыз: аджапсандали
5. Өзбек: ajapsandali
6. Түрік: ajapsandali
7. Ағылшын: ajapsandali
8. Испан: ajapsandali
9. Неміс: ajapsandali
10. Француз: adjapsandali
11. Бекітілген нұсқасы: –
12. Заңнамадағы қолданысы: –
13. Ұсыныстар: Бекітілген терминдер қатарында жоқ. Заңнама мәтінінде қолданыс таппаған. Біздің ұсынысымыз: «аджапсандали»
Рейтинг
+5