ТЕК ТЕРМИНКОМ МҮШЕЛЕРІ ҒАНА ДАУЫС БЕРЕ АЛАДЫ! Республикалық терминология комиссиясының 2025 жылғы 1-отырысында бекітілетін терминдері
| № | САЛАСЫ | ТЕРМИН САНЫ | РЕТТІК САНЫ |
| 1 | Демография | 676 | 1-676 |
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
Сарапшы мамандар
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг | |
|---|---|---|---|---|
| 1. | «бегство белых» | «ақтардың қашуы» | «бегство белых»«ақтардың қашуы»Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Ақтардың қашуы» – белгілі бір аймақтағы негізінен еуропалық тектес халықтың (ақ нәсілділердің) басқа этностардың көбеюіне байланысты жаппай қоныс аударуы. Бұл құбылыс көбінесе қалалық аймақтарда байқалады және нәсілдік, экономикалық немесе әлеуметтік факторларға негізделеді. Мысалдар: АҚШ-тағы 1950-1980 жылдары көптеген ақ нәсілділердің қалалардан (Чикаго, Детройт, Лос-Анджелес) маңайдағы ауқатты аудандарға көшуі. Оңтүстік Африкада апартеид режимі аяқталғаннан кейін кейбір еуропалық текті азаматтардың елден кетуі. Еуропаның кейбір қалаларында (мысалы, Париж, Лондон) көші-қон ағынының өзгеруіне байланысты байырғы ақ нәсілді тұрғындардың қала маңына қоныс аударуы. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: oq parvozi 4. Түрік: beyaz göç 5. Ағылшын: white flight 6. Неміс: weiße Flucht 7. Бекітілген нұсқасы: ақтар (2020) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2018 жылғы 8 желтоқсандағы № 199-VІ ҚРЗ. ... жазалаудан қашуына заңсыз түрде ... Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 7 шiлдедегi N 150 Заңы. ... адамның қамаудан қашуына жол бермеу ... 9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «ақтардың қашуы» терминін бекіту ұсынылады. | +5 |
| 2. | концепт «демографического мира» | «демографиялық әлем» тұжырымдамасы | концепт «демографического мира»«демографиялық әлем» тұжырымдамасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Демографиялық әлем» тұжырымдамасы – жаһандық демографиялық үрдістерді, халықтың құрылымы мен динамикасын, сондай-ақ әртүрлі елдер мен аймақтардағы демографиялық даму ерекшеліктерін зерттейтін концепция. Бұл тұжырымдама әлемдік халық санының өзгеруін, оның аймақтар бойынша таралуын, туу мен өлім деңгейін, көші-қон қозғалыстарын және урбанизацияны сипаттайды. Әлемдік демографиялық теңгерім мен өзгерістерді зерттеуді, әртүрлі елдер мен аймақтардағы демографиялық саясатты қалыптастыруды және демографиялық дағдарыстар мен олардың алдын алу шараларын анықтауды мақсат етеді. 2. Этимологиясы: демография (еж. грек. δῆμος + γράφω) – «халық» + «жазамын» 3. Өзбек: "demografik dunyo" tushunchasi 4. Түрік: “demografik dünya” kavramı 5. Ағылшын: concept of "demographic world" 6. Неміс: das Konzept der "demographischen Welt» 7. Бекітілген нұсқасы: демография (2021), демографиялық сипат (2022), тұжырымдамалау (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 16 шілдедегі N 242 Заңы ... демографиялық ... тұжырымдамасы ... Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 11 желтоқсандағы N 229-IV Заңы ... демографиялық ... тұжырымдамасы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 23 желтоқсандағы № 1385 қаулысы ... демографиялық әлем ... тұжырымдамасы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 29 қыркүйектегі № 602 қаулысы ... демографиялық әлем ... тұжырымдамасы ... 9. Ұсыныстар: "концепт «демографического мира»" термині негізінен статистика, іс жүргізу және демография саласында ғана қолданылатындықтан, заңнама мәтіндерде және баспасөзде сирек кездеседі. Сараптау барысында түпнұсқа терминге толық балама бола алатындықтан әрі қолданысқа ыңғайлы әрі түсінікті болғандықтан, ««демографиялық әлем» тұжырымдамасы» терминінің бекітілуін қолдаймыз. | -5 |
| 3. | процесс «старение сверху» | «жоғарыда қартаю» үдерісі, «жоғарыдан қартаю» үдерісі | процесс «старение сверху»«жоғарыда қартаю» үдерісі, «жоғарыдан қартаю» үдерісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Жоғарыдан қартаю» үдерісі – балалар санының салыстырмалы түрде баяу өсуімен егде жастағы өлім деңгейінің азаюы нәтижесінде егде жастағы адамдар санының өсуі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: "yuqoridan qarish" jarayoni 4. Түрік: "yukarıdan yaşlanma" süreci 5. Ағылшын: "top-down aging" process 6. Неміс: "top-down alterungsprozess" 7. Бекітілген нұсқасы: үдеріс (2024), архив құжатының ескiруi (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 13 шілдедегі N 670 Қаулысы. ... ел халқының одан әрi қартаюы ... Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің 2011 жылғы 09 наурыздағы № 127 бұйрығы. ... жоғарыдан өткізбейтін ... Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 21 шілдедегі № 468-IV Заңы. ... үдерістердің өнімділігі мен ашықтығын ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2020 жылғы 6 наурыздағы № 280 Жарлығы. ... жаһандық үдерістерде маңызы ... 9. Ұсыныстар: ұсынылған терминнің орыс тіліндегі нұсқасын ескерсек, онда терминнің берілуі «жоғарыда қартаю» үдерісі» емес, «жоғарыдан қартаю» үдерісі» болады. Сонымен бірге келесі ұсынылатын термин - «төменнен қартаю» үдерісі». Терминдік тіркес сыңарларының бекітілген нұсқаларын, аудармаларды, заңнамадағы қолданысын қарастыра келе, терминнің бірізділігін сақтай отырып, «жоғарыдан қартаю» үдерісі» терминін бекіту ұсынылады. | +5 |
| 4. | «поколение сэндвича» | «сэндвич ұрпағы» | «поколение сэндвича»«сэндвич ұрпағы»Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Сэндвич ұрпағы» – бір уақытта қартаң ата-аналарына қамқорлық жасап, өз балаларына да қолдау көрсететін орта жастағы адамдарды сипаттайтын термин. Бұл ұрпақ екі жақтан жауапкершілік жүктелгендіктен «сэндвич» деп аталады. Әдетте, бұл санатқа 40-60 жас аралығындағы ересектер кіреді, олар жұмыс істеп жүріп, қаржылық, эмоционалдық және физикалық тұрғыда ата-аналары мен балаларына қамқорлық жасайды. Бұл құбылыс халықтың қартаюы мен өмір сүру ұзақтығының ұлғаюына байланысты көптеген елдерде кең таралған. 2. Этимологиясы: ұрпақ (ескі түр. urpağ) – «бала, әулет» 3. Өзбек: "sendvich avlodi" 4. Түрік: "sandviç nesli" 5. Ағылшын: "sandwich generation" 6. Неміс: die "Sandwich-Generation» 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2022 жылғы 1 сәуірдегі № 123 бұйрығы ... сэндвич ... ұрпағы ... Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы ... сэндвич ... ұрпағы ... 9. Ұсыныстар: «поколение сэндвича» термині негізінен статистика, іс жүргізу және демография саласында ғана қолданылатындықтан, заңнама мәтіндерде және баспасөзде сирек кездеседі. Терминді аудару барысында түпнұсқа сипатының назарға алынғанын құптаймыз және «сэндвич ұрпағы» тұлғасында бекітуге ұсынамыз. | -5 |
| 5. | процесс «старение снизу» | «төменнен қартаю» үдерісі | процесс «старение снизу»«төменнен қартаю» үдерісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. "Төменнен қартаю" үдерісі – туудың төмендеуіне, балалар санының біртіндеп азаюына байланысты егде жастағы адамдар үлесінің арту үдерісі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: "pastdan qarish" jarayoni 4. Түрік: «aşağıdan yaşlanma» süreci 5. Ағылшын: "bottom-up aging" process 6. Неміс: "bottom-up alterungsprozess" 7. Бекітілген нұсқасы: үдеріс (2024), архив құжатының ескiруi (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 13 шілдедегі N 670 Қаулысы. ... ел халқының одан әрi қартаюы ... Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 1 қазандағы № 353-V ҚРЗ. ... қартаю және қосарлас аурулар ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 23 қарашадағы № 1024 қаулысы. ... арқылы төменнен жоғары қарай ... Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 21 шілдедегі № 468-IV Заңы. ... үдерістердің өнімділігі мен ашықтығын ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2020 жылғы 6 наурыздағы № 280 Жарлығы. ... жаһандық үдерістерде маңызы ... Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2023 жылғы 6 қаңтардағы № 1 бұйрығы. ... оқыту үдерісінде негізгі... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркес сыңарларының бекітілген нұсқаларын, аудармаларды, заңнамадағы қолданысын қарастыра келе, терминнің бірізділігін сақтай отырып, «төменнен қартаю» үдерісі» терминін бекіту ұсынылады. | +3 |
| 6. | антинаталист | aнтинаталист | антинаталистaнтинаталистСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Антинаталист – бүкіл адамзаттың тағдыры туралы ойлардан туындаған бала туудан бас тартатын философиялық ұстанымды ұстанушы адам. 2. Этимологиясы: aнтинаталист (лат. natalis) – туылуына қатысты 3. Өзбек: antinatalist 4. Түрік: antinatalist 5. Ағылшын: antinatalist 6. Неміс: Antinatalist 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: – 9. Ұсыныстар: басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «антинаталист» терминін бекіту ұсынылады. | +7 |
| 7. | поколение Next | Next ұрпақ, Next ұрпағы, Y ұрпағы | поколение NextNext ұрпақ, Next ұрпағы, Y ұрпағыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Next ұрпағы – 1980 жылдардың басынан 1990 жылдардың ортасына дейін туған адамдар. Олар жаңа мыңжылдықта цифрлық технологияларға терең араласуымен ерекшеленеді. 2. Этимологиясы: next (некст) (еж.ағыл. niehsta, nyhsta, ағыл. диалект. nesta) – күшейтпелі сын есім, мағынасы «жақын», «туыстық жағынан жақын». 3. Өзбек: keyingi avlod Түр: ағыл: нем: 4. Түрік: Y kuşağı 5. Ағылшын: generation Next 6. Неміс: generation Next 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 8 шiлдедегi № 469 қаулысы. ... "Тәуелсіздік ұрпақтары" гранты ... Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы 1998 жылғы 30 желтоқсан N 4187. ... ұрпақтардың өзара байланысын ... Қазақстан Республикасының Заңы. 1999 жылғы 13 шілде N 415-I. ... ұрпақтар бiрлiгi мен сабақтастығы ... Қазақстан Республиасы Үкіметінің қаулысы. 2002 жылғы 29 желтоқсан N 1410. ... "Адамның ұрпақ жаңғырту ... 9. Ұсыныстар: ұсынылып отырған терминнің дефинициясына сәйкес келетін бірнеше нұсқасы бар және бәрі де бекітуге ұсынылып отыр: «Next ұрпағы», «Y ұрпағы», «Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы». Терминдердің бірізділік принципіне сәйкес «Y ұрпағы» деп бекітіп, «Next ұрпағы», «Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы» терминдерін күн тәртібінен алып тастау ұсынылады. | +3 |
| 8. | поколение X | X ұрпағы | поколение XX ұрпағыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. X ұрпағы – 1964-1980 жылдары туған ұрпақ. Бұл ұрпақтың адамдары ескі өмір салтын бұзу және жаңасын салу кезінде ерте есейгендер қатарында орын алады. 2. Этимологиясы: X ұрпағы – алғаш рет 1950 жылы фотограф Роберт Капа Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін кәмелетке толған жастар туралы фото очеркінде "X ұрпақ" терминін қолданған 3. Өзбек: X avlodi 4. Түрік: X kuşağı 5. Ағылшын: generation X 6. Неміс: generation X 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2015 жылғы 11 желтоқсандағы № 135-ө өкімі. ... "Ұрпақ+" мәдени-білім беру ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1999 жылғы 24 ақпан N 162. ... Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылы деп... Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1999 жылғы 7 қыркүйек N 1318. ... "Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылына байланысты ... 9. Ұсыныстар: аудармаларды, заңнамалық құжаттарды қарастыра келе, «X ұрпағы» терминін бекіту ұсынылады. | -3 |
| 9. | поколение Y | Y ұрпағы | поколение YY ұрпағыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Y ұрпағы немесе Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы – шамамен 1980 жылдардың басынан 1990 жылдардың ортасына дейінгі туған ұрпақ. 2. Этимологиясы: Y -латынның 25-әрпі. Y ұрпағы атауын 1993 жылы тамызда Advertising Age редакторларының бірі ойлап тапты. 11 жастан кіші балалар осылай сипатталды және оларды "X ұрпағына"қарсы қойды. 3. Өзбек: Y avlodi 4. Түрік: Y kuşağı 5. Ағылшын: generation Y 6. Неміс: generation Y 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 18 қазандағы N 1043 Қаулысы. ... Ерлер мен әйелдердің ұрпақ әкелетiн ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 29 маусымдағы N 600 Қаулысы. ... Азаматтардың ұрпақты болу құқықтары ... Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2023 жылғы 30 маусымдағы № 275 бұйрығы. ... "Ұрпақтар келісімшарты" жобалары ... 9. Ұсыныстар: ұсынылып отырған терминнің дефинициясына сәйкес келетін бірнеше нұсқасы бар және бәрі де бекітуге ұсынылып отыр: «Next ұрпағы», «Y ұрпағы», «Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы». Мамандардың талқылауымен бәрін бекіту керек пе әлде бір нұсқасын ғана бекіткен дұрыс па?! Өзбек, түрік тілдерінде кейінгі ұрпақ, соңғы ұрпақ деп алынған. Сараптама қорытындысы терминдердің бірізділік принципіне сәйкес «Y ұрпағы» деп бекітуді ұсынады, ал «Next ұрпағы», «Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы» терминдерін күн тәртібінен алып тастау ұсынылады. Мамандардың пікірі керек. | -3 |
| 10. | поколение Z | Z ұрпағы | поколение ZZ ұрпағыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Z ұрпағы – әлемде 1990 жылдардың ортасынан 2010 жылдардың басына дейін туған ұрпақ үшін қолданылатын термин. 2. Этимологиясы: Z (ағыл. zoom) – «үлкейту», «жақындату». 3. Өзбек: Z avlodi 4. Түрік: Z kuşağı 5. Ағылшын: generation Z 6. Неміс: generation Z 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... Қазіргі және болашақ ұрпақтың ... Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 7 шiлдедегi № 360-VI ҚРЗ Кодексі. ... болашақ ұрпақтың денсаулығына зиянды ... Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 2024 жылғы 15 мамырдағы № 4 бұйрығы. ... "Ұрпақ және гендер" (коды 611105227 ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 29 қарашадағы N 1677 Жарлығы. ... Ерлер мен әйелдердің ұрпақты болу ... 9. Ұсыныстар: ұсынылып отырған терминнің дефинициясына сәйкес келетін «зумер ұрпағы» нұсқасы бар және ол да бекітуге ұсынылып отыр. Терминдердің бірізділік принципіне сәйкес «Z ұрпағы» терминін бекітуге ұсынып, «зумер ұрпағы» терминін күн тәртібінен алып тастау ұсынылады. Мамандардың пікірі қажет. | -5 |
| 11. | абсолютный демографический показатель | абсолютті демографиялық көрсеткіш | абсолютный демографический показательабсолютті демографиялық көрсеткішСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Абсолютті демографиялық көрсеткіш – белгілі бір уақыт аралығындағы халықтың демографиялық құбылысын абсолюттік сандармен көрсететін сандық шама. 2. Этимологиясы: абсолют (лат. аbsolutus) – шартсыз; демография (грек. δῆμος) – халық. 3. Өзбек: mutlaq demografik ko'rsatkichi 4. Түрік: mutlak demografik gösterge 5. Ағылшын: absolute demographic indicator 6. Неміс: Absolutes demografischer Indikator 7. Бекітілген нұсқасы: абсолют сыну көрсеткіші (2023) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2023 жылғы 20 мамырдағы № 161 бұйрығы. ... болжамды демографиялық көрсеткіштер (демографиялық болжам) еңбек ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 24 қазандағы N 986 Қаулысы. ... барынша абсолюттік температурасы +40 о С, ең суық - қаңтар айы ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 30 қарашадағы № 1278 Қаулысы. ... Елдегі және өңірлер бөлінісіндегі демографиялық даму... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында берілу ретін, бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «абсолютті демографиялық көрсеткіш» терминін бекіту ұсынылады. | +2 |
| 12. | аграрное перенаселение | аграрлық артық қоныстанушылық, аграрлық артық қоныстану | аграрное перенаселениеаграрлық артық қоныстанушылық, аграрлық артық қоныстануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аграрлық артық қоныстанушылық – ауыл шаруашылығы саласында еңбекке қабілетті халықтың санының артық болуы. 2. Этимологиясы: aграрлық (лат. ager) – өріс 3. Өзбек: agrar aholi sonining ko'payishi 4. Түрік: tarım aşırı nüfusu 5. Ағылшын: agrarian overpopulation 6. Неміс: landwirtschaftliche Überbevölkerung 7. Бекітілген нұсқасы: аграрлық партия (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 29 желтоқсандағы № 894 қаулысы. ... қоныстанушылық әлеуетін қалыптастыратын ... 9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында берілу ретін, бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «аграрлық артық қоныстанушылық» терминін бекіту ұсынылады. | +1 |
| 13. | концепция человеческого развития | адам дамуының тұжырымдамасы | концепция человеческого развитияадам дамуының тұжырымдамасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Адам дамуының тұжырымдамасы – адамның әлеуметтік, экономикалық, саяси және мәдени дамуын кешенді түрде қарастыратын ғылыми ұстаным. Ол адамның өмір сүру деңгейін жақсарту, білім алу мүмкіндіктерін кеңейту, денсаулық сақтау жүйесін жетілдіру және өмір сүру ұзақтығын арттыру сияқты негізгі факторларға негізделеді. Бұл тұжырымдама БҰҰ Даму бағдарламасының (UNDP) адам дамуы индексі (АДИ) арқылы өлшенеді. 2. Этимологиясы: адам (араб. آدم) – «Адам, кісі» 3. Өзбек: inson taraqqiyoti tushunchasi 4. Түрік: insani gelişme kavramı 5. Ағылшын: concept of human development 6. Неміс: das Konzept der menschlichen Entwicklung 7. Бекітілген нұсқасы: адам дамуы индексі (2022), тұжырымдамалау (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 15 қазандағы № 242-V ҚРЗ ... адам дамуының ... тұжырымдамасына ... Қазақстан Республикасының Заңы. 2002 жылғы 27 желтоқсан N 368-II ... адам дамуының ... тұжырымдамасын ... Қазақстан Республикасының Заңы 2023 жылғы 28 наурыздағы № 218-VII ҚРЗ ... адам ... даму тұжырымдамасы ... 9. Ұсыныстар: аударма сөздіктерде, ғылыми әдебиеттерде және баспасөзде «концепция человеческого развития» тіркесін "адам дамуының тұжырымдамасы" түрінде аударып беру тәжірибесі бар. Әрі бұл терминнің түпнұсқа тұлғасының да толық баламасы бола алады. Сондықтан «адам дамуының тұжырымдамасы» тіркесінің термин ретінде бекітілуін қолдаймыз. | +7 |
| 14. | человеческая популяция | адам популяциясы | человеческая популяцияадам популяциясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Адам популяциясы – белгілі бір аумақты алып жатқан және еркін үйленетін адамдар тобы. 2. Этимологиясы: популяция (лат. populatio, populus) – «халық». 3. Өзбек: inson populyatsiyasi 4. Түрік: insan nüfusu 5. Ағылшын: human population 6. Неміс: menschliche Bevölkerung 7. Бекітілген нұсқасы: адам (2016), человеческая смерть адам өлімі (2024), популяция (2024) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 23 қазандағы № 70-VII ҚРЗ. ... индикатор популяциясы тығыздығының ... Қазақстан Республикасының Заңы 2023 жылғы 2 қаңтардағы № 183-VII ҚРЗ. ... өсімдіктер популяциясы – ортақ гендік қорға ие ... Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... популяциялар немесе адамзат үшін нақты немесе ықтимал пайдасы ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 2 шілдедегі № 851 Жарлығы. ... Әйел популяциясында обырдың таралуы бойынша ... 9. Ұсыныстар: терминдік тіркес сыңарларының бекітілген нұсқаларын, аудармаларын ескере келе, «адам популяциясы» деп бекіту ұсынылады. | +7 |
| 15. | концепция человеческого капитала | адами капитал тұжырымдамасы | концепция человеческого капиталаадами капитал тұжырымдамасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Адами капитал тұжырымдамасы – жұмыскердің еңбек ету мүмкіндігін, олардың еңбегінің жемісті болуын, еңбек өнімділігі мен сапасын көтеретін білім, біліктілік ілім, тәжірибе нысанында адамдарға салынатын капиталды көрсететін көзқарас. Адами капитал заттық (жеке) капиталдан: сатылмауымен, сатылып алынбаушылығымен, тек қана адам капиталы жасаған қызметтер ғана сатылатындығымен дараланады. Адам капиталын иеленуші оның қожайыны да бола алады. Адам капиталын құру үшін материалдық қаражат жеткіліксіз, осы капиталды иеленушінің еңбегі, сонымен қатар отбасы мен қоғамның рухани және мәдени салымдары қажет. 2. Этимологиясы: адам (араб. آدم) – «Адам, кісі» 3. Өзбек: inson kapitali tushunchasi 4. Түрік: insan sermayesi kavramı 5. Ағылшын: concept of human capital 6. Неміс: das Konzept des Humankapitals 7. Бекітілген нұсқасы: Капитал (2017), тұжырымдамалау (2018) 8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2017 жылғы 13 маусымдағы № 69-VІ ҚРЗ ... адами капитал ... тұжырымдамасын ... Қазақстан Республикасының Заңы 2017 жылғы 10 мамырдағы № 64-VІ ҚРЗ ... адами ... капитал ... тұжырымдамасын ... Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 14 қазандағы № 240-V ҚРЗ ... адами ... капиталдың тұжырымдамасы ... Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 15 шілдедегі № 339-IV Заңы ... адами капиталды ... тұжырымдамасын ... Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ ... адами капитал ... тұжырымдамасын ... 9. Ұсыныстар: аударма сөздіктерде, заңнама мәтіндерінде, ғылыми әдебиеттерде және баспасөзде «концепция человеческого капитала» терминінің баламасын «адами капитал тұжырымдамасы» тіркесі тұлғасында беру және қолдану тәжірибесі қалыптасқан. Осы дәлелді ескере отырып, «адами капитал тұжырымдамасы» терминінің бекітілуін қолдаймыз. | +7 |
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
Салеметсіздер ме, медицина саласы бойынша аудармаға көмектеріңіз керек еді. Қалалық көз микрохирургиясы орталығы - Городской центр микрохирургии глаза;
Қалалық ұрықты қорғау орталығы - Городской центр охраны плода;
Фильтр?;
Сусымалы азық-түлік Толығырақ ...қоймасы - склад для сыпучих продуктов;
Архив?
Акт залы?
Жүкті әйелдерді жүргізу кабинеті - кабинет ведения беременных;
Душ?
Стой . Напряжение - Тоқта. Кернеу;
Не влезай. Убьет - Мінбе. Өлтіреді
аударма дұрыс па?
Қалалық ұрықты қорғау орталығы - Городской центр охраны плода;
Фильтр?;
Сусымалы азық-түлік Толығырақ ...қоймасы - склад для сыпучих продуктов;
Архив?
Акт залы?
Жүкті әйелдерді жүргізу кабинеті - кабинет ведения беременных;
Душ?
Стой . Напряжение - Тоқта. Кернеу;
Не влезай. Убьет - Мінбе. Өлтіреді
аударма дұрыс па?
Сәлеметсіз бе, Айша Ережепова!
1. Қалалық көз микрохирургиясы орталығы
Амбулаториялық хирургия орталығы (Қазақстан Республикасында балаларға хирургиялық көмек көрсетуді ұйымдастыру стандартын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 15 мамырдағы № Толығырақ ...81 бұйрығы)
Офтальмомикрохирургия – Офтальмомикрохирургия (Медицина)
2. Ұрықты қорғаудың қалалық орталығы
Ұрықты қорғаудың өңірлік орталығы (Қазақстан Республикасында медициналық-генетикалық көмек көрсетуді ұйымдастыру cтандартын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 14 қыркүйектегі № 149 бұйрығы)
3. Сүзгі – фильтр (Бекітілген терминдер жинағы)
4. Сусымалы өнімдер қоймасы
Сусымалы өнiмдер – Сыпучие продукты (Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет)
Қойма – склад (2021 жылы бекітілген термин)
Құрғақ өнімдер қоймасы ("Қоғамдық тамақтану объектілеріне қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 17 ақпандағы № ҚР ДСМ-16 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2023 жылғы 4 сәуірдегі № 58 бұйрығы)
5. Архив – архив (2017 жылы бекітілген термин)
6. Акт залы – зал актовый (2021 жылы бекітілген термин)
7. Жүкті әйелдерді қадағалап қарау кабинеті
Жүкті және босанған әйелдерді қадағалап қарау ("Медициналық қызметтерді көрсету, дәрілік заттар мен медициналық бұйымдар айналысының сапасы салаларындағы тәуекел дәрежесін бағалау өлшемшарттарын және тексеру парақтарын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2018 жылғы 15 қарашадағы № ҚР ДСМ-32 және Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2018 жылғы 15 қарашадағы № 70 бірлескен бұйрығына өзгерістер енгізу туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 6 қаңтардағы № ҚР ДСМ-3 және Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2021 жылғы 6 қаңтардағы № 5 бірлескен бұйрығы)
8. Себезгі кабинасы – Кабина душевая (Медицина)
Себезгі – Душ (Медицина)
Асептикалық бөлімшелерге (блоктарға) мыналар кіреді: дәретханасы, ваннасы немесе себезгісі бар палаталар...
Қуаты ауысымына 150 және одан астам келушіге стационарлық және амбулаториялық-емханалық көмек көрсететін денсаулық сақтау объектілерінде себезгілер, дәретханалар, санитариялық бөлмелер, лас киім-кешекке арналған, қалдықтарды уақытша сақтауға арналған үй-жайлар және дезинфекциялау құралдарына арналған қоймаларда ұйымдастырылған ағын құрылғысынсыз механикалық іске қосылатын сыртқа тарту желдеткіші жабдықталады ("Денсаулық сақтау объектілеріне қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 11 тамыздағы № ҚР ДСМ -96/2020 бұйрығы).
9. "ТОҚТА! КЕРНЕУ" – "СТОЙ! НАПРЯЖЕНИЕ"
"КӨТЕРІЛМЕ! МЕРТ БОЛАСЫҢ" – "НЕ ВЛЕЗАЙ! УБЬЕТ"
172. АТҚ-да жұмыс орнынан онымен шектесетін кернеу келіп тұрған учаскеге өтуге болатын конструкциялар учаскесінде көзге жақсы көрінетін осы Қағидаларға 9-қосымшаға сәйкес нысан бойынша "ТОҚТА! КЕРНЕУ" деген жазулары бар плакаттар орнатылады. Бұл плакаттарды жөндеу персоналы ішінен электр қауіпсіздігі бойынша тобы III төмен емес жұмыскердің жұмысқа рұқсат етушінің басшылығымен орнатуына рұқсат беріледі.
Олар арқылы көтерілуге рұқсат етілетінмен шектес конструкцияларда осы Қағидаларға 10-қосымшаға сәйкес нысан бойынша төменде "КӨТЕРІЛМЕ! МЕРТ БОЛАСЫҢ" деген белгі (плакат) ілінеді. (Тұтынушылардың электр қондырғыларын пайдалану кезіндегі қауіпсіздік техникасы қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 19 наурыздағы № 222 бұйрығы)
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
1. «внутренний мигрант - ішкі мигрант" деп алыныпты. Меніңше, егер біз "миграция" дегенді "көші-қон" деп алған болсақ, "мигрант" - "көшіп-қонушы" деп аударылу қажет сияқты. Сонда "внутренний мигрант - ішкі көшіп-қонушы" Толығырақ ...деп аударылу керек.
2. "Сельское население - ауыл халқы" - меніңше, "ауыл тұрғындары" болу керек. "халық" деген "народ" деп аударылады. Жалпы, халық деген - жалпы атау, ел ішіндегі барлық адамдарды білдіреді, ал "тұрғындар" деген - белгілі бір ауыл-аймақтың, елдімекеннің адамдары, сол елде тұратын халқы.
3. "Внебрачное рождение" - "некеден тыс туылу" делінген. Рождение - туу болса, "некеден тыс туу" болады. Қазіргі уақытта көптеп кездесетін қате сөздің бірі "туылған күн". Дұрысы - "туған күн". Сол сияқты "некеден тыс туу».
2. "Сельское население - ауыл халқы" - меніңше, "ауыл тұрғындары" болу керек. "халық" деген "народ" деп аударылады. Жалпы, халық деген - жалпы атау, ел ішіндегі барлық адамдарды білдіреді, ал "тұрғындар" деген - белгілі бір ауыл-аймақтың, елдімекеннің адамдары, сол елде тұратын халқы.
3. "Внебрачное рождение" - "некеден тыс туылу" делінген. Рождение - туу болса, "некеден тыс туу" болады. Қазіргі уақытта көптеп кездесетін қате сөздің бірі "туылған күн". Дұрысы - "туған күн". Сол сияқты "некеден тыс туу».
Сәлеметсіз бе, Жанар Махатова! Сіздің пікіріңіз өте орынды, қолдаймыз. Қазақ терминологиясын қалыптастырудағы өзекті мәселенің бірі – терминдердің бірізділігі. Сіз атап өткен «мигрант», «миграция» терминдерінің қазақша атауы болғанымен, кейін өзге Толығырақ ...тілдегі нұсқасы қайта бекітілген. Қазақ тіліндегі атауы бола тұра, өзге тілдегі атауын қолданудың қажеттілігі шамалы. Қазақ тілінде ыңғайлы және қисынды болса, терминнің қазақша атауын қолдана берген жөн деп санаймыз.
1. Мигрант – мигрант (2019 жылы бекітілген термин)
2. Көшіп-қонушы – мигрант (2016 жылы бекітілген термин)
3. Мәжбүрлі көші-қон – вынужденная миграция ( 2022 жылы бекітілген термин)
4. Ішкі миграция – миграция внутренняя (2018 жылы бекітілген термин)
5. Миграция; көші-қон – миграция (2018 жылы бекітілген термин)
6. Халықаралық көші-қон – международная миграция (2018 жылы бекітілген термин)
7. Еңбек көші-қоны – трудовая миграция (2016 жылы бекітілген термин)
8. Ішкі көші-қон – Внутренняя миграция (2016 жылы бекітілген термин)
Қайырлы күн, Жанар! Пікіріңіз өте орынды. 2016 жылы "мигрант-көшіп-қонушы" түрінде бекітілген. Өкінішке қарай, 2019 жылы қайта бекітуге ұсынылып, "мигрант" болып кеткен. Термин ұсынушы тарап соңғы бекітілген нұсқаны басшылыққа алғандықтан, "ішкі мигрант" термині бекітуге ұсынылған.
"Сельское население - ауыл халқы" деген терминнен басқа "сельский житель" деген де термин бар. Екеуінің мағыналық жағынан сәл де болса айырмашылығы бар. Ауыл халқы - ауылдық жерлерде, ауылдарда Толығырақ ...және қалаларға жатпайтын басқа елді мекендерде тұратын адамдарға арналған жалпы атау, ал ауыл тұрғыны - ауылдық елді мекендерде тұратын халық., яғни бұл жалпы атау емес.
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
Көрсетілген терминдерді түсіну қиын деп ойлаймын: абразив, абразивность, абразивные инструменты, Абразивный, абразивы – түрпі деген көзден шыққан, ол сөзді қарапайым адамға түсініп айту өте қиын, оның орнына тозғыштық деп аударған Толығырақ ...дұрыс болады деп ойлаймын, өйткені Абразивті деген ол тоздырғыш, жылтыратқыш, яғни белгілі бір затты сүртетін, тоздыратын немесе жылтырататын қасиеті бар (материал немесе зат).
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг |
|---|---|---|---|
| 1. | Абразив | Тоздырғыш зат | |
| 2. | Абразивность | Тоздыру қабілеті, жылтырату қасиеті | |
| 3. | Абразивные инструменты | Тоздырғыш құралдар, жылтыратқыш құралдар | |
| 4. | Абразивный | Тоздырғыш, жылтыратқыш | |
| 5. | Абразивы | Тоздырғыш заттар |
1. Түрпі – абразив (2024 жылы бекітілген термин)
2. Түрпілік – абразивность (2024 жылы бекітілген термин)
3. Түрпілі(хим) – абразивный (2006 жылы бекітілген термин)
4. Түрпітас (техн) – абразивы (2005 жылы бекітілген термин)"Түрпі — з а т. 1. Ағаштың кедірбұдырын тегістеуге арналған, үшкір сиректеу тістері бар құрал. Түрпімен қанша тегістеп, шынының қырымен ысқыласаң да дәл мынадай боп мінсіз жалтырамас (Ө.Ахметов, Адам.)". Анықтамасына Толығырақ ...назар аударсақ, түрпі құралы жоғарыда Арайлым Сатыбалдинова айтып өткен тоздырғыш, жылтыратқыш сипатқа ие. Олай болса, туынды "түрпілік", "түрпілі" сөзінің "түрпіден" таралуы әбден орынды деп ойлаймыз. Термин қолданысқа ие болса, ұлттық терминдердің қоры молая түспек.
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
«Национализация земли» дегеніміз — жерді мемлекеттің меншігіне алу немесе қайта құрылымдау процесі. Сондықтан келесідей аударма болғаны дұрыс деп есептеймін:
Жерді ұлттық меншікке алу немесе Жерді мемлекеттік меншіктендіру
Бұл жердегі, национализация земли - Толығырақ ...жердің жеке иелігін мемлекет меншігіне беру процесі.
Жерді ұлттық меншікке алу немесе Жерді мемлекеттік меншіктендіру
Бұл жердегі, национализация земли - Толығырақ ...жердің жеке иелігін мемлекет меншігіне беру процесі.
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг |
|---|---|---|---|
| 1. | Национализация земли | Жерді ұлттық меншікке алу |
Арайлым, "жерді ұлттық меншікке алу" термині дефиницияға толық сәйкес келеді және ол тарих саласында белсенді қолданыста. Сол себепті қалыптасқан терминді қалдырған дұрыс болар.
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
«Заң терминдері» байқауының 1-кезеңі
https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdlY4jD5WQ5iN1FjPbmFO-9E4MPPUSdWlg8A47K7L8xIYpR1w/viewform?usp=header
https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdlY4jD5WQ5iN1FjPbmFO-9E4MPPUSdWlg8A47K7L8xIYpR1w/viewform?usp=header
баршамызға сәттілік
Ескерту! Хабарлама қалдыру үшін сайтқа кіру керек.
ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігі Ғылым комитеті
ҚР Ішкі істер министрлігі
Қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі
ҚР Сыртқы істер министрлігі
ҚР Денсаулық сақтау министрлігі
ҚР Инвестициялар және даму министрлігі
ҚР Ақпарат және коммуникациялар министрлігі
ҚР Ұлттық экономика министрлігі
ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі
жалпы өз пікірім, барлық халықаралық қолданыстағы терминдер өзгертусіз қалуы керек
Сәлеметсіз бе, Қуаныш Дидар Айтбайқызы! Халықаралық терминдердің қазақ тіліне аударуға келетінін аударып, аударуға келмейтінін қазақ тіліне бейімдеп алу бағытында жұмыс атқарылғаны жөн.
1926 жылы Бакуде өткен «Түрікшілердің бірінші құрылтайында» А.Байтұрсынұлы қазақ Толығырақ ...терминологиясын жасаудың алғашқы ғылыми қағидаттарын ұсынған болатын.
А. Байтұрсынұлының термин жасау қағидаттары:
1) Термин ретінде ұғым мағынасын толық беретін қазақ сөздерін алу;
2) Ондай сөздер қазақ тілінде болмаған жағдайда оларды туыстас тілдерден алу;
3) Жаппай қолданылатын әлемдік терминдер қабылдана алады, бірақ олар қазақ тілінің табиғатына сәйкес өзгертілуі керек;
4) Қазақ тілінің табиғатына сәйкеспейтін барлық өзге тілдердің сөздері дәл қазақтың айтуына сәйкес өзгертілуі керек.
Дереккөз: https://syrboyi.kz/janalyqtar/el/a-bajtursynulynyng-termin-zhasawda-ustanghan-qaghidattary-75608/
Қайырлы күн! Халықаралық термин деген ғылыми атау жоқ. Ал кірме терминдерді өзгеріссіз қалдыру -- ұлттық терминологиямызға жасалған қиянат болар еді. Қазіргі кезде мысалы, ІТ терминдерінің бәрін қазақ тіліне Толығырақ ...аудару немесе оған балама беру мүмкін емес. Мұндайда А.Байтұрсынұлының қағидаты бойынша кірме терминдерді қазақ тіліне бейімдеу керек. Мысалы, паркиң, пошта, пойыз т.б. сияқты.