ТЕК ТЕРМИНКОМ МҮШЕЛЕРІ ҒАНА ДАУЫС БЕРЕ АЛАДЫ! Республикалық терминология комиссиясының (қоғамдық-гуманитарлық бағыт) 2025 жылғы 5-отырысында бекітілетін терминдері
| № | САЛАСЫ | ТЕРМИН САНЫ | РЕТТІК САНЫ |
| 1 | Археология | 54 | 1-54 |
| 2 | Ұлттық қауіпсіздік комитеті ұсынған терминдер | 59 | 55-113 |
| 3 | ҚР Ұлттық экономика министрлігі ұсынған терминдер | 21 | 114-134 |
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг | |
|---|---|---|---|---|
| 1. | атипичный скребок | атипті қырғыш, қалыпсыз қырғыш, қалыптан тыс қырғыш | атипичный скребокатипті қырғыш, қалыпсыз қырғыш, қалыптан тыс қырғышДефинициясы1. Атипті қырғыш, қалыпсыз қырғыш, қалыптан тыс қырғыш – әдеттегі қырғыштардан өзгеше, кез келген түріне ұқсамайтын археологиялық нысан. Шеткі жартастың сынығындай 52+22 мм өлшемді құрал. 2. Этимологиясы: атипті (гр. а+typos) - "жоққа шығару, терістеу" + "бейне, үлгі". 3. Өзбек: atipik qirg'ich 4. Түрік: atipik kazıyıcı 5. Ағылшын: an atypical scraper 6. Неміс: atypischer Schaber 7. Бекітілген нұсқасы: атиптік тергеу жағдайы (2016), қырғыш (2021) 8. Қолдану саласы: Тарих, Іс жүргізу және мұрағат ісі 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 9 қаңтардағы № 4 бұйрығы. ... атиптік гемолитикалық-уремиялық синдром ... Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрінің 2023 жылғы 26 желтоқсандағы № 163 бұйрығы... Беттерді тазалау үшін металл шпательдерді, қырғыштарды, щеткаларды қолдану ... 10. Ұсыныстар: "атипті" термині медицина саласында жиі қолданыста. Заңнамалық құжатта да аталған салада қолданысын көрсетіп тұр. Дефинициясына қарай отырып, "қалыпсыз қырғыш" терминін бекіту ұсынылады. Мамандардың пікірі керек. | +3 |
| 2. | бифас с дисковидной пяткой | диск тәрізді шүйделі бифас, табаны диск тәрізді бифас, дөңгелек табанды бифас | бифас с дисковидной пяткойдиск тәрізді шүйделі бифас, табаны диск тәрізді бифас, дөңгелек табанды бифасДефинициясы1. Диск тәрізді шүйделі бифас, табаны диск тәрізді бифас, дөңгелек табанды бифас – төменгі палеолит дәуіріндегі археологиялық ескерткіш (ашель). Бұл – Үндістанда, Құддап орнында табылған ұзындығы 4,5 см құрал. 2. Этимологиясы: диск (гр. δίσκος (дискос) – «дөңгелек табақ»; бифас (фр. biface) – "екі жақты". 3. Өзбек: disk shaklidagi tovonli bifas? 4. Түрік: disk şeklindeki topuk ile çift yüz 5. Ағылшын: biface with a disc-shaped heel 6. Неміс: bifas mit Scheibenfuß 7. Бекітілген нұсқасы: иілгіш диск (2023), желек тәрізді жатыс (2024) 8. Қолдану саласы: Тарих, Іс жүргізу және мұрағат ісі 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 24 мамырдағы № 302 қаулысы. ... жинақтаушы бөлшектер (металл дөңгелекті дискілер, серіппелер) ... Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2022 жылғы 18 мамырдағы № 355 бұйрығы. ... омыртқааралық дискілердің ауруларын ... 10. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда "диск" термині кездескенмен, оның ұсынылып отырған терминге еш қатысы жоқ. Мамандардың пікірі қажет. Дегенмен де "дөңгелек табанды бифас" дефиницияға жақын келеді. | +2 |
| 3. | борт (раскопа) | жиек, борт (2018) | борт (раскопа)жиек, борт (2018)Дефинициясы1. Борт (қазба) – стратиграфия (қабатты шөгінді және вулканогендік жыныстардың салыстырмалы геологиялық жасын анықтау, тау жыныстарының қалыңдығын бөлшектеу және т.б. туралы геология бөлімі) мен зерттелетін аумақтың шекараларын бекіту үшін қолданылатын қазба жиегіндегі тік қабырға. 2. Этимологиясы: борт (франц. bord)-"шет, шеті". 3. Өзбек: bort (qazish) 4. Түрік: yan (kazma) 5. Ағылшын: board (excavation) 6. Неміс: bord (Ausgrabung) 7. Бекітілген нұсқасы: жиек, борт (2018) 8. Қолдану саласы: Тарих, Іс жүргізу және мұрағат ісі 9. Заңнамадағы қолданысы: Солтүстік Қазақстан облысы әкімдігінің 2017 жылғы 4 шілдеде № 269 қаулысы. ... жол жиектеріндегі, иірімді учаскелердегі кептіргіш ... Қазақстан Республикасының Заңы 2018 жылғы 8 желтоқсандағы № 198-VІ ҚРЗ. ... Әуе кемелерінің бортында ... 10. Ұсыныстар: дефиницияны қарай отырып, "жиек" терминін бекіту ұсынылады. | +2 |
| 4. | бровка | жал, жарқабақ (1998) | бровкажал, жарқабақ (1998)Дефинициясы1. Жал, жарқабақ – археологиялық ескерткіштің стратиграфиясын жақсырақ бақылау үшін қалдырылған квадраттар немесе үлкен қазба учаскелері арасындағы таза жер жолағы. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: chekka? 4. Түрік: kenar? 5. Ағылшын: edge? 6. Неміс: Rand? 7. Бекітілген нұсқасы: жарқабақ (1998), атжарыс жолжиегі (2022), қайраң қабақшасы (2024) 8. Қолдану саласы: Тарих, Геология, геодезия және география, Іс жүргізу және мұрағат ісі 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің Құрылыс және тұрғын үй коммуналдық шаруашылық істері комитеті төрағасының 2018 жылғы 20 сәуірдегі № 88-нқ бұйрығы. ... құлама жарқабақтың тұрақсыз үйінділері ... 10. Ұсыныстар: дефинициясын басшылыққа алсақ, археологиялық ескерткіштің стратиграфиясын жақсырақ бақылау үшін топырақты жал қылып үйген. Олай болса, осы сала бойынша "жал" (археология) деп бекіту ұсынылады. Мамандардың пікірі артық болмайды. | +3 |
| 5. | вотивный топор | ғұрыптық балта | вотивный топорғұрыптық балтаДефинициясы1. Ғұрыптық балта – құрбандық заты, әртүрлі дәуірлерде жерлеу құралдарының маңызды бөлігі болған нағыз балтаның кішірейтілген көшірмесі. Ол ақыретте қайтыс болған адамды нақты тұрмыстық заттармен, мылтықтармен немесе қарулармен алмастыруға арналған. Мысалы, Адыгея Республикасының Ұлттық мұражайында скифтік аң стилінде жасалған ғұрыптық балта бар. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: votiv bolta 4. Түрік: adak baltası 5. Ағылшын: the votive axe 6. Неміс: votiv-axt 7. Бекітілген нұсқасы: ғұрыптық-мифтік сын (2021), балта (2021) 8. Қолдану саласы: Тарих, Іс жүргізу және мұрағат ісі 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 20 қыркүйектегі № 469 бұйрығы. ... ғұрыптық-тұрмыстық әндері мен заманауи ... Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2023 жылғы 1 шiлдедегi № 357 бұйрығы. ... ағаш ұстасының балтасы, көлденең ара ... 10. Ұсыныстар: сараптама қорытындысы "ғұрыптық балта" терминін бекітуді ұсынылады. | +2 |
| 6. | втульчатый наконечник стрелы | ұңғылы жебе ұшы, жебенің ұңғылы ұшы | втульчатый наконечник стрелыұңғылы жебе ұшы, жебенің ұңғылы ұшыДефинициясы1. Ұңғылы жебе ұшы, жебенің ұңғылы ұшы – жебенің ағаш білігіне саптамаға арналған түбінде қуыс ұңғысы бар ұш түрі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: vtulkali o'q uchi 4. Түрік: darbeli ok ucu 5. Ағылшын: tubular arrowhead 6. Неміс: Pfeilspitze mit Buchse 7. Бекітілген нұсқасы: жебелі кран (2016), иілу ұшы (2017) 8. Қолдану саласы: Тарих, Іс жүргізу және мұрағат ісі 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің м.а. 2022 жылғы 30 қарашадағы № 919 бұйрығы. ... жебенің ұшы – жебе денесінің бас ... Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2015 жылғы 19 мамырдағы № 55 шешімі. ... Ұңғылық шығырлар ... 10. Ұсыныстар: дефинициясын қарастыра келе, "ұңғылы жебе ұшы" терминін бекіту ұсынылады. | +2 |
| 7. | выветренный слой | морылған қабат | выветренный слойморылған қабатДефинициясы1. Морылған қабат – жел, жаңбыр, күн, аяз және т.б. сияқты табиғи факторлардың ұзақ уақыт әсеріне ұшыраған топырақтың жоғары қабаты. Бұл қабатта көбінесе артефактілер болады, бірақ оларды жылжытуға, жоюға немесе кейінгі шөгінділермен араластыруға болады, бұл олардың кездесуі мен анықтауды қиындатады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: ajinlangan qatlam? 4. Түрік: aşınmış tabaka / hava etkili tabaka 5. Ағылшын: weathered layer 6. Неміс: verwitterte Schicht 7. Бекітілген нұсқасы: мәдени қабат (2019) 8. Қолдану саласы: Тарих, Геология, геодезия және география 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 28 желтоқсандағы № 35-VІ ҚРЗ. ... Бұзылған гликоль ... Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі Автомобиль жолдары комитеті Төрағасының 2018 жылғы 21 желтоқсандағы № 121 бұйрығы. ... тоқтататын қабаттарды салу үшін әзірленді ... 10. Ұсыныстар: сараптама қорытындысы сәулет және құрылыс саласында қолданыстағы (морылған битум) терминді ескере отырып, "морылған қабат" терминін бекітуді ұсынады. | +3 |
| 8. | галечная индустрия | малта тас индустриясы, малта тас өнеркәсібі | галечная индустриямалта тас индустриясы, малта тас өнеркәсібіДефинициясы1. Малта тас индустриясы – ерте палеолит дәуіріне тән тас өнеркәсібінің ежелгі түрлерінің бірін білдіретін археологиялық термин (Олдувай дәуірі). Ол малтатастарды құрал-саймандар жасау үшін дайындама ретінде пайдалануға негізделген. 2. Этимологиясы: индустрия (лат. industrial) - "еңбекқорлық, ынталану, ықыластылық". 3. Өзбек: tosh sanoati 4. Түрік: çakıl endüstrisi 5. Ағылшын: pebble industry 6. Неміс: kies-Industrie 7. Бекітілген нұсқасы: мәдениет индустриясы (2018) 8. Қолдану саласы: Тарих 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2017 жылғы 22 желтоқсандағы № 890 бұйрығы. ... Қиыршықтасқа, малтатасқа, құмға жасанды және табиғи кеуекті ... Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің 2023 жылғы 28 сәуірдегі № 306 бұйрығы. ... экономикалық немесе индустриялық аймақтың басқарушы ... 10. Ұсыныстар: археология термині ретінде заңнамалық құжатта кездеспеді. Дефинициясын негізге ала отырып, "малта тас өнеркәсібі" терминін бекіту ұсынылады. | +1 |
| 9. | городище | қалашық, көне қала, ескі қала орны, көне қалашық | городищеқалашық, көне қала, ескі қала орны, көне қалашықДефинициясы1. Қалашық, көне қала, ескі қала орны – бұрын болған бекіністі қоныс немесе аумақ. Ол әдетте қорғанысқа қызмет ететін дуалдармен, топырақ жалдарымен қоршалған. Қалашықтар қалалармен, құлыптармен, қасиетті орындармен немесе феодалдық үйлермен байланысты болуы мүмкін. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: shaharcha 4. Түрік: kalıntı 5. Ағылшын: hillfort 6. Неміс: Fundplatz 7. Бекітілген нұсқасы: қалашық (тарих) (1971), танк атыс қалашығы (2021) 8. Қолдану саласы: Тарих, Мәдениет және өнер 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2001 жылғы 25 тамыз N 1103. ... көне қала Отырарды сақтау ... Қазақстан Республикасының Заңы 2019 жылғы 26 желтоқсандағы № 288-VІ ҚРЗ. ... тұрақтар, қалашықтар, көне кесендердің, қоныстардың, бекіністердің ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 10 мамырдағы № 76 Жарлығы. ... мәдени игілік болып табылатын сирек қолжазбалардың, көне кітаптардың ... Қазақстан Республикасы Президентiнiң 1995 жылғы 21 желтоқсандағы N 2708 заң күші бар Жарлығы. ... күзет үй-жайларын, әскери қалашықтар салып ... 10. Ұсыныстар: аудармаларды, бекітілген терминдерді, заңнамалық құжаттардағы қолданысты қарастыра келе, "городище - көне қала" немесе "городище - көне қалашық" терминін бекіту ұсынылады. | +1 |
| 10. | грабительский лаз | тонаушылар ізі, тонау тесігі, тонауға қазылған тесік, қазылған жасырын жол, тонаушылық қазба | грабительский лазтонаушылар ізі, тонау тесігі, тонауға қазылған тесік, қазылған жасырын жол, тонаушылық қазбаДефинициясы1. Тонаушылар ізі, тонау тесігі, тонауға қазылған тесік, қазылған жасырын жол – бағалы заттарды алып қою үшін жерлеу орнына, қорғанға немесе өзге де археологиялық құрылысқа заңсыз ену мақсатында қазылған рұқсатсыз қазба. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: yirtqich qazishmalar 4. Түрік: yağmacı tüneli / izinsiz kazı girişi 5. Ағылшын: looter’s tunnel / illegal excavation hole 6. Неміс: Raubgräbertunnel / illegales Grabungsloch 7. Бекітілген нұсқасы: тонаушы (2016) 8. Қолдану саласы: Тарих, Мәдениет және өнер 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Кодексі 2014 жылғы 3 шiлдедегі № 226-V ҚРЗ. ... ұлттық мүлiктi жою немесе тонау ... Ақтөбе облысы әкімдігінің 2024 жылғы 19 наурыздағы № 66 қаулысы. ... диаметрі 4 метр болатын тонау шұңқыры ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 30 қыркүйектегі № 1009 қаулысы. ... Шайқас даласында өлгендер мен жараланғандардың заттарын ұрлау (тонау) ... 10. Ұсыныстар: ұсынушы тарап бірнеше термин нұсқаларын берген. Ал заңнамалық құжатта "тонау шұңқыры" деген термин қолданылған. Термин дефинициясын зерделей келе, "тонаушылық қазба" деп бекіту ұсынылады. Мамандардың талқылап, пікір айтуы артық болмайды. | +2 |
| 11. | грот | үңгір | гротүңгірДефинициясы1. Үңгір – табиғи немесе жасанды түрде пайда болған шағын үңгір, қуыс, көбіне жартастың ішінде орналасқан. Үңгірді адамдар пана ретінде қолданған, ежелгі мәдени қабаттар табылған. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: g'or 4. Түрік: mağara 5. Ағылшын: cave 6. Неміс: Höhle 7. Бекітілген нұсқасы: үңгір туризмі (2019), үңгірлі гемангиома (2017) 8. Қолдану саласы: Тарих, Геология, геодезия және география, Мәдениет және өнер 9. Заңнамадағы қолданысы: Жамбыл облысы әкімдігінің 2020 жылғы 1 шілдедегі № 148 қаулысы. ... Ынталы үңгірі ... Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 15 наурыздағы N 349-I Заңы. ... мүмкін кен қазу орындары, табиғи үңгірлер, басқа да ғимараттар ... Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрінің 2025 жылғы 28 наурыздағы № 41 бұйрығы. ... Түркістан облысының "Ақмешіт" үңгірі ... 10. Ұсыныстар: ұсынылған терминді жан-жақты қарастыра келе, сараптама қорытындысы "үңгір" терминін бекітуді ұсынады. | -1 |
| 12. | грунтовый могильник | грунттық қорым, топырақ қорым | грунтовый могильникгрунттық қорым, топырақ қорымДефинициясы1. Топырақ қорымы – қорғанды үйінділерсіз топыраққа орналастырылған жерлеу орындарынан тұратын зират. Жерлеу әдетте қарапайым қабір шұңқырларында болған. 2. Этимологиясы: қорым (нем. Grund) – "топырақ, негіз". 3. Өзбек: er osti qabristoni 4. Түрік: toprak mezar alanı 5. Ағылшын: an underground burial ground 6. Неміс: Erdfriedhof 7. Бекітілген нұсқасы: ашық топырақ (2022) 8. Қолдану саласы: Тарих, Геология, геодезия және география, Мәдениет және өнер 9. Заңнамадағы қолданысы: Қарағанды облысының әкімдігінің 2025 жылғы 8 сәуірдегі № 21/05 қаулысы. ... Шерубай қорымы, ерте темір дәуірі ... Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 17 қаңтардағы № 165-V ҚРЗ. ... «мал қорымдарын» деген сөздер ... Ақмола облысы әкімдігінің 2020 жылғы 28 шілдедегі № А-8/377 қаулысы. ... Амангелді II қорымы ... 10. Ұсыныстар: егер қорымның бірнеше түрі бар болса, онда "топырақ қорым" деп бекітуге болады. Олай болмаған жағдайда сараптама қорытындысы заңнамалық құжаттарды негізге алып, "қорым" деп қана алып бекітуді ұсынады. Мамандардың талқылауы керек. | -1 |
| 13. | дневная поверхность | күндізгі жер беті, қазіргі жер беті, ашық жер беті | дневная поверхностькүндізгі жер беті, қазіргі жер беті, ашық жер бетіДефинициясы1. Күндізгі жер беті – археологиялық жұмыстарды жүргізу кезінде бекітілген жер бетінің қазіргі (немесе қазба басталғанға дейінгі соңғы) көкжиегі. Археологиялық нысандар мен стратиграфиялық қабаттардың пайда болу тереңдігін өлшеу үшін бастапқы нүкте ретінде қолданылады. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: kunduzgi sirt 4. Түрік: gündüz yüzeyi 5. Ағылшын: daytime surface 6. Неміс: Tagesoberfläche 7. Бекітілген нұсқасы: алты күндік жұмыс аптасы (еңбек ж/е хал. әлеум. қорғ.) (2005), беткі; үсті; бет (2021) 8. Қолдану саласы: Тарих, Геология, геодезия және география, Сәулет және құрылыс 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 10 желтоқсандағы N 1930 Қаулысы. ... Жерасты және ашық кен жұмыстарында ... Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 17 ақпандағы N 172 Қаулысы. ... жер бетінде қатты күйде болатын табиғи минералдық түзілімдер ... Қазақстан Республикасының Заңы 2022 жылғы 30 маусымдағы № 130-VII ҚРЗ. ... жер пайдаланушыларға беру туралы шарт ... 10. Ұсыныстар: ұсынушы тараптан берілген нұсқалар орыс тілінде берілген "дневная поверхность" терминіне балама ретінде алынған. Дефинициясына назар аударсақ, археологиялық қазба жұмыстарындағы қазіргі жер беті жайында сөз болып тұр. Сол себепті "қазіргі жер беті" терминін бекітуге ұсынған болар едік. Мамандармен талқылау керек. | -2 |
| 14. | древняя поверхность | ежелгі жер беті | древняя поверхностьежелгі жер бетіДефинициясы1. Ежелгі жер беті – ежелгі кезеңге жататын жердің бастапқы беткі қабаты, ежелгі геологиялық кезеңдерде пайда болған жер қыртысының тұрақты континентальды бөлігін білдіретін геологиялық түсінік. Ол артефактілер орналасқан стратиграфиялық контексті анықтауда маңызды. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: yerning qadimgi yuzasi 4. Түрік: dünyanın antik yüzeyi 5. Ағылшын: ancient Earth surface 6. Неміс: die alte Oberfläche der Erde 7. Бекітілген нұсқасы: ежелгі (тар.) (1971), жер бетінің радиактивті ластануы (2022) 8. Қолдану саласы: Тарих, Геология, геодезия және география, Мәдениет және өнер 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2019 жылғы 26 желтоқсандағы № 288-VІ ҚРЗ. ... ежелгі елді мекендердің тарихи ... Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2023 жылғы 22 ақпандағы № 75 бұйрығы. ... жер бетінде пайда болған, минералдық ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 29 қыркүйектегі № 762 Жарлығы. ... ежелгі ескерткіштері мен Бекет Ата мазарының ... 10. Ұсыныстар: аудармаларды, бекітілген термин тіркесінің сыңарларын қарастыра келе, "ежелгі жер беті" терминін бекіту ұсынылады. | -1 |
| 15. | дротик | дарт, найза, найзаша | дротикдарт, найза, найзашаДефинициясы1. Дарт, найза, найзаша – ұзын біліктен (көбінесе ағаштан) және көбінесе тастан немесе металдан жасалған ұштан тұратын қару түрі. 2. Этимологиясы: – 3. Өзбек: dart 4. Түрік: cirit 5. Ағылшын: dart 6. Неміс: Speer 7. Бекітілген нұсқасы: – 8. Қолдану саласы: Тарих 9. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2024 жылғы 24 маусымдағы № 583 Жарлығы. ... Саптың ұшы найза пішінінде болады ... Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 19 қыркүйектегі 237-V ҚРЗ. ... алдаспандар, найзалар, сүңгілер ... 10. Ұсыныстар: дефинициясын, заңнамадағы қолданысын қарай отырып, "найза" деп бекіткен дұрыс болар. Найзадан кішілеу, қысқалау қару түрі екен. Бірақ оны "найзаша" деп бекіту жөнінде мамандармен кеңесу керек. | -1 |
Очко – ұпай
Очко штрафное – айып ұпай
Дереккөз: Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Республикалық терминология комиссиясы мақұлдаған Қазақша-орысша, орысша-қазақша терминологиялық сөздік/жалпы ред. бас. М.Б. Қасымбеков, жобаның ғыл.жетекшісі А.Қ. Құсайынов. – Алматы: «ҚАЗақпарат» Толығырақ ...баспа корпорациясы, Т.30: Дене тәрбиесі және спорт. – 2014. – 464 б.
Шадыр (парсы) – пәранжа, мұсылман әйелдердің жүзі мен денесін жасыратын жамылғы
Дереккөз: Бабалар сөзі: Жүз томдық. - Астана: «Фолиант», 2013. Т. 94: Түс жору және ырымдар. - 432 бет.
Шәлкем, шағыр, шадыр, Толығырақ ...шайпау, шамкес – мінезі нашар, мінезді емес.
Дереккөз: С.Бизақов, Ә.Болғанбаев, Ш.Дәулетқұлов. Қазақ тілінің синонимдер сөздігі. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2005. - 720 б.
Дойыр, нойыс, шадыр, дүлей, ұрма, ұрт – сабырсыз, әрі дөрекі, томырық, бір бет.
Дереккөз: С.Бизақов, Ә.Болғанбаев, Ш.Дәулетқұлов. Қазақ тілінің синонимдер сөздігі. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2005. - 720 б.
Шадыра
1) Әйелдер жамылғысы.
2) Жөкеден тоқылған ыдыс.
Дереккөз: Қайыржан К., Сөз - сандық: Қазақтың көне сөздері. - Алматы: "Өнер" баспасы, 2013. - 480 бет.
Шадырлау, шайпаулау, шәлкестеу, қиястау, шақарлау, долылау, ызақорлау – мінезі аздап шадыр.
Дереккөз: С.Бизақов, Ә.Болғанбаев, Ш.Дәулетқұлов. Қазақ тілінің синонимдер сөздігі. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2005. - 720 б.
Бокс, теннис, воллейбол спорт түрлеріне орындау әдісін ескере отырып, ортақ "кросс – қиғаш соққы" терминін қабылдауды ұсынамын.
| # | Орысша нұсқасы | Қазақша нұсқасы | Рейтинг |
|---|---|---|---|
| 1. | Эмодзи (смайлик) | Көңілбейне | |
| 2. | Селфи | Өзбейне | |
| 3. | Блог | Жазбабет | |
| 4. | Краудфандинг | Жұртқаржы | |
| 5. | Хэштег | Торбелгі | |
| 6. | Инфлюенсер | Әсеретуші |
1) Смайл (эмодзи) – смайлик (эмодзи), (2023 жылы бекітілген термин)
2) Блог – блог (Информатика және есептеуіш техника)
3) Іздестіру блогы – поисковый блок (2025 жылы бекітілген термин)
4) Тарату блогы – раздаточный Толығырақ ...блок (2025 жылы бекітілген термин)
4) Блогосфера – блогосфера (2023 жылы бекітілген термин)
5) Блог-платформа – блог-платформа (2021 жылы бекітілген термин)
6) Блогер – блогер (2018 жылы бекітілген термин)
7) Қуат блогы – блок питания (2018 жылы бекітілген термин)
8) Краудфандинг – краудфандинг (2022 жылы бекітілген термин)
9) Хештег – хештег (2021 жылы бекітілген термин)
10) Инфлюенсер (блогер) – онлайн-платформада тұлғалардың беймәлім тобына арналған ақпаратты кәсіпкерлік қызмет мақсатында жариялайтын онлайн-платформаны пайдаланушы (Онлайн-платформалар және онлайн-жарнама туралы Қазақстан Республикасының Заңы 2023 жылғы 10 шiлдедегi № 18-VIII ҚРЗ).
Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі Тіл саясаты комитетінің тапсырмасы бойынша Шайсұлтан Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығы әзірледі.
Мағара – үңгір (пещера, грот)
Дереккөз: Бизақов С. Сөз нұсқалары және балама атаулар. - Алматы: «Самара-Принт» баспасы, 2008. – 512 бет.
Мағара – үңгір. Қазақ фольклорлық жырларында актив қолданыста болған лексика.
Қазақ тілінің кірме сөздер сөздігі / Құрастырғандар: Ш. Құрманбайұлы, С.Исақова, Б.Мизамхан және т.б. Алматы: «Ұлттық аударма бюросы» қоғамдық қоры, 2019. – 596 б.