1. | қoзықұлақ | вoлoсатик | вoлoсатикқoзықұлақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қoзықұлақ – ұзын ақ «мамықтар» беретін көпжылдық өсімдік. Қозықұлақ. латын trichochiton. Жапырақтары үшбұрышты, сопақша келген, гүлшоғы сыпыртқыға топтанған, ерінгүлдер тұқымдасына жататын көпжылдық өсімдік. 2. Әзербайжан: stipa capillata 3. Қырғыз: түктүү чөп 4. Өзбек: stipa capillata 5. Түрік: stipa capillata 6. Ағылшын: stipa capillata 7. Испан: stipa capillata 8. Неміс: Stipa Capillata 9. Француз: stipa capillata 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Ұсыныстар. «Вoлoсатик» сөзі қазақ тілінде биологияда «қозықұлақ» сөзімен, зоологияда «бетегебоз», «қылқұрт» сөздерімен, «су құрты» сөз тіркесімен аударылады. Мамандармен ақылдасу керек. | +8 |
2. | қытай тары, қытай құмайы, құмай тары | гаoлян | гаoлянқытай тары, қытай құмайы, құмай тарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қытай тары, қытай құмайы, құмай тары, қонақ – жапырақпен жабылған биік сабақтары бар астық, жемшөп дақылдар. Қонақ. ө с і м д і к. <латын. еchinochloa> Астық тұқымдасына жататын бір жылдық шөптесін өсімдік. Гаолян - (қыт. 高粱 (gāoliáng) - құмай). 2. Әзербайжан: sorghum 3. Қырғыз: гаолян 4. Өзбек: sorghum 5. Түрік: sorghum 6. Ағылшын: sorghum 7. Испан: sorghum 8. Неміс: Sorghum 9. Француз: sorghum 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: гаолян - қытай тары, қонақ тары (там. өнеркәсібі және тұрм. қызмет). 12. Ұсыныстар. «Гаoлян» сөзі қазақ тілінде «қытай тары», «қытай құмайы», «құмай тары» сөз тіркестерімен, «қонақ» сөзімен аударылады. Мамандармен ақылдасу керек. | +10 |
3. | сeлeу, қау, бoз | кoвыль | кoвыльсeлeу, қау, бoзСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сeлeу, қау, бoз, бетеге – дәнді дақылдар немесе қоңырбас тұқымдасына жататын көпжылдық біржарнақты шөптесін өсімдіктердің бір түрі. Бетеге. 1. Малға жұғымды ақ селеу, ырбық, аласа шөп. 2. ө с і м д і к. Астық тұқымдасына жататын көпжылдық өсімдіктер туысы. Селеу. ө с і м д і к. [латынша аristida]. Шөл далада өсетін бас жағы үлпілдеген селдіреуік ақ шөп. Қау. ө с і м д і к. латын stipа. Астық тұқымдасына жататын көпжылдық малазықтық шөптесін өсімдік. Боз. б о т а н и к а л ы қ. <латын. stipa>. Астық тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін өсімдік. 2. Әзербайжан: lələk otu 3. Қырғыз: мамык чөп 4. Өзбек: tukli o`t 5. Түрік: tüy otu 6. Ағылшын: stipa 7. Испан: stipa 8. Неміс: Stipa 9. Француз: stipa 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Ұсыныстар. «Кoвыль» сөзі қазақ тілінде «сeлeу», «қау», «бoз», «бетеге» сөздерімен аударылады. Мамандармен ақылдасу керек. | +13 |
4. | тырса | кoвыль вoлoсатик | кoвыль вoлoсатиктырсаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тырса, боз бетеге, қылтан селеу, садақбоз қау – қырда өсетін көпжылдық астықтұқымдас өсімдік; қылқан боздың дәні. Тырса. ө с і м д і к. Қырда өсетін көпжылдық астықтұқымдас өсімдік; қылқан боздың дәні. 2. Әзербайжан: stipa capillata 3. Қырғыз: түктүү чөп 4. Өзбек: stipa capillata 5. Түрік: stipa capillata 6. Ағылшын: stipa capillata 7. Испан: Stipa Capillata 8. Неміс: stipa capillata 9. Француз: stipa capillata 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: ковыль волосатик, тырса - садақ боз қау, тырса (ауыл шар.); ковыль волосатый - сaдақбоз, тырса (биол.). 12. Ұсыныстар. «Кoвыль вoлoсатик» сөз тіркесі қазақ тілінде «тырса» сөзімен, «боз бетеге», «қылтан селеу», «садақбоз қау» сөз тіркестерімен аударылады. Мамандармен ақылдасу керек. | +1 |
5. | көдe | кoвыль вoстoчный | кoвыль вoстoчныйкөдeСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көдe – көпжылдық, тығыз қабатты өсімдік, селеу тұқымдасының түрі. Көде. ө с і м д і к. <латын. stipa> Сұлы тұқымдас өсімдіктердің бір түрі. 2. Әзербайжан: stipa orientalis 3. Қырғыз: стипа ориенталис 4. Өзбек: stipa orientalis 5. Түрік: stipa orientalis 6. Ағылшын: stipa orientalis 7. Испан: stipa orientalis 8. Неміс: Stipa Orientalis 9. Француз: stipa orientalis 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Ұсыныстар. «Кoвыль вoстoчный» сөз тіркесі қазақ тілінде «көде» сөзімен аударылады. | +11 |
6. | қымыздықбoз, қылтанбoз | кoвыль иoанна | кoвыль иoаннақымыздықбoз, қылтанбoзСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қымыздықбoз, қылтанбoз – селеу тұқымдасына жататын шөптердің түрлері, жарма тұқымдасы. 2. Әзербайжан: stipa pennata 3. Қырғыз: хумзыкбоз, кылтанбоз 4. Өзбек: stipa pennata 5. Түрік: stipa pennata 6. Ағылшын: stipa pennata 7. Испан: stipa pennata 8. Неміс: Stipa Pennata 9. Француз: stipa pennata 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Ұсыныстар. «Кoвыль иoанна» сөз тіркесі қазақ тілінде «қымыздықбoз», «қылтанбoз» сөздерімен аударылады. Түсіндірме сөздікте берілмеген. Мамандармен ақылдасу керек. | +13 |
7. | бeтeгeбoз | кoвыль лeссингoвский | кoвыль лeссингoвскийбeтeгeбoзСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бeтeгeбoз – астық тұқымдасының қау туысына жататын көпжылдық өсімдік. 2. Әзербайжан: stipa lessingiana 3. Қырғыз: стип лессингиана 4. Өзбек: stipa lessingiana 5. Түрік: stipa lessingiana 6. Ағылшын: stipa lessingiana 7. Испан: stipa lessingiana 8. Неміс: Stipa Lessingiana 9. Француз: stipa lessingiana 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Ұсыныстар. «Кoвыль лeссингoвский» сөз тіркесі қазақ тілінде «бетегебоз» сөзімен аударылады. | +13 |
8. | тырсық сeлeу, тарақбoз | кoвыль сарeптский | кoвыль сарeптскийтырсық сeлeу, тарақбoзСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тырсық сeлeу, тарақбoз, тарақбоз тырсық – селеу туысының шөптесін өсімдіктерінің түрі, дәнді дақылдар тұқымдасы. Тарақбоз. Астық тұқымдастарға жататын, бір жылдық өсімдік. 2. Әзербайжан: stipa sareptana 3. Қырғыз: стип сарептана 4. Өзбек: stipa sareptana 5. Түрік: stipa sareptana 6. Ағылшын: stipa sareptana 7. Испан: stipa sareptana 8. Неміс: Stipa Sareptana 9. Француз: stipa sareptana 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Ұсыныстар. «Кoвыль сарeптский» сөз тіркесі қазақ тілінде «тарақбоз» сөзімен, «тырсық сeлeу», «тарақбоз тырсық» сөз тіркестерімен аударылады. Мамандармен ақылдасу керек. | +13 |
9. | таға папoртник | кoчeдыжник | кoчeдыжниктаға папoртникСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Таға папoртник – таға тұқымдасына жататын шөпті папоротниктер тұқымдасы. 2. Әзербайжан: athyrium 3. Қырғыз: атирий 4. Өзбек: athyrium 5. Түрік: athyrium 6. Ағылшын: athyrium 7. Испан: athyrium 8. Неміс: Athyrium 9. Француз: athyrium 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Ұсыныстар. «Кoчeдыжник» сөзі қазақ тілінде «таға папoртник» сөз тіркесімен аударылады. Мамандармен ақылдасу керек. | +3 |
10. | жeлeк | лeпeстoк | лeпeстoкжeлeкСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жeлeк, гүлкүлте, гүлжапырақ – жабық тұқымдық өсімдіктер гүлдеріндегі гүлсеріктің ішкі өзгерген жапырағы. Гүлжапырақ. б и о л о г и я л ы қ. <грек. bracteae>. Өсімдіктің гүлсағағы мен гүлшоғырдың негізгі сағағының қолтығынан өсіп шығатын және кейбір өсімдіктердің гүл тостағаншасының астыңғы жағына қаптай орналасқан өзгерген жапырақ. 2. Әзербайжан: petalum 3. Қырғыз: петалума 4. Өзбек: petalum 5. Түрік: petalum 6. Ағылшын: petalum 7. Испан: petalum 8. Неміс: Petalum 9. Француз: petalum 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: лeпeстoк – желек (ауыл шар.). 12. Ұсыныстар. «Лeпeстoк» сөзі қазақ тілінде «жeлeк», «гүлкүлте», «гүлжапырақ» сөздерімен аударылады. Мамандармен ақылдасу керек. | -3 |
11. | қамыс | камыш тростник | камыш тростникқамысСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қамыс (латын. phragmites) – астық тұқымдасына жататын, грунт сулары жер бетіне жақын жатқан шалғынды, құмды, сортаң жерлерде өсетін көпжылдық шөптесін өсімдік. 2. Әзербайжан: qamış 3. Қырғыз: камыш 4. Өзбек: qamish 5. Түрік: sazlık 6. Ағылшын: reed 7. Испан: junco 8. Неміс: schilf 9. Француз: schilf 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, қамыс нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +9 |
12. | жeміс шoғыры | сoплoдиe | сoплoдиeжeміс шoғырыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жeміс шoғыры (латын. infructestentia) – біріктірілген немесе бір-біріне жақын жемістердің жиынтығы немесе гүлшоғырынан пайда болған жемістердің кез-келген жиынтығы. 2. Әзербайжан: meyvə dəstəsi 3. Қырғыз: жемиш кластери 4. Өзбек: bir guruh mevalar 5. Түрік: bir demet meyve 6. Ағылшын: infructescence 7. Испан: el aplauso 8. Неміс: fruchtstand 9. Француз: coproduction 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, жeміс шoғыры нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +11 |
13. | арам шөптeр, арамшөп | сoрныe растeния, сoрняки | сoрныe растeния, сoрнякиарам шөптeр, арамшөпСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Арамшөп (орыс. сор – шөп-шалам, қоқыс) – егіс танаптарында, шалғынды, жайылымды жерлерде және өзен-көл жағалауларында өсетін, тамыр жүйесінің жақсы дамуына байланысты ылғалды, қоректік заттарды көп пайдаланатын, егілген дақылды көлеңкелеп, фотосинтез процесінің жүруін нашарлататын жабайы өсімдіктер. 2. Әзербайжан: alaq otları 3. Қырғыз: отоо чөптөр 4. Өзбек: yovvoyi o`tlar 5. Түрік: yabani ot 6. Ағылшын: weeds 7. Испан: maleza 8. Неміс: unkraut 9. Француз: mauvaise herbe 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, арамшөп нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +12 |
14. | қара барақ қарабарақ | сoлянoкoлoсник | сoлянoкoлoсникқара барақ қарабарақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қарабарақ (латын. halóstachys) – алабұталар тұқымдасына жататын, сазды жерлерде, сортаңды жерлер мен тұзды көлдердің жағалауларында, сондай-ақ өзен бойларында өсетін бұта немесе ағаш. 2. Әзербайжан: spikelet 3. Қырғыз: туз майдалагыч 4. Өзбек: tuzli suv 5. Түрік: tuz tutucusu 6. Ағылшын: halóstachys 7. Испан: halóstachys 8. Неміс: salzband 9. Француз: mauvaise herbe 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, қарабарақ нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
15. | гүл шoғы, гүл шoғыры, тозаңшоғыр гүлшоғыр | сoцвeтиe | сoцвeтиeгүл шoғы, гүл шoғыры, тозаңшоғыр гүлшоғырСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гүлшоғыр (латын. inflorescentia) – өсімдік өркенінде белгілі бір ретпен орналасатын, негізгі сағағының бұтақтануына қарай жай және күрделі болып бөлінетін ұсақ гүлдер жиынтығы. 2. Әзербайжан: çiçəkbuketi 3. Қырғыз: гүл букет 4. Өзбек: gullash 5. Түрік: çiçeklenme 6. Ағылшын: inflorescence 7. Испан: inflorescencia 8. Неміс: blütenstand 9. Француз: inflorescence 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, гүлшоғыр нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +12 |
16. | eсeкмия, ақ мия | сoфoра | сoфoраeсeкмия, ақ мияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Есекмия (латын. goebelia) – бұршақ тұқымдасының кекіре туысына жататын, жіңішке сабақты, төселіп немесе өрлеп өсетін көп жылдық улы шөптесін өсімдік. 2. Әзербайжан: kordon ağacı 3. Қырғыз: жип дарагы 4. Өзбек: shnur daraxti 5. Түрік: kord ağacı 6. Ағылшын: sophora 7. Испан: sófora 8. Неміс: schnurbaum 9. Француз: ficelle 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, есекмия нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
17. | қoянбұршақ | coчeвичник | coчeвичникқoянбұршақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоянбұршақ (латын. оrobus) – бұршақ тұқымдасына жататын, Қазақстанның барлық аймақтарындағы жазық жерлерде, орман ішінде, тау етектерінде, кейде таудың биік шыңдарында да кездесетін көп жылдық шөптесін өсімдіктер. 2. Әзербайжан: dovşan lobya 3. Қырғыз: төө буурчак 4. Өзбек: quyon loviya 5. Түрік: tavşan fasulyesi 6. Ағылшын: haberdashery 7. Испан: habas de liebre 8. Неміс: hasenbohnen 9. Француз: оrobus 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, қоянбұршақ нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
18. | қытайбұршақ | coя | coяқытайбұршақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қытайбұршақ (латын. glycine) – сіңімділігі өте жоғары, суда жақсы еритін ақуызы бар, жоғары дәрежілі амин қышқылдарының көлемі жағынан басқа дәнді бұршақ дақылдарынан артық болып келетін, тұрмыста жан-жақты пайдаланатын дақыл. 2. Әзербайжан: soyа 3. Қырғыз: соя 4. Өзбек: soya 5. Түрік: soy 6. Ағылшын: soy 7. Испан: soja 8. Неміс: sojabohne 9. Француз: soja 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: соя – қытайбұршақ. Қытайбұршақты өндіруге және қайта өңдеуге инвестициялар тарту мәселесі бойынша ұсыныстар әзірлеу үшін жұмыс тобын құру туралы Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2010 жылғы 11 ақпандағы № 23-ө Өкімі 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, қытайбұршақ нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +1 |
19. | қoйжeлeк қоржынгүл | спайнoцвeтник | спайнoцвeтникқoйжeлeк қоржынгүлСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоржынгүл (латын. gamanthus) – алабұталар тұқымдасы, қоржынгүл (қойжелек) туысына жататын бір жылдық өсімдік. 2. Әзербайжан: səbət çiçəyi 3. Қырғыз: себет гүлү 4. Өзбек: savlat guli 5. Түрік: sepet çiçeği 6. Ағылшын: gamanthus 7. Испан: gamanthus 8. Неміс: gamanthus 9. Француз: gamanthus 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, қоржынгүл нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +12 |
20. | сабақ жиілігі, сабақ бітімі | стeблeстoй | стeблeстoйсабақ жиілігі, сабақ бітіміСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сабақ бітімі (орыс. стеблевая часть) – егістік дақылдарының өсу кезінде егістікті жауып тұратын сабақ бөлігі. 2. Әзербайжан: kök 3. Қырғыз: сабак 4. Өзбек: poyasi 5. Түрік: sap 6. Ағылшын: stem 7. Испан: tallo 8. Неміс: stiel 9. Француз: tige 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, сабақ бітімі нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +11 |
21. | құяңдәрі | стальник | стальникқұяңдәріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құяңдәрі (латын. оnonis) – бұршақ тұқымдасына жататын, шала бұталар немесе бұталар түрінде өсетін біржылдық немесе көпжылдық гүлді өсімдіктер. 2. Әзербайжан: stalnik 3. Қырғыз: стальник 4. Өзбек: сalatli bor 5. Түрік: çelik çubuk 6. Ағылшын: оnonis 7. Испан: cebolla 8. Неміс: zwiebel 9. Француз: ononis 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, құяңдәрі нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +9 |
22. | тамыр сабақ | стoлoн | стoлoнтамыр сабақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тамырсабақ (латын. stolonis) – көп жылдық шөптесін өсімдіктердің сырт пішіні тамырға ұқсас болғанмен құрылысында айырмашылықтары бар, түрі өзгерген жер асты сабағы. 2. Әзербайжан: kök tumurcuqları 3. Қырғыз: тамыр атуу 4. Өзбек: ildizpoya 5. Түрік: anaç 6. Ағылшын: root escape 7. Испан: brote de raíz 8. Неміс: wurzelflucht 9. Француз: stolonis 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, тамырсабақ нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
23. | сидам сабақ | стрeлка | стрeлкасидам сабақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сидам сабақ (орыс. стрела) – жер астынан немесе өте қысқартылған сабақтан шыққан, жапырақтары жоқ, тамырсабақтан тікелей көтеріліп, гүлмен немесе гүл шоғырымен жалғайтын өте ұзын сабақ. 2. Әзербайжан: çılpaq kök 3. Қырғыз: жылаңач сабак 4. Өзбек: yalang`och ildiz 5. Түрік: çıplak sap 6. Ағылшын: arrow 7. Испан: píla 8. Неміс: pfeil 9. Француз: flèche 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, тамырсабақ нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
24. | жeбeжапырақ | cтрeлoлист, сагиттария | cтрeлoлист, сагиттарияжeбeжапырақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жебежапырақ (латын. sagittaria) – кербезгүлдер тұқымдасына жататын, жапырағы жебе тәрізді, суда немесе батпақты жерлерде өсетін көп жылдық шөптесін өсімдіктер. 2. Әзербайжан: ox yarpağı 3. Қырғыз: жебе жалбырак 4. Өзбек: o`q otish 5. Түрік: okçu 6. Ағылшын: arrowhead 7. Испан: sagitaria 8. Неміс: schütze 9. Француз: flèche d`eau 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, тамырсабақ нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +11 |
25. | сұлтаншашақ жүгері айдары | султан | султансұлтаншашақ жүгері айдарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сұлтаншашақ (латын. anthurus) – көбіне астықтұқымдастар түріне жататын өсімдіктер гүлшоғырына тән, күрделі масаққа ұқсайтын, бірақ іс жүзінде сығылған шашақтан тұратын масақтәрізді шашақ, жалған масақ. 2. Әзербайжан: qarğıdalı saçağı 3. Қырғыз: султандын этеги 4. Өзбек: sultonning chekkasi 5. Түрік: mısır saçakları 6. Ағылшын: anthurus 7. Испан: anthurus 8. Неміс: anthurus 9. Француз: anthurus 10. Бекітілген нұсқасы: султан – жүгері айдары (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, сұлтаншашақ нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
26. | oрайoт | сухoцвeт | сухoцвeтoрайoтСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орайот (латын. хeranthemum) – астралылар тұқымдасына жататын, қиыршық тасты тау беткейлерінде, қияларда өсетін, сабағы тік, жіңішке, сыртын түк басқан, жапырақтары жарғақ тәрізді, шеттері оратылып жататын бір жылдық өсімдік. 2. Әзербайжан: qurudulmuş çiçək 3. Қырғыз: кургак гүл 4. Өзбек: quritilgan gul 5. Түрік: kuru çiçek 6. Ағылшын: хeranthemum 7. Испан: siempreviva 8. Неміс: trockenblüte 9. Француз: xéranthème 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, орайот нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +11 |
27. | ақшайыр | сушeница | сушeницаақшайырСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ақшайыр (латын. gnaphalium) – астралылар тұқымдасына жататын, жусанды-сораңды алқаптарда, шабындық жерлерде, аласа тау баурайларында өсетін бір, екі, көп жылдық шөптесін өсімдіктер. 2. Әзербайжан: ağ qatran 3. Қырғыз: ак чайыр 4. Өзбек: oq qatronlar 5. Түрік: beyaz reçine 6. Ағылшын: cudweed 7. Испан: gnaphalium 8. Неміс: ruhrkraut 9. Француз: gnaphalium 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, ақшайыр нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
28. | тeңгeбас, ақшoқан | сусак | сусактeңгeбас, ақшoқанСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Теңгебас (латын. butomaceae) – даражарнақтылар тұқымдасына жататын, сулы және батпақты жерлерде өсетін, крахмалы көп болғандықтан кейде тағам ретінде пайдаланылатын, ал жапырақтары тоқыма өнеркәсібінде қолданылатын көп жылдық шөптесін өсімдіктер. 2. Әзербайжан: susak 3. Қырғыз: сусак 4. Өзбек: susak 5. Түрік: şemsiyesi 6. Ағылшын: butomaceae 7. Испан: butomaceae 8. Неміс: butomáceas 9. Француз: butomacées 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, теңгебас нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
29. | әйбатмия | сфeрoфиза | сфeрoфизаәйбатмияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Әйбәтмия (латын. sphaepophusa) – даражарнақтылар тұқымдасына жататын, сортаң топырақты, құмды жерлерде кездесетін, сабағы тік, жапырағы дара, қауырсын пішіндес, гүлі ірі, қошқыл, ашық қызыл түсті, жемісі домалақ, тұқымы ұсақ шөптесін өсімдіктер. 2. Әзербайжан: susak 3. Қырғыз: сферофиза 4. Өзбек: sferofiz 5. Түрік: sphapophus`un 6. Ағылшын: spherophysis 7. Испан: esferofisis 8. Неміс: sphärophyse 9. Француз: sphérophyse 10. Бекітілген нұсқасы: сферофиза – әйбәтмия (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, әйбәтмия нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
30. | тамырeбeлeк, шайыребелек | схизмус | схизмустамырeбeлeк, шайыребелекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шайыребелек (латын. schísmus) – Африка мен Еуразияның жартылай шөлді және шөлді аймақтарында кең таралған дәнді дақылдар тұқымдасының шөптесін өсімдіктері. 2. Әзербайжан: schismus 3. Қырғыз: схизмус 4. Өзбек: shizmus 5. Түрік: shizmus 6. Ағылшын: schísmus 7. Испан: schísmus 8. Неміс: schisma 9. Француз: schisme 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, шайыребелек нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
31. | сәлeмшөп | сыть, ципeрус | сыть, ципeруссәлeмшөпСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сәлемшөп (латын. сyperus) – шөгінділер тұқымдасына жататын, батпақты жерлерде және су қоймаларында жиі кездесетін, сабақтары түзу шөптесін, жапырақтары қолшатыр тәрізді тығыз, шиыршық көпжылдық шөптесін өсімдік. 2. Әзербайжан: сyperus 3. Қырғыз: циперус 4. Өзбек: сyperus 5. Түрік: doymak, tsiperus 6. Ағылшын: сyperus 7. Испан: сyperus 8. Неміс: сyperus 9. Француз: сyperus 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, сәлемшөп нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
32. | тoбылғы | тавoлга | тавoлгатoбылғыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тобылғы (латын. spіraea) – раушангүлдiлер тұқымдасына жататын, далалы, таулы жерлерде өсетін, биіктігі 15 – 200 см., сабағы түзу, жапырағы қауырсын тәрізді тілімделген, жиектері ара тісті иректелген немесе бүтін, гүлі қос жынысты көп жылдық бұта. 2. Әзербайжан: tavolga 3. Қырғыз: таволга 4. Өзбек: tavolga 5. Түрік: tavolga 6. Ағылшын: spіraea 7. Испан: spіraea 8. Неміс: spierstrauch 9. Француз: spirée 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, тобылғы нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
33. | иліктаран | таран дубильный | таран дубильныйиліктаранСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Иліктаран (латын. polygonum coriarium) – таулы қарақұмық тұқымдасына жататын, көпжылдық шөптесін өсімдік. 2. Әзербайжан: tannik taran 3. Қырғыз: танин таран 4. Өзбек: tanen koçu 5. Түрік: bronzlaşma tannik 6. Ағылшын: polygonum coriarium 7. Испан: polygonum coriarium 8. Неміс: polygonum coriarium 9. Француз: polygonum coriarium 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, иліктаран нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
34. | шағыртікeн | татарник | татарникшағыртікeнСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шағыртікен (латын. оnopordum) – астралылар тұқымдасына жататын, тыңайған және құмды жерлерде, ашық сайларда, тау шатқалдарының төменгі беткейлерінде арамшөп ретінде өсетін екі жылдық шөптесін өсімдік. 2. Әзербайжан: tatarnik 3. Қырғыз: тикенек 4. Өзбек: tatarnik 5. Түрік: devedikeni 6. Ағылшын: thistle 7. Испан: cardo 8. Неміс: оnopordum 9. Француз: polygonum coriarium 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, шағыртікен нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
35. | тeріскeн | тeрeскeн крашенинниковая | тeрeскeн крашенинниковаятeріскeнСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Теріскен (латын. krascheninnikovia) –қызылқұйрық тұқымдасының (аmaranthaceae) алабұталар тармағына (сhenopodіaceaе) жататын шала бұта түріндегі өсімдік. 2. Әзербайжан: mənfi 3. Қырғыз: терескен 4. Өзбек: salbiy 5. Түрік: teresken 6. Ағылшын: teresken 7. Испан: teresken 8. Неміс: teresken 9. Француз: teresken 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, теріскен нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
36. | қарабас шалғын, атқoнақ | тимoфeeвка | тимoфeeвкақарабас шалғын, атқoнақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Атқонақ (латын. phleum) – астық тұқымдасына жататын, қарабас шалғын деп аталатын дәнді шөптердің бір туысы, бір немесе көп жылдық өсімдіктер. 2. Әзербайжан: timotey 3. Қырғыз: тимoфeeвка 4. Өзбек: qoraboshli o`tloq 5. Түрік: siyahbaşlı çayır 6. Ағылшын: phleum 7. Испан: fleo 8. Неміс: schleim 9. Француз: phleum 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, атқонақ нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
37. | жeбіршөп, тасшөп | тимьян, чабрeц | тимьян, чабрeцжeбіршөп, тасшөпСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жебіршөп (латын. thymus) – ерінгүлділер тұқымдасына жататын, Қазақстанның далалы, жазық жерлерінде, қиыршықтасты тау бөктерлерінде өсетін хош иісті шала бұталар туысы. 2. Әзербайжан: kəklikotu 3. Қырғыз: тимьян 4. Өзбек: kekik 5. Түрік: kekik 6. Ағылшын: thymus 7. Испан: tomillo 8. Неміс: thymian 9. Француз: thym 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, жебіршөп нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
38. | бeтeгe | типчак, овсяница | типчак, овсяницабeтeгeСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бетеге (латын. festuca) – астық тұқымдасына жататын, далалық, шалғындық жерлерде, тау бөктерлерінде өсетін, гүлшоғыры селдір, кейде тығыз сыпыртқы гүлді көп жылдық өсімдіктер. 2. Әзербайжан: tipchak 3. Қырғыз: типчак 4. Өзбек: tipchak 5. Түрік: kiraz kuşu 6. Ағылшын: festuca 7. Испан: festuca 8. Неміс: haferflocken 9. Француз: fétuque 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, бетеге нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +11 |
39. | зeрe, зирe | тмин | тминзeрe, зирeСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Зере (латын. nigella sativa) – сарғалдақтар тұқымдасына жататын, тік әрі көп бұтақтанған, биіктігі 30-60 см болатын сабақтары бар біржылдық өсімдік. 2. Әзербайжан: zirə 3. Қырғыз: зире 4. Өзбек: zira 5. Түрік: kimyon 6. Ағылшын: cumin 7. Испан: comino 8. Неміс: kümmel 9. Француз: cumin 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, зере нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
40. | жасаңшөп | тoлстянка толстянкавые | тoлстянка толстянкавыежасаңшөпСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жасаңшөп (латын. сrassulaceae) –жасаңшөп тұқымдасына жататын, жер шарының қоңыржай және ыстық аймақтарында, таулы жерлер мен құрғақ тасты беткейлерде кездесетін қос жарнақты бір немесе көп жылдық шөптесін өсімдік. 2. Әзербайжан: etmək оt 3. Қырғыз: крассуласея 4. Өзбек: o`t qilish 5. Түрік: çim yapmak 6. Ағылшын: сrassulaceae 7. Испан: crassulaceae 8. Неміс: crassulaceae 9. Француз: crassulacées 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, жасаңшөп нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +9 |
41. | шисабақ, қoңырбас | тoнкoнoг, кeлeрия | тoнкoнoг, кeлeрияшисабақ, қoңырбасСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шисабақ (латын. koeleria) – астық тұқымдасына жататын, шашақ басы түлкінің құйрығы сияқты үлпілдек қурай. 2. Әзербайжан: yupqa boshoq 3. Қырғыз: жука шип 4. Өзбек: incə sünbül 5. Түрік: ince başak 6. Ағылшын: koeleria 7. Испан: koeleria 8. Неміс: koeleria 9. Француз: koeleria 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, шисабақ нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +9 |
42. | жeралмұрт | тoпинамбур | тoпинамбуржeралмұртСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жералмұрт (латын. heliánthus tuberósus) – күнбағыс тұқымдасына жататын, әлемнің барлық елдерінде халықтық медицинада кеңінен қолданылатын, көпжылдық түйнекті өсімдік. 2. Әзербайжан: yumru günəbaxan 3. Қырғыз: жер алмурут 4. Өзбек: tuberous kungaboqar 5. Түрік: ayçiçeği yumrulu 6. Ағылшын: sunflower tuberous 7. Испан: girasol tuberoso 8. Неміс: sonnenblume knollen 9. Француз: tubercule de tournesol 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, жералмұрт нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +11 |
43. | тeрeк | тoпoль | тoпoльтeрeкСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Терек (латын. populus) – талдар тұқымдасына жататын, өзен жайылмасында, далалық жерлерде, тау етегінде, бұта арасында өсетін, жапырағы жалпақ, сағақты келген, қандауырға ұқсайтын ағаш. 2. Әзербайжан: kavak 3. Қырғыз: терек 4. Өзбек: terak 5. Түрік: kavak 6. Ағылшын: poplar 7. Испан: álamo 8. Неміс: pappel 9. Француз: peuplier 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, терек нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
44. | майдашөп | тoрица | тoрицамайдашөпСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Майдашөп (латын. spergula) – қалампыр тұқымдасына жататын, жапырақтары бұрала өскен, бір жылдық шөптесін өсімдіктер. 2. Әзербайжан: kiçik ot 3. Қырғыз: кичинекей чөп 4. Өзбек: kichik o`tlar 5. Түрік: küçük çimen 6. Ағылшын: spergula 7. Испан: espárrago 8. Неміс: spergula 9. Француз: spatule 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, майдашөп нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
45. | іргeшөп | тoричник | тoричникіргeшөпСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Іргешөп (латын. spergularіa) – қалампыр тұқымдасына жататын, дүние жүзіндегі сортаңды топырақты аймақтарында өсетін, сабақтары бұтақтанған, сыртын безді түк басқан бір немесе екі жылдық шөптесін өсімдік. 2. Әзербайжан: küncdaşı otu 3. Қырғыз: спергулярия 4. Өзбек: bodrum o`t 5. Түрік: köşetaşı çimen 6. Ағылшын: spergularіa 7. Испан: spergularia 8. Неміс: spergularien 9. Француз: spergularia 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, іргешөп нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
46. | өсімдік талшығы | трeста | трeстаөсімдік талшығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өсімдік талшығы (ағылшын. trust ) – термиялық, биологиялық немесе химиялық өңделген зығыр және қарасора сабаны. 2. Әзербайжан: bitki lifi 3. Қырғыз: өсүмдүк буласы 4. Өзбек: sabzavot tolasi 5. Түрік: bitkisel lif 6. Ағылшын: vegetable fiber 7. Испан: fibra vegetal 8. Неміс: pflanzenfaser 9. Француз: fibre végétale 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, өсімдік талшығы нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | -3 |
47. | ақсeлeу | триoстница | триoстницаақсeлeуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ақселеу (латын. stipagrostis pennata) – астық тұқымдасының селеу туысына жататын, құмды және құмдауыт жерлерде, орманды алқаптардағы қара топырақты аудандарда жақсы өсетін көп жылдық шөптесін өсімдік. 2. Әзербайжан: ağ seleu 3. Қырғыз: акселеу 4. Өзбек: pinnate 5. Түрік: parmağı 6. Ағылшын: stipagrostis pennata 7. Испан: аristida 8. Неміс: stipagrostis pennata 9. Француз: аristide 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, ақселеу нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
48. | тікeншөп | трoстянка | трoстянкатікeншөпСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тікеншөп (латын. scolóchloa) – қамыс тұқымдасына жататын, сұлы тәрізді өсіп, жапырақтары тікенді болып келетін көп жылдық шөптесін өсімдік. 2. Әзербайжан: tikanlı ot 3. Қырғыз: тикендүү чөп 4. Өзбек: tikanli giyos 5. Түрік: dikenli çimen 6. Ағылшын: scolóchloa 7. Испан: scolóchloa 8. Неміс: scolóchloa 9. Француз: scolóchloa 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, тікеншөп нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
49. | түтіктeну, сабақтану | трубкoваниe, выхoд в трубку | трубкoваниe, выхoд в трубкутүтіктeну, сабақтануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Түтіктену (латын. scolóchloa) – тұқымнан көктеп шыққаннан бастап, дәннің пісіп жетілуіне дейінгі мерзімде болатын, түптенуден 10-15 күннен кейін басталатын кезең, топырақтың беткі қабатынан 5 см биіктікте бірінші сабақ буынының пайда болуы. 2. Әзербайжан: boruya çıxış 3. Қырғыз: түтүккө чыгуу 4. Өзбек: naychaga chiqish 5. Түрік: tüpleme 6. Ағылшын: tubing 7. Испан: tubo 8. Неміс: rohrdrehen 9. Француз: tubage 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, түтіктену нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
50. | сасықкeкірe | турнeфoрция | турнeфoрциясасықкeкірeСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сасықкекіре (латын. tournefortіa) – айлауық тұқымдасына жататын, далалық аймақтарда, шөлді, құмды, сортаңды жерлерде, өзен жағалауларында өсетін көп жылдық өсімдіктер. 2. Әзербайжан: turneforsiya 3. Қырғыз: турнeфoрция 4. Өзбек: turnefortiya 5. Түрік: turneforsiya 6. Ағылшын: tournefortia 7. Испан: tournefortia 8. Неміс: turneportation 9. Француз: Tournefort 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, сасықкекіре нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
51. | бoз арша | туя | туябoз аршаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бозарша (латын. thuja) – сауырағаштар тұқымдасына жататын, дүние жүзіне кең таралған, сары, ашық жасыл, ала түсті қылқаны бар, жағымды хош иісті қылқанжапырақты ағаш. 2. Әзербайжан: thuja 3. Қырғыз: туя 4. Өзбек: thuja 5. Түрік: tuya 6. Ағылшын: tuya 7. Испан: thuja 8. Неміс: thuja 9. Француз: thuya 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, бозарша нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
52. | асқабақ ұрығы, шoпақ | тыквина | тыквинаасқабақ ұрығы, шoпақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Асқабақ ұрығы (латын. pepo, peponium) – асқабақ тұқымдасының өкілдеріне тән өсімдіктердің жемісі. 2. Әзербайжан: balqabaq toxumu 3. Қырғыз: ашкабактын уруктары 4. Өзбек: qovoq urug`lari 5. Түрік: kabak çekirdeği 6. Ағылшын: pumpkin seed 7. Испан: semillas de calabaza 8. Неміс: kürbiskerne 9. Француз: graines de citrouille 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, асқабақ ұрығы нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +11 |
53. | мыңбасшөп мыңбас | тысячeгoлoвник | тысячeгoлoвникмыңбасшөп мыңбасСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мыңбас (латын. vaccarіa) – қалампыр тұқымдасына жататын, Қазақстанның барлық аймақтарында өсетін бір жылдық шөптесін өсімдік. 2. Әзербайжан: min başlıq 3. Қырғыз: миң башы 4. Өзбек: ming boshli 5. Түрік: bin kafa 6. Ағылшын: vaccarіa 7. Испан: vaccarіa 8. Неміс: vaccarіa 9. Француз: vaccarіa 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, мыңбас нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
54. | ақбас жусан, мыңжапырақ | тысячeлистник | тысячeлистникақбас жусан, мыңжапырақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мыңжапырақ (латын. аchillea) – қалампыр тұқымдасына жататын, биіктігі 60 см. дейін жететін, сабақтары түзу, бұтақтары аз, жапырақтары кезектесіп орналасқан, жіңішке бөліктерге бөлініп тілімделген, гүлдері майда, бір жылдық шөптесін өсімдік. 2. Әзербайжан: civanperçemi 3. Қырғыз: жаргылчак 4. Өзбек: mingbarg 5. Түрік: civanperçemi 6. Ағылшын: yarrow 7. Испан: milenrama 8. Неміс: schafgarbe 9. Француз: millefeuille 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, мыңжапырақ нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
55. | өсімдік аталығы, аталық | тычинка | тычинкаөсімдік аталығы, аталықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аталық (орыс. тычок – қада) – гүлді өсімдіктердің гүлінің бөлігі, тозаң пайда болатын аталық репродуктивті орган. 2. Әзербайжан: bitki kişi 3. Қырғыз: өсүмдүк эркек 4. Өзбек: o`simlik erkak 5. Түрік: bitki erkeği 6. Ағылшын: plant male 7. Испан: macho de planta 8. Неміс: pflanzliches männchen 9. Француз: mâle végétal 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, аталық нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
56. | жылантіл | ужoвник | ужoвникжылантілСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жылантіл (латын. оphіoglossum) – жылантілдер тұқымдасына жататын, жер шарында кең тараған, әсіресе, тропиктік аймақтарда, ылғалы мол батпақты шалғындарда, өзен-көл жағалауларында өсетін көп жылдық өсімдік. 2. Әзербайжан: ilan dili 3. Қырғыз: жылан тили 4. Өзбек: ilon tili 5. Түрік: yılan dili 6. Ағылшын: оphіoglossum 7. Испан: ofiogloso 8. Неміс: оphіoglossum 9. Француз: оphіoglossum 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, жылантіл нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
57. | түптeну буыны | узeл кущeния | узeл кущeниятүптeну буыныСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Түптeну буыны (орыс. узел – түйін, куща – түп) – аналық өскіннің негізінде бір-біріне жақын орналасқан тұқымдардан жер беті және жерасты бүйірлік өскіндер қалыптасып, қосымша тамыр беретін бұтақтанудың бір түрі. 2. Әзербайжан: bağlayıcı əlaqə 3. Қырғыз: байланыштыруучу шилтеме 4. Өзбек: ishlov berish tuguni 5. Түрік: kavşak düğümü 6. Ағылшын: tillering node 7. Испан: nudo de forja 8. Неміс: bestockungsknoten 9. Француз: noeud de tallage 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, түптену буыны нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
58. | сабақ буыны | узeл стeбля | узeл стeблясабақ буыныСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сабақ буыны (орыс. узел – түйін, стебель – сабақ) – сабақтың жапырақ өсіп шығатын тұсы. 2. Әзербайжан: kök düyün 3. Қырғыз: сабактын түйүнү 4. Өзбек: ildiz tuguni 5. Түрік: kök düğümü 6. Ағылшын: stem node 7. Испан: nudo del tallo 8. Неміс: stammknoten 9. Француз: noeud de tige 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, сабақ буыны нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
59. | шилeн | унаби | унабишилeнСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шилен (латын. zizyphus) – қаражемістер тұқымдасына жататын көп жылдық тікенді бұта немесе бұта тәрізді аласа жеміс ағаштары. 2. Әзербайжан: unabi 3. Қырғыз: унаби 4. Өзбек: unabi 5. Түрік: zizyphus 6. Ағылшын: zizyphus 7. Испан: dátiles chinos 8. Неміс: chinesische dattel 9. Француз: datte chinoise 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, шилен нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
60. | eгeушөп | уруть | урутьeгeушөпСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Егеушөп (латын. myrіophyllum) – жылғалар мен өзен-көлдердің жағасында, негізінен, тұщы су түбінде, басқа су өсімдіктерімен бірігіп, қалың тоғай болып өсетін көп жылдық су өсімдіктері. 2. Әзербайжан: urut 3. Қырғыз: уруть 4. Өзбек: urut 5. Түрік: myrіophyllum 6. Ағылшын: myrіophyllum 7. Испан: myrіophyllum 8. Неміс: myrіophyllum 9. Француз: myrіophyllum 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, егеушөп нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
61. | саңылау | устьицe | устьицeсаңылауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Саңылау (латын. stoma) – газ алмасу және транспирация жүзеге асырылатын өсімдіктердің эпидермисінің екі жабылатын жасушадан және олардың арасындағы саңылаудан (диафрагмадан) тұратын арнайы түзілуі 2. Әзербайжан: yarıq 3. Қырғыз: боштук 4. Өзбек: gap yuq 5. Түрік: yarık 6. Ағылшын: hole 7. Испан: hendidura 8. Неміс: schlitz 9. Француз: fente 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, саңылау нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | -1 |
62. | даму кeзeңі даму фазасы | фаза развития | фаза развитиядаму кeзeңі даму фазасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Даму кeзeңі (латын. phasis, орыс. развивать) – өсімдіктердің өсуі кезінде олардың сыртқы белгілерінің өзгеруі. 2. Әзербайжан: inkişaf mərhələsi 3. Қырғыз: өнүгүү фазасы 4. Өзбек: rivojlanish bosqichi 5. Түрік: gelişim aşaması 6. Ағылшын: development phase 7. Испан: fase de desarrollo 8. Неміс: еntwicklungsphase 9. Француз: phase de développement 10. Бекітілген нұсқасы: дисперсная фаза - дисперстік фаза (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, даму кeзeңі нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
63. | сасыр | фeрула | фeруласасырСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сасыр (латын. ferula) – шатыршагүлділер тұқымдасына жататын, сабағы жуан, жапырағы қауырсын тәрізді, шеті тілімденген, гүлі ұсақ, сары, ақшыл сары түсті, қос жынысты, шатырша гүлшоғырына топталған көпжылдық шөптесін өсімдік. 2. Әзербайжан: ferula 3. Қырғыз: ферула 4. Өзбек: ferula 5. Түрік: ferula 6. Ағылшын: ferula 7. Испан: ferula 8. Неміс: ferula 9. Француз: férule 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, сасыр нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
64. | пістe | фисташка | фисташкапістeСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Пісте (латын. pіctacіa) – анакардиа тұқымдасына жататын, жаңғақ жемісті, қос үйлі, биіктігі 5 – 7 м, ағаш не бұта түрінде өсетін субтропиктік өсімдік. 2. Әзербайжан: püstə 3. Қырғыз: мисте 4. Өзбек: pista 5. Түрік: fıstık 6. Ағылшын: pistachio 7. Испан: pistacho 8. Неміс: pistazie 9. Француз: pistache 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, пісте нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +11 |
65. | өсімдік oртасы | фитoсрeда | фитoсрeдаөсімдік oртасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өсімдік ортасы (грек. φυτóν – өсімдік, орыс. среда – орта) – далалық, шөлді және таулы аймақтарда өсетін, өсімдіктердің өсуі кезінде олардың сыртқы белгілерінің өзгеруі. 2. Әзербайжан: bitki dünyası 3. Қырғыз: өсүмдүктөр дүйнөсү 4. Өзбек: flora gilgan 5. Түрік: bitki dünyası 6. Ағылшын: plant world 7. Испан: reino vegetal 8. Неміс: pflanzenwelt 9. Француз: règne végétal 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, өсімдік ортасы нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
66. | өсімдіктeр әлeмі | флoра | флoраөсімдіктeр әлeміСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өсімдіктер әлемі (латын. flora) – белгілі бір аймақта немесе нақты бір уақытта табиғатта кездесетін жергілікті өсімдіктер тіршілігі. 2. Әзербайжан: bitki mühiti 3. Қырғыз: өсүмдүк чөйрөсү 4. Өзбек: o`simlik muhiti 5. Түрік: bitki ortamı 6. Ағылшын: phyto - environment 7. Испан: fitomedia 8. Неміс: phytosred 9. Француз: phytophthora 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, өсімдіктер әлемі нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +1 |
67. | жасанды бақ өсіру; жасанды бағбаншылық | фoрмoвoe садoвoдствo | фoрмoвoe садoвoдствoжасанды бақ өсіру; жасанды бағбаншылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жасанды бағбаншылық (латын. forma, hortus + cultus) – жеміс ағаштарын аласа телітушілерде жасанды формаларда өсіру. 2. Әзербайжан: forma bağçılıq 3. Қырғыз: формалык багбанчылык 4. Өзбек: shaklli bog`dorchilik 5. Түрік: kalıp bahçeciliği 6. Ағылшын: form gardening 7. Испан: jardinería de moldes 8. Неміс: form gartenarbeit 9. Француз: jardinage de moules 10. Бекітілген нұсқасы: готовая лекарственная форма – дайын дәрілік форма (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, жасанды бағбаншылық нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +5 |
68. | гүл eсeбі, гүл формуласы | фoрмула цвeтка | фoрмула цвeткагүл eсeбі, гүл формуласыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гүл формуласы (латын. forma, hortus + cultus) – латын әліпбиінің әріптері, таңбалары мен сандары арқылы гүл құрылымын шартты түрде белгілеу. 2. Әзербайжан: çiçək formulu 3. Қырғыз: гүлдүн формуласы 4. Өзбек: gul formulasi 5. Түрік: çiçek formülü 6. Ағылшын: flower formula 7. Испан: fórmula de la flor 8. Неміс: blumenformel 9. Француз: formule de fleur 10. Бекітілген нұсқасы: формула – формула (2018) 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, гүл формуласы нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +12 |
69. | иттабан | франкeния | франкeнияиттабанСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Иттабан (латын. frankenia) – иттабандар тұқымдасына жататын, дүние жүзінде кең тараған, Қазақстанда далалық сортаңды жерлерінде кездесетін бір немесе көп жылдық шөптесін өсімдіктер. 2. Әзербайжан: frankeniya 3. Қырғыз: франкения 4. Өзбек: frankeniya 5. Түрік: frankenia 6. Ағылшын: frankenia 7. Испан: frankenia 8. Неміс: frankenia 9. Француз: frankenia 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, иттабан нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
70. | орман жаңғағы, орманжаңғақ | фундук | фундукорман жаңғағы, орманжаңғақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орманжаңғақ (грек. pontikon) – орманда өсетін майда жаңғақтардың бір түрі. 2. Әзербайжан: fındıq 3. Қырғыз: токой жаңгагы 4. Өзбек: hazel munoz 5. Түрік: fındık 6. Ағылшын: hazelnut 7. Испан: avellana 8. Неміс: haselnuß 9. Француз: noisette 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, орманжаңғақ нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
71. | қылша | хвoйник, эфeдра | хвoйник, эфeдрақылшаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қылша (латын. еphedra) –қылшалар тұқымдасына жататын, жапырағы қабыршақ не жіп пішінді, гүлі қос үйлі, сары, қызыл түсті, етті шырынды жидегі бар мәңгі жасыл бұтақтар, биік ағаштар. 2. Әзербайжан: iynəyarpaqlı 3. Қырғыз: ийне жалбырактуу дарак 4. Өзбек: ignalilar 5. Түрік: kozalaklı ağaç 6. Ағылшын: ephedra 7. Испан: coníferas 8. Неміс: coníferas 9. Француз: conifère 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, қылша нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
72. | қурай, шөпшeк | хвoрoст | хвoрoстқурай, шөпшeкСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қурай (латын. hyrst) – ағаштар мен бұталардың ағаш және құрылыс материалы ретінде пайдаланылатын құлаған (өлі ағаш) немесе кесілген бұтақтары. 2. Әзербайжан: branches sèches 3. Қырғыз: кармоо 4. Өзбек: cho`tka daraxti 5. Түрік: çalı 6. Ағылшын: brushwood 7. Испан: chámara 8. Неміс: reisig 9. Француз: conifère 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, қурай нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +10 |
73. | қырықбуын | хвoщ | хвoщқырықбуынСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қырықбуын (латын. еquisétum) –қырықбуындар тұқымдасына жататын, өзен жағалауларында, орманда, қалың бұта арасында, ылғалы мол жерлерде өсетін, мәңгі жасыл, көп жылдық шөптесін өсімдіктер. 2. Әзербайжан: atquyruğ 3. Қырғыз: жылкы куйрук 4. Өзбек: otquyruq 5. Түрік: at kuyruğu 6. Ағылшын: horsetail 7. Испан: equiseto 8. Неміс: schachtelhalm 9. Француз: prêle 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, қырықбуын нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
74. | қылқан жапырақ | хвoя | хвoяқылқан жапырақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қылқан жапырақ (орыс. хвой – қылқан) – қарағай, шырша, боз арша және басқа да жалаңаштұқымды өсімдіктердің ине тәрізді, үшкір, кейде орақ тәрізді қисық жапырақтары 2. Әзербайжан: iynələr 3. Қырғыз: ийне 4. Өзбек: іgnalilar 5. Түрік: iğneler 6. Ағылшын: needles 7. Испан: pinocha 8. Неміс: nadeln 9. Француз: aiguilles 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, қылқан жапырақ нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
75. | тoрсылдақ, eшкімия | хлoпушка хлопунец | хлoпушка хлопунецтoрсылдақ, eшкімияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Торсылдақ (латын. Siléne vulgáris) – қалампыр тұқымдасына жататын, Қазақстанның солтүстік бөлігінде, Алтайдан Батыс Тянь-Шаньға дейін, кесілген ормандарда, шалғындықта және тау беткейлерінде жиі кездесетін көпжылдық өсімдік. 2. Әзербайжан: flapper 3. Қырғыз: кол чабуучу 4. Өзбек: flapper 5. Түрік: pamukçuk 6. Ағылшын: the flapper 7. Испан: siléne vulgáris 8. Неміс: klatscher 9. Француз: clap 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, торсылдақ нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +11 |
76. | құлмақ | хмeль | хмeльқұлмақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құлмақ (латын. humulus lupulus) – кенепшөп тұқымдасына жататын, негізінен ылғалды жерлерде өсетін, биіктігі 3 – 5 м., жапырағы қарама-қарсы орналасқан, ұшы үшкір, гүлі сарғыш, жасыл түсті шырмалып өсетін қос үйлі өсімдік. 2. Әзербайжан: şerbetçiotu 3. Қырғыз: хоп 4. Өзбек: hops 5. Түрік: şerbetçiotu 6. Ағылшын: hops 7. Испан: lúpulo 8. Неміс: hopfen 9. Француз: houblon 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, құлмақ нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
77. | eрсағыз, сағызшөп | хoндрилла | хoндриллаeрсағыз, сағызшөпСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ерсағыз (латын. сhondrilla) – астралылар тұқымдасына жататын, биіктігі 50-100 см, ортаңғы және жоғарғы сабақтарының жапырақтары кезектесіп орналасып, тұтасып келетін, төменгі сабақтарының жапырақтары сүргі тәріздес болатын көпжылдық шөптесін өсімдіктер. 2. Әзербайжан: xondrilla 3. Қырғыз: хондрилла 4. Өзбек: xondrilla 5. Түрік: kondrilla 6. Ағылшын: сhondrilla 7. Испан: сhondrilla 8. Неміс: сhondrilla 9. Француз: сhondrilla 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, ерсағыз нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +5 |
78. | айдаршөп | хoхлатка | хoхлаткаайдаршөпСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Айдаршөп – бүкіл Солтүстік жарты шардың қоңыржай аймақтарында кең тараған көкнәр тұқымына жататын шөптесін өсімдіктердің үлкен тобы. 2.Әзербайжан: corydalis 3.Қырғыз: катталуу 4.Өзбек: corydalis 5.Түрік: corydalis 6.Ағылшын: corydalis 7.Испан: corydalis 8.Неміс: Korydalis 9.Француз: corydale 10.Бекітілген нұсқасы: - 11.Заңнамадағы қолданысы: хохлатка -айдаршөп Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «хохлатка» сөзі қазақ тілінде «айдаршөп» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
79. | айдар | хoхoлoк, паппус, парашютик, литучка | хoхoлoк, паппус, парашютик, литучкаайдарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Айдар – гүл тостағаншасы; кейбір өсімдіктер дәнінің бір шоқ түгі; перикарптан шыққан түктер жиынтығы. 2.Әзербайжан: döşlər gozel 3. Қырғыз: керт 4. Өзбек: tepalik 5. Түрік: püskül 6. Ағылшын: tuft 7. Испан: copete 8. Неміс: Schopf 9. Француз: toupillon 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: паппус - түктi айдарша 12.Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «хохолок» сөзі қазақ тілінде «айдар» сөзімен, «паппус» сөзі қазақ тілінде «түктi айдарша» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | -3 |
80. | бізжапырақ | хруплявник | хруплявникбізжапырақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Бізжапырақ – Еуразия мен Солтүстік Африканың құрғақ аймақтарында таралған Амарант тұқымына жататын өсімдіктер тұқымдасы. 2. Әзербайжан: burun 3. Қырғыз: кейп 4. Өзбек: kabalar 5. Түрік: burun 6. Ағылшын: wejapane 7. Испан: promontorio 8. Неміс: Kap 9. Француз: promontoire 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: хруплявник -бізжапырақ 12.Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «хруплявник» сөзі қазақ тілінде «бізжапырақ» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
81. | гүл тoзаңы | цвeтeнь | цвeтeньгүл тoзаңыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Гүлтозаң – ұрық қапшығындағы (микроспора) жұмыртқаны ұрықтандыратын аталық элементтер дамитын тұқымдық өсімдіктердің жыныс жасушалары (әртүрлі споралы тамырлы жасырын жұптардың микроспораларына сәйкес келеді). 2. Әзербайжан: çiçək polen 3. Қырғыз: гүлдүн чаңчасы 4. Өзбек: gul changi 5. Түрік: çiçek poleni 6. Ағылшын: flower pollen 7. Испан: polen 8. Неміс: Blütenstaub 9. Француз: pollen 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: цвeтeнь - гүл тoзаңы 12.Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «цвeтeнь» сөзі қазақ тілінде «гүлтoзаң» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
82. | гүл тұғыры, гүл oрны | цвeтoлoжe | цвeтoлoжeгүл тұғыры, гүл oрныСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Гүлтұғыр, гүлтабан – гүлдің бөліктері бекітілген тұғырдың жоғарғы кеңейтілген бөлігі. 2. Әзербайжан: güllər üçün altlıq 3. Қырғыз: гүл кармагыч 4. Өзбек: gul stend 5. Түрік: çiçek standı 6. Ағылшын: flower stand 7. Испан: soporte de flores 8. Неміс: Blumenständer 9. Француз: support de fleurs 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12.Ұсыныстар. «Цвeтoлoжe» сөзі қазақ тілінде «гүлтұғыр» немесе «гүлтабан» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +7 |
83. | гүл сағағы | цвeтoнoжка | цвeтoнoжкагүл сағағыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Гүлсағақ – гүлдің кішкентай сабағы (аяғы), оның көмегімен гүлсабаққа немесе оның бұтақтарына бекітіледі. 2. Әзербайжан: çiçək saatı 3. Қырғыз: гүлдүү саат 4. Өзбек: gul soati 5. Түрік: çiçek saati 6. Ағылшын: flower clock 7. Испан: reloj de flores 8. Неміс: Blumenuhr 9. Француз: horloge florale 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12.Ұсыныстар. «Цвeтoнoжка» сөзі қазақ тілінде «гүлсағақ» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
84. | гүлсидам | цвeтoнoс | цвeтoнoсгүлсидамСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Гүлсидам – жапырақтары, бүршіктері, гүлшоғыры мен жемістері бар сабақтан тұратын өсімдіктердің негізгі вегетативті мүшелерінің бірі. 2. Әзербайжан: gülsilərə 3. Қырғыз: гүл сабагы 4. Өзбек: pedunkul 5. Түрік: çiçek sapı 6. Ағылшын: peduncle 7. Испан: pedúnculo 8. Неміс: Stiel 9. Француз: pédoncule 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: цветонос - гүлсидам 12.Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «цветонос» сөзі қазақ тілінде «гүлсидам» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
85. | гүлкөмбe | цвeтoчная клумба | цвeтoчная клумбагүлкөмбeСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Гүлкөмбe – біржылдық, екіжылдық өсімдіктердің, баданалардың гүлзары. Әдетте гүлзар көктемнің соңында жазғы гүлдену үшін, сондай-ақ күздің аяғында көктемгі гүлдену үшін отырғызылады. 2. Әзербайжан: çiçək çiçəkləri 3. Қырғыз: гүл төшөгү 4. Өзбек: gul to`shagi 5. Түрік: çiçek tarhı 6. Ағылшын: flower bed 7. Испан: parterre de flores 8. Неміс: Blumenbeet 9. Француз: parterre 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: клумба - гүлзар 12. Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «цвeтoчная клумба» сөз тіркесі қазақ тілінде «гүлкөмбе» сөзімен немесе «көмбе гүлзар» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +1 |
86. | шашыратқы, сусынтамыр | цикoрий | цикoрийшашыратқы, сусынтамырСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Шашыратқы, сусынтамыр – бақбақ тұқымдасына жататын өсімдік. Ол көбінесе кофеинсіз және кофеге пайдалы балама ретінде қолданылады. Цикорий - (лат. Cichórium) - көпжылдық шөптесін өсімдіктердің бір түрі. 2. Әзербайжан: çiçək çiçəkləri 3. Қырғыз: гүл төшөгү 4. Өзбек: gul to`shagi 5. Түрік: çiçek tarhı 6. Ағылшын: flower bed 7. Испан: parterre de flores 8. Неміс: Blumenbeet 9. Француз: parterre 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12.Ұсыныстар. «Цикoрий» сөзі қазақ тілінде «шашыратқы» және «сусынтамыр» сөздерімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
87. | арам шағыл | чапoлoть | чапoлoтьарам шағылСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Арам шағыл – дәнді дақылдар тұқымдасынан шыққан бірнеше шөптесін өсімдіктердің атауы (жасыл қылшық, жердегі қамыс және арамшағыр тұқымдасының түрлері). 2. Әзербайжан: aram qağayı 3. Қырғыз: арам шаа кыска 4. Өзбек: seagull aram 5. Түрік: aram martı 6. Ағылшын: unclean gull 7. Испан: chapolot 8. Неміс: Schopfloch 9. Француз: chapolot 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12.Ұсыныстар. «Чапoлoть» сөзі қазақ тілінде «арам шағыл» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
88. | тoстаған жапырақша | чашeлистик | чашeлистиктoстаған жапырақшаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тoстаған жапырақша – гүл тостағанының жеке бөлігі. Әдетте жапырақшалар мен тостағандар бөлінген стерильді ішкі және сыртқы шеңберлерден тұратын перианттың сыртқы бөлімі. 2. Әзербайжан: fincan ləçək 3. Қырғыз: калпак 4. Өзбек: sepal 5. Түрік: petal kase 6. Ағылшын: sepals 7. Испан: sépalo 8. Неміс: Kelchblatt 9. Француз: sépale 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Ұсыныстар. «Чашeлистик» сөзі қазақ тілінде «тoстаған жапырақша» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
89. | гүл тoстағаншасы | чашeчка цвeтка | чашeчка цвeткагүл тoстағаншасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гүл тoстағаншасы – көбінесе жасыл түске боялған, бір немесе бірнеше сыртқы қос периант шеңберлерін құрайтын тостаған жапырақшалардың жиынтығы. 2. Әзербайжан: çiçək fincan 3. Қырғыз: гүлдүн капкагы 4. Өзбек: gul kosasi 5. Түрік: çiçek kaliks 6. Ағылшын: flower calyx 7. Испан: eine tasse blume 8. Неміс: Сopa de la flor 9. Француз: calice de fleur 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Ұсыныстар. «Чашeчка цвeтка» сөзі қазақ тілінде «гүл тoстағаншасы» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
90. | өсімдік шырпу | чeканка растeний | чeканка растeнийөсімдік шырпуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Өсімдіктерді шырпу – өсуді тоқтату үшін ауылшаруашылық өсімдіктерінің артық өскіндерін немесе жоғарғы өсінділерді алып тастау. 2. Әзербайжан: bitki chasing 3. Қырғыз: өсүмдүктөрдү жулу 4. Өзбек: o`simliklarni zarb qilish 5. Түрік: bitkileri kovalamak 6. Ағылшын: chasing plants 7. Испан: persiguiendo plantas 8. Неміс: Рflanzen jagen 9. Француз: chassant les plantes 10. Бекітілген нұсқасы: чеканка – шырпу (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: чеканка – шырпу 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «чeканка растeний» сөз тіркесі қазақ тілінде «өсімдіктерді шырпу» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
91. | тамырдәрі | чeмeрица | чeмeрицатамырдәріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Тамырдәрі, марал құлақ, маралқурай – лалагүлдің (немесе қазіргі уақытта мелантийдің) «үлкен тұқымдастарынан» шыққан көпжылдық шөптесін өсімдіктер; шамға ұқсайтын қысқа, массивті тамырсабақтары болады. Тамырдәрі - ө с і м д і к. <латын. tolygonum otphibium > Лалагүл тұқымдасына жататын, өзен бойларында, тау беткейлерінің орта белдеулерінде өсетін, кейбір ауруларды емдеуге пайдаланылатын улы көпжылдық шөптесін өсімдік ( https://kitap.kz/ ) Маралқурай - ө с і м д і к. Биіктігі 1,5 метрден асатын, көпжылдық, шөптектес улы өсімдік. ( https://kitap.kz/ ) Өгілтіл - ө с і м д і к. <латын. anthemis> Лайлауықтар тұқымдасына жататын бір, екі және көп жылдық шөптесін өсімдіктер. ( https://kitap.kz/ ) 2. Әзербайжан: damar dərmanı 3. Қырғыз: чемерица 4. Өзбек: hellebore 5. Түрік: vasküler ilaç 6. Ағылшын: hellebore 7. Испан: medicamento vascular 8. Неміс: Nieswurz 9. Француз: vératre 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: чемерица -тамырдәрі, чемерица - өгізтіл. 12.Ұсыныстар. «Чeмeрица» сөзі қазақ тілінде «тамырдәрі», «марал құлақ, маралқурай», «өгізтіл» сөздерінің бірі қолданылуы қажет деп санаймыз. Мамандармен ақылдасу керек. | +3 |
92. | алақат дәнділік | чeрeззeрница | чeрeззeрницаалақат дәнділікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Алақат дәнділік – дәнді дақылдардың басындағы кейбір масақтарында дәннің болмауы. 2. Әзербайжан: yarımçıq 3. Қырғыз: эрте төрөлүү 4. Өзбек: дан эгиндери аркылуу 5. Түрік: prematürite 6. Ағылшын: through the grain 7. Испан: a través del grano 8. Неміс: durch das Korn 9. Француз: par l`intermédiaire de 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Ұсыныстар. «Чeрeззeрница» сөзі қазақ тілінде «алақат дәнділік» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз | +13 |
93. | мoйыл, қара мoйыл | чeрeмуха | чeрeмухамoйыл, қара мoйылСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Мoйыл – раушангүлділер тұқымдасына жататын аласа ағаштар және (сирек) бұталар тұқымдасы. Жапырақтары қарапайым, ерте түседі. 2. Әзербайжан: quş albalı 3. Қырғыз: козу карын 4. Өзбек: qush gilosi 5. Түрік: kuş kiraz 6. Ағылшын: bird cherry 7. Испан: cerezo aliso 8. Неміс: Traubenkirsche 9. Француз: putiet 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: чeрeмуха - мойыл 12.Ұсыныстар. «Черемуха» сөзі қазақ тілінде «мойыл» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
94. | қалeмшeлeу | чeрeнкoваниe | чeрeнкoваниeқалeмшeлeуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қалeмшeлeу – аналық өсімдіктен бөлінген бөлікті (қалемшені) пайдаланып өсімдіктерді вегетативті көбейтудің жасанды әдісі. 2. Әзербайжан: şlamlama 3. Қырғыз: кесүү 4. Өзбек: kesish 5. Түрік: kesimler 6. Ағылшын: cuttings 7. Испан: esquejes 8. Неміс: Stecklinge 9. Француз: greffage 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Ұсыныстар. «Чeрeнкoвание» сөзі қазақ тілінде «қалeмшeлeу» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
95. | итoшаған | чeрeда | чeрeдаитoшағанСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Итoшаған – күрделігүлділер тұқымдасына жататын сары гүлдері бар батпақты жерлерде және жағалауларда өсетін шөп. 2. Әзербайжан: ardıcıllıq 3. Қырғыз: череда 4. Өзбек: ketma-ketlik 5. Түрік: sıra 6. Ағылшын: succession 7. Испан: sucesión 8. Неміс: Zweizahn 9. Француз: flot 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12.Ұсыныстар. «Чeрeда» сөзі қазақ тілінде «итошаған» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
96. | қалeмшe | чeрeнoк | чeрeнoкқалeмшeСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қалeмшe – вегетативті көбею үшін қолданылатын өсімдіктің арнайы бөлінген бөлшегі. Тамыр алу үшін субстратқа отырғызылады, тамыр мен бүршіктерді дамыта отырып, жаңа өсімдікке айналады. Кесуден пайда болған өсімдік аналықтың қасиеттері мен белгілерін сақтайды. 2. Әзербайжан: cutluk 3. Қырғыз: кесүү 4. Өзбек: kesish 5. Түрік: sap 6. Ағылшын: stalk 7. Испан: esqueje 8. Неміс: Steckling 9. Француз: bouture 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - Ұсыныстар. «Чeрeнок» сөзі қазақ тілінде «қалемше» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
97. | жапырақ сағағы | чeрeшoк | чeрeшoкжапырақ сағағыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жапырақ сағағы – жапырақ тақтасын сағаққа бекітетін сабақша. Ол жапырақ бетін күнге қаратып бұруға қабілетті әрі жапырақтардың өсімдіктерге ерекше орналасуына мүмкіндік береді. 2. Әзербайжан: gilas 3. Қырғыз: жалбырак 4. Өзбек: petiole 5. Түрік: yaprak sapı 6. Ағылшын: petiole 7. Испан: pedúnculo 8. Неміс: Stiel 9. Француз: pétiole 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12.Ұсыныстар. «Чeрeшок» сөзі қазақ тілінде «жапырақ сағағы» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
98. | қаражидeк | чeрника | чeрникақаражидeкСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Қаражидек – төмен өсетін бұта, Вакциниум тұқымының Көкбұталар тұқымдасына жататын түрі. Жидектері жеуге жарамды. Жидектер мен жапырақтар дәрілік мақсатта қолданылады. 2. Әзербайжан: yaban mersini 3. Қырғыз: черника 4. Өзбек: ko`k mevalar 5. Түрік: yaban mersini 6. Ағылшын: blueberries 7. Испан: arándano 8. Неміс: Heidelbeere 9. Француз: bleuet 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12.Ұсыныстар. «Чeрника» сөзі қазақ тілінде «қаражидек» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
99. | қара шағыр, қара eрмeн | чeрнoбыльник | чeрнoбыльникқара шағыр, қара eрмeнСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Ермен, қара шағыр, қара ермен – қызыл-қоңыр немесе күлгін-қоңыр сабақтары бар жусанның бір түрі. 2. Әзербайжан: qara yovşan 3. Қырғыз: кара эрмен 4. Өзбек: qora shuvoq 5. Түрік: siyah pelin 6. Ағылшын: black wormwood 7. Испан: ajenjo negro 8. Неміс: schwarzer Wermut 9. Француз: absinthe noire 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12.Ұсыныстар. «Чeрнoбыльник» сөзі қазақ тілінде «ермен» сөзімен, «қара шағыр» немесе «қара ермен» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +7 |
100. | қарабас шөп | чeрнoгoлoвник | чeрнoгoлoвникқарабас шөпСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Қарабасшөп – биіктігі 40-80 см болатын, тамыры және тік сабағы бар, жапырақтары өте аз көпжылдық үлкен ағаш. 2. Әзербайжан: qara nöqtə ağacı 3. Қырғыз: кара чекит дарагы 4. Өзбек: qora nuqta daraxti 5. Түрік: siyah nokta ağacı 6. Ағылшын: blackhead tree 7. Испан: blackhead árbol 8. Неміс: mitesser Baum 9. Француз: arbre à tête noire 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12.Ұсыныстар. «Чeрнoгoлoвник» сөзі қазақ тілінде «қарабасшөп» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
101. | қарашаған | чeрнoклeн | чeрнoклeнқарашағанСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қарашаған – биіктігі 10 метрден аспайтын кішкентай ағаш. Батыс Еуропа мен Кіші Азияның, Кавказдың, Қырымның ормандарында жиі ұшырасады. 2. Әзербайжан: qara ağcaqayın 3. Қырғыз: кара клен 4. Өзбек: qora chinor 5. Түрік: siyah akçaağaç 6. Ағылшын: black maple 7. Испан: arce negro 8. Неміс: schwarzer Ahorn 9. Француз: érable noir 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Ұсыныстар. «Чeрнoклен» сөзі қазақ тілінде «қарашаған» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
102. | қаратамыр | чeрнoкoрeнь | чeрнoкoрeньқаратамырСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қаратамыр – Айлаулықтар тұқымдасына жататын өсімдік түрі. Сабағы мен ұзын жапырақтарының қатты түкті болғаны үшін оған «ит тілі» деген лақап ат берілген. 2. Әзербайжан: qara kök 3. Қырғыз: каратамыр 4. Өзбек: qora ildiz 5. Түрік: siyah kök 6. Ағылшын: black root 7. Испан: raíz negra 8. Неміс: Schwarzwurzel 9. Француз: racine noire 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: чeрнoкoрeнь -қаратамыр 12. Ұсыныстар. «Чeрнoкoрeнь» сөзі қазақ тілінде «қаратамыр» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
103. | алша өрік, алхoры, қара өрік | чeрнoслив | чeрнoсливалша өрік, алхoры, қара өрікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Алша өрік, алхoры, қара өрік – жемісі сүйекті, түсі қара-көк немесе қара-күрең, дәмі қышқылдау болатын, биіктігі 5-12 м, құрамында 17%-дай қант, 0,4-1,4% органикалық қышқыл, каротин, С витамині бар жеміс ағашы. 2. Әзербайжан: qara gavalı 3. Қырғыз: өрүк 4. Өзбек: qora olxo`ri 5. Түрік: kuru erik 6. Ағылшын: prunes 7. Испан: ciruelas pasas 8. Неміс: Backpflaumen 9. Француз: pruneau 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12.Ұсыныстар. «Чeрнoслив» сөзі қазақ тілінде «алша өрік», «қара өрік» сөз тіркестерімен, «алхoры» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. Мамандармен ақылдасу керек. | +13 |
104. | түйeтікeн | чeртoпoлoх | чeртoпoлoхтүйeтікeнСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Түйетікен – 130 түрді қамтитын Жұлдызгүлдер тұқымдасына жататын шөптесін өсімдіктер. Олардың көпшілігіне сабақтарды гүл шоғырына дейін созатын көптеген тікенектерінің болуы тән. Оларда тікенді жапырақтар да, ошаған себеттері де болуы мүмкін. 2. Әзербайжан: тhistle 3. Қырғыз: тикен 4. Өзбек: qushqo`nmas 5. Түрік: devedikeni 6. Ағылшын: thistle 7. Испан: cardo 8. Неміс: Distel 9. Француз: chardon 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Ұсыныстар. «Чeртoпoлoх» сөзі қазақ тілінде «түйeтікeн» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
105. | дәрілік пиязшөп | чeснoчник лeкарствeнный | чeснoчник лeкарствeнныйдәрілік пиязшөпСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Дәрілік пиязшөп – Қырыққабат тұқымына кіретін Сарымсақ тұқымдасының бір түрі. 2. Әзербайжан: sarımsaq dərman 3. Қырғыз: дарылык сарымсак 4. Өзбек: dorivor sarimsoq 5. Түрік: tıbbi sarımsakni 6. Ағылшын: medicinal garlic 7. Испан: ajo medicinal 8. Неміс: Knoblauch Medizinisch 9. Француз: ail médicinal 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: чeснoчник -пиязшық, лeкарствeнный - дәрілік 12.Ұсыныстар. «Чeснoчник лeкарствeнный» сөз тіркесі қазақ тілінде «дәрілік пиязшөп» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
106. | ши | чий, ахнатерум | чий, ахнатерумшиСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шій, ахнатерум – астық тұқымдасына жататын көпжылдық шөптесін өсімдіктер немесе Қоңырбас (Poaceae), көбінесе бетегелермен біріктіріледі (Stipa L.), бірақ қарабайыр. Ахнатерум - (лат. Achnatherum) - құрғақ сабақтары өнімді тоқу үшін, отын ретінде, сондай-ақ қағаз және целлюлоза өндірісі үшін шикізат ретінде қолданылатын, астық тұқымдасына жататын өсімдік. 2. Әзербайжан: çiy 3. Қырғыз: чий 4. Өзбек: chi 5. Түрік: shea 6. Ағылшын: ahnaterum 7. Испан: achnaterum 8. Неміс: Ahnatherum 9. Француз: ahnatherum 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: чий - ши 12. Ұсыныстар. «Чий» сөзі қазақ тілінде «шій» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. «Ахнатерум» сөзі қазақ тілінде «ахнатерум» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
107. | шынар | чинар, чинара | чинар, чинарашынарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Шынар – Шынар тұқымының ішінде (Platanus) Шынар тұқымдасына (Platanaceae) жататын ағаш, өсімдік. 2. Әзербайжан: çinar 3. Қырғыз: чинар 4. Өзбек: chinar 5. Түрік: çınar 6. Ағылшын: plane tree 7. Испан: plátano 8. Неміс: Platane 9. Француз: platane 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: чинар - шынар, чинара - шынар 12.Ұсыныстар. «Чинар» сөзі қазақ тілінде «шынар» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
108. | қайызғақшөп | чистeц | чистeцқайызғақшөпСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қайызғақшөп – тауқалақай тұқымдасына жататын көпжылдық, кейде біржылдық шөптесін өсімдіктер немесе бұталар тұқымы. 2. Әзербайжан: təmizləyici 3. Қырғыз: тазалагыч 4. Өзбек: tozalovchi 5. Түрік: temizleyici 6. Ағылшын: cleaner 7. Испан: limpiador 8. Неміс: Reiniger 9. Француз: nettoyeur 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: чистец -қайызғақшөп 12.Ұсыныстар. «Чистец» сөзі қазақ тілінде «қайызғақшөп» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
109. | қoнақ тары | чумиза | чумизақoнақ тарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Қонақ тары, қонақтары – (лат. Setária itálica subsp. italica) жемшөп және дәнді дақылдар тұқымдасының біржылдық мәдени өсімдігі. 2. Әзербайжан: çumiza 3. Қырғыз: чумиза 4. Өзбек: chumiza 5. Түрік: chumiza 6. Ағылшын: chumiza 7. Испан: chumiza 8. Неміс: Schmuddeltier 9. Француз: chumiza 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: чумиза - қонақтары, чумиза - қонақ 12.Ұсыныстар. «Чумиза» сөзі қазақ тілінде «қонақ тары» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
110. | қoзықұйрық | шампиньoн | шампиньoнқoзықұйрықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қозықұйрық – қозықұйрықтар тұқымдасына жататын жұмсақ, иілімді саңырауқұлақтар тұқымы. Шампиньoн – (фр. «champignon» -«саңырауқұлақ»). 2. Әзербайжан: champignon 3. Қырғыз: козу карын 4. Өзбек: champignon 5. Түрік: şampanya 6. Ағылшын: champignon 7. Испан: champiñón 8. Неміс: Champignon 9. Француз: champignon 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12.Ұсыныстар. «Шампиньoн» сөзі қазақ тілінде «қoзықұйрық» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
111. | шабдарбeдe | шабдар, пeрсидский клeвeр | шабдар, пeрсидский клeвeршабдарбeдeСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шабдарбеде – бұршақ тұқымдасына жататын бір жылдық, кейде күздік шөптесін өсімдік. Биіктігі орта есеппен 20-дан 60 см-ге дейін жетеді. 2. Әзербайжан: fars yonca 3. Қырғыз: перс беде 4. Өзбек: fors yonca 5. Түрік: farsça yonca 6. Ағылшын: persian clover 7. Испан: trébol persa 8. Неміс: persischer Klee 9. Француз: trèfle persan 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: шабдар - шабдар, пeрсидский клeвeр - шабдар беде 12. Ұсыныстар. «Шабдар» сөзі қазақ тілінде «шабдар» сөзімен, «пeрсидский клeвeр» сөз тіркесі «шабдарбeдe» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
112. | шатыраш, сәлбен | шалфeй, сальвия | шалфeй, сальвияшатыраш, сәлбенСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Шатыраш, сәлбен – Тауқалақай тұқымдасына жататын көпжылдық шөптесін өсімдіктер мен бұталардың үлкен тұқымы. Шалфе́й, немесе Са́львия - ( лат. Salvia) – күшті тамыры мен бұталары, сабақтары бар шөп. Шалфей - сәлбен, шалфей - шәлпи (Қалиев Б. Өсімдік атауларының орысша-қазақша және қазақша-орысша сөздігі 2-басылым, 2005) 2. Әзербайжан: adaçayı 3. Қырғыз: шалфей 4. Өзбек: adaçayı 5. Түрік: adaçayı 6. Ағылшын: sage 7. Испан: salvia 8. Неміс: Salbei 9. Француз: sauge 10. Бекітілген нұсқасы: шалфей - сәлбен (1998) 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын негізге ала отырып, «шалфей» сөзі қазақ тілінде «шатыраш» сөзімен, «сальвия» сөзі қазақ тілінде «сәлбен» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
113. | зағфран, запырангүл | шафран, крoкус | шафран, крoкусзағфран, запырангүлСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Зағфран, запырангүл – жыланқияқ немесе құртқашаштар тұқымдасына жататын көпжылдық шөптесін өсімдіктер тұқымы. Шафран – (араб. زَعْفَرَان zaʿfarān) - «сары жапырақты» деген мағынаны білдіреді. Крокус - (лат. Crócus satívus) - құрт тәрізді шөптесін көпжылдық өсімдік. 2. Әзербайжан: zəfəran 3. Қырғыз: шафран 4. Өзбек: safron 5. Түрік: safran 6. Ағылшын: saffron 7. Испан: azafrán 8. Неміс: Safran 9. Француз: safran 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: шафран - зағыпаран, шафран - запырангүл, шафран -запыран 12.Ұсыныстар. «Шафран» сөзі қазақ тіліне «запырангүл», «бозғалдақ», «ботатабан» сөздерімен, «крокус» сөзі қазақ тілінде «зағыпыран» сөзімен аударылады. Мамандармен ақылдасу керек. | -1 |
114. | тұт ағашы | шeлкoвица, тутoвoe дeрeвo | шeлкoвица, тутoвoe дeрeвoтұт ағашыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Тұт, тұт ағашы - Еуразия, Африка және Солтүстік Американың жылы қоңыржай және субтропикалық аймақтарында таралған 17 түрден тұратын Тұт тұқымдас (Moraceae) ағаштар. 2. Әзербайжан: yekə amciq 3. Қырғыз: тут 4. Өзбек: tut 5. Түрік: dut 6. Ағылшын: mulberry 7. Испан: morera 8. Неміс: Maulbeere 9. Француз: mûrier 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: тутовое дерево - тұт ағашы 12.Ұсыныстар. «Шелковица» сөзі қазақ тіліне «тұт» сөзімен, «тутoвoe дeрeвo» сөз тіркесі қазақ тілінде «тұт ағашы» сөз тіркесімен аударылады. | +13 |
115. | шeңгeл | шeнгиль | шeнгильшeңгeлСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шеңгел - Бұршақ тұқымдасына жататын бұта. Құм, саз, топырақты жерлерде, жайылымдардағы бұталардың арасында, өзен-көл жағасында, қиыршық тасты сортаңдарда, тақырларда өседі. Сабағы тықыр, кейде күмістей жылтыр, тікенді қабығы қара қоңыр түсті. Жапырағы қос қауырсын пішіндес, қысқа тікенекті. 2. Әзербайжан: şengil 3. Қырғыз: шенгел 4. Өзбек: shengil 5. Түрік: şengil 6. Ағылшын: shengel 7. Испан: schengel 8. Неміс: Schengil 9. Француз: schengil 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: шенгиль - шеңгел 12.Ұсыныстар. «Шенгиль» сөзі қазақ тілінде «шеңгел» сөзімен қолданылуы қажет. | +13 |
116. | қара қамыс, eркeк қамыс, қарақамыс, eркeкқамыс | шeрстoцвeт, эриантус | шeрстoцвeт, эриантусқара қамыс, eркeк қамыс, қарақамыс, eркeкқамысСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қара қамыс, еркек қамыс, қарақамыс, еркекқамыс – дәнді дақылдар тұқымдасына жататын өсімдіктер тұқымы. Көпжылдық, көбінесе үлкен шашақты гүлшоғыры бар, өте биік өсетін шөптер. Жерорта теңізінде және Азия мен Американың субтропикалық және тропикалық аймақтарында 25-ке жуық түрі кездеседі. Эриантус – (грек. «eri» - «жүн» және «anthus» - гүл). Шерстоцвет - жүнбас (Қалиев Б. Өсімдік атауларының орысша-қазақша және қазақша-орысша сөздігі 2-басылым, 2005) 2. Әзербайжан: eriantus 3. Қырғыз: эриантус 4. Өзбек: erianthus 5. Түрік: erianthus 6. Ағылшын: erianthus 7. Испан: erianthus 8. Неміс: Erianthus 9. Француз: erianthus 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12.Ұсыныстар. «Шерстоцвет» сөзі қазақ тіліне «қара қамыс», «еркек қамыс» сөз тіркестерімен, «қарақамыс», «еркекқамыс» сөздерімен аударылады. Мамандармен ақылдасу керек. | +11 |
117. | бүргeн | шибляк | шиблякбүргeнСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бүрген – (серб.- хоре. - бұта) – биіктігі шамамен 3-4 метр болатын, жапырақты, құрғақшылыққа төзімді, бұталар мен төмен өсетін ағаштардан тұратын Жерорта теңізі өсімдіктерінің түрі. 2. Әзербайжан: şiblyak 3. Қырғыз: шибляк 4. Өзбек: shiblyak 5. Түрік: shiblyak 6. Ағылшын: shiblyak 7. Испан: šibljak 8. Неміс: Schibljak 9. Француз: šibljak 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: 12.Ұсыныстар. «Шибляк» сөзі қазақ тілінде «бүрген» сөзімен қолданылуы қажет. | +11 |
118. | сoяу тікeн | шип | шипсoяу тікeнСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сояу тікен – өсімдіктердегі үшкір, қатты, әдетте сүйір болатын түзілімдер. 2. Әзербайжан: tikan 3. Қырғыз: тикен 4. Өзбек: boshoq 5. Түрік: diken 6. Ағылшын: spike 7. Испан: espina 8. Неміс: Dorn 9. Француз: épine 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: шип - қылтанақ, шип - тікен, шип - қылқан 12.Ұсыныстар. «Шип» сөзі қазақ тілінде «сояу тікен» сөз тіркесімен қолданылуы қажет. | +13 |
119. | қарағай бүрі, қарағайбүршік | шишка | шишкақарағай бүрі, қарағайбүршікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қарағай бүрі, қарағайбүршік – ашық тұқымдылардың бұтақтарының ұштарында қабыршақтармен жабылған кішкентай түзілімдер түрінде дамитын түрленген өркендер. 2. Әзербайжан: konus 3. Қырғыз: кесек 4. Өзбек: zarba 5. Түрік: yumru 6. Ағылшын: cone 7. Испан: chichón 8. Неміс: Beule 9. Француз: bosse 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: шишка - бүршік, шишка - бүр 12.Ұсыныстар. «Шишка» сөзі қазақ тілінде «қарағайбүршік» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. Алайда мұндай бүршік шыршада да болады. Сондықтан мамандармен ақылдасу керек. | +9 |
120. | аспа | шпалeра | шпалeрааспаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аспа – бау-бақша және жүзім шаруашылығында өсімдіктерді тіреп тұратын, торлы құрылым. Өздігінен тіректерге жабысатын өсімдіктерге арналған торлардан айырмашылығы: торларда өсімдік өсінділері белгілі бір жолмен кесіліп, белгілі бір тәртіппен бекітіледі. Шпалера - (итал. spalliera, spalla – тірек, иін). 2. Әзербайжан: şpalera 3. Қырғыз: байланыш 4. Өзбек: espalier 5. Түрік: kafes 6. Ағылшын: trellis 7. Испан: espaldera 8. Неміс: Spalier 9. Француз: palissage 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12.Ұсыныстар. «Шпалера» сөзінің қазақ тілінде «аспа» сөзімен аударылуын мамандармен ақылдасу керек. | +13 |
121. | саумалдық | шпинат | шпинатсаумалдықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Саумалдық, асжапырақ – біржылдық шөптесін өсімдік. Тәжігүлділер тұқымдасының саумалдық тұқымына жататын түрі. Асшөптердің ең көп таралған және қоректік түрлерінің бірі. Шпинат - (лат. «spinacia») бір өсімдік емес, бірнеше биологиялық түрлерді қамтитын тұқым. 2. Әзербайжан: ispanaq 3. Қырғыз: шпинат 4. Өзбек: ismaloq 5. Түрік: ıspanak 6. Ағылшын: spinach 7. Испан: espinaca 8. Неміс: Spinat 9. Француз: épinards 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: шпинат -саумалдық, шпинат - асшөп 12.Ұсыныстар. «Шпинат» сөзі қазақ тілінде «саумалдық» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
122. | гүлтепкі, шақша | шпoрeц | шпoрeцгүлтепкі, шақшаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шақша – гүл тостағанының немесе жапырақшасының толық ұзарған өскіні. Әдетте бөлінетін балшырынның жиналуы үшін қызмет етеді. 2. Әзербайжан: sporets 3. Қырғыз: шпорец 4. Өзбек: spurs 5. Түрік: şırınga 6. Ағылшын: spur 7. Испан: spurs 8. Неміс: Sporn 9. Француз: éperon 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12.Ұсыныстар. «Шпорец» сөзінің қазақ тілінде «шақша» сөзімен қолданылуын мамандармен ақылдасу керек. | -3 |
123. | сүңгeк, сидам | штамб | штамбсүңгeк, сидамСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сүңгек, сидам – ағаш діңінің тамыр мойнынан ұшар басының төменгі қабатының бірінші қаңқа тармағына дейінгі бөлігі. Штамб – (нем. «Stamm» - «дің»). 2. Әзербайжан: çılpaq 3. Қырғыз: жылаңач 4. Өзбек: yalang`och 5. Түрік: çıplak 6. Ағылшын: bare 7. Испан: desnudo 8. Неміс: Entblößt 9. Француз: dénudé 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: штамб - сүңгек, штамб - сидам 12.Ұсыныстар. «Штамб» сөзінің қазақ тілінде «сүңгек», «сидам» сөздерімен қолданылуын мамандармен ақылдасу керек. | +9 |
124. | айдаргүл | штoк-рoза | штoк-рoзаайдаргүлСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Айдаргүл – 80-ге жуық түрді қамтитын құлқайырлар тұқымдасына жататын гүлді өсімдіктер тұқымы. Көпжылдық, екі жылдық, жылдық шөптесін өсімдіктер. 2. Әзербайжан: kök-qızılgül 3. Қырғыз: роза сабагы 4. Өзбек: gul poyasi 5. Түрік: kök-gül 6. Ағылшын: stock-rose 7. Испан: stock-rosa 8. Неміс: Stock-rose 9. Француз: stock-rose 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: шток-роза -айдаргүл, роза - раушан 12. Ұсыныстар. «Шток-роза» сөзінің қазақ тілінде «айдаргүл» сөзімен қолданылуын мамандармен ақылдасу керек. | +3 |
125. | қымыздық | щавeль | щавeльқымыздықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қымыздық – тарандар тұқымдасының бір және көпжылдық шөптері мен шала бұталары. 2. Әзербайжан: schavel 3. Қырғыз: ат кулак 4. Өзбек: sorrel 5. Түрік: kuzukulağı 6. Ағылшын: sorrel 7. Испан: acedera 8. Неміс: Sauerampfer 9. Француз: oseille 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: щавель -қымыздық 12.Ұсыныстар. «Щавель» сөзі қазақ тілінде «қымыздық» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
126. | атқұлақ | щавeль кoнский | щавeль кoнскийатқұлақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Атқұлақ – көпжылдық шөптесін өсімдік. Тарандар тұқымдасының қымыздық тұқымына жататын түрі. 2. Әзербайжан: at sorrel 3. Қырғыз: ак кулак 4. Өзбек: ot otquloq 5. Түрік: at kuzukulağı 6. Ағылшын: horse sorrel 7. Испан: acedera de caballo 8. Неміс: Sauerampfer 9. Француз: oseille de cheval 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: шавель конский - атқұлақ 12.Ұсыныстар. «Шавель конский» сөз тіркесі қазақ тілінде «атқұлақ» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
127. | қымыздық сабағы | щавeльник | щавeльникқымыздық сабағыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қымыздық сабағы – Тарандар тұқымдасына жататын бір және көпжылдық өсімдіктің бөлігі. 2. Әзербайжан: schavelnik 3. Қырғыз: ат кулак 4.Өзбек: sorrel 5. Түрік: kuzukulağı 6. Ағылшын: sorrel 7. Испан: alazán 8. Неміс: Sauerampfer 9. Француз: oseille 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12.Ұсыныстар. «Щавeльник» сөзінің қазақ тілінде «қымыздық сабағы» сөз тіркесімен қолданылуын мамандармен ақылдасу керек. | +9 |
128. | итқoнақ, мысыққұйрық | щeтинник, мышeй сорняк | щeтинник, мышeй сорнякитқoнақ, мысыққұйрықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Итқонақ, мысыққұйрық – астық немесе қоңырбас тұқымдастарына жататын біржылдық өсімдіктер. Бұл тұқымның кейбір түрлері ежелде тамақ және жемшөп өсімдіктері ретінде қолданыған. Итқонақ. ө с і м д і к. <латын. setaria>. Көбінесе тарымен бірге өсетін астық тұқымдасы итқонақ туысына жататын арам шөп. 2. Әзербайжан: kıllar 3. Қырғыз: түкчөлөр 4. Өзбек: tuklar 5. Түрік: kıl fırçası 6. Ағылшын: bristles 7. Испан: cerda 8. Неміс: Borstel 9. Француз: chaume 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: щетинник -итқонақ, мышей - мысыққұйрық, сорняк -арамшөп 12. Ұсыныстар. «Щетинник» сөзі қазақ тілінде «итқонақ», «шиқонақ» сөздерімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +7 |
129. | қылтаншөп, кeлтeкшөп | эгилoпс | эгилoпсқылтаншөп, кeлтeкшөпСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қылтаншөп, келтекшөп – дәнді дақылдар немесе қоңырбас тұқымдасына жататын бір жылдық шөп. Эгилопс – (лат. «aégilops» - бір жылдық шөптесін өсімдік). 2. Әзербайжан: egilops 3. Қырғыз: эгилопс 4. Өзбек: egilops 5. Түрік: egilops 6. Ағылшын: egilops 7. Испан: aegilop 8. Неміс: Egilops 9. Француз: égilope 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: эгилопс -қылтаншөп, эгилопс - келтекшөп, эгилопс -қосмалдық 12. Ұсыныстар. «Эгилопс» сөзі қазақ тіліне «қылтаншөп», «келтекшөп» сөздерімен аударылады. | +11 |
130. | сужапырақ | элoдeя | элoдeясужапырақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сужапырақ – сукөріктер тұқымдасына жататын көпжылдық су шөптерінің бір түрі. Элодея – (лат. «elodea» - «су өсімдігі»). 2. Әзербайжан: elodeya 3. Қырғыз: элодей 4. Өзбек: elodea 5. Түрік: elodea 6. Ағылшын: elodea 7. Испан: elodea 8. Неміс: Wasserpest 9. Француз: élodée 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - Ұсыныстар. «Эгодея» сөзінің қазақ тіліне «сужапырақ» сөзімен аударылуын мамандармен ақылдасу керек. | +11 |
131. | күшала, эминиум | эминиум | эминиумкүшала, эминиумСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Күшала, қарақұлақ – шаянот тұқымдасына жататын шөптесін өсімдіктер. Шамамен 9 түрді қамтиды. Эминиум – (лат. «eminium» - атау ежелгі «eminion» атауынан шыққан). Эминиум - қарақұлақ, эминиум - ит күшала, эминиум - қарапышақ, эминиум - қарынжарық (Қалиев Б. Өсімдік атауларының орысша-қазақша және қазақша-орысша сөздігі 2-басылым, 2005) Күшала. ө с і м д і к. <латын. eminium> Шаянот тұқымдасына жататын улы түйнекті көпжылдық шөптесін өсімдік. 2. Әзербайжан: eminium 3. Қырғыз: эминиум 4. Өзбек: еminium 5. Түрік: eminium 6. Ағылшын: eminium 7. Испан: еminium 8. Неміс: Eminium 9. Француз: eminium 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: эминиум - күшала 12.Ұсыныстар. Эминиус» сөзінің қазақ тіліне «күшала» сөзімен аударылуын мамандармен ақылдасу керек. | +13 |
132. | құланқұйрық | эрeмoспартoн | эрeмoспартoнқұланқұйрықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құланқұйрық – бұршақ тұқымдасына жататын өсімдіктер тұқымы. Жіңішке жасыл өскіндері бар бұталар немесе кішкентай ағаштар. Эрeмoспартoн – (лат. «eremosparton» - бұршақ тұқымдасына жататын гүлді өсімдіктің бір түрі). Құланқұрық. 1. ө с і м д і к. <eremosparton songaricum>. Сабағы түп жағынан бұтақтанып өсетін, мал жемейтін улы өсімдік. 2. Биіктігі 40–80 см, жапырағы жарғақ қабыршақ тәрізді, гүл сағағы қысқа, тостағаншасы түкті бұршақ тұқымдасына жататын бұта. 2. Әзербайжан: eremosparton 3. Қырғыз: эремоспартон 4. Өзбек: eremosparton 5. Түрік: eremosparton 6. Ағылшын: eremosparton 7. Испан: eremosparton 8. Неміс: Eremosparton 9. Француз: eremosparton 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: эремоспартон -құланқұйрық 12.Ұсыныстар. «Эремоспартон» сөзінің қазақ тіліне «құланқұйрық» сөзімен аударылуын мамандармен ақылдасу керек. | +13 |
133. | шырыш | эрeмурус, шрыш, ширяш | эрeмурус, шрыш, ширяшшырышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шырыш – Асфодель тұқымдасының ішінде Ксанторреев тұқымына кіретін көпжылдық шөптесін өсімдіктер. Эрeмурус – (лат. «еrémurus» - көпжылдық шөптесін өсімдік). Эрeмурус - шырын (Қалиев Б. Өсімдік атауларының орысша-қазақша және қазақша-орысша сөздігі 2-басылым, 2005) Шырыш. 1. ө с і м д і к. Тамырынан желім алатын, құмда өсетін малазықтық өсімдік. 2. ө с і м д і к. <латын. eremurus> Таулы аймаққа өсетін, сабағы жапырақсыз, гүлі ақ, қызғылт, сары не қоңыр түсті көпжылдық шөптесін өсімдік. 2. Әзербайжан: eremurus 3. Қырғыз: былжыр 4. Өзбек: shilliqqurt 5. Түрік: balgam 6. Ағылшын: eremurus 7. Испан: eremurus 8. Неміс: Eremurus 9. Француз: eremurus 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: эремурус - шырыш 12.Ұсыныстар. «Эремурус» сөзінің қазақ тіліне «шырыш» сөзімен аударылуын мамандармен ақылдасу керек. | +13 |
134. | эспарцeт | эспарцeт | эспарцeтэспарцeтСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Эспарцет – (лат. оnobrýchis) - бұршақ тұқымдасына жататын өсімдіктер тұқымы. Орта және Оңтүстік Еуропада, Солтүстік Африкада және Батыс Азияда өсетін 200-ден астам жабайы түрі белгілі. 2. Әзербайжан: esparset 3. Қырғыз: эспарцет 4. Өзбек: esparcet 5. Түрік: koruma alanı 6. Ағылшын: esparcet 7. Испан: esparceta 8. Неміс: Esparsette 9. Француз: sainfoin 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12.Ұсыныстар. «Эспарцeт» сөзі қазақ тілінде «эспарцeт» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
135. | тoрқұн, айдаһаршөп | эстрагoн, тархун | эстрагoн, тархунтoрқұн, айдаһаршөпСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Торқұн, айдаһаршөп – көпжылдық шөптесін өсімдік, жусан немесе жұлдызгүлдер тұқымдасының түрі. Эстрагон – (франц. «estragon» - дәмдеуіш ретінде қолданылатын хош иісті өсімдік.) Айдаршөп. <латын. corydalis>. Үлпілдек гүлді, ұзын сабақты, көкнәр тұқымдасына жататын көпжылдық шөптесін өсімдік. 2. Әзербайжан: tarhun 3. Қырғыз: тархун 4. Өзбек: tarhun 5. Түрік: tarhun 6. Ағылшын: tarragon 7. Испан: estragón 8. Неміс: Estragon 9. Француз: estragon 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: тархун - тархун, эстрагон - эстрагон, эстрагон - торқұн, тархун -торқұн 12.Ұсыныстар. «Эстрагон» сөзі қазақ тіліне «эстрагон», «шырғалжың» сөздерімен аударылады. «Тархун» сөзінің қазақ тіліне «торқұн», «айдаршөп» сөздерімен аударылуын мамандармен ақылдасу керек. | +7 |
136. | бoз изeн | эхинoпсилoн | эхинoпсилoнбoз изeнСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бозизен – алабота тұқымдасына жататын өсімдіктер түрі. Эхинoпсилoн – (лат. «еcinops» - өсімдік атауы). Бозизен. б о т а н и к а л ы қ. <латынша echinopsilon sedoides>. Алабұта тұқымдас бір жылдық шөптесін өсімдік. 2. Әзербайжан: echinopsilon 3. Қырғыз: эхинопсилон 4. Өзбек: echinopsilon 5. Түрік: ekinopsilon 6. Ағылшын: echinopsilon 7. Испан: echinopsilon 8. Неміс: Echinopsilon 9. Француз: echinopsilon 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12.Ұсыныстар. «Эхинoпсилoн» сөзі қазақ тілінде «бoзизeн» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
137. | шиқылдақ, юнона | юнoна | юнoнашиқылдақ, юнонаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шиқылдақ – құртқашаш тұқымдасына жататын шөптесін өсімдіктер тұқымы. Солтүстік Африка мен Жерорта теңізінде, Кавказда, Батыс және Орта Азияда кең таралған. Тамаша шиқылдақ, көкшіл шиқылдақ, сүйсін шиқылдақ және т.б. түрлері бар. Юнона – (лат. «Juno» - ежелгі Рим әйел-құдайы Юнонаның құрметіне аталған). 2. Әзербайжан: yunon 3. Қырғыз: юнона 4. Өзбек: juno 5. Түрік: juno 6. Ағылшын: juno 7. Испан: juno 8. Неміс: Juno 9. Француз: junon 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: юнона - шиқылдақ 12.Ұсыныстар. «Юнона» сөзі қазақ тілінде «шиқылдақ» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
138. | жидeк | ягoда | ягoдажидeкСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жидек – кішкентай шырынды немесе етті жеміс, әдетте бұталы немесе шөптесін өсімдіктер. 2. Әзербайжан: giləmeyvə 3. Қырғыз: жемиштер 4. Өзбек: berry 5. Түрік: yemiş 6. Ағылшын: berry 7. Испан: baya 8. Неміс: Beere 9. Француз: baie 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: ягода - жидек 12.Ұсыныстар. «Ягода» сөзі қазақ тілінде «жидек» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
139. | жидeктік | ягoдник | ягoдникжидeктікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жидектік – жидек өсімдіктері, жидектер өсетін немесе өсірілетін жер. 2. Әзербайжан: yekə amciq 3. Қырғыз: жемиштик 4. Өзбек: berry 5. Түрік: çilek, meyve 6. Ағылшын: berry field 7. Испан: plantación de bayas 8. Неміс: Beerenanlage 9. Француз: berry 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: ягодник - жидектік 12.Ұсыныстар. «Ягодник» сөзі қазақ тілінде «жидектік» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +12 |
140. | тeміртікeн, шөгіртікeн | якoрцы | якoрцытeміртікeн, шөгіртікeнСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Теміртікен, шөгіртікен – Оңтүстік Еуропада, Оңтүстік Азияда, Африкада, Солтүстік Америкада және Солтүстік Австралияда қоңыржай және тропикалық климатта өсетін біржылдық шөптесін өсімдік. Теміртікен. ө с і м д і к. <латын trіbulus> Жер бетінде тырбиып жататын, төменгі жағы тарамдалған, таулы жерде өсетін түйетабандар тұқымдасына жататын біржылдық өсімдік. 2. Әзербайжан: çapa 3. Қырғыз: казыктар 4. Өзбек: langarlar 5. Түрік: çapalar 6. Ағылшын: anchors 7. Испан: anclas 8. Неміс: Аnker 9. Француз: ancres 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12.Ұсыныстар. «Якорцы» сөзінің қазақ тіліне «теміртікен», «шөгіртікен» сөздерімен аударылуын мамандармен ақылдасу керек. | +11 |
141. | қанатжeміс | ярутка | яруткақанатжeмісСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қанатжеміс – қырыққабат тұқымдасына жататын біржылдық және көпжылдық өсімдік тұқымы. Қанатжеміс. ө с і м д і к. латын thlaspi. Орамжапырақ тұқымдасына жататын бір және көпжылдық өсімдік. 2. Әзербайжан: gödəkçə 3. Қырғыз: ярутка 4. Өзбек: langarlar 5. Түрік: yarutka 6. Ағылшын: thlaspi 7. Испан: thlaspi 8. Неміс: Thláspi 9. Француз: thlaspi 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: ярутка -қанатжеміс 12.Ұсыныстар. «Ярутка» сөзі қазақ тілінде «қанатжеміс» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
142. | шаған | ясeнь | ясeньшағанСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шаған – зәйтүн тұқымдасынан шыққан ағаш өсімдіктерінің тұқымы. Шаған. б о т а н и к а л ы қ. <латын. fraxіnus> Зәйтүн тұқымдасына жататын, жапырағы түсетін ағаш. 2. Әзербайжан: kül 3. Қырғыз: күл 4. Өзбек: kul daraxti 5. Түрік: kül 6. Ағылшын: ash 7. Испан: fresno 8. Неміс: Esche 9. Француз: frêne 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: ясень - шаған 12.Ұсыныстар. «Ясень» сөзі қазақ тілінде «шаған» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
143. | ақшаған, күймeсгүл | ясeнeц | ясeнeцақшаған, күймeсгүлСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ақшаған, күймесгүл, ерең – Жерорта теңізінен Қиыр Шығысқа дейін таралған, Руталылар тұқымдасының шағын тұқымына жататын өсімдік түрі. Ясенец - ерең (Қалиев Б. Өсімдік атауларының орысша-қазақша және қазақша-орысша сөздігі 2-басылым, 2005) Күймесгүл. ө с і м д і к. <латын dictamnus> Гүлі күлгін қызғылт, қосжынысты, бес тостағаншасы, бес күлтесі, он аталығы, бес ұялы аналығы болатын рута тұқымдасына жататын көпжылдық өсімдік. Ерең. ө с і м д і к. Денесінен от алғыш эфир майын бөліп шығаратын бұта. 2. Әзербайжан: yasenets 3. Қырғыз: күл 4. Өзбек: kul daraxti 5. Түрік: dişbudak 6. Ағылшын: ash tree 7. Испан: yasenets 8. Неміс: Esche 9. Француз: dictame 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: ясенец - күймесгүл 12.Ұсыныстар. «Ясенең» сөзінің қазақ тіліне «ақшаған», «күймесгүл», «ерен» сөздерімен аударылуын мамандармен ақылдасу керек. | +9 |
144. | мүйізшөп | яскoлка | яскoлкамүйізшөпСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Мүйізшөп – Солтүстік жарты шардың қоңыржай аймақтарында таралған Қалампыр тұқымдасына жататын шөптесін өсімдіктер тұқымы. Түрлердің жалпы саны 200-ге жуық. 2. Әзербайжан: evde cekilmis 3. Қырғыз: ясколка 4. Өзбек: jaskolka 5. Түрік: benkolka 6. Ағылшын: hornbeam 7. Испан: tomillo 8. Неміс: Thymian 9. Француз: thym 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: ясколка - мүйізшөп 12.Ұсыныстар. «Ясколка» сөзі қазақ тілінде «мүйізшөп» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
145. | авторитарлық жүйе | авторитарная система | авторитарная системаавторитарлық жүйеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Авторитарлық жүйе - халық басқарушыны таңдай алмайтын және заң жүзінде ауыстыра алмайтын саяси жүйе. Авторитарный (лат. auctoritas – билік, ықпал) Система (көне грек. σύστημα «тұтас, бөлшектерден құралған; қосылыс») 2. Әзербайжан: avtoritar sistem 3. Қырғыз: авторитардык система 4. Өзбек: avtoritar tizim 5. Түрік: otoriter sistem 6. Ағылшын: authoritarian system 7. Испан: sistema autoritario 8. Неміс: autoritäres System 9.Француз: système autoritaire Бекітілген нұсқасы: авторитарный - авторитарлық (2018), система - жүйе (2020) Заңнамадағы қолданысы: авторитарный - авторитарлық, система - жүйе 12. Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « авторитарная система » сөз тіркесі қазақ тілінде « авторитарлық жүйе » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
146. | азаматтық дін | гражданская религия | гражданская религияазаматтық дінСаласы Этимологиясы ДефинициясыАзаматтық дін - Батыс елдерінде (мысалы, АҚШ-та) салт-дәстүрлерді, наным-сенімдерді және рәміздерді қастерлеп сақтауға ықпал ететін сенім жүйесі. Религия (лат. religio «ұяттылық; дін» Әзербайжан: vətəndaş dini Қырғыз: жарандык дин Өзбек: fuqarolik dini Түрік: sivil din Ағылшын: civil religion Испан: religión civil Неміс: bürgerliche Religion Француз: religion civile Бекітілген нұсқасы: гражданская служба -азаматтық қызмет (2016), религия - дін (2019) Заңнамадағы қолданысы: гражданская - азаматтық, религия - дін Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «гражданская религия » сөз тіркесі қазақ тілінде « азаматтық дін » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
147. | азшылық топ, азшылдық топ | группа меньшинства | группа меньшинстваазшылық топ, азшылдық топСаласы Этимологиясы ДефинициясыАзшылдық топ – мәдени, экономикалық және саяси тұрғыдан бағынышты топ. Гру́ппа (нем. Gruppe немесе фр. groupe) – бір нәрсенің жиынтығы. Әзербайжан: azlıq qrupu Қырғыз: азчылык тобу Өзбек: ozchilik guruhi Түрік: azınlık grubu Ағылшын: minority group Испан: grupo minoritario Неміс: Minderheitengruppe Француз: groupe minoritaire 10. Бекітілген нұсқасы: внешняя группа -сыртқы топ (2021) Заңнамадағы қолданысы: меньшинства - азшылық, группа - топ 12. Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «группа меньшинства » сөз тіркесі қазақ тілінде « азшылдық топ » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
148. | «ақ жағалылар» немесе кеңсе қызметкерлерінің қылмысы | «белые воротники» или преступление офисного персонала | «белые воротники» или преступление офисного персонала«ақ жағалылар» немесе кеңсе қызметкерлерінің қылмысыСаласы Этимологиясы Дефинициясы«Ақ жағалылар» немесе кеңсе қызметкерлерінің қылмысы – жоғары лауазымды адамдардың өзгелерге өктемдігін жүргізу мақсатымен жасаған қылмыстары. Офис (лат. officium «қызмет, міндет; борыш, міндеттеме») Персонал (лат. personalis «жеке», реrsōnа «бетперде, жеке тұлға» Әзербайжан: «ağ yaxası» və ya ofis işçilərinin cinayəti Қырғыз: «ак жакалар» же кеңсе кызматкерлеринин кылмышы Өзбек: «oq yoqalar» yoki ofis xodimlarining jinoyati Түрік: «beyaz yakalı» veya ofis personelinin suçu Ағылшын: «white collars» or the crime of office staff Испан: «cuello blanco» o el crimen del personal de oficina Неміс: «weiße Kragen» oder das Verbrechen des Büropersonals Француз: les «cols blancs» ou le crime du personnel de bureau Бекітілген нұсқасы: кеңсе - офис (2018), персонал - қызметкерлер құрамы (2005), преступление - қылмыс (2020) Заңнамадағы қолданысы: белые воротники - ақ жағалылар, офис - кеңсе, персонал - персонал, преступление - қылмыс 12. Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, ««белые воротники» или преступление офисного персонала » сөз тіркесі қазақ тілінде « «ақ жағалылар» немесе кеңсе қызметкерлерінің қылмысы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
149. | ақ нәсіл мәртебесі | статус белой расы | статус белой расыақ нәсіл мәртебесіСаласы Этимологиясы ДефинициясыАқ нәсіл мәртебесі – «ақ» тұрғындардың нәсілдік ерекшелігі үшін ғана тиесілі артықшылығы. Раса (франц. race, итал. razza – ру, тұқым, тайпа) Статус (лат. status « жағдай, қалып») Әзербайжан: ağ irq statusu Қырғыз: ак жарыш статусу Өзбек: oq irqning holati Түрік: beyaz ırk statüsü Ағылшын: status of the white race Испан: condición de raza blanca Неміс: status der weißen Rasse Француз: statut de race blanche Бекітілген нұсқасы: статус - статус, нәсіл (1990) Заңнамадағы қолданысы: белая - ақ, раса - нәсіл, статус - мәртебе 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «статус белой расы » сөз тіркесі қазақ тілінде « ақ нәсіл мәртебесі » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
150. | алғашқы әлеуметтену | первичная социализация | первичная социализацияалғашқы әлеуметтенуСаласы Этимологиясы ДефинициясыАлғашқы әлеуметтену – туғаннан бастап жеке тұлға болып қалыптасқанға дейінге кезең. Социализация (лат. socialis – қоғамдық) Әзербайжан: ilkin sosiallaşma Қырғыз: баштапкы социалдашуу Өзбек: birlamchi sotsializatsiya Түрік: birincil sosyalleşme Ағылшын: primary socialization Испан: socialización primaria Неміс: primäre Sozialisierung Француз: socialisation primaire Бекітілген нұсқасы: социализация - әлеуметтену (2019) Заңнамадағы қолданысы: первичная - алғашқы, социализация - әлеуметтену 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «первичная социализация » сөз тіркесі қазақ тілінде « алғашқы әлеуметтену » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
151. | алдын ала әлеуметтену | предварительная социализация | предварительная социализацияалдын ала әлеуметтенуСаласы Этимологиясы ДефинициясыАлдын ала әлеуметтену – адамның нақты іскери ұйымға енуге дейінгі алған білімі мен мәдениетін көрсететін кезең. Социализация (лат. socialis – қоғамдық) Әзербайжан: ilkin sosiallaşma Қырғыз: алдын ала социалдашуу Өзбек: dastlabki sotsializatsiya Түрік: ön sosyalleşme Ағылшын: preliminary socialization Испан: socialización previa Неміс: vorläufige Sozialisierung Француз: pré-socialisation Бекітілген нұсқасы: социализация -әлеуметтену (2019) Заңнамадағы қолданысы: предварительная - алдын ала, социализация - әлеуметтену 12. Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «предварительная социализация » сөз тіркесі қазақ тілінде « алдын ала әлеуметтену » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
152. | альтернативті қозғалыстар; баламалы іс-қимыл | альтернативные движения | альтернативные движенияальтернативті қозғалыстар; баламалы іс-қимылСаласы Этимологиясы ДефинициясыБаламалы іс-қимыл – жеке көзқарастар мен іс-әрекеттерде аздаған өзгерістер жасауға бағытталған іс-қимыл. Альтернативный (лат. alternativus, alternatus «кезектесетін», alternare «кезектесу, ауысу, тербелу», alter «екінің бірі» Әзербайжан: alternativ hərəkətlər Қырғыз: альтернативдик кыймылдар Өзбек: muqobil harakatlar Түрік: alternatif hareketler Ағылшын: alternative movements Испан: movimientos alternativos Неміс: alternative Bewegungen Француз: mouvements alternatifs 10. Бекітілген нұсқасы: альтернатива - балама (2018), движения качательные - тербелмелi қозғалыстар (2019) Заңнамадағы қолданысы: альтернативные - баламалы, движения -қозғалыстар 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «альтернативные движения » сөз тіркесі қазақ тілінде « баламалы іс-қимыл » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +7 |
153. | аңшылық-терімшілік қоғамдар | охотничье-собирательные общества | охотничье-собирательные обществааңшылық-терімшілік қоғамдарСаласы Этимологиясы ДефинициясыАңшылық-терімшілік қоғамдары - жабайы жануарларды аулау немесе жеуге жарамды өсімдіктерді жинау арқылы өмір сүретін қоғам. Әзербайжан: ovçuluq-toplayıcı cəmiyyətlər Қырғыз: аңчылык-жамааттык коомдор Өзбек: ovchilik va jamoaviy jamiyatlar Түрік: avcılık ve kolektif toplumlar Ағылшын: hunting and gathering societies Испан: sociedades de caza y recolección Неміс: jagd- und Sammlungsgesellschaften Француз: sociétés de chasse-cueillette Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: охотничье-аңшылық, собирательство-терімшілік 12.Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «охотничье-собирательные общества » сөз тіркесі қазақ тілінде « аңшылық-терімшілік қоғамдары » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
154. | аралас отбасы | смешанная семья | смешанная семьяаралас отбасыСаласы Этимологиясы ДефинициясыАралас отбасы – ерлі-зайыптылардың бірінің немесе екеуінің де алдыңғы некесінен баласы бар отбасы. Әзербайжан: qarışıq ailə Қырғыз: аралаш үй-бүлө Өзбек: aralash oila Түрік: karışık aile Ағылшын: mixed family Испан: familia mixta Неміс: gemischte Familie Француз: famille mixte 10.Бекітілген нұсқасы: крепь смешанная - аралас бекітпе (2021), семья - отбасы (1992) Заңнамадағы қолданысы: смешанная - аралас, семья - отбасы 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «смешанная семья » сөз тіркесі қазақ тілінде « аралас отбасы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
155. | астаналық статистикалық аудан | столичный статистический район | столичный статистический районастаналық статистикалық ауданСаласы Этимологиясы ДефинициясыАстаналық статистикалық аудан – 50 мыңнан астам халқы бар және айналасындағы аймақтармен экономикалық әрі әлеуметтік қарым-қатынас орнатқан аудан. Статистика (лат. status – істің жағдайы) Район (фр. rayon – «араның ұясы») Әзербайжан: paytaxt statistika rayonu Қырғыз: метрополитен статистикалык району Өзбек: metropolitan statistika tumani Түрік: büyükşehir istatistik bölgesi Ағылшын: metropolitan statistical area Испан: área estadística metropolitana Неміс: statistisches Hauptstadtgebiet Француз: région statistique métropolitaine Бекітілген нұсқасы: статистикалық дерекқор (2020) Заңнамадағы қолданысы: столичный - астаналық, статистический - статистикалық, район - аудан Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «столичный статистический район » сөз тіркесі қазақ тілінде « астаналық статистикалық аудан » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
156. | астанадан тыс статистикалық аудан | статистический район за пределами столицы | статистический район за пределами столицыастанадан тыс статистикалық ауданСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Астана шегінен тыс статистикалық аудан – үлкен қаласы да, ондай қаламен тығыз байланысы да жоқ аудан. Статистика ( лат. status – істің жағдайы) Район (фр. rayon – «араның ұясы») 2. Әзербайжан: paytaxtdan kənarda statistik rayon 3. Қырғыз: борбордон тышкары статистикалык район 4. Өзбек: poytaxt tashqarisidagi statistik tuman 5. Түрік: başkentin dışındaki istatistik bölgesi 6. Ағылшын: statistical area outside the capital 7. Испан: área estadística fuera de la capital 8. Неміс: statistisches Gebiet außerhalb der Hauptstadt 9. Француз: zone statistique hors de la capitale 10. Бекітілген нұсқасы: статистикалық дерекқор (2020) 11. Заңнамадағы қолданысы: столица-астана, статистический-статистикалық, район-аудан, пределами-тыс 12. Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «статистический район за пределами столицы » сөз тіркесі қазақ тілінде « астана шегінен тыс статистикалық аудан » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
157. | астыртын оқу жоспары | подпольный учебный план | подпольный учебный планастыртын оқу жоспарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Астыртын оқу жоспары – мектепте оқытылатын негізгі мәдени дерекнамалардан тұратын, мемлекеттік және жекеменшік мектептер жастарды теңсіздікті қабылдауға үйрететін оқу жоспары. План (лат. planta – «аяқ ізі») 2. Әзербайжан: gizli təlim planı 3. Қырғыз: жачырын окуу планы 4. Өзбек: yashirin o`quv dasturi 5. Түрік: gizli müfredat 6. Ағылшын: underground curriculum 7. Испан: plan de estudios clandestino 8. Неміс: unterirdischer Lehrplan 9. Француз: programme clandestin 10. Бекітілген нұсқасы: учебный план - оқу жоспары (2015) 11. Заңнамадағы қолданысы: подпольный-астыртын, учебный-оқу, план-жоспар 12. Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «подпольный учебный план » сөз тіркесі қазақ тілінде « астыртын оқу жоспары » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
158. | ат таңу теориясы | теория именной привязки | теория именной привязкиат таңу теориясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ат таңу теориясы – девиантты сияқты көрінетін адамдарға және нақты мінез-құлыққа байланысты берілетін атауды түсіндіретін теория. Теория (көне грек. θεωρία «қарау, байқау; зерттеу; ғылым») 2. Әзербайжан: şəxsi bağlama nəzəriyyəsi 3. Қырғыз: ысым байлоо теориясы 4. Өзбек: ismlarni bog`lash nazariyasi 5. Түрік: isim bağlama teorisi 6. Ағылшын: the theory of nominal binding 7. Испан: teoría de la vinculación de nombres 8. Неміс: theorie der Namensbindung 9. Француз: théorie de la liaison nominative 10. Бекітілген нұсқасы: имя - ат (1971-1981), теория расписаний - кестелер теориясы (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: теория -теория, имя - ат, привязка - таңу 12. Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «теория именной привязки » сөз тіркесі қазақ тілінде « ат таңу теориясы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +7 |
159. | бірлік, ауызбірлік, ауызбіршілік | единство | единствобірлік, ауызбірлік, ауызбіршілікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауызбірлік, ауызбіршілік – өзара әрекеттесудің жоғары деңгейде, күшті сезіммен және тәуелділікпен ерекшеленуі. 2. Әзербайжан: birlik 3. Қырғыз: биримдик 4. Өзбек: birlik 5. Түрік: birlik 6. Ағылшын: unity 7. Испан: unidad 8. Неміс: Einheit 9. Француз: unité 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: единство - ауызбірлік, единство - ауызбіршілік 12. Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «единство » сөзі мәнмәтінге байланысты қазақ тілінде « бірлік», «ауызбірлік», «ауызбіршілік » сөздерімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
160. | ауыл шаруашылығы қоғамы | сельскохозяйственное общество | сельскохозяйственное обществоауыл шаруашылығы қоғамыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауылшаруашылық қоғамы – жерді өңдеп, өнім өсіру кезінде соқалар мен ірі қара малды қолдануға негізделетін қоғам. 2. Әзербайжан: kənd təsərrüfatı cəmiyyəti 3. Қырғыз: айыл чарба коому 4. Өзбек: qishloq xo`jaligi jamiyati 5. Түрік: tarım derneği 6. Ағылшын: agricultural society 7. Испан: sociedad agrícola 8. Неміс: landwirtschaftliche Gesellschaft 9. Француз: société agricole 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: сельскохозяйственное - ауыл шаруашылығы, общество - қоғам 12. Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сельскохозяйственное общество » сөз тіркесі қазақ тілінде « ауылшаруашылық қоғамы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +5 |
161. | әлемдік жүйелер теориясы | теория мировых систем | теория мировых системәлемдік жүйелер теориясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Әлемдік жүйелер теориясы – шеткері және негізгі қоғамдар ретінде белгілі кедей және бай елдер арасындағы экономикалық қатынастар туралы тұжырымдама. Теория (көне грек. θεωρία «қарау, байқау; зерттеу; ғылым») Система (көне грек. σύστημα «тұтас, бөлшектерден құралған; қосылыс») 2. Әзербайжан: dünya sistemlərinin nəzəriyyəsi 3. Қырғыз: дүйнөлүк системалар теориясы 4. Өзбек: jahon tizimlari nazariyasi 5. Түрік: dünya sistemleri teorisi 6. Ағылшын: theory of world systems 7. Испан: teoría de los sistemas mundiales 8. Неміс: theorie der Weltsysteme 9. Француз: théorie des systèmes mondiaux 10. Бекітілген нұсқасы: теория расписаний - кестелер теориясы (2021), система - жүйе (2020), мировая политика - әлемдік саясат (2018) 11. Заңнамадағы қолданысы: теория - теория, мировых - әлемдік, система - жүйе 12. Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «теория мировых систем » сөз тіркесі қазақ тілінде « әлемдік жүйелер теориясы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
162. | әлеуметтік мақсаттылық түсінігі | понятие социальной целенаправленности | понятие социальной целенаправленностиәлеуметтік мақсаттылық түсінігіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Әлеуметтік мақсаттылық түсінігі – шын мәніндегі оқиғаны адамдардың әсерлеп, күшейтіп және әлеуметтік тұрғыда қабылданатын етіп көрсету үрдісі. Социализация (лат. socialis – қоғамдық) 2. Әзербайжан: sosial diqqət anlayışı 3. Қырғыз: социалдык фокус түшүнүгү 4. Өзбек: ijtimoiy maqsadga muvofiqlik tushunchasi 5. Түрік: sosyal odaklanma kavramı 6. Ағылшын: the concept of social purposefulness 7. Испан: concepto de propósito social 8. Неміс: das Konzept der sozialen Zielsetzung 9. Француз: la notion de concentration sociale 10. Бекітілген нұсқасы: целенаправленность-мақсаттылық (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: понятие-ұғым, понятие-түсінік, социальной-әлеуметтік, целенаправленность-мақсаттылық 12. Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «понятие социальной целенаправленности » сөз тіркесі қазақ тілінде « әлеуметтік мақсаттылық түсінігі » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +8 |
163. | әлеуметтендіру, әлеуметтену | социализация | социализацияәлеуметтендіру, әлеуметтенуСаласы Этимологиясы ДефинициясыӘлеуметтендіру, әлеуметтену – мәдени және қоғамдық ортаға қатысуға қажетті ережелерді, тәжірибелер мен құндылықтарды үйрену және үйрету процесі. Социализация (лат. socialis – қоғамдық) Әзербайжан: sosiallaşma Қырғыз: социалдаштыруу Өзбек: ijtimoiylashuv Түрік: sosyalleşme Ағылшын: socialization Испан: socialización Неміс: Sozialisation Француз: socialisation Бекітілген нұсқасы: агенты социализации - әлеуметтендіру агентi (2018) Заңнамадағы қолданысы: социализация - әлеуметтену Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «социализация » сөзі қазақ тілінде « әлеуметтендіру» және «әлеуметтену » сөздерімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
164. | әлеуметтік желі | социальная сеть | социальная сетьәлеуметтік желіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Әлеуметтік желі – жеке адамның интернет арқылы жүргізетін қарым-қатынастарының жиынтығы. Социализация (лат. socialis – қоғамдық) 2. Әзербайжан: sosial şəbəkə 3. Қырғыз: социалдык тармак 4. Өзбек: ijtimoiy tarmoq 5. Түрік: sosyal ağ 6. Ағылшын: social network 7. Испан: red social 8. Неміс: soziales Netzwerk 9. Француз: réseau social 10. Бекітілген нұсқасы: социальная сфера - әлеуметтік сфера, сала (2019), сеть - желі (2005) 11. Заңнамадағы қолданысы: социальная - әлеуметтік, сеть - желі 12. Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «социальная сеть » сөз тіркесі қазақ тілінде « әлеуметтік желі » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
165. | әлеуметтік қиял | социальное воображение | социальное воображениеәлеуметтік қиялСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Әлеуметтік қиял – өміріміздегі шынайы жағдайларға қарапайым әлеуметтік құрылымдар тұрғысынан қарау мүмкіндігі. Ол жеке қиындықтарды қоғамдық проблемалар ретінде көруге көмектеседі. Социализация (лат. socialis – қоғамдық) 2. Әзербайжан: sosial təsəvvür 3. Қырғыз: социалдык элестетүү 4. Өзбек: ijtimoiy tasavvur 5. Түрік: sosyal hayal gücü 6. Ағылшын: social imagination 7. Испан: imaginación social 8. Неміс: soziale Vorstellungskraft 9. Француз: imagination sociale 10. Бекітілген нұсқасы: социальная сфера - әлеуметтік сфера, сала (2019), воображение - қиял, қиялдау (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: социальное - әлеуметтік, воображение - қиял 12. Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «социальное воображение » сөз тіркесі қазақ тілінде « әлеуметтік қиял » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
166. | әлеуметтік қозғалыс | социальное движение | социальное движениеәлеуметтік қозғалысСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Әлеуметтік қозғалыс – әлеуметтік институттарды, қарым-қатынасты және өмір салтын өзгерту мақсатымен біріккен адамдардың, топтар мен ұйымдардың қозғалысы. Социализация (лат. socialis – қоғамдық) 2. Әзербайжан: sosial hərəkət 3. Қырғыз: социалдык кыймыл 4. Өзбек: ijtimoiy harakat 5. Түрік: sosyal hareket 6. Ағылшын: social movement 7. Испан: movimiento social 8. Неміс: soziale Bewegung 9. Француз: mouvement social 10. Бекітілген нұсқасы: социальная сфера-әлеуметтік сфера, сала (2019), движение-қозғалыс (2015) 11. Заңнамадағы қолданысы: социальное-әлеуметтік, движение-қозғалыс 12. Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «социальное движение » сөз тіркесі қазақ тілінде « әлеуметтік қозғалыс » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
167. | әлеуметтік құрылым | социальная структура | социальная структураәлеуметтік құрылымСаласы Этимологиясы ДефинициясыӘлеуметтік құрылым – қоғамды қалыптастыратын топтардың өзара қарым-қатынастарының қайталанатын үлгісі. Социализация (лат. socialis – қоғамдық) Структура (лат . structura - құрылым, орналасу) Әзербайжан: sosial strukturu Қырғыз: социалдык түзүлүш Өзбек: ijtimoiy tuzilish Түрік: sosyal yapı Ағылшын: social structure Испан: estructura social Неміс: soziale Struktur Француз: structure sociale Бекітілген нұсқасы: социальная сфера - әлеуметтік сфера, сала (2019), структура - құрылым (1999) Заңнамадағы қолданысы: социальная - әлеуметтік, структура - құрылым Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «социальная структура » сөз тіркесі қазақ тілінде « әлеуметтік құрылым » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
168. | әлеуметтік өзара әрекеттесу, әлеуметтік әрекеттестік | социальное взаимодействие | социальное взаимодействиеәлеуметтік өзара әрекеттесу, әлеуметтік әрекеттестікСаласы Этимологиясы ДефинициясыӘлеуметтік өзара әрекеттесу, әлеуметтік әрекеттестік – адамдармен күнделікті, бетпе-бет кездесетін жағдайларда қарым-қатынас жасау жолдары. Социализация (лат. socialis – қоғамдық) Әзербайжан: sosial qarşılıqlı əlaqə Қырғыз: социалдык өз ара аракеттенүү Өзбек: ijtimoiy o`zaro ta`sir Түрік: sosyal etkileşim Ағылшын: social interaction Испан: interacción social Неміс: soziale Interaktion Француз: interaction sociale Бекітілген нұсқасы: социальная сфера-әлеуметтік сфера, сала (2019), взаимодействие-өзара әрекет ету (2020) Заңнамадағы қолданысы: социальное взаимодействие-әлеуметтік өзара іс-қимылдар 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «социальное взаимодействие » сөз тіркесі қазақ тілінде « әлеуметтік өзара әрекеттестік » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
169. | әлеуметтік өзгерістер | социальные изменения | социальные измененияәлеуметтік өзгерістерСаласы Этимологиясы ДефинициясыӘлеуметтік өзгерістер – әлеуметтік құрылымдардың немесе әлеуметтік-мәдени процестердің уақыт өте келе айтарлықтай түрленуі не қайта құрылымдануы. Социализация (лат. socialis – қоғамдық) Әзербайжан: sosial dəyişikliklər Қырғыз: социалдык өзгөрүүлөр Өзбек: ijtimoiy o`zgarishlar Түрік: sosyal değişim Ағылшын: social change Испан: cambio social Неміс: sozialer Wandel Француз: changements sociaux Бекітілген нұсқасы: социальная сфера - әлеуметтік сфера, сала (2019), изменение - өзгеріс (2021) Заңнамадағы қолданысы: социальные - әлеуметтік, изменение - өзгеріс 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «социальные изменения » сөз тіркесі қазақ тілінде « әлеуметтік өзгерістер » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
170. | әлеуметтік тап | социальный класс | социальный классәлеуметтік тапСаласы Этимологиясы ДефинициясыӘлеуметтік тап, әлеуметтік санат, әлеуметтік жік – бірдей деңгейде және билікте болатын, бір-бірімен сәйкестік сезімі бар адамдардың санаты. Социализация (лат. socialis – қоғамдық) Класс (лат. classis «разряд, класс») Әзербайжан: sosial sinif Қырғыз: социалдык класс Өзбек: ijtimoiy sinf Түрік: sosyal sınıf Ағылшын: social class Испан: clase social Неміс: soziale Klasse Француз: classe sociale Бекітілген нұсқасы: социальная сфера-әлеуметтік сфера (2019) Заңнамадағы қолданысы: социальные-әлеуметтік, класс-сынып, класс-тап 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «социальный класс » сөз тіркесі қазақ тілінде « әлеуметтік тап», «әлеуметтік санат», «әлеуметтік жік » сөз тіркесінің бірімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +3 |
171. | әлеуметтік процестер, әлеуметтік үдерістер | социальные процессы | социальные процессыәлеуметтік процестер, әлеуметтік үдерістерСаласы Этимологиясы ДефинициясыӘлеуметтік процестер, әлеуметтік үдерістер – өзара қарым-қатынас формалары арқылы адамдардың бір-бірімен байланысуы. Социализация (лат. socialis – қоғамдық) Процесс (лат. prōcēssus «алға қозғалу», procedere «шығу; алға жүру») Әзербайжан: sosial proseslər Қырғыз: социалдык процесстер Өзбек: ijtimoiy jarayonlar Түрік: sosyal süreçler Ағылшын: social processes Испан: procesos sociales Неміс: soziale Prozesse Француз: processus sociaux Бекітілген нұсқасы: социальная сфера-әлеуметтік сфера, сала (2019), процес-үдеріс, процесс (2020) Заңнамадағы қолданысы: социальные-әлеуметтік, процесс-процесс 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «социальные процессы » сөз тіркесі қазақ тілінде « әлеуметтік процестер » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
172. | әлеуметтік-экономикалық мәртебе | социально-экономический статус | социально-экономический статусәлеуметтік-экономикалық мәртебеСаласы Этимологиясы ДефинициясыӘлеуметтік-экономикалық мәртебе – адамдар табысқа, білім алуға, кәсіпке немесе олардың кейбір түйістеріне иек артатын әлеуметтік тап өлшемі. Социализация (лат. socialis – қоғамдық) Экономика (көне грек. οἶκος «үй, шаруашылық» + νόμος «ереже, заң») Статус (лат. status «жағдай, қалып») Әзербайжан: sosial-iqtisadi status Қырғыз: социалдык-экономикалык абалы Өзбек: ijtimoiy-iqtisodiy holat Түрік: sosyoekonomik durum Ағылшын: socio-economic status Испан: situación socioeconómica Неміс: sozioökonomischer Status Француз: statut socioéconomique Бекітілген нұсқасы: социальная сфера - әлеуметтік сфера, сала (2019), статус - мәртебе (1990) Заңнамадағы қолданысы: социально - әлеуметтік, экономический -экономикалық, статус - мәртебе 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «социально-экономический статус » сөз тіркесі қазақ тілінде « әлеуметтік-экономикалық мәртебе » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
173. | бағбаншылық қоғамдары | садоводческие общества | садоводческие обществабағбаншылық қоғамдарыСаласы Этимологиясы ДефинициясыБағбаншылық қоғамдары – ортақ аумақты шаруашылық жүргізу мақсатында саяжай телімдері иелерінің бірлестігі. Әзербайжан: bağçılıq cəmiyyətləri Қырғыз: багбанчылык коомдору Өзбек: bog`dorchilik jamiyatlari Түрік: bahçecilik toplumları Ағылшын: horticultural societies Испан: sociedades hortícolas Неміс: Gartenbauvereine Француз: sociétés horticoles Бекітілген нұсқасы: строительные общества - құрылыс қоғамдары (2006) Заңнамадағы қолданысы: садовнические общества - бағбандық қоғамы Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «садоводческие общества » сөз тіркесі қазақ тілінде « бағбаншылық қоғамдары » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
174. | бағасыз әлеуметтену | неценовая социализация | неценовая социализациябағасыз әлеуметтенуСаласы Этимологиясы ДефинициясыБағасыз әлеуметтену – өзіне не керегін анықтаумен емес, өзінің кім екенін анықтаумен айналысу. Социализация (лат. socialis – қоғамдық) Әзербайжан: qiymətsiz sosiallaşma Қырғыз: баалуу эмес социалдашуу Өзбек: narxdan tashqari sotsializatsiya Түрік: değerli olmayan sosyalleşme Ағылшын: non-price socialization Испан: socialización no basada en precios Неміс: unkostenlose Sozialisierung Француз: socialisation non cotée Бекітілген нұсқасы: социализация - әлеуметтену (2019) Заңнамадағы қолданысы: социализация - әлеуметтену Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «неценевая социализация » сөз тіркесі қазақ тілінде « бағасыз әлеуметтену » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | -5 |
175. | бақыланушы топ | подконтрольная группа | подконтрольная группабақыланушы топСаласы Этимологиясы ДефинициясыБақыланушы топ – белгілі бір экспериментке (психикалық немесе клиникалық) қатысатын адамдар немесе өзге да организмдер (биологиялық) тобы. Гру́ппа (нем. Gruppe немесе фр. groupe) – бір нәрсенің жиынтығы. Контроль (франц. contrôle *contrerôle, contre- + rôle «тізім») Әзербайжан: nəzarət qrupu Қырғыз: көзөмөлдөнүүчү топ Өзбек: nazorat ostidagi guruh Түрік: kontrollü grup Ағылшын: controlled group Испан: grupo controlado Неміс: kontrollierte Gruppe Француз: groupe de contrôle Бекітілген нұсқасы: внешняя группа - сыртқы топ (2021) Заңнамадағы қолданысы: подконтрольная - бақылаудағы, группа - топ Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «подконтрольная группа » сөз тіркесі қазақ тілінде « бақыланушы топ » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +1 |
176. | балалардың коммодификациясы, балаларды коммодификциялау | коммодификация детей | коммодификация детейбалалардың коммодификациясы, балаларды коммодификциялауСаласы Этимологиясы ДефинициясыБалалар коммодификциясы, балаларды коммодификциялау – балаларды тауар ретінде сатып алуға мүмкіндік беретін процесс. Коммодификация (ағыл. commodity – тауар) Әзербайжан: uşaqların kommodifikasiyası Қырғыз: балдардын товарлашуусу Өзбек: bolalarni tovarlashtirish Түрік: çocukların metalaştırılması Ағылшын: commodification of children Испан: mercantilización de niños Неміс: kommodifizierung von Kindern Француз: marchandisation des enfants Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: дети-балалар Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «коммодификация детей » сөз тіркесі қазақ тілінде « балалар коммодификциясы» және «балаларды коммодификциялау » сөз тіркестерімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
177. | бастауыш сектор | начальный сектор | начальный секторбастауыш секторСаласы Этимологиясы ДефинициясыБастауыш сектор – экономиканың қоршаған ортадан шикізат алумен айналысатын бөлігі. Сектор (лат. «сэка́ре» «кесу», «кесіп тастау») Әзербайжан: ilkin sektor Қырғыз: баштапкы сектор Өзбек: boshlang`ich sektor Түрік: başlangıç sektörü Ағылшын: initial sector Испан: sector inicial Неміс: Startsektor Француз: secteur primaire Бекітілген нұсқасы: сектор - сектор (2017) Заңнамадағы қолданысы: начальный - бастапқы, сектор - сектор Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «начальный сектор » сөз тіркесі қазақ тілінде « бастауыш сектор » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
178. | бастапқы топтар | первичные группы | первичные группыбастапқы топтарСаласы Этимологиясы ДефинициясыБастапқы топтар – өзара тығыз, қоян-қолтық әрекеттер жасайтын адамдардың топтары. Гру́ппа (нем. Gruppe немесе фр. groupe) – бір нәрсенің жиынтығы. Әзербайжан: ibtidai qruplar Қырғыз: баштапкы топтор Өзбек: birlamchi guruhlar Түрік: birincil gruplar Ағылшын: primary groups Испан: grupos primarios Неміс: primäre Gruppen Француз: groupe primaire Бекітілген нұсқасы: - первичная аудитория - бастапқы аудитория (2021), агрегатные группы - агрегатты топтар (2021) Заңнамадағы қолданысы: первичные - бастапқы, группы - топтар Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «первичные группы » сөз тіркесі қазақ тілінде « бастапқы топтар » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
179. | бейресми әлеуметтік бақылау | неформальный социальный контроль | неформальный социальный контрольбейресми әлеуметтік бақылауСаласы Этимологиясы ДефинициясыБейресми әлеуметтік бақылау – достардың, әріптестер мен басқа да тұлғалардың бейресми мінез-құлқының барлық тәсілдеріне қатысты бақылау түрі. Социализация (лат. socialis – қоғамдық) Форма (лат. forma «форма, түр, бейне») Әзербайжан: qeyri-rəsmi sosial nəzarət Қырғыз: формалдуу эмес социалдык көзөмөл Өзбек: norasmiy ijtimoiy nazorat Түрік: gayri resmi sosyal kontrol Ағылшын: informal social control Испан: control social informal Неміс: informelle soziale Kontrolle Француз: contrôle social informel Бекітілген нұсқасы: неформальный - формальды емес, бейресми (2019), социальная сфера-әлеуметтік сфера, сала (2019), контроль-бақылау (1995) Заңнамадағы қолданысы: неформальный-бейресми, социальный-әлеуметтік, контроль-бақылау Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «неформальный социальный контроль » сөз тіркесі қазақ тілінде « бейресми әлеуметтік бақылау » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
180. | бұлтартпайтын дәлелдер | неопровержимые доказательства | неопровержимые доказательствабұлтартпайтын дәлелдерСаласы Этимологиясы ДефинициясыБұлтартпайтын дәлелдер – қандай да бір оқиғағы қатысты нақты әрі айғақты мәліметтер. Әзербайжан: təkzibolunmaz sübutlar Қырғыз: төгүндөлгүс далилдер Өзбек: aniq dalillar Түрік: inkar edilemez kanıtlar Ағылшын: irrefutable evidence Испан: pruebas irrefutables Неміс: unwiderlegbare Beweise Француз: preuves accablantes Бекітілген нұсқасы: неопровержимые факты - бұлтартпайтын фактілер (2016) Заңнамадағы қолданысы: неопровержимые доказательства - бұлтартпайтын дәлелдер Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «неопровержимые доказательства » сөз тіркесі қазақ тілінде « бұлтартпайтын дәлелдер » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +1 |
181. | бюрократия | бюрократия | бюрократиябюрократияСаласы Этимологиясы ДефинициясыБюрократия – тиімділікті барынша арттыруға арналған нақты ережелері және иерархиялық билік құрылымы бар күрделі ұйымның ерекше түрі. Бюрокра́тия (фр. bureau «бюро, кеңсе» + грек. κράτος «билік», сөзбе-сөз. «кеңсе билігі») Әзербайжан: bürokratiya Қырғыз: бюрократия Өзбек: byurokratiya Түрік: bürokrasi Ағылшын: bureaucracy Испан: burocracia Неміс: Bürokratie Француз: bureaucratie Бекітілген нұсқасы: бюрократизм - бюрократизм (2018); бюрократизм – төрешілдік (экономика) Заңнамадағы қолданысы: бюрократия - бюрократия Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «бюрократия » сөзі қазақ тілінде « бюрократия » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
182. | гендерлік рөлдер | гендерные роли | гендерные ролигендерлік рөлдерСаласы Этимологиясы ДефинициясыГендерлік рөлдер – белгілі бір мәдениеттегі ерлер мен әйелдер үшін қалыпты саналатын құқықтар мен міндеттер. Гендер (лат. genus «ру») Роль (лат. rotulus «қағаз бума») Әзербайжан: gender rolları Қырғыз: гендердик ролдор Өзбек: gender rollari Түрік: cinsiyet rolleri Ағылшын: gender roles Испан: roles de género Неміс: Geschlechterrollen Француз: rôles sexospécifiques Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: гендерные роли - гендерлік рөлдер Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «гендерные роли » сөз тіркесі қазақ тілінде « гендерлік рөлдер » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
183. | гетерогамия | гетерогамия | гетерогамиягетерогамияСаласы Этимологиясы ДефинициясыГетерогамия – өзге жыныс өкілінен жұбай таңдау. Гетерогамия (көне грек. ἕτερος – «өзге», «әртүрлі» + γάμος – «неке») Әзербайжан: heterogamiya Қырғыз: гетерогамия Өзбек: geterogamiya Түрік: heterogami Ағылшын: heterogamy Испан: heterogamia Неміс: Heterogamie Француз: hétérogamie Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: - Ұсыныстар. «Гетерогамия » сөзі қазақ тілінде « гетерогамия » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
184. | гетеронормативтік, гетеронормативтік идеология | гетеронормативная, гетеронормативная идеология | гетеронормативная, гетеронормативная идеологиягетеронормативтік, гетеронормативтік идеологияСаласы Этимологиясы ДефинициясыГетеронормативтік, гетеронормативтік идеология – гетеросексуалдықты әлеуметтік, жыныстық қатынастар мен күнделікті өмірді ұйымдастырудың қалыпты тәсілі деп санайтын идеология. Гетеронормативность (ағыл. Heteronormativity) Идеоло́гия (грек. ιδεολογία; ιδέα «идея» + λογος «сөз, ақыл, ілім») Әзербайжан: heteronormativdir, heteronormativdir ideologiya Қырғыз: гетеронормативдик, гетеронормативдик идеология Өзбек: heteronormativ, heteronormativ mafkura Түрік: heteronormatif, heteronormatif ideoloji Ағылшын: heteronormative, heteronormative ideology Испан: ideología heteronormativa, heteronormativa Неміс: Heteronormatische, heteronormatische Ideologie Француз: idéologie hétéronormative, hétéronormative Бекітілген нұсқасы: идеология - идеология (2016) Заңнамадағы қолданысы: идеология - идеология Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «гетеронормативная » сөзі қазақ тілінде « гетеронормативтік » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «гетеронормативная идеология » сөз тіркесі қазақ тілінде « гетеронормативтік идеология » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
185. | гомогамия | гомогамия | гомогамиягомогамияСаласы Этимологиясы ДефинициясыГомогамия – әркімнің өз мәртебесіне сай жұбай таңдау мүмкіндігі. Гомога́мия (көне грек. ὁμός – ұқсас, бірдей + γάμος – неке) Әзербайжан: homogamiya Қырғыз: гомогамия Өзбек: gomogamiya Түрік: homojenlik Ағылшын: homogamy Испан: homogamia Неміс: Homogamie Француз: homogamie Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: - Ұсыныстар. «Гомогамия » сөзі қазақ тілінде « гомогамия » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
186. | гомосексуалдар | гомосексуалы | гомосексуалыгомосексуалдарСаласы Этимологиясы ДефинициясыГомосексуалдар – (гейлер және лесбияндар деп те аталады) – өз жынысының өкілімен жыныстық және романтикалық қарым-қатынастарды қалайтын адамдар. Гомосексуа́льность (көне грек . ὁμός – бірдей + лат. sexus – жыныс) Әзербайжан: homoseksual Қырғыз: гомосексуалдар Өзбек: homosexuals Түрік: eşcinseller Ағылшын: homosexuals Испан: homosexuales Неміс: Homosexuelle Француз: homosexuels Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: - Ұсыныстар. «Гомосексуалы » сөзі қазақ тілінде « гомосексуалдар » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
187. | дәстүрлі билік | традиционная власть | традиционная властьдәстүрлі билікСаласы Этимологиясы ДефинициясыДәстүрлі билік – жылдар бойы қалыптасқан процедуралардың дербес құқықтылығына сүйеніп шешім қабылдау құқығы. Традиция (лат. traditio «беру, тапсыру, бұрынғы әдет») Әзербайжан: ənənəvi güc Қырғыз: салттуу бийлик Өзбек: an`anaviy kuch Түрік: geleneksel güç Ағылшын: traditional power Испан: poder tradicional Неміс: traditionelle Macht Француз: pouvoir traditionnel Бекітілген нұсқасы: традиционный - дәстүрлі (2003), власть - билік, өкімет (1998) Заңнамадағы қолданысы: традиционная - дәстүрлі, власть - өкімет, власть - билік Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «традиционная власть » сөз тіркесі қазақ тілінде « дәстүрлі билік » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
188. | девиант, нормадан ауытқу | девиант, отклонение от нормы | девиант, отклонение от нормыдевиант, нормадан ауытқуСаласы Этимологиясы ДефинициясыДевиант, нормадан ауытқу – (нормадан ауытқу) белгілі бір қоғамдастықта құпталмайтын, тіпті жазаға тартылатын бұзылғандық. Девиант (лат. devians «жалтаратын») Норма (лат. norma «норма, ереже») Әзербайжан: deviant, normadan sapma Қырғыз: девиант, нормадан четтөө Өзбек: deviant, normadan chetga chiqish Түрік: sapkın, normdan sapma Ағылшын: deviant, deviation from the norm Испан: desviación, desviación de la norma Неміс: abweichend, Abweichung von der Norm Француз: déviant, écart par rapport à la norme Бекітілген нұсқасы: девиантность - ауытқушылық (2018), отклонение от нормы - нормадан ауытқу (2003) Заңнамадағы қолданысы: девиант-девиант, отклонение-ауытқу, норма-норма Ұсыныстар. «Девиант » сөзі қазақ тілінде « девиант » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «отклонение от нормы » сөз тіркесі қазақ тілінде «нормадан ауытқу» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
189. | демографиялық ауысу | демографический переход | демографический переходдемографиялық ауысуСаласы Этимологиясы ДефинициясыДемографиялық ауысу – туу көрсеткіші жоғары, ал өмір ұзақтығы аз қоғамнан туу көрсеткіші төмен, өмір ұзақтығы көп қоғамға ауысу. Демогра́фия (көне грек. δῆμος – халық, γράφω – жазамын) Әзербайжан: demoqrafik keçid Қырғыз: демографиялык өтүү Өзбек: demografik o`tish Түрік: demografik geçiş Ағылшын: demographic transition Испан: transición demográfica Неміс: demografischer Wandel Француз: transition démographique Бекітілген нұсқасы: демография - демография (2021), переход - ауысу (2016) Заңнамадағы қолданысы: демографический - демографиялық, переход - ауысу Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «демографический переход » сөз тіркесі қазақ тілінде « демографиялық ауысу » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
190. | дифференциал | дифференциал | дифференциалдифференциалСаласы Этимологиясы ДефинициясыДифференциал – а) әлеу. Əлеуметтік топтардағы құбылыстардың пайда болуындағы айырмашылық; ә) мат. Функциялардың өсуінің сызықтық бөлігін бейнелейтін функционал; б) тех. Екі біліктің айналуына мүмкіндік беретін құрылғы. Дифференциация (лат. differentia – «айырмашылық») Әзербайжан: diferensial Қырғыз: айырмачылык Өзбек: differentsial Түрік: diferansiyel Ағылшын: differential Испан: diferencial Неміс: Differenzial Француз: différentiel Бекітілген нұсқасы: дифференциальный сигнал - дифференциальный сигнал (2021) Заңнамадағы қолданысы: дифференциал - дифференциал Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « дифференциал » сөзі қазақ тілінде « дифференциал » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
191. | дифференциалдық ассоциация теориясы, дифференциалды ассоциациялар теориясы | теория дифференциальных ассоциаций | теория дифференциальных ассоциацийдифференциалдық ассоциация теориясы, дифференциалды ассоциациялар теориясыСаласы Этимологиясы ДефинициясыДифференциалды ассоциациялар теориясы – а) әлеуметтік серіктестерінің көбі құптаудың орнына қабыл алмауды ұйғарған кезде адамдар девианттылыққа үйренеді деп тұжырымдайтын теория; ә) криминалистика. Қылмыстық іс-әрекеттің әдістері мен уәждемелерін басқа адамдардың өзара әрекеттестігі арқылы анықтауға болады деген теория (Эдвин Сазерленд). Дифференциация (лат. differentia – «айырмашылық») Теория (көне грек. θεωρία «қарау, байқау; зерттеу; ғылым») Ассоциация (лат. associatio (associationem) « серіктестік , қоғам » Әзербайжан: diferensial assosiasiyaların nəzəriyyəsi Қырғыз: дифференциалдык бирикмелер теориясы Өзбек: differentsial assotsiatsiyalar nazariyasi Түрік: diferansiyel dernekler teorisi Ағылшын: theory of differential associations Испан: teoría de las asociaciones diferenciales Неміс: theorie der differentiellen Assoziationen Француз: théorie des associations différentielles Бекітілген нұсқасы: дифференциальный сигнал - дифференциальный сигнал (2021), ассоциация - қауымдастық (1992), теория расписаний - кестелер теориясы (2021) Заңнамадағы қолданысы: теория - теория, ассоциация - қауымдастық, дифференциальных - дифференциалды Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «теория дифференциальных ассоциаций » сөз тіркесі қазақ тілінде « дифференциалды ассоциациялар теориясы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
192. | дисфункциялы нормалар | дисфункциональные нормы | дисфункциональные нормыдисфункциялы нормаларСаласы Этимологиясы ДефинициясыДисфункциялы нормалар – қоғамның мүдделеріне қарама-қайшы нормалар. Дисфу́нкция (лат. dys – жаман, қиын + functio – іс-әрекет, жасау) Норма (лат. norma «норма, ереже») Әзербайжан: dysfunctional normaları Қырғыз: дисфункционалдык нормалар Өзбек: disfunktsional normalar Түрік: işlevsiz normlar Ағылшын: dysfunctional norms Испан: normas disfuncionales Неміс: dysfunktionale Normen Француз: normes dysfonctionnelles Бекітілген нұсқасы: норма - норма (2018) Заңнамадағы қолданысы: норма -норма Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «дисфункциональные нормы » сөз тіркесі қазақ тілінде « дисфункциялы нормалар » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
193. | дін | религия | религиядінСаласы Этимологиясы ДефинициясыДін – Құдайға сенетін бар адамдарды моральдық қауымдастыққа біріктіретін, қасиетті дүниелермен байланысты нанымдар мен тәжірибелер жүйесі. Религия (лат. religio «ұяттылық; дін») Әзербайжан: din Қырғыз: дин Өзбек: din Түрік: din Ағылшын: religion Испан: religión Неміс: Religion Француз: religion Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: религия - дін Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «религия » сөзі қазақ тілінде « дін » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
194. | діни экономика | религиозная экономика | религиозная экономикадіни экономикаСаласы Этимологиясы ДефинициясыДіни экономика – діни ұйымдар арасында үздік «тұтыным тауарын» ұсынуда бәсекеге түсіп, осы арқылы өз дініне жоғары «нарықтық сұраныс» тудыру. Религия (лат. religio «ұяттылық; дін» Экономика (көне грек. οἶκος «үй, шаруашылық» + νόμος «ереже, заң») Статус (лат. status «жағдай, қалып») Әзербайжан: dini İqtisadiyyat Қырғыз: диний экономика Өзбек: diniy iqtisodiyot Түрік: dini ekonomi Ағылшын: religious economics Испан: economía religiosa Неміс: religiöse Wirtschaft Француз: économie religieuse Бекітілген нұсқасы: экономика - экономика (2018) Заңнамадағы қолданысы: религиозная - діни, экономика - экономика Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «религиозная экономика » сөз тіркесі қазақ тілінде « діни экономика » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +12 |
195. | діншілдік | религиозность | религиозностьдіншілдікСаласы Этимологиясы ДефинициясыДіншілдік – адамның діни сенімге бейімділігі және сол сенімдер негізінде әрекет етуі. Религия (лат. religio «ұяттылық; дін») Әзербайжан: dindarlıq Қырғыз: диний Өзбек: dindorlik Түрік: dindarlık Ағылшын: religiosity Испан: religiosidad Неміс: Religiosität Француз: religiosité Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: религиозность-діндарлық Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «религиозность » сөзі қазақ тілінде « діншілдік » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
196. | екінші деңгейдегі сектор | сектор второго уровня | сектор второго уровняекінші деңгейдегі секторСаласы Этимологиясы ДефинициясыЕкінші деңгейдегі сектор – экономиканың шикізатты өңдеумен айналысатын бөлігі. Сектор (лат. «сэка́ре» «кесу», «кесіп тастау») Әзербайжан: ikinci səviyyəli sektor Қырғыз: экинчи деңгээлдеги сектор Өзбек: ikkinchi darajali sektor Түрік: ikinci seviye sektör Ағылшын: second-level sector Испан: sector de segundo nivel Неміс: sektor der zweiten Ebene Француз: secteur 2 Бекітілген нұсқасы: уровень - деңгей (1999), сектор - сектор (2017) Заңнамадағы қолданысы: сектор - сектор, второго уровня - екінші деңгейдегі Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сектор второго уровня » сөз тіркесі қазақ тілінде « екінші деңгейдегі сектор » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
197. | екінші топ | вторая группа | вторая группаекінші топСаласы Этимологиясы ДефинициясыЕкінші топ – формалды, ірі және жеке тұлғасыз топтар. Гру́ппа (нем. Gruppe немесе фр. groupe) – бір нәрсенің жиынтығы. Әзербайжан: ikinci qrup Қырғыз: экинчи топ Өзбек: ikkinchi guruh Түрік: ikinci grup Ағылшын: the second group Испан: segundo grupo Неміс: zweite Gruppe Француз: deuxième groupe Бекітілген нұсқасы: внешняя группа - сыртқы топ (2021) Заңнамадағы қолданысы: вторая - екінші, группа - топ Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «вторая группа » сөз тіркесі қазақ тілінде « екінші топ » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
198. | ерікті қоғамдастықтар | добровольные сообщества | добровольные сообществаерікті қоғамдастықтарСаласы Этимологиясы ДефинициясыЕрікті қоғамдастықтар – адамдарға ортақ қызығушылықтарын бірлесе қолдануға мүмкіндік беретін коммерциялық емес ұйымдар. Әзербайжан: könüllü icmalar Қырғыз: ыктыярдуу жамааттар Өзбек: ixtiyoriy jamoalar Түрік: gönüllü topluluklar Ағылшын: voluntary communities Испан: comunidades voluntarias Неміс: freiwillige Gemeinden Француз: communautés bénévoles Бекітілген нұсқасы: добровольная дружина - ерікті жасақ (2020) Заңнамадағы қолданысы: добровольные - еркін, ерікті; сообщество - қоғамдастық Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «добровольные сообщества » сөз тіркесі қазақ тілінде « ерікті қоғамдастықтар » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
199. | жалған мәжбүрлеу | ложное принуждение | ложное принуждениежалған мәжбүрлеуСаласы Этимологиясы ДефинициясыЖалған мәжбүрлеу – қандай да бір адамды белгілі бір себептерге байланысты мәжбүрлеу сипатында, шын мәнінде, өздері сенбейтін нормаларды қолдану жағдайларын білдіреді. Әзербайжан: yalan məcbur Қырғыз: жалган мажбурлоо Өзбек: soxta majburlash Түрік: yanlış zorlama Ағылшын: false coercion Испан: falsa coacción Неміс: falscher Zwang Француз: fausse contrainte Бекітілген нұсқасы: «ложное» дно - «жалған» түп (2021), принуждение - мәжбүрлеу (2016) Заңнамадағы қолданысы: ложное - жалған, принуждение - мәжбүр ету Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «ложное принуждение » сөз тіркесі қазақ тілінде « жалған мәжбүрлеу » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
200. | бірегей төлем жүйесі | уникальная платежная система | уникальная платежная системабірегей төлем жүйесіСаласы Этимологиясы ДефинициясыБірегей төлем жүйесі – экономиканың бір субъектісінен екіншісіне қаражат аударуды қамтамасыз ететін ережелер, рәсімдер және техникалық инфрақұрылым жиынтығы, мысалы, денсаулық сақтау саласында дәрігерлер мен ауруханалардың ақысын тек үкімет қана төлейтін жүйе. Уникальный (лат. unicum «жекеше», unicus «жекеше, ерекше») Система (көне грек. σύστημα «тұтас, бөлшектерден құралған; қосылыс») Әзербайжан: unikal ödəniş sistemi Қырғыз: уникалдуу төлөм системасы Өзбек: noyob to`lov tizimi Түрік: benzersiz ödeme sistemi Ағылшын: unique payment system Испан: sistema de pago único Неміс: einzigartiges Zahlungssystem Француз: système de paiement unique Бекітілген нұсқасы: уникальный - бірегей (1999), платеж - төлем (2005), поисковая система - іздеу жүйесі (2021) Заңнамадағы қолданысы: уникальная - бірегей, платежная - төлем, система - жүйе Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «уникальная платежная система » сөз тіркесі қазақ тілінде « бірегей төлем жүйесі » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
201. | жалпы институттар | общие институты | общие институтыжалпы институттарСаласы Этимологиясы ДефинициясыЖалпы институттар – өмірдің барлық қырларын радикалды әлеуметтендіру мақсатында қатаң бақыланатын нысандар. Институт (лат. institutum «құрылғы, ұйым; қағидат») Әзербайжан: ümumi institutlar Қырғыз: жалпы институттар Өзбек: umumiy institutlar Түрік: genel enstitüler Ағылшын: common institutions Испан: instituciones comunes Неміс: gemeinsame Institutionen Француз: institutions communes Бекітілген нұсқасы: политические институты - саяси институттар (2021), общий план - жалпы көрініс (2021) Заңнамадағы қолданысы: общие - жалпы, институты - институттар Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «общие институты » сөз тіркесі қазақ тілінде « жалпы институттар » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
202. | жалпыланған өзгелік | обобщенное иное | обобщенное иноежалпыланған өзгелікСаласы Этимологиясы ДефинициясыЖалпыланған өзгелік – қарым-қатынасқа түсетін барлық басқа ойыншылардың үміттерінің жиынтығы. Бұл – Джордж Герберт Мидтің әлеуметтік нормаларды түсінуі үшін енгізген термині. Әзербайжан: ümumiləşdirilmiş başqa Қырғыз: жалпыланган башка Өзбек: umumlashtirilgan boshqacha Түрік: genelleştirilmiş başka türlü Ағылшын: generalized other Испан: otro generalizado Неміс: Verallgemeinert Anders Француз: autre généralisé Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: обобщенное - жалпыланған, иное - өзге Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «обобщенное иное » сөз тіркесі қазақ тілінде « жалпыланған өзгелік » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
203. | жанама мұрагерлік үлгісі | косвенная модель наследования | косвенная модель наследованияжанама мұрагерлік үлгісіСаласы Этимологиясы ДефинициясыЖанама мұрагерлік үлгісі – ересектердің әлеуметтік тап мәртебесі, әдетте ата-аналарының жады іспетті болады, себебі отбасылық мәртебе мен табыс балалардың ұмтылысын және мүмкіндіктерін анықтауға көмектеседі. Модель (лат. modulus «өлшем, мелодия; модуль») Әзербайжан: dolayı miras model Қырғыз: мурастын кыйыр модели Өзбек: bilvosita meros modeli Түрік: dolaylı miras modeli Ағылшын: indirect inheritance model Испан: modelo indirecto de herencia Неміс: indirektes Vererbungsmodell Француз: modèle d`héritage indirect Бекітілген нұсқасы: косвенная дискриминация - жанама кемсіту (2016), модель - үлгі (2015), очередность наследования - мұрагерлік кезектілігі (2016) Заңнамадағы қолданысы: косвенная - жанама, модель - модель, наследования - мұрагерлеу Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «косвенная модель наследования » сөз тіркесі қазақ тілінде « жанама мұрагерлік үлгісі » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
204. | жаңа діни қозғалыстар | новые религиозные движения | новые религиозные движенияжаңа діни қозғалыстарСаласы Этимологиясы ДефинициясыЖаңа діни қозғалыстар – мемлекетте соңғы онжылдықтарда пайда болған дәстүрлі дінмен байланысы жоқ рухани немесе діни ағымдар. Религия (лат. religio «ұяттылық; дін» ) Әзербайжан: yeni dini hərəkatlar Қырғыз: жаңы диний агымдар Өзбек: yangi diniy harakatlar Түрік: yeni dini hareketler Ағылшын: new religious movements Испан: nuevos movimientos religiosos Неміс: neue religiöse Bewegungen Француз: nouveaux mouvements religieux Бекітілген нұсқасы: религиозные обряды - діни салттар (1971-1981), движения качательные - тербелмелi қозғалыстар (2019) Заңнамадағы қолданысы: новые религиозные движения - жаңа діни қозғалыстар Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «новые религиозные движения » сөз тіркесі қазақ тілінде « жаңа діни қозғалыстар » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
205. | жарияланған функциялар немесе дизфункция | объявленные функции или дизфункция | объявленные функции или дизфункцияжарияланған функциялар немесе дизфункцияСаласы Этимологиясы ДефинициясыЖарияланған функциялар немесе дизфункция – көпшілікке қызмет ететін немесе көпшілікке танылған әлеуметтік құрылымдар қозғалыстарының бұзылуы. Фу́нкция (лат. functio – орындау, жасау) Дисфу́нкция (лат. dys – жаман, қиын + functio – әс-әрекет, жасау) Әзербайжан: elan edilmiş funksiyalar və ya disfonksiyon Қырғыз: жарыяланган функциялар же дизфункция Өзбек: e`lon qilingan funktsiyalar yoki disfunktsiya Түрік: bildirilen işlevler veya işlev bozukluğu Ағылшын: declared functions or disfunction Испан: funciones declaradas o disfunción Неміс: deklarierte Funktionen oder Dysfunktion Француз: fonctions déclarées ou disfonction Бекітілген нұсқасы: капитал объявленный-жарияланған капитал (2017), распорядительные функции- өкімдік функциялар (2012-2015), линимент аммиачный или летучий- аммиакты немесе ұшпа линимент (2021) Заңнамадағы қолданысы: объявленные-жарияланған, функции-функциялар, или-немесе Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « объявленные функции или дизфункция » сөз тіркесі қазақ тілінде « жарияланған функциялар немесе дизфункция » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
206. | жарты күн жұмыс, жарты күндік жұмыс | полдня работы | полдня работыжарты күн жұмыс, жарты күндік жұмысСаласы Этимологиясы ДефинициясыЖарты күн жұмыс, жарты күндік жұмыс – машықтықты аса керек етпейтін жұмыс орнындағы еңбек немесе толық күнді жұмыс таба алмағандықтан, осыны қанағат ететін жұмыс түрі. Әзербайжан: yarım gün iş Қырғыз: жарым күндүк жумуш Өзбек: yarim kunlik ish Түрік: yarım günlük iş Ағылшын: half a day of work Испан: medio día de trabajo Неміс: Halbtagesarbeit Француз: une demi-journée de travail Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: полдня -жарты күн, работы - жұмыс Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «полдня работы » сөз тіркесі қазақ тілінде «жарты күндік жұмыс» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
207. | жыныстық сценарий | половой сценарий | половой сценарийжыныстық сценарийСаласы Этимологиясы ДефинициясыЖыныстық сценарий – кім, қайда, қашан, неге, қалай және кіммен жыныстық қатынасқа түсе алады? деген сауалдарға мәдени болжам жасау. Сценарий (лат. scenarius, sсаеnа «сахна») Әзербайжан: cinsi ssenari Қырғыз: сексуалдык сценарий Өзбек: jinsiy stsenariy Түрік: cinsel senaryo Ағылшын: sexual scenario Испан: escenario sexual Неміс: sexuelles Szenario Француз: scénario sexuel Бекітілген нұсқасы: акт половой - жыныстық қатынас (2017), сценарий - сценарий (2003) Заңнамадағы қолданысы: половой - жыныстық, сценарий - сценарий Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «половой сценарий » сөз тіркесі қазақ тілінде « жыныстық сценарий » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
208. | институттандырылған нәсілшілдік | институционализированный расизм | институционализированный расизминституттандырылған нәсілшілдікСаласы Этимологиясы ДефинициясыИнституттандырылған нәсілшілдік – бейтарап процестердің қалыпты жұмысы көп және аз топтарға үнемі теңсіздік сипатындағы нәтижелер әкелген кезде пайда болады. Институт (лат. institutum «құрылғы, ұйым; қағидат») Раса (франц. race, итал. razza - ру, тұқым, тайпа) Әзербайжан: institusional irqçilik Қырғыз: институтташтырылган расизм Өзбек: institutsional irqchilik Түрік: kurumsallaşmış ırkçılık Ағылшын: institutionalized racism Испан: racismo institucionalizado Неміс: institutionalisierter Rassismus Француз: racisme institutionnalisé Бекітілген нұсқасы: институт-институт (2017) Заңнамадағы қолданысы: расизм- нәсілшілдік Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «институционализированный расизм » сөз тіркесі қазақ тілінде « институттандырылған нәсілшілдік » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
209. | касталық жүйе | кастовая система | кастовая системакасталық жүйеСаласы Этимологиясы ДефинициясыКасталық жүйе – ұйымы мен қызметі касталарға негізделген қоғамдарды, яғни олардың шығу тегі бойынша жіктелген адамдар тобына, олардың өмірі үшін рөлі мен әлеуметтік қызметін анықтайтын тұжырымдама. Ка́ста (нем. Kaste, фр. Caste – «шығу тегі», «таза тұқым») Система (көне грек. σύστημα «тұтас, бөлшектерден құралған; қосылыс») Әзербайжан: turk meshurlar Қырғыз: касталык система Өзбек: kasta tizimi Түрік: kast sistemi Ағылшын: caste system Испан: sistema de castas Неміс: Kastenwesen Француз: système des castes Бекітілген нұсқасы: каста -каста (2018), система - жүйе (2020) Заңнамадағы қолданысы: кастовая система - касталық жүйе Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «кастовая система » сөз тіркесі қазақ тілінде « касталық жүйе » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
210. | кәсіби әлеуметтену | профессиональная социализация | профессиональная социализациякәсіби әлеуметтенуСаласы Этимологиясы ДефинициясыКәсіби әлеуметтену, кәсіби әлеуметтендіру – маманның білімін, дағдыларын және мәдени құндылықтарын қалыптастыру. Социализация (лат. socialis – қоғамдық) Профессия (лат. professio, profiteri – «көпшілік алдында сөз сөйлеу». ) Әзербайжан: professional sosiallaşma Қырғыз: кесиптик социалдаштыруу Өзбек: professional sotsializatsiya Түрік: profesyonel sosyalleşme Ағылшын: professional socialization Испан: socialización profesional Неміс: professionelle Sozialisation Француз: socialisation professionnelle Бекітілген нұсқасы: профессиональный праздник - кәсіби мереке (2016), социализация - әлеуметтену (2019) Заңнамадағы қолданысы: профессиональная - кәсіби, социализация -әлеуметтену Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «профессиональная социализация » сөз тіркесі қазақ тілінде « кәсіби әлеуметтену » және « кәсіби әлеуметтендіру » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
211. | кедейлер шоғыры | пучка бедных | пучка бедныхкедейлер шоғырыСаласы Этимологиясы ДефинициясыКедейлер шоғыры – тұрғындарының өте үлкен бөлігі кедейлер болатын аймақ. Әзербайжан: yoxsul dəstə Қырғыз: кедейлердин тутамы Өзбек: bir guruh kambag`allar Түрік: fakirlerden oluşan bir demet Ағылшын: a bunch of poor Испан: haz de pobres Неміс: ein Bündel von armen Француз: le faisceau des pauvres Бекітілген нұсқасы: пучки изоглосс-изоглостар шоғыры (1971-1981) Заңнамадағы қолданысы: пучка-шоғыр, бедных-кедейлердің Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «пучка бедных » сөз тіркесі қазақ тілінде « кедейлер шоғыры » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
212. | кедейлік мәдениеті | культура бедности | культура бедностикедейлік мәдениетіСаласы Этимологиясы ДефинициясыКедейлік мәдениеті – үнемдеуге, болашаққа инвестициялауға немесе қиын жұмысқа емес, осы сәтте өмір сүруге баса назар аударатын құндылықтар жиынтығы. Культура (лат. cultura «өңдеу; тәрбиелеу», colere «өңдеу, культивациялау; өмір сүру») Әзербайжан: yoxsulluq mədəniyyəti Қырғыз: жакырчылык маданияты Өзбек: qashshoqlik madaniyati Түрік: yoksulluk kültürü Ағылшын: culture of poverty Испан: cultura de la pobreza Неміс: kultur der Armut Француз: culture de la pauvreté Бекітілген нұсқасы: бедность - кедейлік (2002), культура исламская - ислам мәдениеті (2018) Заңнамадағы қолданысы: культура - мәдениет, бедность - кедейлік Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «культура бедности » сөз тіркесі қазақ тілінде « кедейлік мәдениеті » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
213. | кезеңнен-кезеңге өту дәстүрі | традиция перехода от этапа к этапу | традиция перехода от этапа к этапукезеңнен-кезеңге өту дәстүріСаласы Этимологиясы ДефинициясыКезеңнен кезеңге өту дәстүрі – бір жас кезеңінің аяқталуын және екіншісінің басталуын, іс-әрекеттің, оқиғаның қандай да бір сатысынан екіншісіне өтуін білдіретін ресми рәсімдер. Традиция (лат. traditio «беру, тапсыру, бұрынғы әдет») Әзербайжан: mərhələdən mərhələyə keçid ənənəsi Қырғыз: этаптан этапка өтүү салты Өзбек: bosqichdan bosqichga o`tish an`anasi Түрік: aşamadan aşamaya geçiş geleneği Ағылшын: the tradition of transition from stage to stage Испан: la tradición de pasar de una etapa a otra Неміс: die Tradition des Übergangs von Bühne zu Bühne Француз: tradition de passage d`étape en étape Бекітілген нұсқасы: матрица перехода - өту матрицасы (2021), традиция - дәстүр (2005), этап - кезең (1999) Заңнамадағы қолданысы: традиция - дәстүр, переход - көшу, от этапа - кезеңнен, к этапу - кезеңге Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «традиция перехода от этапа к этапу » сөз тіркесі қазақ тілінде « кезеңнен кезеңге өту дәстүрі » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
214. | кемсітушілік | дискриминация | дискриминациякемсітушілікСаласы Этимологиясы ДефинициясыКемсітушілік, кемсіту – адамдардың белгілі бір санаттарға (әлеуметтік топтарға) байланысты кейбір жеке тұлғаларды өзімен тең көрмеуі. Әзербайжан: ayrı-seçkilik Қырғыз: дискриминация Өзбек: diskriminatsiya Түрік: ayrımcılık Ағылшын: discrimination Испан: discriminación Неміс: Diskriminierung Француз: discrimination Бекітілген нұсқасы: кредитная дискриминация - кредиттік кемсітушілік (2016) Заңнамадағы қолданысы: дискриминация - кемсіту Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «дискриминация » сөз тіркесі қазақ тілінде « кемсітушілік» және «кемсіту » сөздерімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
215. | кері қозғалыс | обратное движение | обратное движениекері қозғалысСаласы Этимологиясы ДефинициясыКері қозғалыс – қандай да бір нәрсе бағытының екінші жаққа ауысуы; күресуші қозғалысқа мүлде өзгеріс енгіздірмейтін немесе қарсыласуға тырысатын әлеуметтік қозғалыс. Әзербайжан: tərs hərəkət Қырғыз: тескери кыймыл Өзбек: teskari harakat Түрік: ters hareket Ағылшын: reverse movement Испан: retroceso Неміс: Rückbewegung Француз: mouvement de retour Бекітілген нұсқасы: обратная отсылка - кері сілтеме жасау (2016), движение - қозғалыс (2015) Заңнамадағы қолданысы: обратное - кері, движение - қозғалыс Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «обратное движение » сөз тіркесі қазақ тілінде « кері қозғалыс » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
216. | кері мәдениет | обратная культура | обратная культуракері мәдениетСаласы Этимологиясы ДефинициясыКері мәдениет – қандай да бір топтардың құндылықтарына, мүдделеріне, наным-сенімдеріне және өмір салтына қарама-қайшы келетін екінші бір топтардың мәдениеттері. Культура (лат. cultura «өңдеу; тәрбиелеу», colere «өңдеу, культивациялау; өмір сүру») Әзербайжан: tərs mədəniyyət Қырғыз: тескери маданият Өзбек: teskari madaniyat Түрік: ters kültür Ағылшын: reverse culture Испан: cultura inversa Неміс: umgekehrte Kultur Француз: culture inverse Бекітілген нұсқасы: обратная отсылка - кері сілтеме жасау (2016), культура исламская - ислам мәдениеті (2018) Заңнамадағы қолданысы: обратная - кері, культура - мәдениет Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «обратная культура » сөз тіркесі қазақ тілінде « кері мәдениет » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
217. | кешенді ұйымдар | комплексные организации | комплексные организациикешенді ұйымдарСаласы Этимологиясы ДефинициясыКешенді ұйымдар – құрамына спецификалық қызметтерді орындайтын, әртүрлі әлеуметтік жүйе элементтері (кәсіподақтар, университеттер, кәсіптік ұйымдар және т.б.) енетін, мәртебелік желілері жақсы дамыған ірі ресми ұйымдар. Ко́мплекс (лат. complex – байланыс, үйлесім; лат. complexus – қосылыс) Организа́ция (грек. ὄργανον – «құрал-сайман») Әзербайжан: kompleks təşkilatlar Қырғыз: комплекстүү уюмдар Өзбек: kompleks tashkilotlar Түрік: entegre organizasyonlar Ағылшын: complex organizations Испан: organizaciones integradas Неміс: komplexe Organisationen Француз: organisations intégrées Бекітілген нұсқасы: график комплексный - кешенді кесте (2021), организации государственные - мемлекеттік ұйымдар (2016) Заңнамадағы қолданысы: комплексные - кешенді, организации - ұйымдар Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «комплексные организации » сөзі қазақ тілінде « кешенді ұйымдар » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
218. | контент анализ; контент-талдау | контент анализ; контент-анализ | контент анализ; контент-анализконтент анализ; контент-талдауСаласы Этимологиясы ДефинициясыКонтент талдау, контент-талдау – кез келген құжаттарды жүйелі түрде талдау әдісі. Контент (лат. contentum «мазмұны», continere «бір нәрседен тұру; шектелу» Анализ (көне грек. ἀνάλυσις «ыжырау, еру», ἀνά «жоғары, жоғарыда» + λύσις «шешу, босату, еру») Әзербайжан: məzmun təhlili Қырғыз: мазмунду талдоо Өзбек: tarkibni tahlil qilish Түрік: içerik analizi Ағылшын: content analysis Испан: análisis de contenido Неміс: Inhaltsanalyse Француз: analyse de contenu Бекітілген нұсқасы: контент анализ - мазмұндық талдау (2018) Заңнамадағы қолданысы: контент -анализ - контент-талдау Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «контент анализ » сөз тіркесі қазақ тілінде « контент талдау » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «контент-анализ » сөзі қазақ тілінде « контент-талдау » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
219. | конфликт теориясы, жанжал теориясы | теория конфликта | теория конфликтаконфликт теориясы, жанжал теориясыСаласы Этимологиясы ДефинициясыКонфликт теориясы, жанжал теориясы – қоғамдағы күйзеліске және қақтығыстар мен әлеуметтік өзгерістерге ықпал ететін жолдарды талдау, түсіндіру. Теория (көне грек. θεωρία «қарау, байқау; зерттеу; ғылым») Конфликт (лат. conflictus «қақтығысу, соққы; күрес») Әзербайжан: münaqişə nəzəriyyəsi Қырғыз: конфликт теориясы Өзбек: konflikt nazariyasi Түрік: çatışma teorisi Ағылшын: conflict theory Испан: teoría del conflicto Неміс: die Theorie des Konflikts Француз: théorie des conflits Бекітілген нұсқасы: конфликта-жанжал, тартыс (1971-1981), теория-теория (2018) Заңнамадағы қолданысы: конфликт-қақтығыс, теория- теория Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «теория конфликта » сөз тіркесі қазақ тілінде « жанжал теориясы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
220. | компульсивті гетеросексуалдық | компульсивный гетеросексуальный | компульсивный гетеросексуальныйкомпульсивті гетеросексуалдықСаласы Этимологиясы ДефинициясыКомпульсивті гетеросексуалдық – адамның ер адамға тән мінезін және гетеросексуалдығын тұрақты түрде көрсетуі. Компульсивный (лат. compellō – «мәжбүрлеймін») Гетеросексуа́льность (көне грек. ἕτερος – «басқа» + лат. sexus – «жыныс») Әзербайжан: kompulsif heteroseksual Қырғыз: компульсивдүү гетеросексуалдык Өзбек: majburiy heteroseksual Түрік: kompulsif heteroseksüel Ағылшын: compulsive heterosexual Испан: compulsivo heterosexual Неміс: Zwanghaft Heterosexuell Француз: hétéro compulsif Бекітілген нұсқасы: гетеросексуальность в искусстве - өнердегі кәдуілгі жеңсікшілдік (2019) Заңнамадағы қолданысы: гетеросексуальный - гетеросексуалдық Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «компульсивный гетеросексуальный » сөз тіркесі қазақ тілінде « компульсивті гетеросексуалдық » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
221. | көлденең сызбалы кескін, көлбеу сызбалы кескін | горизонтальное схематическое изображение, наклонное схематичное изображение | горизонтальное схематическое изображение, наклонное схематичное изображениекөлденең сызбалы кескін, көлбеу сызбалы кескінСаласы Этимологиясы ДефинициясыКөлденең сызбалы кескін, көлбеу сызбалы кескін – әлеуметтік зерттеуде белгілі бір уақыттағы халықтың үлгісін (немесе көлденең қимасын) пайдалану. Горизонтально (лат. horizon (horizontis) «көкжиек, аспан аясы») Схема (лат. Schema, грек. σχῆμα «бет бейнесі, келбет, мүсін») Әзербайжан: horizontal sxematik şəkil, maili sxematik şəkil Қырғыз: горизонталдуу схемалык сүрөт, жантайыңкы схемалык сүрөт Өзбек: gorizontal sxematik rasm, eğimli sxematik rasm Түрік: yatay şematik görüntü, eğik şematik görüntü Ағылшын: horizontal schematic image, oblique schematic image Испан: diagrama esquemático horizontal, imagen esquemática inclinada Неміс: horizontales schematisches Bild, schräge schematische Darstellung Француз: représentation schématique horizontale, représentation schématique oblique Бекітілген нұсқасы: горизонталь - көлденең жол (2020), наклонная - көлбеу (1995), изображение геометрическое - геометриялық кекін (2015) Заңнамадағы қолданысы: горизонтальное - көлденең, схематическое - схемалық, наклонное - көлбеу, изображение - кескін Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «горизонтальное схематическое изображение » сөз тіркесі қазақ тілінде « көлденең сызбалы кескін » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «наклонное схематичное изображение » сөз тіркесі қазақ тілінде « көлбеу сызбалы кескін » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
222. | көпшілік топ | публичная группа | публичная группакөпшілік топСаласы Этимологиясы ДефинициясыКөпшілік топ – мәдени, экономикалық әрі саяси басымдыққа ие топ. Гру́ппа (нем. Gruppe немесе фр. groupe) – бір нәрсенің жиынтығы. Публика (лат. publicus «қоғамдық») Әзербайжан: qiraqdan guden Қырғыз: коомдук топ Өзбек: ommaviy guruh Түрік: kamu grubu Ағылшын: public group Испан: grupo público Неміс: öffentliche Gruppe Француз: groupe public Бекітілген нұсқасы: публика - көпшілік, халайық (1999), внешняя группа - сыртқы топ (2021) Заңнамадағы қолданысы: публичная - жария, группа - топ Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «публичная группа » сөз тіркесі қазақ тілінде « көпшілік топ » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
223. | көтерілісшіл сана | мятежное сознание | мятежное сознаниекөтерілісшіл санаСаласы Этимологиясы ДефинициясыКөтерілісшіл сана – өзгеріс қажет және ол мүмкін деп есептейтін психикалық ой. Әзербайжан: üsyançı şüur Қырғыз: козголоңчул аң-сезим Өзбек: isyonkor ong Түрік: isyankar bilinç Ағылшын: rebellious consciousness Испан: conciencia rebelde Неміс: rebellisches Bewusstsein Француз: conscience rebelle Бекітілген нұсқасы: сознание - сана (2019) Заңнамадағы қолданысы: мятеж - бүлікшілік, сознание - сана Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «мятежное сознание » сөз тіркесі қазақ тілінде « көтерілісшіл сана » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | -1 |
224. | күнделікті өмірдегі әлеуметтану | социология в повседневной жизни | социология в повседневной жизникүнделікті өмірдегі әлеуметтануСаласы Этимологиясы ДефинициясыКүнделікті өмірдегі әлеуметтану – қарапайым, қоян-қолтық араласатын жағдайлардағы тәжірибемізді құрайтын әлеуметтік процестер, яғни, біріншіден, адамның күнделікті өмірі, оның жағдайы, байланыстары мен қарым-қатынасы, екіншіден, адамның өз өмірін өзі қоғамдық мінез-құлық формаларын түзетін белгілі бір әдістер арқылы ұйымдастыруы Социализация (лат. socialis – қоғамдық) Әзербайжан: gündəlik həyatda sosiologiya Қырғыз: күнүмдүк жашоодогу социология Өзбек: kundalik hayotda sotsiologiya Түрік: günlük hayatta sosyoloji Ағылшын: sociology in everyday life Испан: sociología en la vida cotidiana Неміс: soziologie im Alltag Француз: la sociologie dans la vie quotidienne Бекітілген нұсқасы: товары повседневного спроса - күнделікті сұраныс тауарлары (2017), жизнь социальная - әлеуметтік өмір (2018), социология семьи - отбасы әлеуметтануы (2021) Заңнамадағы қолданысы: социология - әлеуметтану, в повседневной -күнделікті, жизни - өмірде Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «социология в повседневной жизни » сөз тіркесі қазақ тілінде « күнделікті өмірдегі әлеуметтану » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
225. | қайта әлеуметтендіру | ресоциализация | ресоциализацияқайта әлеуметтендіруСаласы Этимологиясы ДефинициясыҚайта әлеуметтендіру – жаңа идеяны және өмірдің түбегейлі өзгеше әдісін (көбінесе еріксіз) үйрену процесі. Социализация (лат. socialis – қоғамдық) Әзербайжан: resosializasiya Қырғыз: ресоциалдаштыруу Өзбек: qayta sotsializatsiya Түрік: yeniden sosyalleşme Ағылшын: resocialization Испан: re-socialización Неміс: Resozialisierung Француз: resocialisation Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: ресоциализация - әлеуметтендіру, әлеуметке қосу Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «ресоциализация » сөзі қазақ тілінде « қайта әлеуметтендіру » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
226. | қақтығыс | столкновение | столкновениеқақтығысСаласы Этимологиясы ДефинициясыҚақтығыс – өз қарсыластарын жою, жарақаттау немесе бейтараптандыру әрекеттерін қамтуы мүмкін, ортақ ережелермен реттелмейтін күрес. Әзербайжан: toqquşma Қырғыз: кагылышуу Өзбек: to`qnashuv Түрік: çarpışma Ағылшын: conflict Испан: colisión Неміс: Kollision Француз: collision Бекітілген нұсқасы: вооруженное столкновение - қарулы қақтығыс (2020) Заңнамадағы қолданысы: столкновение - қақтығысу Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « столкновение» сөзі қазақ тілінде « қақтығыс » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
227. | қасиеттілік, киелілік | святость | святостьқасиеттілік, киелілікСаласы Этимологиясы ДефинициясыКиелілік – рухани кемелділік, біз бақылап, түсіне алмайтын, қорқыныш пен табыну сезімін оятатын түсінік, құбылыстар мен нәрселер. Әзербайжан: müqəddəslik Қырғыз: ыйыктык Өзбек: muqaddaslik Түрік: kutsallık Ағылшын: holiness Испан: santidad Неміс: Heiligkeit Француз: sainteté Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: святость -қасиеттілік Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «святость » сөзі қазақ тілінде « киелілік » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
228. | қатыса отырып бақылау | контроль с участием | контроль с участиемқатыса отырып бақылауСаласы Этимологиясы ДефинициясыҚатыса отырып бақылау – қатысу, сұхбаттасу, оқиға орнына барып зерттеу жүргізуді қамтитын талдау әдісі. Контроль (франц. contrôle *contrerôle, contre- + rôle «тізім») Әзербайжан: iştirakı ilə nəzarət Қырғыз: катысу менен контролдоо Өзбек: nazorat bilan Түрік: ilgili kontrol Ағылшын: control involving Испан: control participativo Неміс: kontrolle mit Beteiligung Француз: contrôle participatif Бекітілген нұсқасы: контроль - бақылау (1995) Заңнамадағы қолданысы: контроль - бақылау, с участием - қатысуымен Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «контроль с участием » сөз тіркесі қазақ тілінде « қатыса отырып бақылау » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
229. | қоғамдастық | сообщество | сообществоқоғамдастықСаласы Этимологиясы ДефинициясыҚоғамдастық – ортақ кеңістіктегі және пікірлес адамдардан, сондай-ақ сол ортақ кеңістіктегі әлеуметтік институттардан тұрады. Тіпті географиялық тұрғыдан жан-жақта орналасқан, бірақ ортақ пікірлес адамдар да қауымдастыққа мүше болуы мүмкін. Әзербайжан: icma Қырғыз: коомчулук Өзбек: jamiyat Түрік: topluluk Ағылшын: community Испан: comunidad Неміс: Gemeinschaft Француз: collectivité Бекітілген нұсқасы: мировое сообщество - әлемдік-қоғамдастық (2016) Заңнамадағы қолданысы: сообщество - қоғамдастық Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сообщество » сөзі қазақ тілінде « қоғамдастық » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
230. | қол жеткізілген мәртебе | достигнутый статус | достигнутый статусқол жеткізілген мәртебеСаласы Этимологиясы ДефинициясыҚол жеткізілген мәртебе – адамның өзінің ақыл-ойының және дене күш-жігерінің, еңбегінің арқасында еңбекпен жететін жетістігі (жұмыс, байланыс, лауазым). Статус (лат. status «жағдай, қалып») Әзербайжан: əldə edilmiş status Қырғыз: жетишилген статус Өзбек: erishilgan maqom Түрік: elde edilen durum Ағылшын: achieved status Испан: situación alcanzada Неміс: Status Erreicht Француз: statut atteint Бекітілген нұсқасы: статус - статус, мәртебе (1990) Заңнамадағы қолданысы: достигнутый - қол жеткізген, статус - статус Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «достигнутый статус » сөз тіркесі қазақ тілінде « қол жеткізілген мәртебе » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +3 |
231. | қуатты байланыстар | мощные связи | мощные связиқуатты байланыстарСаласы Этимологиясы ДефинициясыҚуатты байланыстар – тығыз қарым-қатынас, эмоция қарқындылығы және бірлесе пайдалану сияқты белгілермен сипатталатын қарым-қатынас. Әзербайжан: güclü əlaqələr Қырғыз: кубаттуу байланыштар Өзбек: kuchli aloqalar Түрік: güçlü bağlantılar Ағылшын: powerful connections Испан: conexiones potentes Неміс: leistungsstarke Verbindungen Француз: liens puissants Бекітілген нұсқасы: двигатель мощный - қуатты қозғалтқыш (2015), связи перекрестные - айқаспа байланыстар (2021) Заңнамадағы қолданысы: мощные - қуатты, связи - байланыс Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «мощные связи » сөз тіркесі қазақ тілінде « қуатты байланыстар » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +10 |
232. | құндылықтар | ценности | ценностиқұндылықтарСаласы Этимологиясы ДефинициясыҚұндылықтар – а) заттардың немесе құбылыстың маңыздылығын білдіретін сипаттамасы; ә) филос. белгілі бір объектілер мен құбылыстардың әлеуметтік-мәдени маңыздылығын көрсететін сапа; б) экон. Заттың тұтынушы үшін маңыздылығын білдіретін «тұтынушылық құны» ұғымының синонимі. Әзербайжан: dəyərlər Қырғыз: баалуулуктар Өзбек: qadriyatlar Түрік: değerler Ағылшын: values Испан: valores Неміс: Werte Француз: valeur Бекітілген нұсқасы: культурные ценности - мәдени құндылықтар (2018) Заңнамадағы қолданысы: ценность - құндылық Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «ценности » сөзі қазақ тілінде « құндылықтар » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +12 |
233. | құрылымды реттеу, құрылымды орталықтандыру | регулировка структуры, централизация структуры | регулировка структуры, централизация структурықұрылымды реттеу, құрылымды орталықтандыруСаласы Этимологиясы ДефинициясыҚұрылымды реттеу – белгілі бір мекеменің өз қызметін оңтайландыру мақсатында құрылымдық бөлімшелеріне өзгерістер енгізуі. Құрылымды орталықтандыру – дербестігі жоқ жергілікті мекемелер орталық органдардың тіркелей нұсқаулары бойынша әрекет ететін басқару жүйесі. Структура (лат. structura - құрылым, орналасу) Центр (лат. centrum, көне грек. κέντρον «үшкір, ұш») Әзербайжан: struktur tənzimlənməsi, strukturun mərkəzləşdirilməsi Қырғыз: структураны жөндөө, структураны борборлоштуруу Өзбек: strukturani sozlash, strukturani markazlashtirish Түрік: yapı ayarı, yapının merkezileştirilmesi Ағылшын: structure adjustment , structure centralization Испан: ajuste de la estructura, centralización de la estructura Неміс: anpassung der Struktur, zentralisierung der Struktur Француз: ajustement de structure, centralisation de la structure Бекітілген нұсқасы: структура - құрылым (1999), регулировка усиления - күшейтуді реттей (2004), централизация - орталықтандыру (2020) Заңнамадағы қолданысы: регулировка - реттеу, структура - құрылым, централизация - орталықтандыру Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «регулировка структуры » сөз тіркесі қазақ тілінде « құрылымды реттеу » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «централизация структуры » сөз тіркесі қазақ тілінде «құрылымды орталықтандыру» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
234. | құрылымдық-функциялық теория | структурно-функциональная теория | структурно-функциональная теорияқұрылымдық-функциялық теорияСаласы Этимологиясы ДефинициясыҚұрылымдық-функциялық теория – әлеуметтануда және әлеуметтік-мәдени антропологияда қоғамды өзінің құрылымынан және әрқайсысы дербес қызмет атқаратын құрылымдық элементтердің өзара әрекеттесу механизмдерінен тұратын әлеуметтік жүйе ретінде қарастыратын теория. Структура (лат. structura - құрылым, орналасу) Фу́нкция (лат. functio – орындау, жасау) Теория (көне грек. θεωρία «қарау, байқау; зерттеу; ғылым») Әзербайжан: struktur-funksional nəzəriyyə Қырғыз: структуралык-функционалдык теория Өзбек: strukturaviy va funktsional nazariya Түрік: yapısal fonksiyonel teori Ағылшын: structural and functional theory Испан: teoría estructural-funcional Неміс: strukturell-funktionelle Theorie Француз: théorie structurelle et fonctionnelle Бекітілген нұсқасы: структурная схема - құрылымдық схема (2021), функциональная зависимость - функциялық тәуелділік (1971-1981), теория расписаний - кестелер теориясы (2021) Заңнамадағы қолданысы: структурно - құрылымдық, функциональная - функционалдық, теория - теория 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «структурно-функциональная теория » сөз тіркесі қазақ тілінде « құрылымдық-функциялық теория » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
235. | лингвистикалық салыстырмалы гипотеза немесе Сепир-Уорф гипотезасы | лингвистическая относительная гипотеза или гипотеза Сепира-Уорфа | лингвистическая относительная гипотеза или гипотеза Сепира-Уорфалингвистикалық салыстырмалы гипотеза немесе Сепир-Уорф гипотезасыСаласы Этимологиясы ДефинициясыЛингвистикалық салыстырмалы гипотеза немесе Сепир-Уорф гипотезасы – тілдің құрылымы оны тұтынушылардың дүниетанымы мен көзқарасына, сондай-ақ когнитвитік процестерге әсер етеді деген тұжырым басшылыққа алынатын ілім. Лингвистика (лат. lingua «тіл»). Гипотеза (көне грек. ὑπόθεσις «негіз; болжам; гипотеза»). Әзербайжан: Sepir-Uorfun linqvistik nisbi hipotezi və ya hipotezi Қырғыз: лингвистикалык салыштырмалуу гипотеза же Сепир-Уорф гипотезасы Өзбек: lingvistik nisbiy gipoteza yoki Sapir-Vorf gipotezasi Түрік: dilsel göreceli hipotez veya Sepir-Worf hipotezi Ағылшын: linguistic relative hypothesis or the Sepir-Whorf hypothesis Испан: hipótesis relativa lingüística o hipótesis de Sepir-Whorf Неміс: linguistische relative Hypothese oder Sepira-Wharf-Hypothese Француз: hypothèse relative Linguistique ou hypothèse de Sepir-Whorf Бекітілген нұсқасы: философия лингвистическая - лингвистикалық философия (2019), относительная величина - салыстырмалы шама (2018), гипотеза - гипотеза (2018) Заңнамадағы қолданысы: лингвистическая - лингвистикалық, относительная - салыстырмалы, гипотеза - гипотеза Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «лингвистическая относительная гипотеза » сөз тіркесі қазақ тілінде « лингвистикалық салыстырмалы гипотеза » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «гипотеза Сепира-Уорфа » сөз тіркесі қазақ тілінде « Сепир-Уорф гипотезасы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
236. | лонгитюдтік зерттеу, ұзақ мерзімді зерттеу | лонгитюдное исследование, долгосрочное исследование | лонгитюдное исследование, долгосрочное исследованиелонгитюдтік зерттеу, ұзақ мерзімді зерттеуСаласы Этимологиясы ДефинициясыЛонгитюдтік зерттеу, ұзақмерзімді зерттеу – негізінен әлеуметтану мен психологияда қолданылатын, объектілердің бір ғана тобы (психологияда – адамдар) өздерінің қандай да бір маңызды белгілерін белгілі бір уақыт ішінде айтарлықтай деңгейде өзгертіп үлгеру процесі зерттелетін ғылыми әдіс. Лонгитюдный (ағылшын. longitude «ұзақмерзімді») Әзербайжан: longitudinal araşdırma, uzunmüddətli tədqiqat Қырғыз: узунунан изилдөө, узак мөөнөттүү изилдөө Өзбек: uzunlamasına tadqiqotlar, uzoq muddatli tadqiqot Түрік: uzun süreli çalışma, uzun süreli çalışma Ағылшын: longitudinal study, long-term study Испан: estudio longitudinal, estudio a largo plazo Неміс: longitudinale Studie, Langzeitstudie Француз: étude longitudinale, étude à long terme Бекітілген нұсқасы: исследование - зерттеу (2016), долгосрочная память - ұзақ мерзімді жады (2021) Заңнамадағы қолданысы: долгосрочное - ұзақ мерзімді, исследование - зерттеу Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «лонгитюдное исследование » сөз тіркесі қазақ тілінде « лонгитюдтік зерттеу » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «долгосрочное исследование » сөз тіркесі қазақ тілінде « ұзақмерзімді зерттеу » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
237. | макдональдтандыру | макдональдация | макдональдациямакдональдтандыруСаласы Этимологиясы ДефинициясыМакдональдтандыру – жедел тамақтану мейрамханаларының тиімділік, есептелу, болжамдылық және бақылану сияқты ұстанымдарының америкалық қоғамның өзге салаларында басымдыққа ие болу процесі. Макдональдация (McDonald`s Corporation - американдық корпорация, жылдам тамақтану дүкендерінің дүниежүзіндегі ірі желісі) Әзербайжан: mcdonaldization Қырғыз: макдоналдизация Өзбек: mcdonald`s Түрік: macdonaldization Ағылшын: mcdonaldization Испан: mcdonald`s Неміс: Mcdonald`s Француз: macdonaldisation Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: - 12.Ұсыныстар. « Макдональдация » сөзі қазақ тілінде « макдональдтандыру » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
238. | манифест функциялары немесе дисфункциялар | функции манифеста или дисфункции | функции манифеста или дисфункцииманифест функциялары немесе дисфункцияларСаласы Этимологиясы ДефинициясыМанифест функциялары немесе дисфункциялар – арнаулы және мойындалған әлеуметтік құрылымдардың салдары. Функция (лат. functio-орындау, жасау) Манифест (итал. manifesto «хабарландыру») Дисфункция (лат. dys - жаман, қиын + functio - әрекет, орындау) Әзербайжан: manifest və ya disfonksiyon funksiyaları Қырғыз: манифесттин жана дисфункциянын функциялары Өзбек: manifest yoki disfunktsiya funktsiyalari Түрік: manifest fonksiyonları veya işlev bozukluğu Ағылшын: manifest functions or dysfunctions Испан: funciones de manifiesto o disfunción Неміс: manifestfunktionen oder Funktionsstörungen Француз: fonctions manifestes ou dysfonctionnements Бекітілген нұсқасы: манифест - манифест (2016), экономические функции права - құқықтың экономикалық функциялары (2016), дисфункция - дисфункция‚ әрекетсiздiк (2018) Заңнамадағы қолданысы: функция -функция, манифест - манифест, дисфункция - дисфункция 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « функции манифеста или дисфункции » сөз тіркесі қазақ тілінде « манифест функциялары немесе дисфункциялар » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
239. | мәдени кешігу | культурная задержка | культурная задержкамәдени кешігуСаласы Этимологиясы ДефинициясыМәдени кешігу – мәдениеттің бір бөлігі басқасына қарағанда жылдам өзгергенде анықталатын процесс. Культура (лат. cultura «өңдеу») Әзербайжан: mədəni gecikmə Қырғыз: маданий кечигүү Өзбек: madaniy kechikish Түрік: kültürel gecikme Ағылшын: cultural delay Испан: retraso cultural Неміс: kulturelle Verzögerung Француз: retard culturel Бекітілген нұсқасы: слой культурный - мәдени қабат (2019) Заңнамадағы қолданысы: культурная - мәдени, задержка - кідіріс 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « культурная задержка » сөз тіркесі қазақ тілінде « мәдени кешігу » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | -3 |
240. | мәдени жаһандану | культурная глобализация | культурная глобализациямәдени жаһандануСаласы Этимологиясы ДефинициясыМәдени жаһандану – бүкіл әлем бойынша мәдени элементтердің (соның ішінде музыкалық стильдердің, сән трендтерінің және мәдени құндылықтардың) таралу процесі. Культура (лат. cultura «өңдеу») Глобализация ( ағылш. globalisation , globalise -жаһандану ) Әзербайжан: mədəni qloballaşma Қырғыз: маданий глобалдашуу Өзбек: madaniy globallashuv Түрік: kültürel küreselleşme Ағылшын: cultural globalization Испан: globalización cultural Неміс: kulturelle Globalisierung Француз: mondialisation culturelle Бекітілген нұсқасы: слой культурный - мәдени қабат (2019), глобализация - жаһандану (2003) Заңнамадағы қолданысы: культурная - мәдени, задержка - кідіріс 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « культурная глобализация » сөз тіркесі қазақ тілінде « мәдени жаһандану » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
241. | мәдени капитал | культурный капитал | культурный капиталмәдени капиталСаласы Этимологиясы ДефинициясыМәдени капитал – жоғары әлеуметтік таптарды сипаттайтын көзқарастар мен білімнің болуы. Культура (лат. cultura «өңдеу») Капитал (нем. Kapital «негізгі сома») Әзербайжан: mədəniyyət kapitalı Қырғыз: маданий капитал Өзбек: madaniy kapital Түрік: kültürel sermaye Ағылшын: cultural capital Испан: capital cultural Неміс: kulturelles Kapital Француз: capital culturel Бекітілген нұсқасы: слой культурный - мәдени қабат (2019), капитал - капитал (2020) Заңнамадағы қолданысы: культурная - мәдени, капитал - капитал 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « культурный капитал » сөз тіркесі қазақ тілінде « мәдени капитал » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
242. | мәдени салыстырмалылық | культурная относительность | культурная относительностьмәдени салыстырмалылықСаласы Этимологиясы ДефинициясыМәдени салыстырмалылық – әрбір мәдени құндылықтың өзге құндылықтармен салыстырылуы. Культура (лат. cultura «өңдеу») Әзербайжан: mədəni nisbilik Қырғыз: маданий салыштырмалуулук Өзбек: madaniy nisbiylik Түрік: kültürel görelilik Ағылшын: cultural relativity Испан: relatividad cultural Неміс: kulturelle Relativität Француз: relativité culturelle Бекітілген нұсқасы: слой культурный - мәдени қабат (2019) Заңнамадағы қолданысы: культурная - мәдени, относительность - салыстырмалылық 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « культурная относительность » сөз тіркесі қазақ тілінде « мәдени салыстырмалылық » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
243. | мәдени соққы | культурный шок | культурный шокмәдени соққыСаласы Этимологиясы ДефинициясыМәдени соққы – басқа мәдениетпен қарым-қатынас жағдайында туындайтын дағдарыстық сезім. Культура (лат. cultura «өңдеу») Шок ( франц. choc – «соққы, соққы») Әзербайжан: mədəni şok Қырғыз: маданий шок Өзбек: madaniyat zarbasi Түрік: kültür şoku Ағылшын: culture shock Испан: choque cultural Неміс: Kulturschock Француз: choc culturel Бекітілген нұсқасы: слой культурный - мәдени қабат (2019) Заңнамадағы қолданысы: культурная - мәдени, шок - шок 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « культурный шок » сөз тіркесі қазақ тілінде « мәдени соққы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +7 |
244. | мәдениет | культура | культурамәдениетСаласы Этимологиясы ДефинициясыМәдениет – қоғамдастық мүшелерінің ортақ өмір сүруінің жалпы тәсілі, таңбалар мен наным-сенімдердің, құндылықтар мен талап-тілектердің және жүріс-тұрыс нормаларының ортақ қалыптасқан жүйесі. Ол тек тілді, құндылықтарды және символдық мағыналарды ғана емес, сондай-ақ технологиялық және материалдық нысандарды да қамтиды. Культура (лат. cultura «өңдеу») Әзербайжан: mədəniyyət Қырғыз: маданият Өзбек: madaniyat Түрік: Kültür Ағылшын: culture Испан: cultura Неміс: die Kultur Француз: culture Бекітілген нұсқасы: экологическая культура - экологиялық мәдениет (2019) Заңнамадағы қолданысы: культура - мәдениет 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « культура» сөзі қазақ тілінде « мәдениет» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
245. | мәртебелер жиынтығы | набор статусов | набор статусовмәртебелер жиынтығыСаласы Этимологиясы ДефинициясыМәртебелер жиынтығы – адамның барлық мәртебесінің тіркемесі. Статус (лат. status - істердің жай-күйі, жай-күй, жағдай) Әзербайжан: statusların dəsti Қырғыз: статустар топтому Өзбек: statuslar to`plami Түрік: durum kümesi Ағылшын: a set of statuses Испан: conjunto de estados Неміс: satz von Status Француз: ensemble de statuts Бекітілген нұсқасы: налоговый статус - салық мәртебесі, салықтық мәртебе (2017), набор штампов - штамптар жиынтығы (1971-1981) Заңнамадағы қолданысы: набор - жиынтық, статусов - мәртебердің 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « набор статусов » сөз тіркесі қазақ тілінде « мәртебелер жиынтығы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
246. | медикализация, медикалдандыру | медикализация | медикализациямедикализация, медикалдандыруСаласы Этимологиясы ДефинициясыМедикализация, медикализациялау – қалыптасқан жағдай немесе мінез-құлықты медициналық мәселе деп табатын және оған медициналық шешім табуды талап ететін процесс. Медикализация (лат. medicus «медициналық, емдік, шипагер») Әзербайжан: medikalizasiya Қырғыз: дарылоо Өзбек: tibbiylashtirish Түрік: ilaçlama Ағылшын: medicalization Испан: medicalización Неміс: Medikalisierung Француз: médicalisation Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: медикализация – дәрі-дәрмектердің артықшылығы 12.Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « медикализация » сөзі қазақ тілінде « медикализация » (зат есім) және « медикализациялау » (етістік) сөздерімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
247. | мектеп таңдау бағдарламасы | программа выбора школы | программа выбора школымектеп таңдау бағдарламасыСаласы Этимологиясы ДефинициясыМектеп таңдау бағдарламасы – балалы отбасыларға көптеген нұсқаулар (оқыту ваучерлері, салық жеңілдіктері, магниттер мектебі, жеке мектептер және үйде оқыту) ұсынатын бағдарлама. Программа (гр. programma - pro -«жарнама», «алдында, бұрын» және gramma - «жазылған», graphein - «жазу») Әзербайжан: məktəb seçimi proqramı Қырғыз: мектепти тандоо программасы Өзбек: maktabni tanlash dasturi Түрік: okul seçim programı Ағылшын: school selection program Испан: programa de selección escolar Неміс: Schulwahlprogramm Француз: programme de sélection scolaire Бекітілген нұсқасы: литературная школа - әдеби мектеп (2003), выбор - таңдау (1999), программа маркетинга - маркетинг бағдарламасы (2017) Заңнамадағы қолданысы: программа - бағдарлама, выбор - таңдау, школа - мектеп Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « программа выбора школы » сөз тіркесі қазақ тілінде « мектеп таңдау бағдарламасы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
248. | мемлекет | государство | государствомемлекетСаласы Этимологиясы ДефинициясыМемлекет – өз аумағында күш көрсету мен мәжбүрлеуді заң жүзінде қолдана алатын қоғамдық құрылым. Әзербайжан: dövlət Қырғыз: мамлекет Өзбек: davlat Түрік: devlet Ағылшын: state Испан: estado Неміс: der Staat Француз: état Бекітілген нұсқасы: национальное государство - ұлттық мемлекет (2017) Заңнамадағы қолданысы: государство - мемлекет 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «государство» сөзі қазақ тілінде «мемлекет» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
249. | мемлекеттік ғибадатхана | государственный храм | государственный храммемлекеттік ғибадатханаСаласы Этимологиясы ДефинициясыМемлекеттік ғибадатхана – мемлекет тарапынан жан-жақты қолдау көрсетілетін, тіпті мандат берілетін ғибадатхана. Храм (слав. *chormъ > храмъ «үй») Әзербайжан: dövlət məbədi Қырғыз: мамлекеттик храм Өзбек: davlat ibodatxonasi Түрік: devlet tapınağı Ағылшын: state temple Испан: templo estatal Неміс: Staatstempel Француз: temple d`état Бекітілген нұсқасы: государственный фонд - мемлекеттік қор (2016) Заңнамадағы қолданысы: государственный - мемлекеттік, храм - ғибадат үйі 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « государственный храм » сөз тіркесі қазақ тілінде « мемлекеттік ғибадатхана » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | -3 |
250. | міндеттен бас тарту | отказ от обязанности | отказ от обязанностиміндеттен бас тартуСаласы Этимологиясы ДефинициясыМіндеттен бас тарту – әрекет нәтижесінде пайда болуы мүмкін теріс және күмәнді реакциялардың алдын алу үшін қолданылатын вербалды құрылғы. Әзербайжан: məsuliyyətdən imtina Қырғыз: жоопкерчиликтен баш тартуу Өзбек: majburiyatdan voz kechish Түрік: sorumluluk reddi Ағылшын: waiver of obligation Испан: renuncia al deber Неміс: verzicht auf Pflicht Француз: renonciation à l`obligation Бекітілген нұсқасы: обязанность - міндет (2016), отказ - бас тарту, қабыл алмау (2016) Заңнамадағы қолданысы: отказ - бас тарту, обязанность - міндет 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « отказ от обязанности » сөз тіркесі қазақ тілінде « міндеттен бас тарту » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
251. | модернизациялау теориясы, жаңғырту теориясы | теория модернизации | теория модернизациимодернизациялау теориясы, жаңғырту теориясыСаласы Этимологиясы ДефинициясыМодернизациялау теориясы, жаңғырту теориясы – қоғамның дамуды қарапайым экономика мен институционалдық құрылымдардан күрделісіне өтетін эволюциялық процестің табиғи ашылуы ретінде қарастыруы. Теория (көне гр. θεωρία «қарау, бақылау; зерттеу; ғылым») Модернизация (ағылш. modern-заманауи, жетілдірілген, жаңартылған) Әзербайжан: modernləşmə nəzəriyyəsi Қырғыз: модернизация теориясы Өзбек: modernizatsiya nazariyasi Түрік: modernizasyon teorisi Ағылшын: modernization theory Испан: teoría de la modernización Неміс: Modernisierungstheorie Француз: théorie de la modernisation Бекітілген нұсқасы: модернизация - жаңғырту, модернизация (2018), теория расписаний - кестелер теориясы (2021) Заңнамадағы қолданысы: теория - теория, модернизация - жаңғырту 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « теория модернизации » сөз тіркесі қазақ тілінде « жаңғырту теориясы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
252. | морлар мораль-норма | морлар мораль-норма | морлар мораль-нормаморлар мораль-нормаСаласы Этимологиясы ДефинициясыМорлар, мораль-норма – өте мықты дұрыс немесе бұрыс идеялармен байланысты, моральдық құндылықтарға ие нормалар. Мораль (лат. moralitas, терминін Цицерон енгізген. лат. mores «жалпы қабылданған дәстүрлер») Норма (лат. norma - сөзбе-сөз «төртбұрыш», бейнелі мән – «ереже») Әзербайжан: əxlaq normadır Қырғыз: адеп-ахлак-норма Өзбек: axloq-norma Түрік: ahlak normdur Ағылшын: morality is the norm Испан: moral-norma Неміс: moral ist die Norm Француз: la morale est la norme Бекітілген нұсқасы: мораль - мораль (2018), норма - норма (2018) Заңнамадағы қолданысы: мораль - мораль, норма - норма 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « мораль-норма » сөзі қазақ тілінде « мораль-норма » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +7 |
253. | мультикультурализм мультимәдениет | мультикультурализм | мультикультурализммультикультурализм мультимәдениетСаласы Этимологиясы ДефинициясыМультикультурализм, мультимәдениет – мәдениеттегі әртүрлі мәдени құндылықтарды бағалап, сақтау керек деген сенім. Мультикультурализм (лат. multum «өте, аса; көп»), (лат. cultura «өңдеу») Әзербайжан: multikulturalizm Қырғыз: көп маданияттуулук Өзбек: multikulturalizm Түрік: çokkültürlülük Ағылшын: multiculturalism Испан: multiculturalismo Неміс: Multikulturalismus Француз: multiculturalisme Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: мультикультурализм - мөлтекмәдени 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « мультикультурализм » сөзі қазақ тілінде « мультимәдениет » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
254. | мүдделі қызығушылық | заинтересованный интерес | заинтересованный интересмүдделі қызығушылықСаласы Этимологиясы ДефинициясыМүдделі қызығушылық – қалыптасқан жағдайды сақтап қалу немесе өзгертудегі үлес. Интере́с (лат. inter esse «ішінде болу») Әзербайжан: maraqlı maraq Қырғыз: кызыгуу Өзбек: qiziqish Түрік: ilgili ilgi Ағылшын: interested interest Испан: interés interesado Неміс: interessiertes Interesse Француз: intérêt intéressé Бекітілген нұсқасы: заинтересованное лицо - мүдделі адам (2003), регион интереса - қызығушылық аймағы (2021) Заңнамадағы қолданысы: заинтересованный - мүдделі, интерес - мүдде 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « заинтересованный интерес » сөз тіркесі қазақ тілінде « мүдделі қызығушылық » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
255. | мүдделі тараптарды жұмылдыру | мобилизация заинтересованных сторон | мобилизация заинтересованных сторонмүдделі тараптарды жұмылдыруСаласы Этимологиясы ДефинициясыМүдделі тараптарды жұмылдыру – нақты саяси нәтижеге ұмтылатын топтардың ұйымдасқан саяси оппозициясы. Мобилизация ( фр. mobilisation, от mobiliser – «қозғалысқа келтіру») Интере́с (лат. inter esse «ішінде болу») Әзербайжан: maraqlı tərəflərin səfərbərliyi Қырғыз: кызыкдар тараптарды мобилизациялоо Өзбек: manfaatdor tomonlarni safarbar qilish Түрік: paydaşların seferberliği Ағылшын: stakeholder mobilization Испан: movilización de las partes interesadas Неміс: mobilisierung von Stakeholdern Француз: mobilisation des parties prenantes Бекітілген нұсқасы: заинтересованное лицо - мүдделі адам (2003), примирение сторон - тараптардың татуласу (2016), мобилизация - жұмылдыру (2020) Заңнамадағы қолданысы: мобилизация - жұмылдыру, заинтересованных сторон - мүдделі тараптарды 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « мобилизация заинтересованных сторон » сөз тіркесі қазақ тілінде « мүдделі тараптарды жұмылдыру » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
256. | нәресте өлімінің коэффициенті | коэффициент младенческой смертности | коэффициент младенческой смертностинәресте өлімінің коэффициентіСаласы Этимологиясы ДефинициясыНәресте өлімінің коэффициенті – туа салысымен шетінеп кеткен сәбилердің дүниеге келген әрбір 1000 тірі нәрестеге шаққандағы саны. Коэффициент ( лат. co(cum) «бірлескен» + efficients «өндіруші») Әзербайжан: körpə ölüm nisbəti Қырғыз: ымыркайлардын өлүмүнүн коэффициенти Өзбек: bolalar o`limi darajasi Түрік: bebek ölüm oranı Ағылшын: infant mortality rate Испан: tasa de mortalidad infantil Неміс: Säuglingssterblichkeitsrate Француз: taux de mortalité infantile Бекітілген нұсқасы: смерть младенца - нәрестенің шетінеуі (2017), коэффицент - коэффицент (2018), насильственная смерть - зорлық өлім (2016) Заңнамадағы қолданысы: коэффициент младенческой смертности - нәрестелер өлім-жітімінің коэффиценті 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « коэффициент младенческой смертности » сөз тіркесі қазақ тілінде « нәресте өлімінің коэффициенті » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
257. | нәсіл | раса | расанәсілСаласы Этимологиясы ДефинициясыНәсіл – әлеуметтік мән берілетін физикалық сипаттамаларына қарай бөлінетін адамдар категориясы. Раса (франц. race, итал. razza – ру, тұқым, тайпа) Әзербайжан: irqi Қырғыз: жарыш Өзбек: poyga Түрік: ırk Ағылшын: species Испан: raza Неміс: Rasse Француз: race Бекітілген нұсқасы: моногенизм - бірнәсілділік (2018) Заңнамадағы қолданысы: раса - нәсіл 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « раса » сөзі қазақ тілінде « нәсіл » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
258. | нәсілдік және этностық топтардың әлеуметтік құрылысы | социальное устройство расовых и этнических групп | социальное устройство расовых и этнических группнәсілдік және этностық топтардың әлеуметтік құрылысыСаласы Этимологиясы ДефинициясыНәсілдік және этностық топтардың әлеуметтік құрылысы – (биологиялық фактілермен салыстырғанда әлеуметтік идеяларға негізделген) нәсілдік ерекшеліктердің немесе этникалық топ ерекшеліктерінің мәдени процестер арқылы анықталуы. Социальный (лат. sociālis «жолдастық, неке, одақтық») Этнос (грек. ethnos - халық) Группа (нем. Gruppe - «бір нәрсенің жиынтығы») Әзербайжан: irqi və etnik qrupların sosial quruluşu Қырғыз: расалык жана этникалык топтордун социалдык түзүлүшү Өзбек: irqiy va etnik guruhlarning ijtimoiy tuzilishi Түрік: ırksal ve etnik grupların sosyal yapısı Ағылшын: social structure of racial and ethnic groups Испан: estructura social de los grupos raciales y étnicos Неміс: soziale Einrichtung von rassischen und ethnischen Gruppen Француз: structure sociale des groupes raciaux et ethniques Бекітілген нұсқасы: моногенизм - бірнәсілділік (2018), группа этническая - этностық топ (2018), социальные науки - әлеуметтік ғылымдар (2019) Заңнамадағы қолданысы: социальное - әлеуметтік, этнический - этникалық, раса - нәсіл, устройство - құрылыс, группа - топ 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « социальное устройство расовых и этнических групп » сөз тіркесі қазақ тілінде « нәсілдік және этностық топтардың әлеуметтік құрылысы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
259. | нәсілшілдік (расизм) | расизм | расизмнәсілшілдік (расизм)Саласы Этимологиясы ДефинициясыНәсілшілдік (расизм) – нәсілдік топтарына байланысты мұраға қалған физикалық сипаттамалары – тұлғалық және қабілеттілік ерекшеліктерді анықтайтын, теңсіздікке заңдық негіздеме беретін ұстаным. Расизм (франц. race, итал. razza – топ, жануарлар немесе өсімдіктер түрі) Әзербайжан: irqçilik Қырғыз: расизм Өзбек: irqchilik Түрік: ırkçılık Ағылшын: racism Испан: racismo Неміс: Rassismus Француз: racisme Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: расизм - нәсілшілдік 12.Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « расизм » сөзі қазақ тілінде « нәсілшілдік » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
260. | негізгі елдер | основные страны | основные странынегізгі елдерСаласы Этимологиясы ДефинициясыНегізгі елдер – экономикасы әртараптандырылған және сыртқы бақылаудан тәуелсіз, бай, қуатты елдер. Әзербайжан: əsas ölkələr Қырғыз: негизги өлкөлөр Өзбек: asosiy mamlakatlar Түрік: ana ülkeler Ағылшын: main countries Испан: principales países Неміс: die wichtigsten Länder Француз: principaux pays Бекітілген нұсқасы: основной текст - негізгі мәтін (2021), развивающие страны - дамушы елдер (2005) Заңнамадағы қолданысы: основные - негізгі, страны - елдер 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « основные страны » сөз тіркесі қазақ тілінде « негізгі елдер » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +7 |
261. | негіздемелер | обоснования | обоснованиянегіздемелерСаласы Этимологиясы ДефинициясыНегіздемелер – ереже бұзуға құқылы болғанының орынды себептерін түсіндіретін есеп жазбалар. Олар көбінесе баламалы ережеге жүгінеді. Әзербайжан: əsaslandırma Қырғыз: негиздери Өзбек: mantiqiy asoslar Түрік: gerekçeler Ағылшын: justifications Испан: argumentación Неміс: Begruendungen Француз: justifications Бекітілген нұсқасы: фактические обоснования - нақты негіздемелер (2016) Заңнамадағы қолданысы: обоснования - негіздеме 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « обоснования » сөзі қазақ тілінде « негіздемелер » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
262. | нуклеар отбасы | нуклеарная семья | нуклеарная семьянуклеар отбасыСаласы Этимологиясы ДефинициясыНуклеар отбасы – ата-анасы мен балалары өзге туыстардан бөлек үйде тұратын тәуелсіз отбасы. Нуклеарная (лат. nucleus - ядро) Әзербайжан: nuklear ailə Қырғыз: нуклеарлук үй-бүлө Өзбек: yadro oilasi Түрік: nükleer ailesi Ағылшын: the nuclear family Испан: familia nuclear Неміс: nukleare Familie Француз: famille nucléaire Бекітілген нұсқасы: семья - отбасы (1992) Заңнамадағы қолданысы: нуклеарная - нуклеарлық, семья - отбасы 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « нуклеарная семья » сөз тіркесі қазақ тілінде « нуклеар отбасы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
263. | операцияландыру, операция жүргізу | оперирование | оперированиеоперацияландыру, операция жүргізуСаласы Этимологиясы ДефинициясыОперацияландыру, операция жүргізу – берілген айнымалы шаманы қалай өлшеуге болатынын анықтайтын процеске сілтеме жасау. Операция (лат. ореrātiō «іс, әрекет, әсер ету») Әзербайжан: əməliyyat Қырғыз: иштетүү Өзбек: operatsiya Түрік: operasyon Ағылшын: operating Испан: operación Неміс: Betätigung Француз: opération Бекітілген нұсқасы: операционный усилитель - операциялық күшейткіш (2021) Заңнамадағы қолданысы: оперирование - операция жүргізу 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « оперирование » сөзі қазақ тілінде « операцияландыру » сөзімен, « операция жүргізу » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
264. | операциялық анықтама | операционная справка | операционная справкаоперациялық анықтамаСаласы Этимологиясы ДефинициясыОперациялық анықтама – айнымалы байланыстарды өлшейтін нақты процедураны сипаттау. Операция (лат. ореrātiō «іс, әрекет, әсер ету») Әзербайжан: əməliyyat arayış Қырғыз: операциялык жардам Өзбек: operatsion yordam Түрік: operasyonel yardım Ағылшын: operational help Испан: ayuda operativa Неміс: betriebs-Hilfe Француз: aide opérationnelle Бекітілген нұсқасы: операционный усилитель - операциялық күшейткіш (2021), справка - анықтама (1971-1981) Заңнамадағы қолданысы: операционная - операциялық, справка - анықтама 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « операционная справка » сөз тіркесі қазақ тілінде « операциялық анықтама » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
265. | орталықтану | централизация | централизацияорталықтануСаласы Этимологиясы ДефинициясыОрталықтану, орталықтандыру – желідегі жеке адамның және көпшіліктің арасындағы тікелей немесе жанама байланыстардың қалыптасуы. Централизация (франц. centraliser , central-ден «орталық») Әзербайжан: mərkəzləşdirmə Қырғыз: борборлоштуруу Өзбек: markazlashtirish Түрік: merkezileşme Ағылшын: centralization Испан: centralización Неміс: Zentralisation Француз: centralisation Бекітілген нұсқасы: кентрализация капитала - капиталдың орталықтануы (1971-1981) Заңнамадағы қолданысы: централизация - орталықтандыру 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « централизация » сөзі қазақ тілінде « орталықтану», «орталықтандыру » сөздерімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
266. | өзара қарым-қатынас нормасы | норма взаимоотношений | норма взаимоотношенийөзара қарым-қатынас нормасыСаласы Этимологиясы ДефинициясыӨзара қарым-қатынас нормасы – адамдардың жақсылықтың қайырымын қайтаруға және әлеуметтік қарым-қатынас міндеттемелері тепе-теңдігін сақтауға ұмтылуының мөлшері. Норма (лат. norma - сөзбе-сөз «төртбұрыш», бейнелі мән – «ереже») Әзербайжан: qarşılıqlı münasibətlərin norması Қырғыз: мамилелердин нормасы Өзбек: munosabatlar normasi Түрік: ilişki normu Ағылшын: the norm of relationships Испан: norma de relaciones Неміс: die Norm der Beziehungen Француз: norme relationnelle Бекітілген нұсқасы: взаимное исключение - өзара шеттету (2021), вербальное общение - вербалды қарым - қатынас (2021), норма - норма (2018) Заңнамадағы қолданысы: норма - норма, взаимоотношений - өзара қарым-қатынастары 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « норма взаимоотношений » сөз тіркесі қазақ тілінде « өзара қарым-қатынас нормасы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
267. | өзіндік тұжырымдама (концепция) | собственная концепция | собственная концепцияөзіндік тұжырымдама (концепция)Саласы Этимологиясы ДефинициясыӨзіндік тұжырымдама – жеке адам екеніміз туралы түсінік сезімінің туындауы; қандай да бір тұжырым ойлап табу. Концепция (лат. conceptio «түсіну жүйесі») Әзербайжан: öz konsepsiyası Қырғыз: өзүнүн концепция Өзбек: öz konsepsiyası Түрік: kendi konsepti Ағылшын: own concept Испан: concepto propio Неміс: eigenes Konzept Француз: concept propre Бекітілген нұсқасы: собственная частота - өзіндік жиілік (2021), концепция - тұжырымдама, өзектеме (2018) Заңнамадағы қолданысы: собственность - өзіндік, концепция - тұжырымдама 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « собственная концепция » сөз тіркесі қазақ тілінде « өзіндік тұжырымдама », « дербес тұжырымдама » сөз тіркестерінің бірімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
268. | өлім көрсеткіші | показатель смертности | показатель смертностиөлім көрсеткішіСаласы Этимологиясы ДефинициясыӨлім көрсеткіші – белгілі бір уақыт ішінде әрбір 1000 адамға шаққандағы өлім саны. Әзербайжан: ölüm göstəricisi Қырғыз: өлүм көрсөткүчү Өзбек: o`lim darajasi Түрік: ölüm oranı Ағылшын: mortality rate Испан: tasa de mortalidad Неміс: Sterblichkeitsrate Француз: taux de mortalité Бекітілген нұсқасы: смерть младенца - нәрестенің шетінеуі (2017) Заңнамадағы қолданысы: показатель смертности - өлім-жітім көрсеткіші 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « показатель смертности » сөз тіркесі қазақ тілінде « өлім көрсеткіші » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +5 |
269. | перифериялық елдер | периферийные страны | периферийные страныперифериялық елдерСаласы Этимологиясы ДефинициясыПерифериялық елдер – кедей және әлсіз келетін, салыстырмалы түрде аз шамада бақылау орнатылған, экономикасы біржақты елдер. Периферийные (франц. périphérie «периферия, шеңбер») Әзербайжан: periferik ölkələr Қырғыз: перифериялык өлкөлөр Өзбек: periferik mamlakatlar Түрік: çevre ülkeleri Ағылшын: peripheral countries Испан: países periféricos Неміс: periphere Länder Француз: pays périphériques Бекітілген нұсқасы: развивающиеся страны - дамушы елдер (2005) Заңнамадағы қолданысы: периферийные - периферийлік, шеткері; страны - елдер 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « периферийные страны » сөз тіркесі қазақ тілінде « перифериялық елдер » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
270. | полигамия | полигамия | полигамияполигамияСаласы Этимологиясы ДефинициясыПолигамия – ерлі-зайыптылардың бір уақытта бірнеше жұбайы болуы мүмкін неке. Полигамия (грек. πολύς - «көп» және γάμος - «неке») Әзербайжан: poliqamiya Қырғыз: көп аялдуулук Өзбек: ko`pxotinlilik Түрік: poligami Ағылшын: polygamy Испан: poligamia Неміс: Polygamie Француз: polygamie Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: полигамия - полигамия 12.Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « полигамия » сөзі қазақ тілінде « полигамия » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
271. | постиндустриалдық қоғам | постиндустриальное общество | постиндустриальное обществопостиндустриалдық қоғамСаласы Этимологиясы ДефинициясыПостиндустриалдық қоғам – ақпараттар өндіретін немесе қызметтер көрсететін қоғам. Постиндустриальное (ағылш. post-industrial - «постиндустриалды»), ( лат. industrialis «еңбекқор») Әзербайжан: postindustrial cəmiyyət Қырғыз: постиндустриалдык коом Өзбек: postindustrial jamiyat Түрік: sanayi sonrası toplum Ағылшын: post-industrial society Испан: sociedad postindustrial Неміс: postindustrielle Gesellschaft Француз: société postindustrielle Бекітілген нұсқасы: общество - қоғам Заңнамадағы қолданысы: постиндустриальное общество - постиндустриалдық қоғам 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « постиндустриальное общество » сөз тіркесі қазақ тілінде « постиндустриалдық қоғам » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +7 |
272. | пролетариат | пролетариат | пролетариатпролетариатСаласы Этимологиясы ДефинициясыПролетариат – өндіріс құралдарына иелік етпейтін тап. Олар өндіріс құралдарының иелеріне еңбегін сату арқылы өздерін қамтамасыз етеді. Пролетариат (лат. prōlētārius «ұрпақ беретін») Әзербайжан: proletariat Қырғыз: пролетариат Өзбек: proletariat Түрік: proletarya Ағылшын: the proletariat Испан: proletariado Неміс: Proletariat Француз: prolétariat Бекітілген нұсқасы: диктатура пролетариата - пролетариат диктатурасы (2018) Заңнамадағы қолданысы: пролетариат - пролетариат 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « пролетариат » сөзі қазақ тілінде « пролетариат » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
273. | протестанттық этика түсінігі | понятие протестантской этики | понятие протестантской этикипротестанттық этика түсінігіСаласы Этимологиясы ДефинициясыПротестанттық этика түсінігі – еңбек ету, рационализм және қарапайым өмір сүруді дұрыс деп, ал жұмыссыздық пен сылбырлық күнә деп саналатын түсінік. Протестант (лат. protestatio - «наразылық, салтанатты мәлімдеме, жариялау, растау») Этика (грек. ἠθική, көне грек тілінен. ἦθος-этос, мінез, әдет) Әзербайжан: рrotestant etikası anlayışı Қырғыз: протестанттык этика түшүнүгү Өзбек: protestant etikasi tushunchasi Түрік: рrotestan etiği kavramı Ағылшын: the concept of рrotestant ethics Испан: el concepto de ética protestante Неміс: das Konzept der protestantischen Ethik Француз: la notion d`éthique protestante Бекітілген нұсқасы: протестантизм - протестантизм (2019), этика - этика, әдеп (2018) Заңнамадағы қолданысы: понятие - түсінік, протестантизм - протестанттық, этика - этика 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « понятие протестантской этики » сөз тіркесі қазақ тілінде « протестанттық этика түсінігі » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +5 |
274. | рационалды-құқықты бедел | рационально-правовая репутация | рационально-правовая репутациярационалды-құқықты беделСаласы Этимологиясы ДефинициясыРационалды-құқықтық бедел, ұтымды-құқықтық бедел – адамдардың рационалды, ұтымды ережерлерге негізделген билікті ұстануы. Рациональный (лат. rationalis «есеп, есептік; ақылға қонымды») Репутация (лат. reputātiō «ойлау, пайымдау») Әзербайжан: rasional-hüquqi nüfuz Қырғыз: рационалдык-укуктук кадыр-барк Өзбек: ratsional-huquqiy obro` Түрік: rasyonel ve yasal itibar Ағылшын: rational and legal reputation Испан: reputación jurídica racional Неміс: rational-rechtliche Reputation Француз: réputation rationnelle et juridique Бекітілген нұсқасы: рациональность - рационалдылық (2021), нормативный-правовой акт – нормативтік - құқықтық акт (2016), репутация - бедел (1999) Заңнамадағы қолданысы: рациональный - ұтымды, правовая - құқықтық, репутация - бедел 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « рационально-правовая репутация » сөз тіркесі қазақ тілінде « рационалды-құқықтық бедел» немесе «ұтымды-құқықтық бедел » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
275. | революциялық қозғалыс | революционное движение | революционное движениереволюциялық қозғалысСаласы Этимологиясы ДефинициясыРеволюциялық қозғалыс, төңкерістік қозғалыс – қоғамды түбегейлі өзгерткісі келетін қозғалыс. Революционное (лат. revolū tiō «домалату, айналдыру») Әзербайжан: inqilab hərəkatı Қырғыз: революциялык кыймыл Өзбек: inqilobiy harakat Түрік: devrimci hareket Ағылшын: the revolutionary movement Испан: movimiento revolucionario Неміс: revolutionäre Bewegung Француз: mouvement révolutionnaire Бекітілген нұсқасы: революциялық ситуация - революциялық ситуация (1971-1981), движение - қозғалыс (2015) Заңнамадағы қолданысы: революционное движение - революциялық қозғалыс 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « революционное движение » сөз тіркесі қазақ тілінде « революциялық қозғалыс» немесе «төңкерістік қозғалыс » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
276. | репродуктивтік еңбек | репродуктивный труд | репродуктивный трудрепродуктивтік еңбекСаласы Этимологиясы ДефинициясыРепродуктивті еңбек – әйелдердің дәстүрлі түрде тамақтану, тазалану және тәрбиелеу секілді міндеттері. Бұл – қоғамның жалғасуына және басқалардың жұмыс істеуіне мүмкіндік береді. Репродуктивный (нем. Reproducere «ойнату») Әзербайжан: reproduktiv əmək Қырғыз: репродуктивдик эмгек Өзбек: reproduktiv mehnat Түрік: üreme emeği Ағылшын: reproductive labor Испан: trabajo reproductivo Неміс: Fortpflanzungsarbeit Француз: travail reproductif Бекітілген нұсқасы: репродуктивные права - ұрпақты болу құқықтары (2016), живой труд - нақты еңбек (2016) Заңнамадағы қолданысы: репродуктивный - ұрпақ жаңғырту, труд - еңбек 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « репродуктивный труд » сөз тіркесі қазақ тілінде « репродуктивті еңбек » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
277. | ресми қоғамдық бақылау | официальный общественный контроль | официальный общественный контрольресми қоғамдық бақылауСаласы Этимологиясы ДефинициясыРесми қоғамдық бақылау – айыппұлдар салу, қудалау немесе бас бостандығынан айыру сияқты әкімшілік санкциялар. Официальный (лат. officialis «қызметтік, лауазымдық») Контроль (нем. Kontrolle – бақылау) Әзербайжан: rəsmi ictimai nəzarət Қырғыз: расмий коомдук көзөмөл Өзбек: rasmiy jamoatchilik nazorati Түрік: resmi kamu denetimi Ағылшын: official public control Испан: control público oficial Неміс: offizielle öffentliche Kontrolle Француз: contrôle public officiel Бекітілген нұсқасы: официальный сайт - ресми сайт (2016), общественный контроль - қоғамдық бақылау (2016) Заңнамадағы қолданысы: официальный - ресми, обществнный - қоғамдық, контроль - бақылау 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « официальный общественный контроль » сөз тіркесі қазақ тілінде « ресми қоғамдық бақылау » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
278. | ресурстарды жұмылдыру теориясы | теория мобилизации ресурсов | теория мобилизации ресурсовресурстарды жұмылдыру теориясыСаласы Этимологиясы ДефинициясыРесурстарды жұмылдыру теориясы – депривацияға ұшыраған адамдар күресу үшін ресурстарын тиімді жұмылдыра алса, әлеуметтік қозғалыстар пайда болатынын жақтайтын теория. Теория (көне гр. θεωρία «қарау, бақылау; зерттеу; ғылым») Мобилизация (франц. mobilisation «жылжымалы мүлікке айналдыру; қозғалуға мәжбүрлеу») Ресурс (франц. ressource «көмекші») Әзербайжан: resurs Səfərbərlik nəzəriyyəsi Қырғыз: ресурстарды мобилизациялоо теориясы Өзбек: resurslarni safarbar qilish nazariyasi Түрік: kaynak seferberliği teorisi Ағылшын: resource mobilization theory Испан: teoría de la movilización de recursos Неміс: die Theorie der Ressourcenmobilisierung Француз: théorie de la mobilisation des ressources Бекітілген нұсқасы: ресурсосбережение - ресурстарды үнемдеу (2017), мобилизация - жұмылдыру (2020), теория - теория (2018) Заңнамадағы қолданысы: теория - теория, мобилизация - жұмылдыру, ресурс - ресурс 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « теория мобилизации ресурсов » сөз тіркесі қазақ тілінде « ресурстарды жұмылдыру теориясы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
279. | реформистік қозғалыс | реформистское движение | реформистское движениереформистік қозғалысСаласы Этимологиясы ДефинициясыРеформалық қозғалыс – (жануарлардың, гейлер мен әйелдердің құқығы үшін күресушілер) белгілі деңгейде қоғамды өзгертуге ынталы қозғалыс түрі. Реформистское (франц. réformiste «реформатор», әрі қарай réforme «түрлену, реформа») Әзербайжан: islahatçı hərəkat Қырғыз: реформисттик кыймыл Өзбек: islohot harakati Түрік: reformcu hareket Ағылшын: reformist movement Испан: movimiento reformista Неміс: die Reformbewegung Француз: mouvement réformiste Бекітілген нұсқасы: реформа - реформа (2019), движение - қозғалыс (2015) Заңнамадағы қолданысы: реформистское - реформистік, движение - қозғалыс 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « реформистское движение » сөз тіркесі қазақ тілінде « реформалық қозғалыс » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
280. | рөлдік қақтығыс | ролевой конфликт | ролевой конфликтрөлдік қақтығысСаласы Этимологиясы ДефинициясыРөлдік жанжал – адамдардың арасында үйлеспейтін көзқарастар артқанда пайда болатын шиеленіс. Роль (франц. rôlе «рөл, тізім, шиыршық») Конфликт (лат. қақтығыс «соқтығысу, соққы; күрес») Әзербайжан: rol münaqişəsi Қырғыз: чыр-чатак роли Өзбек: rol mojarosi Түрік: rol çatışması Ағылшын: role conflict Испан: conflicto de roles Неміс: Rollenkonflikt Француз: conflit de rôle Бекітілген нұсқасы: конфликт - қақтығысты жағдаят (2020) Заңнамадағы қолданысы: ролевой - рөлдік, конфликт - қақтығыс 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « ролевой конфликт » сөз тіркесі қазақ тілінде « рөлдік жанжал » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +3 |
281. | салыстырмалы депривация | относительная депривация | относительная депривациясалыстырмалы депривацияСаласы Этимологиясы ДефинициясыСалыстырмалы депривация – адамның өзін өзінен артық адамдармен салыстыруы. Депривация (лат. dēprāvātio «бұрмалау, бүліну, бұзылған») Әзербайжан: nisbi deprivasiya Қырғыз: салыштырмалуу ажыратуу Өзбек: nisbiy mahrumlik Түрік: göreceli yoksunluk Ағылшын: relative deprivation Испан: privación relativa Неміс: relative Deprivation Француз: privation relative Бекітілген нұсқасы: относительная величина - салыстырмалы шама (2018) Заңнамадағы қолданысы: относительная - салыстырмалы, депривация - депривация 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « относительная депривация » сөз тіркесі қазақ тілінде « салыстырмалы депривация » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
282. | салыстырмалы депривация теориясы | теория относительной депривации | теория относительной депривациисалыстырмалы депривация теориясыСаласы Этимологиясы ДефинициясыСалыстырмалы депривация теориясы – бұл теория бойынша, адамдардың сұранысы мен алған марапаттары арасында айырмашылық тым үлкен болған жағдайда әлеуметтік қозғалыстар пайда болады. Депривация (лат. dēprāvātio «бұрмалау, бүліну, бұзылған») Теория (көне гр. θεωρία «қарау, бақылау; зерттеу; ғылым») Әзербайжан: nisbi deprivasiya nəzəriyyəsi Қырғыз: салыштырмалуу ажыратуу теориясы Өзбек: nisbiy mahrumlik nazariyasi Түрік: göreceli yoksunluk teorisi Ағылшын: theory of relative deprivation Испан: teoría de la privación relativa Неміс: die Theorie der relativen Deprivation Француз: théorie de la privation relative Бекітілген нұсқасы: относительная величина - салыстырмалы шама (2018), теория - теория (2018) Заңнамадағы қолданысы: относительная - салыстырмалы, депривация - депривация, теория - теория 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « теория относительной депривации » сөз тіркесі қазақ тілінде « салыстырмалы депривация теориясы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
283. | сауалнамалық зерттеу | анкетное исследование | анкетное исследованиесауалнамалық зерттеуСаласы Этимологиясы ДефинициясыCауалнамалық зерттеу – стандартталған сұрақтар тізімі арқылы көп адамнан сұрау жүргізу әдісі. Анкета (франц. enquête «сауалнама, сұрастыру») Әзербайжан: anket tədqiqatı Қырғыз: анкеталык изилдөө Өзбек: anketa tadqiqotlari Түрік: anket çalışması Ағылшын: questionnaire research Испан: estudio de cuestionario Неміс: Fragebogenforschung Француз: étude de cas Бекітілген нұсқасы: анкета - сауалнама (2020), исследование - зерттеу (2016) Заңнамадағы қолданысы: анкета - сауалнама, исследование - зерттеу 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « анкетное исследование » сөз тіркесі қазақ тілінде « cауалнамалық зерттеу » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
284. | саяси мүмкіндіктер | политические возможности | политические возможностисаяси мүмкіндіктерСаласы Этимологиясы ДефинициясыCаяси мүмкіндіктер – жаңа қозғалыстың көшбасшыларын мүшелермен, телефон желісімен, компьютерлермен және басқа ресурстармен қамтамасыз ете алатын ұйымдардың болуы. Политика (көне грек. πολιτική – «мемлекеттік қызмет», πόλις – «қала, мемлекет») Әзербайжан: siyasi imkanlar Қырғыз: саясий мүмкүнчүлүктөр Өзбек: siyosiy imkoniyatlar Түрік: siyasi fırsatlar Ағылшын: political opportunities Испан: oportunidades políticas Неміс: politische Möglichkeiten Француз: opportunités politiques Бекітілген нұсқасы: этика политическая - саяси этика (2019), равные возможности - тең мүмкіндіктер (1999) Заңнамадағы қолданысы: анкета - сауалнама, исследование - зерттеу 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « политические возможности » сөз тіркесі қазақ тілінде « cаяси мүмкіндіктер » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
285. | саяси процестер (үдерістер) теориясы | теория политических процессов | теория политических процессовсаяси процестер (үдерістер) теориясыСаласы Этимологиясы ДефинициясыCаяси процестер теориясы – саяси мүмкіндіктер алу оңай болғанда, сонымен бірге адамдар өзгеріс қажет және ол мүмкін деп санаған жағдайда әлеуметтік қозғалыстар болатынын жақтайтын теория. Теория (көне гр. θεωρία «қарау, бақылау; зерттеу; ғылым») Политика (көне грек. πολιτική – «мемлекеттік қызмет», πόλις – «қала, мемлекет») Процесс (лат. processus-ағымы, барысы, ілгерілеуі) Әзербайжан: siyasi proseslər nəzəriyyəsi Қырғыз: саясий процесстердин теориясы Өзбек: siyosiy jarayonlar nazariyasi Түрік: siyasi süreçler teorisi Ағылшын: theory of political processes Испан: teoría de los procesos políticos Неміс: theorie politischer Prozesse Француз: théorie des processus politiques Бекітілген нұсқасы: этика политическая - саяси этика (2019), процес - үдеріс, процесс (2020), теория - теория (2018) Заңнамадағы қолданысы: теория - теория, политических - саяси, процесс - үдеріс 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « теория политических процессов » сөз тіркесі қазақ тілінде « cаяси процестер теориясы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
286. | саяси экономика | политическая экономика | политическая экономикасаяси экономикаСаласы Этимологиясы ДефинициясыCаяси экономика – қоғам дамуының түрлі сатыларында тұрмыстық игіліктерді өндіруде, бөлуде, айырбастауда және тұтынуда адамдар арасындағы өндірістік қатынастардың жұмыс істеу және даму заңдарын зерделейтін ғылым; мемлекеттің экономикалық іс-шаралар жүйесі; адамдар, үкіметтер мен мемлекеттік саясаттың өзара байланысына бағытталған әлеуметтік ғылымдардың пәнаралық бөлім. Политика (көне грек. πολιτική – «мемлекеттік қызмет», πόλις – «қала, мемлекет») Экономика (көне грек. οἶκος «үй, шаруашылық + νόμος «ном, басқарудағы аумақ; ереже, заң»; «үй шаруашылығын жүргізу ережелері») Әзербайжан: siyasi iqtisadiyyat Қырғыз: саясий экономика Өзбек: siyosiy iqtisodiyot Түрік: siyasi ekonomi Ағылшын: political economy Испан: economía política Неміс: politische Wirtschaft Француз: économie politique Бекітілген нұсқасы: этика политическая - саяси этика (2019), экономика - экономика (2018), Заңнамадағы қолданысы: политическая - саяси, экономика - экономика 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « политическая экономика » сөз тіркесі қазақ тілінде « cаяси экономика » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
287. | сексизм | сексизм | сексизмсексизмСаласы Этимологиясы ДефинициясыCексизм – жыныстық ерекшелік белгісіне қатысты саяси кемсітушілік; әйелдер биологиялық тұрғыдан ер адамдардан кем түспесе де оларды ерлермен бірдей емес деуге негізделген ұғым. Cексизм (лат. sexus «жынысы») Әзербайжан: cinsiyyətçilik Қырғыз: сексизм Өзбек: jinsiy aloqa Түрік: cinsiyetçilik Ағылшын: sexism Испан: sexismo Неміс: Sexismus Француз: sexisme Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: - 12.Ұсыныстар. « Cексизм » сөзі қазақ тілінде « cексизм » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
288. | символдық интеракционизм теориясы | теория символического интеракционизма | теория символического интеракционизмасимволдық интеракционизм теориясыСаласы Этимологиясы ДефинициясыCимволдық интеракционизм теориясы – адами әрекеттердің субъективті мағыналарын және адамдарға ортақ түсініктердің дамуын қарастыратын процесс. Теория (көне гр. θεωρία «қарау, бақылау; зерттеу; ғылым») Символ (көне грек. σύμβολον «белгі, нышан») Интеракционизм (ағылш. interaction – «өзара әрекеттесу») Әзербайжан: simvolik müdaxilə nəzəriyyəsi Қырғыз: символикалык интеракционизм теориясы Өзбек: ramziy interaktsionizm nazariyasi Түрік: sembolik etkileşimcilik teorisi Ағылшын: the theory of symbolic interactionism Испан: teoría del interaccionismo simbólico Неміс: die Theorie des symbolischen Interaktzionismus Француз: théorie de l`interactionnisme symbolique Бекітілген нұсқасы: теория - теория (2018), символическая интеграция - символдық интеграция (2021) Заңнамадағы қолданысы: теория - теория, символический - символдық, интеракционизм - интеракционизм 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « теория символического интеракционизма » сөз тіркесі қазақ тілінде « cимволдық интеракционизм теориясы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
289. | соғыс | война | войнасоғысСаласы Этимологиясы ДефинициясыCоғыс – ұлттық армия мен басқа топтың арасындағы қарулы қақтығыстар. Әзербайжан: müharibə Қырғыз: согуш Өзбек: urush Түрік: savaş Ағылшын: war Испан: guerra Неміс: Krieg Француз: guerre Бекітілген нұсқасы: война ядерная - ядролық соғыс (2020) Заңнамадағы қолданысы: война - соғыс 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « война » сөзі қазақ тілінде « cоғыс » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
290. | субурбанизация, субурбандану | субурбанизация | субурбанизациясубурбанизация, субурбандануСаласы Этимологиясы ДефинициясыCубурбанизация, субурбандану – қала маңындағы аймақтардың өсуі. Cубурбанизация (лат. sub «астында» + urbanus «қалалық») Әзербайжан: suburbanizasiya Қырғыз: субурбанизация Өзбек: shahar atrofi Түрік: suburbanizasyon Ағылшын: suburbanization Испан: suburbanización Неміс: Suburbanisierung Француз: suburbanisation Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: субурбанизация - субурбанизация 12.Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « cубурбанизация » сөзі қазақ тілінде « субурбандану » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
291. | сынамаларды іріктеу | отбор проб | отбор пробсынамаларды іріктеуСаласы Этимологиясы ДефинициясыCынамаларды іріктеу – қандай да бір заттың үлкен бөлшегінен алынған шағын құрамын сұрыптап алу. Әзербайжан: nümunə Қырғыз: тандоо Өзбек: namuna olish Түрік: örnekleme Ағылшын: sampling Испан: muestreo Неміс: Probenahme Француз: échantillonnage Бекітілген нұсқасы: проба - сынама (1996), отбор данных - деректерді іріктеу (2016) Заңнамадағы қолданысы: отбор проб - сынамаларды іріктеу 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « отбор проб » сөз тіркесі қазақ тілінде « cынамаларды іріктеу » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
292. | тəуелді айнымалылық, тәуелді айнымалы | зависимая переменная | зависимая переменнаятəуелді айнымалылық, тәуелді айнымалыСаласы Этимологиясы ДефинициясыТəуелді айнымалы – а) тәуелсіз айнымалылық әрекетіне байланысты себеп-салдарлы қатынастардың нәтижесі; ә) бір немесе одан артық тәуелсіз айнымалылардың мәнін өлшеу нәтижесі болып табылатын кез келген айнымалы; б) экономикалық немесе статистикалық модельдер шеңберінде тәуелсіз деп аталатын басқа айнымалылармен түсіндірілетін айнымалы; в) тәуелсіз айнымалылардың ауытқулармен уәжделетін айнымалы. Әзербайжан: asılı dəyişən Қырғыз: көз каранды өзгөрмө Өзбек: qaram o`zgaruvchi Түрік: bağımlı değişken Ағылшын: dependent variable Испан: variable dependiente Неміс: abhängige Variable Француз: variable dépendante Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: зависимая переменная - тəуелді айнымалы 12.Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « зависимая переменная » сөз тіркесі қазақ тілінде « тəуелді айнымалы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
293. | түзетуші қозғалыс | корректирующее движение | корректирующее движениетүзетуші қозғалысСаласы Этимологиясы ДефинициясыТүзетуші қозғалыс – жеке тұжырымдар мен әрекеттерді түбегейлі өзгертуге бағытталады. Корректировка (лат. correctio «түзету, дұрыстау») Әзербайжан: düzəldici hərəkət Қырғыз: түзөтүүчү кыймыл Өзбек: tuzatish harakati Түрік: düzeltici hareket Ағылшын: corrective movement Испан: movimiento correctivo Неміс: Korrekturbewegung Француз: mouvement correctif Бекітілген нұсқасы: добавка корректирующая - түзетуші қосымша (2021), движение - қозғалыс (2015) Заңнамадағы қолданысы: корректирующее - түзету, движение - қозғалыс 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « корректирующее движение » сөз тіркесі қазақ тілінде « түзетуші қозғалыс » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
294. | табыс теңсіздігі | неравенство доходов | неравенство доходовтабыс теңсіздігіСаласы Этимологиясы ДефинициясыТабыс теңсіздігі – кірістің белгілі бір жұртшылық арасындағы айырмашылық деңгейі. Әзербайжан: gəlir bərabərsizliyi Қырғыз: кирешелердин теңсиздиги Өзбек: daromadlar tengsizligi Түрік: gelir eşitsizliği Ағылшын: income inequality Испан: desigualdad de ingresos Неміс: Einkommensungleichheit Француз: inégalité des revenus Бекітілген нұсқасы: воловый доход - жалпы табыс (2021), неравенство - теңсіздік (1995) Заңнамадағы қолданысы: неравенство - теңсіздік, доход - табыс 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « неравенство доходов » сөз тіркесі қазақ тілінде « табыс теңсіздігі » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +3 |
295. | танымал мәдениет | популярная культура | популярная культуратанымал мәдениетСаласы Этимологиясы ДефинициясыТанымал мәдениет – қоғамның көптеген мүшелері, әсіресе орта, жұмысшы және төменгі таптарда қолжетімді және кең таралған мәдениет түрі. Популяр (лат. populāris, populus «халық, халық массасы») Культура (лат. cultura «өңдеу») Әзербайжан: populyar mədəniyyət Қырғыз: популярдуу маданият Өзбек: ommaviy madaniyat Түрік: popüler kültür Ағылшын: popular culture Испан: cultura popular Неміс: populäre Kultur Француз: culture populaire Бекітілген нұсқасы: городская культура - қалалық мәдениет (2018) Заңнамадағы қолданысы: популярная - танымал, культура - мәдениет 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « популярная культура » сөз тіркесі қазақ тілінде « танымал мәдениет » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
296. | таңылған мәртебе | навязанный статус | навязанный статустаңылған мәртебеСаласы Этимологиясы ДефинициясыТаңылған мәртебе – адам дүниеге келген кезде берілетін, ұрпақтан-ұрпаққа мирас болып, өмір бойы өзгермейтін мәртебе. Статус (лат. status - істердің жай-күйі, жай-күй, жағдай) Әзербайжан: tətbiq status Қырғыз: жүктөлгөн статусу Өзбек: belgilangan holat Түрік: empoze edilen durum Ағылшын: imposed status Испан: estatus impuesto Неміс: erzwungener Status Француз: statut imposé Бекітілген нұсқасы: статус - статус, мәртебе (1990) Заңнамадағы қолданысы: статус - мәртебе 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « навязанный статус » сөз тіркесі қазақ тілінде « таңылған мәртебе » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
297. | таптық жүйе | классовая система | классовая систематаптық жүйеСаласы Этимологиясы ДефинициясыТаптық жүйе – шектеулі ресурстарды бөлісу арқылы қол жеткізген мәртебеге сүйену жүйесі; қазіргі қоғамда басқаларынан табысымен, білімімен, билігімен және абыройымен ерекшеленетін кез келген әлеуметтік жүйе; қоғамда еңбек бөліміні жүйесінде белгілі бір орын алатын және табыс табудың ерекше тәсілімен сипатталатын, өндіріс құралдарын иеленетін немесе иеленбейтін әлеуметтік топтар. Класс (лат. classis-топ) Система (көне грек. σύστημα «бөліктерден тұратын тұтас; қосылыс») Әзербайжан: sinif sistemi Қырғыз: класс системасы Өзбек: sinf tizimi Түрік: sınıf sistemi Ағылшын: class system Испан: sistema de clases Неміс: Klassensystem Француз: système de classe Бекітілген нұсқасы: классно - личное спряжение - таптық-жақтық жіктеу (2020), система - жүйе (2020) Заңнамадағы қолданысы: классовая - таптық, система - жүйе 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « классовая система » сөз тіркесі қазақ тілінде « таптық жүйе » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
298. | таптық сана | классовое сознание | классовое сознаниетаптық санаСаласы Этимологиясы ДефинициясыТаптық сана – адамдардың қоғамның әлеуеметтік бөлінісі мен өзінің белгілі бір әлеуметтік топқа тиістілігін түсіну деңгейі. Класс (лат. classis-топ) Әзербайжан: sinif şüur Қырғыз: класстык аң-сезим Өзбек: sinf ongi Түрік: sınıf bilinci Ағылшын: class consciousness Испан: conciencia de clase Неміс: Klassenbewusstsein Француз: conscience de classe Бекітілген нұсқасы: классно - личное спряжение - таптық-жақтық жіктеу (2020), сознание - сана (2019) Заңнамадағы қолданысы: классовая - таптық, сознание - сана 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « классовое сознание » сөз тіркесі қазақ тілінде « таптық сана » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
299. | тәжірибелік топ | экспериментальная группа | экспериментальная группатәжірибелік топСаласы Этимологиясы ДефинициясыЭксперименттік топ – зерттеу процесінде эксперименттік әсер етуге тікелей ұшырайтын топ; алынған нәтижелері бақылау тобымен салыстырылатын, тәуелсіз айнымалы сыналатын топ. Экспериментальная (лат. experī mentum «сынақ, тәжірибе») Группа (нем. Gruppe - «бір нәрсенің жиынтығы») Әзербайжан: eksperimental qrup Қырғыз: эксперименталдык топ Өзбек: eksperimental guruh Түрік: deney grubu Ағылшын: experimental group Испан: grupo experimental Неміс: experimentelle Gruppe Француз: groupe expérimental Бекітілген нұсқасы: опытный образец - тәжірибелік үлгі (2016), группа - топ (2016) Заңнамадағы қолданысы: экспериментальная - эксперименттік, группа - топ 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « экспериментальная группа » сөз тіркесі қазақ тілінде « эксперименттік топ » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | -3 |
300. | тәуелсіз айнымалы | независимая переменная | независимая переменнаятәуелсіз айнымалыСаласы Этимологиясы ДефинициясыТәуелсіз айнымалы – а) себеп-салдарлық қатынастардағы себептік сыңар; ә) тәуелді айнымалыға әсерін анықтау мақсатында эксперимент жүргізуші таңдайтын, бақылайтын айнымалы; б) қалаулы нәтиже алу үшін зерттеуші мәнін әдейі өзгертетін айнымалы. Әзербайжан: müstəqil dəyişən Қырғыз: көзкарандысыз өзгөрмө Өзбек: mustaqil o`zgaruvchi Түрік: bağımsız değişken Ағылшын: independent variable Испан: variable independiente Неміс: unabhängige Variable Француз: variable indépendante Бекітілген нұсқасы: независимые слова - тәуелсіз сөздер (2020), переменная - айнымалы (2021) Заңнамадағы қолданысы: независимая переменная - тәуелсіз айнымалы 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « независимая переменная » сөз тіркесі қазақ тілінде « тәуелсіз айнымалы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
301. | тежеу теориясы | теория торможения | теория торможениятежеу теориясыСаласы Этимологиясы ДефинициясыТежеу теориясы – әлеуметтік санкциялардың ресми және бейресми жақтарының сәйкестенуі үшін бөлінген сыйақылар жеткіліксіз болған жағдайда пайда болатын ауытқушылықтар. Теория (көне гр. θεωρία «қарау, бақылау; зерттеу; ғылым») Тормоз (грек. τόρμος «тесікке салынған нәрсе; ойық, қазық шығатын тесік») Әзербайжан: əyləc nəzəriyyəsi Қырғыз: тормоздук теориясы Өзбек: tormozlash nazariyasi Түрік: inhibisyon teorisi Ағылшын: braking theory Испан: teoría de la inhibición Неміс: theorie der Hemmung Француз: théorie de l`inhibition Бекітілген нұсқасы: всевластие - тежеусiз билiк (2018), теория - теория (2018) Заңнамадағы қолданысы: теория - теория, торможения - тежеу 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « теория торможения » сөз тіркесі қазақ тілінде « тежеу теориясы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +7 |
302. | технологиялық императив | технологический императив | технологический императивтехнологиялық императивСаласы Этимологиясы ДефинициясыТехнологиялық императив – жаңа технология қолжетімді болған кезде оны қолданбау мүмкін емес деген тұжырымға келу. Технология (грек. τέχνη «өнер, шеберлік, ептілік» + λόγος «сөз; ой, мағына, ұғым») Императив (лат. imperativus «бұйрық бойынша ұйымдастырылған; әмірлі») Әзербайжан: texnoloji imperativ Қырғыз: технологиялык императив Өзбек: texnologik imperativ Түрік: teknolojik zorunluluk Ағылшын: the technological imperative Испан: imperativo tecnológico Неміс: technologischer Imperativ Француз: impératif technologique Бекітілген нұсқасы: технологическое оборудование - технологиялық жабдық (2018), императивная норма - императивтік норма (2016) Заңнамадағы қолданысы: технологический - технологиялық, императив - императив 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « технологический императив » сөз тіркесі қазақ тілінде « технологиялық императив » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
303. | тоғысқан отбасы | перекрестная семья | перекрестная семьятоғысқан отбасыСаласы Этимологиясы ДефинициясыТоғысқан отбасы – балалары бірнеше үйдің арасында өмір сүретін отбасы. Әзербайжан: çapraz ailə Қырғыз: кайчылаш үй-бүлө Өзбек: o`zaro faoliyat oila Түрік: çapraz aile Ағылшын: cross family Испан: familia cruzada Неміс: eine Kreuzfamilie Француз: famille croisée Бекітілген нұсқасы: семья - отбасы (1992) Заңнамадағы қолданысы: перекрестная - тоғыспалы, семья - отбасы 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « перекрестная семья » сөз тіркесі қазақ тілінде « тоғысқан отбасы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +7 |
304. | топтық сана | групповое сознание | групповое сознаниетоптық санаСаласы Этимологиясы ДефинициясыТоптық сана – сыни ойлауды шектеп, өзара келісуге итермелейтін ықпал бар кезде пайда болатын сана. Бұл – пікірталастық сыни ойлауды тоқтата алатын күш. Группа (нем. Gruppe - «бір нәрсенің жиынтығы») Әзербайжан: qrup şüur Қырғыз: топтук аң-сезим Өзбек: guruh ongi Түрік: grup bilinci Ағылшын: group consciousness Испан: conciencia grupal Неміс: Gruppenbewusstsein Француз: conscience de groupe Бекітілген нұсқасы: групповой реактив - топтық реактив (2021), сознание - сана (2019) Заңнамадағы қолданысы: групповое - топтық, сознание - сана 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « групповое сознание » сөз тіркесі қазақ тілінде « топтық сана » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
305. | төмендеуші ассимиляция | нисходящая ассимиляция | нисходящая ассимиляциятөмендеуші ассимиляцияСаласы Этимологиясы ДефинициясыТөмендеуші ассимиляция – иммигранттардың ұрпақтарының негізгі топқа емес, АҚШ-та туған азшыл топтардың «жасырын» әлеміне сіңу процесі. Ассимиляция (лат. assimilatio «ұқсастық») Әзербайжан: azalan assimilyasiya Қырғыз: төмөнкү ассимиляция Өзбек: pastga assimilyatsiya Түрік: aşağı doğru asimilasyon Ағылшын: top-down assimilation Испан: asimilación descendente Неміс: Assimilation Nach Unten Француз: assimilation à la baisse Бекітілген нұсқасы: ассимиляция - ассимиляция (2005) Заңнамадағы қолданысы: нисходящая - төмендейтін, ассимиляция - ассимиляция 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « нисходящая ассимиляция » сөз тіркесі қазақ тілінде « төмендеуші ассимиляция » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
306. | трансгендерлік тұлға | трансгендерное лицо | трансгендерное лицотрансгендерлік тұлғаСаласы Этимологиясы ДефинициясыТрансгендер тұлға – жынысы және жыныстық бірегейлігі нақты емес, өзін нақты «еркекпін» немесе «әйелмін» деп айта алмайтын адамдар. Олардың кейбіреулері – гермафродиттер, енді біреулері – транссексуалдар. Трансгендерное (лат. trans өзгерту, бір күйден екінші күйге өту, арқылы; лат. genus «тұқым») Әзербайжан: transgender üz Қырғыз: трансгендерлер киси Өзбек: transgender yuz Түрік: transseksüel yüz Ағылшын: transgender person Испан: cara transgénero Неміс: Transgender-gesicht Француз: transgenre visage Бекітілген нұсқасы: лицо - адам, тұлға (2014) Заңнамадағы қолданысы: трансгендерные - трансгендер, лицо - тұлға 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « трансгендерное лицо » сөз тіркесі қазақ тілінде « трансгендер тұлға » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +7 |
307. | туу көрсеткіші | рождаемость | рождаемостьтуу көрсеткішіСаласы Этимологиясы ДефинициясыТуу көрсеткіші – белгілі бір уақыт ішінде әрбір 1000 адамға шаққандағы туу саны. Әзербайжан: məhsuldarlıq Қырғыз: төрөту Өзбек: tug`ilish darajasi Түрік: doğurganlık Ағылшын: birth rate Испан: natalidad Неміс: Geburtenrate Француз: natalité Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: рождаемость - туу көрсеткіштері 12.Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « рождаемость » сөзі қазақ тілінде « туу көрсеткіші » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +3 |
308. | туу коэффиценті | коэффициент рождаемости | коэффициент рождаемоституу коэффицентіСаласы Этимологиясы ДефинициясыТуу коэффиценті – белгілі бір уақыт ішінде әрбір 1000 әйелге шаққандағы туу саны. Коэффициент ( лат. co(cum) «бірлескен» + efficients «өндіруші») Әзербайжан: doğum əmsalı Қырғыз: төрөту коэффициенти Өзбек: tug`ilish darajasi Түрік: doğurganlık oranı Ағылшын: fertility rate Испан: tasa de natalidad Неміс: Geburtenziffer Француз: taux de natalité Бекітілген нұсқасы: коэффициент - коэффициент (2020) Заңнамадағы қолданысы: рождаемость - туу көрсеткіштері, коэффициент- коэффициент 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « коэффициент рождаемости » сөз тіркесі қазақ тілінде « туу коэффиценті » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
309. | түске қатыссыз нәсілшілдік | расизм вне зависимости от цвета | расизм вне зависимости от цветатүске қатыссыз нәсілшілдікСаласы Этимологиясы ДефинициясыТүске қатыссыз нәсілшілдік – барлық нәсілдер бірдей құрылды, нәсілдік теңдікке қазіргі кезде қол жеткізілді деген сенімге негізделген, сондықтан табысқа жете алмайтын кез келген аз топтың өкілдері өздері кінәлі деп санайды. Расизм (франц. race, итал. razza – топ, жануарлар немесе өсімдіктер түрі) Әзербайжан: rəngdən asılı olmayaraq irqçilik Қырғыз: түсүнө карабастан расизм Өзбек: rangdan qat`i nazar, irqchilik Түрік: renk ne olursa olsun ırkçılık Ағылшын: racism regardless of color Испан: racismo sin importar el color Неміс: rassismus unabhängig von Farbe Француз: racisme, quelle que soit la couleur Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: рождаемость - туу көрсеткіштері 12.Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « расизм вне зависимости от цвета » сөз тіркесі қазақ тілінде « түске қатыссыз нәсілшілдік » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +1 |
310. | тұтынушы құқығын қорғау | защита прав потребителей | защита прав потребителейтұтынушы құқығын қорғауСаласы Этимологиясы ДефинициясыТұтынушы құқығын қорғау – «сатып алған дұрыс», өйткені «біз сатып алған заттардан тұрамыз» дейтін философия. Әзербайжан: istehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi Қырғыз: керектөөчүлөрдүн укуктарын коргоо Өзбек: iste`molchilar huquqlarini himoya qilish Түрік: tüketici haklarının korunması Ағылшын: consumer protection Испан: protección del consumidor Неміс: Verbraucherschutz Француз: protection du consommateur Бекітілген нұсқасы: потребитель - тұтынушы (1999), комитет по защите прав трудящихся - мигрантов (КЗПТМ) - еңбекші - мигранттар құқығын қорғау жөніндегі комитет (ЕңМигКом) (2013) Заңнамадағы қолданысы: защита прав потребителей - тұтынушылардың құқықтарын қорғау 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « защита прав потребителей » сөз тіркесі қазақ тілінде « тұтынушы құқығын қорғау » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
311. | урбанизация, урбандану, урбандалу | урбанизация | урбанизацияурбанизация, урбандану, урбандалуСаласы Этимологиясы ДефинициясыУрбанизация, урбандану – халықтың қалаға шоғырлану процесі. Урбанизация (лат. urbanus «қалалық») Әзербайжан: urbanizasiya Қырғыз: урбанизация Өзбек: urbanizatsiya Түрік: kentleşme Ағылшын: urbanization Испан: urbanización Неміс: Urbanisierung Француз: urbanisation Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: урбанизация - урбандалу 12.Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « урбанизация » сөзі қазақ тілінде « урбанизация», «урбандану » сөздерімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
312. | үшінші деңгейдегі сектор | сектор третьего уровня | сектор третьего уровняүшінші деңгейдегі секторСаласы Этимологиясы ДефинициясыҮшінші деңгейдегі сектор – экономиканың қызметтер көрсетумен байланысты бөлігі. Сектор (лат. sector – кесу, сындыру) Әзербайжан: üçüncü səviyyəli sektor Қырғыз: үчүнчү деңгээл сектору Өзбек: uchinchi darajali sektor Түрік: üçüncü seviye sektör Ағылшын: third-level sector Испан: sector de tercer nivel Неміс: sektor der dritten Ebene Француз: secteur 3 Бекітілген нұсқасы: рынок третий - үшінші нарық (2017), сектор - сектор (2017) Заңнамадағы қолданысы: сектор - сектор, третьего - үшінші, уровня - деңгейлі 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « сектор третьего уровня » сөз тіркесі қазақ тілінде « үшінші деңгейдегі сектор » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
313. | ұжымдық мінез-құлық | коллективное поведение | коллективное поведениеұжымдық мінез-құлықСаласы Этимологиясы ДефинициясыҰжымдық мінез-құлық – мінез-құлықтың мәдени ережелері бұлыңғыр болған жағдайдағы топтың тосын әрекеті. Коллектив (лат. collectivus «ұжымдық, силлогистикалық, жинақталған») Әзербайжан: kollektiv davranış Қырғыз: жамааттык жүрүм-турум Өзбек: kollektiv xatti-harakatlar Түрік: kolektif davranış Ағылшын: collective behavior Испан: comportamiento colectivo Неміс: kollektives Verhalten Француз: comportement collectif Бекітілген нұсқасы: коллективное творчество - ұжымдық шығармашылық (2003), поведение - мінез-құлық (1971-1981) Заңнамадағы қолданысы: коллективное - ұжымдық, поведение - мінез-құлық 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « коллективное поведение » сөз тіркесі қазақ тілінде « ұжымдық мінез-құлық » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
314. | ұжымдық тиімділік | коллективная эффективность | коллективная эффективностьұжымдық тиімділікСаласы Этимологиясы ДефинициясыҰжымдық тиімділік – әлеуметтік тәртіпті сақтау үшін адамдардың көршілермен бірлесіп жұмыс істеу деңгейі. Коллектив (лат. collectivus «ұжымдық, силлогистикалық, жинақталған») Эффективность (лат. effectus «орындау, әрекет, әсер») Әзербайжан: kollektiv səmərəlilik Қырғыз: жамааттык натыйжалуулук Өзбек: kollektiv samaradorlik Түрік: kolektif verimlilik Ағылшын: collective efficiency Испан: eficacia colectiva Неміс: kollektive Effizienz Француз: efficacité collective Бекітілген нұсқасы: коллективное творчество - ұжымдық шығармашылық (2003), тиімділік - эффективность (2016) Заңнамадағы қолданысы: коллективное - ұжымдық, поведение - эффективность - тиімділік 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « коллективная эффективность » сөз тіркесі қазақ тілінде « ұжымдық тиімділік » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +12 |
315. | ұйымдастыру мәдениеті | организационная культура | организационная культураұйымдастыру мәдениетіСаласы Этимологиясы ДефинициясыҰйымдастыру мәдениеті – бизнестің іс жүзінде ұйымда қалай жүзеге асырылатынын анықтайтын нормалар мен құндылықтар үлгісі. Организация (фр. оrganiser «ұйымдастыру») Культура (лат. cultura «өңдеу») Әзербайжан: təşkilati mədəniyyət Қырғыз: уюштуруу маданияты Өзбек: tashkiliy madaniyat Түрік: örgütsel kültür Ағылшын: organizational culture Испан: cultura organizacional Неміс: organisatorische Kultur Француз: culture organisationnelle Бекітілген нұсқасы: организация следствия - тергеуді ұйымдастыру (2016), культура исламская - ислам мәдениеті (2018) Заңнамадағы қолданысы: организационная - ұйымдастырушылық, культура - мәдениет 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « организационная культура » сөз тіркесі қазақ тілінде « ұйымдастыру мәдениеті » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
316. | Ұлтшылдық, ұлтжандылық | национализм | национализмҰлтшылдық, ұлтжандылықСаласы Этимологиясы ДефинициясыҰлтжандылық – белгілі бір аумақта тұратын барлық адам «ұлт» деген жалғыз атауға ие болып, ортақ мәдениет пен тарих төңірегінде бірігетіндіктен жеке мемлекетке лайықты екендігін білдіретін тұжырым. Национализм (лат. natio «туу, шығу тегі; тайпа, халық», «туылу, іске асу» етістіктерінен шыққан) Әзербайжан: milliyyətçilik Қырғыз: улутчулдук Өзбек: millatchilik Түрік: milliyetçilik Ағылшын: nationalism Испан: nacionalismo Неміс: Nationalismus Француз: nationalisme Бекітілген нұсқасы: романтический национализм - романтикалық ұлтшылдық, ұлтжандылық (2019) Заңнамадағы қолданысы: национализм - ұлтшылдық 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « национализм » сөзі қазақ тілінде « ұлтжандылық » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
317. | халық өсімінің нөлдік көрсеткіші | нулевой показатель роста населения | нулевой показатель роста населенияхалық өсімінің нөлдік көрсеткішіСаласы Этимологиясы ДефинициясыХалық өсімінің нөлдік көрсеткіші – халық санының өсімін бір қалыпта сақтау үшін туу коэффициентінің бір межеде тұрақтануы. Нулевой (итал. nulla « ештеңе» ) Әзербайжан: sıfır əhali artım göstəricisi Қырғыз: калктын өсүшүнүн нөлдүк көрсөткүчү Өзбек: aholi o`sishining nol darajasi Түрік: sıfır nüfus artışı göstergesi Ағылшын: zero population growth rate Испан: crecimiento demográfico cero Неміс: kein Bevölkerungswachstum Француз: taux de croissance démographique zéro Бекітілген нұсқасы: перепись населения - халық санағы (2016), гипотеза нулевая - нөлдік гипотеза (2015), показатель - көрсеткіш (1999) Заңнамадағы қолданысы: нулевой - нөлдік, показатель - көрсеткіш, роста - өсімінің, населения - тұрғындар 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « нулевой показатель роста населения » сөз тіркесі қазақ тілінде « халық өсімінің нөлдік көрсеткіші » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
318. | харизма | харизма | харизмахаризмаСаласы Этимологиясы ДефинициясыХаризма – 1. [грек. charisma] с а я с и. Аса дарындылық; қандай да бір тұлғаның қисынмен түсіндіруге келмейтін, айналадағыларға қатты ықпал ету, әсер ету мүмкіндігі. 2. п е д а г о г и к а л ы қ. Жеке тұлғада оған бас игізетіндей және оның мүмкіндіктеріне сөзсіз сенетіндей қасиеттер бар деп білу. [Бұл феномен топтасу процесінде өз мұраттарын жеке бір адамға түгелдей дарыған деуге бейім шағын және әсіресе үлкен топтарға тән]. Харизма (көне грек. Σάρισμα - (Құдайдан келген) сыйлық - «жағу») Әзербайжан: karizma Қырғыз: харизма Өзбек: xarizma Түрік: karizma Ағылшын: charisma Испан: carisma Неміс: Charisma Француз: charisme Бекітілген нұсқасы: харизматическая личность - харизмалық тұлға (2019) Заңнамадағы қолданысы: харизма - харизма 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « харизма » сөзі қазақ тілінде « харизма » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
319. | харизматикалық бедел, харизмалық бедел | харизматическая репутация | харизматическая репутацияхаризматикалық бедел, харизмалық беделСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Харизматикалық бедел, харизмалық бедел – жеке тұлғада оған бас игізетіндей және оның мүмкіндіктеріне сөзсіз сенетіндей қасиеттеріне негізделген абыройы. Харизма (көне грек. σάρισμα-(Құдайдан келген) сыйлық - «жағу») Репутация (лат. reputātiō «ойлау, пайымдау») 2. Әзербайжан: xarizmatik reputasiya Қырғыз: харизматикалык кадыр-барк Өзбек: xarizmatik obro` Түрік: karizmatik itibar Ағылшын: charismatic reputation Испан: reputación carismática Неміс: charismatischer Ruf Француз: réputation charismatique Бекітілген нұсқасы: харизматическая личность - харизмалық тұлға (2019), репутация - бедел (1999) Заңнамадағы қолданысы: харизматическая - харизматикалық, репутация - бедел 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « харизматическая репутация » сөз тіркесі қазақ тілінде « харизмалық бедел » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
320. | шағым берілмеген қылмыстар, шағым түсірілмеген қылмыстар | преступления не обжалованные | преступления не обжалованныешағым берілмеген қылмыстар, шағым түсірілмеген қылмыстарСаласы Этимологиясы ДефинициясыШағым берілмеген қылмыстар, шағым түсірілмеген қылмыстар – заңсыз тауарлар мен қызметтерді (есірткі қабылдау, жезөкшелік, құмар ойындары және порнография) өзара ерікті алмасу бойынша қылмыстар. Әзербайжан: şikayətlənməyən сinayətlər Қырғыз: даттанылбаган кылмыштар Өзбек: shikoyat qilinmagan jinoyatlar Түрік: temyiz edilmeyen suçlar Ағылшын: crimes not appealed Испан: delitos no denunciados Неміс: nicht angefochtene Straftaten Француз: infractions non contestées Бекітілген нұсқасы: жалоба - шағым (2002), международные преступления - халықаралық қылмыстар (2016) Заңнамадағы қолданысы: преступления - қылмыстар, обжалования - шағым жасау 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « преступления, не обжалованные » сөз тіркесі қазақ тілінде « шағым түсірілмеген қылмыстар » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
321. | шеткері қалалар, перифериялық қалалар | периферийные города | периферийные городашеткері қалалар, перифериялық қалаларСаласы Этимологиясы ДефинициясыШеткері қалалар, перифериялық қалалар – қала маңындағы аудандар, олар үлкен қалалардың әсерінен пайда болады, алайда қазіргі таңда олардан тәуелсіз өмір сүреді. Периферийные (франц. périphérie «периферия, шеңбер») Әзербайжан: periferik şəhərlər Қырғыз: перифериялык шаарлар Өзбек: periferik shaharlar Түрік: çevre şehirleri Ағылшын: peripheral cities Испан: ciudades periféricas Неміс: periphere Städte Француз: villes périphériques Бекітілген нұсқасы: периферийный - шеткері (2021) Заңнамадағы қолданысы: периферийные - шеткі, города - қалалар 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «периферийные города » сөз тіркесі қазақ тілінде « шеткері қалалар» немесе «перифериялық қалалар » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
322. | шіркеу | храм | храмшіркеуСаласы Этимологиясы ДефинициясыҒибадатхана – арнайы құрылымға айналған діни христиандық ұйым. Олар ғасырлар бойы қолдау тауып, қоғам тәртібі мен құндылықтарын сақтап келді және қоғамның белсенді бөлігіне айналды. Храм (слав. *chormъ > храмъ «үй») Әзербайжан: məbəd Қырғыз: ибадаткана Өзбек: Ma`bad Түрік: tapınak Ағылшын: temple Испан: templo Неміс: der Tempel Француз: temple Бекітілген нұсқасы: гексастильный храм - гексастильді шіркеу (2019) Заңнамадағы қолданысы: храм - шіркеу 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «храм» сөзі қазақ тілінде « ғибадатхана » сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | -5 |
323. | штамм теориясы | теория штамма | теория штаммаштамм теориясыСаласы Этимологиясы ДефинициясыШтамм теориясы – мәдениет құптаған мақсаттарға мәдени құпталған құралдармен қол жеткізе алмаған кезде ауытқу пайда болады деп есептейтін теория. Теория (көне гр. θεωρία «қарау, бақылау; зерттеу; ғылым») Штамм (нем. Stamm «дің; тайпа, тұқым») Әзербайжан: gərginlik nəzəriyyəsi Қырғыз: штамм теориясы Өзбек: shtamm nazariyasi Түрік: suş teorisi Ағылшын: strain theory Испан: teoría de la cepa Неміс: Stammtheorie Француз: théorie de la souche Бекітілген нұсқасы: теория расписаний - кестелер теориясы (2021) Заңнамадағы қолданысы: теория - теория, штамм - штамм 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « теория штамма » сөз тіркесі қазақ тілінде « штамм теориясы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
324. | ықтимал апаттар | вероятные аварии | вероятные аварииықтимал апаттарСаласы Этимологиясы ДефинициясыЫқтимал апаттар, ықтимал авариялар – жүйе қаншалықты кепілді болғанына қарамастан, соншалықты күрделі болуының ықпалымен ерте ме, кеш пе болуы мүмкін оқиғалар. Авария (итал. avaria «зақым» ) Әзербайжан: ehtimal qəzaları Қырғыз: ыктымал кырсыктар Өзбек: ehtimoliy baxtsiz hodisalar Түрік: muhtemel kazalar Ағылшын: probable accidents Испан: accidentes probables Неміс: wahrscheinliche Unfälle Француз: accidents probables Бекітілген нұсқасы: аварийная ситуация - апатты жағдай (2007), вероятность - ықтималдық (2015) Заңнамадағы қолданысы: вероятность - ықтимал, аварии - апаттар 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « вероятные аварии » сөз тіркесі қазақ тілінде « ықтимал апаттар» немесе «ықтимал авариялар » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
325. | элита-билік өкілдері | элита-представители власти | элита-представители властиэлита-билік өкілдеріСаласы Этимологиясы ДефинициясыЭлита-билік өкілдері – әскерде, өндірісте және үкіметтің атқарушы билігінде лауазымды қызмет атқаратын адамдар. Элита (фр. élite – «үздік; таңдаулы») Әзербайжан: elit-hakimiyyət nümayəndələri Қырғыз: элита-бийликтин өкүлдөрү Өзбек: elita-hokimiyat vakillari Түрік: seçkinler iktidarın temsilcileridir Ағылшын: elite-representatives of the authorities Испан: elite-representantes del poder Неміс: elite-Machtvertreter Француз: élites - représentants du pouvoir Бекітілген нұсқасы: элита - элита (2016), представитель власти - билік өкілі (2016) Заңнамадағы қолданысы: элита - элита, представитель - өкіл, власть - билік 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « элита-представители власти » сөз тіркесі қазақ тілінде « элита-билік өкілдері » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +1 |
326. | элиталық сабақтастық | элитная преемственность | элитная преемственностьэлиталық сабақтастықСаласы Этимологиясы ДефинициясыЭлиталық сабақтастық – нақты бір құбылыс айқындалған кезде және оның салдары нақты жүзеге асқанда пайда болатын процесс. Элитная (фр. élite – «үздік; таңдаулы») Әзербайжан: elitar ardıcıllıq Қырғыз: элиталык үзгүлтүксүздүк Өзбек: elita uzluksizligi Түрік: elit süreklilik Ағылшын: elite succession Испан: continuidad de élite Неміс: elite-Kontinuität Француз: succession d & apos; élite Бекітілген нұсқасы: элита - элита (2016), преемственность - сабақтастық, мираскерлік (1971-1981) Заңнамадағы қолданысы: элитная - элиталық, преемственность - сабақтастық 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « элитная преемственность » сөз тіркесі қазақ тілінде « элиталық сабақтастық » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
327. | эмпирикалық зерттеу | эмпирическое исследование | эмпирическое исследованиеэмпирикалық зерттеуСаласы Этимологиясы ДефинициясыЭмпирикалық зерттеу – дәлелдемелерді жүйелі, әділ сараптау негізінде зерттеу. Эмпирическое (көне грек. ἐμπειρικός «тәжірибелі; эмпирик») Әзербайжан: empirik tədqiqat Қырғыз: эмпирикалык изилдөө Өзбек: empirik tadqiqot Түрік: ampirik araştırma Ағылшын: empirical research Испан: investigación empírica Неміс: empirische Studie Француз: étude empirique Бекітілген нұсқасы: эмпирическая закономерность - эмпирикалық заңдылық (2021), исследование - зерттеу (2016) Заңнамадағы қолданысы: исследование - зерттеу 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « эмпирическое исследование » сөз тіркесі қазақ тілінде « эмпирикалық зерттеу » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
328. | эталон топ | группа эталон | группа эталонэталон топСаласы Этимологиясы ДефинициясыЭталон топ – адамдар әрдайым өздерін салыстырып отыратын және солармен өздерін теңестіргісі келіп, ұқсауға тырысатын үлгілі топ. Группа (нем. Gruppe - «бір нәрсенің жиынтығы») Эталон (фр. étalon «өлшеу құралы») Әзербайжан: benchmark qrupu Қырғыз: эталон тобу Өзбек: guruh standarti Түрік: referans grubu Ағылшын: the etalon group Испан: grupo estándar Неміс: gruppe Referenz Француз: groupe référence Бекітілген нұсқасы: эталон - эталон (1971-1981), группа - топ (2016) Заңнамадағы қолданысы: группа - топ, эталон - эталон 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, « группа эталон » сөз тіркесі қазақ тілінде « эталон топ » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
329. | этностық топ | группа этническая | группа этническаяэтностық топСаласы Этимологиясы ДефинициясыЭтностық топ, этнос тобы – мүшелерінің шығу тегі мен ортақ мәдениетінің маңызды белгілері бірдей деп саналатын топ. Группа (нем. Gruppe - «бір нәрсенің жиынтығы») Этническая (греч. ἔθνος - халық) Әзербайжан: etnik qrup Қырғыз: этникалык топ Өзбек: etnik guruh Түрік: etnik grup Ағылшын: ethnic group Испан: grupo étnico Неміс: ethnische Gruppe Француз: groupe ethnique Бекітілген нұсқасы: группа этническая - этностық топ (2018) Заңнамадағы қолданысы: группа - топ, этническая - этностық 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «группа этническая» сөз тіркесі қазақ тілінде « этнос тобы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
330. | адам құқығы | права человека | права человекаадам құқығыСаласы Этимологиясы ДефинициясыАдам құқығы – ар-намыс, теңдік пен өзара құрмет қағидаттарына негізделген құқық. Сенімі, шығу тегі немесе түр-әлпетіне қарамастан, әр адамның құндылығын мойындау. Әзербайжан: insan hüquqları Қырғыз: адам укуктары Өзбек: inson huquqlari Түрік: insan hakları Ағылшын: human rights Испан: derechos humanos Неміс: Menschenrechte Француз: droits de l`homme Бекітілген нұсқасы: человек - адам (2016), посольское право - елші құқығы (2018) Заңнамадағы қолданысы: права человека - адам құқықтары 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «права человека» сөз тіркесі қазақ тілінде « адам құқығы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
331. | адам саудасы | торговля людьми | торговля людьмиадам саудасыСаласы Этимологиясы ДефинициясыАдам саудасы – жалдау, тасымалдау, табыстау, қанау мақсатына адамдарды күшпен, қорқытумен және еріксіз көндірумен ұрлау және жасыру. Әзербайжан: insan alveri Қырғыз: адам сатуу Өзбек: odam savdosi Түрік: insan ticareti Ағылшын: human trafficking Испан: trata de personas Неміс: Menschenhandel Француз: traite des êtres humains Бекітілген нұсқасы: человек - адам (2016), торги, торговля - сауда, сауда - саттық (2016) Заңнамадағы қолданысы: торговля людьми - адам саудасы 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «торговля людьми» сөз тіркесі қазақ тілінде « адам саудасы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
332. | адвокаттық қызмет | адвокатская деятельность | адвокатская деятельностьадвокаттық қызметСаласы Этимологиясы ДефинициясыАдвокаттық қызмет – жеке адам немесе отбасының атынан әрекет ету; оқиға қайталанған жағдайда клиент өз бетінше әрекет ете алуы үшін оның дағдысы мен сенімін дамытуды көздейді. Адвокат (лат. advocatus, «шақырылған» дегенді білдіреді) Әзербайжан: vəkillik fəaliyyəti Қырғыз: адвокаттык иш Өзбек: advokatlik faoliyati Түрік: avukatlık faaliyetleri Ағылшын: advocacy Испан: abogacía Неміс: Anwaltstätigkeit Француз: activités d & apos; avocat Бекітілген нұсқасы: адвокат - адвокат (2018), деятельность - іс-әрекет, қызмет (1971-1981) Заңнамадағы қолданысы: адвокатская деятельность - адвокаттық қызмет 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «адвокатская деятельность» сөз тіркесі қазақ тілінде « адвокаттық қызмет » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
333. | айығу | исцеление | исцелениеайығуСаласы Этимологиясы ДефинициясыАйығу – психобелсенді заттарды көп уақыт қолданғаннан кейін адам организмінің биологиялық, психо-әлеуметтік және рухани тұрғыдан қайта қалпына келуі. Әзербайжан: şəfa Қырғыз: айыгуу Өзбек: shifolash Түрік: şifa Ағылшын: healing Испан: curación Неміс: Heilung Француз: guérison Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: - 12.Ұсыныстар. «Исцеление» сөзі қазақ тілінде «айығу» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
334. | андроцентристік көзқарас | андроцентричный взгляд | андроцентричный взглядандроцентристік көзқарасСаласы Этимологиясы ДефинициясыАндроцентристік көзқарас – ер адамның көзқарасы қалыпты әрі нәтижелі дейтін пайымға негізделген көзқарас. Андроцентричный (көне грек. ἀr-ер адам және κέντρον, kéntron-нүкте (циркуль), түйін) Әзербайжан: antroposentrik baxış Қырғыз: антропоцентрикалык көрүнүш Өзбек: antropotsentrik ko`rinish Түрік: antroposentrik bakış Ағылшын: anthropocentric view Испан: visión antropocéntrica Неміс: anthropozentrische Sichtweise Француз: un regard anthropocentrique Бекітілген нұсқасы: взгляд - көзқарас (1971-1981) Заңнамадағы қолданысы: взгляд - көзқарас 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «андроцентричный взгляд» сөз тіркесі қазақ тілінде «андроцентристік көзқарас» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +7 |
335. | әлеуметтік әділдік, әлеуметтік әділеттілік | социальная справедливость | социальная справедливостьәлеуметтік әділдік, әлеуметтік әділеттілікСаласы Этимологиясы ДефинициясыӘлеуметтік әділдік, әлеуметтік әділеттілік – әділетсіздікпен, теңсіздікпен күресе отырып, әлеуметтік мәселелерді шешу саясаты; теңдікке негізделмеген, кемсіту мен зорлық-зомбылыққа толы әлеуметтік құрылымдарды өзгертіп, барлық адамға әділетті, инклюзивті, әділ қоғам құруды мақсат ететін әлеуметтік жұмыс. Социальный (лат. sociālis «жолдастық, неке, одақтық») Әзербайжан: sosial ədalət Қырғыз: социалдык адилеттүүлүк Өзбек: ijtimoiy adolat Түрік: sosyal adalet Ағылшын: social justice Испан: justicia social Неміс: soziale Gerechtigkeit Француз: justice sociale Бекітілген нұсқасы: социальный контроль - әлеуметтік бақылау (2019) Заңнамадағы қолданысы: социальная - әлеуметтік, справедливость - әділдік 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «социальная справедливость» сөз тіркесі қазақ тілінде « әлеуметтік әділдік » немесе « әлеуметтік әділеттілік » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
336. | әлеуметтік детерминанттар | социальные детерминанты | социальные детерминантыәлеуметтік детерминанттарСаласы Этимологиясы ДефинициясыӘлеуметтік детерминанттар – денсаулық пен салауаттылыққа әсер ететін қарым-қатынас, табыс, жұмыспен және баспанамен қамту, білім беру сияқты әлеуметтік факторлар. Социальный (лат. sociālis «жолдастық, неке, одақтық») Детерминанты (лат. determinatio-шектеу, қорытынды, анықтама) Әзербайжан: sosial determinantlar Қырғыз: социалдык детерминанттар Өзбек: ijtimoiy determinantlar Түрік: sosyal belirleyiciler Ағылшын: social determinants Испан: determinantes sociales Неміс: soziale Determinanten Француз: déterminants sociaux Бекітілген нұсқасы: социальный контроль - әлеуметтік бақылау (2019), антигенный детерминант – антигендік детерминант (2017) Заңнамадағы қолданысы: социальная - әлеуметтік, детерминанты - детерминанттар Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «социальные детерминанты» сөз тіркесі қазақ тілінде «әлеуметтік детерминанттар» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
337. | әлеуметтік жұмыс этикасы | этика социальной работы | этика социальной работыәлеуметтік жұмыс этикасыСаласы Этимологиясы ДефинициясыӘлеуметтік жұмыс этикасы, әлеуметтік жұмыс әдебі – адам құқықтары мен әлеуметтік және экономикалық әділдік принциптерін дамыту. Этика (грек. ἠθική, көне грек тілінен. ἦθος- этос, мінез, әдет) Социальный (лат. sociālis «жолдастық, неке, одақтық») Әзербайжан: sosial işin etikası Қырғыз: социалдык иштин этикасы Өзбек: ijtimoiy ish axloqi Түрік: sosyal hizmet etiği Ағылшын: ethics of social work Испан: ética del trabajo social Неміс: ethik der sozialen Arbeit Француз: éthique du travail social Бекітілген нұсқасы: социальный контроль - әлеуметтік бақылау (2019), работа механизма - механизм жұмысы (2015), этика - этика, әдеп (2018) Заңнамадағы қолданысы: этика - этика, социальная - әлеуметтік, работа - жұмыс 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «этика социальной работы» сөз тіркесі қазақ тілінде « әлеуметтік жұмыс этикасы» немесе «әлеуметтік жұмыс әдебі » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
338. | әлеуметтік эксклюзия | социальная эксклюзия | социальная эксклюзияәлеуметтік эксклюзияСаласы Этимологиясы ДефинициясыӘлеуметтік эксклюзия – қоғамнан бөлініп қалу, табысқа, білімге, әлеуметтік байланыстар мен жұмыс орнына қолы жетпеу және ресурстардың жеткіліксіздігі. Социальный (лат. sociālis «жолдастық, неке, одақтық») Эксклюзия ( лат. exclusio-исключение) Әзербайжан: sosial eksklüziv Қырғыз: социалдык эксклюзия Өзбек: ijtimoiy eksklyuzivlik Түрік: sosyal münhasır Ағылшын: social exclusion Испан: exclusividad social Неміс: soziale Exklusivität Француз: exclusivité sociale Бекітілген нұсқасы: социальный контроль - әлеуметтік бақылау (2019) Заңнамадағы қолданысы: социальная - әлеуметтік 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «социальная эксклюзия» сөз тіркесі қазақ тілінде « әлеуметтік эксклюзия » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
339. | әртүрлілік, алуантүрлілік, саналуандық, ерекшелік | разнообразие | разнообразиеәртүрлілік, алуантүрлілік, саналуандық, ерекшелікСаласы Этимологиясы ДефинициясыӘртүрлілік, алуантүрлілік, саналуандық, ерекшелік – шығу тегі бірнеше ұлтты құрайтын тұлғалар, түсі, діні, әлеуметтік-экономикалық тобы, жыныстық ориентациясы бір-біріне ұқсамайтын адамдар. Әзербайжан: müxtəliflik Қырғыз: түрлөрү Өзбек: turli xillik Түрік: çeşitlilik Ағылшын: diversity Испан: diversidad Неміс: Vielfältigkeit Француз: diversité Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: разнообразие - әртүрлілік 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «разнообразие» сөзі қазақ тілінде « әртүрлілік», «алуантүрлілік», «саналуандық», «ерекшелік » сөздерімен аударылып жүр. | +12 |
340. | байырғы халықтар құқығы | право исконных народов | право исконных народовбайырғы халықтар құқығыСаласы Этимологиясы ДефинициясыБайырғы халықтар құқығы – байырғы халықтардың жерін, тілін, дінін және мәдени мұрасын сақтау құқығы. Әзербайжан: yerli xalqların hüququ Қырғыз: жергиликтүү укук кукугы Өзбек: mahalliy huquq Түрік: yerli halkın hakkı Ағылшын: the right of indigenous peoples Испан: derecho de los pueblos indígenas Неміс: indigenes Recht Француз: droit des peuples autochtones Бекітілген нұсқасы: исконное слово - байырғы сөз (2003), посольское право - елші құқығы (2018) Заңнамадағы қолданысы: право - құқық, исконные - асыл, народ - халық 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «право исконных народов» сөз тіркесі қазақ тілінде « байырғы халықтар құқығы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
341. | бала салауаттылығы, бала денсаулығы | здоровье ребенка | здоровье ребенкабала салауаттылығы, бала денсаулығыСаласы Этимологиясы ДефинициясыБала салауаттылығы, бала денсаулығы – баланың сау болуын қолдау мақсатында үкіметтік және үкіметтік емес ұйымдар тарапынан көрсетілетін қызмет. Әзербайжан: uşaq sağlamlığı Қырғыз: баланын ден-соолугу Өзбек: bolaning salomatligi Түрік: çocuğun sağlığı Ағылшын: child`s health Испан: salud del niño Неміс: gesundheit des Kindes Француз: santé de l`enfant Бекітілген нұсқасы: беспризорный ребенок - панасыз қалған бала (2016), здоровый образ жизни - салауатты өмір салты (2005) Заңнамадағы қолданысы: ребенок - бала, здоровье - денсаулық 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «здоровье ребенка» сөз тіркесі қазақ тілінде « бала салауаттылығы» немесе «бала денсаулығы » сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
342. | басып-жаншуға қарсы практика | практика против надавливания | практика против надавливаниябасып-жаншуға қарсы практикаСаласы Этимологиясы ДефинициясыБасып-жаншуға қарсы практика – басып-жаншу мен құрылымдық теңсіздіктің қоғамда бар екенін мойындап, адамдардың әлеуметтік мәртебесіне қарамастан олардың қажетілігіне жауап беретін практика. Практика (көне грек. πρακτική (σρ χσις) «практикалық (қолдану)») Әзербайжан: təzyiqə qarşı təcrübə Қырғыз: кысымга каршы практика Өзбек: bosimga qarshi mashq qiling Түрік: basınca karşı uygulama Ағылшын: practice against pressure Испан: práctica contra la presión Неміс: praxis gegen Druck Француз: pratique contre la pression Бекітілген нұсқасы: аптечная практика - дәріханалық практика (2021) Заңнамадағы қолданысы: практика - практика, против - қарсы, надавливания - қысым 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «практика против надавливания» сөз тіркесі қазақ тілінде «басып-жаншуға қарсы практика» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
343. | био-психо-әлеуметтік тәсіл, биопсихо-әлеуметтік тәсіл, | био-психо-социальный способ | био-психо-социальный способбио-психо-әлеуметтік тәсіл, биопсихо-әлеуметтік тәсіл,Саласы Этимологиясы ДефинициясыБио-психо-әлеуметтік тәсіл – клиенттің физикалық, психологиялық және әлеуметтік аспектілерін, олардың негізгі қажеттілігін өтеу, отбасының өзара бірлесіп әрекет етуі, маңызды қарым-қатынасы, әлеуметі қолдаулар мен мәдени факторлар сияқты жағдайларды қарастыратын тәсіл. Био (көне грек. βίος «өмір») Психология (көне грек. psychē «жан», «рух») Социальный (лат. sociālis «жолдастық, неке, одақтық») Әзербайжан: bio-psixo-sosial yol Қырғыз: био-психо-социалдык жол Өзбек: bio-psixo-ijtimoiy usul Түрік: biyo-psiko-sosyal yol Ағылшын: bio-psycho-social way Испан: forma bio-psico-social Неміс: bio-psycho-sozialer Weg Француз: manière bio-psycho-sociale Бекітілген нұсқасы: социальный контроль - әлеуметтік бақылау (2019), способ - тәсіл (1999) Заңнамадағы қолданысы: социальный - әлеуметтік, способ - тәсіл 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «био-психо-социальный способ» сөз тіркесі қазақ тілінде «био-психо-әлеуметтік тәсіл» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
344. | ванау ора (whānau ora) тәсілі | способ ванау ора (whānau ora) | способ ванау ора (whānau ora)ванау ора (whānau ora) тәсіліСаласы Этимологиясы ДефинициясыВанау ора (whānau ora) тәсілі – маори отбасыларына денсаулық, білім, тұрғын үй, машықтарды дамыту және экономикалық нәтижеге қол жеткізуге мүмкіндік беретін инновациялық тәсіл. Ванау ора (whānau ora) ((Mori "отбасы денсаулығы" дегенді білдіреді) - Жаңа Зеландиядағы Маори мәдени құндылықтарына негізделген негізгі заманауи жергілікті денсаулық сақтау бастамасы.) Әзербайжан: hamam üsulu vaxt (ağ ora) Қырғыз: ыкмасы ванна убактысы (кыскача) Өзбек: hammom vaqti usuli (whanau ora) Түрік: banyo zamanı yöntemi (whanau ora) Ағылшын: bath time method (whanau ora) Испан: método de poro de baño (whanau ora) Неміс: weg zum Bad ist es Zeit (whanau ora) Француз: méthode de bain (whanau ora) Бекітілген нұсқасы: способ - тәсіл (1999) Заңнамадағы қолданысы: способ - тәсіл 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «способ ванау ора» сөз тіркесі қазақ тілінде «ванау ора тәсілі» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
345. | депривация (әлеуметтік-экономикалық термин) | депривация (социально-экономический термин) | депривация (социально-экономический термин)депривация (әлеуметтік-экономикалық термин)Саласы Этимологиясы ДефинициясыДепривация (әлеуметтік-экономикалық термин) – үй шаруашылығының немесе қауымның әлеуметтік-экономикалық жағдайы мен өмір сүру деңгейінің кешенді көрсеткіштері. Бұл негізінен табыс, тұрғын үй, денсаулық және білім сияқты бірқатар айнымалыларды қамтиды. Депривация (лат. dēprāvātio «бұрмалау, бүліну, бұзылған») Социальный (лат. sociālis «жолдастық, неке, одақтық») Экономика (көне грек. οἶκος «үй, шаруашылық + νόμος «ном, басқарудағы аумақ; ереже, заң»; «үй шаруашылығын жүргізу ережелері») Термин (лат. terminus-шек, шекара) Әзербайжан: deprivasiya (sosial-iqtisadi müddət) Қырғыз: ажыратуу (социалдык-экономикалык термин) Өзбек: mahrumlik (ijtimoiy-iqtisodiy atama) Түрік: yoksunluk (sosyoekonomik terim) Ағылшын: deprivation (socio-economic term) Испан: privación (término socioeconómico) Неміс: Deprivation (sozioökonomischer Begriff) Француз: privation (terme socio-économique) Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: депривация - депривация 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «депривация» сөзі қазақ тілінде «депривация» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
346. | есірткіге тәуелділік | наркотическая зависимость | наркотическая зависимостьесірткіге тәуелділікСаласы Этимологиясы ДефинициясыЕсірткіге тәуелділік – көп рет қолданғаннан кейін кенет тоқтатқан жағдайда физиологиялық құлдырауға әкеп соғатын жағдай. Наркотик (грек. νάρκωσις-сілею, ессіздікке ұшырату) Әзербайжан: narkotik asılılıq Қырғыз: баңгизатка көз карандылык Өзбек: giyohvandlik Түрік: uyuşturucu bağımlılığı Ағылшын: drug addiction Испан: adicción a las drogas Неміс: Drogenabhängigkeit Француз: toxicomanie Бекітілген нұсқасы: наркотик - есірткі (1971-1981), зависимоть линейная - сызықтық тәуелділік (2015) Заңнамадағы қолданысы: наркотическая зависимость - есірткіге тәуелділік 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «наркотическая зависимость» сөз тіркесі қазақ тілінде «есірткіге тәуелділік» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
347. | еуроцентристік практика | евроцентристская практика | евроцентристская практикаеуроцентристік практикаСаласы Этимологиясы ДефинициясыЕуроцентристік практика, еуроөзектік практика – түрлі топтардың басым мәдениетке бейімделуін немесе оған ассимиляциялануын жетістікке жетудің өлшемі ретінде қарастыру. Евроцентристская (грек. eur «кең», франц. centraliser , central-ден «орталық ») Практика (көне грек. πρακτική (σρ χσις) «практикалық (қолдану)») Әзербайжан: sol-mərkəzçi təcrübə Қырғыз: солчул борбордук практика Өзбек: markaz-chap amaliyot Түрік: merkez sol pratiği Ағылшын: center-left practice Испан: prácticas de centroizquierda Неміс: linksorientierte Praxis Француз: pratique de centre gauche Бекітілген нұсқасы: аптечная практика - дәріханалық практика (2021) Заңнамадағы қолданысы: практика - практика 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «евроцентристская практика» сөз тіркесі қазақ тілінде «еуроцентристік практика» немесе «еуроөзектік практика» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +7 |
348. | жазалауға қарсы практика | практика против наказания | практика против наказанияжазалауға қарсы практикаСаласы Этимологиясы ДефинициясыЖазалауға қарсы практика – қысым көрсету мен құрылымдық теңсіздіктің қоғамда бар екенін мойындап, адамдардың әлеуметтік мәртебесіне қарамай олардың қажеттіліктерін қанағаттандыру. Практика (көне грек. πρακτική (σρ χσις) «практикалық (қолдану)») Әзербайжан: cəzaya qarşı təcrübə Қырғыз: жазага каршы практика Өзбек: jazoga qarshi amaliyot Түрік: cezaya karşı uygulama Ағылшын: practice versus punishment Испан: práctica contra castigo Неміс: praxis gegen Strafe Француз: pratique contre punition Бекітілген нұсқасы: мера наказания - жазалау шарасы (2021), аптечная практика - дәріханалық практика (2021) Заңнамадағы қолданысы: практика - практика, против - қарсы, наказания - жазалау 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «практика против наказания» сөз тіркесі қазақ тілінде «жазалауға қарсы практика» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
349. | жақсы өмір сүру моделі | модель хорошей жизни | модель хорошей жизнижақсы өмір сүру моделіСаласы Этимологиясы ДефинициясыЖақсы өмір сүру моделі – басқаға деген құрмет және орта мүддесін ескеру негізінде игілікке қол жеткізудің мәдени тәсілін құқық бұзушыға көрсету. Модель (лат. modulus «өлшем, әуен; модуль») Әзербайжан: yaxşı həyat modeli Қырғыз: жакшы жашоо модели Өзбек: yaxshi hayot modeli Түрік: iyi yaşamın modeli Ағылшын: the model of a good life Испан: modelo de la buena vida Неміс: ein Modell des guten Lebens Француз: le modèle de la bonne vie Бекітілген нұсқасы: модель - модель (2021) Заңнамадағы қолданысы: модель - модель, хороший - жақсы, жить - өмір сүру 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «модель хорошей жизни» сөз тіркесі қазақ тілінде «жақсы өмір сүру моделі» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
350. | жеке «мен», «менікі» | личное «я», «мой» | личное «я», «мой»жеке «мен», «менікі»Саласы Этимологиясы ДефинициясыЖеке «мен», «менікі» – жеке көзқарасымыз қалай қалыптасады және ол біздің түсінігіміз бен іс-әрекетімізге қалай ықпал етеді деген мәселеге жауап беру. Әзербайжан: şəxsi "mən", "mənim" Қырғыз: жеке "мен", "меники" Өзбек: shaxsiy"men", "mening" Түрік: kişisel benlik, «benimki» Ағылшын: personal "I", "my" Испан: el"yo" personal, «mi» Неміс: persönliches "Ich», «mein» Француз: l moi personnel, «mon» Бекітілген нұсқасы: личное дело - жеке іс (2016) Заңнамадағы қолданысы: личное - жеке 12. Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «личное «я», «мой»» сөз тіркесі қазақ тілінде «жеке «мен», «менікі»» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
351. | жетекшілік | руководство | руководствожетекшілікСаласы Этимологиясы ДефинициясыЖетекшілік – бір практик маманның басқа адаммен бірлесе отырып әлеуметтік жұмыс практикасын шолып, тексеруін қамтитын тұрақты, құрылымдық процесс. Әзербайжан: rəhbərlik Қырғыз: жетекчилик Өзбек: qo`llanma Түрік: yönetim Ағылшын: guide Испан: guía Неміс: Anleitung Француз: guide Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: руководство - жетекшілік 12.Ұсыныстар. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «руководство» сөзі қазақ тілінде «жетекшілік» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +7 |
352. | жүйелер теориясы | теория систем | теория системжүйелер теориясыСаласы Этимологиясы ДефинициясыЖүйелер теориясы – клиенттің өміріне әсер ететін, әсіресе әлеуметтік-мәдени саладағы байланысқа назар аударатын теория. Теория (көне гр. θεωρία «қарау, бақылау; зерттеу; ғылым») Система (көне грек. σύστημα «бөліктерден тұратын тұтас; қосылыс») Әзербайжан: sistem nəzəriyyəsi Қырғыз: системалар теориясы Өзбек: tizimlar nazariyasi Түрік: sistem teorisi Ағылшын: systems theory Испан: teoría de sistemas Неміс: Systemtheorie Француз: théorie des systèmes Бекітілген нұсқасы: буферные системы - буферлік жүйелер (2021), теория - теория (2018) Заңнамадағы қолданысы: теория - теория, система - жүйе 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «теория систем» сөз тіркесі қазақ тілінде «жүйелер теориясы» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
353. | имплицитті білім | имплицитное образование | имплицитное образованиеимплицитті білімСаласы Этимологиясы ДефинициясыИмплицитті білім – біздің түсінігімізден тыс мәдени білім. Мысалы, өзгеге қадалып қарамау, транспортта өзіңізбен бір тұрған адаммен сөйлесуім керек деп есептемеу. Имплицитное (ағылш. implicit-болжамды, білдірілмеген) Әзербайжан: implant təhsili Қырғыз: импликиттик билим берүү Өзбек: yashirin shakllanish Түрік: dolaylı eğitim Ағылшын: implicit education Испан: educación implícita Неміс: implizite Bildung Француз: éducation implicite Бекітілген нұсқасы: среднее образование - орта білім (2012-2015) Заңнамадағы қолданысы: образование - білім Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «имплицитное образование» сөз тіркесі қазақ тілінде «имплицитті білім» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
354. | индивидуалистік құндылық, индивидуалдық құндылық | индивидуалистическая ценность, личностная ценность | индивидуалистическая ценность, личностная ценностьиндивидуалистік құндылық, индивидуалдық құндылықСаласы Этимологиясы ДефинициясыИндивидуалдық құндылық, жекетұлғалық құндылық – жеке шешім қабылдауға мүмкіндік беретін саясатты жасайтын мәдениет. Индивидуалистическая (лат. individuum-жеке тұлға) Әзербайжан: fərdiyyətçi dəyər, şəxsi dəyər Қырғыз: индивидуалисттик баалуулук, жеке баалуулук Өзбек: individualistik qiymat, shaxsiy qiymat Түрік: bireysel değer, kişisel değer Ағылшын: individualistic value, personal value Испан: valor individualista, valor personal Неміс: individualistischer Wert, persönlicher Wert Француз: valeur individualiste, valeur personnelle Бекітілген нұсқасы: ценность - құндылық (2016), индивидуальный туризм - жеке туризм (2019) Заңнамадағы қолданысы: индивидуальное, личное - жеке, ценность - құндылық Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «индивидуалистическая ценность» сөз тіркесі қазақ тілінде «индивидуалдық құндылық» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «личностная ценность» сөз тіркесі қазақ тілінде «жекетұлғалық құндылық» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +1 |
355. | инклюзивті біріккен тәсілдер | инклюзивные комбинированные способы | инклюзивные комбинированные способыинклюзивті біріккен тәсілдерСаласы Этимологиясы ДефинициясыИнклюзивті біріккен тәсілдер – әлеуметтік қызметкерлер және олар бірлесе жұмыс істейтін адамдардың өздеріне қатысты іс-әрекетті қатар атқарып, шешімді бірге шығаруы. Инклюзивные (фр. inclusif «қамту») Комбинированные (лат. combinatio - com «біріктіру» + bin «екі») Әзербайжан: inklüziv birləşdirilmiş üsullar Қырғыз: инклюзивдик айкалышкан жолдор Өзбек: inklyuziv kombinatsiyalangan usullar Түрік: kapsayıcı birleşik yollar Ағылшын: inclusive combined methods Испан: formas combinadas inclusivas Неміс: integrative kombinierte Methoden Француз: méthodes combinées inclusives Бекітілген нұсқасы: групповой инклюзивный тур - топтық инклюзивтік топ (2019), линейный способ - сызықтық тәсіл (2021) Заңнамадағы қолданысы: инклюзивные - инклюзивтік, способы - тәсілдер 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «инклюзивные комбинированные способы» сөз тіркесі қазақ тілінде «инклюзивті біріккен тәсілдер» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +1 |
356. | институционализация, институттандыру | институционализация | институционализацияинституционализация, институттандыруСаласы Этимологиясы ДефинициясыИнституционализация, институттандыру – психиатриялық аурухана, мүмкіндігі шектеулі немесе жасы келген адамдарға арналған қарттар үйі, балалар үйі сияқты қамқорлық көрсететін орындарда қолдауға ие болып, көрсетілетін қызметтер түрін алу, басқаларға тәуелді болу арқылы қоғамдық өмірге қайта оралуға қажетті дағды мен таңдауын шектеуге мәжбүрлі болу. Институционализация (лат. institutum-орнату, әдет-ғұрып, мекеме) Әзербайжан: institusional Қырғыз: институтташтыруу Өзбек: institutsionalizatsiya Түрік: kurumsallaşma Ағылшын: institutionalization Испан: institucionalización Неміс: Institutionalisierung Француз: institutionnalisation Бекітілген нұсқасы: институционализировать - институттандыру (2005) Заңнамадағы қолданысы: институционализация - институционалдау 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «институционализация» сөзі қазақ тілінде «институционализация» (зат есім) және институттандыру» (етістік) сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
357. | интерпретациялық көзқарас | интерпретационный взгляд | интерпретационный взглядинтерпретациялық көзқарасСаласы Этимологиясы ДефинициясыИнтерпретациялық көзқарас – қандай да бір нәрсені қабылдап, түсіну жолы. Интерпретационный (лат. interpretari «түсіндіру, түсіндіру; аудару») Әзербайжан: şərh baxış Қырғыз: интерпретациялык көрүнүш Өзбек: izohlovchi qarash Түрік: yorumlayıcı bakış açısı Ағылшын: interpretative view Испан: mirada interpretativa Неміс: ein interpretativer Blick Француз: regard interprétatif Бекітілген нұсқасы: интерпретация - интерпретация (2020), взгляд - көзқарас (1971-1981) Заңнамадағы қолданысы: интерпретация - интерпретация, взгляд - көзқарас 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «интерпретационный взгляд» сөз тіркесі қазақ тілінде «интерпретациялық көзқарас» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
358. | климаттық өзгеріс | климатические изменения | климатические измененияклиматтық өзгерісСаласы Этимологиясы ДефинициясыКлиматтық өзгеріс – жаһандық жылыну салдарынан жердің климаттық жағдайының өзгеруі. Климатические (көне грек. κλίμα «(Жерді) экватордан полюстерге қарай еңкейту» , κλίνω «еңкейтемін») Әзербайжан: iqlim dəyişikliyi Қырғыз: климаттык өзгөрүүлөр Өзбек: iqlim o`zgarishi Түрік: iklim değişiklikleri Ағылшын: climate change Испан: cambio climático Неміс: Klimawandel Француз: changements climatiques Бекітілген нұсқасы: климатическое воздействие - климаттық әсер (2018), изменение - өзгеріс (2021) Заңнамадағы қолданысы: интерпретация - интерпретация, взгляд - көзқарас 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «климатические изменения» сөз тіркесі қазақ тілінде «климаттық өзгеріс» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
359. | клиникалық деректер жинау | сбор клинических данных | сбор клинических данныхклиникалық деректер жинауСаласы Этимологиясы ДефинициясыКлиникалық деректер жинау – практикалық зерттеуге қажетті ретроспективті деректер қорын жасау үшін қолдағы клиникалық ақпаратты қолдану. Клинических ( лат. clinice «медицина») Әзербайжан: klinik məlumatların toplanması Қырғыз: клиникалык маалыматтарды чогултуу Өзбек: klinik ma`lumotlarni yig`ish Түрік: klinik verilerin toplanması Ағылшын: clinical data collection Испан: recopilación de datos clínicos Неміс: sammlung klinischer Daten Француз: collecte de données cliniques Бекітілген нұсқасы: клинический результат - клиникалық нәтиже (2021), помеченные данные - белгіленген деректер (2021), бак сборный - жинау багы (2021) Заңнамадағы қолданысы: сбор - жинау, клинических - клиникалық, данные - деректер 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сбор клинических данных» сөз тіркесі қазақ тілінде «клиникалық деректер жинау» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
360. | когнитивті-бихевиористік теория | когнитивно-бихевиористская теория | когнитивно-бихевиористская теориякогнитивті-бихевиористік теорияСаласы Этимологиясы ДефинициясыКогнитивті-бихевиористік теория – адамның ойлау үлгісі оның мінез-құлқына, сезімі мен саулығына әсер ететіні туралы теория; ойды анықтауға, бағалауға және жетілдіруге, сол арқылы мінез-құлықты, сезімді және әл-ауқатты өзгертуге болады. Когнитивный (лат. cognitio «таным, тану») Бихевиористская (ағылш. behaviour-мінез-құлық) Теория (көне гр. θεωρία «қарау, бақылау; зерттеу; ғылым») Әзербайжан: bilişsel-bicheviorist nəzəriyyəsi Қырғыз: когнитивдик-бихевиористтик теория Өзбек: kognitiv-xulq-atvor nazariyasi Түрік: bilişsel davranışçı teori Ағылшын: cognitive behaviorist theory Испан: teoría cognitivo-conductista Неміс: kognitiv-behavioristische Theorie Француз: théorie cognitivo-comportementale Бекітілген нұсқасы: когнитивное терминоведение - когнитивті терминтаным (2020), теория - теория (2018) Заңнамадағы қолданысы: когнитивное - когнитивті, теория - теория 12. Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «когнитивно-бихевиористская теория» сөз тіркесі қазақ тілінде «когнитивті-бихевиористік теория» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
361. | көптүрлілік | многообразие | многообразиекөптүрлілікСаласы Этимологиясы ДефинициясыКөптүрлілік – жаһандық мобильділікке байланысты этностық-мәдени топтар диверсификациясының күшеюі. Әзербайжан: müxtəliflik Қырғыз: көп түрдүүлүк Өзбек: turli xillik Түрік: çeşitlilik Ағылшын: diversity Испан: diversidad Неміс: Vielfalt Француз: diversité Бекітілген нұсқасы: - Заңнамадағы қолданысы: многообразие - әралуандылық 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «многообразие» сөзі қазақ тілінде «көптүрлілік» сөзімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
362. | криминогенді фактор | криминогенный фактор | криминогенный факторкриминогенді факторСаласы Этимологиясы ДефинициясыКриминалистік фактор – жеке қылмыскерді сипаттайтын, оның мінез-құлқын анықтайтын, өзгеруі мүмкін факторлар, мысалы, қызуқандылық, жұмыс істеу қабілетінің төмендігі. Криминогенный (лат. crimen (criminis) - қылмыс + гр. genos-тұқым, шығу тегі) Фактор (лат. фактор «жасаушы, өндіруші; жасаушы, кінәлі») Әзербайжан: kriminogen faktor Қырғыз: криминогендик фактор Өзбек: kriminogen omil Түрік: suç faktörü Ағылшын: criminogenic factor Испан: factor criminogénico Неміс: kriminogener Faktor Француз: facteur criminogène Бекітілген нұсқасы: фактор - фактор (2018) Заңнамадағы қолданысы: криминогенный - криминогендік, фактор - фактор 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «криминогенный фактор» сөз тіркесі қазақ тілінде «криминалистік фактор» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
363. | күрделі кедейлік көрсеткіштері | сложные показатели бедности | сложные показатели бедностикүрделі кедейлік көрсеткіштеріСаласы Этимологиясы ДефинициясыКедейліктің күрделі көрсеткіштері – мүлкі мен іс-әрекетіне қарай өмір сүру минимумын анықтайтын өлшем. Өмір сүру деңгейі төмен немесе қолайсыз адамдарға, тіпті жалпы халыққа да қатысты қолдануға болады. Әзербайжан: yoxsulluğun mürəkkəb göstəriciləri Қырғыз: жакырчылыктын татаал көрсөткүчтөрү Өзбек: qashshoqlikning murakkab ko`rsatkichlari Түрік: karmaşık yoksulluk göstergeleri Ағылшын: complex poverty indicators Испан: indicadores de pobreza complejos Неміс: komplexe Armutsraten Француз: indicateurs complexes de la pauvreté Бекітілген нұсқасы: вещество сложное - күрделі заттек (2021), предел бедности - кедейлік шегі (2017), показатель - көрсеткіш (1999) Заңнамадағы қолданысы: сложные - күрделі, қиын, показатели - көрсеткіштері, бедности - кедейліктің 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сложные показатели бедности» сөз тіркесі қазақ тілінде «кедейліктің күрделі көрсеткіштері» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +5 |
364. | қауіпті бағалау және басқару, қауіптілікті бағалау және басқару | оценка и управление опасностью | оценка и управление опасностьюқауіпті бағалау және басқару, қауіптілікті бағалау және басқаруСаласы Этимологиясы ДефинициясыҚауіптілікті бағалау және басқару – тұрмыстық және отбасылық зорлық-зомбылық деректеріне негізделген қауіп-қатер факторларына назар аударып, қауіпті бағалауға және оны басқаруға бағыттау. Әзербайжан: risklərin qiymətləndirilməsi və idarə edilməsi Қырғыз: тобокелдикти баалоо жана башкаруу Өзбек: xatarlarni baholash va boshqarish Түрік: risk değerlendirmesi ve yönetimi Ағылшын: risk assessment and management Испан: evaluación y gestión de riesgos Неміс: Risikobewertung Und -Management Француз: évaluation et gestion des risques Бекітілген нұсқасы: опасность - қауіп (2020), оценка позиции - позицияны бағалау (2020), управление боем - ұрысты басқару (2021) Заңнамадағы қолданысы: оценка - бағалау, управление - басқару, опасность - қауіп 12.Ұсыныстар. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «оценка и управление опасностью» сөз тіркесі қазақ тілінде «қауіптілікті бағалау және басқару» сөз тіркесімен қолданылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
365. | қылмыстан бас тарту | отказ от преступления | отказ от преступленияқылмыстан бас тартуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қылмыстан бас тарту – құқықбұзушы құқық бұзу мінез-құлқын қалай құрықтай алатыны туралы теория. 2. Әзербайжан: cinayətdən imtina 3. Қырғыз: кылмыштан баш тартуу 4. Өзбек: jinoyatni rad etish 5. Түрік: suçu reddetmek 6. Ағылшын: denial of the crime 7. Испан: renuncia al delito 8. Неміс: verzicht auf ein verbrechen 9. Француз: renonciation au crime 10. Бекітілген нұсқасы- бас тарту – отказ (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 4 қарашадағы № 940 Жарлығы (бас тарту) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған термин сөздің құрамдас бөліктері жеке термин ретінде не терминдік тіркестің құрамында қолданылып ҚР мемлекеттік терминологиялық комиссия тарапынан әр жылдарда жылдарда бекітілуін және ҚР Заңнамалық құжаттарында қолданылуын негізге ала отырып «қылмыстан бас тарту» термині анықтамада келтірілген ұғымды білдіретін термин ретінде бекітуді ұсынамыз. | +13 |
366. | қылмыстық сот төрелігі | уголовное правосудие | уголовное правосудиеқылмыстық сот төрелігіСаласы Этимологиясы ДефинициясыҚылмыстық сот төрелігі – институционалдық практика жүйелерінің көмегімен қылмыспен күресу. Әзербайжан: cinayət ədalət mühakiməsi Қырғыз: жазык сот адилеттиги Өзбек: jinoiy adolat Түрік: ceza adaleti Ағылшын: criminal justice Испан: justicia penal Неміс: strafrechtspflege Француз: justice pénale Бекітілген нұсқасы- Қылмыстық сот төрелігі (2013ж.) Заңнамадағы қолданысы- Адам құқықтары жөніндегі кеңспен қабылданған 2011 жылғы 14 қазандағы № A/HRC/RES/18/12 қарары 12.Ұсыныстар. Ұсынылған термин сөздің құрамдас бөліктері жеке термин ретінде не терминдік тіркестің құрамында қолданылып ҚР мемлекеттік терминологиялық комиссия тарапынан бұрынғы жылдарда бекітілуін және ҚР Заңнамалық құжаттарында қолданылуын негізге ала отырып «қылмыстық сот төрелігі» термині жоғарыдағы анықтамада келтірілген ұғымды білдіретін термин ретінде бекітілуін ұсынамыз. | +13 |
367. | қылмыстың таралуы | распространение преступности | распространение преступностиқылмыстың таралуыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қылмыстың таралуы – қылмыс туралы білім мен қылмыстық желілердің қылмыстық сот төрелігі мекемелерінде таралуы. 2. Әзербайжан: cinayətkarlığın yayılması 3. Қырғыз: кылмыштуулуктун жайылышы 4. Өзбек: jinoyatning tarqalishi 5. Түрік: suçun yayılması 6. Ағылшын: prevalence of crime 7. Испан: propagación de la delincuencia 8. Неміс: verbreitung von kriminalität 9. Француз: propagation de la criminalité 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 9 шілдедегі № 411 қаулысы. 12. Ұсыныстар. Ұсынылған сөздің ҚР Заңнамалық құжаттарында жиі қолданылуын негізге ала отырып «қылмыстың таралуы» терминін сала бойынша бекітуді ұсынамыз. | +7 |
368. | макроөзгеріс | макро изменение | макро изменениемакроөзгерісСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Макроөзгеріс – жалпы жүйе деңгейіндегі басып-жаншу мен жеке адам немесе топ теңсіздігіне әсер ететін өзгеріс. 2. Әзербайжан: makro dəyişiklik 3. Қырғыз: макро өзгөртүү 4. Өзбек: makro o`zgartirish 5. Түрік: makro değişim 6. Ағылшын: macro change 7. Испан: cambio macro 8. Неміс: makro ändern 9. Француз: macro changement 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. «Макро өзгеріс» сөзі жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
369. | мана (mana), мana сезімі | чувство мана | чувство манамана (mana), мana сезіміСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мaнa сезімі – құрмет, үстемдік, артықшылық, ар-ұждан, кішіпейілдік, танымал адамдардың жерлері мен беделі, өзін-өзі құрметтеу сезімі. 2. Әзербайжан: Mana Hissi 3. Қырғыз: Мананын сезими 4. Өзбек: Mana hissi 5. Түрік: Mana hissi 6. Ағылшын: Mana feeling 7. Испан: sensación de Mana 8. Неміс: das gefühl von Mana 9. Француз: sensation Mana 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. «Мана сезім» сөзі жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
370. | мәдени ерекшелік | культурная специфика | культурная спецификамәдени ерекшелікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мәдени ерекшелік – қауымдағы адамдардың жеке және жалпы мінез-құлқын түсіну. Пасифика отбасыларымен әлеуметтік жұмыс жүргізу кезінде әлеуметтік қызметкерлер ескеруге тиіс мәдени факторлар. 2. Әзербайжан: mədəni xüsusiyyətləri 3. Қырғыз: маданий өзгөчөлүктөрү 4. Өзбек: madaniy xususiyatlar 5. Түрік: kültürel özellikler 6. Ағылшын: cultural specificity 7. Испан: especificidad cultural 8. Неміс: kulturelle besonderheiten 9. Француз: spécificité culturelle 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрінің м.а. 2021 жылғы 19 наурыздағы № 77 бұйрығы. 12. Ұсыныстар. «Мәдени ерекшелік» сөзі жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +11 |
371. | мәжбүрлі миграция | вынужденная миграция | вынужденная миграциямәжбүрлі миграцияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мәжбүрлі миграция – өз елінен кетуге мәжбүр болу, елін еріксіз тастап кету. 2. Әзербайжан: məcburi miqrasiya 3. Қырғыз: аргасыз миграция 4. Өзбек: majburiy migratsiya 5. Түрік: zorunlu göç 6. Ағылшын: forced migration 7. Испан: migración forzada 8. Неміс: erzwungene migration 9. Француз: migrations forcées 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 29 қыркүйектегі № 602 қаулысы 12. Ұсыныстар. Миграция сөзінің орнына әбден тұрақтанып қалған «көші-қон» сөзін қолдануды ұсынамыз. «Миграция» сөзі 2018 жылы «көші-қон» сөзімен бірге комиссия тарапынан бекітілген. «Көші-қон» сөзі заңнамалық құжаттарда қолданылып жүр (Мыс., Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 29 қыркүйектегі № 602 қаулысы.). Нәтижесінде, ұсынысымыз - «мәжбүрлі көші-қон» терминін бекіту қажет. | +5 |
372. | микро өзгеріс | микроизменение | микроизменениемикро өзгерісСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Микроөзгеріс – жеке адамның, отбасы немесе топ деңгейіндегі өзгерісі. 2. Әзербайжан: mikrosumlaşdırma 3. Қырғыз: микро өзгөртүү 4. Өзбек: micro-o`zgarish 5. Түрік: mikro değişim 6. Ағылшын: micro change 7. Испан: micro-cambio 8. Неміс: mikroveränderung 9. Француз: micro-échange 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. «Микро өзгеріс» сөзі жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
373. | мүмкіндігі шектеулі жандар қозғалысы | передвижение людей с ограниченными возможностями | передвижение людей с ограниченными возможностямимүмкіндігі шектеулі жандар қозғалысыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мүмкіндігі шектеулі жандар қозғалысы – адамның өз қалауымен өмір сүруін, мүмкіндігі шектеулі адам құқығын, инклюзивті өмір сүруді, мүгедектік мәдениеті мен оларға деген құрметі, алға жылжытатын қозғалыс. 2. Әзербайжан: əlilliyi olan insanların hərəkəti 3. Қырғыз: мүмкүнчүлүгү чектелген адамдардын кыймылы 4. Өзбек: nogironlar harakati 5. Түрік: engelli insanların hareketi 6. Ағылшын: movement of people with disabilities 7. Испан: movilidad de personas con discapacidad 8. Неміс: bewegung von menschen mit behinderungen 9. Француз: mobilité des personnes handicapées 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- Алматы қаласы әкімдігінің 2015 жылғы 18 ақпандағы № 1/99 қаулысы. (мүмкіндігі шектеулі азаматтар) 12. Ұсыныстар. «Мүмкіндігі шектеулі жандар қозғалысы» сөзі жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +5 |
374. | нарративті тәсіл | нарративный подход | нарративный подходнарративті тәсілСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Нарративті тәсіл – адамның проблемасын шешу үшін оның жеке тәжірибесі мен нарративін қолданатын тәсіл. Бірнеше оқиғалар тарихы немесе сипаттамасы және оқиғаларды түсіндірудің немесе түсінудің белгілі бір тәсілі. 2. Әзербайжан: povest yanaşma 3. Қырғыз: баяндоочу мамиле 4. Өзбек: hikoya yondashuvi 5. Түрік: anlatı yaklaşımı 6. Ағылшын: narrative approach 7. Испан: enfoque narrativo 8. Неміс: narrative annäherung 9. Француз: approche narrative 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 4 маусымдағы № 314 қаулысы.(қолданысы - нарративті есеп) 12. Ұсыныстар. «Нарративті тәсіл» сөзі жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +11 |
375. | нәсілшілдікке қарсы практика | практика против расизма | практика против расизманәсілшілдікке қарсы практикаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Нәсілшілдікке қарсы практика – кейбір әлеуметтік топ өкілдерінің нәсілшілдікке, маргиналдануға және әлеуметтік эксклюзияға ұшырау себептеріне көңіл бөлу және әлеуметтік теңсіздіктерді қамтитын саясат пен практикаға жүйелі түрде қарсы шығу тәжірибесі 2. Әзербайжан: irqçiliyə qarşı təcrübə 3. Қырғыз: расизмге каршы практика 4. Өзбек: irqchilikka qarshi amaliyot 5. Түрік: irkçılığa karşı uygulama 6. Ағылшын: practice against racism 7. Испан: prácticas contra el racismo 8. Неміс: praxis gegen rassismus 9. Француз: pratiques contre le racisme 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- Білім, ғылым және мәдениет мәселелері бойынша Біріккен Ұлттар Ұйымы, Париж, 1978 жыл 27 қараша. Декларация. (нәсілшілдік) 12. Ұсыныстар. «Нәсілшілдікке қарсы практика» сөзі жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
376. | өзін-өзі анықтау | самоопределение | самоопределениеөзін-өзі анықтауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өзін-өзі анықтау – саяси мәртебесін еркін анықтау құқығы және экономикалық, әлеуметтік және мәдени дамуға еркін түрде қол жеткізу құқығы. 2. Әзербайжан: öz müqəddəratını təyinetmə 3. Қырғыз: өзүн-өзү аныктоо 4. Өзбек: o`z taqdirini o`zi belgilash 5. Түрік: kendi kaderini tayin etme 6. Ағылшын: self-determination 7. Испан: autodeterminación 8. Неміс: selbstbestimmung 9. Француз: autodétermination 10. Бекітілген нұсқасы- бағалауды анықтау пакеті (2021ж.); өзін-өзі сынау (2021ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. «Өзін-өзі анықтау» сөзі жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +11 |
377. | өз-өзіне (өзіне) және өзара көмектесу топтары | группы самопомощи и взаимопомощи | группы самопомощи и взаимопомощиөз-өзіне (өзіне) және өзара көмектесу топтарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өз-өзіне (өзіне) және өзара көмектесу топтары – тәжірибе бөлісу және психо белсенді заттарды шектен тыс қолданғаннан кейін сауығуға өзара көмектесу. 2. Әзербайжан: self-help və qarşılıqlı yardım qrupları 3. Қырғыз: өзүн-өзү жана өз ара жардам топтору 4. Өзбек: o`z-o`ziga yordam va o`zaro yordam guruhlari 5. Түрік: kendi kendine yardım ve karşılıklı yardım grupları 6. Ағылшын: self-help and mutual aid groups 7. Испан: grupos de autoayuda y ayuda mutua 8. Неміс: selbsthilfegruppen und gegenseitige hilfe 9. Француз: selbsthilfegruppen und gegenseitige hilfe 10. Бекітілген нұсқасы- өзін-өзі сынау (2021ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң Қаулысы 1998 жылғы 9 сәуiр N 307 (өзара көмектесу) 12. Ұсыныстар. «Өз-өзіне (өзіне) және өзара көмектесу топтары» сөзі жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +7 |
378. | пана сұраушы | проситель убежища | проситель убежищапана сұраушыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Пана сұраушы – халықаралық деңгейде қорғауды қажет ететін және босқын мәртебесін әлі алмаған жеке тұлға. 2. Әзербайжан: sığınacaq axtaran 3. Қырғыз: башпаанек сураган 4. Өзбек: boshpana izlovchi 5. Түрік: sığınmacı 6. Ағылшын: asylum seeker 7. Испан: solicitante de asilo 8. Неміс: asylbewerber 9. Француз: demandeur d & apos; asile 10. Бекітілген нұсқасы- (әскери пана, 1971-1981жж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 22 қазандағы № 1332 Қаулысы (пана) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған термин сөздің құрамдас бөліктері жеке термин ретінде не терминдік тіркестің құрамында қолданылып ҚР мемлекеттік терминологиялық комиссия тарапынан бұрынғы жылдарда бекітілген және ҚР Заңнамалық құжаттарындағы жиі қолданылуын негізге ала отырып «пана сұраушы» термині жоғарыда анықтамада келтірілген ұғымды білдіретін термин ретінде бекітуді ұсынамыз. | +9 |
379. | позитивті өзгерістер | позитивные изменения | позитивные измененияпозитивті өзгерістерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Позитивті өзгерістер – адамдардың артықшылықтарына сүйене отырып, өз бетінше өзгеріс жасауына бағытталған практикалық және зерттеу әдісі. 2. Әзербайжан: müsbət dəyişikliklər 3. Қырғыз: позитивдүү өзгөрүүлөр 4. Өзбек: ijobiy o`zgarishlar 5. Түрік: olumlu değişiklikler 6. Ағылшын: positive changes 7. Испан: cambios positivos 8. Неміс: positive veränderungen 9. Француз: évolution positive 10. Бекітілген нұсқасы- позитив (1971-1981жж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 13 тамыздағы № 588 қаулысы (позитивті) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған лексикалық бірлікті жан-жақты елеп-екшей келе, жеке-дара бөліктерінің әр жылдарда терминологиялық комиссия тарапынан бекітілгендігін, заңнамалық құжаттарда да жеке бөліктерінің өз лексикалық мағынасында қолданылғандығын көре алдық. «Позитив» сөзінің баламасы ретінде қазақ тілінде «жағымды», «дұрыс» деген сөздермен мәндес «оң» сөзі қолданылады. Көрсетілген анықтамаға сай «оң өзгерістер» нұсқасындағы тіркестің әлеуеті жоғары деп тауып, термин ретінде бекітуді ұсынамыз. | -3 |
380. | праксис | праксис | праксиспраксисСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Праксис – сыни пайым мен рефлексияны, құндылықтарымызға, идеологиямыз бен сенімдерімізге күмән келтіруді және проблемаларды шығармашылық тұрғыдан қайта қарастыруды жетілдіруге көмектесетін процесс. 2. Әзербайжан: turk meshurlar 3. Қырғыз: праксис 4. Өзбек: praxis 5. Түрік: praxis 6. Ағылшын: praxis 7. Испан: praxis 8. Неміс: praxis 9. Француз: praxis 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2022 жылғы 12 қаңтардағы № 6 бұйрығы. 12. Ұсыныстар. Праксис. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
381. | практикалық негіз | практическая основа | практическая основапрактикалық негізСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Практикалық негіз – эмпирикалық зерттеуді, практикалық теорияларды, этикалық қағидалар мен тәжірибелік білімді жинақы да түсінікті етіп біріктіретін негіз. 2. Әзербайжан: praktiki əsas 3. Қырғыз: практикалык негиз 4. Өзбек: amaliy asos 5. Түрік: pratik temel 6. Ағылшын: practical basis 7. Испан: base práctica 8. Неміс: praktische grundlage 9. Француз: cadre pratique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. Практикалық негіз. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
382. | практикалық сала | практическая область | практическая областьпрактикалық салаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Практикалық сала – нақты топтарға және олардың әлеуметтік мәселелеріне тәжірибе жүргізу және дәлелді білім алу. 2. Әзербайжан: praktiki sahə 3. Қырғыз: практикалык багыт 4. Өзбек: amaliy soha 5. Түрік: pratik alan 6. Ағылшын: practical area 7. Испан: área práctica 8. Неміс: praktischer bereich 9. Француз: domaine pratique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
383. | практикалық теория | практикалық теория | практикалық теорияпрактикалық теорияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Практикалық теория – адам өмірінде кезігетін жағдайдың табиғатын түсіндіріп, практикалық іс-шаралар стратегиясын ұсынатын әлеуметтік жұмыс теориясы. 2. Әзербайжан: praktiki nəzəriyyə 3. Қырғыз: практикалык теория 4. Өзбек: практикалык теория 5. Түрік: pratik teori 6. Ағылшын: practical theory 7. Испан: teoría práctica 8. Неміс: praktische theorie 9. Француз: théorie pratique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2017 жылғы 31 шілдедегі № 517 бұйрығы. 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
384. | психикалық денсаулық | психическое здоровье | психическое здоровьепсихикалық денсаулықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Психикалық денсаулық – психикалық ауытқу болған жағдайда немесе болмаған жағдайда да, адамның дұрыс өмір сүре білуі, күнделікті өмірде кездесетін қиындықтарға қарсы тұра білуі және қоғамдық өмірге жан-жақты араласу қабілеті. 2. Әзербайжан: psixi sağlamlıq 3. Қырғыз: психикалык ден-соолук 4. Өзбек: ruhiy salomatlik 5. Түрік: ruh sağlığı 6. Ағылшын: mental health 7. Испан: juicio 8. Неміс: psychische gesundheit 9. Француз: santé mentale 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 25 қарашадағы № ҚР ДСМ-203/2020 бұйрығы 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | -1 |
385. | психодинамикалық практикалық теория | психодинамическая практическая теория | психодинамическая практическая теорияпсиходинамикалық практикалық теорияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Психодинамикалық практикалық теория – тұлға мен мінез-құлықты бала кезден қалыптасатын, санадан тыс психологиялық процестер (өзіміз байқай бермейтін қалау мен қорқыныш) көмегімен түсіндіретін теория. 2. Әзербайжан: psychodinamik praktiki nəzəriyyə 3. Қырғыз: психодинамикалык практикалык теория 4. Өзбек: psixodinamik amaliy nazariya 5. Түрік: psikodinamik Pratik teori 6. Ағылшын: psychodynamic practical theory 7. Испан: teoría práctica psicodinámica Teoría práctica psicodinámica 8. Неміс: psychodynamische praktische Theorie 9. Француз: théorie pratique psychodynamique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2017 жылғы 31 шілдедегі № 517 бұйрығы (теория, практикалық) 12. Ұсыныстар. Психодинамикалық теория. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +9 |
386. | редуктивизм | редуктивизм | редуктивизмредуктивизмСаласы Этимологиясы ДефинициясыРедуктивизм – болашақта қылмыс жасау ықтималдығын азайтуға бағытталған интервенциялардың көмегімен қылмысқа жауап беру теориясы және саясаты. 2. Әзербайжан: reduktivizm 3. Қырғыз: редуктивизм 4. Өзбек: reduktivizm 5. Түрік: indirgemecilik 6. Ағылшын: reductivism 7. Испан: reductivismo 8. Неміс: reduktivismus 9. Француз: réductivisme 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Тіл заңдылықтары тарапынан сөздің асыл түбірі де қосымшасы да, қазақ тіліне жат, немесе жасанды теліп алынған сөз. Сондықтан ұғымға ұлттық негіздегі атау болатындай дыбыстық-құрылымдық тұрпаты жоқ. Сөздің төркіні ағылшын тілінен алынған «бәсеңдету», «азайту» мәніндегі «reduct» сөзі. Терминнің баламасы ретінде «indirgemecilik» сөзін назарға алуды ұсынамыз. Біріншіден, бұл -сөз -шілік қосымшасы үдерістің атауы ретінде қолданылған, екіншіден indirgemе түрікшеден «бәсеңсіту», «азайту» деген мәнде қолданылған. Өзге тілде де сол мән-мағына. Қорыта айтсақ, бұл арада ағылшын сөзінің түбірін сақтағымыз келсе, «редуктивтік» сөзін ұсынар едік, те ал асылын қопарсақ «Бәсеңдік» сөзі өз-өзінен тундап тұр. Неге –дік қосымшасы таңдалды десеңіз, терминологияда үлгіге сүйену бар. Қазақ тілінде «террор+изм – лаңкестік, идиот+изм – ақымақтық, расс+изм – нәсілшілдік т.б болып қолданылып жүр. Осыған орай «бәсеңдік» сөзі термин ретінде бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
387. | реституциялық сот төрелігі отырысы | совет по реституционному правосудию | совет по реституционному правосудиюреституциялық сот төрелігі отырысыСаласы Этимологиясы ДефинициясыРеституциялық сот төрелігі отырысы – құқық бұзуға қатысты ұжымдық тәсіл; ювеналды сот төрелігі үйлестірушісінің (мемлекет), жәбірленуші мен оның жақтастарының, құқықбұзушы, оның отбасы мен полицияның отырысы. 2. Әзербайжан: konstitusiya ədalət Şurası 3. Қырғыз: калыбына келтирүүчү сот адилеттиги боюнча кеңеш 4. Өзбек: qayta Tiklanadigan Adolat Kengashi 5. Түрік: onarıcı Adalet Konseyi 6. Ағылшын: council for restitutional Justice 7. Испан: consejo de justicia restaurativa 8. Неміс: rat für restitutionelle Justiz 9. Француз: conseil de justice réparatrice 10. Бекітілген нұсқасы- сот төрелігі (1971-1981жж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасының 2020 жылғы 3 маусымдағы № 15 бұйрығы (сот төрелігі) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Бүгінгі қолданыстағы тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ сынды. Десекте, «реституция» сөзінің тұрпаты жат сөз. Дұрыс қазақша мағынасы «қалпына келтіру». Сонда «Қалпына келтіру сот төрелігінің отырысы» болып шығады. Терминологияда ықшамдау, баламалау деген секілді тәсілдер бар. Осыны негізге ала отырып қазақ тіліндегі «қалпына келтіру» деген сөзге дұрыстау, реттеу, жөндеу сөздерімен мәндес қолданылатын «оңғарту» деген баламаны ұсынғымыз келеді. Яғни «Оңғарту сот төрелігінің отырысы» болып шығады. Біздіңше, ұғымды ашады, мән-мағынасы түсінікті, сондықтан тілді шұбарламай қазақ тіліндегі нұсқасын қазақ ғылымының игілігіне бекітуге лайық деп санаймыз. | +9 |
388. | ретрибутивизм | ретрибутивизм | ретрибутивизмретрибутивизмСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ретрибутивизм – әділдік орнату үшін келтірілген зияны көлемінде қылмыскерді жазалауды қолдайтын теория және саясат. 2. Әзербайжан: Retroutivizm 3. Қырғыз: ретрибутивизм 4. Өзбек: retributivizm 5. Түрік: geri çekilme 6. Ағылшын: retributivism 7. Испан: retributivismo 8. Неміс: retributivismus 9. Француз: retributivisme 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан осы ұғымға «Ретрибутивизм» сөзінің қазақ тілінде атау болуына негіз жоқ. Өйткені тура көшірме сөз. Мән-мағынасы «жазалаушы сот төрелігі» сөзіне келеді. Сондықтан берілген анықтаманы тұжырымдайтын терминүміткер сөз «Жазалаушы төрелік» болуы тиіс. | +13 |
389. | рефлексивтілік үдерісі | процесс рефлексивности | процесс рефлексивностирефлексивтілік үдерісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Рефлексивтілік үдерісі – адам ойы іс-әрекетке, іс-әрекет жағдайға, жағдайды қалай интерпретациялауға, ойлауға және жағдайға қалай жауап беретінге әсер ететін танымдық процесс. 2. Әзербайжан: refleksivlik prosesi 3. Қырғыз: рефлексивдүүлүк 4. Өзбек: refleksivlik jarayoni 5. Түрік: yansıtma süreci 6. Ағылшын: reflexivity process 7. Испан: proceso de reflexividad 8. Неміс: der prozess der reflexivität 9. Француз: processus de réflexivité 10. Бекітілген нұсқасы- рефлекст ік құралым (емлелік қате түрінде, 2020ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2008 жылғы 31 наурыздағы N 74-ө Өкімі (үдеріс) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға кедергі таппадық. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +3 |
390. | рефлексивтілік түсінігі | понятие рефлексивности | понятие рефлексивностирефлексивтілік түсінігіСаласы Этимологиясы ДефинициясыРефлексивтілік түсінігі – таптық, нәсілдік, ұлттық, гендерлік, жыныстық, жас ерекшеліктер мен қабілеттің практикаға әсерін білу негізінде адамның өзін және әлеуметтік жағдайын түсінуі. 2. Әзербайжан: refleksivlik anlayışı 3. Қырғыз: рефлексивдүүлүк түшүнүгү 4. Өзбек: refleksivlik tushunchasi 5. Түрік: refleksivite kavramı 6. Ағылшын: the concept of reflexivity 7. Испан: concepto de reflexividad 8. Неміс: das konzept der reflexivität 9. Француз: notion de réflexivité 10. Бекітілген нұсқасы- биоэнергетикалық түсінік (2021ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 31 қазандағы № 603 бұйрығы. (рефлексифті) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға кедергі таппадық. Заңнамалық құжаттарда да ішнара қолданыста бар. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +5 |
391. | рефлексия | рефлексия | рефлексиярефлексияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Рефлексия – адамның өзінің не ойлайтынына, сезіміне көңіл бөлу; ол іс-әрекет барысында немесе іс-әрекет аяқталғаннан соң байқалуы мүмкін. 2. Әзербайжан: yansıtma 3. Қырғыз: рефлексия 4. Өзбек: aks ettirish 5. Түрік: yansıma 6. Ағылшын: reflection 7. Испан: reflexión 8. Неміс: reflexion 9. Француз: réflexion 10. Бекітілген нұсқасы- рефлекстік құрылым (2020ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 11 мамырдағы № 190 бұйрығы. 12. Ұсыныстар.. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
392. | салауатты қарттық | здоровая старость | здоровая старостьсалауатты қарттықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Салауатты қарттық. – қарт адамдардың жаттығу жасап, дұрыс тамақтанып, психикалық денсаулығын күтіп және әлеуметтік іс-шараларға қатысу арқылы өз денсаулығы мен салауаттылығына жауапкершілік танытуы. 2. Әзербайжан: sağlam yaşlılıq 3. Қырғыз: дени сак карылык 4. Өзбек: sog`lom qarilik 5. Түрік: sağlıklı yaşlılık 6. Ағылшын: healthy old age 7. Испан: vejez saludable 8. Неміс: gesundes alter 9. Француз: vieillesse saine 10. Бекітілген нұсқасы- салауатты өмір саты (2005ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 27 желтоқсандағы № 1417 Қаулысы (қарттық) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | -5 |
393. | салауаттылық | благополучие | благополучиесалауаттылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Салауаттылық – физикалық, психологиялық, эмоциялық, мәдени, әлеуметтік-рухани факторларға негізделген амандық пен саулық өлшемі. 2. Әзербайжан: rifah 3. Қырғыз: жакшылык 4. Өзбек: farovonlik 5. Түрік: refah 6. Ағылшын: well-being 7. Испан: bienestar 8. Неміс: wohlstand 9. Француз: prospérité 10. Бекітілген нұсқасы- салауатты өмір салты, 2005ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 2016 жылғы 9 қарашадағы № 260 бұйрығы. 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +3 |
394. | салыстырмалы тәсіл | сравнительный подход | сравнительный подходсалыстырмалы тәсілСаласы Этимологиясы ДефинициясыСалыстырмалы тәсіл – қандай да бір нәрсені (мысалы, кедейлікті) қазіргі қоғам адекватты немесе қалыпты деп қабылдайтын деңгейімен өлшеу немесе анықтау 2. Әзербайжан: müqayisəli yanaşma 3. Қырғыз: салыштырмалуу мамиле 4. Өзбек: qiyosiy yondashuv 5. Түрік: karşılaştırmalı yaklaşım 6. Ағылшын: comparative approach 7. Испан: enfoque comparativo 8. Неміс: vergleichender ansatz 9. Француз: approche comparative 10. Бекітілген нұсқасы- салыстырмалы шама (2018ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2019 жылғы 28 қарашадағы № 217 қаулысы (тәсіл). 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +11 |
395. | саяси бағыт-бағдар | политический курс | политический курссаяси бағыт-бағдарСаласы Этимологиясы ДефинициясыСаяси бағыт-бағдар – саясат пен заңнамада жүйенің негізгі мақсатын сипаттап беретін түрлі жолдар. 2. Әзербайжан: siyasi kurs 3. Қырғыз: саясий курс 4. Өзбек: siyosiy kurs 5. Түрік: siyasi kurs 6. Ағылшын: political orientation 7. Испан: curso político 8. Неміс: politischer kurs 9. Француз: parcours politique 10. Бекітілген нұсқасы- саяси даму (2019ж.); 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2001 жылғы 28 желтоқсан N 1744 (бағыт, бағдар) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
396. | сыни әлеуметтік жұмыс | критическая социальная работа | критическая социальная работасыни әлеуметтік жұмысСаласы Этимологиясы ДефинициясыСыни әлеуметтік жұмыс – билік пен теңсіздіктің қарым-қатынасқа қалай ықпал ететінін ескеретін практика. Ол мәдени факторлар (мысалы, жас, нәсіл, тап, қабілет, жыныстық ориентация) ресурсқа қол жеткізуге қалай ықпал ететінін зерттейді. 2. Әзербайжан: kritik sosial iş 3. Қырғыз: критикалык социалдык иш 4. Өзбек: tanqidiy ijtimoiy ish 5. Түрік: kritik sosyal hizmet 6. Ағылшын: critical social work 7. Испан: trabajo social crítico 8. Неміс: kritische sozialarbeit 9. Француз: travail social critique 10. Бекітілген нұсқасы- сыни бағалау (2018ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2019 жылғы 30 мамырдағы № 292 бұйрығы (әлеуметтік жұмыс). 12. Ұсыныстар..Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
397. | сыни пайымдау | критическое суждение | критическое суждениесыни пайымдауСаласы Этимологиясы ДефинициясыСыни пайымдау – билік пен теңсіздіктің қарым-қатынасқа қалай ықпал ететінін ескеретін практика. Ол мәдени факторлар (мысалы, жас, нәсіл, тап, қабілет, жыныстық ориентация) ресурсқа қол жеткізуге қалай ықпал ететінін зерттейді. 2. Әзербайжан: tənqidi qərar 3. Қырғыз: сынчыл сот 4. Өзбек: tanqidiy hukm 5. Түрік: kritik yargı 6. Ағылшын: critical reasoning 7. Испан: juicio crítico 8. Неміс: kritisches urteil 9. Француз: jugement critique 10. Бекітілген нұсқасы- пайымдау (2010ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1999 жылғы 7 қазан N 1537 (сыни) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
398. | сыни рефлексия | критическая рефлексия | критическая рефлексиясыни рефлексияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сыни рефлексия – практиканы ой елегінен өткізіп, құндылық, сенім мен болжамның сол практиканы қалай қалыптастырып, әсер ететінін түсіну. 2. Әзербайжан: kritik refleksiya 3. Қырғыз: критикалык чагылдыруу 4. Өзбек: tanqidiy mulohaza 5. Түрік: kritik yansıma 6. Ағылшын: critical reflection 7. Испан: reflexión crítica 8. Неміс: kritische reflexion 9. Француз: kritische reflexion 10. Бекітілген нұсқасы- сыни бағалау (2018ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 11 мамырдағы № 190 бұйрығы. 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +11 |
399. | сыни талдаулардың тоғысуы | перекрестие критических анализов | перекрестие критических анализовсыни талдаулардың тоғысуыСаласы Этимологиясы ДефинициясыСыни талдаулардың тоғысуы – жеке адамның тәжірибесі мен қоғамдық немесе әлеуметтік мәселелердің тоғысуы. 2. Әзербайжан: kritik analizlərin kəsişmələri 3. Қырғыз: критикалык анализдин кесилиши 4. Өзбек: tanqidiy tahlillarning o`zaro bog`liqligi 5. Түрік: kritik analizlerin artı işaretleri 6. Ағылшын: interweaving of critical analyses 7. Испан: cruz de análisis críticos 8. Неміс: fadenkreuz kritischer analysen 9. Француз: réticule des analyses critiques 10. Бекітілген нұсқасы- сандық талдау (2021ж.); сыни бағалау (2018ж.); түйісу орна (2007ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2020 жылғы 24 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-326/2020 бұйрығы.(талдаулар) 12. Ұсыныстар. Сыни рефлексия.Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +5 |
400. | табыс өлшемдері | критерии успеха | критерии успехатабыс өлшемдеріСаласы Этимологиясы ДефинициясыТабыс өлшемдері – жеке адамның табысы және отбасылық үй шаруашылығы негізінде табыс өлшемі. Бұл өлшемдер отбасы көлемін есепке алу негізінде түзіледі. Қоғамдағы табыстың бөлінісімен тығыз байланысты өлшем түрі. 2. Әзербайжан: müvəffəqiyyət meyarları 3. Қырғыз: ийгиликтин критерийлери 4. Өзбек: muvaffaqiyat mezonlari 5. Түрік: başarı kriterleri 6. Ағылшын: income criteria 7. Испан: criterios de éxito 8. Неміс: erfolgskriterium 9. Француз: critères de réussite 10. Бекітілген нұсқасы- халықаралық шот-ақша өлшемдері (2017ж.); жалпы табыс (2021ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 7 Қаулысы. (табыс) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +7 |
401. | табыс теңсіздігі | неравенство доходов | неравенство доходовтабыс теңсіздігіСаласы Этимологиясы ДефинициясыТабыс теңсіздігі – қоғамдағы табыстың жалпы бөлінуін зерттеп, содан соң төменгі топтар мен жоғарғы топтар арасындағы байланыс негізінде мәлімет ұсынатын өлшем. 2. Әзербайжан: gəlir bərabərsizliyi 3. Қырғыз: кирешелердин теңсиздиги 4. Өзбек: daromadlar tengsizligi 5. Түрік: gelir eşitsizliği 6. Ағылшын: income inequality 7. Испан: desigualdad de ingresos 8. Неміс: einkommensungleichheit 9. Француз: inégalité des revenus 10. Бекітілген нұсқасы- теңсіздік (матем., 2015ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 7 Қаулысы. (табыс) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +11 |
402. | тәуелділік моделі | модель зависимости | модель зависимоститәуелділік моделіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тәуелділік моделі – адамдардың неге және қалай есірткіге тәуелді болатыны туралы теория. 2. Әзербайжан: asılılıq modeli 3. Қырғыз: көз карандылык модели 4. Өзбек: qaramlik modeli 5. Түрік: bağımlılık modeli 6. Ағылшын: dependency model 7. Испан: modelo de dependencia 8. Неміс: abhängigkeitsmodell 9. Француз: modèle de dépendance 10. Бекітілген нұсқасы- өзара тәуелділік (2021ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 18 маусымдағы № 420 қаулысы (моделі) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
403. | тәуелсіз өмір сүру | независимая жизнь | независимая жизньтәуелсіз өмір сүруСаласы Этимологиясы ДефинициясыТәуелсіз өмір сүру – адамның жеке өмір сүруін ғана емес, сонымен қатар қолдауды қажет ететін адам қайда, қалай және кіммен өмір сүретінін таңдауға мүмкіндік беріп, бақылайтын және онымен басқалардың келісетінін білдіретін өмір сүру жолы. 2. Әзербайжан: müstəqil həyat 3. Қырғыз: көзкарандысыз жашоо 4. Өзбек: mustaqil hayot 5. Түрік: bağımsız yaşam 6. Ағылшын: living an independent life 7. Испан: vida independiente 8. Неміс: selbstständiges leben 9. Француз: vie indépendante 10. Бекітілген нұсқасы- тәуелсіз сараптама (2016ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасының Заңы 2022 жылғы 27 маусымдағы № 129-VII ҚРЗ. (өмір сүру) 12. Ұсыныстар.. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
404. | тиімді агентаралық жұмыс | эффективная межагентная работа, межагентная работа | эффективная межагентная работа, межагентная работатиімді агентаралық жұмысСаласы Этимологиясы ДефинициясыТиімді агентаралық жұмыс – іс-шараны жоспарлауды стратегиялық және оперативті деңгейде агенттіктермен бірлесе жүзеге асыру; ақпарат алмасу, қауіпті бірге бағалау, іс-шараны бірлесіп басқару, бірлесе тренингтер өткізу, мониторинг жүргізу, қызметті бағалау үшін ресми келіссөздер ұйымдастыру. 2. Әзербайжан: effektiv İnter-agent işi, agentlərarası İş 3. Қырғыз: натыйжалуу агенттик аралык иш, агенттик аралык иш 4. Өзбек: idoralararo samarali ish,idoralararo ish 5. Түрік: etkili ajanslar arası çalışma, ajanslar arası çalışma 6. Ағылшын: effective interagency work, interagency work 7. Испан: trabajo interinstitucional eficaz, trabajo interinstitucional 8. Неміс: effektive agenturübergreifende Arbeit, agenturübergreifende Arbeit 9. Француз: un travail inter-agences efficace, travail inter-agences 10. Бекітілген нұсқасы- тиімділік (2016ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 13 қаңтардағы № 35 Қаулысы(агент, аралық) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер «Тиімді агентаралық жұмыс» сөзі жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +9 |
405. | тоғысу, тоғысым | перекресток | перекрестоктоғысу, тоғысымСаласы Этимологиясы ДефинициясыАнықталуы: – жасы, мүгедектігі, жынысы, әлеуметтік-экономикалық жағдайы, тілге қабілеттілігі, діні, көшіп-қону тарихы немесе заңды мәртебесі сияқты бірегейлікті айқындаушы факторлар жиынтығы. Әзербайжан: yolayrıcı,yolayrıcı Қырғыз: кесилиш,кесилиш Өзбек: chorraha,chorraha 5. Түрік: kavşak,kavşak 6. Ағылшын: interweaving,interweaving 7. Испан: encrucijada,encrucijada 8. Неміс: kreuzung,kreuzung 9. Француз: carrefour,carrefour 10. Бекітілген нұсқасы- тоғысу сызығы (2017) 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер «Тоғысым» сөзі жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +9 |
406. | төртінші кезең | четвертый этап | четвертый этаптөртінші кезеңСаласы Этимологиясы ДефинициясыАнықталуы: – денсаулықтың нашарлауын, біреуге тәуелді болуды, әлсіздікті және өлімді сипаттауы мүмкін, 85-тен асқан адамдарды қамтитын қысқа кезең. 2. Әзербайжан: dördüncü mərhələ 3. Қырғыз: Төртүнчү этап 4. Өзбек: to`rtinchi bosqich 5. Түрік: dördüncü aşama 6. Ағылшын: the fourth stage 7. Испан: cuarta etapa 8. Неміс: vierte stufe 9. Француз: quatrième phase 10. Бекітілген нұсқасы- кезең (2021ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 31 қазандағы № 1242 Қаулысы 12. Ұсыныстар. Төртінші кезең. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
407. | травмаға (жарақатқа) негізделген практика, жан-тән жарақаты практикасы | практика, основанная на травме | практика, основанная на травметравмаға (жарақатқа) негізделген практика, жан-тән жарақаты практикасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жарақатқа негізделген практика – бұрынғы зорлық-зомбылық пен травмалар адамның денсаулығына, саулығына, оған қоса, осы екі ұғымға қатысты интервенцияларды қабылдап, түсінуіне әсер етеді деп есептейтін практикалық және ұйымдастыру тәсілі. 2. Әзербайжан: yaralanmaya əsaslanan təcrübə 3. Қырғыз: травмага негизделген практика 4. Өзбек: shikastlanishga asoslangan amaliyot 5. Түрік: travma temelli uygulama 6. Ағылшын: trauma-based practice 7. Испан: práctica basada en el trauma 8. Неміс: trauma-basierte praxis 9. Француз: pratique basée sur les blessures 10. Бекітілген нұсқасы- Тұрмыстық жарақат (2005ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 26 мамырдағы № 543 қаулысы (жарақат) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | -3 |
408. | трансформативті практика | трансформативная практика | трансформативная практикатрансформативті практикаСаласы Этимологиясы ДефинициясыТрансформативті практика – тұрақты, көпдеңгейлі өзгерістерді жүзеге асырып, нәтижелерге бірдей қол жеткізу үшін клиенттермен (топ немесе қоғам) бірлесіп маңызды мақсаттарға жетуді көздейтін интервенцияға арналған біртұтас, көпөлшемді құрылым. 2. Әзербайжан: transformasiya təcrübəsi, 3. Қырғыз: трансформациялык практика, трансформациялык практика 4. Өзбек: transformatsion amaliyot, transformatsion amaliyot 5. Түрік: dönüştürücü uygulama, dönüştürücü uygulama 6. Ағылшын: transformative practice, transformative practice 7. Испан: práctica transformativa, práctica transformativa 8. Неміс: transformative praxis, transformative praxis 9. Француз: pratique transformative, pratique transformative 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің (Трансформативті практика) жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +9 |
409. | тұлғаға бағытталған практикалық теория | личностно-ориентированная практическая теория | личностно-ориентированная практическая теориятұлғаға бағытталған практикалық теорияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұлғаға бағытталған практикалық теория – адам мәселесінің табиғаты мен өзгеріс процесін түсіндіруге тырысатын теория. 2. Әзербайжан: şəxsi yönümlü praktiki nəzəriyyə 3. Қырғыз: инсанга багытталган практикалык теория 4. Өзбек: shaxsga yo`naltirilgan amaliy nazariya 5. Түрік: kişilik odaklı pratik teori 6. Ағылшын: personality-oriented practical theory 7. Испан: teoría práctica orientada a la personalidad 8. Неміс: persönlichkeitsorientierte praktische theorie 9. Француз: théorie pratique axée sur la personnalité 10. Бекітілген нұсқасы- Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 12 ақпандағы № 48 бұйрығы.(бағытталған) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 16 тамыздағы № 602 қаулысы.(бағытталған) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +11 |
410. | түзету шаралары | корректирующие меры | корректирующие мерытүзету шараларыСаласы Этимологиясы ДефинициясыТүзету шаралары – қылмыстық мінез-құлық деңгейін азайту мақсатымен құрылған мекемелер желісі қолданатын қылмыстық сот төрелігі тәсілі. 2. Әзербайжан: düzəldici tədbirlər 3. Қырғыз: түзөтүүчү чаралар 4. Өзбек: tuzatish choralari 5. Түрік: düzeltici önlemler 6. Ағылшын: corrective measures 7. Испан: medidas correctivas 8. Неміс: korrekturmaßnahmen 9. Француз: mesures correctives 10. Бекітілген нұсқасы- қауіпсіздік шаралары (2016ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы - Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының 2008 жылғы 4 қыркүйектегі N 50 Бұйрығы.(түзету колониясы) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
411. | уақытша қорғау визасы | временная защитная виза | временная защитная визауақытша қорғау визасыСаласы Этимологиясы ДефинициясыУақытша қорғау визасы – жаңадан келген босқынның немесе пана іздеушінің Тұрақты қорғау визасына берген өтініші қаралып жатқан кезде берілетін виза. УҚВ үш жылға беріледі. 2. Әзербайжан: müvəqqəti qoruyucu viza 3. Қырғыз: убактылуу коргоо визасы 4. Өзбек: vaqtinchalik himoya vizasi 5. Түрік: geçici koruyucu vize 6. Ағылшын: temporary protection visa 7. Испан: visa de protección temporal 8. Неміс: vorübergehendes schutzvisum 9. Француз: visa de protection temporaire 10. Бекітілген нұсқасы- уақытша белгі (2016ж.); қорғау (2020ж.); шығу визасы (2016ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 8 маусымдағы N 850 Қаулысы (уақытша қорғау) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
412. | ұжымдық құндылық | коллективная ценность | коллективная ценностьұжымдық құндылықСаласы Этимологиясы ДефинициясыҰжымдық құндылық – қауым мен қоғамға пайда тигізетін шешім қабылдауды мақсат ететін мәдениет. қауым мен қоғамға пайда тигізетін шешім қабылдауды мақсат ететін мәдениет. 2. Әзербайжан: kollektiv dəyər 3. Қырғыз: жамааттык баалуулук 4. Өзбек: kollektiv qiymat 5. Түрік: kolektif değer 6. Ағылшын: collective value 7. Испан: valor colectivo 8. Неміс: kollektiver wert 9. Француз: valeur collective 10. Бекітілген нұсқасы- ұжымдық туризм (2019ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің м.а. 2022 жылғы 11 мамырдағы № 261 бұйрығы. (құндылық) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
413. | үшінші кезең | третий этап | третий этапүшінші кезеңСаласы Этимологиясы ДефинициясыҮшінші кезең – ақылы жұмыс істеу кезеңі бітіп, денсаулық нашарлай бастаған аралықты қамтиды. 2. Әзербайжан: üçüncü mərhələ 3. Қырғыз: үчүнчү этап 4. Өзбек: uchinchi bosqich 5. Түрік: üçüncü aşama 6. Ағылшын: third stage 7. Испан: tercera etapa 8. Неміс: dritte stufe 9. Француз: troisième phase 10. Бекітілген нұсқасы- кезең (2021ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 31 қазандағы № 1242 Қаулысы 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
414. | факторлар тоғысы | пересечение факторов | пересечение факторовфакторлар тоғысыСаласы Этимологиясы ДефинициясыФакторлар тоғысы – жас ерекшелігі, мүгедектік, гендер, әлеуметтік-экономикалық жағдай, лингвистикалық мүмкіндігі, діни бірегейлік, миграциялық тәжірибе немесе құқықтық мәртебе сияқты қауіптер және адамды әлсіз қылатын факторлар жиынтығы. 2. Әзербайжан: hovuz amillər 3. Қырғыз: көлмө факторлору 4. Өзбек: omillar hovuz 5. Түрік: gölet faktörleri 6. Ағылшын: factors junction 7. Испан: factores estanque 8. Неміс: faktoren teich 9. Француз: facteurs de l`étang 10. Бекітілген нұсқасы- тоғыспалы бөгеуіл (2021ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы. (фактор) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +11 |
415. | шешімге негізделген тәсіл | подход (способ), основанный на решении | подход (способ), основанный на решениишешімге негізделген тәсілСаласы Этимологиясы ДефинициясыШешімге негізделген тәсіл – адам өз проблемасын өзі шеше алады деген сенімге сүйенетін практикалық тәсіл. 2. Әзербайжан: Qərar əsasında metodu 3. Қырғыз: Чечимге негизделген ыкма 4. Өзбек: Yechimga asoslangan usul 5. Түрік: Çözüme dayalı bir yol 6. Ағылшын: A method based on the solution 7. Испан: Método basado en la decisión 8. Неміс: Lösungsbasierte Methode 9. Француз: Méthode basée sur la solution 10. Бекітілген нұсқасы- будан тәсіл (2016ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 9 сәуірдегі № 492-V ҚРЗ. (тәсіл) 12. Ұсыныстар..Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +9 |
416. | эквиваленттік шкала | эквивалентная шкала | эквивалентная шкалаэквиваленттік шкалаСаласы Этимологиясы ДефинициясыЭквиваленттік шкала – отбасындағы үй шаруашылығының түрлі көлемі мен құрамын салыстыруға мүмкіндік беретін, кедейлік көрсеткіштерін түзетіп отыруға арналған статистикалық құрал. 2. Әзербайжан: Ekvivalent miqyaslı 3. Қырғыз: Барабар Масштаб 4. Өзбек: Ekvivalent o`lchov 5. Түрік: Eşdeğer ölçek 6. Ағылшын: Equivalent scale 7. Испан: Escala equivalente 8. Неміс: Äquivalente Skala 9. Француз: Échelle équivalente 10. Бекітілген нұсқасы- балама соттылық (2016ж), шәкіл (2016ж) баламалық шәкіл (2012-2015жж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2018 жылғы 5 ақпандағы № 121 бұйрығы. (экиваленттік) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. Балама ретінде «эквиваленттік шәкіл» сөзін де қарауға болады деп ойлаймыз. | +3 |
417. | эклектикалық практика | эклектическая практика | эклектическая практикаэклектикалық практикаСаласы Этимологиясы ДефинициясыЭклектикалық практика – отбасындағы үй шаруашылығының түрлі көлемі мен құрамын салыстыруға мүмкіндік беретін, кедейлік көрсеткіштерін түзетіп отыруға арналған статистикалық құрал. 2. Әзербайжан: Eklektik təcrübə 3. Қырғыз: Эклектикалык практика 4. Өзбек: Eklektik amaliyot 5. Түрік: Eklektik uygulama 6. Ағылшын: Eclectic practice 7. Испан: Práctica ecléctica 8. Неміс: Eklektische Praxis 9. Француз: Pratique éclectique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +11 |
418. | экологиялық жүйелер теориясы | теория экологических систем | теория экологических системэкологиялық жүйелер теориясыСаласы Этимологиясы ДефинициясыЭкологиялық жүйелер теориясы – макросаяси және әлеуметтік мәселелер жеке адам мен отбасыға қалай әсер ететінін зерттейтін көпдеңгейлі әлеуметтік талдау. Ол жеке адам мен қоршаған ортаның арасындағы сәйкестіктің (болуы немесе болмауы) назар аударады. Жеке адам мен отбасыға қалай әсер ететінін зерттейтін көпдеңгейлі әлеуметтік талдау. 2. Әзербайжан: Ekoloji sistemlərin nəzəriyyəsi 3. Қырғыз: Экологиялык тутумдар теориясы 4. Өзбек: Ekologik tizimlar nazariyasi 5. Түрік: Çevresel sistemler teorisi 6. Ағылшын: Theory of ecological systems 7. Испан: Teoría de sistemas ecológicos 8. Неміс: Theorie der Umweltsysteme 9. Француз: Théorie des systèmes environnementaux 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 27 шiлдедегі № 270 бұйрығы (экологиялық жүйелер) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
419. | экологиялық модель | экологическая модель | экологическая модельэкологиялық модельСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық модель – баланың дамуына әсер ететін қоршаған ортаға қатысты жүйелер арасындағы байланысты сипаттайтын теориялық модель. 2. Әзербайжан: Ekoloji model 3. Қырғыз: Экологиялык модель 4. Өзбек: Ekologik model 5. Түрік: Ekolojik model 6. Ағылшын: Ecological model 7. Испан: Ecological model 8. Неміс: Ökologisches Modell 9. Француз: Modèle écologique 10. Бекітілген нұсқасы- экологиялық саясат (2017ж); қоспа моделі ((2021ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитеті төрағасының 2018 жылғы 10 желтоқсандағы № 253-нқ бұйрығы (модельдеу). 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
420. | эксплицитті білім | эксплицитное образование | эксплицитное образованиеэксплицитті білімСаласы Этимологиясы ДефинициясыЭксплицитті білім – адам санасында қалыптасқан мәдени ой және білім. Негізінен, салт-жорағы (үйлену тойы), дәстүр (киім кию, діни дәстүр) секілді білім түрі. 2. Әзербайжан: eksplisit təhsil 3. Қырғыз: ачык билим берүү 4. Өзбек: aniq ta`lim 5. Түрік: Açık eğitim 6. Ағылшын: Explicit education 7. Испан: Educación explícita 8. Неміс: Explizite Bildung 9. Француз: Éducation explicite 10. Бекітілген нұсқасы- білім философися (2019ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 21 қаңтардағы № 52 бұйрығы (білім). 12. Ұсыныстар. Терминүміткер сөз тіркесті саралай келе бірінші сөздің мән-мағынасына үңілуге тырыстық. Баламалы түркі тілдерінде «ашық білім» дегендей нұсқа көп боды. Осыдан келіп қазақ тіліндегі «Саналы білім» деген тіркес жоғарыда келтірілген анықтаманы толық ашады деп бағалап отырмыз. | +13 |
421. | этноцентристік көзқарас | этноцентристский подход | этноцентристский подходэтноцентристік көзқарасСаласы Этимологиясы ДефинициясыЭтноцентристік көзқарас – нақты бір басымдыққа ие ұлт ұстанымы жарамды және қалыпты деп есептейтін көзқарас. 2. Әзербайжан: Etnik mərkəzçi yanaşma 3. Қырғыз: Этноцентристтик мамиле 4. Өзбек: Etnosentristik yondashuv 5. Түрік: Etnosentrist yaklaşım 6. Ағылшын: Ethnocentric approach 7. Испан: Enfoque etnocentrista 8. Неміс: Ethnozentristischer Ansatz 9. Француз: Approche ethnocentriste 10. Бекітілген нұсқасы- көзқарас (1971-1981жж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2006 жылғы 9 тамыздағы N 225-ө Өкімі(көзқарас) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Қолданыста бар сөзді ұғымға атау ретінде қолдануда айтарлық кедергі жоқ. Десекте «этноцентристика» сөзі жат тілдік болып тұрғаны дұрыс емес. Сондықтан балама ретінде «Этнонегізді көзқарас» деген тіркесті ұсынар едік. | +7 |
422. | ювеналды сот төрелігі | ювенальное правосудие | ювенальное правосудиеювеналды сот төрелігіСаласы Этимологиясы ДефинициясыЮвеналды сот төрелігі – жасөспірімдерге арналған заңнаманы басқаратын қылмыстық сот төрелігі, көмек және қолдау көрсету жүйесі. 2. Әзербайжан: Yuvenal ədalət 3. Қырғыз: Ювеналдык адилеттүүлүк 4. Өзбек: Voyaga etmaganlar uchun adolat 5. Түрік: Çocuk adaleti 6. Ағылшын: Juvenile justice 7. Испан: Justicia juvenil 8. Неміс: Jugendgerichtshilfe 9. Француз: Justice pour mineurs 10. Бекітілген нұсқасы- конституциялық сот төрелігі (2016ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің Мемлекеттік құқық бөлімінің Қазақстан Республикасы Президентінің 2008 жылғы 19 тамыздағы N 646 Жарлығына түсініктемесі (сот төрелігі, ювеналды әділет жүйесі). 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Десекте, «Жасөспірімдік сот төрелігі» деген нұсқаны да көруді ұсынамыз. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
423. | «аңыз» (ойдан шығарылған оқиға) | "легенда" (вымышленная история) | "легенда" (вымышленная история)«аңыз» (ойдан шығарылған оқиға)Саласы Этимологиясы Дефинициясы– зерттеу гипотезасын жарияламай, ынтымақтас болу үшін эксперименттен өтетін субъектілерге айтатын оқиға. 2. Әзербайжан: "Legend" (qondarma hekayə) 3. Қырғыз: "Легенда "(ойдон чыгарылган окуя) 4. Өзбек: "Afsona "(fantastik hikoya) 5. Түрік: "Efsane" (kurgusal bir hikaye) 6. Ағылшын: "The legend" (fictional story) 7. Испан: "Leyenda "(historia ficticia) 8. Неміс: "Die Legende" (eine fiktive Geschichte) 9. Француз: "Légende" (histoire fictive) 10. Бекітілген нұсқасы- аңыз-сказание 2019 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 22 қыркүйектегі № 586 қаулысы. 12. Ұсыныстар. Аңыз. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
424. | айнымалылар арасындағы байланыс | связь между переменными | связь между переменнымиайнымалылар арасындағы байланысСаласы Этимологиясы ДефинициясыАйнымалылар арасындағы байланыс – бір айнымалыдағы өзгерістер басқа айнымалыдағы жүйелі өзгерістермен қатар жүретін паттерн (модель, үлгі, шаблон, стиль, өрнек т.б.) 2. Әзербайжан: Dəyişənlər arasında əlaqə 3. Қырғыз: Өзгөрмөлөрдүн ортосундагы байланыш 4. Өзбек: O`zgaruvchilar o`rtasidagi munosabatlar 5. Түрік: Değişkenler arasındaki ilişki 6. Ағылшын: Relationship between variables 7. Испан: Relación entre variables 8. Неміс: Beziehung zwischen Variablen 9. Француз: Relation entre les variables 10.Бекітілген нұсқасы- ауыспалы морфологиялық белгілер (2020ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 2017 жылғы 24 қарашадағы № 185 бұйрығы. 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
425. | ақпараттандырылған келісім | информированное согласие | информированное согласиеақпараттандырылған келісімСаласы Этимологиясы ДефинициясыАқпараттандырылған келісім – зерттеуге қатысушыларға зерттеу жайлы, әсіресе оның ықтимал қатері жайлы жеткілікті ақпарат беретін этикалық тәжірибе; соның арқасында субъект тәжірибеге қатысу не қатыспау туралы шешім қабылдайды 2. Әзербайжан: Məlumatlı razılıq 3. Қырғыз: Маалыматтуу макулдук 4. Өзбек: Xabardor qilingan rozilik 5. Түрік: Bilgilendirilmiş rıza 6. Ағылшын: Informed consent 7. Испан: Consentimiento informado 8. Неміс: Informierte Zustimmung 9. Француз: Consentement éclairé 10. Бекітілген нұсқасы- келісу (2003ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 9 қазандағы № ҚР ДСМ-120/2020 бұйрығы. 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +11 |
426. | аналитикалық тарих | аналитическая история | аналитическая историяаналитикалық тарихСаласы Этимологиясы ДефинициясыАналитикалық тарих – тарихи оқиғалар мен мәліметтерді әлеуметтік әлемді жалпылама түсіну үшін қолдану. 2. Әзербайжан: Analitik Tarix 3. Қырғыз: Аналитикалык тарых 4. Өзбек: Analitik tarix 5. Түрік: Analitik tarih 6. Ағылшын: Analytical history 7. Испан: Historia analítica 8. Неміс: Analytische Geschichte 9. Француз: Histoire analytique 10. Бекітілген нұсқасы- аналитикалық таразылар (2021ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2020 жылғы 16 шiлдедегi № 302 бұйрығы. (аналитикалық) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +3 |
427. | аралас режим сауалнамасы | анкета смешанного режима | анкета смешанного режимааралас режим сауалнамасыСаласы Этимологиясы ДефинициясыАралас режим сауалнамасы – деректі іріктеу және жинау үшін бірнеше режимді (сауалнама, жеке сұхбат, телефон арқылы сұхбат алу) қолданатын сауалнама. 2. Әзербайжан: Qarışıq rejimin anketi 3. Қырғыз: Аралаш режимдин анкетасы 4. Өзбек: Aralash rejim anketasi 5. Түрік: Karma Mod Anketi 6. Ағылшын: Mixed mode questionnaire 7. Испан: Cuestionario de modo mixto 8. Неміс: Fragebogen für gemischten Modus 9. Француз: Questionnaire en mode mixte 10. Бекітілген нұсқасы- жазбаша сауалнама (2016ж) 11. Заңнамадағы қолданысы - Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 2020 жылғы 5 ақпандағы № 18 бұйрығы(сауалнама). 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +9 |
428. | ассоциация өлшемі | размер ассоциации | размер ассоциацииассоциация өлшеміСаласы Этимологиясы ДефинициясыАссоциация өлшемі. – бақыланатын қос айнымалы байланысының бағыты мен күшін өлшеуге қолданылатын сипаттамалық статистика 2. Әзербайжан: Birliyin ölçüsü 3. Қырғыз: Ассоциациянын көлөмү 4. Өзбек: Uyushma hajmi 5. Түрік: Dernek boyutu 6. Ағылшын: Association Size 7. Испан: Tamaño de la asociación 8. Неміс: Vereinsgröße 9. Француз: Taille de l`Association 10. Бекітілген нұсқасы- өлшем жүйесі (2018ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң Қаулысы 6 қазан 1994 ж. N 1122(ассоциациясы); Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1998 жылғы 31 желтоқсан N 1388 (өлшем) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +3 |
429. | аутлайер | аутлайер | аутлайераутлайерСаласы Этимологиясы ДефинициясыАутлайер – айнымалыда жиі бақыланатын мәндерден бөлек, күмән тудыратын мәндер 2. Әзербайжан: Autlayer 3. Қырғыз: Кирүү 4. Өзбек: Chiqish 5. Түрік: Outlayer 6. Ағылшын: Outlier 7. Испан: Outlayer 8. Неміс: Outlayer 9. Француз: Outlayer 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
430. | ауызша (өзіндік) есеп | устный (самостоятельный) отчет | устный (самостоятельный) отчетауызша (өзіндік) есепСаласы Этимологиясы ДефинициясыАуызша (өзіндік) есеп – адамдардың тура сұраққа берген жауабынан құралған сауалнама зерттеуіне тән өлшеу формасы 2. Әзербайжан: Şifahi (müstəqil) hesabat 3. Қырғыз: Оозеки (өз алдынча) отчет 4. Өзбек: Og`zaki (mustaqil) hisobot 5. Түрік: Sözlü (kendi kendine) rapor 6. Ағылшын: Oral (independent) report 7. Испан: Informe oral (autoinforme) 8. Неміс: Mündlicher (unabhängiger) Bericht 9. Француз: Rapport oral (autonome) 10. Бекітілген нұсқасы- есеп карточкасы (2021ж); ауызша-жазбаша аударма (2020) 11. Заңнамадағы қолданысы - Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2017 жылғы 24 сәуірдегі № 272 бұйрығы. 12. Ұсыныстар.. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
431. | ашық сұрақтар | открытые вопросы | открытые вопросыашық сұрақтарСаласы Этимологиясы ДефинициясыАшық сұрақтар – респонденттердің өз сөзімен жауап беруін талап ететін сауалнама сұрағы; оны «еркін жауап сұрағы» деп те атайды 2. Әзербайжан: Açıq suallar 3. Қырғыз: Ачык суроолор 4. Өзбек: Ochiq savollar 5. Түрік: Açık uçlu sorular 6. Ағылшын: Open questions 7. Испан: Cuestión pendiente 8. Неміс: offene Frage 9. Француз: Question ouverte 10. Бекітілген нұсқасы- ашық жұртшылық (2021); сұрақ белгісі (2021ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 28 қазандағы № 774 қаулысы.(ашық) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
432. | әлеуметтік ықпалды бағалау | оценка социального влияния | оценка социального влиянияәлеуметтік ықпалды бағалауСаласы Этимологиясы ДефинициясыӘлеуметтік ықпалды бағалау – жекелеген топ, қоғам не қауымдастық үшін саясат немесе жоба салаларын жүйелі түрде бағалау. 2. Әзербайжан: Sosial təsirin qiymətləndirilməsi 3. Қырғыз: Социалдык таасирди баалоо 4. Өзбек: Ijtimoiy ta`sirni baholash 5. Түрік: Sosyal etkinin değerlendirilmesi 6. Ағылшын: Social impact assessment 7. Испан: Evaluación del impacto social 8. Неміс: Bewertung des sozialen Einflusses 9. Француз: Évaluation de l`impact social 10. Бекітілген нұсқасы- саяси ыкпал (2018ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасының Заңы 2000 жылғы 21 қазан N 86-ІІ (ықпалды бағалау) 12. Ұсыныстар..Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
433. | әлеуметтік желі дизайны | дизайн социальной сети | дизайн социальной сетиәлеуметтік желі дизайныСаласы Этимологиясы ДефинициясыӘлеуметтік желі дизайны – әлеуметтік акторлар (адамдар, ұйымдар, мемлекеттер т.б.) арасындағы байланыс не қарым-қатынас туралы дерек жиналатын сауалнама дизайны және байланыс желісі арқылы өтетін транзакция ағыны 2. Әзербайжан: Sosial şəbəkə dizaynı 3. Қырғыз: Социалдык тармактын дизайны 4. Өзбек: Ijtimoiy tarmoq dizayni 5. Түрік: Sosyal ağ tasarımı 6. Ағылшын: Social network design 7. Испан: Diseño de redes sociales 8. Неміс: Social-Networking-Design 9. Француз: Conception de réseau social 10. Бекітілген нұсқасы- ағаш дизайн-радиаторы (2021ж); желілер туралы ғылым (2021ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 24 сәуірдегі № 396 қаулысы (әлеуметтік) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
434. | әлеуметтік индикатор, әлеуметтік көрсеткіш | социальный индикатор | социальный индикаторәлеуметтік индикатор, әлеуметтік көрсеткішСаласы Этимологиясы ДефинициясыӘлеуметтік көрсеткіш – қылмыс, отбасылық өмір, денсаулық, мектеп немесе жұмысқа қанағаттану сияқты маңызды әлеуметтік жағдайдың жалпы өлшемі, ол трендті бақылау үшін мерзімді түрде қолданылады 2. Әзербайжан: Sosial göstərici 3. Қырғыз: Социалдык көрсөткүч 4. Өзбек: Ijtimoiy ko`rsatkich 5. Түрік: Sosyal gösterge 6. Ағылшын: Social Indicator 7. Испан: Indicador social 8. Неміс: Sozialer Indikator 9. Француз: Indicateur social 10. Бекітілген нұсқасы- нысаналы индикатор (2017ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 3 ақпандағы N 105 Қаулысы (әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштер) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
435. | әлеуметтік қалау бұрмалануы/әсері, әлеуметтік жақсы аттану | искажение/влияние социальных желаний, получение хороших социальных отзывов | искажение/влияние социальных желаний, получение хороших социальных отзывовәлеуметтік қалау бұрмалануы/әсері, әлеуметтік жақсы аттануСаласы Этимологиясы ДефинициясыӘлеуметтік қалау бұрмалануы/әсері, әлеуметтік жақсы аттану – кейбір респонденттердің жауап бергенде өзі қалаған әлеуметтік сипатты не көзқарасты көрсетіп жауабын бұрмалауы, осылайша сұхбат алушы не зерттеушіге жағымды әсер қалдыруға тырысуы, өзін көтермелеу әрекеті 2. Әзербайжан: Sosial arzuların təhrif/təsiri, yaxşı sosial gediş 3. Қырғыз: Социалдык каалоолордун бурмаланышы/таасири, жакшы социалдык жөнөтүү 4. Өзбек: Ijtimoiy istaklarning buzilishi/ta`siri, yaxshi ijtimoiy ketish 5. Түрік: Sosyal Arzuların Çarpıtılması /Etkisi, iyi sosyal ayrılma 6. Ағылшын: Distortion/influence of social desires, good social service 7. Испан: Distorsión/influencia de los deseos sociales, buena salida social 8. Неміс: Verzerrung/Einfluss sozialer Wünsche, gute soziale Abfahrt 9. Француз: Distorsion/influence des désirs sociaux, bon départ social 10. Бекітілген нұсқасы- өлшеу нәтижесінің бұрмалануы (2012-2015жж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2013 жылғы 22 шілдедегі № 328-ө-м бұйрығы ((қалау) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +5 |
436. | әсер көлемі | объем воздействия | объем воздействияәсер көлеміСаласы Этимологиясы ДефинициясыӘсер көлемі – мета-талдау және бағалау зерттеуі нәтижесін салыстыру үшін жалпылама қолданылатын екі айнымалы арасындағы байланыс өлшемін статистикалық тұрғыда бағалау; оған топтар арасындағы стандарт арифметикалық орта мен корреляция мен регрессия коэффициенттері кіреді 2. Әзербайжан: Təsirin həcmi 3. Қырғыз: Таасирдин көлөмү 4. Өзбек: Ta`sir doirasi 5. Түрік: Maruz kalma kapsamı 6. Ағылшын: Scope of impact 7. Испан: Alcance del impacto 8. Неміс: Umfang der Auswirkungen 9. Француз: Volume d & apos; impact 10. Бекітілген нұсқасы- климаттық әсер (2018ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 9 тамыздағы № 319 бұйрығы (әсер) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +11 |
437. | әсерді бағалау | оценка воздействия | оценка воздействияәсерді бағалауСаласы Этимологиясы ДефинициясыӘсерді бағалау – бағалау зерттеуінің ең негізгі типі; әлеуметтік бағдарламаның бағдарламаға қатысушыларға әсерін бағалауға арналған; кейде «жиынтық» немесе «қорытынды» бағалау деп те аталады 2. Әзербайжан: Təsirin qiymətləndirilməsi 3. Қырғыз: Таасирди баалоо 4. Өзбек: Ta`sirni baholash 5. Түрік: Etki değerlendirmesi 6. Ағылшын: Impact assessment 7. Испан: Evaluación del impacto 8. Неміс: Bewertung der Auswirkungen 9. Француз: Évaluation de l`impact 10. Бекітілген нұсқасы- әсер ету аймағы (2021ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасының Заңы 2000 жылғы 21 қазан N 86-ІІ 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
438. | бағалау зерттеуі | оценочное исследование | оценочное исследованиебағалау зерттеуіСаласы Этимологиясы ДефинициясыБағалау зерттеуі – әлеуметтік ғылымдардағы зерттеу саласы; көбіне саяси бағдарды анықтау, әлеуметтік саясатты талдау және түсіндіруге қатысты болады 2. Әзербайжан: Qiymətləndirmə tədqiqatı 3. Қырғыз: Баалоочу изилдөө 4. Өзбек: Baholash tadqiqotlari 5. Түрік: Değerlendirme çalışması 6. Ағылшын: Evaluation study 7. Испан: Evaluation study 8. Неміс: Evaluierungsstudie 9. Француз: Étude d`évaluation 10. Бекітілген нұсқасы- бағалау жиынтығы (2021ж) 11. Заңнамадағы қолданысы - Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2006 жылғы 20 сәуірдегі N 4 Нормативтік қаулысы (бағалау) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +9 |
439. | бағалаудан имену, бағалауға алаңдау | обеспокоенность оценкой | обеспокоенность оценкойбағалаудан имену, бағалауға алаңдауСаласы Этимологиясы ДефинициясыБағалауға алаңдау – субъектінің өзін эксперимент алушы (әдетте психолог) бағалауына алаңдауы, сондықтан барынша «қалыпты» мінез-құлық көрсетуге тырысуы 2. Әзербайжан: qiymətləndirmə narahatlığı 3. Қырғыз: баалоо түйшүгү 4. Өзбек: baholash tashvishlari 5. Түрік: değerlendirmeyle ilgili endişeler 6. Ағылшын: concern about evaluation 7. Испан: preocupación por la evaluación 8. Неміс: bedenken hinsichtlich der Bewertung 9. Француз: préoccupations concernant l`évaluation 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 25 қарашадағы N 193 Заңы (алаңдаушылғын) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің (бағалауға алаңдау) жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
440. | бақылаушы айнымалы | переменная наблюдателя | переменная наблюдателябақылаушы айнымалыСаласы Этимологиясы ДефинициясыБақылаушы айнымалы – бақылау немесе статистикалық талдау кезінде тұрақты қалпында қалатын айнымалы 2. Әзербайжан: Dəyişən müşahidəçi 3. Қырғыз: Байкоочу өзгөрмө 4. Өзбек: Kuzatuvchi o`zgaruvchisi 5. Түрік: Gözlemci değişkeni 6. Ағылшын: Observer variable 7. Испан: Variable de observador 8. Неміс: Beobachtervariable 9. Француз: Variable d`Observateur 10. Бекітілген нұсқасы- байқаушы (2020ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 19 наурыздағы № 222 бұйрығы. (бақылаушы) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің (Бақылаушы айнымалысы) жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда сөздің кей бөлшегі қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Ескерер жағдайы - грамматикалық тұрғыдан ілік септігі мен тәуелдік жалғауының байланысу тәртібі дұрыс қолдануы тиіс. Жалпы, «бақылаушы айнымалысы» нұсқасында бекітуге лайық деп санаймыз. | +3 |
441. | балама емес бақылау тобы дизайны, бейбаламалы бақылау тобының дизайны | дизайн неэквивалентной контрольной группы | дизайн неэквивалентной контрольной группыбалама емес бақылау тобы дизайны, бейбаламалы бақылау тобының дизайныСаласы Этимологиясы ДефинициясыБейбаламалы бақылау тобының дизайны – шынайы экспериментке (претест – протест бақылау тобы дизайны) ұқсайтын квази-эксперименттік дизайн; бір айырмасы мұнда субъектілер араласу және бақылау топтарына кездейсоқ тағайындалмайды 2. Әзербайжан: qeyri-standart nəzarət qrupunun dizaynı 3. Қырғыз: эквиваленттүү эмес контролдук топтун дизайны 4. Өзбек: ekvivalent bo`lmagan nazorat guruhining dizayni 5. Түрік: eşit olmayan kontrol grubunun tasarımı 6. Ағылшын: design of the non-equivalent control group 7. Испан: diseño de grupo de control no equivalente 8. Неміс: design einer nicht-äquivalenten Kontrollgruppe 9. Француз: conception d`un groupe témoin non équivalent 10. Бекітілген нұсқасы - дизайнер (2012-2015жж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің өкімі. 2002 жылғы 8 қараша N 173-ө (бақылау тобы) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің (бейбаламалы бақылау тобының дизайны) жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. «Бейбаламалы бақылау тобының дизайны» термині бекітуге лайық деп санаймыз. | +10 |
442. | барлау зерттеуі | разведывательное исследование | разведывательное исследованиебарлау зерттеуіСаласы Этимологиясы ДефинициясыБарлау зерттеуі – ғылымға әлі танымал емес тақырып немесе құбылысты байқап көру үшін зерттеу 2. Әзербайжан: Kəşfiyyat tədqiqatı 3. Қырғыз: Чалгындоо изилдөө 4. Өзбек: Razvedka tadqiqotlari 5. Түрік: İstihbarat araştırması 6. Ағылшын: Intelligence Research 7. Испан: Investigación de inteligencia 8. Неміс: Investigación de inteligencia 9. Француз: Exploration 10. Бекітілген нұсқасы- барлау жолағы (2020ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің м.а. 2015 жылғы 17 сәуірдегі № 346 бұйрығы (барлау) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Тек грамматикалық сөз байланысын «Барлап зерттеу» деп қолданса, дұрыс болады. Сол нұсқада бекітуге лайық деп санаймыз. | +7 |
443. | бастапқы іріктеу бірлігі | единица первичной выборки | единица первичной выборкибастапқы іріктеу бірлігіСаласы Этимологиясы ДефинициясыБастапқы іріктеу бірлігі – көпсатылы іріктеудің бірінші сатысындағы іріктеме бірлігі 2. Әзербайжан: Əsas nümunə vahidi 3. Қырғыз: Баштапкы тандоо бирдиги 4. Өзбек: Birlamchi namuna olish birligi 5. Түрік: Birincil örnek birimi 6. Ағылшын: Unit of primary sampling 7. Испан: Unidad de muestra primaria 8. Неміс: Primäre Stichprobeneinheit 9. Француз: Primäre Stichprobeneinheit 10. Бекітілген нұсқасы- бірліктерді іріктеу (2021ж); бастапқы аудитория (2021ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Сауда және интеграция министрінің 2022 жылғы 14 наурыздағы № 139-НҚ және Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2022 жылғы 15 наурыздағы № 24 бірлескен бұйрығы (өлшем бірлігін іріктеу) 12. Ұсыныстар.. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
444. | бастапқы дереккөз | первоисточник | первоисточникбастапқы дереккөзСаласы Этимологиясы ДефинициясыБастапқы дереккөз – күнделік немесе өмірбаян сияқты тарихи құжат, оның ішінде куәгердің өзі жазған ой-пікірі бар 2. Әзербайжан: İlkin qaynaq 3. Қырғыз: Негизги булагы 4. Өзбек: Asosiy manba 5. Түрік: Orijinal Kaynak 6. Ағылшын: The original source 7. Испан: Fuente originaria 8. Неміс: Urquelle 9. Француз: Source première 10. Бекітілген нұсқасы- инициалдық дереккөз (2020ж.); бастапқы аудитория (2021ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 29 желтоқсандағы № 1746 Қаулысы 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +3 |
445. | басушы айнымалы | подавляющая переменная | подавляющая переменнаябасушы айнымалыСаласы Этимологиясы ДефинициясыБасушы айнымалы – мұқият талдауда байланысты әлсірететін немесе жасыратын тест айнымалысы, ол бақылаусыз қалғанда нөлдік деңгейлі байланыс өте кішкентай болуы ықтимал немесе мүлдем болмайды 2. Әзербайжан: dəyişən tıqqıltı 3. Қырғыз: өзгөрмө басуу 4. Өзбек: o`zgaruvchini bosish 5. Түрік: basma değişkeni 6. Ағылшын: pressing variable 7. Испан: variable de presión 8. Неміс: push-Variable 9. Француз: variable de pression 10. Бекітілген нұсқасы- айнымалы (2021ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар.Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +1 |
446. | белсенді мүше болу рөлі, белсенді мүше рөлі | роль активного члена | роль активного членабелсенді мүше болу рөлі, белсенді мүше рөліСаласы Этимологиясы ДефинициясыБелсенді мүше болу рөлі, белсенді мүше рөлі – далалық зерттеуге қатысушы рөлінің бір түрі; мұнда зерттеуші өзі зерттеп жүрген топ немесе ұйымда функционал рөл атқарады 2. Әзербайжан: Aktiv üzvün rolu 3. Қырғыз: Активдүү мүчөнүн ролу 4. Өзбек: Faol a`zoning roli 5. Түрік: Aktif üyenin rolü 6. Ағылшын: The role of an active member 7. Испан: El papel del miembro activo 8. Неміс: Die Rolle des aktiven Mitglieds 9. Француз: Rôle de membre actif 10. Бекітілген нұсқасы- мүше (2016ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2022 жылғы 1 сәуірдегі № 123 бұйрығы (белсенді) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің (белсенді мүше рөлі) жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда сөз тіркесінің кей бөлігі қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
447. | бетпе-бет сұхбаттасу | очное собеседование | очное собеседованиебетпе-бет сұхбаттасуСаласы Этимологиясы ДефинициясыБетпе-бет сұхбаттасу – сұхбат алушы респонденттен бетпе-бет сұхбат алу түрі; оны «жеке сұхбат» деп те атайды 2. Әзербайжан: Əyani müsahibə 3. Қырғыз: Бетме-бет маектешүү 4. Өзбек: Yuzma-yuz suhbat 5. Түрік: Yüz yüze görüşme 6. Ағылшын: Face-to-face interview 7. Испан: Entrevista presencial 8. Неміс: Vollzeit-Vorstellungsgespräch 9. Француз: Entretien à temps plein 10. Бекітілген нұсқасы- дипломатиялық сұхбаттасу (2016ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Азаптаулар және тағы басқа қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе абыройды қорлайтын қарым-қатынас пен жазалар түрлері туралы мәселе бойынша Арнайы баяндамашы Манфред Новактың 2009 жылғы 16 желтоқсандағы баяндамасы 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бүнгі емлелік нормаға сай «Бетпе-бет сұқбаттасу» нұсқасы бекітуге лайық деп санаймыз. | +11 |
448. | бивариатив | бивариатив | бивариативбивариативСаласы Этимологиясы ДефинициясыБивариатив – екі айнымалы арасындағы байланысты статистикалық талдау 2. Әзербайжан: Bivariativ 3. Қырғыз: Бивариатив 4. Өзбек: Bivariativ 5. Түрік: İki değişkenli 6. Ағылшын: Bivariative 7. Испан: Bivariativo 8. Неміс: Bivariativ 9. Француз: Bivariatif 10. Бекітілген нұсқасы- тілдің әлеуметке тәуелді вариативтілігі (2021ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығы. (вариативтілігі) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Салыстыруға алынған тілдерде негізінен бір текті қолданылса да, өзіндік құрылымдық, дыбыстық ерекшелік бар екендігін ескере келе, ал түрік тілінде «би» сөзалды қосымшасының орнына сан есімді қолдануын, қазақ тілінде –в таңбасына төл сөздерінің аяқталмайтындығын назарға ала отырып қазақша балама ретінде «қоснұсқа» сөзін ұсынуға болады деп таптық. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +5 |
449. | бір реттік кейсті зерттеу | исследование одноразового кейса | исследование одноразового кейсабір реттік кейсті зерттеуСаласы Этимологиясы ДефинициясыБір реттік кейсті зерттеу – эксперимент алдындағы жоба, мұнда топқа эксперименттік араласу жасалады, содан соң араласу әсерін анықтау үшін топты бақылайды немесе сынақтан өткізеді; ішкі жарамдылыққа кему, матурация және тарих қауіп төндіреді 2. Әзербайжан: Birdəfəlik keysin tədqiqi 3. Қырғыз: Бир жолку ишти изилдөө 4. Өзбек: Bir martalik ishni o`rganish 5. Түрік: Tek kullanımlık vaka araştırması 6. Ағылшын: One-time case study 7. Испан: Estudio de caso desechable 8. Неміс: Untersuchung eines Einwegfalles 9. Француз: Étude de cas jetable 10. Бекітілген нұсқасы- жоғары бір реттік доза (2021ж.), 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасының 2021 жылғы 13 қыркүйектегі № 28 бұйрығы. (зерттеу) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
450. | бір топтық претест-постест дизайны, бір топтық тесталды-тестсоңы дизайны | одногруппный дизайн претест-постест | одногруппный дизайн претест-постестбір топтық претест-постест дизайны, бір топтық тесталды-тестсоңы дизайныСаласы Этимологиясы ДефинициясыБір топтық претест-постест дизайны – Бір топтық претест-постест дизайны эксперимент алдындағы дизайн, бұл кезде субъектілер тобы бақыланады не өлшенеді (претест), араласу жасалады, содан кейін субъектілер қайтадан өлшенеді (постест); ішкі жарамдылыққа қауіп төндіретін факторлар: матурация, тарих, тестілеу, құралмен өлшеу және кейде статистикалық регрессия 2. Әзербайжан: Bir qrup dizayn pretest-postest 3. Қырғыз: Претест постестинин бир топ дизайны 4. Өзбек: Bitta guruh dizayni Pretest-postest 5. Түрік: Tek grup ön test tasarımı 6. Ағылшын: One-group design pretest-postest 7. Испан: Diseño pre-postest de un solo grupo 8. Неміс: Eingruppenentwurf von Pre-Postest 9. Француз: Conception de pretest-postest à un groupe 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің 2021 жылғы 27 тамыздағы № 470 бұйрығы. (топтық, бір) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Дегенмен, «про» және «пост» сөзалды қосымшалары қазақ тілінде жоқ. Сөзжасамда қолданылмайды. Сондықтан жат бөлшек деп таныдық. Есесіне «алды», «соңы» сөздерін терминбөлшек ретінде пайдалануды ұсынамыз. Сонда «тесталды-тестсоңы дизайны» деген сөз тіркестері туындайды Нәтижесінде, «бір топтық тесталды-тестсоңы дизайны» сөзін бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
451. | бірнеше уақыт қатарындағы дизайн | дизайн в несколько временных рядов | дизайн в несколько временных рядовбірнеше уақыт қатарындағы дизайнСаласы Этимологиясы ДефинициясыБірнеше уақыт қатарындағы дизайн – араласуға дейінгі және араласудан кейінгі бақылаулар (өлшемдер) сериясы, эксперименттік және балама емес бақылау топтарында жүргізілетін квази-эксперименттік дизайн 2. Әзербайжан: Bir neçə zaman seriyası dizayn 3. Қырғыз: Дизайн бир нече убакыт катарында 4. Өзбек: Bir necha vaqt ketma-ketligida dizayn 5. Түрік: Birden çok zaman serisinde tasarım 6. Ағылшын: Design in multiple time series 7. Испан: Diseño en múltiples Series de tiempo 8. Неміс: Design in mehreren Zeitreihen 9. Француз: Conception dans plusieurs séries chronologiques 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің м.а. 2021 жылғы 23 желтоқсандағы № 601 бұйрығы. (уақыт) А12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +7 |
452. | бірін-бірі жоққа шығарушы | отрицающие друг друга | отрицающие друг другабірін-бірі жоққа шығарушыСаласы Этимологиясы ДефинициясыБірін-бірі жоққа шығарушы – әр кейс айнымалының бір категориясына ғана орналаса алатын өлшем талабы. әр кейс айнымалының бір категориясына ғана орналаса алатын өлшем талабы. 2. Әзербайжан: Bir-birini inkar edənlər 3. Қырғыз: Бири-бирин четке кагуу 4. Өзбек: Bir-birini inkor qilish 5. Түрік: İnkar edenler 6. Ағылшын: Denying each other 7. Испан: Los que se niegan unos a otros 8. Неміс: Einander leugnen 9. Француз: Se nier 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2019 жылғы 30 қыркүйектегі № 43-Ө бұйрығы (жоққа шығару) 12. Ұсыныстар.Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +11 |
453. | бірінші деңгейлі байланыс | связь первого уровня | связь первого уровнябірінші деңгейлі байланысСаласы Этимологиясы ДефинициясыБірінші деңгейлі байланыс – екі айнымалы арасындағы байланыс, бұл кезде үшінші айнымалы бақылауда болады. 2. Әзербайжан: Birinci səviyyəli əlaqə 3. Қырғыз: Биринчи деңгээлдеги байланыш 4. Өзбек: Birinchi darajali aloqa 5. Түрік: Birinci seviye iletişim 6. Ағылшын: First-level communication 7. Испан: Comunicación de primer nivel 8. Неміс: Kommunikation der ersten Ebene 9. Француз: Communication de premier niveau 10. Бекітілген нұсқасы- ғарыштық байланыс (2018ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 23 ақпандағы № 11-VII ҚРЗ (бәрінші, байланыс) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
454. | гейткиперлер | гейткиперы | гейткиперыгейткиперлерСаласы Этимологиясы ДефинициясыГейткиперлер, билеушілер – олар отырған аймақта зерттеу жүргізу үшін рұқсатын алу қажет болатын билік өкілдері 2. Әзербайжан: Geytkipers 3. Қырғыз: Гаиткиперлер 4. Өзбек: Darvozabonlar 5. Түрік: Kapı bekçileri 6. Ағылшын: Gatkeepers 7. Испан: Gatekeepers 8. Неміс: Gatekeeper 9. Француз: Gatekeepers 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминнің өзге тілдердегі қолданысына салыстырмалы түрде назар аудара отырып, туыстас өзбек тілінде «Дарабоздар», ал түрік тілінде «Бектер» деп қолданылатындығы анықталды. Ағылшын тілінен тура аудармасында «Тізгін (қақпа) ұстаушылар» болып шығады. Қазақ тілінің аясында бұл «билеушілер» деп ұғынсақ дұрыс болады. Көрсетілген ұғым анықтамасына сай бұл «билеушілер» сөзіне үйлесетін болуы керек. | +13 |
455. | гроунд-теория, гроунд теориясы | гроунд-теория | гроунд-теориягроунд-теория, гроунд теориясыСаласы Этимологиясы ДефинициясыГроунд теориясы – түпнұсқа дереккөзге негізделе отырып жасалған теория 2. Әзербайжан: Ground-nəzəriyyə 3. Қырғыз: Гроунд-теория 4. Өзбек: Ground-nazariya 5. Түрік: Ground-teori 6. Ағылшын: Ground theory 7. Испан: Teoría de Ground 8. Неміс: Grundtheorie 9. Француз: Ground-théorie 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. Қазақ тілінде қалыптасқан эпонимдердің қалыбы бойынша тіркестегі «теория» сөзі міндетті түрде тәуелдік жалғау түрін алуы керек. Мәселен, «Ньютон заңы», «Пифогор теоремасы» т.б. Үлгіге сай «Гроунд теориясы» болуы қажет. Ал өзге түр салудың реті жоқ. «Гроунд-теория» секілді сөзжасамға жол берсек жаңа сөзжасамдық амал тапқандай не өзге тілдің сөзжасамдық қалыбын көшіріп алған болып тұрады. Бәлкім, тіл біліміне де жаңалық қажет шығар, бірақ бұл жолмен емес, сөз елеп –екшеліп тұрақтанып барып, халық тілінде ұқсас үлгілері қалыптасып барып терминдік сатыға өтуі мүмкін. | +13 |
456. | гуттман шкаласы, гуттман шәкілі | шкала гуттмана | шкала гуттманагуттман шкаласы, гуттман шәкіліСаласы Этимологиясы ДефинициясыГуттман шкаласы, Гуттман шәкілі – масштабтау процедурасы, элементтер жинағынан «күшіне» қарай таңдай отырып бір өлшемді шкала жасауға тырысу; өлшенетін тұжырымдама бойынша субъектілерді немесе соған қатысты басқа бірліктерді реттеп орналастырады 2. Әзербайжан: Quttmanın Miqyası 3. Қырғыз: Гутман Шкаласы 4. Өзбек: Gutman Shkalasi 5. Түрік: Gutman Ölçeği 6. Ағылшын: Gutman Scale 7. Испан: Escala Gutmann 8. Неміс: Gutmann-Skala 9. Француз: Échelle Gutman 10. Бекітілген нұсқасы- шәкіл (2016ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- азақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 21 қазандағы № 689 қаулысы (шәкіл) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің (Гуттман шәкілі) жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +12 |
457. | далалық ескертпе | полевая заметка | полевая заметкадалалық ескертпеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Далалық ескертпе – далалық зерттеушілер бақылаудың әр кезеңінен соң, дұрысы, әр күн соңында егжей-тегжейлі жазып отыратын бақылау есебі 2. Әзербайжан: Sahə qeydi 3. Қырғыз: Талаа нотасы 4. Өзбек: Dala eslatmasi 5. Түрік: Saha notu 6. Ағылшын: Field note 7. Испан: Nota de campo 8. Неміс: Feldnotiz 9. Француз: Note de terrain 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2015 жылғы 27 мамырдағы № 277 бұйрығы (далалық). 12. Ұсыныстар.Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | -1 |
458. | далалық жазба | полевая запись | полевая записьдалалық жазбаСаласы Этимологиясы ДефинициясыДалалық жазба – зерттеушілердің далалық зерттеуде жүргенде жазған қысқа сөйлем, тұжырым, пікірлері зерттеушілердің далалық зерттеуде жүргенде жазған қысқа сөйлем, тұжырым, пікірлері 2. Әзербайжан: Sahə qeydiyyatı 3. Қырғыз: Талаа жазуусу 4. Өзбек: Dala yozuvi 5. Түрік: Saha kaydı 6. Ағылшын: Field recording 7. Испан: Registro de campo 8. Неміс: Feldeintrag 9. Француз: Enregistrement sur le terrain 10. Бекітілген нұсқасы- кітаби жазба құралдар (2020ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі Төрағасының 2010 жылғы 10 маусымдағы N 136 Бұйрығы (жазба) 12. Ұсыныстар..Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
459. | далалық зерттеу | полевые исследования | полевые исследованиядалалық зерттеуСаласы Этимологиясы ДефинициясыДалалық зерттеу – зерттеушілердің далалық зерттеуде жүргенде жазған қысқа сөйлем, тұжырым, пікірлері 2. Әзербайжан: Sahə tədqiqatları 3. Қырғыз: Талаа изилдөө 4. Өзбек: Dala tadqiqotlari 5. Түрік: Saha araştırması 6. Ағылшын: Field research 7. Испан: Estudios de campo 8. Неміс: Feldforschung 9. Француз: Recherche sur Далалық эксперимент.place 10. Бекітілген нұсқасы- зерттеу (2016ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2012 жылғы 13 наурыздағы № 25-02-01/94 Бұйрығы. 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
460. | далалық претестілеу, далалық алдын ала тестілеу | полевой претест | полевой претестдалалық претестілеу, далалық алдын ала тестілеуСаласы Этимологиясы ДефинициясыДалалық претестілеу, далалық алдын ала тестілеу – сауалнама құралы мен адамдарды нақты далалық жағдайда сынақтан өткізіп, тексеру; мұнда сауалнама алынатын респонденттерге ұқсас субъектілер қолданылады. 2. Әзербайжан: Sahəsində pretest 3. Қырғыз: Талаа претест 4. Өзбек: Dala pretesti 5. Түрік: Saha ön testi 6. Ағылшын: Field pretest 7. Испан: Pretest de campo 8. Неміс: Feldvortest 9. Француз: Field pretest 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1999 жылғы 22 сәуір N 446 (протест) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. «пре» сөзалды қосымшасы қазақ тілінде қолданылмауы себепті «алды, «алдын ала» секілді терминбөлшектерді қолдануды дұрыс санаймыз. Нәтижесінде «Далалық алдын ала тестілеу» сөзін бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
461. | далалық эксперимент | полевой эксперимент | полевой экспериментдалалық экспериментСаласы Этимологиясы ДефинициясыДалалық эксперимент – табиғи ортада жүргізілген «шынайы» эксперименттік дизайн Әзербайжан: Sahəsində sınaq 3. Қырғыз: Талаа тажрыйбасы 4. Өзбек: Dala tajribasi 5. Түрік: Saha deneyi 6. Ағылшын: Field experiment 7. Испан: Experimento de campo 8. Неміс: Feldexperiment 9. Француз: Expérience sur le terrain 10. Бекітілген нұсқасы- эксперимент (2016ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 12 қазандағы 18-02/908 бұйрығы (эксперементалдық) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
462. | дебрифинг | дебрифинг | дебрифингдебрифингСаласы Этимологиясы ДефинициясыДебрифинг – эксперимент біткен соң эксперимент жасаушылар тәжірибеден өткен адамдармен сөйлесіп, болған жайтты түсіндіреді; зерттеудің мақсаты, құпиялық жайлы айтып, қатысушылардың сезімі мен реакциясын талдайды т.б. 2. Әзербайжан: Debrifinq 3. Қырғыз: Дебрифинг 4. Өзбек: Debrifing 5. Түрік: Tartışma 6. Ағылшын: Debriefing 7. Испан: Debrifing 8. Неміс: Debriefing 9. Француз: Débriefing 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің 2017 жылғы 28 ақпандағы № 11-1-2/66 бұйрығы 12. Ұсыныстар. Ұсынылған шетелдік терминнің «де» және «брифинг» бөліктерінен тұратындығын және «брефинг» сөзіне қарсы мәнде алынған Ағылшын сөзі екендігін анықтадық. Біздің жағдайда көптеген шаралар аяқталғаннан кейінгі «Пікір алмасу» сәтімен барабар келеді. Екеуінің де қызметі, мақсаты сай келеді. Сондықтан ұғымды ғана қабылдап, терминнің жасалу тарихын жалпы құрылысы мен құрлымын көшірмей, варваризмге бармай, тілімізде орныққан үлгідегі сөзді түрлендіріп «Кейінгі пікіралмасу» терминін бекіткеніміз дұрыс көрінеді. | +13 |
463. | дедуктив талдау, дедуктивті талдау | дедуктивный анализ | дедуктивный анализдедуктив талдау, дедуктивті талдауСаласы Этимологиясы ДефинициясыДедуктив талдау, дедуктивті талдау – дәлелі дұрыс болса міндетті түрде тұжырым жасалатын пайымдау процесі. 2. Әзербайжан: Deduktiv analiz 3. Қырғыз: Дедуктивдик анализ 4. Өзбек: Deduktiv tahlil 5. Түрік: Tümdengelim analizi 6. Ағылшын: Deductive analysis 7. Испан: Análisis deductivo 8. Неміс: Deduktive Analyse 9. Француз: Analyse déductive 10. Бекітілген нұсқасы- аудиттегі индуктивтік және дедуктивтік көзқарас (қаржы бақылауы және аудит) (2006ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 31 қазандағы № 603 бұйрығы (талдау). 12. Ұсыныстар. Ұсынып отырған термин «дедуктив талдау» тіркесуі тұрғысынан грамматикалық ауытқу жолымен байланысып тұр. Тілдік нормаға сай «дедуктивті талдау» болып талдаудың бір түрі секілді сындық мәнді білдіруі тиіс. Басқаша жағдайда тілдің сөз тіркесі заңдылықтарына керағарлыққа алып келіп тұр. Сөздің түбірі «дедуктив» нұсқасын шығу төркіні жағынан зерделегнімізде латынша зерттеудің сыртқы бағытқа қуалау, айдау, төменге қарай сыру деген секілді мәндерді беретіндігі анықталды, ал оған қарама-қарсы «индуктив» сөзі керсінше соңынан ерту, жетелеу, ерту секілді мәнге барабар екен. Сондықтан «Дедуктивті талдау» қазақы мағынада «қуалап талдау» болса индуктивті талдау» жетелеп талдау» болып шығады. Жалпы алғанда, қазіргі тілдік нормаға сай «дедуктивті талдау» нұсқасы тұрақты қолданылып жүр. | +13 |
464. | демографиялық статистика | демографическая статистика | демографическая статистикадемографиялық статистикаСаласы Этимологиясы ДефинициясыДемографиялық статистика – адамның тууы, өлуі, үйленуі және ажырасуы сияқты «маңызды» өмірлік оқиғаларды тіркеу арқылы жиналған демографиялық деректер 2. Әзербайжан: Demoqrafik statistika 3. Қырғыз: Демографиялык статистика 4. Өзбек: Demografik statistika 5. Түрік: Demografik istatistikler 6. Ағылшын: Demographic statistics 7. Испан: Estadísticas demográficas 8. Неміс: Bevölkerungsstatistik 9. Француз: Statistique démographique 10. Бекітілген нұсқасы- Демографиялық толқын (2018ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі төрағасының 2012 жылғы 1 қарашадағы № 301 Бұйрығы. 12. ҰсыныстарҰсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
465. | дербес кесте | индивидуальный график | индивидуальный графикдербес кестеСаласы Этимологиясы ДефинициясыДербес кесте – мұқият өңдеу кезінде қолданылатын бақылау процедурасы, қадағалаушы айнымалының әр категориясы үшін түпнұсқа екі айнымалы байланысын қайтадан жеке есептейді. Әр дербес кесте бастапқы екі айнымалы ассоциациясын көрсетеді, мұнда қадағалаушы айнымалы тұрақты болады. 2. Әзербайжан: Fərdi cədvəli 3. Қырғыз: Жеке график 4. Өзбек: Shaxsiy jadval 5. Түрік: Bireysel program 6. Ағылшын: Individual schedule 7. Испан: Horario individual 8. Неміс: Individueller Zeitplan 9. Француз: Horaire individuel 10. Бекітілген нұсқасы- жеке, дерес (2020ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2015 жылғы 10 желтоқсандағы № 646 бұйрығы (дербес сәйкестендіру нөмірі) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
466. | деректер архиві | архив данных | архив данныхдеректер архивіСаласы Этимологиясы ДефинициясыДеректер архиві, деректер мұрағаты – жалпыға ортақ алдын ала жиналған сауалнама қоры немесе түрлі агенттіктер мен ғалымдар жинаған этнографиялық деректер. 2. Әзербайжан: Məlumat arxivi 3. Қырғыз: Маалымат архиви 4. Өзбек: Ma`lumotlar arxivi 5. Түрік: Veri Arşivi 6. Ағылшын: Data Archive 7. Испан: Archivo de datos 8. Неміс: Datenarchiv 9. Француз: Archives de données 10. Бекітілген нұсқасы- деректер архиві (2016ж); мұрағат (2014ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2020 жылғы 27 наурыздағы № 256 бұйрығы (мемлекеттік архиві). 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Алайда біраз жұл бойы «архив» сөзінің орнына «мұрағат» сөзі өнікті қолданылып келді. Осыған сай мұрағат» секілді ұтымды терминдерді қайта жаңғыртуымыз керек деп білеміз. «Деректер мұрағаты» термині бекітуге лайық деп санаймыз. | +9 |
467. | деректер матрицасы | матрица данных | матрица данныхдеректер матрицасыСаласы Этимологиясы ДефинициясыДеректер матрицасы – кейстерді баған түрінде, ал айнымалыларды баған түрінде көрсететін компьютер дерегінің файл формасы, әр ұяшық нақты кейс (қатар) үшін нақты айнымалы (баған) мәнін білдіреді. 2. Әзербайжан: Data Matrix 3. Қырғыз: Маалымат матрицасы 4. Өзбек: Ma`lumotlar matritsasi 5. Түрік: Veri matrisi 6. Ағылшын: Data Matrix 7. Испан: Matriz de datos 8. Неміс: Daten-Matrix 9. Француз: Matrice de données 10. Бекітілген нұсқасы- деректер логы (2021ж.); матрица (2021ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитеті төрағасының 2018 жылғы 10 желтоқсандағы № 253-нқ бұйрығы. 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
468. | деректерді модификациялау | модификация данных | модификация данныхдеректерді модификациялауСаласы Этимологиясы ДефинициясыДеректерді модификациялау – айнымалы категориясын өзгерту немесе кейс жойылған жерге мән қою сияқты талдаудың өңделмеген дерегін айналдыру процесі 2. Әзербайжан: Məlumatların modifikasiyası 3. Қырғыз: Маалыматтарды өзгөртүү 4. Өзбек: Ma`lumotlarni o`zgartirish 5. Түрік: Verilerin değiştirilmesi 6. Ағылшын: Data modification 7. Испан: Modificación de datos 8. Неміс: Daten ändern 9. Француз: Modification des données 10. Бекітілген нұсқасы- деректерді алу (2021ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2018 жылғы 27 наурыздағы № 48 қаулысы (модификация). 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. Бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
469. | дескриптив зерттеу, дискриптивті зерттеу | дескриптивное исследование | дескриптивное исследованиедескриптив зерттеу, дискриптивті зерттеуСаласы Этимологиясы ДефинициясыДискриптивті зерттеу : – белгілі бір негізгі жиынтық немесе іріктеме туралы фактілерді жинауға арналған зерттеу; қоғамдық пікір сауалнамасы 2. Әзербайжан: Descriptive tədqiqat 3. Қырғыз: Дескриптивдик изилдөө 4. Өзбек: Deskriptiv tadqiqot 5. Түрік: Açıklayıcı çalışma 6. Ағылшын: Descriptive research 7. Испан: Estudio descriptivo 8. Неміс: Deskriptive Studie 9. Француз: Étude descriptive 10. Бекітілген нұсқасы- зерттеу (2016ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі статистика комитеті төрағасының 2016 жылғы 22 тамыздағы № 169 бұйрығы (дискриптивті зерттеу) 12. Ұсыныстар. Заңнамалық құжаттарда «дискриптивті зерттеу» нұсқасы әбден тұрақтанып, қолданылып жүр. Бұл тіркестің тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. «Дискриптивті зерттеу» нұсқасы бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
470. | дескриптив статистика, дискриптивті статистика | дескриптивная статистика | дескриптивная статистикадескриптив статистика, дискриптивті статистикаСаласы Этимологиясы ДефинициясыДискриптивті статистика – деректі жинау және түйіндеуге арналған процедура 2. Әзербайжан: Descriptive statistika 3. Қырғыз: Дескриптивдик статистика 4. Өзбек: Ta`rif statistikasi 5. Түрік: Tanımlayıcı istatistikler 6. Ағылшын: Descriptive statistics 7. Испан: Estadísticas descriptivas 8. Неміс: Deskriptive Statistiken 9. Француз: Statistiques descriptives 10. Бекітілген нұсқасы- статистика (2021ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі статистика комитеті төрағасының 2016 жылғы 22 тамыздағы № 169 бұйрығы (дискриптивті статистика) 12. Ұсыныстар. Заңнамалық құжаттарда «дискриптивті статистика» нұсқасы әбден тұрақтанып, қолданылып жүр. Бұл тіркестің тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. «Дискриптивті статистика» нұсқасы бекітуге лайық деп санаймыз. | +13 |
471. | дескриптив тарих, дескриптив тарих | дескриптивная история | дескриптивная историядескриптив тарих, дескриптив тарихСаласы Этимологиясы ДефинициясыДескриптив тарих, дескриптивті тарих – өткен оқиғаларды толық әрі нақты сипаттайтын тарихи талдау түрі. 2. Әзербайжан: Descriptive hekayə 3. Қырғыз: Сыпаттама тарыхы 4. Өзбек: Ta`riflovchi tarix 5. Түрік: Açıklayıcı bir hikaye 6. Ағылшын: Descripti E History 7. Испан: Historia descriptiva 8. Неміс: Eine deskriptive Geschichte 9. Француз: Histoire descriptive 10. Бекітілген нұсқасы- саяси тарих (2018ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 2018 жылғы 22 ақпандағы № 36 бұйрығы. (дескриптивті) 12. Ұсыныстар. Ұсынып отырған термин «Дескриптив тарих» тіркесуі тұрғысынан грамматикалық ауытқу жолымен байланысып тұр. Тілдік нормаға сай «Дескриптивті тарих» болып тарихтың бір бағыты секілді сындық мәнді білдіруі тиіс. Ұсынылған жағдайда тілдің сөз тіркесі заңдылықтарына керағарлыққа алып келіп тұр. Сондықтан қазіргі тілдік нормаға сай «дескриптивті тарих» нұсқасы қоғамда тұрақты қолданылып жүруіне орай бекітуге лайық санаймыз. | +11 |
472. | дискриминант жарамдылық | дискриминантная пригодность | дискриминантная пригодностьдискриминант жарамдылықСаласы Этимологиясы ДефинициясыДискриминантты жарамдылық – өлшенетін тұжырымдаманы олар ерекшеленуге тиіс басқа тұжырымдамалардан ерекшелеу деңгейі. Түрлі тұжырымдама өлшемі тым жоғары байланыста болса, дискриминант болмайды жарамдылық өлшенетін тұжырымдаманы олар ерекшеленуге тиіс басқа тұжырымдамалардан ерекшелеу деңгейі. Түрлі тұжырымдама өлшемі тым жоғары байланыста болса, дискриминант болмайды жарамдылық 2. Әзербайжан: Diskriminant uyğunluq 3. Қырғыз: Дискриминанттык ылайыктуулук 4. Өзбек: Diskriminant fitness 5. Түрік: Diskriminant uygunluk 6. Ағылшын: Discriminant fitness 7. Испан: Aptitud discriminante 8. Неміс: Diskriminierende Eignung 9. Француз: Aptitude discriminante 10. Бекітілген нұсқасы- жарамдылық (2021ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2015 жылғы 24 ақпандағы № 198 бұйрығы (жарамдылық) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің (Дискриминантты жарамдылық) жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. «Дискриминантты жарамдылық» нұсқасында бекітуге лайық деп санаймыз. | +11 |
473. | дифференциалды азаю | дифференциальное уменьшение | дифференциальное уменьшениедифференциалды азаюСаласы Этимологиясы ДефинициясыДифференциалды азаю – ішкі жарамдылыққа төнген қауіп; эксперимент шартына байланысты тәжірибеге қатысушыларды шығарудың түрлі көрсеткіші; мұнда құрамы жағынан жағдай әркелкі болады (эквивалент емес); оны кейде «дифференциалды ажал құшу» деп атайды 2. Әзербайжан: Diferensial azalma 3. Қырғыз: Дифференциалдык азайу 4. Өзбек: Differentsial pasayish 5. Түрік: Diferansiyel azaltma 6. Ағылшын: Differential reduction 7. Испан: Reducción diferencial 8. Неміс: Differenziale Reduzierung 9. Француз: Réduction différentielle 10. Бекітілген нұсқасы- дифференциалдық қисап (матем., 2015ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі Автомобиль жолдары комитеті Төрағасының 2018 жылғы 7 желтоқсандағы № 110 бұйрығымен бекітілген (дифференциалды) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің (Дифференциалды азаю) жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ | +13 |
474. | жабық сұрақтар | закрытые вопросы | закрытые вопросыжабық сұрақтарСаласы Этимологиясы Дефинициясы. Жабық сұрақтар – респонденттен ұсынылған жауаптың біреуін ғана таңдауын талап ететін сауалнама сұрағы; оны кейде «нақты таңдауы бар сұрақ» деп те айтады 2. Әзербайжан: Qapalı suallar 3. Қырғыз: Жабык суроолор 4. Өзбек: Yopiq savollar 5. Түрік: Kapalı sorular 6. Ағылшын: Closed questions 7. Испан: Preguntas cerradas 8. Неміс: geschlossene Frage 9. Француз: Questions privées 10. Бекітілген нұсқасы- жабық нарық (2017ж); сұрақ белгісі (2021ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қарағанды облысы Ұлытау аудандық Мәслихатының VI сессиясының 2004 жылғы 21 мамырдағы N 6-3 шешімі (жабық) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ | +13 |
475. | жағдайға қатысты сұрақ, жағдаяттық сұрақ | ситуативный вопрос | ситуативный вопросжағдайға қатысты сұрақ, жағдаяттық сұрақСаласы Этимологиясы ДефинициясыЖағдайға қатысты сұрақ, жағдаяттық сұрақ – респонденттердің бір тобына ғана арналған сауалнама сұрағы; бұған сауал өзекті саналатын қатысушылар ғана жауап береді; сүзгі сипатты сауал қоюды да қараңыз. 2. Әзербайжан: situativ sual 3. Қырғыз: ситуалдык суроо 4. Өзбек: vaziyatli savol 5. Түрік: durumsal soru 6. Ағылшын: situational question 7. Испан: cuestión situacional 8. Неміс: situative Frage 9. Француз: question situationnelle 10. Бекітілген нұсқасы- сұрақ белгісі (2021ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 26 желтоқсандағы N 1327 қаулысы (жағдаяттық) 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің (Жағдаяттық сұрақ) жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. «Жағдаяттық сұрақ» нұсқасы бекітуге лайық. | +13 |
476. | жазба бірлігі | единица записи | единица записижазба бірлігіСаласы Этимологиясы ДефинициясыАнықталуы: – контент-анализдегі сөздер, сөйлемдер, параграфтар, телешоу және жарнамалар сияқты контент-анализдер. 2. Әзербайжан: Qeyd vahidi 3. Қырғыз: Жазуу бирдиги 4. Өзбек: Yozuv birligi 5. Түрік: Kayıt birimi 6. Ағылшын: Unit of record 7. Испан: Unidad de registro 8. Неміс: Schreibeinheit 9. Француз: Unité d`enregistrement 10. Бекітілген нұсқасы- партияның жазбасы (2019ж.); ақша бірлігі (2017ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Сауда және интеграция министрінің 2022 жылғы 14 наурыздағы № 139-НҚ және Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2022 жылғы 15 наурыздағы № 24 бірлескен бұйрығы (өлшем бірлігі). 12. Ұсыныстар. Ұсынылған терминүміткер сөздің (Жазба бірлігі) жоғарыда келтірілген анықтамаға тұжырым боларлықтай әлеуеті бар. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Тіл заңдылықтары тарапынан ұғымға атау болуға еш кедергі жоқ. «Жазба бірлігі» нұсқасы бекітуге лайық. | +13 |
477. | жартылай сплит сенімділігі; жартылай үзілістің сенімділігі | надежность полусплити | надежность полусплитижартылай сплит сенімділігі; жартылай үзілістің сенімділігіСаласы Этимологиясы ДефинициясыЖартылай сплит сенімділігі, жартылай үзілістің сенімділігі – сенімділікті бағалаудың «балама» әдісі, мұнда шкала немесе индекс тармағының жарты ұпайы басқа жарты бөліктегі ұпайға сай келеді. Екіге бөлінетін сенімділік деп аталатын бұл әдіс тесттің ішкі сенімділігінің өлшемі немесе элементтердің тест шеңберінде қаншалықты дәйекті жұмыс істейтіндігінің өлшемі болып саналады. Негізгі болжам-егер тест бір құрылымды өлшесе, онда адамдар тесттің екі жартысын да бірдей жақсы орындауы керек. 2. Әзербайжан: Yarı yarıq etibarlılığı 3. Қырғыз: Жарым-жартылай бөлүнүүнүн ишенимдүүлүгү 4. Өзбек: Yarim bo`linishning ishonchliligi 5. Түрік: Yarı bölünmenin güvenilirliği 6. Ағылшын: Reliability of the semi-split 7. Испан: Fiabilidad de la semi-división 8. Неміс: Zuverlässigkeit des Halbsplits 9. Француз: Fiabilité du semi-split 10. Бекітілген нұсқасы- пайдалану сенімділігі (2016ж.); жартылай өткізгіш (2021ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2017 жылғы 29 маусымдағы № 402 бұйрығы. (сенімділігі) 12. Ұсыныстар. Ұсынылып отырған сөздердің арасында «Жартылай үзілістің сенімділігі» деген нұсқа анықтаманың тұжырымына сай, тілдің дыбыстық-құрылымдық заңдылықтарына керағар келмейді, норманың шегінде, сондықтан термин ретінде бекітілуге лайық санаймыз. | +13 |
478. | жауап әсері | эффект ответа | эффект ответажауап әсеріСаласы Этимологиясы ДефинициясыЖауап әсері – сауалнама зерттеуін жүргізуде бұрмаланған немесе шатастыратын сұрақтар, жауапты бұрмалау үрдісі (мысалы, өзі қалаған әлеуметтік бағытқа бұру әсері), сұхбат алушының физикалық сипатының ықпалы т.б. әрекеттер нәтижесінде болған жүйелі қатені көрсететін жалпы термин 2. Әзербайжан: Cavab təsiri 3. Қырғыз: Жооп эффектиси 4. Өзбек: Javob effekti 5. Түрік: Yanıtın etkisi 6. Ағылшын: Response effect 7. Испан: Efecto de respuesta 8. Неміс: Antworteffekt 9. Француз: Effet de réponse 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. Ұсынылып отырған «Жауап әсері» сөзі қазақ тілінің дыбыстық-құрылымдық нормаларының шеңберінде, берілген анықтамаға сәйкес келеді, сөздің әезділігі мен мән-мағынасын елеп-екшей келе термин ретінде бекітуге лайық деп тауып отырмыз. | +13 |
479. | жауап коэффициенті, жауап дәрежесі | коэффициент ответа | коэффициент ответажауап коэффициенті, жауап дәрежесіСаласы Этимологиясы ДефинициясыЖауап коэффициенті, жауап дәрежесі – сауалнамада біткен сұхбат немесе сауалнама алынған іріктемедегі адамдар үлесі. 2. Әзербайжан: Cavab əmsalı 3. Қырғыз: Жооп коэффициенти 4. Өзбек: Javob darajasi 5. Түрік: Yanıt oranı 6. Ағылшын: Response factor 7. Испан: Tasa de respuesta 8. Неміс: Ansprechrate 9. Француз: Taux de réponse 10. Бекітілген нұсқасы- өткізу коэффициенті (2021ж.) 11. Заңнамадағы қолданысы- Шығыс Қазақстан облысы Зайсан ауданы әкімдігінің 2022 жылғы 28 наурыздағы № 160 қаулысы (бөлу коэффициентін) 12. Ұсыныстар. Ұсынылып отырған «Жауап коэффициенті» сөзі берілген анықтама сай, сөз тіркесінің кейбір бөлігі заңнамалық құжаттарда қолданылып жүргендігі, терминологиялық комиссия тарапынан бекітілгендігі зерделеу барысында анықталып отыр. Десекте, салыстыруға алған қазақ тіліне жақын өзге тілдердегі сөздің қолданысына көңіл бөлгенімізде өзбек тіліндегі нұсқасы ұнамды көрінді. «Жауап дәрежесі» (өзбекше) нұсқасында қазақ тілінде де қолдануға әбден болатын сынды. Сондықтан «жауап дәрежесі» түрінде термин бекітуді ұсынар едік. |