ТЕК ТЕРМИНКОМ МҮШЕЛЕРІ ҒАНА ДАУЫС БЕРЕ АЛАДЫ! Республикалық терминология комиссиясының 2025 жылғы 1-отырысында бекітілетін терминдері
| № | САЛАСЫ | ТЕРМИН САНЫ | РЕТТІК САНЫ |
| 1 | Демография | 676 | 1-676 |
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
Сарапшы мамандар
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг | |
|---|---|---|---|---|
| 1. | «бегство белых» | «ақтардың қашуы» | «бегство белых»«ақтардың қашуы»Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Ақтардың қашуы» – белгілі бір аймақтағы негізінен еуропалық тектес халықтың (ақ нәсілділердің) басқа этностардың көбеюіне байланысты жаппай қоныс аударуы. Бұл құбылыс көбінесе қалалық аймақтарда байқалады және нәсілдік, экономикалық немесе әлеуметтік факторларға негізделеді. Мысалдар: АҚШ-тағы 1950-1980 жылдары көптеген ақ нәсілділердің қалалардан (Чикаго, Детройт, Лос-Анджелес) маңайдағы ауқатты аудандарға көшуі. Оңтүстік Африкада апартеид режимі аяқталғаннан кейін кейбір еуропалық текті азаматтардың елден кетуі. Еуропаның кейбір қалаларында (мысалы, Париж, Лондон) көші-қон ағынының өзгеруіне байланысты байырғы ақ нәсілді тұрғындардың қала маңына қоныс аударуы. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: oq parvozi 4. Түрік: beyaz göç 5. Ағылшын: white flight 6. Неміс: weiße Flucht 7. Бекітілген нұсқасы: ақтар (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2018 жылғы 8 желтоқсандағы № 199-VІ ҚРЗ. ... жазалаудан қашуына заңсыз түрде ... Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 7 шiлдедегi N 150 Заңы. ... адамның қамаудан қашуына жол бермеу ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «ақтардың қашуы» терминін бекіту ұсынылады. | +5 |
| 2. | концепт «демографического мира» | «демографиялық әлем» тұжырымдамасы | концепт «демографического мира»«демографиялық әлем» тұжырымдамасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Демографиялық әлем» тұжырымдамасы – жаһандық демографиялық үрдістерді, халықтың құрылымы мен динамикасын, сондай-ақ әртүрлі елдер мен аймақтардағы демографиялық даму ерекшеліктерін зерттейтін концепция. Бұл тұжырымдама әлемдік халық санының өзгеруін, оның аймақтар бойынша таралуын, туу мен өлім деңгейін, көші-қон қозғалыстарын және урбанизацияны сипаттайды. Әлемдік демографиялық теңгерім мен өзгерістерді зерттеуді, әртүрлі елдер мен аймақтардағы демографиялық саясатты қалыптастыруды және демографиялық дағдарыстар мен олардың алдын алу шараларын анықтауды мақсат етеді. 2. Этимологиясы: демография (еж. грек. δῆμος + γράφω) – «халық» + «жазамын» 3. Өзбек: "demografik dunyo" tushunchasi 4. Түрік: “demografik dünya” kavramı 5. Ағылшын: concept of "demographic world" 6. Неміс: das Konzept der "demographischen Welt» 7. Бекітілген нұсқасы: демография (2021), демографиялық сипат (2022), тұжырымдамалау (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 16 шілдедегі N 242 Заңы ... демографиялық ... тұжырымдамасы ... Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 11 желтоқсандағы N 229-IV Заңы ... демографиялық ... тұжырымдамасы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 23 желтоқсандағы № 1385 қаулысы ... демографиялық әлем ... тұжырымдамасы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 29 қыркүйектегі № 602 қаулысы ... демографиялық әлем ... тұжырымдамасы ... 9. Ұсыныстар: "концепт «демографического мира»" термині негізінен статистика, іс жүргізу және демография саласында ғана қолданылатындықтан, заңнама мәтіндерде және баспасөзде сирек кездеседі. Сараптау барысында түпнұсқа терминге толық балама бола алатындықтан әрі қолданысқа ыңғайлы әрі түсінікті болғандықтан, ««демографиялық әлем» тұжырымдамасы» терминінің бекітілуін қолдаймыз. | -5 |
| 3. | процесс «старение сверху» | «жоғарыда қартаю» үдерісі, «жоғарыдан қартаю» үдерісі | процесс «старение сверху»«жоғарыда қартаю» үдерісі, «жоғарыдан қартаю» үдерісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Жоғарыдан қартаю» үдерісі – балалар санының салыстырмалы түрде баяу өсуімен егде жастағы өлім деңгейінің азаюы нәтижесінде егде жастағы адамдар санының өсуі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: "yuqoridan qarish" jarayoni 4. Түрік: "yukarıdan yaşlanma" süreci 5. Ағылшын: "top-down aging" process 6. Неміс: "top-down alterungsprozess" 7. Бекітілген нұсқасы: үдеріс (2024), архив құжатының ескiруi (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 13 шілдедегі N 670 Қаулысы. ... ел халқының одан әрi қартаюы ... Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің 2011 жылғы 09 наурыздағы № 127 бұйрығы. ... жоғарыдан өткізбейтін ... Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 21 шілдедегі № 468-IV Заңы. ... үдерістердің өнімділігі мен ашықтығын ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2020 жылғы 6 наурыздағы № 280 Жарлығы. ... жаһандық үдерістерде маңызы ... 9. Ұсыныстар: ұсынылған терминнің орыс тіліндегі нұсқасын ескерсек, онда терминнің берілуі «жоғарыда қартаю» үдерісі» емес, «жоғарыдан қартаю» үдерісі» болады. Сонымен бірге келесі ұсынылатын термин - «төменнен қартаю» үдерісі». Терминдік тіркес сыңарларының бекітілген нұсқаларын, аудармаларды, заңнамадағы қолданысын қарастыра келе, терминнің бірізділігін сақтай отырып, «жоғарыдан қартаю» үдерісі» терминін бекіту ұсынылады. | +5 |
| 4. | «поколение сэндвича» | «сэндвич ұрпағы» | «поколение сэндвича»«сэндвич ұрпағы»Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Сэндвич ұрпағы» – бір уақытта қартаң ата-аналарына қамқорлық жасап, өз балаларына да қолдау көрсететін орта жастағы адамдарды сипаттайтын термин. Бұл ұрпақ екі жақтан жауапкершілік жүктелгендіктен «сэндвич» деп аталады. Әдетте, бұл санатқа 40-60 жас аралығындағы ересектер кіреді, олар жұмыс істеп жүріп, қаржылық, эмоционалдық және физикалық тұрғыда ата-аналары мен балаларына қамқорлық жасайды. Бұл құбылыс халықтың қартаюы мен өмір сүру ұзақтығының ұлғаюына байланысты көптеген елдерде кең таралған. 2. Этимологиясы: ұрпақ (ескі түр. urpağ) – «бала, әулет» 3. Өзбек: "sendvich avlodi" 4. Түрік: "sandviç nesli" 5. Ағылшын: "sandwich generation" 6. Неміс: die "Sandwich-Generation» 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2022 жылғы 1 сәуірдегі № 123 бұйрығы ... сэндвич ... ұрпағы ... Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы ... сэндвич ... ұрпағы ... 9. Ұсыныстар: «поколение сэндвича» термині негізінен статистика, іс жүргізу және демография саласында ғана қолданылатындықтан, заңнама мәтіндерде және баспасөзде сирек кездеседі. Терминді аудару барысында түпнұсқа сипатының назарға алынғанын құптаймыз және «сэндвич ұрпағы» тұлғасында бекітуге ұсынамыз. | -5 |
| 5. | процесс «старение снизу» | «төменнен қартаю» үдерісі | процесс «старение снизу»«төменнен қартаю» үдерісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. "Төменнен қартаю" үдерісі – туудың төмендеуіне, балалар санының біртіндеп азаюына байланысты егде жастағы адамдар үлесінің арту үдерісі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: "pastdan qarish" jarayoni 4. Түрік: «aşağıdan yaşlanma» süreci 5. Ағылшын: "bottom-up aging" process 6. Неміс: "bottom-up alterungsprozess" 7. Бекітілген нұсқасы: үдеріс (2024), архив құжатының ескiруi (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 13 шілдедегі N 670 Қаулысы. ... ел халқының одан әрi қартаюы ... Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 1 қазандағы № 353-V ҚРЗ. ... қартаю және қосарлас аурулар ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 23 қарашадағы № 1024 қаулысы. ... арқылы төменнен жоғары қарай ... Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 21 шілдедегі № 468-IV Заңы. ... үдерістердің өнімділігі мен ашықтығын ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2020 жылғы 6 наурыздағы № 280 Жарлығы. ... жаһандық үдерістерде маңызы ... Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2023 жылғы 6 қаңтардағы № 1 бұйрығы. ... оқыту үдерісінде негізгі... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркес сыңарларының бекітілген нұсқаларын, аудармаларды, заңнамадағы қолданысын қарастыра келе, терминнің бірізділігін сақтай отырып, «төменнен қартаю» үдерісі» терминін бекіту ұсынылады. | +3 |
| 6. | антинаталист | aнтинаталист | антинаталистaнтинаталистСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Антинаталист – бүкіл адамзаттың тағдыры туралы ойлардан туындаған бала туудан бас тартатын философиялық ұстанымды ұстанушы адам. 2. Этимологиясы: aнтинаталист (лат. natalis) – туылуына қатысты 3. Өзбек: antinatalist 4. Түрік: antinatalist 5. Ағылшын: antinatalist 6. Неміс: Antinatalist 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: – 9. Ұсыныстар: басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «антинаталист» терминін бекіту ұсынылады. | +7 |
| 7. | поколение Next | Next ұрпақ, Next ұрпағы, Y ұрпағы | поколение NextNext ұрпақ, Next ұрпағы, Y ұрпағыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Next ұрпағы – 1980 жылдардың басынан 1990 жылдардың ортасына дейін туған адамдар. Олар жаңа мыңжылдықта цифрлық технологияларға терең араласуымен ерекшеленеді. 2. Этимологиясы: next (некст) (еж.ағыл. niehsta, nyhsta, ағыл. диалект. nesta) – күшейтпелі сын есім, мағынасы «жақын», «туыстық жағынан жақын». 3. Өзбек: keyingi avlod Түр: ағыл: нем: 4. Түрік: Y kuşağı 5. Ағылшын: generation Next 6. Неміс: generation Next 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 8 шiлдедегi № 469 қаулысы. ... "Тәуелсіздік ұрпақтары" гранты ... Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы 1998 жылғы 30 желтоқсан N 4187. ... ұрпақтардың өзара байланысын ... Қазақстан Республикасының Заңы. 1999 жылғы 13 шілде N 415-I. ... ұрпақтар бiрлiгi мен сабақтастығы ... Қазақстан Республиасы Үкіметінің қаулысы. 2002 жылғы 29 желтоқсан N 1410. ... "Адамның ұрпақ жаңғырту ... 9. Ұсыныстар: ұсынылып отырған терминнің дефинициясына сәйкес келетін бірнеше нұсқасы бар және бәрі де бекітуге ұсынылып отыр: «Next ұрпағы», «Y ұрпағы», «Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы». Терминдердің бірізділік принципіне сәйкес «Y ұрпағы» деп бекітіп, «Next ұрпағы», «Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы» терминдерін күн тәртібінен алып тастау ұсынылады. | +3 |
| 8. | поколение X | X ұрпағы | поколение XX ұрпағыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. X ұрпағы – 1964-1980 жылдары туған ұрпақ. Бұл ұрпақтың адамдары ескі өмір салтын бұзу және жаңасын салу кезінде ерте есейгендер қатарында орын алады. 2. Этимологиясы: X ұрпағы – алғаш рет 1950 жылы фотограф Роберт Капа Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін кәмелетке толған жастар туралы фото очеркінде "X ұрпақ" терминін қолданған 3. Өзбек: X avlodi 4. Түрік: X kuşağı 5. Ағылшын: generation X 6. Неміс: generation X 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2015 жылғы 11 желтоқсандағы № 135-ө өкімі. ... "Ұрпақ+" мәдени-білім беру ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1999 жылғы 24 ақпан N 162. ... Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылы деп... Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1999 жылғы 7 қыркүйек N 1318. ... "Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылына байланысты ... 9. Ұсыныстар: аудармаларды, заңнамалық құжаттарды қарастыра келе, «X ұрпағы» терминін бекіту ұсынылады. | -3 |
| 9. | поколение Y | Y ұрпағы | поколение YY ұрпағыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Y ұрпағы немесе Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы – шамамен 1980 жылдардың басынан 1990 жылдардың ортасына дейінгі туған ұрпақ. 2. Этимологиясы: Y -латынның 25-әрпі. Y ұрпағы атауын 1993 жылы тамызда Advertising Age редакторларының бірі ойлап тапты. 11 жастан кіші балалар осылай сипатталды және оларды "X ұрпағына"қарсы қойды. 3. Өзбек: Y avlodi 4. Түрік: Y kuşağı 5. Ағылшын: generation Y 6. Неміс: generation Y 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 18 қазандағы N 1043 Қаулысы. ... Ерлер мен әйелдердің ұрпақ әкелетiн ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 29 маусымдағы N 600 Қаулысы. ... Азаматтардың ұрпақты болу құқықтары ... Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2023 жылғы 30 маусымдағы № 275 бұйрығы. ... "Ұрпақтар келісімшарты" жобалары ... 9. Ұсыныстар: ұсынылып отырған терминнің дефинициясына сәйкес келетін бірнеше нұсқасы бар және бәрі де бекітуге ұсынылып отыр: «Next ұрпағы», «Y ұрпағы», «Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы». Мамандардың талқылауымен бәрін бекіту керек пе әлде бір нұсқасын ғана бекіткен дұрыс па?! Өзбек, түрік тілдерінде кейінгі ұрпақ, соңғы ұрпақ деп алынған. Сараптама қорытындысы терминдердің бірізділік принципіне сәйкес «Y ұрпағы» деп бекітуді ұсынады, ал «Next ұрпағы», «Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы» терминдерін күн тәртібінен алып тастау ұсынылады. Мамандардың пікірі керек. | -3 |
| 10. | поколение Z | Z ұрпағы | поколение ZZ ұрпағыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Z ұрпағы – әлемде 1990 жылдардың ортасынан 2010 жылдардың басына дейін туған ұрпақ үшін қолданылатын термин. 2. Этимологиясы: Z (ағыл. zoom) – «үлкейту», «жақындату». 3. Өзбек: Z avlodi 4. Түрік: Z kuşağı 5. Ағылшын: generation Z 6. Неміс: generation Z 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... Қазіргі және болашақ ұрпақтың ... Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 7 шiлдедегi № 360-VI ҚРЗ Кодексі. ... болашақ ұрпақтың денсаулығына зиянды ... Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 2024 жылғы 15 мамырдағы № 4 бұйрығы. ... "Ұрпақ және гендер" (коды 611105227 ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 29 қарашадағы N 1677 Жарлығы. ... Ерлер мен әйелдердің ұрпақты болу ... 9. Ұсыныстар: ұсынылып отырған терминнің дефинициясына сәйкес келетін «зумер ұрпағы» нұсқасы бар және ол да бекітуге ұсынылып отыр. Терминдердің бірізділік принципіне сәйкес «Z ұрпағы» терминін бекітуге ұсынып, «зумер ұрпағы» терминін күн тәртібінен алып тастау ұсынылады. Мамандардың пікірі қажет. | -5 |
| 11. | абсолютный демографический показатель | абсолютті демографиялық көрсеткіш | абсолютный демографический показательабсолютті демографиялық көрсеткішСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Абсолютті демографиялық көрсеткіш – белгілі бір уақыт аралығындағы халықтың демографиялық құбылысын абсолюттік сандармен көрсететін сандық шама. 2. Этимологиясы: абсолют (лат. аbsolutus) – шартсыз; демография (грек. δῆμος) – халық. 3. Өзбек: mutlaq demografik ko'rsatkichi 4. Түрік: mutlak demografik gösterge 5. Ағылшын: absolute demographic indicator 6. Неміс: Absolutes demografischer Indikator 7. Бекітілген нұсқасы: абсолют сыну көрсеткіші (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2023 жылғы 20 мамырдағы № 161 бұйрығы. ... болжамды демографиялық көрсеткіштер (демографиялық болжам) еңбек ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 24 қазандағы N 986 Қаулысы. ... барынша абсолюттік температурасы +40 о С, ең суық - қаңтар айы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 30 қарашадағы № 1278 Қаулысы. ... Елдегі және өңірлер бөлінісіндегі демографиялық даму... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында берілу ретін, бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «абсолютті демографиялық көрсеткіш» терминін бекіту ұсынылады. | +2 |
| 12. | аграрное перенаселение | аграрлық артық қоныстанушылық, аграрлық артық қоныстану | аграрное перенаселениеаграрлық артық қоныстанушылық, аграрлық артық қоныстануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аграрлық артық қоныстанушылық – ауыл шаруашылығы саласында еңбекке қабілетті халықтың санының артық болуы. 2. Этимологиясы: aграрлық (лат. ager) – өріс 3. Өзбек: agrar aholi sonining ko'payishi 4. Түрік: tarım aşırı nüfusu 5. Ағылшын: agrarian overpopulation 6. Неміс: landwirtschaftliche Überbevölkerung 7. Бекітілген нұсқасы: аграрлық партия (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 29 желтоқсандағы № 894 қаулысы. ... қоныстанушылық әлеуетін қалыптастыратын ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында берілу ретін, бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «аграрлық артық қоныстанушылық» терминін бекіту ұсынылады. | +1 |
| 13. | концепция человеческого развития | адам дамуының тұжырымдамасы | концепция человеческого развитияадам дамуының тұжырымдамасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Адам дамуының тұжырымдамасы – адамның әлеуметтік, экономикалық, саяси және мәдени дамуын кешенді түрде қарастыратын ғылыми ұстаным. Ол адамның өмір сүру деңгейін жақсарту, білім алу мүмкіндіктерін кеңейту, денсаулық сақтау жүйесін жетілдіру және өмір сүру ұзақтығын арттыру сияқты негізгі факторларға негізделеді. Бұл тұжырымдама БҰҰ Даму бағдарламасының (UNDP) адам дамуы индексі (АДИ) арқылы өлшенеді. 2. Этимологиясы: адам (араб. آدم) – «Адам, кісі» 3. Өзбек: inson taraqqiyoti tushunchasi 4. Түрік: insani gelişme kavramı 5. Ағылшын: concept of human development 6. Неміс: das Konzept der menschlichen Entwicklung 7. Бекітілген нұсқасы: адам дамуы индексі (2022), тұжырымдамалау (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 15 қазандағы № 242-V ҚРЗ ... адам дамуының ... тұжырымдамасына ... Қазақстан Республикасының Заңы. 2002 жылғы 27 желтоқсан N 368-II ... адам дамуының ... тұжырымдамасын ... Қазақстан Республикасының Заңы 2023 жылғы 28 наурыздағы № 218-VII ҚРЗ ... адам ... даму тұжырымдамасы ... 9. Ұсыныстар: аударма сөздіктерде, ғылыми әдебиеттерде және баспасөзде «концепция человеческого развития» тіркесін "адам дамуының тұжырымдамасы" түрінде аударып беру тәжірибесі бар. Әрі бұл терминнің түпнұсқа тұлғасының да толық баламасы бола алады. Сондықтан «адам дамуының тұжырымдамасы» тіркесінің термин ретінде бекітілуін қолдаймыз. | +7 |
| 14. | человеческая популяция | адам популяциясы | человеческая популяцияадам популяциясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Адам популяциясы – белгілі бір аумақты алып жатқан және еркін үйленетін адамдар тобы. 2. Этимологиясы: популяция (лат. populatio, populus) – «халық». 3. Өзбек: inson populyatsiyasi 4. Түрік: insan nüfusu 5. Ағылшын: human population 6. Неміс: menschliche Bevölkerung 7. Бекітілген нұсқасы: адам (2016), человеческая смерть адам өлімі (2024), популяция (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 23 қазандағы № 70-VII ҚРЗ. ... индикатор популяциясы тығыздығының ... Қазақстан Республикасының Заңы 2023 жылғы 2 қаңтардағы № 183-VII ҚРЗ. ... өсімдіктер популяциясы – ортақ гендік қорға ие ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... популяциялар немесе адамзат үшін нақты немесе ықтимал пайдасы ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 2 шілдедегі № 851 Жарлығы. ... Әйел популяциясында обырдың таралуы бойынша ... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркес сыңарларының бекітілген нұсқаларын, аудармаларын ескере келе, «адам популяциясы» деп бекіту ұсынылады. | +7 |
| 15. | концепция человеческого капитала | адами капитал тұжырымдамасы | концепция человеческого капиталаадами капитал тұжырымдамасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Адами капитал тұжырымдамасы – жұмыскердің еңбек ету мүмкіндігін, олардың еңбегінің жемісті болуын, еңбек өнімділігі мен сапасын көтеретін білім, біліктілік ілім, тәжірибе нысанында адамдарға салынатын капиталды көрсететін көзқарас. Адами капитал заттық (жеке) капиталдан: сатылмауымен, сатылып алынбаушылығымен, тек қана адам капиталы жасаған қызметтер ғана сатылатындығымен дараланады. Адам капиталын иеленуші оның қожайыны да бола алады. Адам капиталын құру үшін материалдық қаражат жеткіліксіз, осы капиталды иеленушінің еңбегі, сонымен қатар отбасы мен қоғамның рухани және мәдени салымдары қажет. 2. Этимологиясы: адам (араб. آدم) – «Адам, кісі» 3. Өзбек: inson kapitali tushunchasi 4. Түрік: insan sermayesi kavramı 5. Ағылшын: concept of human capital 6. Неміс: das Konzept des Humankapitals 7. Бекітілген нұсқасы: Капитал (2017), тұжырымдамалау (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2017 жылғы 13 маусымдағы № 69-VІ ҚРЗ ... адами капитал ... тұжырымдамасын ... Қазақстан Республикасының Заңы 2017 жылғы 10 мамырдағы № 64-VІ ҚРЗ ... адами ... капитал ... тұжырымдамасын ... Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 14 қазандағы № 240-V ҚРЗ ... адами ... капиталдың тұжырымдамасы ... Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 15 шілдедегі № 339-IV Заңы ... адами капиталды ... тұжырымдамасын ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ ... адами капитал ... тұжырымдамасын ... 9. Ұсыныстар: аударма сөздіктерде, заңнама мәтіндерінде, ғылыми әдебиеттерде және баспасөзде «концепция человеческого капитала» терминінің баламасын «адами капитал тұжырымдамасы» тіркесі тұлғасында беру және қолдану тәжірибесі қалыптасқан. Осы дәлелді ескере отырып, «адами капитал тұжырымдамасы» терминінің бекітілуін қолдаймыз. | +7 |
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
Қайрлы күн! Удельная норма, удельный расход дизельного топлива бекітілген термин таппадым.
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
Қайырлы күн! Теміржол саласында көп пайдаланылатын сөздің бірі «локомотивная тяга". Осы сөздің дұрыс аудармасы қалай болады? Логомотив тартым, локомотив тартым күші? локомотив тарту күші? "Услуги локомотивной тяги»-деген сөз тіркесінде пайдаланылады көбінесе.
Сәлеметсіз бе, Жанабай Акишев! Локомотивтік тартқыш – локомотивная тяга. Локомотивтік тартқыш қызметін көрсетуді ұсыну шарты – договор предоставления услуг локомотивной тяги.
Локомотивтік тартқыш қызметтерін көрсету қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Көлік Толығырақ ...және коммуникация министрінің 2007 жылғы"28 наурыздағы N 70 Бұйрығы/ Об утверждении Правил предоставления услуг локомотивной тяги Приказ Министра транспорта и коммуникаций Республики Казахстан от 28 марта 2007 года N 70.
Кей құжаттарда тартқыш деп келеді. Дегенмен, "тартқыш" сөзіне қарағанда "тартым" сөзі жақсы келіңкірейді. электротяга - электровоздық тартым, теплотяга - тепловоздық тартым.
«Тартым» деген нұсқасы бекітілген терминдер қатарында бар. Алайда терминдердің бірізділігіне қатысты мәселе өзекті болып қала бермек. Заңнамадағы нұсқасын қолдансаңыз қате болмайды.
Тартым коэффициенті – Коэффициент тяги (2016 жылы бекітілген термин)
Тартым белдігі Толығырақ ...(механика және машинатану) – ремень тяговая (2015 жылы бекітілген термин)
Тартым қуаты (механика және машинатану) – мощность тяговая (2015 жылы бекітілген термин)
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
Шырай категориясы тек сапалық сын есімге тән категория деп айтылады. Бірақ, біз «ақылдырақ, көңілдірек, жайлырақ» деп қолданамыз ғой, осы мәселені түсінбедім?
Сәлеметсіз бе, Ырысай Қойшыбай! Бір заттың сынын, сапасын екінші заттың бір тектес белгісімен салыстырып, сол салыстырылатын белгілердің бір-бірінен сəл кем я артық екенін білдіретін сапалық сын есімнің шырайы салыстырмалы шырай Толығырақ ...деп аталады. Салыстырмалы шырай екі түрлі жолмен жасалады: 1) -рақ/ -рек, -ырақ/ -ірек, -лау, -леу,-дау, -деу, -тау, -теу, -ғыл/-гіл, -ғылт/-қылт, -ғылтым/-қылтым, -шыл/-шіл, -шылтым/ -шілтім, -ғыш, -ілдір жұрнақтарының сын есім түбірге жалғануы арқылы. Мысалы, жасылырақ, үлкенірек, жақсырақ, кішірек, үлкендеу, кішілеу, қысқалау, сұрғылт, ақшылтым т.б.; 2) салыстырылатын зат не құбылыс шығыс септігінде тұрып, одан кейін сын есімнің айтылуы арқылы. Мысалы, менен үлкенірек, ана есептен қиынырақ, ағасынан кішірек, т.б.
Дереккөз: Қазіргі қазақ тілі морфологиясы: Оқулық. Г. О. Сыздықова – Алматы, 2012. – 160 бет
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
Уборщица -Тзалақшы
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг |
|---|---|---|---|
| 1. | Уборщица | Тазалықшы |
Тазалаушы – шаң-тозаңнан, кір-қоқыстан тазартушы. Ауыл кеңесі де, тұқым т а з а л а у ш ы л а р да – бәрі де өзді-өзінің жұмысына кірісті (Ғ.Мүсірепов, Шұғыла). Толығырақ ...Қора т а з а л а у ш ы л а р д ы ң қасына Бөрібай да келді (Қ.Жармағанбетов, Әнші азамат).
Дереккөзі: Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 13-том / Құраст. А. Фазылжанова, Н. Оңғарбаева, Қ. Ғабитханұлы және т.б. - Алматы, 2011. - 752 б.
Тазалықшы – сыныптың (кластың). тазалығын бақылайтын оқушы. Класком, тазалықшы сайлап алдық. Класком болып Жүнісбай, тазалықшы болып Майра сайланды (Б. Соқпақбаев, Балалық., 25).
Дереккөзі: Б.Қалиев. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. Алматы, 2014. - 728 б.
1) Аумақты жинаушы – уборщик территорий
2) Қоқысты тастайтын жерді тазалаушы – уборщик мусоропроводов
3) Өндірістік және қызмет бөлмелерін тазалаушы – уборщик производственных и служебных помещений
4) палаталық санитарлардың (-жуушылардың) және тазалаушылардың ұйымның (бөлімшенің) бөлмелерін таза және тәртіпте ұстау жөніндегі жұмысына басшылық жасау;/руководство работой палатных санитарок (-мойщиц) и уборщиц по содержанию в чистоте и порядке помещений организации (подразделения).
Дереккөзі: Жұмыстар мен жұмысшы кәсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығын (1-шығарылым) бекіту туралы Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2023 жылғы 1 қыркүйектегі № 364 бұйрығы
1. Қоқыс жинаушы – мусоросборщик (2022 жылы бекітілген термин)
2. Ақпарат жинаушы – сборщик информации (Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік)
3. Борыштарды жинаушы – сборщик долгов (Экономика және қаржы)
4. Жинаушы – сборщик (Экономика және қаржы)
5. Салық жинаушы – сборщик налогов (Экономика және қаржы)
6. Жинаушы – собиратель (Іс жүргізу және мұрағат ісі)
7. Зекет жинаушы – сборщик зекета (Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет)
8. Жинаушы, жиюшы – собиратель (Тарих)
9. Алым-салық жинаушы – поборщик (Тарих)
10. Теруші, жинаушы – наборщик (Іс жүргізу және мұрағат ісі)
Дереккөзі: https://termincom.kz/
«Уборщик, уборщица» терминдерінің «тазалаушы» деген қазақша атауын қолдаймыз.
Қайырлы күн! Тілдің үлкен жанашыры Ерболаттың пікірін толық қолдаймын. Бір уақыттарда "тазалықшы-санитарка" деп қолданылған. Сондықтан да сөздіктерді басшылыққа ала отырып, "тазалаушы-уборщик" нұсқасы дұрыс деген пікірдеміз.
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігі Ғылым комитеті
ҚР Ішкі істер министрлігі
Қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі
ҚР Сыртқы істер министрлігі
ҚР Денсаулық сақтау министрлігі
ҚР Инвестициялар және даму министрлігі
ҚР Ақпарат және коммуникациялар министрлігі
ҚР Ұлттық экономика министрлігі
ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі
Сәлеметсіз бе, Жанабай Акишев! «Дизель отынның меншікті шығысы» нұсқасы ұсынылады.
Дизель отыны – дизельное топливо. Ауыл шаруашылығы жұмыстарына мұнай өнімдерін бөлудің өңірлік операторларын айқындау қағидаларын, сондай-ақ Көктемгі егіс және егін жинау Толығырақ ...жұмыстары кезеңінде ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілер үшін мұнай өнімдерінің көлемдерін қалыптастыру және бөлу қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2023 жылғы 13 сәуірдегі № 137 бұйрығы
Үлестік норма – удельная норма. Су тұтынудың және су бұрудың үлестік нормаларын әзірлеу жөніндегі әдістемені бекіту туралы Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрінің 2016 жылғы 30 желтоқсандағы № 545 бұйрығы
Үлестік шығыс – удельный расход. Энергия өндіруші ұйымдар үшін күзгі-қысқы кезеңде пайдаланылатын отын қорының нормаларын айқындау қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 22 қаңтардағы № 34 бұйрығы
Ресурстардың меншікті шығысы – удельный расход ресурсов (2017 жылы бекітілген термин)
Шартты отынның меншікті шығыны – удельный расход условного топлива (Энергетика)
Дизел отыны – дизельное топливо (2023 жылы бекітілген термин)
Отын – топливо (2023 жылы бекітілген термин)
Дизель отынының күлділігі (көлік және қатынас жолдары) – зольность дизельного топлива (2015 жылы бекітілген термин)
Дизель қозғалтқыш (көлік және қатынас жолдары) – двигатель дизельный (2015 жылы бекітілген термин)
Дизелді автомобиль (көлік және қатынас жолдары) – автомобиль дизельный (2015 жылы бекітілген термин)
Рахмет. "Үлестік"-сөзі жақсы келеді екен.
Терминнің бекітілген нұсқасын немесе заңнамада қолданылатын нұсқасын негізге алған жөн. Бекітілген нұсқасы не сөздіктерде баламасы болмаған жағдайда, заңнамаға сүйену қажет. Ғұлама ғалым, әдебиеттанушы Ә.Бөкейхановтың сөзімен айтсақ: Заң адам пайдасына жазылады.