| 1. | айс-крим | айс-крим сусыны, балмұздақ сусын | айс-кримайс-крим сусыны, балмұздақ сусын Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Айс-крим, балмұздақты сусын – балмұздақ негізінде дайындалған сусын.
2. Этимологиясы: ағылшын ice cream – «мұз крем»
3. Әзербайжан: ays-krim
4. Қырғыз: айс-крим
5. Өзбек: ays-krim
6. Түрік: ıce creem
7. Ағылшын: ice cream
8. Испан: Ice Cream
9. Неміс: eis-Krim
10. Француз: Ice Cream
11. Бекітілген нұсқасы: –
12. Заңнамадағы қолданысы: –
13. Ұсыныстар: бекітілген терминдер қатарында жоқ. Заңнама мәтінінде қолданыс таппаған. Біздің ұсынысымыз: «балмұздақ сусын»
| +8 |
| 2. | армированная колючая лента, егоза; колючая проволока (лента) егоза | армирленген тікенекті таспа, егоза; тікенек сым | армированная колючая лента, егоза; колючая проволока (лента) егоза армирленген тікенекті таспа, егоза; тікенек сымСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Егоза - арқауланған тікенді таспа (АКЛ). Сыртқы жағынан, бұл өткір ілмектері бар қалың сымнан жасалған кенеп.
Егоза - беймаза, тым қозғалмалы адам, фиджет (әдетте балалар туралы).
2. Этимологиясы: укр. ягоза́, єгоза́ - «непоседа», лат. аггао - "қарулану, нығайту"
3. Әзербайжан: gücləndirilmiş tikanlı lent, egoza
4. Қырғыз: армирленген тикендүү лента, егоза
5. Өзбек: mustahkamlangan tikanli lenta, Egoza
6. Түрік: takviyeli dikenli kurdele, heroza
7. Ағылшын: reinforced barbed tape, egoza
8. Испан: cinta de púas reforzada, egoza
9. Неміс: verstärktes Stachelband, egoza
10. Француз: ruban barbelé renforcé, egoza
11. Бекітілген нұсқасы: таспа - лента (2021)
12. Заңнамадағы қолданысы: Сыртқы қоршаудың жоғарғы жиегіне сымнан қосымша «егоза» түріндегі «күнқағар» орнатылады.
(ҚР ЭМ 29.07.2021 ж. №247 бұйрығы)
13. Ұсыныстар: "армирленген тікенекті таспа" нұсқасы ұсынылады.
| -4 |
| 3. | угловое увеличение инструмента | аспаптың бұрыштық ұлғайтуы, құралдың бұрыштық кеңеюі | угловое увеличение инструментааспаптың бұрыштық ұлғайтуы, құралдың бұрыштық кеңеюіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аспаптың бұрыштық үлкейтуі – нәрсені оптикалық аспап арқылы бақылаған кездегі көру бұрышының құралсыз көбен қараған кездегі көру бұрышына қатынасы.
2. Этимологиясы: –
3. Әзербайжан: alətin açısal böyüdülməsi
4. Қырғыз: куралды бурчтук чоңойтуу
5. Өзбек: asbobning burchak kattalashishi
6. Түрік: aletin açısal artışı
7. Ағылшын: angular magnification of the tool
8. Испан: ampliación angular de la herramienta
9. Неміс: winkelvergrößerung des Werkzeugs
10. Француз: agrandissement angulaire de l'outil
11. Бекітілген нұсқасы: бұрыштық орын ауыстыру - угловое перемещение (2023), ұсынысты молайту - увеличение предложения (2017)
12. Заңнамадағы қолданысы: -
13. Ұсыныстар: "құралдың бұрыштық кеңеюі" деген атауды ұсынамыз.
| -2 |
| 4. | переменный спред | ауыспалы спред, айнымалы, ауыспалы айырмашылық, ауыспалы спред | переменный спредауыспалы спред, айнымалы, ауыспалы айырмашылық, ауыспалы спред Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауыспалы спред – кез-келген активті (акцияға, тауарға, валютаға, фьючерстерге, опционға) бір уақытта сату мен сатып алудағы ең жақсы бағалары арасындағы айырмашылық. Ал ауыспалы спрэд сауда көлемі сияқты экономикалық оқиғаларға байланысты өзгеріп отырады.
2. Этимологиясы: ағыл. spread - «жағу, созу»
3. Әзербайжан: dəyişən yayılma
4. Қырғыз: өзгөрүлмө жайылуу
5. Өзбек: o'zgaruvchan tarqalish
6. Түрік: değişken yayılma
7. Ағылшын: variable spread
8. Испан: spread variable
9. Неміс: floating Spread
10. Француз: propagation flottante
11. Бекітілген нұсқасы: –
12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы мен Азия Даму Банкі арасындағы Қарыз туралы келісімге (Жай операциялар) (ОАӨЭЫ 1 көлік дәлізі [Жамбыл облысындағы жол учаскесі] [Батыс Еуропа – Батыс Қытай халықаралық транзит дәлізі] Инвестициялық бағдарлама – 4-жоба) қол қою туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 4 маусымдағы №92 Жарлығы және төмендегімен ауыстырылды: (а) Жаңа қарыздарға қолданылатын тіркелген спредтің төмендетілетіні туралы АДБ-ның әрбір хабарламасынан кейін...
13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген талдауларды басшылыққа ала отырып, орыс тіліндегі "переменный спред" деген сөзді "ауыспалы спред" деп алып, термин сөз жасау табиғатына сәйкестендіріп (переменный-ауыспалы, айнымалы, өзгермелі «ауыспалы» нұсқасы сөз қолданыста мағынаны тура беріп тұрғандықтан алынды) бір ғана нұсқада ұсынамыз.
| -6 |
| 5. | горькая заправка | ащы асқатық | горькая заправкаащы асқатық Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ащы асқатық – тағамның дәмін келтіруге қажетті өткір дәмді дәмдеуіштер.
2. Этимологиясы: –
3. Әзербайжан: acı sousu
4. Қырғыз: ачуу аскаттык
5. Өзбек: Slayd yonilg'i quyish
6. Түрік: acı sosu
7. Ағылшын: bitter dressings
8. Испан: amargo aderezos
9. Неміс: bittere soße
10. Француз: amer sauce
11. Бекітілген нұсқасы: –
12. Заңнамадағы қолданысы: –
13. Ұсыныстар: бекітілген терминдер қатарында жоқ. Заңнама мәтінінде қолданыс таппаған. Біздің ұсынысымыз: «ащы асқатық»
| +15 |
| 6. | острый соус | ащы тұздық, өткір тұздық | острый соусащы тұздық, өткір тұздықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ащы тұздық – тұздық, оның негізі қызыл бұрыш немесе әдетте капсаициндер тудыратын ащы дәмі бар бұрыштың басқа сорттары.
2. Этимологиясы: лат. salsa – «тұзды тағамдар»
3. Әзербайжан: isti sous
4. Қырғыз: ысык соус
5. Өзбек: issiq sous
6. Түрік: acı sos
7. Ағылшын: hot sauce
8. Испан: picante
9. Неміс: scharfe Soße
10. Француз: sauce piquante
11. Бекітілген нұсқасы: –
12. Заңнамадағы қолданысы: –
13. Ұсыныстар: «Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет» сөздігінде «ащы соус, өткір соус» нұсқаларында қолданылған. «Ащы тұздық» нұсқасын қолдаймыз.
| +13 |
| 7. | цифровизация по умолчанию | бастапқы нұсқа бойынша цифрландыру | цифровизация по умолчаниюбастапқы нұсқа бойынша цифрландыру Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бастапқы нұсқа бойынша цифрландыру – мемлекеттік органдардың азаматтармен, бизнеспен және бір-бірімен цифрлық форматта жан-жақты өзара іс-қимыл жасауының басымдығы.
2. Этимологиясы: лат. cifra, ар. صفر [ṣifr] – «бос, нөл».
3. Әзербайжан: varsayılan rəqəmsallaşdırma
4. Қырғыз: демейки санариптештирүү
5. Өзбек: sukut bo'yicha raqamlashtirish
6. Түрік: varsayılan sayısallaştırma
7. Ағылшын: digitalization by default
8. Испан: digitalización por defecto
9. Неміс: standard-Digitalisierung
10. Француз: numérisation par défaut
11. Бекітілген нұсқасы: цифровизация – цифрландыру (2018), использовать по умолчанию - әдепкілік қолдану (ақпараттық технология) (2006)
12. Заңнамадағы қолданысы: цифровизация по умолчанию - бастапқы бойынша цифрландыру; цифровизация по умолчанию - әдепкі қалпы бойынша цифрландыру.
13. Ұсыныстар: орыс тілінен енген цифровизация по умолчанию сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы бекітілмеген. Тек цифровизация және использовать по умолчанию сөз тіркесі цифрландыру және әдепкілік қолдану деп жеке-жеке бекітілген. Заңнамада бұл сөз тіркесінің мынадай аудармалары қолданылуда: бастапқы бойынша цифрландыру, әдепкі қалпы бойынша цифрландыру. Бекітілген терминдер сөздігіндегі жеке нұсқаларын, заңнамадағы қолданысын және терминологиялық сөздіктердегі аудармаларын және осы терминнің анықтамасын негізге алсақ, цифровизация по умолчанию сөз тіркесінің әзірше қазақ тілінде "бастапқы нұсқа бойынша цифрландыру" деп қолданылғанын дұрыс деп ойлаймыз.
| -3 |
| 8. | видеосигнал | бейнесигнал | видеосигналбейнесигнал Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бейнесигнал – теледидарда радиолокацияда факсимилді байланыста бейнені құру үшін пайдаланылатын ауқымды спектрі бар (әдетте, бірнеше Гц-тен бірнеше МГц-ке дейін) электр сигналы.
2. Этимологиясы: лат. signale – “белгі”
3. Әзербайжан: video siqnal
4. Қырғыз: видео сигнал
5. Өзбек: video signal
6. Түрік: video sinyali
7. Ағылшын: video signal
8. Испан: señal de vídeo
9. Неміс: videosignal
10. Француз: signal vidéo
11. Бекітілген нұсқасы: видеокард - видеокарта (2023), аналогті сигнал - аналоговый сигнал (2022)
12. Заңнамадағы қолданысы: -
13. Ұсыныстар: "белгібейне" немесе "бейнебелгі" деген атауларды ұсынамыз.
| +7 |
| 9. | односторонние пределы | біржақты шектер | односторонние пределыбіржақты шектер Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Біржақты шектер – функцияның оңжақты шегі мен солжақты шегінің жалпы атауы.
2. Этимологиясы: –
3. Әзербайжан: birtərəfli məhdudiyyətlər
4. Қырғыз: бир тараптуу чектөөлөр
5. Өзбек: bir tomonlama chegaralar
6. Түрік: tek taraflı limitler
7. Ағылшын: unilateral limits
8. Испан: límites unilaterales
9. Неміс: einseitige Grenzen
10. Француз: limites unilatérales
11. Бекітілген нұсқасы: –
12. Заңнамадағы қолданысы: –
13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, «біржақты шектер» нұсқасын қолдаймыз.
| +12 |
| 10. | гальванический элемент | Галвани элементі | гальванический элементГалвани элементі Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гальваникалық элемент – электролиттегі екі металдың немесе олардың тотықтарының өзара әсерлесуіне негізделген электр тогының химиялық көзі.
2. Этимологиясы: Итальян ғалымы Л.Гальванидің құрметіне аталған.
3. Әзербайжан: qalvanik element
4. Қырғыз: гальваникалык элемент
5. Өзбек: galvanik element
6. Түрік: galvanik eleman
7. Ағылшын: galvanic element
8. Испан: elemento galvánico
9. Неміс: galvanisches element
10. Француз: élément galvanique
11. Бекітілген нұсқасы: ағын элементі - элемент потока (2023)
12. Заңнамадағы қолданысы: "Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім деңгейлерінің таңдау курстарының үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 16 қыркүйектегі № 399 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы
Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 21 қарашадағы №467 бұйрығы. Мысалы: гальваникалық элементтер.
13. Ұсыныстар: "Гальваний элементі" деген атауды ұсынамыз.
| +13 |
| 11. | голубцы | голубцы | голубцыголубцы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Голубцы – көбінесе күріш қосылған фарш және қырыққабат жапырағынан дайындалатын тағам түрі.
2. Этимологиясы: сербхорв. голу̀биħ – «тұшпара»
3. Әзербайжан: kələm rulonları
4. Қырғыз: капуста түрмөктөрү
5. Өзбек: hammayoqni rulonlari
6. Түрік: lahana ruloları
7. Ағылшын: cabbage rolls, golubtsy,
8. Испан: golubtsí,rollos de col
9. Неміс: Kohlrouladen
10. Француз: goloubtsy, rouleaux de chou
11. Бекітілген нұсқасы: –
12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздік органдарының жекелеген санаттағы қызметкерлерін қызметті өткеру ерекшеліктерін ескере отырып, азық-түлікпен қамтамасыз етудің заттай нормаларын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Төрағасының 2015 жылғы 26 мамырдағы № 40 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2015 жылы 26 маусымда №11442 болып тіркелді.
... Ет қосылған екiншi тағамдар (голубцы, iшiне фарш салынған бұрыш, тефтели, құймақтар)...
13. Ұсыныстар: «Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет» сөздігінде «голубцы» деп алынған, осы нұсқаны бекіту ұсынылады.
| +10 |
| 12. | энергетическое сияние тела | дененің энергетикалық жарқырауы | энергетическое сияние теладененің энергетикалық жарқырауы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дененің энергетикалық жарқырауы – температурасы Т дене бетінің бірлік ауданы арқылы барлық бағытта барлық жиіліктер диапазонында таралатын энергияның сәулелену уақытына қатынасына тең физикалық шама.
2. Этимологиясы: еж. грек ἐνέργεια - «әрекет, қызмет, қуат», ἐν (нұсқалары ἐγ-, ἐλ, ἐμ-) «в» + ἔργον «іс, жұмыс».
3. Әзербайжан: bədənin enerji parıltısı
4. Қырғыз: дененин энергетикалык жарыгы
5. Өзбек: tananing energiya porlashi
6. Түрік: vücudun enerjik ışıltısı
7. Ағылшын: energy radiance of the body
8. Испан: resplandor energético del cuerpo
9. Неміс: die energetische ausstrahlung des körpers
10. Француз: éclat énergétique du corps
11. Бекітілген нұсқасы: полюстік шұғыла - полярное сияние (2018)
12. Заңнамадағы қолданысы: -
13. Ұсыныстар: "дененің энергетикалық нұры" деген атауды ұсынамыз.
| +4 |
| 13. | дифференциальное исчисление | дифференциалдық есептеу | дифференциальное исчислениедифференциалдық есептеу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дифференциалдық есептеу – зерттеу үшін туындыны қолданатын математикалық талдау.
2. Этимологиясы: Дифференциа́л (от лат. differentia) – әрқилы, әртүрлі мағынада қолданылады.
3. Әзербайжан: diferensial hesab
4. Қырғыз: дифференциалдык эсептөө
5. Өзбек: differensial hisob
6. Түрік: diferansiyel hesap
7. Ағылшын: differential calculus
8. Испан: calculo diferencial
9. Неміс: Differentialrechnung
10. Француз: calculs différentiels
11. Бекітілген нұсқасы: дифференциал (2022), есептеу (қаржы.) (2010)
12. Заңнамадағы қолданысы: –
13. Ұсыныстар: темин бекітілмегендіктен, жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "дифференциалдық есептеу" нұсқасын ұсынамыз.
| +10 |
| 14. | вектор нормали плоскости | жазықтық нормалының векторы | вектор нормали плоскостижазықтық нормалының векторыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жазықтықтың нормал векторы – берілген жазықтыққа перпендикуляр жатқан вектор.
2. Этимологиясы: normal: кейінгі лат. normalis "ережеге сәйкес, қалыпты", классикалық латын тілінде "ағаш ұстасы шаршысына сәйкес жасалған", norma "ереже, үлгі", vector: лат. vector "тасымалдаушы немесе көлік" (сонымен қатар "жүргінші адам"), зат есім-өткен шақ vehere "тасымалдау, тасу "(*wegh түбірінен - "көлікте жүру, тасымалдау") арқылы жасалған, plane: лат. planum "тегіс бет, еден, жазық".
3. Әзербайжан: təyyarə normal vektoru
4. Қырғыз: тегиздиктин нормалдуу вектору
5. Өзбек: tekislik normal vektori
6. Түрік: düzlemin normal vektörü
7. Ағылшын: normal vector of a plane
8. Испан: vector plano normal
9. Неміс: flugzeug normal vektor
10. Француз: vecteur normal du plan
11. Бекітілген нұсқасы: вектор – вектор (2018), векторлы талдау (математика) – анализ векторный (2015)
12. Заңнамадағы қолданысы: "Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі № 115 бұйрығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2022 жылғы 1 сәуірдегі № 123 бұйрығы. Мысалы, Жазықтықтағы векторды екі коллинеар емес векторлар бойынша жіктеу.
13. Ұсыныстар: "жазықтықтың нормал векторы" деген атауды қалдыруды ұсынамыз.
| -3 |
| 15. | всеохватный рост | жаппай қамтуышы өсу, жаппай қамтушы өсім, барлығын қамтитын өсу | всеохватный ростжаппай қамтуышы өсу, жаппай қамтушы өсім, барлығын қамтитын өсу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Барлығын қамтитын өсу – бұл адамдарға экономикалық өсуге көмектесуге және оның артықшылықтарын пайдалануға мүмкіндік беретін, оның әл-ауқатын көтеру үшін қоғамда материалдық және материалдық емес игіліктер әділ бөлінетін экономикалық өсу» ретінде айқындалады.
2. Этимологиясы: –
3. Әзербайжан: hərtərəfli böyümə
4. Қырғыз: ар тараптуу өсүш
5. Өзбек: to'liq o'sish
6. Түрік: kapsamlı ekonomik artış
7. Ағылшын: comprehensive growth
8. Испан: crecimiento integral
9. Неміс: umfassendes wachstum
10. Француз: croissance intégrée
11. Бекітілген нұсқасы: духовный рост - рухани өсу (2018)
12. Заңнамадағы қолданысы: 2015 жылғы 17 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Еуропалық инвестициялық банк арасындағы Қазақстан Республикасының орнықты экономикалық дамуына жәрдемдесу мақсатындағы өзара түсіністік туралы меморандумның қолданылу мерзімін ұзарту туралы хаттамаға қол қою туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 15 желтоқсандағы №845 қаулысы. Мысалы: экономикалық әртараптандыру, тұрақты даму және барлығын қамтитын өсу мәселелері бойынша ынтымақтастықты жалғастыру мақсатында мыналар туралы келісті.
13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген талдауларды басшылыққа ала отырып, «жаппай қамтуышы өсу, жаппай қамтушы өсім» нұсқаларындағы өсім сөзінің екінші бір мағынасы процент - пайыздық үстемақы деген мағынада қолданылады, сондықтан бұл нұсқаның орнына «барлығын қамтитын өсу» нұсқасын ұсынамыз.
| -2 |
| 16. | закон ношения света | жарықтың тағылу заңы | закон ношения светажарықтың тағылу заңы Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жарықтың тағылу заңы – түскен сәуле, шағылған сәуле және екі ортаның шекарасында сәуленің түсу нүктесіне тұрғызылған перпендикуляр бір жазықтықта жатады; у шағылу бұрышы а түсу бұрышына тең.
2. Этимологиясы: еж. түбірі kwei - «жарқырау»
3. Әзербайжан: işıq geyinmə qanunu
4. Қырғыз: жарыкты кийүү мыйзамы
5. Өзбек: nur taqish qonuni
6. Түрік: ışık taşıma yasası
7. Ағылшын: the law of wearing light
8. Испан: la ley de llevar luz
9. Неміс: das gesetz des tragens von licht
10. Француз: la loi du port de la lumière
11. Бекітілген нұсқасы: жарықтың шағылуы - отражение света (2023)
12. Заңнамадағы қолданысы: -
13. Ұсыныстар: "жарықтың тағылу заңы" атауды қалдыруды ұсынамыз.
| -3 |
| 17. | канал частотной радиосвязи | жиілік радиобайланыс арнасы | канал частотной радиосвязижиілік радиобайланыс арнасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жиілікті радиобайланыс каналы – радиотолқындардың нақты тұтынушылар арасындағы радиобайланыс үшін қолданылатын және ерекшеленген жиілігі.
2. Этимологиясы: лат. radio – “оқимын”, “сәуле шығарамын”
3. Әзербайжан: kanal tezlikli radio rabitəsi
4. Қырғыз: канал жыштыгы радио байланыш
5. Өзбек: kanal chastotasi radio aloqasi
6. Түрік: kanal frekansı radyo iletişimi
7. Ағылшын: channel frequency radio communication
8. Испан: comunicación de radio de frecuencia de canal
9. Неміс: kanalfrequenz-funkkommunikation
10. Француз: communication radio de fréquence de canal
11. Бекітілген нұсқасы: радиобайланыс - радиосвязь (2023)
12. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 21 қарашадағы № 467 бұйрығы. Мысалы: Дәлме-дәл күйінде қолданылмайды. «Жоғары жиілікті электромагниттік тербелістердің амплитудалық (АМ) және жиіліктік (FM) мен детектрленуін сипаттау; 11.5.1.3-радиоқабылдағыштың жұмыс істеу принципін түсіндіру».
13. Ұсыныстар: "радиобайланыс жиілігіндегі арна" деген атауды ұсынамыз.
| -4 |
| 18. | приближенное вычисление | жуық есептеу | приближенное вычислениежуық есептеу Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жуық есептеу – функцияның мәндерін есептеу үшін жуық формулалар қолданылады. Жуық формулалар алудың негізгі әдісі - функцияны қатарға жіктеу.
2. Этимологиясы: –
3. Әзербайжан: təxmini hesablama
4. Қырғыз: болжолдуу эсептөө
5. Өзбек: taxminiy hisoblash
6. Түрік: yaklaşık hesaplama
7. Ағылшын: approximate calculation
8. Испан: calculo aproximado
9. Неміс: ungefähre Berechnung
10. Француз: calcul approximatif
11. Бекітілген нұсқасы: жуықтау (мат.) (1995), есептеу (қаржы.) (2010)
12. Заңнамадағы қолданысы: –
13. Ұсыныстар: заңнама қолданылысында көрсетілмен және термин жүйесінде бекітілмегендіктен, берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "жуық есептеу" нұсқасын қолдаймыз.
| +12 |
| 19. | светимость звезды (L) | жұлдыздың жарқырауы (L) | светимость звезды (L)жұлдыздың жарқырауы (L)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жұлдыздың жарқырауы – бірлік уақыт ішінде жұлдыз бетінен шығарылатын энергия.
2. Этимологиясы: –
3. Әзербайжан: L ulduzun parlaqlığı
4. Қырғыз: L жылдыздын жарыгы
5. Өзбек: L yulduzing yorqinligi
6. Түрік: L yıldızın parlaklığı
7. Ағылшын: luminosity of the star L
8. Испан: luminosidad de la estrella L
9. Неміс: leuchtkraft des Sterns L
10. Француз: luminosité d'étoile de L
11. Бекітілген нұсқасы: жарқырау - светимость (2016)
12. Заңнамадағы қолданысы: -
13. Ұсыныстар: "жұлдыздың жарқырауы (L)" деген атауды қалдыруды ұсынамын.
| +14 |
| 20. | поглотители | жұтқыш-сорғыштар [жұтқыш, сорғыш (хим.) 2006] | поглотителижұтқыш-сорғыштар [жұтқыш, сорғыш (хим.) 2006]Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жұтқыш-сорғыштар – қоршаған ортадан газдарды, буды немесе ерітілген заттарды таңдап жұтатын (жинайтын) қатты денелер немесе сұйықтық.
2. Этимологиясы: –
3. Әзербайжан: emiş fincanları
4. Қырғыз: соргучтар
5. Өзбек: so'rg'ich yutuvchilar
6. Түрік: vantuzlar
7. Ағылшын: suction cups
8. Испан: swallowers-Suckers
9. Неміс: sauger-Schlucker
10. Француз: avaleurs-ventouses
11. Бекітілген нұсқасы: –
12. Заңнамадағы қолданысы: Санитарлық-эпидемиологиялық ережелер мен нормаларды бекіту туралы.Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрінің 2005 жылғы 29 маусымдағы №310 бұйрығы. Мысалы: ажыратулардың, резонаторлардың, қаптаманың және басқадай құрылымдардың көмегiмен; 2) бөлгiш конструкциялардың, резонансты жұтқыш қондырғылардың...
13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген талдауларды басшылыққа ала отырып, "жұтқыш-сорғыштар" деген нұсқаны ұсынамыз.
| -9 |
| 21. | парниковый эффект | жылыжайлық эффект, парниктік әсер, парник әсері | парниковый эффектжылыжайлық эффект, парниктік әсер, парник әсері Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жылыжайлық эффект – жер бетін қыздыратын атмосфераның радиациялық сәулеленуі.
2. Этимологиясы: лат. effectus – «орындау, жүзеге асыру»
3. Әзербайжан: istixana effekti
4. Қырғыз: парник эффектиси
5. Өзбек: issiqxona effekti
6. Түрік: sera etkisi
7. Ағылшын: greenhouse effect
8. Испан: efecto invernadero
9. Неміс: Treibhauseffekt
10. Француз: effet de serre
11. Бекітілген нұсқасы: эффект - әсер (2016), термоэффект - термоэффект (2019)
12. Заңнамадағы қолданысы: –
13. Ұсыныстар: "жылыжайлық эффект" нұсқасын ұсынамыз.
| +4 |
| 22. | подуровень | ішдеңгей, кіші деңгей | подуровеньішдеңгей, кіші деңгейСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ішдеңгей – кванттық теориямен анықталған энергия деңгейі. Химияда ішкі деңгейлер электрондармен байланысты энергияларға жатады.
2. Этимологиясы: –
3. Әзербайжан: enerji səviyyəsi
4. Қырғыз: энергетикалык деңгээл
5. Өзбек: energiya darajasi
6. Түрік: enerji seviyesi (yörünge)
7. Ағылшын: energy level
8. Испан: nivel de energía
9. Неміс: energie level
10. Француз: niveau d'énergie
11. Бекітілген нұсқасы: –
12. Заңнамадағы қолданысы: -
13. Ұсыныстар: қазақша "ішдеңгей" нұсқасын қолдаймыз.
| +1 |
| 23. | обратная задача | кері есеп (өзара кері) | обратная задачакері есеп (өзара кері)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кері есеп (өзара кері) – есептің шартындағы белгілі шама ізделінді шамаға айналатын есеп.
2. Этимологиясы: ескі славян тілінде zadat (задать)
3. Әзербайжан: tərs problem
4. Қырғыз: тескери маселе
5. Өзбек: teskari muammo
6. Түрік: ters problem
7. Ағылшын: inverse problem
8. Испан: problema inverso
9. Неміс: eine umgekehrte Aufgabe
10. Француз: problème inverse
11. Бекітілген нұсқасы: задача – міндет (2020), задача - есеп (матем.) (2015)
12. Заңнамадағы қолданысы: задача – міндет; обратный – кері.
13. Ұсыныстар: ұсынылған терминнің орысша нұсқасы қате берілген. Дұрыс нұсқасы: обратная задача. Орыс тілінен енген бұл сөз тіркесінің қазақ тілінде бекітілген баламасы жоқ. Тек задача сөзі жеке түрде есеп деп бекітілген. Заңнамада задача және обратный сөздері міндет, кері деп аударылып, жеке-жеке қолданылуда. Бекітілген терминдер сөздігіндегі жеке нұсқаларын, заңнамадағы және терминологиялық сөздіктердегі қолданысын және осы терминнің анықтамасын негізге алсақ, задача обратная сөз тіркесінің баламасы ретінде кері есеп сөз тіркесінің қолданылғанын дұрыс деп ойлаймыз.
| +12 |
| 24. | разорение | күйреу, жұтау, кедейлену | разорениекүйреу, жұтау, кедейлену Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Күйреу, жұтау, кедейлену – төрелік сот таныған немесе борышкердің кредиторлардың ақшалай міндеттемелер бойынша және басқа да міндетті төлемдерді төлеу жөніндегі талаптарын толық көлемде қанағаттандыра алмауын жариялауы.
2. Этимологиясы: –
3. Әзербайжан: dağıntı
4. Қырғыз: кыйроо
5. Өзбек: vayronagarchilik
6. Түрік: yıkım
7. Ағылшын: devastation
8. Испан: devastación
9. Неміс: verheerung
10. Француз: dévastation
11. Бекітілген нұсқасы: –
12. Заңнамадағы қолданысы: разорение – күйреу, бедствовать – жұтау, беднеть, разоряться – кедейлену.
13. Ұсыныстар: орыс тілінен енген разорение сөзінің қазақ тілінде нақты баламасы әлі бекітілмеген. Заңнамадағы қолданысына қарасақ разорение сөзінің баламасы ретінде берілген: күйреу, жұтау, кедейлену сөздерінің мағыналары мәнмәтінге байланысты әртүрлі болып келеді. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігіндегі нұсқаларын, заңнамадағы қолданысын және терминологиялық сөздіктердегі аудармаларын және осы терминнің анықтамасын негізге алсақ разорение сөзі қазақ тіліне "күйреу, жұтау" сөздерімен аударылуы қажет деп ойлаймыз.
| +14 |
| 25. | скачкообразность развития | қалыпты дамымау, қалыпсыз даму | скачкообразность развитияқалыпты дамымау, қалыпсыз даму Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қалыпты дамымау – кез келген аумақтың немесе сфераның дамуы біркелкі емес және бірте-бірте емес, секіріспен, яғни қарқынды өсу кезеңдерімен, содан кейін баяулаумен немесе тіпті тоқыраумен жүретін процесс.
2. Этимологиясы: –
3. Әзербайжан: atlamalı inkişaf
4. Қырғыз: секирүүчү өнүгүү
5. Өзбек: rivojlanishning keskinligi
6. Түрік: atlamalı gelişme
7. Ағылшын: abruptness of development
8. Испан: brusquedad del desarrollo
9. Неміс: abrupte Entwicklung
10. Француз: brusquerie du développement
11. Бекітілген нұсқасы: индустриально-инновационное развитие - индустриялық-инновациялық даму (2012)
12. Заңнамадағы қолданысы: скачкообразный – өзгермелі; скачкообразный – секіріс үстіндегі; скачкообразный – секірмелі.
13. Ұсыныстар: орыс тілінен енген скачкообразность развития сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы бекітілмеген. Заңнамада тек скачкообразный сөзінің бірнеше қазақша баламасы қолданылып жүр: өзгермелі, секіріс үстіндегі, секірмелі. Заңнамадағы қолданысын және терминологиялық сөздіктердегі аудармаларын және осы терминнің анықтамасын негізге алсақ, скачкообразность развития сөз тіркесі қазақ тіліне секірмелі даму сөз тіркесімен аударылуы қажет деп ойлаймыз.
| -8 |
| 26. | встречная сделка | қарама-қарсы мәмілелер, екіжақты мәмілелер | встречная сделкақарама-қарсы мәмілелер, екіжақты мәмілелер Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қарама-қарсы мәмілелер, қарсы мәмілелер – жабылмаған позициядан шығынды азайту мақсатында қарсы мәміле жасау.
2. Этимологиясы: –
3. Әзербайжан: əks əməliyyatlar
4. Қырғыз: каршы бүтүмдөр
5. Өзбек: qarshi bitimlar
6. Түрік: karşı anlaşmalar
7. Ағылшын: counter transactions
8. Испан: contra-transacciones
9. Неміс: gegengeschäfte
10. Француз: contre-transactions
11. Бекітілген нұсқасы: сделка - келісім, ымыраласу (экон.) (1971), сделка торговая - сауда келісімі (экон.) (1971)
12. Заңнамадағы қолданысы: Мәмілелер жарамсыздығының және олардың жарамсыздығының салдарларын соттардың қолдануының кейбір мәселелері туралы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2016 жылғы 7 шілдедегі №6 Нормативтік қаулысы.
...қарау кезінде де, соттар осы не өзге мәмілелерге (тараптар өздерінің талаптарын және қарсылықтарын негіздеуге сілтеме жасаған) олардың жарамдылығы немесе... Мәмілелер жарамсыздығының және олардың жарамсыздығының салдарларын соттардың қолдануының кейбір мәселелері туралы.
13. Ұсыныстар: ұсынылған терминнің орысша нұсқасы қате берілген. Дұрыс нұсқасы: встречная сделка. Орыс тілінен енген бұл сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы бекітілмеген. Тек сделка сөзі бекітілген. Заңнамада встречный және сделка сөзінің қазақша баламалары бөлек қолданылып жүр. Бекітілген терминдер сөздігіндегі жеке нұсқаларын, заңнамадағы қолданысын және терминологиялық сөздіктердегі аудармаларын және осы терминнің анықтамасын негізге алсақ, сделки встречные сөз тіркесі қазақ тіліне қарсы мәмілелер сөз тіркесімен аударылуы қажет деп ойлаймыз.
| -10 |
| 27. | час пик | қауыртшақ, қарбалас сәт | час пикқауыртшақ, қарбалас сәт Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қауыртшақ, қарбалас сәт – жол кептелісі мен қоғамдық көліктерде адамдар көп жиналатын күннің бір бөлігі.
2. Этимологиясы: –
3. Әзербайжан: tələsik saat
4. Қырғыз: шашылыш саат
5. Өзбек: shoshilinch soat
6. Түрік: kalabalık saat
7. Ағылшын: rush hour
8. Испан: hora punta
9. Неміс: Spitzenstunde
10. Француз: heure de pointe
11. Бекітілген нұсқасы: –
12. Заңнамадағы қолданысы: –
13. Ұсыныстар: орыс тілінен енген час пик сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы әзірше бекітілмеген. Заңнамада бұл сөз тіркесі "қарбалас сағат" деп аударылып, қолданылуда. Заңнамадағы қолданысын, терминологиялық сөздіктердегі аудармаларын және осы термин анықтамасын негізге алсақ, час пик сөз тіркесінің қазақ тілінде "қарбалас сәт" деп қолданылғанын дұрыс деп ойлаймыз.
| -6 |
| 28. | двойное замещение | қос орынбасу, қосарланған алмасым | двойное замещениеқос орынбасу, қосарланған алмасым Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қос орынбасу – екі күрделі молекула бір-бірімен әрекеттесіп, оң иондар мен теріс иондар бір-бірін алмастыратын басқа күрделі молекулалардың пайда болуына әкеліп соқтыратын процесс.
2. Этимологиясы: –
3. Әзербайжан: ikiqat əvəzetmə
4. Қырғыз: кош алмаштыруу
5. Өзбек: ikki marta almashtirish
6. Түрік: çift ikame
7. Ағылшын: double substitution
8. Испан: doble sustitución
9. Неміс: doppelter ersatz
10. Француз: double substitution
11. Бекітілген нұсқасы: замещение - орынбасу (хим.) (2006), замещение - алмастыру (2016)
12. Заңнамадағы қолданысы: –
13. Ұсыныстар: "қос орынбасу" нұсқасын қолдаймыз.
| +6 |
| 29. | формулы суммы | қосу формулалары | формулы суммықосу формулалары Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қосу формулалары – екі бұрыштың қосындысы мен айырымының тригонометриялық функцияларын сол бұрыштардың тригонометриялық функциялары арқылы өрнектейтін формулалар.
2. Этимологиясы: лат. "formula" сөзі "бейне" деген мағынаны береді.
3. Әзербайжан: cəmi düsturlar
4. Қырғыз: суммасы формулалар
5. Өзбек: yig'indisi formulalari
6. Түрік: toplam formülleri
7. Ағылшын: sum formulas
8. Испан: fórmulas de suma
9. Неміс: Summenformeln
10. Француз: formules de somme
11. Бекітілген нұсқасы: –
12. Заңнамадағы қолданысы: –
13. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "қосу формулалары" нұсқасын қолдаймыз.
| -8 |
| 30. | блинчик | құймақша, жайма құймақ | блинчикқұймақша, жайма құймақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жайма құймақ, құймақша – сұйық қамырдан дөңгелектеніп пішінделінген, табада пісірілген жұқа қамыр.
2. Этимологиясы: –
3. Әзербайжан: pancake
4. Қырғыз: куймак
5. Өзбек: pancake
6. Түрік: krep
7. Ағылшын: pancake
8. Испан: crepe
9. Неміс: Pfannkuchen
10. Француз: crêpe
11. Бекітілген нұсқасы: –
12. Заңнамадағы қолданысы: "Қоғамдық тамақтану объектілеріне қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 17 ақпандағы № ҚР ДСМ-16 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2023 жылғы 4 сәуірдегі № 58 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2023 жылғы 5 сәуірде № 32368 болып тіркелді.
... туралған ет қосылған құймақтарды...
13. Ұсыныстар: «құймақша», «Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет» сөздігінде осындай нұсқада қолданылған.
| +12 |
