| 1. | неценовая социализация | бағадан тыс әлеуметтену | неценовая социализациябағадан тыс әлеуметтенуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бағасыз әлеуметтену – өзіне не керегін анықтаумен емес, өзінің кім екенін анықтаумен айналысу.
Социализация (лат. socialis – қоғамдық)
2. Әзербайжан: qiymətsiz sosiallaşma
3. Қырғыз: баалуу эмес социалдашуу
4. Өзбек: narxdan tashqari sotsializatsiya
5. Түрік: değerli olmayan sosyalleşme
6. Ағылшын: non-price socialization
7. Испан: socialización no basada en precios
8. Неміс: unkostenlose Sozialisierung
9. Француз: socialisation non cotée
10.Бекітілген нұсқасы: социализация – әлеуметтену (2019)
11. Заңнамадағы қолданысы: социализация – әлеуметтену
12. Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «неценевая социализация» сөз тіркесі қазақ тілінде «бағасыз әлеуметтену» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +5 |
| 2. | публичная группа | жария көпшілік топ | публичная группажария көпшілік топСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көпшілік топ – мәдени, экономикалық әрі саяси басымдыққа ие топ.
Гру́ппа (нем. Gruppe немесе фр. groupe) – бір нәрсенің жиынтығы.
Публика (лат. publicus «қоғамдық»)
2. Әзербайжан: qiraqdan guden
3. Қырғыз: коомдук топ
4. Өзбек: ommaviy guruh
5. Түрік: kamu grubu
6. Ағылшын: public group
7. Испан: grupo público
8. Неміс: öffentliche Gruppe
9. Француз: groupe public
10. Бекітілген нұсқасы: публика - көпшілік, халайық (1999), внешняя группа - сыртқы топ (2021)
11. Заңнамадағы қолданысы: публичная - жария, группа - топ
12. Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «публичная группа» сөз тіркесі қазақ тілінде «көпшілік топ» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | -8 |
| 3. | репродуктивный труд | репродуктивті еңбек | репродуктивный трудрепродуктивті еңбекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Репродуктивті еңбек – әйелдердің дәстүрлі түрде тамақтану, тазалану және тәрбиелеу секілді міндеттері. Бұл – қоғамның жалғасуына және басқалардың жұмыс істеуіне мүмкіндік береді.
Репродуктивный (нем. Reproducere «ойнату»)
2. Әзербайжан: reproduktiv əmək
3. Қырғыз: репродуктивдик эмгек
4. Өзбек: reproduktiv mehnat
5. Түрік: üreme emeği
6. Ағылшын: reproductive labor
7. Испан: trabajo reproductivo
8. Неміс: Fortpflanzungsarbeit
9. Француз: travail reproductif
10. Бекітілген нұсқасы: репродуктивные права - ұрпақты болу құқықтары (2016), живой труд - нақты еңбек (2016)
11. Заңнамадағы қолданысы: репродуктивный - ұрпақ жаңғырту, труд - еңбек
12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «репродуктивный труд» сөз тіркесі қазақ тілінде «репродуктивті еңбек» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | -5 |
| 4. | новая теория торговли
теория новой торговли | жаңа сауда теориясы | новая теория торговли
теория новой торговлижаңа сауда теориясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жаңа сауда теориясы – әлемдік экономикада сауда-саттықтың бақыланатын құрылымы фирмалардың белгілі бір нарықта алғашқы жолсалушы артықшылықтарын пайдалану қабілетіне ішінара байланысты болу мүмкіндігі.
2. Әзербайжан: yeni ticarət nəzəriyyəsi
3. Қырғыз: жаңы соода теориясы
4. Өзбек: yangi savdo nazariyasi
5. Түрік: yeni ticaret teorisi
6. Ағылшын: new trade theory
7. Испан: nueva teoría del comercio
8. Неміс: neue handelstheorie
9. Француз: nouvelle théorie du commerce
10. Бекітілген нұсқасы- жкестелер теориясы (2021ж.)
11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 15 ақпандағы №636 Жарлығы.(жаңа, сауда)
12. Ұсыныстар. Терминүміткер сөздің заңнамалық құжаттардағы қолданысын, бұрын-соңды сөз бөліктерінің бекітілуін ескере келе ұсынылған терминді бекітуге лайық санаймыз. | +9 |
| 5. | стратегия локализации | оқшаулау стратегиясы | стратегия локализацииоқшаулау стратегиясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Локализация стратегиясы – тауарларды немесе қызметтерді ұлттық нарықтардағы талғамға сәйкестендіру арқылы табыстылықты арттыруға бағытталған жоспар.
2. Әзербайжан: lokallaşdırma strategiyası
3. Қырғыз: локалдаштыруу стратегиясы
4. Өзбек: mahalliylashtirish strategiyasi
5. Түрік: yerelleştirme stratejisi
6. Ағылшын: localization strategy
7. Испан: estrategia de localización
8. Неміс: lokalisierungsstrategie
9. Француз: stratégie de localisation
10. Бекітілген нұсқасы- бәсекелестік стратегиясы (2021ж.)
11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2021 жылғы 17 қыркүйектегі №156-ө өкімі. (стратегиясы)
12. Ұсыныстар. Сөздің заңнамалық құжаттардағы қолданысын, бұрын-соңды сөз бөліктерінің бекітілуін ескере келе ұсынылған терминді бекітуді ұсынамыз. | -1 |
| 6. | антивирус | антивирус,
вирусқа қарсы | антивирусантивирус,
вирусқа қарсыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Вирусқа қарсы (антивирус) – әдетте бірнеше қорғаныс қабаттарынан тұратын және вирустарды ғана емес, сонымен қатар зиянды бағдарламаларды анықтауға, бұғаттауға және жоюға, сондай-ақ пайдаланушыларды басқа киберқауіптерден қорғауға арналған бағдарламалық қауіпсіздік құралы.
Этимологиясы: көне грек тілінен ἀντί «қарсылықты білдіретін қосымша» + латын тілінен virus «шырыш, шырышты сөл, у»);
2. Әзербайжан: antivirus
3. Қырғыз: антивирус кызматы
4. Өзбек: antivirus
5. Түрік: аntivirüs
6. Ағылшын: antivirus
7. Испан: antivirus
8. Неміс: antivirus
9. Француз: antivirus
10. Бекітілген нұсқасы: вирус – вирус (2018);
антивирусная программа – вирусқа қарсы бағдарлама (2021)
11. Заңнамадағы қолданысы: антивирус – антивирус
Мемлекеттік органдарды материалдық-техникалық қамтамасыз етудің заттай нормаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2021 жылғы 1 шiлдедегі №633 бұйрығы.
12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, вирусқа қарсы нұсқасын қолдаймыз. | +16 |
| 7. | видеопамять | бейнежад (vram) | видеопамятьбейнежад (vram)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бейнежад (VRAM) – бұл монитор экранында кескін қалыптастыру үшін пайдаланылатын деректерді сақтауға арналған ішкі жедел жад.
Этимологиясы: латын тілінен video «қараймын, көремін» + үндіеуропалық paměť «қайта оралу»)
2. Әзербайжан: video yaddaş
3. Қырғыз: видеону эстөө
4. Өзбек: video xotira
5. Түрік: video belleği
6. Ағылшын: mémoire vidéo
7. Испан: memoria de vídeo
8. Неміс: VRAM
9. Француз: video memory
10. Бекітілген нұсқасы: видеозапись – бейнежазба (2022);
внутренняя память – ішкі жад (2022)
11. Заңнамадағы қолданысы: видеопамятью 8 Мб и выше – бейнелік зердесі 8 Мб және одан жоғары
Қазақстан Республикасының бастауыш және орта кәсіптік білім беретін оқу орындарын ақпараттандыру бағдарламасын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2001 жылғы 10 мамыр N 616 12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, бейнежад нұсқасын қолдаймыз. | +7 |
| 8. | строковый тип данных | деректердің жолдық типі,
деректердің жазужолдық типі | строковый тип данныхдеректердің жолдық типі,
деректердің жазужолдық типіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Деректердің жолдық типі – әліпби таңбаларының ерікті реттілігі (жолы) мәндері болып табылатын деректер түрі немесе символдық деректер тізбегінен құралған обьект
Этимологиясы: ағылшын тілінен string «жіп, ұршық» + француз тілінен type «бедер» + орыс тілінен дать «беру»
2. Әзербайжан: simli məlumat növü
3. Қырғыз: сап маалымат түрү
4. Өзбек: simli məlumat növü
5. Түрік: string veri tipi
6. Ағылшын: string data type
7. Испан: tipo de datos de cadena
8. Неміс: string-datentyp
9. Француз: type de données chaîne
10. Бекітілген нұсқасы: типовая должность – типтік лауазым (2022); строка – жол (2021); открытые данные – ашық деректер (2022)
11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді
12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, деректердің жолдық типі нұсқасын қолдаймыз. | +13 |
| 9. | межстрочный интервал | жоларалық интервал | межстрочный интервалжоларалық интервалСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жоларалық интервал – жоларалық бос орын, іргелес жолдардың негізгі сызықтары арасындағы қашықтық.
Этимологиясы: латын тілінен intervallum «ара қашықтық, алшақ»
2. Әзербайжан: sətir aralığı
3. Қырғыз: сап аралыгы
4. Өзбек: qator oralig`i
5. Түрік: satır aralığı
6. Ағылшын: line spacing
7. Испан: interlineado
8. Неміс: zeilenabstand
9. Француз: interligne
10. Бекітілген нұсқасы: интервал - аралық (2021); временной интервал – уақыт интервалы (2021);
11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді
12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, жоларалық интервал нұсқасын қолдаймыз. | +11 |
| 10. | моделирование компьютерное | компьютерлік модельдеу,
компьютерлік моделдеу | моделирование компьютерноекомпьютерлік модельдеу,
компьютерлік моделдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Компьютерлік модельдеу – объектінің, жүйенің, тұжырымдаманың нақты, бірақ алгоритмдік сипаттамаға жақын формада ұсынылуын жүзеге асыратын бір немесе бірнеше есептеу түйіндеріндегі компьютерлік моделді есептеу процесі.
Этимологиясы: латын тілінен modulus «өлшем, үлгі» + ағылшын тілінен computer «есептеуіш»
2. Әзербайжан: kompüter modelləşdirmə
3. Қырғыз: компьютердик моделдөө
4. Өзбек: kompyuter simulyatsiyasi
5. Түрік: bilgisayar simülasyonu
6. Ағылшын: computer simulation
7. Испан: simulación por ordenador
8. Неміс: computersimulation
9. Француз: simulation informatique
10. Бекітілген нұсқасы: моделирование загрязнения воздуха – ауаның ластануын модельдеу (2022); память компьютера – компьютер жады (2022)
11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді
12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, компьютерлік модельдеу нұсқасын қолдаймыз. | +7 |
| 11. | компьютер-сервер | компьютер-сервер | компьютер-серверкомпьютер-серверСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Компьютер-сервер – көптеген пайдаланушылардың арасында ортақ ресурстарды үлестіретін орталық компьютер
Этимологиясы: ағылшын тілінен computer «есептеуіш» + server «қызмет көрсету»
2. Әзербайжан: kompüter server
3. Қырғыз: компьютер-сервер
4. Өзбек: kompyuter-server
5. Түрік: bilgisayar sunucusu
6. Ағылшын: computer-server
7. Испан: ordenador-servidor
8. Неміс: server-computer
9. Француз: ordinateur serveur
10. Бекітілген нұсқасы: сервер – сервер (2021); память компьютера – компьютер жады (2022)
11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді
12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, компьютер-сервер нұсқасын қолдаймыз. | +15 |
| 12. | математическое моделирование | математикалық модельдеу,
математикалық моделдеу | математическое моделированиематематикалық модельдеу,
математикалық моделдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Математикалық модельдеу – бұл объектіні сипаттау математика тілінде жүзеге асырылатын және модельді зерттеу белгілі бір математикалық әдістерді қолдана отырып жүргізілетін идеалды ғылыми символдық формальды модельдеу.
Этимологиясы: грек тілінен mathematike «зерделеу, ғылым» + латын тілінен modulus «өлшем, үлгі»
2. Әзербайжан: riyazi modelləşdirmə
3. Қырғыз: математикалык моделдөө
4. Өзбек: matematik modellashtirish
5. Түрік: matematiksel modelleme
6. Ағылшын: mathematical modeling
7. Испан: simulación matemática
8. Неміс: mathematische modellierung
9. Француз: modélisation mathématique
10. Бекітілген нұсқасы: моделирование загрязнения воздуха – ауаның ластануын модельдеу (2022)
11. Заңнамадағы қолданысы: «Институт математики и математического моделирования» – «Математика және математикалық модельдеу институты»
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитетінің «Математика, информатика және механика институты» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнының кейбір мәселелері туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 12 маусымдағы №786 Қаулысы. 12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, математикалық модельдеу нұсқасын қолдаймыз. | +10 |
| 13. | файл | файл | файлфайлСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Файл – операциялық жүйелердегі деректермен өзара әрекеттесудің негізгі объектісі ретінде пайдаланылатын ақпарат тасымалдағыштағы деректер аймағы.
Этимологиясы: ағылшын тілінен file «бума»
2. Әзербайжан: fayl
3. Қырғыз: файл
4. Өзбек: fayl
5. Түрік: dosya
6. Ағылшын: file
7. Испан: fichero
8. Неміс: datei
9. Француз: fichier
10. Бекітілген нұсқасы: файловая система – файлдық жүйе (2021);
11. Заңнамадағы қолданысы: – қолданыста кездеспейді
12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, файл нұсқасын қолдаймыз. | +16 |
| 14. | бинарный файл, двоичный файл | бинарлы файл, қосарлы файл | бинарный файл, двоичный файлбинарлы файл, қосарлы файлСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бинарлы файл – 1. ерікті байттар тізбегі, яғни байттардың биттерден, яғни екілік биттерден тұратындығына байланысты сандар; 2. мәтіндік файлдарға қарама-қарсы қойылатын кез-келген файл.
Этимологиясы: латын тілінен binaries «қосақталған, қабат» + ағылшын тілінен file «бума»
2. Әзербайжан: ikili fayl
3. Қырғыз: экилик файл
4. Өзбек: ikkilik fayl
5. Түрік: ikili dosya
6. Ағылшын: binary file
7. Испан: archivo binario
8. Неміс: binärdatei
9. Француз: fichier binaire
10. Бекітілген нұсқасы: файловая система – файлдық жүйе (2021); бинарный – бинарлы (2018)
11. Заңнамадағы қолданысы: – қолданыста кездеспейді
12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, бинарлы файл нұсқасын қолдаймыз. | +2 |
| 15. | файл текстовый | мәтіндік файл | файл текстовыймәтіндік файлСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мәтіндік файл – мәтін түріндегі ақпараттық деректерді қамтитын компьютер файлы.
Этимологиясы: ағылшын тілінен file «бума» + латын тілінен textus «бума»
2. Әзербайжан: mətn faylı
3. Қырғыз: тексттик файл
4. Өзбек: matnli fayl
5. Түрік: metin dosyası
6. Ағылшын: text file
7. Испан: archivo de texto
8. Неміс: textdatei
9. Француз: fichier texte
10. Бекітілген нұсқасы: файловая система – файлдық жүйе (2021); текстовый редактор – мәтіндік редактор (2022)
11. Заңнамадағы қолданысы: – қолданыста кездеспейді
12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, мәтіндік файл нұсқасын қолдаймыз. | +7 |
| 16. | тип файла | файлдың типі,
файл типі, файл түрі | тип файлафайлдың типі,
файл типі, файл түріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Файл типі – файлды ашу үшін пайдаланылатын бағдарламаны айқындайтын, файл атауын кеңейтумен сәйкес келетін ақпарат.
Этимологиясы: ағылшын тілінен file «бума» + type «бедер, түпбейне»
2. Әзербайжан: fayl növü
3. Қырғыз: файлдын түрү
4. Өзбек: fayl turi
5. Түрік: dosya türü
6. Ағылшын: file type
7. Испан: tipo de archivo
8. Неміс: dateityp
9. Француз: type de fichier
10. Бекітілген нұсқасы: файловая система – файлдық жүйе (2021); тип данных – деректер типі (2022)
11. Заңнамадағы қолданысы: – қолданыста кездеспейді
12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, файл типі нұсқасын қолдаймыз. | +12 |
| 17. | интерфейс программный | бағдарламалық интерфейс,
программалық интерфейс | интерфейс программныйбағдарламалық интерфейс,
программалық интерфейсСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бағдарламалық интерфейс – бұл компьютердің әртүрлі бағдарламалардың арасындағы өзара байланыс.
Этимологиясы: ағылшын тілінен interface «жанасу орны» + грек тілінен programma «хабарлама»
2. Әзербайжан: proqram interfeysi
3. Қырғыз: программалык интерфейс
4. Өзбек: dastur interfeysi
5. Түрік: yazılım arayüzü
6. Ағылшын: the interface is programmatic
7. Испан: interfaz de software
8. Неміс: software-Schnittstelle
9. Француз: interface logicielle
10. Бекітілген нұсқасы: информационный интерфейс – ақпараттық интерфейс (2022); образовательная программа – білім беру бағдарламасы (2022)
11. Заңнамадағы қолданысы: – қолданыста кездеспейді
12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, бағдарламалық интерфейс нұсқасын қолдаймыз. | +13 |
| 18. | система программирования | программалау жүйесі,
бағдарламалау жүйесі | система программированияпрограммалау жүйесі,
бағдарламалау жүйесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бағдарламалау жүйесі – жүйелікті, сонымен қатар қолданбалы бағдарламалық қамсыздандыруды құрастыруға мүмкіндік беретін арнайы бағдарламалық өнімдер жиынтығы.
Этимологиясы: көне грек тілінен σύστημα «тұтас, біріккен» + грек тілінен programma «хабарлама»
2. Әзербайжан: proqramlaşdırma sistemi
3. Қырғыз: программалоо тутуму
4. Өзбек: dasturlash tizimi
5. Түрік: sistem programlama
6. Ағылшын: programming system
7. Испан: sistema de programación
8. Неміс: programmiersystem
9. Француз: système de programmation
10. Бекітілген нұсқасы: единая информационная система – бірыңғай ақпараттық жүйе (2022); образовательная программа – білім беру бағдарламасы (2022)
11. Заңнамадағы қолданысы: – қолданыста кездеспейді
12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, бағдарламалау жүйесі нұсқасын қолдаймыз. | +9 |
| 19. | настройка программы | бағдарламаны баптау | настройка программыбағдарламаны баптауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бағдарламаны баптау – компьютерде бағдарламаны іске қосқаннан кейін орындалатын қателерді табу және жою процесі
Этимологиясы: орыс тілінен настроить «салу, тұрғызу» + грек тілінен programma «хабарлама»
2. Әзербайжан: proqramın qurulması
3. Қырғыз: программаны жөндөө
4. Өзбек: dasturni sozlash
5. Түрік: program yapılandırma
6. Ағылшын: program setup
7. Испан: configuración del programa
8. Неміс: programm einrichten
9. Француз: configuration du programme
10. Бекітілген нұсқасы: настройка – баптау (2021); образовательная программа – білім беру бағдарламасы (2022)
11. Заңнамадағы қолданысы: – қолданыста кездеспейді
12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, бағдарламаны баптау нұсқасын қолдаймыз. | +9 |
| 20. | алгоритм ветвления | тармақталған алгоритм, тармақталу алгоритмі | алгоритм ветвлениятармақталған алгоритм, тармақталу алгоритміСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тармақталған алгоритм – нақты әрекеттер тізбегі белгілі болған жағдайлар сирек кездесетіндіктен шартты тексеру нәтижелеріне байланысты бірінші немесе екінші әрекеттің орындалу алгоритмі.
Этимологиясы: орыс тілінен ветвиться «бұтақталу» + латын тілінен algorithmi «ғалым Әл-Хорезмидің есімінен шыққан»
2. Әзербайжан: proqramın qurulması
3. Қырғыз: программаны жөндөө
4. Өзбек: dasturni sozlash
5. Түрік: dallanma algoritması
6. Ағылшын: program setup
7. Испан: configuración del programa
8. Неміс: programm einrichten
9. Француз: configuration du programme
10. Бекітілген нұсқасы: линейный алгоритм – сызықты алгоритм (2022); встроенное ветвление – кірістірілген тармақталу (2022)
11. Заңнамадағы қолданысы: – қолданыста кездеспейді
12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, тармақталған алгоритм нұсқасын қолдаймыз. | +11 |
| 21. | телекоммуникация | телекоммуникация | телекоммуникациятелекоммуникацияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Телекоммуникация – техникалық құралдардың (телефон, телеграф, радио, теледидар және т.б.) көмегімен қашықтыққа ақпарат беру.
Этимологиясы: грек тілінен tele «алыс, қашық» + латын тілінен communicatio «байланысу»
2. Әзербайжан: telekommunikasiya
3. Қырғыз: байланыш
4. Өзбек: telekommunikatsiya
5. Түрік: telekomünikasyon
6. Ағылшын: telecommunications
7. Испан: telecomunicación
8. Неміс: telekommunikation
9. Француз: télématique
10. Бекітілген нұсқасы: стойка телекоммуникационная – телекоммуникациялық таған (2016); коммуникация –қатысымдылық (2022); средство коммуникации – коммуникация құралы (2022)
11. Заңнамадағы қолданысы: – қолданыста кездеспейді
12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, телекоммуникация нұсқасын қолдаймыз. | +15 |
| 22. | циклические алгоритмы | циклдік алгоритмдер | циклические алгоритмыциклдік алгоритмдерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Циклдік алгоритмдер – нақты әрекеттер тізбегі белгілі болған жағдайлар сирек кездесетіндіктен шартты тексеру нәтижелеріне байланысты бірінші немесе екінші әрекеттің орындалу алгоритмі.
Этимологиясы: көне грек тілінен κύκλος «дөңгелек» + латын тілінен algorithmi «ғалым Әл-Хорезмидің есімінен шыққан»
2. Әзербайжан: tsiklik alqoritmlər
3. Қырғыз: циклдик алгоритмдер
4. Өзбек: tsiklik algoritmlar
5. Түрік: döngüsel algoritmalar
6. Ағылшын: cyclic algorithms
7. Испан: algoritmos cíclicos
8. Неміс: zyklische algorithmen
9. Француз: algorithmes cycliques
10. Бекітілген нұсқасы: линейный алгоритм – сызықты алгоритм (2022); частота циклическая – циклдік жиілік (2018)
11. Заңнамадағы қолданысы: – қолданыста кездеспейді
12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, циклдік алгоритмдер нұсқасын қолдаймыз. | -3 |
| 23. | юзабилити | қолданушылық,
юзабилити,
пайдалану мүмкіндігі | юзабилитиқолданушылық,
юзабилити,
пайдалану мүмкіндігіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Пайдалану мүмкіндігі – сайт интерфейсін пайдаланудың ыңғайлылығын анықтайтын сапалы шара.
Этимологиясы: ағылшын тілінен usability «пайдалану мүмкіндігі, пайдалылығы»
2. Әзербайжан: kullanışlılık
3. Қырғыз: колдонуучулук
4. Өзбек: foydalanish imkoniyati
5. Түрік: kullanılabilirlik
6. Ағылшын: usability
7. Испан: usabilidad
8. Неміс: usability
9. Француз: convivialité
10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген
11. Заңнамадағы қолданысы: – қолданыста кездеспейді
12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, пайдалану мүмкіндігі нұсқасын қолдаймыз. | -3 |
| 24. | эргономичность | эргономикалылығы,
эргономдігі | эргономичностьэргономикалылығы,
эргономдігіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Эргономдылық – сайт интерфейсін түсіну, зерттеу, пайдалану және қолданушыға тартымды ету қабілеті.
Этимологиясы: көне грек тілінен ἔργον «жұмыс» + νόμος «заң».
2. Әзербайжан: ergonomika
3. Қырғыз: эргономикалык
4. Өзбек: ergonomika
5. Түрік: ergonomi
6. Ағылшын: ergonomics
7. Испан: ergonomía
8. Неміс: ergonomie
9. Француз: ergonomie
10. Бекітілген нұсқасы: эргономика – эргономика (2016)
11. Заңнамадағы қолданысы: – қолданыста кездеспейді
12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, эргономдылық нұсқасын қолдаймыз. | -8 |
| 25. | программы-архиваторы | архиватор программасы,
архиватор бағдарламасы,
мұрағаттаушы бағдарлама | программы-архиваторыархиватор программасы,
архиватор бағдарламасы,
мұрағаттаушы бағдарламаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мұрағаттаушы бағдарлама – деректерді оңай тасымалдау және/немесе сақтау үшін бір немесе одан да көп файлдарды бір архив файлға немесе архивтер сериясына жоғалтпай орналастыруға арналған бағдарлама.
Этимологиясы: грек тілінен programma «хабарлама» + латын тілінен archivum, ал көне грекше άρχεϊον «мемлекет мекемесі»
2. Әзербайжан: аrxiv proqramı
3. Қырғыз: архиватор программасы
4. Өзбек: arxivchi dasturi
5. Түрік: arşivleme programı
6. Ағылшын: archiver program
7. Испан: programa archivador
8. Неміс: programm аrchivierer
9. Француз: programme archiveur
10. Бекітілген нұсқасы: образовательная программа – білім беру бағдарламасы (2022); архиватор – архиватор (2016); архивированный формат – RAR, ZIP – RAR, ZIP мұрағатталған пішімі (2022)
11. Заңнамадағы қолданысы: – қолданыста кездеспейді
12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, мұрағаттаушы бағдарлама нұсқасын қолдаймыз. | +7 |
| 26. | архивирование | мұрағаттау | архивированиемұрағаттауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мұрағаттау – деректерді ұзақ мерзімді сақтау немесе желі арқылы тасымалдау үшін дайындық өңдеу (жинау, жіктеу, каталогтау, сығымдау (сандық ақпарат үшін)).
Этимологиясы: латын тілінен archivum, ал көне грекше άρχεϊον «мемлекет мекемесі»
2. Әзербайжан: arxivləşdirmə
3. Қырғыз: архивдөө
4. Өзбек: arxivlash
5. Түрік: arşivleme
6. Ағылшын: archiving
7. Испан: archivo
8. Неміс: аrchivierung
9. Француз: compression de données
10. Бекітілген нұсқасы: архивированный формат – RAR, ZIP – RAR, ZIP мұрағатталған пішімі (2022)
11. Заңнамадағы қолданысы: – қолданыста кездеспейді
12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, мұрағаттау нұсқасын қолдаймыз. | +6 |
| 27. | интернет вещей | нәрселер интернеті,
заттар интернеті | интернет вещейнәрселер интернеті,
заттар интернетіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Заттар интернеті – бір-бірімен немесе сыртқы ортамен өзара әрекеттесу үшін ендірілген құралдармен және технологиялармен жабдықталған физикалық объектілер арасындағы деректерді беру желісінің тұжырымдамасы. Этимологиясы: ағылшын тілінен Internet of things, IoT «бұйым, нәрсе, зат интернеті»
2. Әзербайжан: əşyaların İnterneti
3. Қырғыз: нерселердин интернети
4. Өзбек: narsalar interneti
5. Түрік: nesnelerin interneti
6. Ағылшын: internet of things
7. Испан: Internet de las cosas
8. Неміс: das Internet der dinge
9. Француз: Internet des objets
10. Бекітілген нұсқасы: интернет-сервис – интернет-сервис (2022); вещь – зат (2020)
11. Заңнамадағы қолданысы: – қолданыста кездеспейді
12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, заттар интернеті нұсқасын қолдаймыз. | +16 |
| 28. | транспорт в неуправляемом режиме | басқарылмайтын режимдегі көлік,
басқарылмайтын режимдегі тасымал | транспорт в неуправляемом режимебасқарылмайтын режимдегі көлік,
басқарылмайтын режимдегі тасымалСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Басқарылмайтын режимдегі тасымал – адамның қатысуынсыз автоматты түрде басқару арқылы жергілікті желілер мен деректерді тасымалдау желілерін пайдалана отырып, тасымалдау операциясын жүзеге асыру
Этимологиясы: латын тілінен trans «арқылы» + portare «алып жүру» + латын тілінен regimen «басқару, пәрменін жүргізу»
2. Әзербайжан: idarə olunmayan rejimdə nəqliyyat
3. Қырғыз: башкарылбаган режимде ташуу
4. Өзбек: boshqarilmaydigan rejimda transport
5. Түрік: yönetilemeyen taşıma modu
6. Ағылшын: transport in uncontrolled mode
7. Испан: transporte en modo no administrado
8. Неміс: transport im nicht verwalteten modus
9. Француз: transport en mode non géré
10. Бекітілген нұсқасы: коммуникация транспортная – көлік коммуникациясы (2022); режимный объект – режимді объект (2022); управляемый рекуррентный блок – басқарылатын рекурренттік блок (2021); активный транспорт лекарственных веществ – дәрілік заттектердің белсенді тасымалдануы (2021)
11. Заңнамадағы қолданысы: – қолданыста кездеспейді
12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, басқарылмайтын режимдегі тасымал нұсқасын қолдаймыз. | +1 |
| 29. | облачная технология | бұлттық технология,
бұлтты технология | облачная технологиябұлттық технология,
бұлтты технологияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бұлтты технология – компьютерлік ресурстар интернет-пайдаланушыға онлайн-сервис ретінде ұсынылатын цифрлық деректерді өңдеу технологиялары.
Этимологиясы: көне славян тілінен ob-volkъ «бұлт» + грек тілінен τέχνη «өнер, шеберлік, дағды» + λόγος «сөз, ой, мағына, ұғым»
2. Әзербайжан: bulud texnologiyası
3. Қырғыз: булут технологиясы
4. Өзбек: bulutli texnologiya
5. Түрік: bulut bilişim
6. Ағылшын: cloud technology
7. Испан: tecnología en la nube
8. Неміс: cloud-technologie
9. Француз: technologie cloud
10. Бекітілген нұсқасы: облако точек – нүктелер бұлты (2021); облачная ЭЦП – бұлттық ЭЦП (2022); инфрмационно-коммуникационные технологии – ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (2022)
11. Заңнамадағы қолданысы: – қолданыста кездеспейді
12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, бұлтты технология нұсқасын қолдаймыз. | +6 |
| 30. | виртуальность и дополненная реальность (VR/AR) | виртуалды және толықтырылған нақтылық,
виртуалдық және толықтырылған шындық (ВШ/ТШ) | виртуальность и дополненная реальность (VR/AR)виртуалды және толықтырылған нақтылық,
виртуалдық және толықтырылған шындық (ВШ/ТШ)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Виртуалдық және толықтырылған шындық (ВШ/ТШ) – бір-бірімен немесе сыртқы ортамен өзара әрекеттесу үшін ендірілген құралдармен және технологиялармен жабдықталған физикалық объектілер арасындағы деректерді беру желісінің тұжырымдамасы.
2. Әзербайжан: virtuallıq və genişlənmiş reallıq
3. Қырғыз: виртуалдык жана кеңейтилген чындык
4. Өзбек: virtuallik va kengaytirilgan haqiqat
5. Түрік: sanallık ve artırılmış gerçeklik
6. Ағылшын: virtuality and augmented reality
7. Испан: virtualidad y realidad aumentada
8. Неміс: virtualität und augmented Reality
9. Француз: virtualité et réalité augmentée
10. Бекітілген нұсқасы: виртуальная реальность – виртуалды шындық (2022), дополненная реальность – толықтырылған шындық (2021)
11. Заңнамадағы қолданысы: – қолданыста кездеспейді
12. Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, виртуалдық және толықтырылған шындық (ВШ/ТШ) нұсқасын қолдаймыз. | +2 |
Cөздерді кім және қалай таңдайды?
Сөздерді сол тілде сөйлейтін кез келген тіл иелменінің (носитель языка) таңдауға қақы бар. Алайда біздің жағдайда көбінесе тілдік құзіреттілігі жоғары тұлғалар (жазушылар, жорналшылар, аудармашылар, сондай-ақ белгілі бір сала мамандары) жаңа Толығырақ ...сөз (ұғым) қалыптастырып жатады. Жаңа сөз тудыруда не ескеріледі? Ең әуелі мағына жақындығы, түпнұсқа тілдегі сөз бен балама арасындағы мағыналық (аз да болсын) байланыс ескеріледі. Балама сөздің бәрі толыққанды мағыналық сәйкестікке ие болмаса да тілдік тәжірибеде тиянақты қолданысқа ие болған қазақ сөздері көп. Келесі, тілдік нормаға қаншалықты сай келетіндігі, қосымшалардың термин жасау мүмкіндігі т.т. факторлар назарға алыну керек. Кейде жаңа ұғым шарттылық қағидатымен де жасалып жатады. Шарттылық - мамандардың, тілші ғалымдардың кеңесуі арқылы көрінетін термин қалыптастыру әрекеті. Бұл жол бойынша түпнұсқа ұғым мен балама ұғымның мағынасы сай болмауы мүмкін, алайда мамандардың ұсынуымен іске асатын термин қалыптастыру әрекеті.
"Cөздерді кім және қалай таңдайды?" деген сұрақтың өзі түсініксіздік туғызады. "Таңдайды" емес, "қолданады", "таңдап қолданады" десе, түсініктілеу болар еді. Сөздің иесі - халық. Өзі ойлап табады, өзі қолданады. Ал терминдік атау қалыптастыруда маманның пікірі маңызды.
Басқа пікірлерді көрсету