Жаратылыстану-математика бағыты бойынша Республикалық терминология комиссиясының 2024 жылғы 3-отырысында бекітілетін кейбір терминдерге шолу
«Анастомоз» термині
Алаңда көрсетілген терминнің қазақ тілінде «жалғама», «ұштасым», «анастомоз» деп үш нұсқасы ұсынылған. Анықтамасы бойынша ол – Толығырақ ...қуыс мүшелердің ішкі көлемін (мысалы, ішек, қан немесе лимфа тамырлары), сондай-ақ, жүйке тіндері, бұлшықет және т.б. ұлпаларды олардың арасындағы байланысты қамтамасыз ету үшін хирургиялық немесе басқа жолмен қосу, бітістіру. Этимологиясы: анастомоз (көне грекше ἀναστόμωσις) – «саңылау, тесік, жырық». Өзбек тілінде «anastomoz», ал түркі тілінде «anastomoz» деп алынады.
Осы терминді, туындылары мен сөз тіркестерін Республикалық терминология комиссиясы былайша бекіткен:
2017 жылы «анастомозит» – «анастомозит»;
2017 жылы «гастроэнтероанастомоз» – «гастроэнтероанастомоз»;
2017 жылы «артерия-веналық анастомоз» – «артерио-венозный анастомоз»;
2005 жылы «тамыржалғау (мед.)» – «анастомоз»;
1971 – 1981 жылдары «анастомоз (мед.)» – «анастомоз».
Оның баламасы ретінде ұсынылған «жалғама» және «ұштасым» терминдерінің бекітілген-бекітілмегеніне де тоқталып өткен орынды. Атап айтқанда,
2021 жылы «цифрлық жалғама» – «цифровая приставка»;
1971 – 1981 жылдары «жалғама (мед.);» – «связка». Бұл жағдайда «жалғама» сөзінің «приставка» және «связка» деген сөздердің аудармалары ретінде бекітілгені айқын. Ал «ұштасым» деген баламасы алаңда кездеспегенмен, оның кейбір дереккөздердегі қолданыс қалпын көруге болады. Мәселен,
ұштасым (мед.) – шунт (Казахско-русский словарь лингвистическо-образовательного веб-ресурса «Ace Linguo Portal»);
ұштасым – шунт (Русско-казахский терминологический словарь «Медицина»).
2014 жылғы Қазақша-орысша, орысша-қазақша терминологиялық сөздікте (14-том. Медицина) термин:
Анастомоздар бітелісі – непроходимость анастомозов (24-б.);
Анастомоз – анастомоз, жалғама
Анастомоз артериовенозный – артериявнеалық анастомоз;
Анастомозит – жалғама қабынуы (279-б.) деп қолданылып, терминді екі баламамен көрсету арқылы терминнің бірізділігі сақталмаған.
Негіздемеге сүйеніп, «анастомоз» (анастомоз) деген баламасы ұсынылады.
ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігі Ғылым комитеті
ҚР Ішкі істер министрлігі
Қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі
ҚР Сыртқы істер министрлігі
ҚР Денсаулық сақтау министрлігі
ҚР Инвестициялар және даму министрлігі
ҚР Ақпарат және коммуникациялар министрлігі
ҚР Ұлттық экономика министрлігі
ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі
Анастомоз, қосылымдар. Адам анатомиясы: оқулық. Жалпы редакциясын басқарған профессор Т.М. Досаев. - Алматы: «АҚНҮР баспасы», 2013. - 366 б.
Анастомоз, қосылым. Адам анатомиясы (Атлас), 3-том. Жүрек-тамыр жүйесі.-Астана: Фолиант, 2010.- 280 Толығырақ ...б.
Анастомоз – жалғама, екі қуысты ағзаны бір-біріне жалғау. Дереккөзі: https://erketai.kz/terminder/patalogiyalyk-anatomiya-sozdigi-a/
Қосылым, жалғама, ұштасу деген қазақша нұсқалары кездескенімен, медициналық термин ретінде қолданылуы түсінікті бола ма? Медицина, биология, анатомия саласы мамандарының пікірін ескеріп, «анастомоз» нұсқасын қалдыруды қолдаймын.
Айгүл Көбейсінқызы тамаша талдау жасапты!