1. Бопсалаушы вирус - өз іс-әрекеттерімен компьютердің дұрыс жұмыс істеуіне кедергі келтіретін және ақпаратқа қалыпты қол жеткізуді қайтару үшін ақша талап ететін зиянды бағдарламалардың түрі.

Вирус - лат. virus «у».

2. Әзербайжан: fidyə proqramı virusu

3. Қырғыз: вирустук доочулук

4. Өзбек: ransomware virusi

5. Түрік: fidye yazılımı virüsü

6. Ағылшын: ransomware virus

7. Испан: virus ransomware

8. Неміс: Ransomware-Virus

9. Француз: virus ransomware

10. Бекітілген нұсқасы: вирус – вирус (2018 жылғы 27 маусым)

вымогательство – құнерездік (2000 жылғы 25 қаңтар); вымогательство – бопсалау (2008 жылғы 22 сәуір)

11. Заңнамадағы қолданысы: вирус – вирус; вымогательство – қорқытып алушылық

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. virus - «у») «вирус» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «вирус» сөзі бекітілген, заңнамада «вирус» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «вымогательство» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «құнерездік», «бопсалау» сөздері бекітілген, заңнамада «қорқытып алушылық» сөз тіркесімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «вирус-вымогатель» сөз тіркесі қазақ тіліне «бопсалаушы вирус» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Жылдам протиптендіру; жылдам түптүрлілеу - жылдам «макеттеу» технологиясы, тапсырыс берушіге көрсету немесе іске асыру мүмкіндігін тексеру үшін тәжірибелік үлгілерді немесе жұмыс істейтін жүйе моделін жылдам құру.

Прототип – көне грек. πρῶτος «бірінші» + τύπος «саусақ ізі, таңба»

2. Әзербайжан: sürətli prototipləşdirmə

3. Қырғыз: тез прототиптөө

4. Өзбек: tez prototiplash

5. Түрік: hızlı prototipleme

6. Ағылшын: rapid prototyping

7. Испан: creación rápida de prototipos

8. Неміс: Rapid-Prototyping

9. Француз: prototypage rapide

10. Бекітілген нұсқасы: активные шахматы, быстрые шахматы, рапид - белсенді шахмат, жылдам шахмат, рапид (2010 жылғы 23 желтоқсан)

прототип – прототип, түптұлға (1971-1981)

11. Заңнамадағы қолданысы: быстрое – жылдам, тез; прототипирование изделий - бұйымдарды прототиптеу

12. Орыс тіліндегі «быстрое» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жылдам» сөзі бекітілген, заңнамада «жылдам», «тез» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. πρῶτος «бірінші» + τύπος «саусақ ізі, таңба») «прототип» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «прототип», «түптұлға» сөздері бекітілген, заңнамада «прототипирование» сөзі «прототиптеу» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «быстрое прототипирование» сөз тіркесі қазақ тіліне «жылдам прототиптеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Кездейсоқ дарақты жылдам зерттеу (RRT) - дөңес емес, көп өлшемді кеңістікті тиімді іздеуге арналған алгоритм, кездейсоқ түрде ағашты толтыру кеңістігін жасайды.

2. Әзербайжан: təsadüfi bir ağacın sürətli araşdırılması

3. Қырғыз: туш келди бакты тез изилдөө

4. Өзбек: tasodifiy daraxtni tezda o`rganish

5. Түрік: rastgele bir ağacın hızlı keşfi

6. Ағылшын: quick exploration of a random tree

7. Испан: exploración rápida de un árbol aleatorio

8. Неміс: schnelle Erkundung eines zufälligen Baumes

9. Француз: exploration rapide d`un arbre aléatoire

10. Бекітілген нұсқасы: закон распределения случайных величин - кездейсоқ шаманың таралу заңы (2016 жылғы 28 маусым)

активные шахматы, быстрые шахматы, рапид - белсенді шахмат, жылдам шахмат, рапид (2010 жылғы 23 желтоқсан)

исследование – зерттеу (2016 жылғы 28 маусым)

дерево мировое - әлемдiк ағаш (2018 жылғы 29 қараша); дерево расчета - шахматтық есептеу (2019 жылғы 6 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: быстрое – жылдам, тез; исследование – зерттеу; случайный – кездейсоқ; дерево – ағаш

12. Орыс тіліндегі «быстрое» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жылдам» сөзі бекітілген, заңнамада «жылдам», «тез» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «исследование» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «зерттеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «зерттеу» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «случайный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кездейсоқ» сөзі бекітілген, заңнамада «кездейсоқ» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «дерево» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ағаш» сөзі бекітілсе, заңнамада «ағаш» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «быстрое исследование случайного дерева» сөз тіркесі қазақ тіліне «кездейсоқ дарақты жылдам зерттеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Арақатынас – бір типтегі (заттар, әрекеттер, құбылыстар, қасиеттер (белгілер), ұғымдар, нысандар, мысалы, адамдар (студенттер), шай қасықтар, бірдей өлшемдегі бірліктер) екі санның арасындағы байланыс, әдетте «А-дан В-ға» немесе А: В, кейде бірінші санда екінші санның (міндетті түрде бүтін емес) қанша рет болатындығын тікелей көрсететін екі санның өлшемсіз қатынасы (бөлу нәтижесі) арифметикалық көрінісі.

2. Әзербайжан: nisbət

3. Қырғыз: катыш

4. Өзбек: nisbat

5. Түрік: oran

6. Ағылшын: ratio

7. Испан: proporción

8. Неміс: Verhältnis

9. Француз: rapport

10. Бекітілген нұсқасы: соотношение сигнал/шум - сигнал/шуыл арақатынасы (2016 жылғы 28 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: соотношение - арақатынас

12. Орыс тіліндегі «соотношение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «арақатынас» сөзі бекітілсе, заңнамада «арақатынас» сөзімен аударылған.

1. Ұтымды агент; рационалды агент - ең жақсы күтілетін нәтижеге қол жеткізу үшін оңтайлы әрекет ететін агент.

Рациональ – лат. ratio «ақыл».

Агент - лат. agens «әрекет».

2. Әзербайжан: rasional agent

3. Қырғыз: акылдуу агент

4. Өзбек: ratsional agent

5. Түрік: rasyonel ajan

6. Ағылшын: rational agent

7. Испан: agente racional

8. Неміс: rationaler Agent

9. Француз: agent rationnel

10. Бекітілген нұсқасы: решение рациональное - ұтымды шешім (2016 жылғы 8 желтоқсан)

уравнение рациональные – рациональды теңдеу (2015 жылғы 6 қазан)

агент – агент (2016 жылғы 8 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: рациональный – ұтымды; рациональды; агент – агент

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. ratio «ақыл») «рациональное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ұтымды», «рациональды» сөздері бекітілген, заңнамада «ұтымды», «рациональды» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. agens «әрекет») «агент» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «агент» сөзі бекітілген, заңнамада «агент» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «рациональный агент» сөз тіркесі қазақ тіліне «ұтымды агент» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Ұтымдылық – 1. (филос.) рационализмге немесе рационалистерге тән, рационализмге қатысты. 2. (матем.) жай бөлшек түрінде ұсынылған, яғни бүтін санның натурал санға қатынасы; сондай-ақ осындай шамалармен әрекеттерге қатысты.

Рациональ – лат. ratio «ақыл».

2. Әзербайжан: rasionallıq

3. Қырғыз: сарамжалдуулук

4. Өзбек: ratsionallik

5. Түрік: rasyonellik

6. Ағылшын: rationality

7. Испан: racionalidad

8. Неміс: Rationalität

9. Француз: rationalité

10. Бекітілген нұсқасы: решение рациональное - ұтымды шешім (2016 жылғы 8 желтоқсан)

уравнение рациональные - уравнение рациональные (2015 жылғы 6 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: рациональность назначения лекарственных средств - дәрілік заттарды тағайындау ұтымдылығы

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. ratio «ақыл») «рациональное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ұтымды», «рациональды» сөздері бекітілген, заңнамада «рациональность» сөзі «ұтымдылық» сөзімен аударылған.

1. Сәулелерді трассалау, сәулелерді жолсызбалау - сандық мазмұндағы табиғи көлеңкелердің, тірі жарықтың және шағылудың құпиясы. Технология фильмдер жасауда және 3D модельдеуде бұрыннан бері қолданылып келеді: ол суреттің тірі көрінуіне көмектеседі.

Трасса – ағылш. trace «із».

2. Әзербайжан: ray izləmə

3. Қырғыз: нур издөө

4. Өзбек: nurni kuzatish

5. Түрік: işın izleme

6. Ағылшын: ray tracing

7. Испан: trazado de rayos

8. Неміс: Raytracing

9. Француз: tracé laser

10. Бекітілген нұсқасы: трассировка – жолсызбалау (2016 жылғы 28 маусым)

сведение лучей - сәулелерді ұштастыру (2016 жылғы 28 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: трассировка – трассировка, трассалау; луч – сәуле

12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. trace «із») «трассировка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жолсызбалау» сөзі бекітілген, заңнамада «трассировка», «трассалау» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «луч» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сәуле» сөзі бекітілсе, заңнамада «сәуле» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «трассировка лучей» сөз тіркесі қазақ тіліне «сәулелерді трассалау» немесе «сәулелерді жолсызбалау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Қолжетімді жиын N бағалы қағаздар тобынан құрылуы мүмкін барлық портфельдерді білдіреді. Бұл N бағалы қағаздардан құрылуы мүмкін барлық портфельдер шекарада немесе қолжетімді жиынтықта болатындығын білдіреді.

2. Әзербайжан: əlçatan dəst

3. Қырғыз: жеткиликтүү топтом

4. Өзбек: erishish mumkin bo`lgan to`plam

5. Түрік: ulaşılabilir set

6. Ағылшын: reachable set

7. Испан: conjunto alcanzable

8. Неміс: erreichbares Set

9. Француз: ensemble accessible

10. Бекітілген нұсқасы: множество – жиын (2015 жылғы 6 қазан)

алгебра множеств - жиын алгебрасы (1971-1981)

достижимая точка - жетерлік нүкте (1971-1981)

11. Заңнамадағы қолданысы: непересекающиеся подмножества - қиылыспайтын бірнеше тораптар; непересекающиеся множества - қиылыспайтын жиындар; на минимальном практически достижимом уровне - практикалық тұрғыдан қол жетімді ең төмен деңгейде

12. Орыс тіліндегі «достижимая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жетерлік» сөзі бекітілсе, заңнамада «қол жетімді» сөз тіркесімен аударылған.

Орыс тіліндегі «множество» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жиын» сөзі бекітілсе, «непересекающиеся множества» сөз тіркесі заңнамада «қиылыспайтын жиындар» сөз тіркесімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «достижимое множество» сөз тіркесі қазақ тіліне «қолжетімді жиын» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Реактивті доңғалақ; реактивті дөңгелек - көбінесе зымырандарды немесе сыртқы крутящий аппликаторларды қажет етпейтін үш бағытты басқару осіне арналған ғарыш аппараттары қолданатын сермердің бір түрі.

Реактив - франц. réactif «реактивті».

2. Әзербайжан: reaktiv təkər

3. Қырғыз: реактивдүү дөңгөлөк

4. Өзбек: reaktiv g`ildirak

5. Түрік: jet çarkı

6. Ағылшын: jet wheel

7. Испан: rueda de chorro

8. Неміс: Jet Wheel

9. Француз: roue à réaction

10. Бекітілген нұсқасы: реактивные самолеты - реактивтi ұшақтар (2020 жылғы 9 қазан)

колесо гипоидное - гипоид доңғалақ (2016 жылғы 9 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: реактивные – реактивтi; колесо – доңғалақ, дөңгелек

12. Орыс тіліне француз тілінен енген (франц. réactif «реактивті») «реактивные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «реактивті» сөзі бекітілген, заңнамада «реактивті» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «колесо» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «доңғалақ» сөзі бекітілсе, заңнамада «доңғалақ», «дөңгелек» сөздімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «реактивное колесо» сөз тіркесі қазақ тіліне «реактивті доңғалақ» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Тұрақты жадтау құрылғысы (ТЖҚ) - өзгермейтін деректер массивін сақтау үшін қолданылатын энергиядан тәуелсіз жад.

2. Әзербайжан: yalnız oxumaq üçün yaddaş

3. Қырғыз: окуу үчүн гана сактагыч

4. Өзбек: faqat o`qish uchun joy

5. Түрік: salt okunur depolama

6. Ағылшын: read-only storage

7. Испан: almacenamiento de solo lectura

8. Неміс: Nur-Lese-Speicher

9. Француз: stockage en lecture seule

10. Бекітілген нұсқасы: электрическая постоянная - электрлік тұрақты (2018 жылғы 30 қараша)

бортовое запоминающее устройство - борттық жадтаушы құрылғы;

борттық жадыда сақтау құрылғысы (2019 жылғы 5 сәуір)

оперативное запоминающее устройство - жедел жадтау құрылғысы (2015 жылғы 6 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: постоянное – тұрақты; запоминающее устройство - жадтау құрылғысы

12. Орыс тіліндегі «постоянная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тұрақты» сөзі бекітілген, заңнамада «тұрақты» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «запоминающее устройство» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жадтаушы құрылғы», «жадыда сақтау құрылғысы» сөз тіркестері бекітілген, заңнамада «жадтау құрылғысы» сөз тіркесімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «постоянное запоминающее устройство» сөз тіркесі қазақ тіліне «тұрақты жадтау құрылғысы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Шынайы уақыт жүйесі; нақты уақыт жүйесі - жүйеге сыртқы ортадағы оқиғаларға жауап беруі немесе қажетті уақыт шектеулері аясында қоршаған ортаға әсер етуі керек жүйе.

Система – грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе».

Реальный – лат. realis «шынайы, заттарға қатысты», res «зат, іс».

2. Әзербайжан: real vaxt sistemi

3. Қырғыз: реалдуу убакыт тутуму

4. Өзбек: real vaqt tizimi

5. Түрік: gerçek zamanlı sistem

6. Ағылшын: real time system

7. Испан: sistema de tiempo real

8. Неміс: Echtzeitsystem

9. Француз: système en temps réel

10. Бекітілген нұсқасы: система – жүйе (2020 жылғы 17 маусым)

режим реального времени - нақты уақыт режимі (2016 жылғы 8 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: система – жүйе; в режиме реального времени - нақты уақыт режимінде

12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе») «система» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жүйе» сөзі бекітілсе, заңнамада «жүйе» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. realis «шынайы, заттарға қатысты», res «зат, іс») «реальный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «нақты» сөзі бекітілсе, заңнамада «нақты» сөзімен аударылған, «режим реального времени» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «нақты уақыт режимі» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «нақты уақыт режимі» сөз тіркесімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «система реального времени» сөз тіркесі қазақ тіліне «шынайы уақыт жүйесі» сөз немесе «нақты уақыт жүйесі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Толықтық – 1. (логика мен дедуктивті ғылымдарда) аксиоматикалық теорияға қойылатын және оның экспрессивті және дедуктивті құралдарының белгілі бір мақсаттар үшін жеткіліктілігін сипаттайтын логикалық әдіснамалық талап. 2. (инф.) ақпараттық іздеудің нәтижелілігінің көрсеткіші-табылған тиісті құжаттардың базадағы тиісті құжаттардың жалпы санына қатынасы.

2. Әзербайжан: dolğunluq

3. Қырғыз: толуктук

4. Өзбек: to`liqlik

5. Түрік: dolgunluk

6. Ағылшын: fullness

7. Испан: plenitud

8. Неміс: Fülle

9. Француз: plénitude

10. Бекітілген нұсқасы: полнота судебного решения – сот шешімінің толықтығы (2016 жылғы 7 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: полнота – толықтық

12. Орыс тіліндегі «полнота» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «толықтық» сөзі бекітілген, заңнамада «толықтық» сөзімен аударылған.

1. Қабылдағыш - электроакустикалық түрлендіргіштің шығысы мен сигналдарды сандық өңдеу блогы немесе акустикалық жабдықтың басқа түйіндерінде қолданылатын, сигналдарды күшейтуге арналған, индикатор кірісі арасында орналасқан электронды қондырғы.

2. Әзербайжан: alıcı

3. Қырғыз: кабыл алгыч

4. Өзбек: qabul qiluvchi

5. Түрік: alıcı

6. Ағылшын: receiver

7. Испан: receptor

8. Неміс: Empfänger

9. Француз: destinataire

10. Бекітілген нұсқасы: приемник канала передачи данных – ақпарат беру арнасының қабылдағышы, ақпарат беру арнасының қабылдауышы (2018 жылғы 14 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: приемник – қабылдағыш

12. Орыс тіліндегі «приемник» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қабылдағыш» сөзі бекітілген, заңнамада «қабылдағыш» сөзімен аударылған.

1. Тікбұрыш; тіктөртбұрыш - төртбұрыш, оның барлық бұрыштары түзу (90 градусқа тең).

2. Әзербайжан: düzbucaqlı

3. Қырғыз: тик бурчтук

4. Өзбек: to`rtburchak

5. Түрік: dikdörtgen

6. Ағылшын: rectangle

7. Испан: rectángulo

8. Неміс: Rechteck

9. Француз: rectangle

10. Бекітілген нұсқасы: пирамида прямоугольная – тікбұрышты пирамида (2015 жылғы 6 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: прямоугольник - тікбұрыш

12. Орыс тіліндегі «прямоугольник» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тікбұрыш» сөзі бекітілген, заңнамада «тікбұрыш» сөзімен аударылған.

1. Түзетілген желілік блок (Relu) - нейрондық желілерде жиі қолданылатын активация функциясы. Ол қадамдық функцияның биологиялық шабытын сақтайды (нейрон кіріс сигналы шекті мәннен асқан кезде ғана іске қосылады), бірақ кіріс сигналы оң болған кезде туынды нөлге тең болмайды, бұл градиент негізінде оқытуға мүмкіндік береді (x = 0 болса да, туынды анықталмайды).

Блок - нем. Block».

Линия – лат. linea (linea restis) «зығыр жібі, бау; сызық».

2. Әзербайжан: düzəldilmiş xətti vahid

3. Қырғыз: оңдолгон сызыктуу бирдик

4. Өзбек: rektifikatsiyalangan chiziqli birlik

5. Түрік: rektifiye doğrusal birim

6. Ағылшын: rectified linear unit

7. Испан: unidad lineal rectificada

8. Неміс: gleichgerichtete Lineareinheit

9. Француз: unité linéaire rectifiée

10. Бекітілген нұсқасы: выпрямленный ток - түзетілген ток (2018 жылғы 14 желтоқсан)

изолятор линейный – желілік оқшаулағыш (2016 жылғы 28 маусым)

линейный арбитр – сызықтық төреші (2020 жылғы 17 маусым)

блок – блок (2018 жылғы 27 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: выпрямленный ток - түзетілген ток; линейный – желілік, сызықтық; блок – блок

12. Орыс тіліндегі «выпрямленный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «түзетілген» сөзі бекітілген, заңнамада «түзетілген» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. linea (linea restis) «зығыр жібі, бау; сызық») «линейный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «желілік», «сызықтық» сөздері бекітілсе, заңнамада «желілік», «сызықтық» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне неміс тілінен енген (нем. Block») «блок» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «блок» сөзі бекітілген, заңнамада «блок» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы қолданысын және терминдік сөз тіркесінің мағынасын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «выпрямленный линейный блок» сөз тіркесі қазақ тіліне «түзетілген желілік блок» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Рекуррентті нейрондық торап; кері байланысты нейрондық желі (Rnn) - элементтер арасындағы байланыс бағытталған тізбекті құрайтын нейрондық желілердің түрі. Осының арқасында уақыт өте келе оқиғалар сериясын немесе дәйекті кеңістіктік тізбектерді өңдеуге болады.

Нейрон – көне грек. νερρον «талшық, жүйке».

Рекуррент – лат. recurrens (recurrentis) «оралатын», recurrere «артқа қайту, оралу», re- «кері; қайта; тағы; қарсы» + currere «жүгіру, қаш»

2. Әзербайжан: təkrarlanan sinir şəbəkəsi

3. Қырғыз: кайталануучу нейрон тармагы

4. Өзбек: takrorlanadigan neyron tarmoq

5. Түрік: tekrarlayan sinir ağı

6. Ағылшын: recurrent neural network

7. Испан: red neuronal recurrente

8. Неміс: wiederkehrendes neuronales Netzwerk

9. Француз: réseau neuronal récurrent

10. Бекітілген нұсқасы: сеть электрическая – электр желісі (2016 жылғы 28 маусым)

сеть библиотек – кітапханалар торабы (1971-1981)

оросительная сеть - суару жүйесі (ауыл шар.) (1971-1981)

причинная связь – байланыстылық себеп (2018 жылғы 5 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: рекуррентное депрессивное расстройства настроения - рекурренттік депрессиялық бұзылуының ұстамалары; нейрон – нейрон; сеть – желі, торап

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. recurrens (recurrentis) «оралатын», recurrere «артқа қайту, оралу», re- «кері; қайта; тағы; қарсы» + currere «жүгіру, қаш») «рекуррентное» сөзі заңнамада «рекурренттік» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. νεῦρον «тамыр, талшық, нерв») «нейрон» сөзі заңнамада «нейрон» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «сеть» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «желі», «торап», «жүйе» сөздері бекітілсе, заңнамада «желі», «торап» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «рекуррентная нейронная сеть» сөз тіркесі қазақ тіліне «рекуррентті нейрондық торап» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Кәдеге жарату – 1. өндіріс қалдықтарын, қоқыстарды және т.б. қайта пайдалану немесе айналымға қайтару. 2. (инф.) параллельді есептеу кезінде әр процессордың үлесін ескереді, бірақ уақыт бірлігінде процессор жасаған операциялардың саны түрінде.

Утилизация – лат. utilisation «қолдану», utiliser «қолдану», utile «пайдалы», ūtilis «пайдалы», utibilis «жарамды, пайдалы».

2. Әзербайжан: təkrar emal

3. Қырғыз: кайра иштетүү

4. Өзбек: qayta ishlash

5. Түрік: geri dönüşüm

6. Ағылшын: recycling

7. Испан: reciclaje

8. Неміс: Recycling

9. Француз: recyclage

10. Бекітілген нұсқасы: утилизация – кәдеге жарату (2016 жылғы 8 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: утилизация – кәдеге жарату

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. utilisation «қолдану», utiliser «қолдану», utile «пайдалы», ūtilis «пайдалы», utibilis «жарамды, пайдалы») «утилизация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кәдеге жарату» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «кәдеге жарату» сөз тіркесімен аударылған.

1. Қызыл-жасыл-көк (Rgb) - аддитивті түс моделі, әдетте, түстерді көбейту үшін түсті синтездеу әдісін сипаттайды.

2. Әзербайжан: qırmızı-yaşıl-mavi

3. Қырғыз: кызыл-жашыл-көк

4. Өзбек: qizil-yashil-ko`k

5. Түрік: kırmızı yeşil mavi

6. Ағылшын: red-green-blue

7. Испан: rojo verde azul

8. Неміс: rot grün blau

9. Француз: rouge-vert-bleu

10. Бекітілген нұсқасы: -

11. Заңнамадағы қолданысы: красный – қызыл; зеленый – жасыл, көк: синий - көк

12. Орыс тіліндегі «красный» сөзі қазақ тіліне «қызыл», «зеленый» сөзі қазақ тіліне «жасыл», «синий» сөзі қазақ тіліне «көк» сөзімен аударылады.

1.Азаю коэффициенті (механикалық) сейсмикалық энергияны қабылдамау кезінде серпімді емес әрекетке байланысты бүйірлік жүктемелерге қарсы тұру жүйелерінің тиімділігінің сапасын көрсетеді.

Коэффициент - лат. co (cum) «бірлесіп» + efficients «өндіруші».

Механика – көне грек. μηχανικός «шебер».

2. Әзербайжан: azalma nisbəti (mexaniki)

3. Қырғыз: азайтуу коэффициенти (механикалык)

4. Өзбек: kamaytirish nisbati (mexanik)

5. Түрік: indirgeme oranı (mekanik)

6. Ағылшын: reduction ratio (mechanical)

7. Испан: relación de reducción (mecánica)

8. Неміс: Untersetzungsverhältnis (mechanisch)

9. Француз: rapport de réduction (mécanique)

10. Бекітілген нұсқасы: коэффициент – коэффициент (2020 жылғы 17 маусым)

привод механический – механикалық жетек (2015 жылғы 6 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: коэффициент – коэффициент; механический – механикалық; уменьшение – азаю

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. co (cum) «бірлесіп» + efficients «өндіруші») «коэффициент» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «коэффициент» сөзі бекітілсе, заңнамада «коэффициент» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. μηχανικός «шебер») «механический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «механикалық» сөзі бекітілсе, заңнамада «механикалық» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «уменьшение» сөзі заңнамада «азаю» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «коэффициент уменьшения (механический)» сөз тіркесі қазақ тіліне «азаю коэффициенті (механикалық)» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Тәуелсіз дискілердің резервтік жиымы; тәуелсіз дискілердің резервтік массиві (Raid) - ақаулыққа төзімділікті және/немесе өнімділікті арттыру үшін бірнеше физикалық диск құрылғыларын логикалық модульге біріктіруге арналған деректерді виртуалдау технологиясы.

Массив - лат. massa «кесек».

Резерв – лат. reservare «сақтау, кейінге сақтау, қалдыру», re- «кері, қайта, тағы, қарсы» + servāre «қорғау, күзету».

Диск – грек. diskos, dikein «лақтыру, лақтырылатын зат».

2. Әзербайжан: artıq disklər

3. Қырғыз: ашыкча көзкарандысыз дисктер массиви

4. Өзбек: ortiqcha mustaqil disklar qatori

5. Түрік: yedekli bağımsız disk dizisi

6. Ағылшын: redundant array of independent disks

7. Испан: matriz redundante de discos independientes

8. Неміс: redundantes Array unabhängiger Festplatten

9. Француз: matrice redondante de disques indépendants

10. Бекітілген нұсқасы: резерв – резерв (2020 жылғы 25 маусым)

массив данных - дерекжиым (2016 жылғы 28 маусым)

документный массив - құжаттық ауқым (2016 жылғы 8 желтоқсан)

независимость государства - мемлекет тәуелсіздігі (2016 жылғы 7 желтоқсан)

диск – диск, табақша (2019 жылғы 6 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: резерв – резерв, қор, сақтық қор; массив – жиын, массив; независимый – тәуелсіз; диск – диск, табақша

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. reservare «сақтау, кейінге сақтау, қалдыру», re- «кері, қайта, тағы, қарсы» + servāre «қорғау, күзету») «резерв» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «резерв» сөзі бекітілсе, заңнамада «резерв», «қор», «сақтық қор» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. massa «кесек») «массив» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жиым», «ауқым» сөздері бекітілсе, заңнамада «жиын», «массив» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. diskos, dikein «лақтыру, лақтырылатын зат») «диск» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «диск», «табақша» сөздері бекітілсе, заңнамада «диск», «табақша» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «независимый» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тәуелсіз» сөзі бекітілсе, заңнамада «тәуелсіз» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «резервный массив независимых дисков» сөз тіркесі қазақ тіліне «тәуелсіз дискілердің резервтік жиымы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Сілтемелік айнымалы белгілі бір объект орналасқан жад ұяшығының мекенжайын сақтайды.

2. Әзербайжан: istinad dəyişən

3. Қырғыз: шилтеме өзгөрмө

4. Өзбек: mos yozuvlar o`zgaruvchisi

5. Түрік: referans değişkeni

6. Ағылшын: reference variable

7. Испан: variable de referencia

8. Неміс: Referenzvariable

9. Француз: variable de référence

10. Бекітілген нұсқасы: переменные морфологические признаки - ауыспалы морфологиялық белгілер (2020 жылғы 25 қараша); издержки переменные - өзгермелі шығасы (2017 жылғы 10 қараша); переменная величина - айнымалы шама (2016 жылғы 28 маусым)

ссылки библиографические - библиографиялық сілтемелер (2016 жылғы 8 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: ссылочная – сілтемелік; переменная - ауыспалы, өзгермелі, айнымалы

12. Орыс тіліндегі «ссылка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сілтеме» сөзі бекітілсе, заңнамада «сілтеме» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «переменная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ауыспалы», «өзгермелі», «айнымалы» сөздері бекітілсе, заңнамада «ауыспалы», «өзгермелі», «айнымалы» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «ссылочная переменная» сөз тіркесі қазақ тіліне «сілтемелік айнымалы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Шағылу - жарық, дыбыс, радио толқындар және т.б. өткізбейтін заттардан немесе басқа кедергілерден шағылу мүмкіндігі.

2. Әзербайжан: əks etdirmə

3. Қырғыз: чагылдыргычтык

4. Өзбек: aks ettirish

5. Түрік: yansıtma

6. Ағылшын: reflectivity

7. Испан: reflectividad

8. Неміс: Reflexionsvermögen

9. Француз: réflectivité

10. Бекітілген нұсқасы: отражение – шағылу (2016 жылғы 28 маусым)

отражение - бейнелеу, бейнелену (1971-1981)

11. Заңнамадағы қолданысы: отражаемая – көрсетiлетiн; отражаемость - бейнелену

12. Орыс тіліндегі «отражение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шағылу», «бейнелеу», «бейнелену» сөздері бекітілсе, заңнамада «отражаемость» сөзі «бейнелену» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы және информатика, физика салаларындағы мағыналық қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «отражаемость» сөзі қазақ тіліне «шағылу» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Шағылу; бейне – 1. (физ.) толқындардың немесе бөлшектердің бетімен өзара әрекеттесуінің физикалық процесі, әртүрлі қасиеттері бар екі ортаның шекарасындағы толқын фронтының бағытын өзгерту, онда толқын фронты ол келген ортаға оралады. 2. (геом.) Евклид кеңістігінің қозғалысы, оның көптеген қозғалмайтын нүктелері гиперпластика болып табылады. 3. (психол.) психиканың жалпы тұжырымдамасы, тұлғааралық қарым-қатынас тәсілі. 4. (философ.) сезіммен, шағылысу қасиетімен байланысты қасиеті» бар материяның әмбебап қасиеті. 5. (инф.) бағдарлама жұмыс уақытында өзінің құрылымы мен мінез-құлқын бақылай және өзгерте алатын процесс.

2. Әзербайжан: əks

3. Қырғыз: чагылдыруу

4. Өзбек: aks ettirish

5. Түрік: yansıma

6. Ағылшын: reflection

7. Испан: reflexión

8. Неміс: Betrachtung

9. Француз: réflexion

10. Бекітілген нұсқасы: отражение – шағылу (2016 жылғы 28 маусым)

отражение - бейнелеу, бейнелену (1971-1981)

11. Заңнамадағы қолданысы: отражение - бейнелеу, бейнелену; шағылу – ослепление, излучение

12. Орыс тіліндегі «отражение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шағылу», «бейнелеу», «бейнелену» сөздері бекітілсе, заңнамада «отражаемость» сөзі «бейнелену» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы және информатика, физика салаларындағы мағыналық қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «отражение» сөзі қазақ тіліне «шағылыс», «бейне» сөздерімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Қызығушылық аймағы (Roi) - пайдаланушы кескіннің әртүрлі бөліктері үшін экранда таңдалған аудандарда жоғары сапаны таңдай және орната алатын бейнекамералардың жаңа мүмкіндіктерінің бірі.

Регион – лат. regiō (-onis) «бағыт; шекара; аумақ», regere «билеу, басқару, жолдау».

Интерес – лат. interesse — «мағынасы болу».

2. Әзербайжан: maraq bölgəsi

3. Қырғыз: кызыккан аймак

4. Өзбек: qiziqish doirasi

5. Түрік: ilgi bölgesi

6. Ағылшын: region of interest

7. Испан: region de interes

8. Неміс: Region von Interesse

9. Француз: région d`intérêt

10. Бекітілген нұсқасы: коммуникативные интересы собеседников - сұхбаттасушылардың қатысымдылық мүдделері (2020 жылғы 25 қараша)

регион – өңір (2020 жылғы 25 маусым)

аймақ – зона (2020 жылғы 17 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: регион – өңір, алқап; интерес – мүдде, қызығушылық

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. regiō (-onis) «бағыт; шекара; аумақ», regere «билеу, басқару, жолдау») «регион» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өңір» сөзі бекітілсе, заңнамада «өңір», «алқап» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. interesse — «мағынасы болу») «интерес» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «мүдде» сөзі бекітілсе, заңнамада «мүдде», «қызығушылық» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «регион интереса» сөз тіркесі қазақ тіліне «қызығушылық аймағы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Тіркеу – 1. ресми танылған актілерді есепке алу және оларға мәртебе беру мақсатында фактілерді немесе құбылыстарды жазу, тіркеу (тууды немесе некені тіркеу); тізімге, есепке алу кітабына енгізу. 2. инф. пайдаланушыны сайтта, интернет-сервисте және т. б. тіркеу.

Регистрация – лат. regestum «санамаланған», regerere «кейінге апару; енгізу, жазып алу». re- «кері, кейінге» + gerere «апару, тасу».

2. Әзербайжан: qeydiyyatdan keçin

3. Қырғыз: каттоо

4. Өзбек: ro`yxatdan o`tish

5. Түрік: kayıt ol

6. Ағылшын: register

7. Испан: registrarse

8. Неміс: registrieren

9. Француз: s`inscrire

10. Бекітілген нұсқасы: фиксация доказательств - дәлелдемелерді тіркеу (2016 жылғы 8 желтоқсан)

фиксирование – тіркеу (2016 жылғы 8 желтоқсан)

регистрация обращения - өтінішті тіркеу (2016 жылғы 7 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: зарегистрировать – тіркеу; фиксирование – тіркеу

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. regestum «санамаланған», regerere «кейінге апару; енгізу, жазып алу». re- «кері, кейінге» + gerere «апару, тасу») «регистрация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тіркеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «зарегистрировать» сөзі «тіркеу» сөзімен аударылған.

Сонымен қатар қазақ тіліндегі «тіркеу» сөзі орыс тіліндегі «фиксирование» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «фиксирование» сөзінің баламасы ретінде алынған.

Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы және информатика, физика салаларындағы мағыналық қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «зарегистрировать» сөзі қазақ тіліне «тіркеу» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Регрессия – 1. (мат.) кездейсоқ айнымалылар арасындағы сәйкестікті белгілейтін біржақты стохастикалық тәуелділік. 2. (психол.) балалардың мінез-құлық үлгілеріне оралудан көрінетін психологиялық қорғаныш. 3. (әлеум. Топтар) экстремалды көрсеткіштер негізінде таңдалған кезде таңдау қатесінің ерекше жағдайы. 4. (фото) фотоматериалды экспонатталған, бірақ мәлімделмеген күйде ұзақ уақыт сақтау нәтижесінде өздігінен болатын жасырын бейненің толық немесе ішінара бұзылуы. 5. (инф.) бастапқы кодтың сыналған бөліктеріндегі қателерді анықтауға бағытталған бағдарламалық жасақтаманы тестілеудің барлық түрлеріне арналған жинақтық атау.

Регрессия – лат. regressio «кері қозғалыс, қайта оралу», regredi «кері жүру», re- «кері, қайта, тағы, қарсы» + gradi «жүру, адымдау».

2. Әзербайжан: reqressiya

3. Қырғыз: регрессия

4. Өзбек: regressiya

5. Түрік: gerileme

6. Ағылшын: regression

7. Испан: regresión

8. Неміс: Regression

9. Француз: régression

10. Бекітілген нұсқасы: регрессионный анализ - регрессиялық талдау (2015 жылғы 11 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: регрессия – регрессия; кері әсер

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. regressio «кері қозғалыс, қайта оралу», regredi «кері жүру», re- «кері, қайта, тағы, қарсы» + gradi «жүру, адымдау») «регрессионный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «регрессиялық» сөзі бекітілсе, заңнамада «регрессия» сөзі «регрессия», «кері әсер» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы және информатика, физика салаларындағы мағыналық қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «регрессия» сөзі қазақ тіліне «регрессия» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Реттегіш; реттеуші – басқару объектісінің күйін жүйе ретінде бақылайтын және ол үшін басқару сигналдарын шығаратын құрылғы.

Регистрация – лат. regulo «бағыттаймын, реттеймін».

2. Әзербайжан: tənzimləyici

3. Қырғыз: жөнгө салуучу

4. Өзбек: regulyator

5. Түрік: regülatör

6. Ағылшын: regulator

7. Испан: regulador

8. Неміс: Regler

9. Француз: régulateur

10. Бекітілген нұсқасы: регулятор напряжения - кернеу реттегіш (2016 жылғы 28 маусым)

регулятор – реттегіш (1999 жылғы 9 наурыз)

11. Заңнамадағы қолданысы: регулятор – реттегіш, реттеуші

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. regulo «бағыттаймын, реттеймін») «регулятор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «реттегіш» сөзі бекітілсе, заңнамада «реттегіш», «реттеуші» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы және информатика, физика салаларындағы мағыналық қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «регулятор» сөзі қазақ тіліне «реттегіш» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Негіздеп оқыту; нығайта оқыту - машиналық оқытудың бір әдісі, оның барысында тест жүйесі белгілі бір ортамен өзара әрекеттесу арқылы оқытылады.

2. Әзербайжан: möhkəmləndirmə öyrənmə

3. Қырғыз: кубаттоо билим

4. Өзбек: mustahkamlashni o`rganish

5. Түрік: pekiştirmeli öğrenme

6. Ағылшын: reinforcement learning

7. Испан: aprendizaje reforzado

8. Неміс: Verstärkungslernen

9. Француз: apprentissage par renforcement

10. Бекітілген нұсқасы: дистанционное обучение – қашықтан оқыту (2020 жылғы 25 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: обучение – оқыту, үйрету, меңгерту; подкрепление – нығайту

12. Орыс тіліндегі «обучение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «оқыту» сөзі бекітілсе, заңнамада «оқыту», «үйрету», «меңгерту» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «подкрепление» сөзі заңнамада «нығайту» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «обучение с подкреплением» сөз тіркесі қазақ тіліне «негіздеп оқыту» немесе «нығайта оқыту» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Рэлей - үлестік акустикалық кедергі бірлігі.

Рэлей – ағылшын физигі Джон Уильям Рэлей (1842 - 1919 жж.).

2. Әзербайжан: estafet

3. Қырғыз: релей

4. Өзбек: o`rni

5. Түрік: röle

6. Ағылшын: relay

7. Испан: relé

8. Неміс: Relais

9. Француз: relais

10. Бекітілген нұсқасы: защита релейная - релелік қорғаныш (2016 жылғы 28 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: релейная защита и автоматика энергосистем - энергожүйелерінің релелік қорғанысы және автоматикасы

12. рэлей – рэлей

1. Сенімділік – 1. (тех.) қажетті функцияларды орындау қабілетін уақытында сақтау үшін объектінің қасиеті. 2. (әск.) қару-жарақ пен әскери техниканың, сондай-ақ олардың операторларының бір қасиеті. 3. (психол.) тұлғаның жағымды рухани-адамгершілік қасиеті.

2. Әзербайжан: etibarlılıq

3. Қырғыз: ишенимдүүлүк

4. Өзбек: ishonchlilik

5. Түрік: güvenilirlik

6. Ағылшын: reliability

7. Испан: fiabilidad

8. Неміс: Verlässlichkeit

9. Француз: fiabilité

10. Бекітілген нұсқасы: надежность доказательств - дәлелдемелердің сенімділігі (2016 жылғы 7 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: надежность - сенімділік

12. Орыс тіліндегі «надежность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сенімділік» сөзі бекітілсе, заңнамада «сенімділік» сөзімен аударылған.

1. Қашықтан зондтау - осы объектімен немесе құбылыспен тікелей байланыста болмайтын тіркеу құралының көмегімен объект немесе құбылыс туралы ақпарат жинау.

Зонд – нидерланд. zond «жіберілген».

Дистанция – лат. distantia «арақашықтық, аралық», distare «арақашықтықта болу», dis- (бөлуді білдіретін приставка) + stāre «тұру».

2. Әзербайжан: uzaqdan zondlama

3. Қырғыз: аралыктан зонддоо

4. Өзбек: masofadan turib zondlash

5. Түрік: uzaktan algılama

6. Ағылшын: remote sensing

7. Испан: sensores remotos

8. Неміс: Fernerkundung

9. Француз: télédétection

10. Бекітілген нұсқасы: дистанционное обучение – қашықтан оқыту (2020 жылғы 25 маусым)

аэростатное зондирование - аэростаттық зондтау (2019 жылғы 5 сәуір)

11. Заңнамадағы қолданысы: дистанционное – қашықтан; зондирование - зондтау

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. distantia «арақашықтық, аралық», distare «арақашықтықта болу», dis- (бөлуді білдіретін приставка) + stāre «тұру») «дистанционное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қашықтан» сөзі бекітілсе, заңнамада «қашықтан» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне нидерланд тілінен енген (нидерланд. zond «жіберілген») «зондирование» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «зондтау» сөзі бекітілсе, заңнамада «зондтау» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «дистанционное зондирование» сөз тіркесі қазақ тіліне «қашықтан зондтау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Рендеринг - дайындалған көріністен нақты 2D кескінін немесе анимациясын жасаудың соңғы процесі.

Рендеринг - ағылш. rendering «визуализация».

2. Әзербайжан: göstərmə

3. Қырғыз: көрсөтүү

4. Өзбек: ko`rsatish

5. Түрік: işleme

6. Ағылшын: rendering

7. Испан: representación

8. Неміс: Rendern

9. Француз: le rendu

10. Бекітілген нұсқасы: -

11. Заңнамадағы қолданысы: -

12. Орыс тіліне ағылшын (ағылш. rendering «визуализация») тілінен енген «рендеринг» сөзі қазақ тілінде «рендеринг» түрінде қолданылуы керек деп санаймыз.

1. Бейнелеу вектордағы қандай да бір нәрсенің барлық элементтерін сызуды білдіреді.

2. Әзербайжан: göstərmə

3. Қырғыз: көрсөтүү

4. Өзбек: ko`rsatish

5. Түрік: işleme

6. Ағылшын: rendering

7. Испан: representación

8. Неміс: Rendern

9. Француз: le rendu

10. Бекітілген нұсқасы: бейнелеу – изображение (1971-1981); бейнелеу, бейнелену – отражение (1971-1981)

11. Заңнамадағы қолданысы: отрисовка изображений и подготовка фотоматериалов - кескіндер ұсыну және фотоматериалдар дайындау

12. Орыс тіліндегі «отрисовка изображений» сөз тіркесі заңнамада «кескіндер ұсыну» сөз тіркесімен аударылған.

1. Жаңартылмалы энергия; жаңартылатын энергия - адамзат ауқымында жаңартылатын немесе таусылмайтын энергия ресурстарынан энергия.

Энергия – көне грек. ἐνέργεια «әрекет, күш».

2. Әзербайжан: bərpa olunan enerji

3. Қырғыз: калыбына келүүчү энергия

4. Өзбек: qayta tiklanadigan energiya

5. Түрік: yenilenebilir enerji

6. Ағылшын: renewable energy

7. Испан: energía renovable

8. Неміс: erneuerbare Energie

9. Француз: énergie renouvelable

10. Бекітілген нұсқасы: возобновляемый кредит – жаңартылмалы кредит (2006 жылғы 27 қазан)

плотность звуковой энергии - дыбыс энергиясының тығыздығы (2018 жылғы 14 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: возобновляемая энергия – жаңартылатын энергия

12. Орыс тіліндегі «озобновляемый» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жаңартылмалы» сөзі бекітілсе, заңнамада «жаңартылатын» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἐνέργεια «әрекет, күш») «энергия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «энергия» сөзі бекітілсе, заңнамада «энергия» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «возобновляемая энергия» сөз тіркесі қазақ тіліне «жаңартылмалы энергия» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Репозиторий – кез келген деректер сақталатын орын.

Репозиторий – лат. repositorium «репозиторий; табыт», reponere «кері салу; қайтару», re- «кері, тағы, қарсы» + pōnere «салу, салып қою».

2. Әзербайжан: anbar

3. Қырғыз: репозиторий

4. Өзбек: ombor

5. Түрік: depo

6. Ағылшын: repository

7. Испан: repositorio

8. Неміс: Repository

9. Француз: dépôt

10. Бекітілген нұсқасы: -

11. Заңнамадағы қолданысы: нотариальном электронном репозитории – нотариаттық электрондық репозиторий

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. repositorium «репозиторий; табыт», reponere «кері салу; қайтару», re- «кері, тағы, қарсы» + pōnere «салу, салып қою») «репозиторий» сөзі заңнамада «репозиторий» сөзімен аударылған.

1. Оқыту белгілері; белгілерге оқыту - жүйеге белгілерді анықтауға немесе бастапқы (шикі) деректерді жіктеуге қажетті көріністерді автоматты түрде анықтауға мүмкіндік беретін әдістер жиынтығы.

2. Әзербайжан: təlim yer aldı

3. Қырғыз: өзгөчөлөнгөн окутуу

4. Өзбек: o`quv mashg`ulotlari

5. Түрік: eğitim özellikli

6. Ағылшын: training featured

7. Испан: entrenamiento destacado

8. Неміс: Training vorgestellt

9. Француз: formation en vedette

10. Бекітілген нұсқасы: дистанционное обучение – қашықтан оқыту (2020 жылғы 25 маусым)

переменные морфологические признаки - ауыспалы морфологиялық белгілер (2020 жылғы 25 қараша)

11. Заңнамадағы қолданысы: обучение – оқыту; признак – белгі

12. Орыс тіліндегі «обучение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «оқыту» сөзі бекітілсе, заңнамада «оқыту», «үйрету», «меңгерту» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «признак» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «белгі» сөзі бекітілген, заңнамада «белгі» сөзімен аударылған.

Сонымен қатар қазақ тіліндегі «белгі» сөзі орыс тіліндегі «знак», «метка», отметка» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «знак», «метка», отметка» сөздерінің баламасы ретінде алынған.

Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы қолданысын және мамандардың пікірін негізге ала отырып, орыс тіліндегі «обучение признакам» сөз тіркесі қазақ тіліне «оқыту белгілері» немесе «белгілерге оқыту» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Ұсыныстарға оқыту - белгілі бір белгілерді бөлектеу үшін мәліметтерді белгілі бір ұсыну (кодтау, сақтау) негізінде машиналық оқыту ғылымының саласы.

2. Әзербайжан: tədris nümayəndəlikləri

3. Қырғыз: окутуу өкүлчүлүктөрү

4. Өзбек: vakolatxonalarni o`qitish

5. Түрік: temsilleri öğretmek

6. Ағылшын: teaching representations

7. Испан: enseñanza de representaciones

8. Неміс: Lehrdarstellungen

9. Француз: représentations pédagogiques

10. Бекітілген нұсқасы: дистанционное обучение – қашықтан оқыту (2020 жылғы 25 маусым)

представление – ұсыныс (2016 жылғы 8 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: обучение – оқыту; представление – ұсыныс

12. Орыс тіліндегі «обучение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «оқыту» сөзі бекітілсе, заңнамада «оқыту», «үйрету», «меңгерту» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «представление» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ұсыныс» сөзі бекітілген, заңнамада «ұсыныс» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «обучение представлениям» сөз тіркесі қазақ тіліне «ұсыныстарға оқыту» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Талаптарды талдау - бағдарламалық қамтылымға қойылатын талаптарды жинауды, оларды жүйелеуді, өзара байланыстарды анықтауды, сондай-ақ құжаттауды қамтитын бағдарламалық қамтылымды әзірлеу процесінің бөлігі.

Анализ – көне грек. ἀνάλυσις «ыдырау, бөлу, бөлшектеу».

2. Әзербайжан: tələblərin təhlili

3. Қырғыз: талаптарды талдоо

4. Өзбек: talablar tahlili

5. Түрік: gereksinimlerin analizi

6. Ағылшын: requirements analysis

7. Испан: análisis de requerimientos

8. Неміс: Anforderungsanalyse

9. Француз: analyse des besoins

10. Бекітілген нұсқасы: анализ – талдау (2020 жылғы 17 маусым)

требование – талап (2016 жылғы 8 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: анализ – талдау, анализ; требование – талап

12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἀνάλυσις «ыдырау, бөлу, бөлшектеу, бөлшектеу») «анализ» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «талдау» сөзі бекітілген, заңнамада «талдау», «анализ» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «требование» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «талап» сөзі бекітілген, заңнамада «талап» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «анализ требований» сөз тіркесі қазақ тіліне «талаптарды талдау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Қалдық – 1. (мат.) қалдықпен бөлінген кезде пайда болатын сан. 2. (хим.) қышқыл қалдығымен бірдей; қышқылдың немесе оның тұзының құрамына кіретін анион. 3. Бір нәрсенің артығы, қалғаны.

2. Әзербайжан: qalan

3. Қырғыз: калганы

4. Өзбек: qolgan qismi

5. Түрік: kalan

6. Ағылшын: the remainder

7. Испан: el resto

8. Неміс: der Rest

9. Француз: le reste

10. Бекітілген нұсқасы: остаток вклада - салым қалдығы (2017 жылғы 10 қараша)

11. Заңнамадағы қолданысы: остаток – қалдық

12. Орыс тіліндегі «остаток» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қалдық» сөзі бекітілген, заңнамада «қалдық» сөзімен аударылған.

1. Серпімділік - қатты материалдардың серпімді деформациямен бастапқы пішініне оралу қасиеті.

2. Әзербайжан: elastiklik

3. Қырғыз: ийкемдүүлүк

4. Өзбек: elastiklik

5. Түрік: esneklik

6. Ағылшын: elasticity

7. Испан: elasticidad

8. Неміс: Elastizität

9. Француз: élasticité

10. Бекітілген нұсқасы: фотоупругость – фотосерпімділік (2019 жылғы 5 сәуір); упругая деформация - серпiмдi деформация (2018 жылғы 5 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: упругость – фотосерпімділік

12. Орыс тіліндегі «упругость» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «серпімділік» сөзі бекітілген, заңнамада «серпімділік» сөзімен аударылған.

1. Резонанс – 1. (физ.) тербелмелі жүйенің мерзімді сыртқы әсерге жиіліктік-селективті реакциясы, ол сыртқы әсер ету жиілігі осы жүйеге тән белгілі бір мәндермен сәйкес келген кезде стационарлық тербелістердің амплитудасының күрт артуымен көрінеді. 2. (ауыс.) қоғамдық қызығушылықтың күрт артуы.

Резонанс – лат. resono «үн қатамын».

2. Әзербайжан: rezonans

3. Қырғыз: резонанс

4. Өзбек: rezonans

5. Түрік: rezonans

6. Ағылшын: resonance

7. Испан: resonancia

8. Неміс: Resonanz

9. Француз: résonance

10. Бекітілген нұсқасы: резонанс - резонанс, жаңғырық (2017 жылғы 10 қараша)

11. Заңнамадағы қолданысы: резонанс - резонанс

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. resono «үн қатамын») «резонанс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «резонанс», «жаңғырық» сөздері бекітілген, заңнамада «резонанс» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «резонанс» сөзі қазақ тіліне «резонанс» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Қайта пайдалану мүмкіндігі - компьютерлік және басқа жүйелерді жобалау әдіснамасы, бұл жүйе (компьютерлік бағдарлама, бағдарламалық модуль) ішінара немесе толығымен бұрын жазылған компоненттерден және/немесе басқа жүйенің бөліктерінен құралуы керек және компоненттер бірнеше рет қолданылуы керек (егер бір жоба аясында болмаса, кем дегенде әртүрлі). Қайта пайдалану – күрделі жүйелерді дамытуда еңбек шығындарын азайту үшін қолданылатын негізгі әдіс.

2. Әзербайжан: kodu yenidən istifadə edin

3. Қырғыз: кодду кайра колдонуу

4. Өзбек: kodni qayta ishlatish

5. Түрік: kod yeniden kullanımı

6. Ағылшын: code reuse

7. Испан: reutilización de código

8. Неміс: Wiederverwendung von Code

9. Француз: réutilisation du code

10. Бекітілген нұсқасы: боевая возможность – жауынгерлік мүмкіндік (2020 жылғы 17 маусым)

повторная экспертиза - қайталама сараптама (2016 жылғы 7 желтоқсан); повторное обращение - қайта жасалған өтініш (2016 жылғы 7 желтоқсан); повторное голосование - қайта дауыс беру (2016 жылғы 8 желтоқсан)

использование норм права - құқық нормаларын қолдану (2016 жылғы 7 желтоқсан); нецелевое использование - мақсатсыз пайдалану (2016 жылғы 7 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: возможность – мүмкіндік; повторное - қайта; использование - пайдалану

12. Орыс тіліндегі «возможность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы «мүмкіндік» сөзі бекітілген, заңнамада «мүмкіндік» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «повторная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қайталама», «қайта» сөздері бекітілген, заңнамада «қайта» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «использование» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қолдану», «пайдалану» сөздері бекітілген, заңнамада «қолдану», «пайдалану» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «возможность повторного использования» сөз тіркесі қазақ тіліне «қайта пайдалану мүмкіндігі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Кері өңдеу – 1. (психол.) өткен тәжірибелер, үміттер немесе қабылдау орын алған жағдайға негізделген перцептуалды өңдеуді түсіндіру. 2. (инф.) түс схемасын суық реңктерге ауыстыру арқылы кескіннің өзгертілуі.

2. Әзербайжан: əks işləmə

3. Қырғыз: тескери иштетүү

4. Өзбек: teskari ishlov berish

5. Түрік: ters işlem

6. Ағылшын: reverse processing

7. Испан: procesamiento inverso

8. Неміс: umgekehrte Verarbeitung

9. Француз: traitement inverse

10. Бекітілген нұсқасы: обратная величина – кері шама (2016 жылғы 28 маусым)

услуги по обработке информации - ақпаратты өңдеу бойынша көрсетілетін қызметтер (2016 жылғы 8 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: обратная – кері; обработке - өңдеу

12. Орыс тіліндегі «обработка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өңдеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «өңдеу» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «обратная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кері» сөзі бекітілсе, заңнамада «кері», «теріс» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «обратная обработка» сөз тіркесі қазақ тіліне «кері өңдеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Реверс-инжиниринг - кейбір дайын құрылғыны немесе бағдарламаны, сондай-ақ оның жұмыс принципін түсіну үшін құжаттаманы зерттеу; мысалы, құжатсыз мүмкіндіктерді (бағдарламалық бетбелгілерді қоса) табу, ұқсас функциялары бар, бірақ тікелей көшірусіз құрылғыны, бағдарламаны немесе басқа нысанды өзгерту немесе ойнату.

Реверс - лат. reversus «кері».

Инжиниринг - лат. ingenium «тапқырлық, ойдан шығарылған, білім».

2. Әзербайжан: əks mühəndislik

3. Қырғыз: реверс инженеринг

4. Өзбек: teskari muhandislik

5. Түрік: tersine mühendislik

6. Ағылшын: reverse engineering

7. Испан: ingeniería inversa

8. Неміс: Reverse Engineering

9. Француз: ingénierie inverse

10. Бекітілген нұсқасы: -

11. Заңнамадағы қолданысы: реверс – реверс; инжиниринг – инжиниринг

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. reversus «кері») «реверс» сөзі заңнамада «реверс» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. ingenium «тапқырлық, ойдан шығарылған, білім») «инжиниринг» сөзі заңнамада «инжиниринг» сөзімен аударылған.

Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «реверс-инжиниринг» сөзі қазақ тіліне «реверс-инжиниринг» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Шолу – 1. көрнекі бақылау үшін қолжетімді нәрсе. 2. мұрағаттық құжаттардың жеке кешендерінің құрамы мен мазмұны туралы жүйеленген мәліметтерді қамтитын, деректанулық талдаумен толықтырылған анықтамалық. 3. белгілі бір саладағы жұмыстар немесе белгілі бір кезеңдегі кәсіпорындар тобының қызметі туралы ведомстволық бағыныстағы және басқа ұйымдарды ақпараттандыру мақсатында жасалған құжат.

2. Әзербайжан: ümumi baxış

3. Қырғыз: кароо

4. Өзбек: umumiy nuqtai

5. Түрік: genel bakış

6. Ағылшын: overview

7. Испан: visión general

8. Неміс: Überblick

9. Француз: aperçu

10. Бекітілген нұсқасы: общий обзор - жалпы шолу (2020 жылғы 25 қараша)

11. Заңнамадағы қолданысы: обзор - шолу

12. Орыс тіліндегі «обзор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шолу» сөзі бекітілсе, заңнамада «шолу» сөзімен аударылған.

1. Айналмалы жалғаным; айналмалы байланыс сұйықтық ортасының қозғалмайтын элементтен қосылған айналмалы элементке өту мүмкіндігін қамтамасыз етеді.

2. Әзербайжан: fırlanan birləşmə

3. Қырғыз: айланма муун

4. Өзбек: aylanadigan qo`shma

5. Түрік: döner mafsal

6. Ағылшын: rotary joint

7. Испан: junta rotativa

8. Неміс: Drehgelenk

9. Француз: joint tournant

10. Бекітілген нұсқасы: вращательное бурение - айналмалы бұрғылау (2015 жылғы 6 қазан)

соединение – қосылыс (2015 жылғы 6 қазан); соединение – құрама (әскери) (2020 жылғы 25 маусым); соединение пайкой – дәнекерлеп жалғау (2007 жылғы 29 маусым)

причинная связь – байланыстылық себеп (2018 жылғы 5 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: вращательное – айналмалы, айналатын; соединение – жалғау, құрама, қосылыс

12. Орыс тіліндегі «вращательное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «айналмалы» сөзі бекітілсе, заңнамада «айналмалы», «айналатын» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «соединение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қосылыс», «жалғау» сөздері бекітілсе, заңнамада «жалғау», «қосылыс», «жалғаным» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «вращательное соединение» сөз тіркесі қазақ тіліне «айналмалы жалғаным» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Сыйақы; марапат – 1. әрекеттің нәтижесі; еңбек ақысы, алғыс, марапат. 2. жоғалған нәрсені баламалы нәрсемен толықтыру, алмастыру. 3. (заң.) уәкілетті тұлғаға тараптардың келісімімен не заңнамамен белгіленген іс-әрекеттерді (жұмысты орындау, қызмет көрсету және т.б.) жасағаны үшін ақшалай сомаларды төлеу. 4. (экон.) кәсіпорындардың, ұйымдардың (мекемелердің) қызметкерлеріне қосымша еңбекақы төлеу.

2. Әзербайжан: mükafatlar

3. Қырғыз: сыйлыктар

4. Өзбек: mukofotlar

5. Түрік: ödüller

6. Ағылшын: rewards

7. Испан: recompensas

8. Неміс: Belohnung

9. Француз: récompenses

10. Бекітілген нұсқасы: вознаграждение лицензионное - лицензиялық сыйақы (2017 жылғы 10 қараша)

11. Заңнамадағы қолданысы: вознаграждение – сыйақы; марапат – поощрение, награда

12. Орыс тіліндегі «вознаграждение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сыйақы» сөзі бекітілсе, заңнамада «сыйақы» сөзімен аударылған.

1. Сыйақы функциясы; марапаттау функциясы агенттің өзін қалай ұстау керектігін сипаттайды. Басқаша айтқанда, оларда «нормативті» мазмұн бар, ол сіздің агентпен не істегіңіз келетінін анықтайды.

Функция - лат. functio «орындау».

2. Әзербайжан: mükafatlandırma funksiyası

3. Қырғыз: сыйлык функциясы

4. Өзбек: mukofotlash funktsiyasi

5. Түрік: ödül işlevi

6. Ағылшын: reward function

7. Испан: función de recompensa

8. Неміс: Belohnungsfunktion

9. Француз: fonction de récompense

10. Бекітілген нұсқасы: вознаграждение лицензионное - лицензиялық сыйақы (2017 жылғы 10 қараша)

функция – функция (2020 жылғы 25 маусым)

референтная функция – референттік қызмет (2020 жылғы 25 қараша)

11. Заңнамадағы қолданысы: функция – функция, қызмет; вознаграждение – сыйақы; марапат – поощрение, награда

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. functio «орындау, міндет, жарна») «функция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «функция», «қызмет» сөздері бекітілген, заңнамада «функция», «қызмет» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «вознаграждение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сыйақы» сөзі бекітілсе, заңнамада «сыйақы» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «функция вознаграждения» сөз тіркесі қазақ тіліне «сыйақы функциясы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Жота – 1. (геогр.) жоғарғы бөлігінде қиылысатын, айқын айқындалған беткейлері бар рельефтің ірі сызықты созылған көтерілуі. 2. (биол.) омыртқалы жануарлардағы қаңқаның тірек элементі. 3. (инф.) мультиколлинеарлықтан зардап шегетін бірнеше регрессия деректерін талдау әдісі.

2. Әзербайжан: silsilə

3. Қырғыз: кырка

4. Өзбек: tizma

5. Түрік: çıkıntı

6. Ағылшын: ridge

7. Испан: cresta

8. Неміс: Grat

9. Француз: crête

10. Бекітілген нұсқасы: -

11. Заңнамадағы қолданысы: хребет – қырат

12. Орыс тіліндегі «хребет» сөзі заңнамада «қырат» сөзімен, ал терминологиялық сөздіктерде «жота» сөзімен аударылған.

1. Тойтарма; тойтару – 1. бөшкенің, ваннаның бүйір бетін жасау кезінде қолданылатын арнайы пішінді тақта. 2. сәулет. паркет тақтасы. 3. тойтармалар деп аталатын өзектерді қолдана отырып, материалдарды бір-бірімен байланыстыру операциясы.

2. Әзербайжан: pərçim

3. Қырғыз: тойгузуу

4. Өзбек: perçinleme

5. Түрік: perçinleme

6. Ағылшын: riveting

7. Испан: fascinante

8. Неміс: Nieten

9. Француз: rivetage

10. Бекітілген нұсқасы: заклепка - тойтарма шеге (2018 жылғы 14 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: клепка – тойтару

12. Орыс тіліндегі «заклепка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тойтарма» сөзі бекітілсе, заңнамада «клепка» сөзі «тойтару» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «клепка» сөзі қазақ тіліне «тойтарма» (зат есім), «тойтару» (етістік) сөздерімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Роботты манипуляциялау - басқарудың электрондық платформасы есебінен жұмыс істейтін жоғары өнімді автоматтандырылған жүйе.

Робот - чех. robot, robota «еріксіз еңбек».

Манипуляция – лат. manipulus «бір уыс», manus «қол».

2. Әзербайжан: robot manipulyasiyası

3. Қырғыз: робот манипуляциясы

4. Өзбек: robot manipulyatsiyasi

5. Түрік: robot manipülasyonu

6. Ағылшын: robot manipulation

7. Испан: manipulación de robot

8. Неміс: Robotermanipulation

9. Француз: manipulation de robot

10. Бекітілген нұсқасы: манипуляция – манипуляция (2018 жылғы 27 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: манипуляция – манипуляция; робот – робот

12. Орыс тіліне чех тілінен енген (чех. robot, robota «еріксіз еңбек») «робот» сөзі заңнамада «робот» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. manipulus «бір уыс», manus «қол») «манипуляция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «манипуляция» сөзі бекітілген, заңнамада «манипуляция» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «манипуляция роботом» сөз тіркесі қазақ тіліне «роботты манипуляциялау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Робот навигациясы - роботтың тірек шеңберіндегі өз орнын анықтауға, содан кейін белгілі бір мақсатты орынға баратын жолды жоспарлауға мүмкіндігі.

Робот - чех. robot, robota «еріксіз еңбек».

Навигация - лат. navigo «кемеде жүземін».

2. Әзербайжан: robot naviqasiyası

3. Қырғыз: робот навигациясы

4. Өзбек: robot navigatsiyasi

5. Түрік: robot navigasyonu

6. Ағылшын: robot navigation

7. Испан: navegación robot

8. Неміс: Roboternavigation

9. Француз: navigation de robot

10. Бекітілген нұсқасы: астрономическая навигация - астрономиялық навигация (2018 жылғы 14 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: навигация – навигация; робот – робот

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. navigo «кемеде жүземін») «навигация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «навигация» сөзі бекітілген, заңнамада «навигация» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне чех тілінен енген (чех. robot, robota «еріксіз еңбек») «робот» сөзі заңнамада «робот» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «навигация робота» сөз тіркесі қазақ тіліне «робот навигациясы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Роботтар футболы - зияткерлік роботтардың заманауи деңгейін ілгерілету мақсатында халықаралық ғылыми бастама аясындағы футбол ойыны.

Робот - чех. robot, robota «еріксіз еңбек».

Футбол - ағылш. football: foot «табан» + ball «доп».

2. Әзербайжан: futbol robotlar

3. Қырғыз: футбол роботтору

4. Өзбек: futbol robotlari

5. Түрік: futbol robotları

6. Ағылшын: soccer robots

7. Испан: robots de fútbol

8. Неміс: Fußballroboter

9. Француз: robots de football

10. Бекітілген нұсқасы: гэльский футбол - гэль футболы (2019 жылғы 28 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: футбол – футбол; робот – робот

12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. football: foot «табан» + ball «доп») «футбол» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «футбол» сөзі бекітілген, заңнамада «футбол» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне чех тілінен енген (чех. robot, robota «еріксіз еңбек») «робот» сөзі заңнамада «робот» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «футбол роботов» сөз тіркесі қазақ тіліне «роботтар футболы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Роботталған хирургия - роботты пайдалана отырып, хирургиялық операциялар жүргізу әдісі. Жоғары технологиялық робоассистирленген жүйелерді пайдалану медицинада екі бірегей бағытты белгілеуге мүмкіндік берді: телехирургия және ең аз араласумен хирургия.

Робот - чех. robot, robota «еріксіз еңбек».

Хирургия – көне грек. χείρ «қол» + ἔργον «әрекет, жұмыс».

2. Әзербайжан: robot əməliyyatı

3. Қырғыз: робот хирургиясы

4. Өзбек: robotik jarrohlik

5. Түрік: robotik cerrahi

6. Ағылшын: robotic surgery

7. Испан: cirugía robótica

8. Неміс: Roboterchirurgie

9. Француз: chirurgie robotique

10. Бекітілген нұсқасы: хирургическое вмешательство - хирургиялық әрекет (2011 жылғы 9 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: робот – робот; хирургия – хирургия

12. Орыс тіліне чех тілінен енген (чех. robot, robota «еріксіз еңбек») «робот» сөзі заңнамада «робот» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. χείρ «қол» + ἔργον «әрекет, жұмыс») «хирургия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «хирургия» сөзі бекітілген, заңнамада «хирургия» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «роботизированная хирургия» сөз тіркесі қазақ тіліне «роботталған хирургия» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Қатаң бақылау - мұқият бақылау.

Контроль - лат. contra «қарсы» + rotulus «шиыршық».

2. Әзербайжан: ciddi nəzarət

3. Қырғыз: катуу көзөмөл

4. Өзбек: qattiq nazorat

5. Түрік: sıkı kontrol

6. Ағылшын: tight control

7. Испан: control estricto

8. Неміс: strenge Kontrolle

9. Француз: contrôle serré

10. Бекітілген нұсқасы: перекрестный контроль - тоғыспалы бақылау (2015 жылғы 15 желтоқсан)

жесткая цена - қатаң баға (2005 жылғы 20 сәуір)

11. Заңнамадағы қолданысы: жесткая – қатаң, қатал; контроль - бақылау

12. Орыс тіліндегі «жесткая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қатаң» сөзі бекітілсе, заңнамада «қатаң», «қатал» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. contra «қарсы» + rotulus «шиыршық») «контроль» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бақылау» сөзі бекітілген, заңнамада «бақылау» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «жесткий контроль» сөз тіркесі қазақ тіліне «қатаң бақылау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Сенімді басқару өнімнің істен шығуына байланысты тәуекелдерді анықтау және бақылау болып табылады.

2. Әзербайжан: etibarlı idarəetmə

3. Қырғыз: ишенимдүү башкаруу

4. Өзбек: ishonchli boshqaruv

5. Түрік: güvenilir yönetim

6. Ағылшын: reliable management

7. Испан: gestión confiable

8. Неміс: zuverlässiges Management

9. Француз: gestion fiable

10. Бекітілген нұсқасы: эксплуатационная надежность - пайдалану сенімділігі (2016 жылғы 28 маусым)

управление – басқарма, басқару (2016 жылғы 8 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: надежный – сенімді; управление – басқарма, басқару

12. Орыс тіліндегі «надежность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сенімділік» сөзі бекітілсе, заңнамада «надежный» сөзі «сенімді» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «управление» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «басқарма», «басқару» сөздері бекітілсе, заңнамада «басқарма», «басқару» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «надежное управление» сөз тіркесі қазақ тіліне «сенімді басқару» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз

1. Беріктік – материалдың сыртқы күштердің әсерінен пайда болатын кернеулердің әсерінен жойылуға қарсы тұру қасиеті.

2. Әзербайжан: güc

3. Қырғыз: күч

4. Өзбек: kuch

5. Түрік: gücü

6. Ағылшын: strength

7. Испан: fuerza

8. Неміс: Stärke

9. Француз: force

10. Бекітілген нұсқасы: электрическая прочность - электрлік беріктік (2016 жылғы 28 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: прочность – беріктік

12. Орыс тіліндегі «прочность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «беріктік» сөзі бекітілсе, заңнамада «беріктік» сөзімен аударылған.

1. Механикалық аунақшалы бұрандалар; механикалық роликті бұрандалар - аз үйкелісті дәлдікпен бұралатын жетегі, айналмалы қозғалысты трансляциялық қозғалысқа айналдыруға арналған механикалық құрылғы немесе керісінше.

Ролик – нем. rolle «каток».

Винт – неміс. Gewinde – «кесу, ою».

Механика - грек. μηχανη «құрылыс».

2. Әзербайжан: diyircəkli vintlər (mexaniki)

3. Қырғыз: ролик бурамалары (механикалык)

4. Өзбек: rulonli vintlardek (mexanik)

5. Түрік: makaralı vidalar (mekanik)

6. Ағылшын: roller screws (mechanical)

7. Испан: tornillos de rodillo (mecánicos)

8. Неміс: Rollenschrauben (mechanisch)

9. Француз: vis à rouleaux (mécaniques)

10. Бекітілген нұсқасы: информационный ролик - ақпараттық аунақша (2016 жылғы 9 желтоқсан)

винт – бұранда (2015 жылғы 6 қазан)

винт – винт (2018 жылғы 14 желтоқсан)

привод механический – механикалық жетек (2015 жылғы 6 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: ролик – аунақша, ролик; винт – винт; рульдік бұранда - рулевой винт; механический – механикалық

12. Орыс тіліне неміс тілінен енген (нем. rolle «каток») «ролик» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «аунақша» сөзі бекітілген, заңнамада «аунақша», «ролик» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне неміс тілінен енген (неміс. Gewinde – «кесу, ою») «винт» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «винт», «бұранда» сөздері бекітілген, заңнамада «винт», «бұранда» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. μηχανικός «шебер») «механический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «механикалық» сөзі бекітілген, заңнамада «механикалық» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «роликовые винты механические» сөз тіркесі қазақ тіліне «механикалық аунақшалы бұрандалар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Түбірлік каталог - файлдар мен басқа ішкі каталогтарды сақтауға болатын сыртқы жад құрылғысының каталог құрылымындағы бастапқы каталог.

Каталог - грек. κατάλογος «тізім».

2. Әзербайжан: kök qovluq

3. Қырғыз: тамыр каталогу

4. Өзбек: ildiz katalogi

5. Түрік: kök dizini

6. Ағылшын: root directory

7. Испан: directorio raíz

8. Неміс: Wurzelverzeichnis

9. Француз: répertoire racine

10. Бекітілген нұсқасы: архивный каталог - архивтік каталог (2016 жылғы 8 желтоқсан); каталог – тізімдеме (2000 жылғы 25 қаңтар)

корень – түбір (2015 жылғы 6 қазан)

поименный перечень - атаулы тізбе (2016 жылғы 8 желтоқсан)

реестр описей - тізімдеме тізілімі (2016 жылғы 8 желтоқсан)

роспись бюджетная - бюджет тізімдемесі (2016 жылғы 8 желтоқсан)

ведомость - ведомость, тізімдеме (2018 жылғы 6 сәуір)

поименный перечень - атаулы тізбе (2016 жылғы 8 желтоқсан)

тізбе – цепь (2015 жылғы 11 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: корень – түбір; каталог – каталог; тізімдеме – перечень

12. Орыс тіліндегі «корень» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «түбір» сөзі бекітілсе, заңнамада «түбір» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. κατάλογος «тізім») «каталог» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «каталог», «тізімдеме» сөздері бекітілген, заңнамада «каталог» сөзімен аударылған.

Сонымен қатар заңнамада қазақ тіліндегі «тізімдеме» сөзі «перечень», «опись», «роспись», «ведомость» сөздерінің баламасы ретінде бекітілген.

Сонымен қатар заңнамада қазақ тіліндегі «тізбе» сөзі «перечень», «цепь» сөздерінің баламасы ретінде бекітілген.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «корневой каталог» сөз тіркесі қазақ тіліне «түбірлік каталог» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Орташа квадраттық ауытқу (RMSE) - ықтималдықтар теориясы мен статистикада кездейсоқ шаманың математикалық күтуіне қатысты мәндерінің таралуының ең көп таралған көрсеткіші. Әдетте бұл терминдер кездейсоқ шаманың дисперсиясының квадрат түбірін білдіреді, бірақ кейде бұл мәнді бағалаудың бір немесе басқа нұсқасын білдіруі мүмкін.

Квадрат - лат. quadrātum «төртбұрыш».

2. Әзербайжан: standart sapma (rmse)

3. Қырғыз: стандарттык четтөө (rmse)

4. Өзбек: standart og`ish (rmse)

5. Түрік: standart sapma (rmse)

6. Ағылшын: standard deviation (rmse)

7. Испан: desviación estándar (rmse)

8. Неміс: Standardabweichung (rmse)

9. Француз: écart type (rmse)

10. Бекітілген нұсқасы: правило квадрата - квадрат ережесі (2011 жылғы 9 желтоқсан); уравнение квадратное - квадрат теңдеу, шаршы теңдеу (2015 жылғы 11 желтоқсан)

ставка средневзвешенная - орташа алынған мөлшерлеме (2017 жылғы 10 қараша); значение средневыпрямленное - орташа түзетілген мән (2016 жылғы 28 маусым); средневековая философия - ортағасырлық философия (2019 жылғы 5 сәуір)

максимальное отклонение - ең үлкен ауытқу (2004 жылғы 31 наурыз);

11. Заңнамадағы қолданысы: среднеквадратичное значение - орта шаршы мәні; квадрат – шаршы, квадрат; отклонение – ауытқу

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. quadrātum «төртбұрыш») «квадрат» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «квадрат», «шаршы» сөздері бекітілген, заңнамада «квадрат», «шаршы» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «средний» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «орташа», «орта» сөздері бекітілсе, заңнамада «орта» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «отклонение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ауытқу» сөзі бекітілсе, заңнамада «ауытқу» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «среднеквадратическое отклонение» сөз тіркесі қазақ тіліне «орташа квадраттық ауытқу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Арқан - 1. икемді және ұзын өнім — көбінесе зығыр (немесе қарасора, полимер және т.б.) талшықтарынан немесе жіптерден тоқылған немесе бұралған. 2. (арн.) альпинизм мен альпинизмдегі ұзындықты (биіктікті) өлшеу бірлігі; өрмелеу арқанының ұзындығына тең-шамамен 40 метр. 3. (инф.) өте ұзын жолды тиімді сақтау және басқару үшін қолданылатын шағын жолдардан тұратын деректер құрылымы.

2. Әзербайжан: ip

3. Қырғыз: аркан

4. Өзбек: arqon

5. Түрік: ip

6. Ағылшын: rope

7. Испан: cuerda

8. Неміс: Seil

9. Француз: corde

10. Бекітілген нұсқасы: лестница веревочная – арқансаты (2019 жылғы 6 желтоқсан); веревка альпинистская - альпинистер жіпарқаны (2019 жылғы 28 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: веревка – арқан

12. Орыс тіліндегі «веревка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «арқан» сөзі бекітілсе, заңнамада «арқан» сөзімен аударылған.

1. Пластикалық гидромәшине - екі немесе одан да көп пластиналар (шиберлер) болып табылатын айналмалы көлемді гидромашина.

Пластина - лат. plasticus «пластикалық, мүсіндік».

Гидромашина – гидро – көне грек. ὑδραυλικός «су» + машина – лат. machina «құрылғы, құрылыс».

2. Әзербайжан: boşqab hidravlik maşın

3. Қырғыз: табак гидравликалык машина

4. Өзбек: plastinka gidravlika mashinasi

5. Түрік: plaka hidrolik makine

6. Ағылшын: plate hydraulic machine

7. Испан: placa de la máquina hidráulica

8. Неміс: Plattenhydraulikmaschine

9. Француз: machine hydraulique de plaque

10. Бекітілген нұсқасы: пластиковая карточка - пластикалық карта (2017 жылғы 10 қараша)

11. Заңнамадағы қолданысы: пинцет пластинчатый анатомический - пластина тәрізді анатомиялық пинцет; машина – машина, мәшине

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. - plasticus «пластикалық, мүсіндік») «пластиковая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «пластикалық» сөзі бекітілген, заңнамада «пластикалық» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне «гидромашина» сөзі грек және латын тілінен енген (гидро – көне грек. ὑδραυλικός «су» + машина – лат. machina «құрылғы, құрылыс»).

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «пластинчатая гидромашина» сөз тіркесі қазақ тіліне «пластикалық гидромәшине» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Айналдыру, айналу, айналыс – 1. нысанның айналмалы қозғалысы. Жазықтықта объект айналу центрінің (немесе нүктесінің) айналасында айналады. 2. (матем.) қашықтықты сақтайтын және кем дегенде бір тұрақты нүктесі бар жазықтықты немесе кеңістікті түрлендіру. 3. (мех.) бекітілген нүктесі немесе осі бар механикалық қозғалыс.

2. Әзербайжан: fırlanma

3. Қырғыз: айлануу

4. Өзбек: aylanish

5. Түрік: rotasyon

6. Ағылшын: rotation

7. Испан: rotación

8. Неміс: Drehung

9. Француз: rotation

10. Бекітілген нұсқасы: скорость вращения - айналу жылдамдығы (2018 жылғы 14 желтоқсан); вращение – айналу, айналыс (2015 жылғы 11 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: вращение - айналу

12. Орыс тіліндегі «вращения» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «айналу», «айналыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «айналу», «айналдыру» сөздерімен аударылған.

1. Ротор – 1. (мат.) векторлық өрістің құйынымен бірдей, яғни векторлық өрістің берілген нүктесінде айналмалы қозғалысты сипаттайтын вектор. 2. (тех.) жұмыс денесінен энергия алатын (мысалы, Ванкель қозғалтқышының роторы) немесе оны жұмыс денесіне беретін (мысалы, ротор сорғысының роторы) органдар орналасқан қозғалтқыштар мен жұмыс машиналарының айналмалы бөлігі. 3. (электротех.) дайындамалар оларды өңдейтін құралдармен бірге шеңбер доғалары бойынша қозғалатын автоматты басқарылатын машина (көлік құрылғысы, аспап). 4. (авиац.) тікұшақтың тірек бұрандасы.

Ротор – лат. roto «айналу».

2. Әзербайжан: rotor

3. Қырғыз: ротор

4. Өзбек: rotor

5. Түрік: rotor

6. Ағылшын: rotor

7. Испан: rotor

8. Неміс: Rotor

9. Француз: rotor

10. Бекітілген нұсқасы: испытание ротора балансировочное - роторды теңгеріп сынау (2016 жылғы 9 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: ротор – ротор

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. roto «айналу») «ротор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ротор» сөзі бекітілген, заңнамада «ротор» сөзімен аударылған.

1. Бағдарды жоспарлау көлік құралдары қысқа мерзімде аялдамалар жиынтығына бара алатын бағыттарды анықтайды.

План - лат. planus «тегіс».

Маршрут - франц. marche «алға жүру» + route «жол».

2. Әзербайжан: marşrut planlaşdırılması

3. Қырғыз: маршрутту пландаштыруу

4. Өзбек: marshrutni rejalashtirish

5. Түрік: rota planlanıyor

6. Ағылшын: route planning

7. Испан: planificacion de la ruta

8. Неміс: Routenplanung

9. Француз: planification d`itinéraire

10. Бекітілген нұсқасы: планирование – жоспарлау (2016 жылғы 8 желтоқсан)

туристский маршрут - туристік бағдар (2015 жылғы 6 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: планирование – жоспарлау; маршрут – маршрут, бағдар

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. planta — «аяқтың ізі») «план» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жоспар» сөзі бекітілген, заңнамада «жоспар» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне француз тілінен енген (франц. marche «алға жүру» + route «жол») «маршрут» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бағдар» сөзі бекітілген, заңнамада «бағдар», «маршрут» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «планирование маршрута» сөз тіркесі қазақ тіліне «бағдарды жоспарлау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Ескiшiлдiк/Рутина – 1. үлгі бойынша, жаңадан қорқу, консерватизм. 2. консервативті тәртіп, қалыптасқан үлгіге құлақ асу, өзгеру, жаңалықтан қорқу. 3. медициналық ұйымдарды кешенді автоматтандыруға арналған «1С:Кәсіпорын 8.3» платформасының базасында пайдалануға арналған конфигурация.

Рутина - франц. routine «дағды, артта қалғандық».

2. Әзербайжан: gündəlik

3. Қырғыз: күнүмдүк

4. Өзбек: muntazam

5. Түрік: rutin

6. Ағылшын: routine

7. Испан: rutina

8. Неміс: Routine

9. Француз: routine

10. Бекітілген нұсқасы: -

11. Заңнамадағы қолданысы: ескішілдік – предрассудок

12. Орыс тіліне «рутина» сөзі француз тілінен енген (франц. routine «дағды, артта қалғандық»).

1. Эмпирикалық заңдылық - эксперименттік мәліметтерге негізделген және шамамен нәтиже алуға мүмкіндік беретін тәуелділік, әдеттегі жағдайларда дәл жағдайға жақын.

Эмпирика – көне грек. ἐμπειρικός «тәжірибелі; эмпирик».

2. Әзербайжан: empirisches muster

3. Қырғыз: эмпирикалык үлгү

4. Өзбек: empirik naqsh

5. Түрік: ampirik model

6. Ағылшын: empirical pattern

7. Испан: patrón empírico

8. Неміс: empirisches Muster

9. Француз: modèle empirique

10. Бекітілген нұсқасы: риск эмпирический - эмпирикалық қауіп (2019 жылғы 30 қазан)

закономерность – заңдылық (2016 жылғы 28 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: эмпирический – эмпирикалық; закономерность – заңдылық

12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἐμπειρικός «тәжірибелі; эмпирик») «эмпирический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «эмпирикалық» сөзі бекітілген, заңнамада «эмпирикалық» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «закономерность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «заңдылық» сөзі бекітілсе, заңнамада «заңдылық» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «эмпирическая закономерность» сөз тіркесі қазақ тіліне «эмпирикалық заңдылық» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Үлкен саусақ қағидасы жалпы, практикалық нұсқаулық, әдіс (қатаң ереже емес), ол көптеген жағдайларда жұмыс істейді және тәжірибеге немесе белгілі нәрселерге негізделген.

2. Әзербайжан: baş barmaq qayda

3. Қырғыз: бармак эрежеси

4. Өзбек: bosh barmoq qoidasi

5. Түрік: temel kural

6. Ағылшын: thumb rule

7. Испан: regla del pulgar

8. Неміс: Faustregel

9. Француз: règle du pouce

10. Бекітілген нұсқасы: правило квадрата - квадрат ережесі (2011 жылғы 9 желтоқсан); правила стрельбы - оқ ату қағидалары (2020 жылғы 9 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: правило – ереже, қағида; большой – үлкен; палец - сақсақ

12. Орыс тіліндегі «правило» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ереже», «қағида» сөздері бекітілсе, заңнамада «ереже», «қағида» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «большой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «үлкен» сөзі бекітілсе, заңнамада «үлкен» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «палец» сөзі заңнамада «саусақ» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «правило большого пальца» сөз тіркесі қазақ тіліне «үлкен саусақ қағидасы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Бизнес-қағидаларды орындау сервері - кәсіпорынның бизнес ережелерін басқару жүйесінің құрамдас бөлігі, оның функциялары ережелерді орындауды қамтиды. Ол сыртқы қосымшаларды тудыруы мүмкін шешім қабылдау қызметтерін ұсынады.

Сервер - ағылш. server: to serve «қызмет көрсету».

Бизнес - ағылш. business «іс, кәсіп, кәсіпорын».

2. Әзербайжан: iş qayda server

3. Қырғыз: бизнес эрежелери сервери

4. Өзбек: biznes qoidalari serveri

5. Түрік: iş kuralı sunucusu

6. Ағылшын: business rule server

7. Испан: servidor de reglas comerciales

8. Неміс: Geschäftsregelserver

9. Француз: serveur de règles métier

10. Бекітілген нұсқасы: исполнение завещания – өсиетті орындау (2016 жылғы 7 желтоқсан); исполнение бюджета - бюджеттің атқарылуы (2016 жылғы 7 желтоқсан)

малый бизнес - шағын бизнес (2016 жылғы 8 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: сервер – сервер; исполнение – орындау, атқару; бизнес – бизнес; правило – ереже, қағида

12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. server: to serve «қызмет көрсету») «сервер» сөзі заңнамада «сервер» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. business «іс, кәсіп, кәсіпорын») «бизнес» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бизнес» сөзі бекітілген, заңнамада «бизнес» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «исполнение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «орындау», «атқарылу» сөздері бекітілсе, заңнамада «орындау», «атқарылу» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «правило» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ереже», «қағида» сөздері бекітілсе, заңнамада «ереже», «қағида» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «сервер исполнения бизнес-правил» сөз тіркесі қазақ тіліне «бизнес-қағидаларды орындау сервері» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Тұз және бұрыш шуылы - әдетте графикалық және бейне суреттерде кездесетін шуыл формаларының бірі. Бұл шуыл кездейсоқ пайда болатын қара және ақ пикселдерді білдіреді.

2. Әзербайжан: duz və istiot səs-küyü

3. Қырғыз: туз жана калемпирдин ызы-чуусу

4. Өзбек: sho`r va qalampir shovqini

5. Түрік: tuz ve karabiber gürültüsü

6. Ағылшын: noise of salt and pepper

7. Испан: ruido de sal y pimienta

8. Неміс: Lärm von Salz und Pfeffer

9. Француз: bruit de sel et de poivre

10. Бекітілген нұсқасы: шум – шуыл (2016 жылғы 28 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: шум – шуыл, шу

12. Орыс тіліндегі «шум» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шуыл» сөзі бекітілсе, заңнамада «шуыл», «шу» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «соль» сөзі қазақ тіліне «тұз» сөзімен аударылады.

Орыс тіліндегі «перец» сөзі қазақ тіліне «бұрыш» сөзімен аударылады.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «шум соли и перца» сөз тіркесі қазақ тіліне «тұз және бұрыш шуылы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Дискреттеу жиілігі - іріктеу кезінде үздіксіз уақыт сигналының үлгілерін алу жиілігі. Герцпен өлшенеді.

Дискрет - лат. discretio «ажырату, тану».

2. Әзербайжан: seçmə tezliyi

3. Қырғыз: тандоо жыштыгы

4. Өзбек: namuna olish chastotasi

5. Түрік: örnekleme frekansı

6. Ағылшын: sampling frequency

7. Испан: frecuencia de muestreo

8. Неміс: Abtastfrequenz

9. Француз: fréquence d`échantillonnage

10. Бекітілген нұсқасы: частота – жиілік (2016 жылғы 28 маусым)

дискретная система - үзікті жүйе (2018 жылғы 29 қараша)

11. Заңнамадағы қолданысы: частота – жиілік; дискретизация – дискреттеу

12. Орыс тіліндегі «частота» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жиілік» сөзі бекітілген, заңнамада «жиілік» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. discretio «ажырату, тану») «дискретная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «үзікті» сөзі бекітілген, заңнамада «дискретизация» сөзі «дискреттеу» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «частота дискретизации» сөз тіркесі қазақ тіліне «дискреттеу жиілігі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Іріктеу уақыты - есептеу операциясының басталуы мен еске сақтайтын құрылғыдан есептелген деректерді беру арасындағы уақыт аралығы.

2. Әзербайжан: seçmə müddəti

3. Қырғыз: үлгү алуу убактысы

4. Өзбек: namuna olish vaqti

5. Түрік: örnekleme zamanı

6. Ағылшын: sampling time

7. Испан: Tiempo de muestreo

8. Неміс: Abtastzeit

9. Француз: temps d`échantillonnage

10. Бекітілген нұсқасы: время – уақыт (2016 жылғы 8 желтоқсан)

определение объема выборки - іріктеу көлемін анықтау (2020 жылғы 25 қараша)

11. Заңнамадағы қолданысы: время – уақыт; выборка – іріктеу

12. Орыс тіліндегі «время» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «уақыт» сөзі бекітілсе, заңнамада «уақыт» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «выборка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «іріктеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «іріктеу» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «время выборки» сөз тіркесі қазақ тіліне «іріктеу уақыты» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Қанағаттандыру мүмкіндігі - талаптар, тілектердің орындалуына жағдайдың болуы.

2. Әзербайжан: məmnun olma ehtimalı

3. Қырғыз: канааттануу мүмкүнчүлүгү

4. Өзбек: qoniqish imkoniyati

5. Түрік: memnuniyet olasılığı

6. Ағылшын: possibility of satisfaction

7. Испан: posibilidad de satisfacción

8. Неміс: Möglichkeit der Zufriedenheit

9. Француз: possibilité de satisfaction

10. Бекітілген нұсқасы: боевая возможность – жауынгерлік мүмкіндік (2020 жылғы 17 маусым)

удовлетворение спроса - сұранысты қанағаттандыру (2017 жылғы 14 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: возможность – мүмкіндік; удовлетворение - қанағаттандыру

12. Орыс тіліндегі «возможность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «мүмкіндік» сөзі бекітілсе, заңнамада «мүмкіндік» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «удовлетворение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қанағаттандыру» сөзі бекітілсе, заңнамада «қанағаттандыру» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «возможность удовлетворения» сөз тіркесі қазақ тіліне «қанағаттандыру мүмкіндігі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Қанағаттандыру - бақытқа деген эмоционалды реакция, орындалған тілекке немесе мақсатқа эмоционалды жауап.

2. Әзербайжан: məmnunluq

3. Қырғыз: канааттануу

4. Өзбек: qoniqish

5. Түрік: memnuniyet

6. Ағылшын: satisfaction

7. Испан: satisfacción

8. Неміс: Befriedigung

9. Француз: la satisfaction

10. Бекітілген нұсқасы: удовлетворение спроса - сұранысты қанағаттандыру (2017 жылғы 14 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: удовлетворение - қанағаттандыру

12. Орыс тіліндегі «удовлетворение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қанағаттандыру» сөзі бекітілсе, заңнамада «қанағаттандыру» сөзімен аударылған.

1. Сақтау – 1. қорғау, сақтау, жоғалуға жол бермеу. 2. (инф.) файлда бастапқы және жаңа элементтерді сақтау.

2. Әзербайжан: saxlamaq

3. Қырғыз: сактоо

4. Өзбек: saqlamoq

5. Түрік: saklamak

6. Ағылшын: save

7. Испан: mantener

8. Неміс: behalten

9. Француз: garder

10. Бекітілген нұсқасы: -

11. Заңнамадағы қолданысы: сохранить – сақтау

12. Орыс тіліндегі «сохранить» сөзі заңнамада «сақтау» сөзімен аударылған.

1. Ауқымды инвариантты белгілерді түрлендіру; белгілерді масштабты-инвариантты түрлендіру (SIFT) - суреттердегі жергілікті белгілерді анықтау және сипаттау үшін компьютерлік көру кезінде белгілерді анықтау алгоритмі.

Масштаб - нем. Maßstab «өлшеуіш таяқ»: Maß «Өлшем», Stab «таяқ».

Инвариант - лат. varians, variantis «өзгермелі».

2. Әзербайжан: miqyaslı-dəyişməz xüsusiyyət çevrilməsi

3. Қырғыз: масштаб-инварианттуу өзгөрүү

4. Өзбек: o`lchov-o`zgarmas xususiyatni o`zgartirish

5. Түрік: ölçekle değişmeyen özellik dönüşümü

6. Ағылшын: scale-invariant feature transformation

7. Испан: transformación de características invariantes de escala

8. Неміс: skalierungsinvariante Feature-Transformation

9. Француз: transformation d`entités sans variation d`échelle

10. Бекітілген нұсқасы: масштаб войны - соғыс ауқымы (2020 жылғы 25 маусым)

масштаб - масштаб; ауқым (2018 жылғы 27 маусым)

адиабатический инвариант - адиабаттық инвариант (2018 жылғы 29 қараша)

цифровые преобразования – цифрлық түрлендіру (2018 жылғы 6 сәуір)

признак документа внешний - құжаттың сыртқы белгісі (2016 жылғы 8 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: масштаб - масштаб; ауқым; инвариантное – инвариантты; преобразование – түрлендіру; признак – белгі

12. Орыс тіліне неміс тілінен енген (нем. Maßstab «өлшеуіш таяқ»: Maß «Өлшем», Stab «таяқ») «масштаб» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «масштаб», «ауқым» сөздері бекітілген, заңнамада ««масштаб», «ауқым» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. invarians «өзгермейтін») «инвариант» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «инвариант» сөзі бекітілген, заңнамада «инвариантность» сөзі «инварианттылық» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «преобразование» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «түрлендіру» сөзі бекітілсе, заңнамада «түрлендіру» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «признак» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «белгі» сөзі бекітілген, заңнамада «белгі» сөзімен аударылған.

Сонымен қатар қазақ тіліндегі «белгі» сөзі орыс тіліндегі «знак», «метка», отметка» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «знак», «метка», отметка» сөздерінің баламасы ретінде алынған.

Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы қолданысын және мамандардың пікірін негізге ала отырып, орыс тіліндегі «масштабно-инвариантное преобразование признаков» сөз тіркесі қазақ тіліне «ауқымды инвариантты белгілерді түрлендіру» немесе «белгілерді масштабты-инвариантты түрлендіру» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Ауқымды ортогональды проекция; масштабты ортогональды проекция - үшөлшемді нысандарды екі өлшемде бейнелеу құралы. Бұл параллель проекцияның формасы, онда проекцияның барлық сызықтары проекция жазықтығына ортогоналды болады, нәтижесінде көріністің әр жазықтығы көру бетіндегі аффиндік түрлендіруде пайда болады.

Масштаб - нем. Maßstab «өлшеуіш таяқ»: Maß «Өлшем», Stab «таяқ».

Ортогональ – көне грек. ὀρθογώνιος «тікбұрышты».

Проекция - лат. projectio «алға лақтыру».

2. Әзербайжан: miqyaslı orfoqrafik proyeksiya

3. Қырғыз: масштабдуу орфографиялык проекция

4. Өзбек: masshtabli orfografik proektsiya

5. Түрік: ölçekli ortografik projeksiyon

6. Ағылшын: scale orthographic projection

7. Испан: proyección ortográfica a escala

8. Неміс: orthografische Projektion skalieren

9. Француз: projection orthographique à l`échelle

10. Бекітілген нұсқасы: масштаб войны - соғыс ауқымы (2020 жылғы 25 маусым)

масштаб - масштаб; ауқым (2018 жылғы 27 маусым)

проекция оптическая - оптикалық проекция (2016 жылғы 8 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: масштаб - масштаб; ауқым; ортогональная проекция – ортогональды проекция

12. Орыс тіліне неміс тілінен енген (нем. Maßstab «өлшеуіш таяқ»: Maß «Өлшем», Stab «таяқ») «масштаб» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «масштаб», «ауқым» сөздері бекітілген, заңнамада ««масштаб», «ауқым» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ὀρθογώνιος «тікбұрышты») «ортогональная» сөзі заңнамада «ортогональды» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. projectio «алға лақтыру») «проекция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «проекция» сөзі бекітілген, заңнамада «проекция» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы қолданысын және мамандардың пікірін негізге ала отырып, орыс тіліндегі «масштабная ортогональная проекция» сөз тіркесі қазақ тіліне «ауқымды ортогональды проекция» немесе «масштабты ортогональды проекция» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Масштабтау – 1. координаталық түрлендірулерді жасауға мүмкіндік беретін әдіс: масштабты өзгерту, X осі мен Y осі бойынша жылжыту. 2. (экон.) компанияның жалпы өсуімен қатар барлық процестерді оңтайландыруды көздейтін процесс: сату деңгейін арттыруға, жаңа тауашаларды алуға мүмкіндік беретін кеңейту процесі. 3. кескіннің ажыратымдылығын ұлғайту және азайту.

Масштабтау - нем. Maßstab «өлшеуіш таяқ»: Maß «Өлшем», Stab «таяқ».

2. Әзербайжан: miqyaslandırma

3. Қырғыз: масштабдоо

4. Өзбек: masshtablash

5. Түрік: ölçekleme

6. Ағылшын: scaling

7. Испан: escalada

8. Неміс: Skalierung

9. Француз: mise à l`échelle

10. Бекітілген нұсқасы: масштаб войны - соғыс ауқымы (2020 жылғы 25 маусым)

масштаб - масштаб; ауқым (2018 жылғы 27 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: масштабирование модели оказания услуг - қызметтер көрсету моделін ауқымды тарату; масштабирование - масштабтау

12. Орыс тіліне неміс тілінен енген (нем. Maßstab «өлшеуіш таяқ»: Maß «Өлшем», Stab «таяқ») «масштаб» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «масштаб», «ауқым» сөздері бекітілген, заңнамада «масштабирование» сөзі «ауқымды тарату» сөз тіркесімен, «масштабтау» сөзімен аударылған.

1. Шашырау – 1. затпен немесе денемен соқтығысқаннан кейін (жанасу, өту) сипаттамалардың өзгеруі (жиі - бұрыш). 2. (физ., хим.) мұндай әрекеттің нәтижесі; сипаттамалардың таралуы.

2. Әзербайжан: səpələnmə

3. Қырғыз: чачуу

4. Өзбек: tarqalish

5. Түрік: saçılma

6. Ағылшын: scattering

7. Испан: dispersión

8. Неміс: Streuung

9. Француз: diffusion

10. Бекітілген нұсқасы: рассеяние частиц - бөлшектердің шашырауы (2016 жылғы 28 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: рассеяние – шашырау

12. Орыс тіліндегі «рассеяние» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шашырау» сөзі бекітілсе, заңнамада «шашырау» сөзімен аударылған.

1. Бұранда – 1. бөлшектерді қосуға арналған бекіткіш, олардың біреуі ішкі бұрандамен болуы мүмкін. 2. күш бағыты мен шамасын өзгертуге қызмет ететін құрылғы. 3. коллинеарлық векторлардың реттелген жұбы.

2. Әзербайжан: vida

3. Қырғыз: бурама

4. Өзбек: vida

5. Түрік: vidalamak

6. Ағылшын: screw

7. Испан: tornillo

8. Неміс: Schraube

9. Француз: vis

10. Бекітілген нұсқасы: винт – винт (2018 жылғы 14 желтоқсан)

винт – бұранда (2015 жылғы 6 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: винт – винт; рульдік бұранда - рулевой винт

12. Орыс тіліне неміс тілінен енген (неміс. Gewinde – «кесу, ою») «винт» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «винт», «бұранда» сөздері бекітілген, заңнамада «винт», «бұранда» сөздерімен аударылған.

1. Іздеу алгоритмі - іздеу мәселесін шешетін кез-келген алгоритм, атап айтқанда, белгілі бір деректер құрылымында сақталған немесе проблемалық аймақтың іздеу кеңістігінде дискретті немесе үздіксіз мәндермен есептелген ақпаратты алу.

Алгоритм - лат. algorithmi Ортаазиялық математик Әл-Хорезми атымен байланысты.

2. Әзербайжан: axtarış alqoritmi

3. Қырғыз: издөө алгоритми

4. Өзбек: qidirish algoritmi

5. Түрік: arama algoritması

6. Ағылшын: search algorithm

7. Испан: algoritmo de búsqueda

8. Неміс: Suchalgorithmus

9. Француз: algorithme de recherche

10. Бекітілген нұсқасы: алгоритм – алгоритм (2016 жылғы 28 маусым)

поиск - іздеу (2020 жылғы 17 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: алгоритм – алгоритм; поиск - іздеу

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. algorithmi — ортаазиялық математик «әл-Хорезмидің есімімен байлансты») «алгоритм» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «алгоритм» сөзі бекітілген, заңнамада «алгоритм» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «поикс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «іздеу» сөзі бекітілген, заңнамада «іздеу», «іздестіру» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «алгоритм поиска» сөз тіркесі қазақ тіліне «іздеу алгоритмі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Іздеу жүйесі - алгоритмдер және оларды іске асыратын компьютерлік бағдарламалар жиынтығы, пайдаланушыға қолжетімді деректердің кең жиынтығын іздеу арқылы қажетті ақпаратқа жылдам қол жеткізуге мүмкіндік береді.

Система – грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе».

2. Әзербайжан: axtarış sistemi

3. Қырғыз: издөө тутуму

4. Өзбек: qidiruv tizimi

5. Түрік: arama sistemi

6. Ағылшын: search system

7. Испан: sistema de búsqueda

8. Неміс: Suchmaschine

9. Француз: système de recherche

10. Бекітілген нұсқасы: поиск - іздеу (2020 жылғы 17 маусым)

система – жүйе (2020 жылғы 17 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: поиск - іздеу; система – жүйе

12. Орыс тіліндегі «поикс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «іздеу» сөзі бекітілген, заңнамада «іздеу», «іздестіру» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе») «система» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жүйе» сөзі бекітілсе, заңнамада «жүйе» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «поисковая система» сөз тіркесі қазақ тіліне «іздеу жүйесі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Іздеу жүйесін оңтайландыру (SEO) - желілік трафикті (ақпараттық ресурстар үшін) және әлеуетті клиенттерді (коммерциялық ресурстар үшін) ұлғайту және кейіннен осы трафикті монетизациялау (кіріс алу) мақсатында пайдаланушылардың белгілі бір сұраныстары бойынша іздеу жүйелерін беру нәтижелерінде сайттың позициясын көтеру үшін ішкі және сыртқы оңтайландыру жөніндегі шаралар кешені.

Оптимизация - лат. optimus «үздік».

2. Әзербайжан: axtarış motoru optimallaşdırması

3. Қырғыз: издөө тутумун оптималдаштыруу

4. Өзбек: qidiruv tizimini optimallashtirish

5. Түрік: arama motoru optimizasyonu

6. Ағылшын: search engine optimization

7. Испан: optimisation du moteur de recherche

8. Неміс: Suchmaschinenoptimierung

9. Француз: optimisation du moteur de recherche

10. Бекітілген нұсқасы: поиск - іздеу (2020 жылғы 17 маусым)

информационная оптимизация сообщения – хабарламаның ақпараттық оңтайландырылуы (2020 жылғы 25 қараша)

11. Заңнамадағы қолданысы: поиск - іздеу; оптимизация – оңтайландыру

12. Орыс тіліндегі «поикс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «іздеу» сөзі бекітілген, заңнамада «іздеу», «іздестіру» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. optimus «үздік») «оптимизация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «оңтайландыру» сөзі бекітілсе, заңнамада «оңтайландыру» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «поисковая оптимизация» сөз тіркесі қазақ тіліне «іздеу жүйесін оңтайландыру» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Іздеу дарағы, іздеу ағашы - екілік ағаш, онда түйіндер белгілі бір жолмен кілттердің мәні бойынша реттеледі: кез келген түйін үшін оның сол жақ астындағы барлық түйіндердің кілттерінің мәні x кілтінің мәнінен аз, ал оң жақ астындағы барлық түйіндердің кілттерінің мәні x кілтінің мәнінен үлкен.

2. Әзербайжан: axtarış ağacı

3. Қырғыз: издөө дарагы

4. Өзбек: qidirish daraxti

5. Түрік: arama ağacı

6. Ағылшын: search tree

7. Испан: árbol de búsqueda

8. Неміс: Suchbaum

9. Француз: arbre de recherche

10. Бекітілген нұсқасы: поиск - іздеу (2020 жылғы 17 маусым)

дерево мировое - әлемдiк ағаш (2018 жылғы 29 қараша); дерево расчета - шахматтық есептеу (2019 жылғы 6 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: поиск - іздеу; дерево - ағаш

12. Орыс тіліндегі «дерево» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ағаш» сөзі бекітілсе, заңнамада «ағаш» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «поикс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «іздеу» сөзі бекітілген, заңнамада «іздеу», «іздестіру» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «дерево поиска» сөз тіркесі қазақ тіліне «іздеу дарағы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Тұқым, ұрық, шәует – 1. (биол.) тұқым өсімдіктерін көбейту және қоныстандыру үшін қызмет ететін, әдетте ұрықтанғаннан кейін жұмыртқадан (модификацияланған әйел спорангиясы) дамитын және эмбрионнан тұратын күрделі құрылымның ерекше көп жасушалы құрылымы. 2. егуге арналған дән. 3. ұрпақ, тегі. 4. JavaScript аудармашысы және гном жобасының кітапханасы, JavaScript-те офлайн қосымшаларды жасайды.

2. Әзербайжан: toxum

3. Қырғыз: үрөн

4. Өзбек: urug `

5. Түрік: tohum

6. Ағылшын: seed

7. Испан: semilla

8. Неміс: Samen

9. Француз: la graine

10. Бекітілген нұсқасы: семя - ұрық, шәует (мед.) (1971-1981)

11. Заңнамадағы қолданысы: семя – тұқым

12. Орыс тіліндегі «семя» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ұрық», «шәует» (медицина) сөздері бекітілсе, заңнамада «тұқым» сөзімен аударылған.

1. Сегментация, бөлшектендіру – 1. ақпараттық технологияда: диск бөлімдерін құру процесі. 2. есептеу техникасы: x86 архитектурасындағы компьютердің жадын логикалық адрестеу схемасы. 3. суретті өңдеуде: сандық кескінді бірнеше сегменттерге бөлу процесі (супер пиксельдер). 4. морфологияда метамермен бірдей: денені немесе жеке мүшелерді қайталанатын сегменттерге бөлу (метамерлер). 5. (эмбриологияда): жұмыртқаның бірқатар дәйекті бөлінуі. 6. (тіл білімінде): сөйлеу ағынын сызықтық бөлу (сегменттерге). 7. (маркетингте): нарықты сегменттерге бөлу.

Сегментация - лат. segmentum «кесінді, бөлік».

2. Әзербайжан: seqmentasiya

3. Қырғыз: сегментация

4. Өзбек: segmentatsiya

5. Түрік: segmentasyon

6. Ағылшын: segmentation

7. Испан: segmentación

8. Неміс: Segmentierung

9. Француз: segmentation

10. Бекітілген нұсқасы: -

11. Заңнамадағы қолданысы: сегментация – саралану, сегменттеу; бөлшектендіру - разукомплектовывать

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. segmentum «кесінді, бөлік») «сегментация» сөзі заңнамада «сегменттеу», «саралану» сөзімен аударылған.

1. Селективті лазерлік біріктіру - қосымша өндіріс әдісі, ол лазермен ұсақ ұнтақ материалды біріктіруден тұрады. Лазерді бағыттау процесі автоматты түрде графикалық редакторда жасалуы мүмкін алдын-ала жасалған 3D моделіне сәйкес жүзеге асырылады.

Селектив - франц. селектиф «таңдайтын».

Лазер - ағылш. laser, акроним: light amplification by stimulated emission of radiation «мәжбүрлі сәулелену арқылы жарықты күшейту».

2. Әзербайжан: seçici lazer sinterlənməsi

3. Қырғыз: тандалма лазердик агломерация

4. Өзбек: selektiv lazerli sinterlash

5. Түрік: seçici lazer sinterleme

6. Ағылшын: selective laser sintering

7. Испан: sinterización por láser selectiva

8. Неміс: selektives Lasersintern

9. Француз: frittage laser sélectif

10. Бекітілген нұсқасы: селективный спрос - іріктемелі сұраныс (2018 жылғы 5 қазан)

ваготомия селективная - селективті ваготомия (2017 жылғы 13 желтоқсан)

лазерная спектроскопия - лазерлiк спектрскопия (2018 жылғы 29 қараша)

11. Заңнамадағы қолданысы: селективный – іріктемелі; селективті; лазерное – лазерлік; спекание – қақтап жапсыру; жентектеу процесін жүргізу – ведение процесса спекания; шыны талшығын жентектеуші – спекальщик стекловолокна

12. Орыс тіліне француз тілінен енген (франц. селектиф «таңдайтын») «селективный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «селективті», «іріктемелі» сөздері бекітілсе, заңнамада «селективті», «іріктемелі» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. laser, акроним: light amplification by stimulated emission of radiation «мәжбүрлі сәулелену арқылы жарықты күшейту») «лазерный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «лазерлiк» сөзі бекітілсе, заңнамада «лазерлiк» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «спекание» сөзі заңнамада «қақтап жапсыру» сөз тіркесімен, «жентектеу» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «селективное лазерное спекание» сөз тіркесі қазақ тіліне «селективті лазерлік біріктіру» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Өзі ойнатылатын машина; өздігінен өндірілетін мәшине – қоршаған ортаның материалдарын қолдана отырып, өзін-өзі көбейтуге қабілетті автономды роботтардың түрі.

Машина - лат. machina «құрылғы, құрылыс».

2. Әзербайжан: özünü təkrarlayan maşın

3. Қырғыз: өзүн өзү кайталоочу машина

4. Өзбек: o`z-o`zini takrorlaydigan mashina

5. Түрік: kendini kopyalayan makine

6. Ағылшын: self-replicating machine

7. Испан: máquina de autorreplicación

8. Неміс: selbstreplizierende Maschine

9. Француз: machine auto-réplicante

10. Бекітілген нұсқасы: бронированная машина - броньды мәшине (2020 жылғы 25 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: самовоспроизводящийся организм - өз өсімін өзі молайтатын организм; самовоспроизводящийся популяций - өз өсімін өзі молайтатын популяциялар; машина – машина, мәшине

12. Орыс тіліндегі «самовоспроизводящийся» сөзі заңнамада «өз өсімін өзі молайтатын» сөз тіркесімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. machina «құрылғы, құрылыс») «машина» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «мәшине» сөзі бекітілсе, заңнамада «машина» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы қолданысын және мамандардың пікірін негізге ала отырып, орыс тіліндегі «самовоспроизводящаяся машина» сөз тіркесі қазақ тіліне «өзі ойнатылатын машина» немесе «өздігінен өндірілетін мәшине» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Жартылай автоматты оқыту - машинамен оқыту әдісі, оқытушымен бірге оқытудың бір түрі, ол жаттығу үшін анықталмаған деректерді де қолданады - әдетте аз мөлшерде белгіленген мәліметтер және көп мөлшерде анықталмаған мәліметтер.

Автомат – көне грек. αὐτόματα - грек. «өздігінен әрекет ететін».

2. Әзербайжан: yarı avtomatik təlim

3. Қырғыз: жарым автоматтык окутуу

4. Өзбек: yarim avtomatik mashg`ulotlar

5. Түрік: yarı otomatik eğitim

6. Ағылшын: semi-automatic training

7. Испан: entrenamiento semiautomático

8. Неміс: halbautomatisches Training

9. Француз: formation semi-automatique

10. Бекітілген нұсқасы: автомат – автомат (1998)

дистанционное обучение – қашықтан оқыту (2020 жылғы 25 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: обучение – оқыту; полуавтоматическая линия - жартылай автоматты желілер; полуавтоматический шлагбаум - жартылай автоматты шлагбаум

12. Орыс тіліне грек тілінен енген (αὐτόματα - грек. «өздігінен әрекет ететін») «автомат» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «автомат» сөзі бекітілсе, заңнамада «автомат» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «обучение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «оқыту» сөзі бекітілсе, заңнамада «оқыту», «үйрету», «меңгерту» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «полуавтоматическое обучение» сөз тіркесі қазақ тіліне «жартылай автоматты оқыту» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Ішінара оқыту - оқу кезінде белгіленген және белгіленбеген деректерді қолданатын машиналық оқыту әдістерінің бірі.

2. Әзербайжан: qismən təlim

3. Қырғыз: жарым-жартылай окутуу

4. Өзбек: qisman o`qitish

5. Түрік: kısmi eğitim

6. Ағылшын: partial training

7. Испан: entrenamiento parcial

8. Неміс: Teilausbildung

9. Француз: formation partielle

10. Бекітілген нұсқасы: дистанционное обучение – қашықтан оқыту (2020 жылғы 25 маусым)

частичная поставка - ішінара жеткізілім (2016 жылғы 8 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: обучение – оқыту; частичная - ішінара

12. Орыс тіліндегі «частичная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ішінара» сөзі бекітілсе, заңнамада «ішінара» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «обучение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «оқыту» сөздері бекітілсе, заңнамада «оқыту», «үйрету», «меңгерту» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «частичное обучение» сөз тіркесі қазақ тіліне «ішінара оқыту» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Жартылай өткiзгiш - өткізгіштер мен диэлектриктер арасында аралық орын алатын және өткізгіштерден нақты өткізгіштіктің қоспалардың концентрациясына, температураға және сәулеленудің әртүрлі түрлерінің әсеріне қатты тәуелділігімен ерекшеленетін материал.

2. Әзербайжан: yarımkeçirici

3. Қырғыз: жарым өткөргүч

4. Өзбек: yarim o`tkazgich

5. Түрік: yarı iletken

6. Ағылшын: semiconductor

7. Испан: semiconductor

8. Неміс: Halbleiter

9. Француз: semi-conducteur

10. Бекітілген нұсқасы: полупроводник примесный - қоспалы жартылай өткiзгiш (2016 жылғы 28 маусым); полупроводник - шала өткізгіш (1995)

11. Заңнамадағы қолданысы: полупроводниковое производство – жартылай өткізгіш өндірісі

12. Орыс тіліндегі «полупроводник» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жартылай өткiзгiш», «шала өткізгіш» сөз тіркестері бекітілсе, заңнамада «жартылай өткізгіш» сөз тіркесімен аударылған.

1. Сезімтал резистор - резистивті материалға қысым өзгерген кезде оның кедергісін өзгертетін электрлік компонент.

Резистор - лат. resisto «қарсыласамын».

2. Әзербайжан: algılama müqaviməti

3. Қырғыз: сезгич резистор

4. Өзбек: sezgir qarshilik

5. Түрік: algılama direnci

6. Ағылшын: sensing resistor

7. Испан: resistencia de detección

8. Неміс: Sensorwiderstand

9. Француз: résistance de détection

10. Бекітілген нұсқасы: чувствительность – сезгiштiк (2016 жылғы 28 маусым); гиперчувствительность - аса сезімталдық (2016 жылғы 9 желтоқсан)

гиперчувствительность - аса сезімталдық (2017 жылғы 13 желтоқсан)

резистор – резистор (2018 жылғы 5 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: чувствительный – сезгiш, сезімтал; резистор – резистор

12. Орыс тіліндегі «чувствительность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сезгiштiк», «сезімталдық» сөздері бекітілсе, заңнамада «чувствительный» сөзі «сезгiш», «сезімтал» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. resisto «қарсыласамын») «резистор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «резистор» сөзі бекітілсе, заңнамада «резистор» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «чувствительный резистор» сөз тіркесі қазақ тіліне «сезімтал резистор» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Сезімталдық – 1. (физ.) адамның сипаттамалық ерекшелігі, оны сезіну, ажырату және сыртқы ынталандыруларға жауап беру қабілеті. 2. диагностикалық әдістің дұрыс нәтиже беру қабілеті. 3. (тех.) объектінің белгілі бір аз әсерге белгілі бір жолмен жауап беру қабілеті, сондай-ақ осы қабілеттің сандық сипаттамасы.

2. Әзербайжан: həssaslıq

3. Қырғыз: сезгичтик

4. Өзбек: sezgirlik

5. Түрік: duyarlılık

6. Ағылшын: sensitivity

7. Испан: sensibilidad

8. Неміс: Empfindlichkeit

9. Француз: sensibilité

10. Бекітілген нұсқасы: чувствительность – сезгiштiк (2016 жылғы 28 маусым); гиперчувствительность - аса сезімталдық (2016 жылғы 9 желтоқсан)

гиперчувствительность - аса сезімталдық (2017 жылғы 13 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: чувствительность – сезгiштiк, сезімталдық

12. Орыс тіліндегі «чувствительность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сезгiштiк», «сезімталдық» сөздері бекітілсе, заңнамада «сезгiштік», «сезімталдық» сөздерімен аударылған.

1. Сенсор (датчик, сезбек) – 1. (тех.) бір немесе бірнеше бастапқы өлшеу түрлендіргіштері бар құрылымдық оқшауланған құрылғы. 2. бергіштің сезімтал элементі.

Сенсор - лат. sensus «сезім, қабылдау».

2. Әзербайжан: sensor

3. Қырғыз: сенсор

4. Өзбек: sensor

5. Түрік: sensör

6. Ағылшын: sensor

7. Испан: sensor

8. Неміс: Sensor

9. Француз: capteur

10. Бекітілген нұсқасы: волосковая сенсорная клетка - кірпікшелі сезімтал жасуша (2017 жылғы 13 желтоқсан); восприятие экстрасенсорное - экстрасенсорлық түйсіну (2018 жылғы 5 қазан)

датчик – датчик (2018 жылғы 14 желтоқсан); биодатчик – биосезгі (2016 жылғы 28 маусым); датчик давления - қысым бергіш (2015 жылғы 6 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: сенсор – сенсор; датчик – датчик, сезбек

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sensus «сезім, қабылдау») «сенсорная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сезімтал», «сенсорлық» сөзі бекітілсе, заңнамада «сенсорлық» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «датчик» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «датчик», «бергіш», «сезгі» сөздері бекітілген, заңнамада «датчик», «сезбек» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «сенсор» сөзі қазақ тіліне «сенсор» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «датчик» сөзі қазақ тіліне «датчик» немесе «сезбек» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Сенсорлардың бірігуі - сенсорлық деректердің немесе шашыраңқы көздерден алынған деректердің жиынтығы, сондықтан алынған ақпарат осы көздерді жеке-жеке пайдалану кезінде мүмкін болатын белгісіздікке ие болады.

Сенсор - лат. sensus «сезім, қабылдау».

2. Әзербайжан: sensorların birləşməsi

3. Қырғыз: сенсорлордун биригиши

4. Өзбек: datchiklarning birlashishi

5. Түрік: sensörlerin birleşmesi

6. Ағылшын: fusion of sensors

7. Испан: fusión de sensores

8. Неміс: Fusion von Sensoren

9. Француз: fusion de capteurs

10. Бекітілген нұсқасы: волосковая сенсорная клетка - кірпікшелі сезімтал жасуша (2017 жылғы 13 желтоқсан); восприятие экстрасенсорное - экстрасенсорлық түйсіну (2018 жылғы 5 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: сенсор – сенсор; слияние – біріктіру

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sensus «сезім, қабылдау») «сенсорная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сезімтал», «сенсорлық» сөзі бекітілсе, заңнамада «сенсорлық» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «слияние» сөзі заңнамада «біріктіру» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «слияние сенсоров» сөз тіркесі қазақ тіліне «сенсорлардың бірігуі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Датчик түйіні; сезбек түйіні; датчик торабы - денесі, сым ұзартқышы немесе кабельдері бар сенсорлар. Температураны өлшеуге арналған көптеген қосымшалар қорғаныс корпусына оралған сезімтал элементтерді қажет етеді.

Сенсор - лат. sensus «сезім, қабылдау».

2. Әзербайжан: sensor dəsti

3. Қырғыз: сенсордук жыйын

4. Өзбек: sensorni yig`ish

5. Түрік: sensör montajı

6. Ағылшын: sensor assembly

7. Испан: conjunto de sensor

8. Неміс: Sensoranordnung

9. Француз: ensemble capteur

10. Бекітілген нұсқасы: волосковая сенсорная клетка - кірпікшелі сезімтал жасуша (2017 жылғы 13 желтоқсан); восприятие экстрасенсорное - экстрасенсорлық түйсіну (2018 жылғы 5 қазан)

датчик – датчик (2018 жылғы 14 желтоқсан); биодатчик – биосезгі (2016 жылғы 28 маусым); датчик давления - қысым бергіш (2015 жылғы 6 қазан)

узел - торап; түйін (2016 жылғы 28 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: сенсор – сенсор; датчик – датчик, сезбек; узел - торап; түйін

12. Орыс тіліндегі «датчик» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «датчик», «бергіш», «сезгі» сөздері бекітілген, заңнамада «датчик», «сезбек» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «узел» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «түйін», «торап» сөздері бекітілген, заңнамада «түйін», «торап» сөздерімен аударылған.

Сонымен қатар қазақ тіліндегі «торап» сөзі «сеть» сөзінің баламасы ретінде бекітілген.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «узел датчика» сөз тіркесі қазақ тіліне «датчик түйіні» немесе «сезбек түйіні» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Сөйлем – (лингв.) семантикалық және интонациялық толымдығы бар сөздердің (немесе сөздің) грамматикалық ұйымдастырылған тіркесімі болып табылатын тіл бірлігі.

2. Әзербайжан: cümlə

3. Қырғыз: сүйлөм

4. Өзбек: hukm

5. Түрік: cümle

6. Ағылшын: sentence

7. Испан: frase

8. Неміс: Satz

9. Француз: phrase

10. Бекітілген нұсқасы: бессказуемное предложение - баяндауышсыз сөйлем (2020 жылғы 25 маусым)

фактор предложения - ұсыныс факторы, ұсыным факторы (2017 жылғы 14 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: предложение - сөйлем

12. Орыс тіліндегі «предложение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сөйлем» сөзі бекітілген, заңнамада «сөйлем» сөзімен аударылған.

1. Мәтіннің тональдылығын талдау - компьютерлік лингвистикадағы мазмұнды талдау әдістерінің класы, мәтіндерде эмоционалды түсті лексиканы автоматты түрде анықтауға және авторлардың мәтіндегі объектілерге қатысты эмоционалды бағалауына арналған.

Анализ – көне грек. ἀνάλυσις «ыдырау, бөлу, бөлшектеу».

Тональность - грек. τόνος «кернеу; лат. tonus «үн».

Текст - лат. textus «мата; тіркесім».

2. Әзербайжан: mətn hisslərinin təhlili

3. Қырғыз: тексттик сезимдерди талдоо

4. Өзбек: matnli hissiyotlarni tahlil qilish

5. Түрік: metin duyarlılık analizi

6. Ағылшын: text sentiment analysis

7. Испан: análisis de sentimiento de texto

8. Неміс: Analyse der Textstimmung

9. Француз: analyse des sentiments du texte

10. Бекітілген нұсқасы: анализ – талдау (2020 жылғы 17 маусым)

тональный язык - тональдік тіл (2020 жылғы 25 қараша)

иноязычный текст - шеттілді мәтін (2020 жылғы 9 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: анализ – талдау, анализ; тональность – үндестік; тональдық; текст – мәтін

12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἀνάλυσις «ыдырау, бөлу, бөлшектеу, бөлшектеу») «анализ» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «талдау» сөзі бекітілген, заңнамада «талдау», «анализ» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. τόνος «кернеу; лат. tonus «үн») «тональный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тональдік» сөзі бекітілген, заңнамада «тональность» сөзі «үндестік», «тональдық» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. textus «мата; тіркесім») «текст» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «мәтін» сөзі бекітілген, заңнамада «мәтін» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «анализ тональности текста» сөз тіркесі қазақ тіліне «мәтіннің тональдылығын талдау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Тізбек интерфейс - екі сандық жүйенің арасындағы байланыс интерфейсі, ол деректерді сым арқылы кернеу импульстарының сериясы ретінде жібереді.

Интерфейс - лат. inter «арасындағы» + facies «бет, беті».

2. Әзербайжан: serial interfeys

3. Қырғыз: сериялык интерфейс

4. Өзбек: ketma-ket interfeys

5. Түрік: seri arayüz

6. Ағылшын: serial interface

7. Испан: interfaz de serie

8. Неміс: serielle Schnittstelle

9. Француз: interface série

10. Бекітілген нұсқасы: доступ последовательный - тізбекті қатынау (2016 жылғы 28 маусым)

последовательный - тізбекті, дәйекті, сабақтас (2015 жылғы 15 желтоқсан)

интерфейс – интерфейс (2019 жылғы 30 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: последовательный – тізбекті, дәйекті; интерфейс – интерфейс

12. Орыс тіліндегі «последовательный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тізбекті», «дәйекті», «сабақтас» сөздері бекітілген, заңнамада «тізбекті», «дәйекті», «сабақтас» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. inter «арасындағы» + facies «бет, беті») «интерфейс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «интерфейс» сөзі бекітілген, заңнамада «интерфейс» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «последовательный интерфейс» сөз тіркесі қазақ тіліне «тізбекті интерфейс» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Сервер – 1. сервистік бағдарламалық қамтамасыз етуді орындау үшін бөлінген немесе мамандандырылған компьютер (соның ішінде белгілі бір міндеттердің серверлері). 2. клиенттерден сұраныстарды қабылдайтын бағдарламалық жасақтама.

Сервер - ағылш. server to serve «қызмет көрсету».

2. Әзербайжан: server

3. Қырғыз: сервер

4. Өзбек: server

5. Түрік: sunucu

6. Ағылшын: server

7. Испан: servidor

8. Неміс: Server

9. Француз: serveur

10. Бекітілген нұсқасы: -

11. Заңнамадағы қолданысы: сервер – сервер

12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. server to serve «қызмет көрсету») «сервер» сөзі заңнамада «сервер» сөзімен аударылған.

1. Сервержетек - сырттан берілген параметрлерге сәйкес ішкі теріс кері байланыс арқылы күйді автоматты түрде түзететін механикалық жетек.

Сервер - ағылш. server to serve «қызмет көрсету».

2. Әзербайжан: servo sürücüsü

3. Қырғыз: сервоиштеткич

4. Өзбек: servo qo`zg`aysan birligi

5. Түрік: servo tahrik ünitesi

6. Ағылшын: servo drive unit

7. Испан: servo unidad de manejo

8. Неміс: Servo Antriebseinheit

9. Француз: servounité d`entraînement

10. Бекітілген нұсқасы: привод механический – механикалық жетек (2015 жылғы 6 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: привод – жетек

12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. server to serve «қызмет көрсету») «сервер» сөзі заңнамада «сервер» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «привод» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жетек» сөзі бекітілсе, заңнамада «жетек» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «сервопривод» сөзі қазақ тіліне «сервержетек» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Тыныштандыру уақыты – өлшенетін шаманың өзгерген сәтінен бастап, көрсеткіш өлшенетін шаманың жаңа мәніне сәйкес келетін позицияны алғанға дейінгі уақыт кезеңі.

2. Әзербайжан: məskunlaşma vaxtı

3. Қырғыз: отурукташуу убактысы

4. Өзбек: joylashish vaqti

5. Түрік: yerleşme zamanı

6. Ағылшын: settling time

7. Испан: tiempo de estabilización

8. Неміс: Einschwingzeit

9. Француз: temps de prise

10. Бекітілген нұсқасы: время – уақыт (2016 жылғы 8 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: время – уақыт; успокоение - тыныштандыру

12. Орыс тіліндегі «время» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «уақыт» сөзі бекітілсе, заңнамада «уақыт» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «успокоение» сөзі заңнамада «тыныштандыру» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «время успокоения» сөз тіркесі қазақ тіліне «тыныштандыру уақыты» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Шейдинг; қараңғылау – нысанның немесе кескіннің соңғы параметрлерін анықтау үшін үшөлшемді графикада қолданылатын шейдерлік бағдарламаның көмегімен жүзеге асырылатын процесс.

Шейдинг - англ. siding «сыртқы жабынды».

2. Әзербайжан: kölgələmə

3. Қырғыз: көлөкөлөө

4. Өзбек: soyalash

5. Түрік: gölgeleme

6. Ағылшын: shading

7. Испан: sombreado

8. Неміс: Schattierung

9. Француз: ombres

10. Бекітілген нұсқасы: -

11. Заңнамадағы қолданысы: -

12. Орыс тіліне «шейдинг» сөзі ағылшын тілінен енген (англ. siding «сыртқы жабынды).

1. Шартты-тегін бағдарламалық қамтылым - өтеусіз (немесе белгілі бір жағдайларда өтеулі) пайдаланылатын бағдарламалық қамтылым.

Программа - грек. προ «алдыңғы», γράμμα «жазба».

2. Әзербайжан: pulsuz proqram

3. Қырғыз: шарттуу-акысыз программалык камсыздоо

4. Өзбек: shartli bepul dasturiy ta`minot

5. Түрік: paylaşılan yazılım

6. Ағылшын: shareware

7. Испан: shareware

8. Неміс: Shareware

9. Француз: shareware

10. Бекітілген нұсқасы: условная сделка – шартты мәміле (2017 жылғы 14 желтоқсан)

программное обеспечение – бағдарламалық жасақтама, бағдарлама қамтым, бағдарламалық қамту (2019 жылғы 28 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: условная – шартты; бесплатное – тегін, ақысыз; программное обеспечение – бағдарламалық жасақтама, бағдарлама қамтым, бағдарламалық қамту

12. Орыс тіліндегі «условная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шартты» сөзі бекітілсе, заңнамада «шартты» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «бесплатное» сөзі заңнамада «тегін», «ақысыз» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. programma – «хабарландыру», pro – «алдында, ерте» + gramma – «жазылған», graphein – «жазу») «программа» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «программа», «бағдарлама» сөздері бекітілген, заңнамада «программа», «бағдарлама» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «программное обеспечение» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бағдарламалық жасақтама», «бағдарламалық қамтым», «бағдарламалық қамту» сөз тіркестері бекітілсе, заңнамада «бағдарламалық жасақтама»; «бағдарламалық қамтылым» сөз тіркестерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «условно-бесплатное программное обеспечение» сөз тіркесі қазақ тіліне «шартты-тегін бағдарламалық қамтылым» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Ығысу — 1. (мех.) күш оның бетіне қатысты қолданылған жағдайда пайда болатын сәуленің бойлық деформациясының түрі (бұл жағдайда жолақтың төменгі бөлігі бекітілген) - бір бүйір беті қарама-қарсы бетке параллель жылжиды. 2. (геол.) көбінесе қанаттарының көлденең жылжуымен үзілмелі бұзылыс. 3. (әдеб.) көркем сөйлеудегі фонетикалық құбылыс, негізінен өлеңде, омонимиямен байланысты.

2. Әзербайжан: növbə

3. Қырғыз: жылыш

4. Өзбек: siljish

5. Түрік: vardiya

6. Ағылшын: shift

7. Испан: cambio

8. Неміс: Verschiebung

9. Француз: décalage

10. Бекітілген нұсқасы: сдвиг фаз - фазалардың ығысуы (2016 жылғы 28 маусым); лэмбовский сдвиг - Лэмб жылжуы (2018 жылғы 29 қараша); вертикальный сдвиг ветра - желдің тік қозғалысы (2019 жылғы 5 сәуір)

11. Заңнамадағы қолданысы: сдвиг – жылжу; құрылыстар қырларының көлденеңінен ығысуы - горизонтальные
смещения гребня сооружения

12. Орыс тіліндегі «сдвиг» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ығысу», «жылжу», «қозғалыс» сөздері бекітілсе, заңнамада «ығысу», «жылжу» сөздерімен аударылған.

1. Соққы датчигі, соққы сезбегі, соққы сенсоры - қауіпсіздік жүйесінің элементі. Бұл құрылғының әрекет ету радиусы аймағында соққының орындалуы туралы иесіне хабарлауға мүмкіндік береді.

Сенсор - лат. sensus «сезім, қабылдау».

2. Әзербайжан: şok sensoru

3. Қырғыз: шок сенсор

4. Өзбек: zarba sensori

5. Түрік: şok sensörü

6. Ағылшын: shock sensor

7. Испан: sensor de choque

8. Неміс: Erschütterungssensor

9. Француз: capteur de choc

10. Бекітілген нұсқасы: датчик – датчик (2018 жылғы 14 желтоқсан); биодатчик – биосезгі (2016 жылғы 28 маусым); датчик давления - қысым бергіш (2015 жылғы 6 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: датчик – датчик, сезбек; удар – соққы

12. Орыс тіліндегі «датчик» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «датчик», «бергіш», «сезгі» сөздері бекітілген, заңнамада «датчик», «сезбек» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «удар» сөзі заңнамада «соққы» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «датчик удара» сөз тіркесі қазақ тіліне «соққы датчигі» немесе «соққы сезбегі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Қысқамерзімді жад – 1. (психол.) сенсорлық жадтан, қабылдау процестерімен өңделгеннен кейін және ұзақ мерзімді жадтан, мақсатты (басқарылатын) және еріксіз (стихиялық) еске түсіру процестерінің (механизмдерінің) көмегімен алынған, қысқа уақыт ішінде ақпараттың аз мөлшерін сақтауға мүмкіндік беретін адам жадының құрамдас бөлігі. 2. (инф.) компьютер жұмыс істеп тұрған кезде орындалатын машиналық кодты (бағдарламаларды), сондай-ақ процессормен өңделетін кіріс, шығыс және аралық деректерді сақтайтын компьютерлік жад жүйесінің өзгермелі бөлігі.

2. Әзербайжан: qısa müddətli yaddaş

3. Қырғыз: кыска мөөнөттүү эс тутум

4. Өзбек: qisqa muddatli xotira

5. Түрік: kısa süreli hafıza

6. Ағылшын: short-term memory

7. Испан: memoria de corto plazo

8. Неміс: Kurzzeitgedächtnis

9. Француз: mémoire à court terme

10. Бекітілген нұсқасы: память оперативная - жедел жады (2016 жылғы 28 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: кратковременная – қысқа мерзімді; память – жады

12. Орыс тіліндегі «кратковременная» сөзі заңнамада «қысқа мерзімді» сөз тіркесімен аударылған.

Орыс тіліндегі «память» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жады» сөзі бекітілген, заңнамада «жады» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «кратковременная память» сөз тіркесі қазақ тіліне «қысқамерзімді жад» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Қысқа жолды іздеу міндеті - бағандағы екі нүктенің (шыңдардың) арасындағы ең қысқа жолды (тізбекті) іздеу міндеті, онда жолды құрайтын жиектердің салмақтарының қосындысы азаяды.

2. Әзербайжан: ən qısa yol problemi

3. Қырғыз: кыска жол көйгөйү

4. Өзбек: eng qisqa yo`l muammosi

5. Түрік: en kısa yol problemi

6. Ағылшын: shortest path problem

7. Испан: problema del camino más corto

8. Неміс: Problem mit dem kürzesten Weg

9. Француз: problème de chemin le plus court

10. Бекітілген нұсқасы: задача – міндет (2020 жылғы 17 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: задача – міндет; кратчайший – ең қысқа; пут – жол

12. Орыс тіліндегі «кратчайший» сөзі заңнамада «ең қысқа» сөз тіркесімен аударылған.

Орыс тіліндегі «путь» сөзі заңнамада «жол» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «задача» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «міндет» сөзі бекітілген, заңнамада «міндет» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «задача о кратчайшем пути» сөз тіркесі қазақ тіліне «қысқа жолды іздеу міндеті» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Қайта араластыру - тізім түрінде біріздендіретін және элементтердің ретін қайта ұйымдастыратын әдіс.

2. Әзербайжан: qarışdırmaq

3. Қырғыз: аралаштыруу

4. Өзбек: aralashtirish

5. Түрік: karıştır

6. Ағылшын: shuffle

7. Испан: barajar

8. Неміс: Mischen

9. Француз: mélanger

10. Бекітілген нұсқасы: камера смесительная - араластыру камерасы (2016 жылғы 9 желтоқсан); длительность смешивания - араластыру ұзақтығы (2015 жылғы 6 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: араластыру - перемешивание

12. Қазақ тіліндегі «араластыру» сөзі орыс тіліндегі «смесительная», «смешивания» сөздерінің баламасы ретінде бекітілген, заңнамада «перемешивание» сөзінің аудармасы ретінде алынған.

Орыс тіліндегі «перетасовка» сөзінің баламасы ретінде «қайта араластыру» сөз тіркесін алу қажет деп ойлаймыз.

1. Бекітпе жылдамдығы - фотокамераның маңызды элементтерінің бірі. Көбінесе қысу жылдамдығы «ұсталым» деп те аталады. Ол жарық фотокамераның пленкасына немесе матрицасына түсетін уақыт мөлшерін басқарады.

2. Әзербайжан: çekim hızı

3. Қырғыз: ысыктын ылдамдыгы

4. Өзбек: tortishish tezligi

5. Түрік: deklanşör hızı

6. Ағылшын: shutter speed

7. Испан: velocidad de obturación

8. Неміс: Verschlusszeit

9. Француз: vitesse d`obturation

10. Бекітілген нұсқасы: скорость – жылдамдық (2016 жылғы 28 маусым)

клиновый затвор - сыналы бекітпе (2020 жылғы 25 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: скорость – жылдамдық; затвор - бекітпе

12. Орыс тіліндегі «скорость» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жылдамдық» сөзі бекітілген, заңнамада «жылдамдық» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «затвор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бекітпе» сөзі бекітілген, заңнамада «бекітпе» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «скорость затвора» сөз тіркесі қазақ тіліне «бекітпе жылдамдығы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Сигмоид - көбінесе белгілі бір шаманың мәндерін «тегістеу» үшін қолданылатын "S" әрпінің пішініне ие тегіс, монотонды, өсіп келе жатқан сызықты емес функция.

Сигмоида - σίγµα «сигма» грек алфавитінің 18 әрпінің атауы.

2. Әзербайжан: sigmoid

3. Қырғыз: сигмоида

4. Өзбек: sigmasimon

5. Түрік: sigmoid

6. Ағылшын:

7. Испан: sigmoideo

8. Неміс: Sigmoid

9. Француз: sigmoïde

10. Бекітілген нұсқасы: -

11. Заңнамадағы қолданысы: популяция өсімінің экспоненциалдық және сигмоидтік үлгілерінің қисық сызықтарының графиктерін талдау - анализировать диаграммы экспоненциальных и сигмоидальных кривых роста популяций

12. Орыс тіліне грек тілінен енген (σίγµα «сигма» грек алфавитінің 18 әрпінің атауы») «сигмоидальный» сөзі заңнамада «сигмоидтік» сөзімен аударылған.

1. Дабылбелгілерді өңдеу - ақпараттық ағындарды қалпына келтіру, бөлу, шуды басу, деректерді қысу, сүзу, сигналдарды күшейту жүзеге асырылатын радиотехника саласы.

Сигнал - лат. signāle, signum «таңба».

2. Әзербайжан: siqnal emalı

3. Қырғыз: сигналды иштетүү

4. Өзбек: signallarni qayta ishlash

5. Түрік: sinyal işleme

6. Ағылшын: signal processing

7. Испан: procesamiento de la señal

8. Неміс: Signalverarbeitung

9. Француз: traitement de signal

10. Бекітілген нұсқасы: услуги по обработке информации - ақпаратты өңдеу бойынша көрсетілетін қызметтер (2016 жылғы 8 желтоқсан)

сигнал – дабылбелгі (2020 жылғы 17 маусым); сигнальная ракета – сигналдық зымыран (2020 жылғы 9 қазан); аналоговый сигнал – аналогты дабыл (2013)

11. Заңнамадағы қолданысы: обработка – өңдеу; сигнал – сигнал, дабыл

12. Орыс тіліндегі «обработка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өңдеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «өңдеу» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. signāle, signum «таңба») «сигнал» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сигнал», «дабылбелгі», «дабыл» сөздері бекітілген, заңнамада «сигнал», «дабыл» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «обработка сигналов» сөз тіркесі қазақ тіліне «дабылбелгілерді өңдеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Сигнал-шуыл қатынасы (СШҚ) - пайдалы сигнал қуатының шу қуатына қатынасына тең өлшемсіз шама. Бұл сигнал болмаған кезде дыбыстық құрылғы қаншалықты шулы екенін көрсетеді (әдетте 60-тан 135,5 дБ-ге дейін).

Сигнал – лат. signāle, signum «таңба».

2. Әзербайжан: səs-küy nisbəti

3. Қырғыз: ызы-чуунун катышы

4. Өзбек: signal-shovqin nisbati

5. Түрік: sinyal gürültü oranı

6. Ағылшын: signal-to-noise ratio

7. Испан: relación señal-ruido

8. Неміс: Signal-Rausch-Verhältnis

9. Француз: rapport signal sur bruit

10. Бекітілген нұсқасы: отношения собственности - меншіктік қатынастар (2017 жылғы 10 қараша); соотношение сигнал/шум - сигнал/шуыл арақатынасы (2016 жылғы 28 маусым)

2020 жылғы 17 маусым); сигнальная ракета – сигналдық зымыран (2020 жылғы 9 қазан); аналоговый сигнал – аналогты дабыл (2013)

шум – шуыл (2016 жылғы 28 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: отношение – қатынас; сигнал – сигнал, дабыл; шум – шуыл, шу

12. Орыс тіліндегі «отношение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қатынас» сөзі бекітілсе, заңнамада «қатынас», «қарым-қатынас» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. signāle, signum «таңба») «сигнал» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сигнал», «дабылбелгі», «дабыл» сөздері бекітілген, заңнамада «сигнал», «дабыл» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «шум» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шуыл» сөзі бекітілсе, заңнамада «шуыл», «шу» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «отношение сигнал/шум» сөз тіркесі қазақ тіліне «сигнал-шуыл қатынасы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Қолы – 1. адамның түпнұсқалығын растау үшін (кейде сәйкестендіру үшін) қызмет ететін жеке жазылған тегі, аты, әкесінің аты (бүркеншік ат), аты-жөні немесе кез келген таңба. 2. (инф.) электрондық нысандағы басқа ақпаратқа (қол қойылатын ақпаратқа) қосылған немесе басқа жолмен осындай ақпаратпен байланысты және ақпаратқа қол қоятын тұлғаны анықтау үшін пайдаланылатын электрондық нысандағы ақпарат.

2. Әзербайжан: imza

3. Қырғыз: кол

4. Өзбек: imzo

5. Түрік: imza

6. Ағылшын: signature

7. Испан: firma

8. Неміс: Unterschrift

9. Француз: Signature

10. Бекітілген нұсқасы: электронная цифровая подпись – электронды сандық қол қою (2006 жылғы 26 қыркүйек); цифровая подпись - цифрлық қолтаңба (2016 жылғы 8 желтоқсан)

ілкім қолтаңба - черновой автограф (2016 жылғы 8 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: подпись – қолы

12. Орыс тіліндегі «подпись» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қол қою» сөз тіркесі, «қолтаңба» сөзі бекітілсе, заңнамада «қолы» сөзімен аударылған.

Сонымен қатар қазақ тіліндегі «қолтаңба» сөзі орыс тіліндегі «автограф» сөзінің баламасы ретінде бекітілген.

1. Таңбалы бүтін сан - 32 биттік бүтін сан, ол 2147483648-ден 2147483647-ге дейінгі бүтін санды кодтайды.

2. Әзербайжан: imzalı tam

3. Қырғыз: кол коюлган бүтүн сан

4. Өзбек: imzolangan tamsayı

5. Түрік: işaretli tamsayı

6. Ағылшын: signed integer

7. Испан: entero con signo

8. Неміс: Ganzzahl mit Vorzeichen

9. Француз: entier signé

10. Бекітілген нұсқасы: белгі – знак (2020 жылғы 17 маусым); ерекше белгілер - особые приметы (2016 жылғы 8 желтоқсан)

метка безопасности – қауiпсiздiк белгiсi (2016 жылғы 7 желтоқсан)

отметка – белгі (2016 жылғы 8 желтоқсан)

целое число - бүтін сан (2015 жылғы 6 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: знак – белгі; целое – тұтас; число – сан, мөлшер

12. Орыс тіліндегі «знак» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «белгі» сөзі бекітілсе, заңнамада «белгі» сөзімен аударылған.

Сонымен қатар қазақ тіліндегі «белгі» сөзі орыс тіліндегі «метка», «примета», «отметка» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «метка», «примета», «отметка» сөздерінің баламасы ретінде алынған.

Орыс тіліндегі «целое число» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бүтін сан» сөз тіркесі бекітілген.

Орыс тіліндегі «число» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сан» сөзі бекітілген, заңнамада «сан», «мөлшер» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «знаковое целое число» сөз тіркесі қазақ тіліне «таңбалы бүтін сан» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Күміс — (Ag лат. Argentum) Д.И. Менделеевтің химиялық элементтерінің периодтық жүйесінің бесінші периоды 11-тобының элементі, атомдық нөмірі - 47.

2. Әзербайжан: gümüş

3. Қырғыз: күмүш

4. Өзбек: kumush

5. Түрік: gümüş

6. Ағылшын: silver

7. Испан: plata

8. Неміс: Silber-

9. Француз: argent

10. Бекітілген нұсқасы: -

11. Заңнамадағы қолданысы: серебро – күміс

12. Орыс тіліндегі «серебро» сөзі заңнамада «күміс» сөзімен аударылған.

1. Ұқсас оқыту – негізгі оқыту жүйесіне ұқсас білім беру түрі.

Аналог – көне грек. άλογος «сәйкестік».

2. Әзербайжан: oxşar təlim

3. Қырғыз: окшош окутуу

4. Өзбек: shunga o`xshash mashg`ulotlar

5. Түрік: benzer eğitim

6. Ағылшын: similar training

7. Испан: entrenamiento similar

8. Неміс: ähnliche Ausbildung

9. Француз: formation similaire

10. Бекітілген нұсқасы: аналоговый сигнал – аналогты дабыл (2015 жылғы 6 қазан)

дистанционное обучение – қашықтан оқыту (2020 жылғы 25 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: аналогы – тектестер; аналоговый аудио монитор - ұқсас аудио монитор; аналоговый канал – аналогтық арна; обучение – оқыту

12. Орыс тіліне грек тілінен енген (analogue – грек. αναλογία «сәйкестік») «аналоговый» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «аналогты» сөзі бекітілген, заңнамада «тектес», «ұқсас», «аналогтық» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «обучение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «оқыту» сөздері бекітілсе, заңнамада «оқыту», «үйрету», «меңгерту» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «аналогичное обучение» сөз тіркесі қазақ тіліне «ұқсас оқыту» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Күйдіруді cимуляциялау алгоритмі - жаһандық оңтайландыру, әсіресе дискретті және комбинаторлық оңтайландыру мәселесін шешудің жалпы алгоритмдік әдісі. Монте-Карло әдістерінің бір үлгісі.

Симуляция - лат. simulatio «көріну, сылтау».

Алгоритм - лат. algorithmi Ортаазиялық математик Әл-Хорезми атымен байланысты.

2. Әзербайжан: tavlama simulyasiya alqoritmi

3. Қырғыз: моделдөө алгоритмин күйгүзүү

4. Өзбек: tavlanish simulyatsiyasi algoritmi

5. Түрік: tavlama simülasyon algoritması

6. Ағылшын: annealing simulation algorithm

7. Испан: algoritmo de simulación de recocido

8. Неміс: Glühsimulationsalgorithmus

9. Француз: algorithme de simulation de recuit

10. Бекітілген нұсқасы: алгоритм – алгоритм (2016 жылғы 28 маусым)

зона отжига – күйдіру аймағы (2006 жылғы 23 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: алгоритм – алгоритм; отжиг – өртеу; симулированная среда - симуляциялық орта

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. algorithmi — ортаазиялық математик «әл-Хорезмидің есімімен байлансты») «алгоритм» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «алгоритм» сөзі бекітілген, заңнамада «алгоритм» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. simulatio «көріну, сылтау») «симулированная» сөзі заңнамада «симуляциялық» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «отжиг» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «күйдіру» сөзі бекітілсе, заңнамада «өртеу» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «алгоритм симуляции отжига» сөз тіркесі қазақ тіліне «күйдіруді cимуляциялау алгоритмі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Симуляция/симуляциялау – 1. (заң.) осы аурудан зардап шекпейтін адамның аурудың немесе оның жеке белгілерінің көрінісін жасау. 2. (филос.) постмодерндік философия тұжырымдамасы, болмыстың жалпы семиотизациясы феноменін, жалғыз және өзін-өзі қамтамасыз ететін шындық мәртебесін алғанға дейін бекітеді. 3. (инф.) жасанды көмегімен кез келген физикалық процесті модельдеу (мысалы, механикалық немесе компьютерлік) жүйелер. Есептеу математикасында «математикалық модельдеу» аудармасы қолданылады.

Симуляция - лат. simulatio «көріну, сылтау».

2. Әзербайжан: simulyasiya

3. Қырғыз: симуляция

4. Өзбек: simulyatsiya

5. Түрік: simülasyon

6. Ағылшын: simulation

7. Испан: simulación

8. Неміс: Simulation

9. Француз: simulation

10. Бекітілген нұсқасы: -

11. Заңнамадағы қолданысы: симулированная среда - симуляциялық орта

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. simulatio «көріну, сылтау») «симулированная» сөзі заңнамада «симуляциялық» сөзімен аударылған.

1. 1. (биол.) кейбір омыртқасыз жануарлар мен микроорганизмдердің денесін жабатын сыртқы қорғаныс қаңқалық түзілім. 2. (сант.) қолды немесе кішкене заттарды жуу үшін қолданылатын шыныаяқ тәрізді құрылғы. 3. (мед.) құлақтың сыртқы бөлігі. Ол тек сүтқоректілерде болады. 4. желкенді кемелерде сантехникалық керек-жарақтар орналасқан кеменің артқы бөлігінің борттарындағы аспа. 5. (кен.) тастың ішіндегі бөгде ұңғымалық жыныс. 6. (арн.) қажетсіз қуыс, құйма қуысы. 7. дөңес жоғары қараған, қисық сызықты бет нысанындағы шатыр.

2. Әзербайжан: batmaq

3. Қырғыз: чөгүп кетүү

4. Өзбек: cho`kish

5. Түрік: lavabo

6. Ағылшын: sink

7. Испан: lavabo

8. Неміс: Sinken

9. Француз: évier

10. Бекітілген нұсқасы: верхняя носовая раковина - мұрынның жоғарғы кеуілжірі (медицина) (2017 жылғы 13 желтоқсан); раковина - бақалшақ (зоол.) (1971-1981)

11. Заңнамадағы қолданысы: раковина – раковина; қаяуы, қабырғаларында және шетмойындарын бекіту орындарында жарықшақтары бар - имеющие раковины, трещины в стенках и в местах крепления цапф

12. Орыс тіліндегі «раковина» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кеуілжір», «бақалшақ» сөздері бекітілсе, заңнамада «раковина», «қаяу» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр.

Біздің ойымызша, ақпараттық және есептеуіш техника саласында «раковина» сөзін «қуыс» сөзімен аударған дұрыс сияқты.

1. Слайдер - 1. (тех.) ұялы телефондар мен өзге де құрылғылар корпусының типі. 2. (инф.) бағдарлама интерфейсінің элементі. Мысалы, стандартты Windows микшеріндегі сигнал деңгейі мен тепе-теңдікті басқару слайдерлері. 3. (тех.) камераға кеңістікте тегіс қозғалуға, сырғанауға мүмкіндік беретін бейне түсіру құралы. 4. электр құрылғыларына әсер етудің түсініксіз қабілеті бар адам. 5. (муз.) шыны немесе металл қуыс цилиндр түрінде гитарада ойнауға арналған құрылғы. 6. (көлік.) мотоцикл бастырығының түрі. 7. (тех.) парашюттің ашылуын баяулатуға арналған құрылғы. 8. шамамен 21 см ауытқумен жылдам қозғалатын беріс.

Слайдер - ағылш. slider «сырғытпа»; ағылш. SLIder, «street light interference», «көше жарығына араласу».

2. Әзербайжан: sürgü

3. Қырғыз: слайдер

4. Өзбек: slayder

5. Түрік: kaydırıcı

6. Ағылшын: slider

7. Испан: deslizador

8. Неміс: Schieberegler

9. Француз: glissière

10. Бекітілген нұсқасы: анти-слайдер - анти-слайдер (2019 жылғы 28 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: слайдер – слайдер

12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. slider «сырғытпа»; ағылш. SLIder, «street light interference», «көше жарығына араласу») «слайдер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «слайдер» сөзі бекітілген, заңнамада «слайдер» сөзімен аударылған.

1. «Кішкентай әлем» графы - келесі қасиеті бар графиктің бір түрі: егер сіз екі ерікті А және В шыңдарын алсаңыз, онда олар бір-біріне жақын емес, бірақ екіншісіне басқа шыңдар арқылы аз мөлшерде өту арқылы қол жеткізуге болады.

Граф - грек. γράφω «тырнаймын, сызамын, жазамын».

2. Әзербайжан: "dünya kiçik" qrafiki

3. Қырғыз: "дүйнө кичинекей" графиги

4. Өзбек: "dunyo kichik" grafigi

5. Түрік: "dünya küçük" grafiği

6. Ағылшын: graph "the world is small"

7. Испан: grafica "el mundo es pequeño"

8. Неміс: Grafik "Die Welt ist klein"

9. Француз: graphique "le monde est petit"

10. Бекітілген нұсқасы: мировая политика – әлемдік саясат (2018 жылғы 14 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: граф – граф; мир – әлем, дүние

12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. γράφω «тырнаймын, сызамын, жазамын») «граф» сөзі заңнамада «граф» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «мир» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әлем» сөзі бекітілсе, заңнамада «әлем», «дүние» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «граф «мир тесен»» сөз тіркесі қазақ тіліне ««кішкентай әлем» графы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Смартфон — қалта дербес компьютерінің функционалдығымен толықтырылған ұялы телефон (заманауи-әдетте сенсорлық экраны бар).

Смартфон — ағыл. smartphone «ақылды телефон».

2. Әзербайжан: ağıllı telefon

3. Қырғыз: смартфон

4. Өзбек: smartfon

5. Түрік: akıllı telefon

6. Ағылшын: smartphone

7. Испан: smartphone

8. Неміс: Smartphone

9. Француз: téléphone intelligent

10. Бекітілген нұсқасы: -

11. Заңнамадағы қолданысы: смартфон – смартфон

12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағыл. smartphone «ақылды телефон») «смартфон» сөзі заңнамада «смартфон» сөзімен аударылған.

1. Тегістеу – (инф.) бір уақытта бір-бірінен бөлек жалпақ немесе көлемді суреттердің жиектерінде пайда болатын «редуктор» әсерін жою үшін қолданылатын технология.

2. Әзербайжан: hamarlaşdırma

3. Қырғыз: текшилөө

4. Өзбек: tekislash

5. Түрік: yumuşatma

6. Ағылшын: smoothing

7. Испан: suavizado

8. Неміс: Glätten

9. Француз: lissage

10. Бекітілген нұсқасы: фильтр сглаживающий – тегiстеуші сүзгі (2016 жылғы 28 маусым)

сезонное сглаживание статистических показателей - статистикалық көрсеткіштерді маусымдық тегістеу

11. Заңнамадағы қолданысы: сезонное сглаживание статистических показателей - статистикалық көрсеткіштерді маусымдық тегістеу

12. Орыс тіліндегі «сглаживание» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тегістеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «тегістеу» сөзімен аударылған.

1. Бірқалыпты іске қосу - жұмыс машинасының аз түйісу сәті бар (мысалы, желдеткіш сипаттамасымен) электр қозғалтқыштарын бірқалыпты іске қосу (тоқтату) үшін пайдаланылатын механикалық, электротехникалық (электрондық) немесе электромеханикалық құрылғы.

2. Әзербайжан: hamar başlanğıc

3. Қырғыз: жылмакай баштоо

4. Өзбек: silliq boshlash

5. Түрік: silliq boshlash

6. Ағылшын: smooth start

7. Испан: comienzo suave

8. Неміс: reibungsloser Start

9. Француз: démarrage en douceur

10. Бекітілген нұсқасы: пуск/запуск - іске қосу/ұшыру (2018 жылғы 14 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: плавный – біркелкі; пуск – іске қосу

12. Орыс тіліндегі «плавный» сөзі заңнамада «біркелкі» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «пуск» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «іске қосу» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «іске қосу» сөз тіркесімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «плавный пуск» сөз тіркесі қазақ тіліне «бірқалыпты іске қосу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Softmax функциясы - көпөлшемді жағдайға арналған логистикалық функция. Бұл функция жеке мәнге емес, векторға қолданылатынын білдіреді. Мысалы, оны көп кластық жіктеу мәселесі туындаған кезде қолдануға болады.

Softmax – сөзбе-сөз: soft «жұмсақ», max «максимум».

Функция - лат. functio «орындау, міндет, жарна».

2. Әзербайжан: softmax funksiyası

3. Қырғыз: softmax функциясы

4. Өзбек: softmax funktsiyasi

5. Түрік: softmax işlevi

6. Ағылшын: softmax function

7. Испан: función softmax

8. Неміс: Softmax-Funktion

9. Француз: fonction softmax

10. Бекітілген нұсқасы: функция – функция (2020 жылғы 25 маусым)

референтная функция – референттік қызмет (2020 жылғы 25 қараша)

11. Заңнамадағы қолданысы: функция – функция, қызмет

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. functio «орындау, міндет, жарна») «функция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «функция», «қызмет» сөздері бекітілген, заңнамада «функция», «қызмет» сөздерімен аударылған.

1. Бағдарламалық инженерия - бағдарламалық жасақтаманы әзірлеуге, жұмыс істеуге және сүйемелдеуге, сондай-ақ осы тәсілдерді зерттеуге жүйелі, тәртіпті, өлшенетін тәсілдің қосымша; яғни Бағдарламалық жасақтамаға арналған инженерлік пәннің қосымшасы.

Программа – грек. programma – «хабарландыру», pro – «алдында, ерте» + gramma – «жазылған», graphein – «жазу».

Инженерия - лат. ingenium «ептілік».

2. Әзербайжан: proqram mühəndisliyi

3. Қырғыз: программалык инженерия

4. Өзбек: dasturiy ta`minot

5. Түрік: yazılım mühendisliği

6. Ағылшын: software engineering

7. Испан: ingeniería de software

8. Неміс: Softwareentwicklung

9. Француз: génie logiciel

10. Бекітілген нұсқасы: язык программирования – бағдарламалау тілі (2016 жылғы 8 желтоқсан)

генная инженерия – гендік инженерия (2017 жылғы 13 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: программное – бағдарламалық; инженерия – инженерия

12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. programma – «хабарландыру», pro – «алдында, ерте» + gramma – «жазылған», graphein – «жазу») «программа» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «программа», «бағдарлама» сөздері бекітілген, заңнамада «программа», «бағдарлама» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. ingenium «ептілік») «инженерия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «инженерия» сөзі бекітілген, заңнамада «инженерия» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «программная инженерия» сөз тіркесі қазақ тіліне «бағдарламалық инженерия» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Бағдарламалық лицензия - қосымшаны, негізгі бастапқы кодты немесе байланысты өнімді жасаған және жеткізген ұйым мен оның соңғы пайдаланушысы арасындағы келісім. Лицензия - бағдарламалық жасақтама жасаушының зияткерлік меншігін қорғауға және оны пайдалану нәтижесінде туындауы мүмкін кез келген талаптарды шектеуге арналған мәтіндік құжат.

Программа – грек. programma – «хабарландыру», pro – «алдында, ерте» + gramma – «жазылған», graphein – «жазу».

Лицензия - лат. liсentia «құқық».

2. Әзербайжан: proqram lisenziyası

3. Қырғыз: программалык камсыздоонун лицензиясы

4. Өзбек: dasturiy ta`minot litsenziyasi

5. Түрік: yazılım lisansı

6. Ағылшын: software license

7. Испан: licencia de software

8. Неміс: Softwarelizenz

9. Француз: licence de logiciel

10. Бекітілген нұсқасы: язык программирования – бағдарламалау тілі (2016 жылғы 8 желтоқсан)

лицензия – лицензия (2017 жылғы 14 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: программное – бағдарламалық; лицензия – лицензия

12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. programma – «хабарландыру», pro – «алдында, ерте» + gramma – «жазылған», graphein – «жазу») «программа» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «программа», «бағдарлама» сөздері бекітілген, заңнамада «программа», «бағдарлама» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. liсentia «құқық») «лицензия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «лицензия» сөзі бекітілген, заңнамада «лицензия» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «программная лицензия» сөз тіркесі қазақ тіліне «бағдарламалық лицензия» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Күн фотоэлементі - жарық энергиясын электр энергиясына айналдыруға қызмет ететін жартылай өткізгіш құрылғы.

Фотоэлемент – көне грек. φςς (φωτός ілік с.) «жарық» + лат. elementum «бастапқы зат, элемент».

2. Әзербайжан: günəş hüceyrəsi

3. Қырғыз: күн сүрөтэлемент

4. Өзбек: quyosh xujayrasi

5. Түрік: güneş pili

6. Ағылшын: solar cell

7. Испан: célula solar

8. Неміс: Solarzelle

9. Француз: cellule photovoltaïque

10. Бекітілген нұсқасы: солнечная радиация - күн радиациясы (2018 жылғы 29 қараша)

фотоэлемент – фотоэлемент (2019 жылғы 5 сәуір)

11. Заңнамадағы қолданысы: солнечная – күн; фотоэлемент – фотоэлемент

12. Орыс тіліндегі «солнечная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «күн» сөзі бекітілсе, заңнамада «күн» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне көне грек және латын тілінен енген (көне грек. φςς (φωτός ілік с.) «жарық» + лат. elementum «бастапқы зат, элемент») «фотоэлемент» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «фотоэлемент» сөзі бекітілген, заңнамада «фотоэлемент» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «солнечный фотоэлемент» сөз тіркесі қазақ тіліне «күн фотоэлементі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Қаттыденелі жинағыш (SSD) - жад микросхемаларына негізделген компьютерлік энергияға тәуелді емес, механикалық емес сақтау құрылғысы, HDD-ге балама.

2. Әзербайжан: qatı hal sürücüsü

3. Қырғыз: катуу абалга келтирүүчү диск

4. Өзбек: qattiq holatdagi haydovchi

5. Түрік: katı hal sürücüsü

6. Ағылшын: solid state drive

7. Испан: unidad de estado sólido

8. Неміс: Solid State Drive

9. Француз: disque dur

10. Бекітілген нұсқасы: накопитель ленточный - таспалы жинақтаушы (2016 жылғы 8 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: твердотельное молекулярное соединение - қатты денелi молекулярлық қосылыс; элемент твердотельной решетки - қатты денелi тор элементі; накопитель – жинақтаушы, жинақтағыш

12. Орыс тіліндегі «твердотельное» сөзі заңнамада «қатты денелi» сөз тіркесімен аударылған.

Орыс тіліндегі «накопитель» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жинақтаушы» сөзі бекітілсе, заңнамада «жинақтаушы», «жинақтағыш» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «твердотельный накопитель» сөз тіркесі қазақ тіліне «қаттыденелі жинағыш» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Сұрыптау алгоритмі - тізімдегі элементтерді ұйымдастырудың алгоритмі.

Алгоритм - лат. algorithmi Ортаазиялық математик Әл-Хорезми атымен байланысты.

Сортировка - ағылш. sorting «жіктеу, реттеу».

2. Әзербайжан: çeşidləmə alqoritmi

3. Қырғыз: сорттоо алгоритми

4. Өзбек: saralash algoritmi

5. Түрік: sıralama algoritması

6. Ағылшын: sorting algorithm

7. Испан: algoritmo de clasificación

8. Неміс: Sortieralgorithmus

9. Француз: algorithme de tri

10. Бекітілген нұсқасы: алгоритм – алгоритм (2016 жылғы 28 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: алгоритм – алгоритм; сортировка – сұрыптау, ітіктеу

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. algorithmi – ортаазиялық математик Әл-Хорезми атына қойылған») «алгоритм» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «алгоритм» сөзі бекітілген, заңнамада «алгоритм» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. sorting «жіктеу, реттеу») «сорт» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сұрып» сөзі бекітілген, заңнамада «сортировка» сөзі «сұрыптау», «іріктеу» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «алгоритм сортировки» сөз тіркесі қазақ тіліне «сұрыптау алгоритмі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Дыбыс деңгейін өлшегіш - дыбыс сигналының деңгейін анықтау үшін дыбыс техникасында қолданылатын өлшеу құралы. Дыбыс децибелмен өлшенеді (дБ).

2. Әзербайжан: səs səviyyəsi sayğacı

3. Қырғыз: үн деңгээли өлшөгүү

4. Өзбек: ovoz balandligi o`lchagichi

5. Түрік: ses seviyesi ölçme cihazı

6. Ағылшын: sound level meter

7. Испан: sonómetro

8. Неміс: Schallpegelmesser

9. Француз: sonomètre

10. Бекітілген нұсқасы: измеритель – өлшегіш (2016 жылғы 28 маусым)

уровень звуковой мощности - дыбыс қуатының деңгейі (2018 жылғы 14 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: измеритель – өлшегіш, өлшеуіш; уровень – деңгей; звук – дыбыс

12. Орыс тіліндегі «измеритель» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өлшегіш» сөзі бекітілсе, заңнамада «өлшегіш», «өлшеуіш» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «уровень» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «деңгей» сөзі бекітілсе, заңнамада «деңгей» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «звук» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дыбыс» сөзі бекітілсе, заңнамада «дыбыс» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «измеритель уровня звука» сөз тіркесі қазақ тіліне «дыбыс деңгейін өлшегіш» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Көз, дереккөз – 1. (геогр.) жер асты суларының жер бетіне шығуы. 2. (тех.) электр энергиясын немесе сигналын жасайтын құрылғы, сондай-ақ осындай құрылғының моделі. 3. (эл.) байланыс арнасы арқылы деректерді беруді жүзеге асыратын құрылғы. 4. (инф.) ақпараттың шығу тегін анықтайтын объект. 5. (физ.) электромагниттік толқындар мен элементар бөлшектердің жасанды немесе табиғи генераторы. 6. (физ.) иондардың бағытталған ағындарын (туфтерін) алуға арналған құрылғы. 7. (физ.) спектрдің көрінетін аймағында электромагниттік энергия шығаратын кез келген объект.

2. Әзербайжан: mənbə

3. Қырғыз: булак

4. Өзбек: manba

5. Түрік: bir kaynak

6. Ағылшын: a source

7. Испан: una fuente

8. Неміс: eine Quelle

9. Француз: une source

10. Бекітілген нұсқасы: источник питания - қоректену көзі (2016 жылғы 28 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: источник – көз; дереккөз

12. Орыс тіліндегі «источник» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «көз» сөзі бекітілсе, заңнамада «көз», «дереккөз» сөздерімен аударылған.

1. Кеңістікті секциялау алгоритмі - кеңістікті екі немесе одан да көп бөлінбейтін ішкі жиындарға бөлу.

Секция - лат. sectio «кесу».

Алгоритм - лат. algorithmi Ортаазиялық математик Әл-Хорезми атымен байланысты.

2. Әзербайжан: yer bölmə alqoritmi

3. Қырғыз: космоско бөлүү алгоритми

4. Өзбек: kosmik qismlarga ajratish algoritmi

5. Түрік: boşluk bölümleme algoritması

6. Ағылшын: space partitioning algorithm

7. Испан: algoritmo de partición de espacio

8. Неміс: Raumpartitionierungsalgorithmus

9. Француз: algorithme de partitionnement d`espace

10. Бекітілген нұсқасы: алгоритм – алгоритм (2016 жылғы 28 маусым)

комиссар секции - секция комиссары (2017 жылғы 15 ақпан)

пространство (территория) - кеңістік (аумақ) (2020 жылғы 17 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: алгоритм – алгоритм; секционирование контактного рельса - түйіспелі рельстерді бөлшектеу; схема электропитания и секционирования контактной сети - электр қоректену және секциялау схемасы; пространство - кеңістік

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. algorithmi – ортаазиялық математик Әл-Хорезми атына қойылған») «алгоритм» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «алгоритм» сөзі бекітілген, заңнамада «алгоритм» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sectio «кесу») «секция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «секция» сөзі бекітілген, заңнамада «секционирование» сөзі «бөлшектеу», «секциялау» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «пространство» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кеңістік» сөзі бекітілсе, заңнамада «кеңістік» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «алгоритм секционирования пространства» сөз тіркесі қазақ тіліне «кеңістікті секциялау алгоритмі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Спамды анықтау - алушының келісімінсіз таратылатын хаттарды анықтау.

Спам - ағылш. spam: spiced ham «дәмдеуіштері бар ветчина, бұрыш қосылған шұжық, бұрыш ветчинасы».

2. Әзербайжан: spam aşkarlanması

3. Қырғыз: спам аныктоо

4. Өзбек: spamni aniqlash

5. Түрік: spam algılama

6. Ағылшын: spam detection

7. Испан: detección de spam

8. Неміс: Spam-Erkennung

9. Француз: détection de spam

10. Бекітілген нұсқасы: система обнаружения – анықтау жүйесі (1999 жылғы 9 наурыз)

коммерческое обнаружение – коммерциялық табу (2015 жылғы 6 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: обнаружение – табу; спам – спам

12. Орыс тіліндегі «обнаружение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «анықтау», «табу» сөздері бекітілсе, заңнамада «табу» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. spam: spiced ham «дәмдеуіштері бар ветчина, бұрыш қосылған шұжық, бұрыш ветчинасы») «спам» сөзі заңнамада «спам» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «обнаружение спама» сөз тіркесі қазақ тіліне «спамды анықтау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Спам-емейл - жарнамалық сипаттағы хат-хабарларды алуға тілек білдірмеген адамдарға жаппай тарату, сондай-ақ бұқаралық хабарламалар тарату.

Спам - ағылш. spam: spiced ham «дәмдеуіштері бар ветчина, бұрыш қосылған шұжық, бұрыш ветчинасы».

Емейл – ағылш. email, e-mail: electronic mail – «электронды пошта».

2. Әзербайжан: spam e-poçtu

3. Қырғыз: спам электрондук почта

4. Өзбек: spam-elektron pochta

5. Түрік: istenmeyen e-posta

6. Ағылшын: spam email

7. Испан: Correo basura

8. Неміс: Spam E-Mail

9. Француз: spam e-mail

10. Бекітілген нұсқасы: -

11. Заңнамадағы қолданысы: спам – спам

12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. spam: spiced ham «дәмдеуіштері бар ветчина, бұрыш қосылған шұжық, бұрыш ветчинасы») «спам» сөзі заңнамада «спам» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «спам-емейл» сөзі қазақ тіліне «спам-емейл» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Сирек матрица - негізінен нөлдік элементтері бар матрица. Қарсы жағдайда, егер матрица элементтерінің көпшілігі нөлдік емес болса, матрица тығыз деп саналады.

Матрица - лат. matrix «негізгі себеп».

2. Әзербайжан: seyrək matris

3. Қырғыз: сейрек матрица

4. Өзбек: siyrak matritsa

5. Түрік: seyrek matris

6. Ағылшын: sparse matrix

7. Испан: matriz dispersa

8. Неміс: spärliche Matrix

9. Француз: matrice clairsemée

10. Бекітілген нұсқасы: разреженный газ - сиретілген газ (1995); воздух разреженный - селдір ауа (1998)

матрица диагональная - диагоналды матрица (2015 жылғы 11 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: разреженный – сиректеу; матрица – матрица

12. Орыс тіліндегі «разреженный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сиретілген» сөздері бекітілсе, заңнамада «сиректеу» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. matrix «негізгі себеп») «матрица» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «матрица» сөзі бекітілген, заңнамада «матрица» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «разреженная матрица» сөз тіркесі қазақ тіліне «сирек матрица» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Кеңістіктік-уақыттық ойлау - информатика, когнитивтік ғылымдар және когнитивтік психология салаларына негізделген жасанды интеллект саласы. Теориялық мақсаты —танымдық жағынан-ақыл-ойдағы кеңістіктік-уақыттық білімді ұсыну мен пайымдауды қамту. Қолданбалы мақсаты — есептеу жағынан-навигация және уақыт пен кеңістікті түсіну үшін жоғары деңгейлі басқару жүйелерін дамытуды қамту.

2. Әзербайжан: məkan-zaman düşüncəsi

3. Қырғыз: мейкиндик-убакыт ой жүгүртүүсү

4. Өзбек: makon-vaqt fikrlash

5. Түрік: uzay-zaman düşüncesi

6. Ағылшын: space-time thinking

7. Испан: pensamiento espacio-tiempo

8. Неміс: Raum-Zeit-Denken

9. Француз: pensée espace-temps

10. Бекітілген нұсқасы: пространство (территория) - кеңістік (аумақ) (2020 жылғы 17 маусым)

время – уақыт (2016 жылғы 8 желтоқсан)

абстрактное мышление - абстрактілі ойлау (2018 жылғы 27 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: территориально-пространственное развития страны – елді аумақтық-кеңістікте дамыту; временное – уақытша, уақыттық, мерзімді; мышление - ойлау

12. Орыс тіліндегі «пространство» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кеңістік» сөзі бекітілсе, заңнамада «кеңістік» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «время» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «уақыт» сөзі бекітілсе, заңнамада «уақыт» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «мышление» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ойлау» сөзі бекітілсе, заңнамада «ойлау» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «пространственно-временное мышление» сөз тіркесі қазақ тіліне «кеңістіктік-уақыттық ойлау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Спикерді сәйкестендіру; спикерді анықтау - дауыстың сипаттамалары бойынша адамды анықтау. Ол «Кім сөйлеп тұр?» сұрағына жауап береді.

Спикер - ағылш. speaker, сөзбе-сөз «шешен».

Идентификация - лат. identifico «сәйкестендіру».

2. Әзербайжан: natiqin identifikasiyası

3. Қырғыз: динамиктин идентификациясы

4. Өзбек: karnay identifikatori

5. Түрік: konuşmacı kimliği

6. Ағылшын: speaker identification

7. Испан: identificación del hablante

8. Неміс: Sprecheridentifikation

9. Француз: identification du locuteur

10. Бекітілген нұсқасы: спикер – спикер (2016 жылғы 8 желтоқсан)

идентификация - идентификаттау, сәйкестендіру (2020 жылғы 17 маусым)

вычисление адреса – адресті анықтау (2015 жылғы 6 қазан)

система обнаружения – анықтау жүйесі (1999 жылғы 9 наурыз)

11. Заңнамадағы қолданысы: идентификация - идентификаттау, идентификация, сәйкестендіру; спикер – спикер

12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. speaker, сөзбе-сөз «шешен») «спикер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «спикер» сөзі бекітілген, заңнамада «спикер» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. identifico «сәйкестендіру») «идентификация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «идентификаттау», «сәйкестендіру» сөздері бекітілген, заңнамада «идентификация», «идентификаттау», «сәйкестендіру» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «идентификация спикера» сөз тіркесі қазақ тіліне «спикерді сәйкестендіру» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Айрықшалық; ерекшелік - 1. бірегейлік. 2. (әлеум.) белгілі бір әлеуметтік жағдайда күтілетін мінез-құлықтың тар моделі; 3. факторлық талдауда - негізгі фактормен корреляцияланбайтын дисперсия пропорциясы; 4. психопатологияда - симптомға белгілі бір бұзылыстың болуын дәл көрсете алатын сапа.

Специфика - лат. specificus «ерекше».

2. Әзербайжан: spesifiklik

3. Қырғыз: өзгөчөлүк

4. Өзбек: o`ziga xoslik

5. Түрік: özgüllük

6. Ағылшын: specificity

7. Испан: especificidad

8. Неміс: Spezifität

9. Француз: spécificité

10. Бекітілген нұсқасы: индивидуальные грамматические особенности - дербес грамматикалық ерекшеліктер

(2020 жылғы 25 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: специфичность – ерекшелік, ерекшелік – особенность

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. specificus «ерекше») «специфичность» сөзі заңнамада «ерекшелік» сөзімен аударылған.

Сонымен қатар қазақ тіліндегі «ерекшелік» сөзі орыс тіліндегі «особенность» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «особенность» сөзінің баламасы ретінде алынған.

1. Спектр талдағышы - жиілік белдеуіндегі электр (электромагниттік) тербелістер энергиясының салыстырмалы таралуын бақылауға және өлшеуге арналған аспап.

Спектр - лат. spectrum «көру».

Анализ – көне грек. ἀνάλυσις «ыдырау, бөлу, бөлшектеу, бөлшектеу».

2. Әзербайжан: spektr analizatoru

3. Қырғыз: спектр анализатору

4. Өзбек: spektr analizatori

5. Түрік: izgesel çözümleyici

6. Ағылшын: spectrum analyzer

7. Испан: analizador de espectro

8. Неміс: Spektrumanalysator

9. Француз: analyseur de spectre

10. Бекітілген нұсқасы: анализатор слуховой - есту анализаторы (2017 жылғы 10 қараша)

болевой анализатор - ауырсыну талдағышы (2019 жылғы 28 маусым)

спектр – спектр (2018 жылғы 27 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: анализатор – талдағыш, анализатор; спектр – спектр

12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἀνάλυσις «ыдырау, бөлу, бөлшектеу, бөлшектеу») «анализатор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «талдағыш», «анализатор» сөздері бекітілген, заңнамада «талдағыш», «анализатор» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. spectrum «көру») «спектр» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «спектр» сөзі бекітілген, заңнамада «спектр» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «анализатор спектра» сөз тіркесі қазақ тіліне «спектр талдағышы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Сөз корпусы; сөйлеу корпусы - мәтіндердің аудио файлдары мен транскрипцияларының мәліметтер базасы, мәтін корпусының бір түрі.

Корпус - лат. corpus «дене; біртұтас».

2. Әзербайжан: nitq korpusu

3. Қырғыз: сүйлөө корпусу

4. Өзбек: nutq korpusi

5. Түрік: konuşma külliyatı

6. Ағылшын: speech corpus

7. Испан: corpus del habla

8. Неміс: Sprachkorpus

9. Француз: corpus de discours

10. Бекітілген нұсқасы: речевое произведение - сөйлеу туындысы (2020 жылғы 25 қараша)

авиационный корпус - авиациялық корпус (2020 жылғы 25 маусым)

корпус – корпус (2018 жылғы 27 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: речевое произведение - сөйлеу туындысы; корпус – корпус

12. Орыс тіліндегі «речевой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сөйлеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «сөйлеу» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. corpus «дене; біртұтас») «корпус» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «корпус» сөзі бекітілген, заңнамада «корпус» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «речевой корпус» сөз тіркесі қазақ тіліне «сөз корпусы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Сөзді тану; сөйлеуді танымдау - сөйлеу сигналын сандық ақпаратқа түрлендірудің автоматты процесі (мысалы, мәтіндік деректер).

2. Әзербайжан: nitqin tanınması

3. Қырғыз: сүйлөөнү таануу

4. Өзбек: nutqni aniqlash

5. Түрік: konuşma tanıma

6. Ағылшын: speech recognition

7. Испан: reconocimiento de voz

8. Неміс: Spracherkennung

9. Француз: reconnaissance de la parole

10. Бекітілген нұсқасы: автоматическое распознавание речи – сөйлеудің автоматты анықталуы (2020 жылғы 25 маусым)

естественно-непринужденная речь - табиғи-ықтиярлы сөйлеу (2020 жылғы 25 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: распознавание – тану, анықтау; речевое произведение - сөйлеу туындысы

12. Орыс тіліндегі «распознавание» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тану» сөзі бекітілген, заңнамада «тану», «анықтау» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «речевой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сөйлеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «сөйлеу» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «распознавание речи» сөз тіркесі қазақ тіліне «сөзді тану» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Сөз синтезі; сөзді синтездеу - кең мағынада - сөйлеу сигналының формасын оның параметрлері бойынша қалпына келтіру; тар мағынада — басылған мәтін бойынша сөйлеу сигналын қалыптастыру. Жасанды интеллектінің бір бөлігі.

Синтез – көне грек. σύνθεσις «қосу, бүктеу, байлау».

2. Әзербайжан: nitq sintezi

3. Қырғыз: сүйлөө синтези

4. Өзбек: nutq sintezi

5. Түрік: konuşma sentezi

6. Ағылшын: speech synthesis

7. Испан: síntesis de voz

8. Неміс: Sprachsynthese

9. Француз: synthèse de discours

10. Бекітілген нұсқасы: синтез – синтез (2018 жылғы 5 қазан)

естественно-непринужденная речь - табиғи-ықтиярлы сөйлеу (2020 жылғы 25 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: речевое произведение - сөйлеу туындысы; синтез – синтез

12. Орыс тіліндегі «речь» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сөйлеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «сөйлеу» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. σύνθεσις «қосу, бүктеу, байлау») «синтез» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «синтез» сөзі бекітілген, заңнамада «синтез» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «синтез речи» сөз тіркесі қазақ тіліне «сөз синтезі» (зат есім), «сөзді синтездеу» (етістік) сөз тіркестерімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Жылдамдық датчигі; жылдамдық сезбегі - өлшеу ақпаратының сигналдарын шығаруға, оны беруге, одан әрі түрлендіруге және электронды басқару блогымен және басқа да құрылғылармен өңдеуге жауап беретін көптеген автомобиль сенсорларының бірі.

Сенсор - лат. sensus «сезім, қабылдау».

2. Әзербайжан: sürət sensoru

3. Қырғыз: ылдамдык сенсору

4. Өзбек: tezlik sensori

5. Түрік: hız sensörü

6. Ағылшын: speed sensor

7. Испан: sensor de velocidad

8. Неміс: Geschwindigkeitsmesser

9. Француз: capteur de vitesse

10. Бекітілген нұсқасы: скорость – жылдамдық (2016 жылғы 28 маусым)

датчик – датчик (2018 жылғы 14 желтоқсан); биодатчик – биосезгі (2016 жылғы 28 маусым); датчик давления - қысым бергіш (2015 жылғы 6 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: скорость – жылдамдық; датчик – датчик, сезбек

12. Орыс тіліндегі «скорость» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жылдамдық» сөзі бекітілсе, заңнамада «жылдамдық» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «датчик» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «датчик», «бергіш», «сезгі» сөздері бекітілген, заңнамада «датчик», «сезбек» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «датчик скорости» сөз тіркесі қазақ тіліне «жылдамдық датчигі» немесе «жылдамдық сезбегі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Сфера, сала – 1. геом. белгілі бір нүктеден (сфера центрінен) тең кеңістіктегі нүктелердің геометриялық орны. 2. бір нәрсенің таралу аймағы, шектері.

Сфера – көне грек. σφαρρα «доп».

2. Әзербайжан: kürə

3. Қырғыз: сфера

4. Өзбек: soha

5. Түрік: küre

6. Ағылшын: sphere

7. Испан: esfera

8. Неміс: Kugel

9. Француз: sphère

10. Бекітілген нұсқасы: сфера административного права - әкімшілік құқық саласы (2016 жылғы 7 желтоқсан); армиллярная сфера - армиллярлық сфера (2018 жылғы 14 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: сфера – сфера, сала

12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. σφαρρα «доп») «сфера» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сала», «сфера» сөздері бекітілген, заңнамада «сала», «сфера» сөздерімен аударылған.

1. Импульсті нейрондық торап (ИНТ) - екілік және жиілік/жылдамдық ins-тен ерекшеленетін жасанды нейрондық желілердің үшінші буыны, ондағы нейрондар бірдей амплитудадағы қысқа импульстармен алмасады.

Импульс - лат. impulsus «соққы, итеру, ынталандыру».

Нейрон – көне грек. νεῦρον «тамыр, талшық, нерв».

2. Әзербайжан: impuls sinir şəbəkəsi

3. Қырғыз: импульс нейрон тармагы

4. Өзбек: impulsli asab tarmog`i

5. Түрік: dürtü sinir ağı

6. Ағылшын: impulse neural network

7. Испан: red neuronal de impulso

8. Неміс: Impuls neuronales Netzwerk

9. Француз: réseau neuronal impulsionnel

10. Бекітілген нұсқасы: импульс – импульс (2016 жылғы 9 желтоқсан)

сеть электрическая – электр желісі (2016 жылғы 28 маусым)

сеть библиотек – кітапханалар торабы (1971-1981)

оросительная сеть - суару жүйесі (ауыл шар.) (1971-1981)

11. Заңнамадағы қолданысы: импульсная – импульстік; нейрон – нейрон; сеть – желі, торап

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. impulsus «итеру, соққы») «импульс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «импульс» сөзі бекітілген, заңнамада «импульс» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. νεῦρον «тамыр, талшық, нерв») «нейрон» сөзі заңнамада «нейрон» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «сеть» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «желі», «торап», «жүйе» сөздері бекітілсе, заңнамада «желі», «торап» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «импульсная нейронная сеть» сөз тіркесі қазақ тіліне «импульсті нейрондық торап» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Жыпылықтау – жарықтандыру, қоршаған ортадан бөлу.

2. Әзербайжан: yanıb-sönən

3. Қырғыз: жаркылдап

4. Өзбек: miltillovchi

5. Түрік: yanıp sönen

6. Ағылшын: flashing

7. Испан: brillante

8. Неміс: blinkt

9. Француз: clignotant

10. Бекітілген нұсқасы: -

11. Заңнамадағы қолданысы: высвечивание – көріну

12. Орыс тіліндегі «высвечивание» сөзі заңнамада «көріну» сөзімен аударылған.

Біздің пікірімізше, орыс тіліндегі «высвечивание» сөзін «жыпылықтау» сөзімен аударған дұрыс сияқты.

1. Электрондық кесте - қағаз кестелерін модельдейтін екі өлшемді массивтер түрінде ұсынылған мәліметтермен есептеулер жүргізуге мүмкіндік беретін компьютерлік бағдарлама.

Электрон – көне грек. ἤλεκτρον «кәріптас».

2. Әзербайжан: elektron cədvəl

3. Қырғыз: электрондук жадыбал

4. Өзбек: elektron jadval

5. Түрік: hesap tablosu

6. Ағылшын: spreadsheet

7. Испан: hoja de cálculo

8. Неміс: Kalkulationstabelle

9. Француз: tableur

10. Бекітілген нұсқасы: усилитель электронный – электрондық күшейткіш (2016 жылғы 28 маусым)

таблица стрельбы - ату кестесi (2020 жылғы 9 қазан); таблица – кесте (2018 жылғы 27 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: электронный – электрондық; таблица – кесте

12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἤλεκτρον «электрон») «электронный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «электрондық» сөзі бекітілген, заңнамада «электрондық» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «таблица» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кесте» сөзі бекітілсе, заңнамада «кесте» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «электронная таблица» сөз тіркесі қазақ тіліне «электрондық кесте» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Тізбекті доңғалақ - перфорацияланған қағазды баспа құрылғыларында тісті доңғалақтардың көмегімен беру.

2. Әзербайжан: dişli dişli

3. Қырғыз: чынжыр дөңгөлөк

4. Өзбек: tishli g`ildirak

5. Түрік: dişli

6. Ағылшын: sprocket

7. Испан: rueda de espigas

8. Неміс: Kettenrad

9. Француз: pignon

10. Бекітілген нұсқасы: цепная банковская деятельность – тізбекті банк қызметі (2016 жылғы 8 желтоқсан)

сторожевая цепь – күзет тізбегі (2020 жылғы 9 қазан)

колесо гипоидное - гипоид доңғалақ (2016 жылғы 9 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: цепь – тізбек; колесо – доңғалақ, дөңгелек

12. Орыс тіліндегі «цепная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тізбекті» сөзі бекітілсе, заңнамада «тізбекті» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «колесо» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «доңғалақ» сөзі бекітілсе, заңнамада «доңғалақ», «дөңгелек» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «цепное колесо» сөз тіркесі қазақ тіліне «тізбекті доңғалақ» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Шаршы, квадрат – 1. (мат.) дұрыс төртбұрыш, яғни барлық бұрыштары тең және барлық жақтары тең төртбұрыш. 2. (мат.) санды өзіне көбейту нәтижесі. Белгіленуі: x2. 3. доппен ойналатын аула ойыны.

Квадрат - лат. quattuor «төрт».

2. Әзербайжан: kvadrat

3. Қырғыз: чарчы

4. Өзбек: kvadrat

5. Түрік: meydan

6. Ағылшын: square

7. Испан: cuadrado

8. Неміс: Platz

9. Француз: carré

10. Бекітілген нұсқасы: правило квадрата - квадрат ережесі (2011 жылғы 9 желтоқсан); уравнение квадратное - квадрат теңдеу, шаршы теңдеу (2015 жылғы 11 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: квадрат - шаршы, квадрат

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. quattuor «төрт») «квадрат» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «квадрат», «шаршы» сөздері бекітілген, заңнамада «квадрат», «шаршы» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр.

1. Стек - LIFO қағидаты бойынша ұйымдастырылған элементтердің тізімі болып табылатын дерексіз деректер түрі.

Стек - ағылш. stack «бума».

2. Әзербайжан: yığın

3. Қырғыз: стек

4. Өзбек: suyakka

5. Түрік: yığın

6. Ағылшын: stack

7. Испан: apilar

8. Неміс: Stapel

9. Француз: empiler

10. Бекітілген нұсқасы: -

11. Заңнамадағы қолданысы: -

12. Орыс тіліне «стек» сөзі ағылшын тілінен енген (ағылш. stack «бума»).

1. Стандартты ауытқу - Excel бағдарламасындағы стандартты ауытқуды есептеу үшін СТАНДОТКЛОН-ды пайдалану.

Стандарт - ағылш. standard «норма, үлгі».

2. Әзербайжан: standart sapma

3. Қырғыз: стандарттык четтөө

4. Өзбек: standart og`ish

5. Түрік: standart sapma

6. Ағылшын: standard deviation

7. Испан: desviación estándar

8. Неміс: Standardabweichung

9. Француз: écart-type

10. Бекітілген нұсқасы: таблица стандартной атмосферы - стандартты атмосфера кестесі (2018 жылғы 14 желтоқсан)

максимальное отклонение - ең үлкен ауытқу (2004 жылғы 31 наурыз)

11. Заңнамадағы қолданысы: стандартная – стандартты; отклонение – ауытқу

12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. standard «норма, үлгі») «стандартный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стандартты» сөзі бекітілген, заңнамада «стандартты» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «отклонение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ауытқу» сөзі бекітілсе, заңнамада «ауытқу» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «стандартное отклонение» сөз тіркесі қазақ тіліне «стандартты ауытқу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Бастапқы символ – жолдағы жазу басталатын грамматикадағы таңба.

Символ – көне грек. σύμβολον «бірлесіп лақтыру», шартты белгі, сигнал».

2. Әзербайжан: xarakteri başladın

3. Қырғыз: баштоо мүнөзү

4. Өзбек: boshlang`ich belgi

5. Түрік: başlangıç karakteri

6. Ағылшын: start character

7. Испан: personaje de inicio

8. Неміс: Zeichen starten

9. Француз: caractère de départ

10. Бекітілген нұсқасы: начальная военная подготовка - бастапқы әскери даярлық (2020 жылғы 9 қазан)

символ – символ (2020 жылғы 25 қараша)

11. Заңнамадағы қолданысы: начальная – бастапқы, бастауыш; символ – символ

12. Орыс тіліндегі «начальная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бастапқы» сөзі бекітілсе, заңнамада «бастапқы», «бастауыш» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. σύμβολον «бірлесіп лақтыру», шартты белгі, сигнал») «символ» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «символ» сөзі бекітілген, заңнамада «символ» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «начальный символ» сөз тіркесі қазақ тіліне «бастапқы символ» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Жай-күйдің өту матрицасы - жүйенің барлық өтпелі ықтималдығын қамтитын матрица.

Матрица - лат. matrix «негізгі себеп».

2. Әзербайжан: dövlət keçid matrisi

3. Қырғыз: мамлекеттик өтүү матрицасы

4. Өзбек: durum geçiş matrisi

5. Түрік: durum geçiş matrisi

6. Ағылшын: state transition matrix

7. Испан: matriz de transición de estado

8. Неміс: Zustandsübergangsmatrix

9. Француз: matrice de transition d`état

10. Бекітілген нұсқасы: матрица диагональная - диагоналды матрица (2015 жылғы 11 желтоқсан)

переход – ауысу (2016 жылғы 28 маусым)

вероятность перехода - өту ықтималдығы (2015 жылғы 6 қазан)

категория состояния - жай-күй категориясы (2020 жылғы 25 қараша); именных состояний категория - есім күй категориясы (2020 жылғы 25 маусым)

акт записи гражданского состояния - азаматтық халдi жазу актiсі (2016 жылғы 8 желтоқсан); гражданское состояние - азаматтық хал-жағдаят (2018 жылғы 5 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: матрица – матрица; переход – өту, өтпе, ауысу; состояние – жағдай, жай-күй, күй, ахуал

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. matrix «негізгі себеп») «матрица» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «матрица» сөзі бекітілген, заңнамада «матрица» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «переход» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ауысу», «өту», «өтпе» сөздері бекітілсе, заңнамада ауысу», «өту», «өтпе» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «состояние» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жай-күй», «күй», «хал», «хал-жағдай» сөздері бекітілсе, заңнамада «жағдай», «жай-күй», «күй», «ахуал» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «матрица перехода состояний» сөз тіркесі қазақ тіліне «жай-күйдің өту матрицасы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Жай-күй кеңістігінің моделі - дифференциалдық теңдеулердің немесе айырмашылық теңдеулерінің бірінші ретіне байланысты күйдің кіріс, шығыс және айнымалылар жиынтығы түріндегі физикалық жүйенің математикалық моделі.

Модель - лат. modulus «өлшем, аналог, үлгі».

2. Әзербайжан: dövlət kosmik modeli

3. Қырғыз: шарттардын моделин

4. Өзбек: davlat kosmik modeli

5. Түрік: durum uzayı modeli

6. Ағылшын: state space model

7. Испан: modelo de espacio de estado

8. Неміс: Zustandsraummodell

9. Француз: modèle d`espace d`état

10. Бекітілген нұсқасы: вероятностно-статическая модель - ықтимал-статикалық үлгі (2020 жылғы 25 маусым); модель – модель (2018 жылғы 27 маусым)

пространство (территория) - кеңістік (аумақ) (2020 жылғы 17 маусым)

категория состояния - жай-күй категориясы (2020 жылғы 25 қараша); именных состояний категория - есім күй категориясы (2020 жылғы 25 маусым)

акт записи гражданского состояния - азаматтық халдi жазу актiсі (2016 жылғы 8 желтоқсан); гражданское состояние - азаматтық хал-жағдаят (2018 жылғы 5 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: модель – модель; пространство – кеңістік; состояние – жағдай, жай-күй, күй, ахуал

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. modulus «өлшем, аналог, үлгі») «модель» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «модель» сөзі бекітілген, заңнамада «модель» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «пространство» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кеңістік» сөзі бекітілсе, заңнамада «кеңістік» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «состояние» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жай-күй», «күй», «хал», «хал-жағдай» сөздері бекітілсе, заңнамада «жағдай», «жай-күй», «күй», «ахуал» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «модель пространства состояний» сөз тіркесі қазақ тіліне «жай-күй кеңістігінің моделі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Статистика – 1. жаппай статистикалық (сандық немесе сапалық) деректерді жинаудың, өлшеудің, мониторингілеудің, талдаудың жалпы мәселелері және оларды салыстыру; жаппай қоғамдық құбылыстардың сандық жағын сандық нысанда зерделеу баяндалатын білім саласы, ғылым. 2. (тар мағ.) белгісіз үлестіру параметрлеріне тәуелді емес үлгінің өлшенетін сандық функциясы.

Статистика – лат. status «істің жағдайы».

2. Әзербайжан: statistika

3. Қырғыз: статистика

4. Өзбек: statistika

5. Түрік: istatistik

6. Ағылшын: statistics

7. Испан: Estadísticas

8. Неміс: Statistiken

9. Француз: statistiques

10. Бекітілген нұсқасы: бюджетная статистика - бюджет статистикасы (2017 жылғы 10 қараша)

11. Заңнамадағы қолданысы: статистика – статистика

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. status «істің жағдайы») «статистика» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «статистика» сөзі бекітілген, заңнамада «статистика» сөзімен аударылған.

1. Процессордың жай-күй сөзі (ССП) процессордың ағымдағы жағдайы туралы ақпаратты қамтиды және процессордың 16 биттік РгОН-да сақталады. Ол үзіліс аяқталғаннан кейін компьютердің күйін толық қалпына келтіруді қамтамасыз етеді.

Процессор - лат. prōcēssus «алға жылжу».

2. Әзербайжан: prosessor status sözü

3. Қырғыз: процессордун абалы жөнүндө сөз

4. Өзбек: protsessor holati so`zi

5. Түрік: işlemci durum sözcüğü

6. Ағылшын: processor status word

7. Испан: palabra de estado del procesador

8. Неміс: Prozessorstatuswort

9. Француз: mot d`état du processeur

10. Бекітілген нұсқасы: поздравительное слово – құттықтау сөз (2017 жылғы 10 қараша)

категория состояния - жай-күй категориясы (2020 жылғы 25 қараша); именных состояний категория - есім күй категориясы (2020 жылғы 25 маусым)

акт записи гражданского состояния - азаматтық халдi жазу актiсі (2016 жылғы 8 желтоқсан); гражданское состояние - азаматтық хал-жағдаят (2018 жылғы 5 қазан)

процессор с плавающей точкой – қалқыма нүктелі процессор (2015 жылғы 6 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: слово – сөз; состояние – жағдай, жай-күй, күй, ахуал; процессор – процессор

12. Орыс тіліндегі «слово» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сөз» сөзі бекітілсе, заңнамада «сөз» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «состояние» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жай-күй», «күй», «хал», «хал-жағдай» сөздері бекітілсе, заңнамада «жағдай», «жай-күй», «күй», «ахуал» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. prōcēssus «алға жылжу») «процессор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «процессор» сөзі бекітілген, заңнамада «процессор» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «слово состояния процессора» сөз тіркесі қазақ тіліне «процессордың жай-күй сөзі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Тұрақты жай-күйдің қателігі - процессордың ағымдағы жағдайының қалыпты емес тәртіпте жұмыс істеуі.

2. Әзербайжан: park xətası

3. Қырғыз: токтоп турган абалдын катуулугу

4. Өзбек: to`xtashda xato

5. Түрік: park hatası

6. Ағылшын: parking error

7. Испан: error de estacionamiento

8. Неміс: Parkfehler

9. Француз: erreur de stationnement

10. Бекітілген нұсқасы: относительная погрешность - салыстырмалы қателік (2018 жылғы 29 қараша)

категория состояния - жай-күй категориясы (2020 жылғы 25 қараша); именных состояний категория - есім күй категориясы (2020 жылғы 25 маусым)

акт записи гражданского состояния - азаматтық халдi жазу актiсі (2016 жылғы 8 желтоқсан); гражданское состояние - азаматтық хал-жағдаят (2018 жылғы 5 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: относительная погрешность - салыстырмалы қателік; состояние – жағдай, жай-күй, күй, ахуал; количество стояночных мест - тұрақ орындарының саны

12. Орыс тіліндегі «погрешность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қателік» сөзі бекітілсе, заңнамада «қателік» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «состояние» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жай-күй», «күй», «хал», «хал-жағдай» сөздері бекітілсе, заңнамада «жағдай», «жай-күй», «күй», «ахуал» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «погрешность стояночного состояния» сөз тіркесі қазақ тіліне «тұрақты жай-күйдің қателігі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Болат - көміртегі мен басқа элементтері бар темір қорытпасы.

Сталь - нем. Stahl «берік тұрған».

2. Әзербайжан: polad

3. Қырғыз: болот

4. Өзбек: po`lat

5. Түрік: çelik

6. Ағылшын: steel

7. Испан: acero

8. Неміс: Stahl

9. Француз: acier

10. Бекітілген нұсқасы: канат стальной - болат арқан (2015 жылғы 14 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: сталь – болат

12. Орыс тіліндегі «сталь» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «болат» сөзі бекітілсе, заңнамада «болат» сөзімен аударылған.

1. Стеганография - берілу фактісін жасыру арқылы ақпаратты құпия түрде беру туралы ғылым.

Стеганография - грек. στεγανός «жасырын» + γράφω «жазу; әріптер»; сөзбе-сөз «құпия жазу».

2. Әзербайжан: steganoqrafiya

3. Қырғыз: стеганография

4. Өзбек: steganografiya

5. Түрік: steganografi

6. Ағылшын: steganography

7. Испан: esteganografía

8. Неміс: Steganographie

9. Француз: stéganographie

10. Бекітілген нұсқасы: -

11. Заңнамадағы қолданысы: -

12. Орыс тіліне «стеганография» сөзі грек тілінен енген (грек. στεγανός «жасырын» + γράφω «жазу; әріптер»; сөзбе-сөз «құпия жазу»»).

1. Сатылы әсерге реакция - бірден нөлден белгілі бір мәнге дейін өсетін және одан әрі тұрақты болып қалатын әсер.

Реакция - лат. re ... «қарсы» + actio «әрекет».

2. Әзербайжан: addım cavab

3. Қырғыз: келишимдик горизонталдуу бөлүктөргө жооп

4. Өзбек: qadam javob

5. Түрік: adım yanıtı

6. Ағылшын: step response

7. Испан: respuesta al escalón

8. Неміс: Sprungantwort

9. Француз: réponse par étapes

10. Бекітілген нұсқасы: реакция – реакция (2017 жылғы 10 қараша)

кулак двухступенчатый - қоссатылы жұдырық (2016 жылғы 9 желтоқсан)

правовое воздействие - құқықтық ықпал ету (2016 жылғы 7 желтоқсан)

абразивное воздействие - абразивтік әсер ету (2018 жылғы 14 желтоқсан)

климатическое воздействие - климаттық әсер (2018 жылғы 14 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: реакция – реакция, әсер; ступенчатое – сатылы; воздействие – әсер ету, ықпал ету, әсер

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. re ... «қарсы» + actio «әрекет») «реакция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «реакция» сөзі бекітілген, заңнамада «реакция», «әсер» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «ступенчатый» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сатылы» сөзі бекітілсе, заңнамада «сатылы» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «воздействие» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әсер» сөзі, «әсер ету», «ықпал ету» сөз тіркестері бекітілсе, заңнамада «әсер» сөзімен, «әсер ету», «ықпал ету» сөз тіркестерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «реакция на ступенчатое воздействие» сөз тіркесі қазақ тіліне «сатылы әсерге реакция» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Стереоскопиялық көру - нысанды, өлшемді және объектіге дейінгі қашықтықты қабылдауға болатын көру түрі, мысалы, бинокулярлық көру немесе басқа көру түрлерінің арқасында көру.

Стереоскопия - грек. στερεός «қатты, кеңістіктік».

2. Әзербайжан: stereoskopik görmə

3. Қырғыз: стереоскопиялык көрүү

4. Өзбек: stereoskopik ko`rish

5. Түрік: stereoskopik görüş

6. Ағылшын: stereoscopic vision

7. Испан: visión estereoscópica

8. Неміс: stereoskopisches Sehen

9. Француз: vision stéréoscopique

10. Бекітілген нұсқасы: бинокулярное зрение - бинокльдік көру (2018 жылғы 29 қараша)

11. Заңнамадағы қолданысы: зрение – көру

12. Орыс тіліне «cтереоскопия» сөзі грек тілінен енген (грек. στερεός «қатты, кеңістіктік»).

Орыс тіліндегі «зрение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «көру» сөзі бекітілсе, заңнамада «көру» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «cтереоскопическое зрение» сөз тіркесі қазақ тіліне «стереоскопиялық көру» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Стохастикалық дифференциялық теңдеу - бір немесе одан да көп термин стохастикалық сипатқа ие дифференциалдық теңдеу, яғни стохастикалық процесс.

Стохастика – көне грек. στόχος «мақсат, болжам».

Дифференция - лат. differentia «айырмашылық».

2. Әзербайжан: stoxastik diferensial tənlik

3. Қырғыз: стохастикалык дифференциалдык теңдеме

4. Өзбек: stoxastik differentsial tenglama

5. Түрік: stokastik diferansiyel denklem

6. Ағылшын: stochastic differential equation

7. Испан: ecuación diferencial estocástica

8. Неміс: stochastische Differentialgleichung

9. Француз: équation différentielle stochastique

10. Бекітілген нұсқасы: стохастика – стохастика (2019 жылғы 5 сәуір)

дифференциация – саралау (2016 жылғы 28 маусым)

рента дифференциальная – дифференциялық рента (2017 жылғы 10 қараша)

уравнение квадратное - квадрат теңдеу, шаршы теңдеу (2015 жылғы 11 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: стохастическое моделирование - стохастикалық модельдеу; дифференциальное уравнение - дифференциалдық теңдеу

12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. στόχος «мақсат, болжам») «стохастика» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стохастика» сөзі бекітілген, заңнамада «стохастическое» сөзі «стохастикалық» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне латынек тілінен енген (лат. differentia «айырмашылық») «дифференциальная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дифференциалдық» сөзі бекітілген, заңнамада «дифференциалдық» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «уравнение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «теңдеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «теңдеу», «теңестіру» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «стохастическое дифференциальное уравнение» сөз тіркесі қазақ тіліне «стохастикалық дифференциялық теңдеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Стохастикалық градиетті түсіру - мақсатты функцияны қолайлы тегістік қасиеттерімен оңтайландыруға арналған итерация әдісі.

Стохастика – көне грек. στόχος «мақсат, болжам».

Градиенс - лат. gradientis «өсетін».

2. Әзербайжан: stoxastik gradyan enmə

3. Қырғыз: стохастикалык градиент теги

4. Өзбек: stoxastik gradient tushish

5. Түрік: stokastik gradyan inişi

6. Ағылшын: stochastic gradient descent

7. Испан: descenso de gradiente estocástico

8. Неміс: stochastischer Gradientenabstieg

9. Француз: descente de gradient stochastique

10. Бекітілген нұсқасы: стохастика – стохастика (2019 жылғы 5 сәуір)

градиент давления - қысым градиенті (2015 жылғы 6 қазан)

желоб спускной - түсіру науаша (2015 жылғы 14 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: стохастическое моделирование - стохастикалық модельдеу; градиентный – градиенттік; водолазный учебный спуск - оқу мақсатындағы сүңгуірлік түсу; автоматический спуск - автоматты түсіру

12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. στόχος «мақсат, болжам») «стохастика» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стохастика» сөзі бекітілген, заңнамада «стохастическое» сөзі «стохастикалық» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. gradientis «өсетін») «градиент» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «градиент» сөзі бекітілген, заңнамада «градиентное» сөзі «градиенттік» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «спускной» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «түсіру» сөзі бекітілсе, заңнамада «түсу», «түсіру» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «стохастический градиентный спуск» сөз тіркесі қазақ тіліне «стохастикалық градиетті түсіру» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Түзу сызық бойымен арақашықтық - Евклид геометриясындағы нүктеден түзу сызыққа дейінгі ең қысқа қашықтық. Қашықтық нүктені түзу сызықпен байланыстыратын және сызыққа перпендикуляр болатын кесіндінің ұзындығына тең.

Дистанция - лат. distantia «қашықтық, аралық».

Линия - лат. linea (linea restis) «зығыр жібі, бау; сызық».

2. Әзербайжан: düz xətt məsafəsi

3. Қырғыз: түз сызык аралык

4. Өзбек: to`g`ri chiziq masofa

5. Түрік: düz hat mesafesi

6. Ағылшын: straight line distance

7. Испан: distancia en línea recta

8. Неміс: geradliniger Abstand

9. Француз: distance en ligne droite

10. Бекітілген нұсқасы: дистанция – арақашықтық (2019 жылғы 6 желтоқсан)

полярное расстояние – полюстік арақашықтық (2018 жылғы 29 қараша)

11. Заңнамадағы қолданысы: дистанция – арақашықтық; прямая линия – түзу сызық

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. distantia «арақашықтық, аралық», distare «арақашықтықта болу», dis- (бөлуді білдіретін приставка) + stāre «тұру») «дистанция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «арақашықтық» сөзі бекітілсе, заңнамада «арақашықтық» сөзімен аударылған.

Сонымен қатар қазақ тіліндегі «арақашықтық» сөзі орыс тіліндегі «расстояние» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «расстояние», «интервал» сөздерінің баламасы ретінде алынған.

Орыс тіліндегі «прямой» сөзі заңнамада «түзу» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. linea (linea restis) «зығыр жібі, бау; сызық») «линия» сөзі заңнамада «сызық» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «дистанция по прямой линии» сөз тіркесі қазақ тіліне «түзу сызық бойымен арақашықтық» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Стратификацияланған іріктеме, стратификацияланған іріктеу – 1. (экон.) жалпы популяцияның негізгі сипаттамаларын асимметриялық бөлу жағдайында қолданылатын үлгіні қалыптастырудың ықтималды әдістерінің бірі. 2. (мат.) оқиғалардың бүкіл кеңістігін бірнеше аумақтарға -страталарға бөлу және осы страталармен тәуелсіз жұмыс істеу кезінде статистикалық нәтижелердің дәлдігін жақсартуға мүмкіндік беретін бас жиынтықтан іріктеу әдісі. Мысалы, әр қабатта маңыздылығы бойынша өз үлгіні қолдануға болады. 3. (инф.) белгілі популяция статистикасын бағалау үшін Монте-Карло әдістері қолданылған кезде дисперсияны азайту әдісі.

Стратификация - лат. stratum + facio «қабатталу».

2. Әзербайжан: təbəqələşdirilmiş seçim

3. Қырғыз: катмарланган тандоо

4. Өзбек: tabaqalashtirilgan tanlov

5. Түрік: tabakalı seçim

6. Ағылшын: stratified selection

7. Испан: selección estratificada

8. Неміс: geschichtete Auswahl

9. Француз: sélection stratifiée

10. Бекітілген нұсқасы: стратификация – стратификация (2019 жылғы 5 сәуір)

критерии отбора терминов - терминдерді іріктеу критерийлері (2020 жылғы 25 қараша)

11. Заңнамадағы қолданысы: стратифицированная выборки - стратификацияланған іріктеме

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. stratum + facio «қабатталу») «стратификация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стратификация» сөзі бекітілсе, заңнамада «стратифицированная выборка» сөзі «стратификацияланған іріктеме» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «отбор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «іріктеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «іріктеу» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «стратифицированный отбор» сөз тіркесі қазақ тіліне «стратификацияланған іріктеме» (зат есім) және «стратификацияланған іріктеу» (етістік) сөз тіркестерімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Стресс – 1. (психол.) организмнің гомеостазын бұзатын әртүрлі қолайсыз факторлар-стресстердің (физикалық немесе психологиялық) әсеріне тән емес бейімделу (қалыпты) реакцияларының жиынтығы, сондай-ақ организмнің (немесе тұтастай алғанда организмнің) жүйке жүйесінің тиісті жағдайы. 2. (тех.) объектіге қолданылатын және оның деформациясын тудыратын сыртқы күш.

Стресс - ағыл. stress «жүктеме, шиеленіс; жоғары шиеленіс жағдайы».

2. Әзербайжан: stres

3. Қырғыз: стресс

4. Өзбек: stress

5. Түрік: stres

6. Ағылшын: stress

7. Испан: estrés

8. Неміс: Stress

9. Француз: stress

10. Бекітілген нұсқасы: стресс-тестинг - стресс-тестинг (2017 жылғы 10 қараша)

11. Заңнамадағы қолданысы: стресс – стресс, күйзеліс

12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағыл. stress «жүктеме, шиеленіс; жоғары шиеленіс жағдайы») «стресс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стресс» сөзі бекітілсе, заңнамада «стресс», «күйзеліс» сөздерімен аударылған.

1. Жол – 1. бір жолға жазылған немесе басылған бірқатар белгілер. 2. (инф.) мәндері әліпби таңбаларының еркін реттілігі (жолы) болып табылатын деректер түрі.

2. Әзербайжан: xətt

3. Қырғыз: сап

4. Өзбек: chiziq

5. Түрік: hat

6. Ағылшын: line

7. Испан: línea

8. Неміс: Linie

9. Француз: ligne

10. Бекітілген нұсқасы: строка – өлең жолы, тармақ (1971-1981); строка – тармақ, жол (2003 жылғы 24 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: строка – жол

12. Орыс тіліндегі «строка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жол», «тармақ» сөздері бекітілсе, заңнамада «жол» сөзімен аударылған.

1. Күшті жасанды интеллект компьютерлер ойлау және өзін-өзі тану қабілетіне ие бола алады деп болжайды, бірақ олардың ойлау процесі міндетті түрде адам сияқты болмайды.

Интеллект - лат. intellectus «қабылдау, түсіну, түсінік, ақыл».

2. Әзербайжан: güclü süni intellekt

3. Қырғыз: күчтүү жасалма интеллект

4. Өзбек: kuchli sun`iy intellekt

5. Түрік: güçlü yapay zeka

6. Ағылшын: strong artificial intelligence

7. Испан: fuerte inteligencia artificial

8. Неміс: starke künstliche Intelligenz

9. Француз: intelligence artificielle forte

10. Бекітілген нұсқасы: искусственное освещение – жасанды жарықтандыру (2018 жылғы 14 желтоқсан)

интеллект – интеллект (2018 жылғы 27 маусым)

интеллект тренера – жаттықтырушы зияты (2019 жылғы 6 желтоқсан)

сильное поле - мықты шаршы (2020 жылғы 17 маусым)

кислоты сильные – күшті қышқылдар (2006 жылғы 23 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: сильное – мықты; искусственное – жасанды; интеллектуальная собственность - санаткерлік меншік; интеллектуалдық меншік, зияткерлік меншік

12. Орыс тіліндегі «сильное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «күшті», «мықты» сөздері бекітілсе, заңнамада «күшті», «мықты» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «искусственное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жасанды» сөзі бекітілсе, заңнамада «жасанды» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (intellectus - лат. «ақыл») «интеллект» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «интеллект», «зият» сөздері бекітілген, заңнамада «интеллект», «зияткерлік» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «сильный искусственный интеллект» сөз тіркесі қазақ тіліне «күшті жасанды интеллект» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Құрылымдалған жарықтың 3D-сканері нысанға жарық үлгісін жобалайды және оның деформациясын бақылайды. Сурет объектіде СК проектор немесе басқа тұрақты жарық көзі арқылы жобаланады. Сурет проекторына қатысты аздап ығыстырылған камера суреттің пішініне қарап, көру аймағындағы әр нүктеге дейінгі қашықтықты есептейді.

3D - ағылш. 3-dimensional «үшөлшемді».

Сканер - ағыл. scanner, scan «мұқият қарау, қарау».

Структура - лат. structūra «құрылым».

2. Әзербайжан: 3d quruluşlu işıq skaneri

3. Қырғыз: 3d структураланган жарык сканери

4. Өзбек: 3D tuzilgan yorug`lik skaneri

5. Түрік: 3 boyutlu yapılandırılmış ışık tarayıcı

6. Ағылшын: 3d structured light scanner

7. Испан: escáner de luz estructurado 3d

8. Неміс: 3D strukturierter Lichtscanner

9. Француз: Scanner de lumière structurée 3D

10. Бекітілген нұсқасы: сканер – сканер (2018 жылғы 27 маусым)

система структурированная кабельная - кәбілдік құрылымданған жүйе (2016 жылғы 28 маусым)

свет – жарық (2016 жылғы 28 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: сканер – сканер; структурированная құрылымданған; свет – жарық

12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағыл. scanner, scan «мұқият қарау, қарау») «сканер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сканер» сөзі бекітілген, заңнамада «сканер» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. structūra «құрылым») «структура» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «құрылым» сөзі бекітілген, заңнамада «құрылым» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «свет» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жарық» сөзі бекітілсе, заңнамада «жарық» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «3d-сканер структурированного света» сөз тіркесі қазақ тіліне «құрылымдалған жарықтың 3d-сканері» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Түйрегіш – 1. гайка немесе бұрандалы тесік арқылы қосылысты құрайтын сыртқы жіптері бар өзек түріндегі бекіткіш. 2. шашқа арналған шаш қыстырғыш. 3. (тех.) магниттік компас қазандығындағы бөлік картушканы ұстап тұруға арналған бөлшек. 4. (хим.) нуклеин қышқылдарының қайталама құрылымының тән элементі.

2. Әзербайжан: saç tokası

3. Қырғыз: чач төөнөгүч

4. Өзбек: soch tolasi

5. Түрік: saç tokası

6. Ағылшын: hairpin

7. Испан: horquilla

8. Неміс: Haarnadel

9. Француз: épingle à cheveux

10. Бекітілген нұсқасы: шпилька – ақа (2015 жылғы 6 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: шпилька – түйрегіш

12. Орыс тіліндегі «шпилька» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ақа» сөзі бекітілсе, заңнамада «түйрегіш» сөзімен, терминологиялық сөздіктерде «бұрмасұқпа», «ақа» сөзімен аударылған.

Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «шпилька» сөзі қазақ тіліне «түйрегіш» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Азайту, алу - екі аргументтің көмекші екілік математикалық амалдарының (арифметикалық амалдардың) бірі (азайтылған және шегерілген), оның нәтижесі бірінші аргументтің мәнін екінші аргументтің мәніне азайту арқылы алынған жаңа сан (айырмашылық) болып табылады.

2. Әзербайжан: çıxarma

3. Қырғыз: кемитүү

4. Өзбек: ayirish

5. Түрік: çıkarma

6. Ағылшын: subtraction

7. Испан: sustracción

8. Неміс: Subtraktion

9. Француз: soustraction

10. Бекітілген нұсқасы: знак вычитания - алу таңбасы (2015 жылғы 11 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: вычитание – алу, азайту

12. Орыс тіліндегі «вычитание» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «алу» сөзі бекітілсе, заңнамада «алу», «азайту» сөздерімен аударылған.

1. Бақылаумен оқыту - машиналық оқытудың бір әдісі, оның барысында сынақ жүйесі "стимул-реакция" мысалдарының көмегімен мәжбүрлеп оқытылады. Кибернетика тұрғысынан бұл кибернетикалық эксперименттің бір түрі.

2. Әзербайжан: bir müəllimlə tədris

3. Қырғыз: мугалим менен окутуу

4. Өзбек: o`qituvchi bilan dars berish

5. Түрік: bir öğretmenle öğretmek

6. Ағылшын: teaching with a teacher

7. Испан: enseñando con un maestro

8. Неміс: mit einem Lehrer unterrichten

9. Француз: enseigner avec un enseignant

10. Бекітілген нұсқасы: дистанционное обучение – қашықтан оқыту (2020 жылғы 25 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: обучение – оқыту; учитель – мұғалім

12. Орыс тіліндегі «обучение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «оқыту» сөзі бекітілсе, заңнамада «оқыту», «үйрету», «меңгерту» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «учитель» сөзі заңнамада «мұғалім» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы қолданысын және терминдік мағынасын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «обучение с учителем» сөз тіркесі қазақ тіліне «бақылаумен оқыту» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Тірек векторлар әдістері - жіктеу және регрессиялық талдау есептері үшін қолданылатын мұғалімге ұқсас оқыту алгоритмдерінің жиынтығы.

Вектор - лат. vector «көтеруші».

Метод – көне грек. μέθοδος «зерттеу немесе таным жолы», μετά- + ὁδός «жол».

2. Әзербайжан: dəstək vektor maşınları

3. Қырғыз: вектордук машиналарды колдоо

4. Өзбек: qo`llab-quvvatlash vektorli mashinalar

5. Түрік: vektör makineleri desteklemek

6. Ағылшын: support vector machines

7. Испан: máquinas de vectores de apoyo

8. Неміс: Support-Vektor-Maschinen

9. Француз: soutenir les machines vectorielles

10. Бекітілген нұсқасы: метод трансформации – трансформация әдісі (2020 жылғы 25 қараша); кумулятивный метод - кумулятивтік әдіс (2017 жылғы 10 қараша)

опорные и несущие конструкции - тірек және тіреу конструкциялары (2017 жылғы 13 желтоқсан)

вектор – вектор (2018 жылғы 27 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: метод – әдіс; опорный – тірек, негізгі; вектор – вектор

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. vector «көтеруші») «вектор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «вектор» сөзі бекітілген, заңнамада «вектор» сөзімен аударылған.

Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. μέθοδος «зерттеу немесе таным жолы», μετά- + ὁδός «жол») «метод» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әдіс» сөзі бекітілген, заңнамада «әдіс» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «опорный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тірек» сөзі бекітілсе, заңнамада «тірек», «негізгі» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы қолданысын және терминдік мағынасын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «методы опорных векторов» сөз тіркесі қазақ тіліне «тірек векторлар әдістері» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Беттік монтаждау компоненті; беттік монтаждау құрамбөлігі - баспа платаларында электрондық бұйымдарды жасау технологиясы, сондай-ақ осы технологияға байланысты баспа тораптарын құрастыру әдістері.

Монтаж - франц. montage «көтеру, монтаж».

Компонент - лат. componens, componentis «құраушы».

2. Әзербайжан: yerüstü montaj komponenti

3. Қырғыз: бетине орнотуу компоненти

4. Өзбек: sirtni o`rnatish komponenti

5. Түрік: yüzeye montaj bileşeni

6. Ағылшын: surface mount component

7. Испан: componente de montaje en superficie

8. Неміс: oberflächenmontierte Komponente

9. Француз: composant de montage en surface

10. Бекітілген нұсқасы: компонент произведений - шығарма компоненті (2020 жылғы 25 қараша); компоненты переводческой деятельности - аударма қызметінің құрамбөліктері (2020 жылғы 25 қараша)

подстилающая поверхность - жерүсті төсемі (2016 жылғы 28 маусым); поверхностно-активные вещества - беткі белсенді заттар (2016 жылғы 28 маусым); эквипотенциальная поверхность - эквипотенциал бет (2018 жылғы 14 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: компонент – компонент, құмабөлік; поверхностный – үстіңгі, үстіртін; монтаж – монтаждау

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. componens, componentis «құраушы») «компонент» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «компонент», «құрамбөлік» сөздері бекітілген, заңнамада «компонент», «құрамбөлік» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліне француз тілінен енген (франц. montage «көтеру, монтаж») «монтаж» сөзі заңнамада «монтаждау» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «поверхность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «беткі», «жерүсті», «бет» сөздері бекітілсе, заңнамада «поверхностный» сөзі «үстіңгі», «үстіртін» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін, заңнамадағы қолданысын және терминдік мағынасын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «компонент поверхностного монтажа» сөз тіркесі қазақ тіліне «беттік монтаждау компоненті» немесе «беттік монтаждау құрамбөлігі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Бақылау капитализмі - пайда табудың негізгі мақсатымен дербес деректер туралы коммодификация төңірегінде шоғырланған экономикалық жүйе.

Капитализм - лат. capitalis «бас, өте жақсы».

2. Әзербайжан: nəzarət kapitalizmi

3. Қырғыз: байкоочу капитализм

4. Өзбек: kuzatuv kapitalizmi

5. Түрік: gözetleme kapitalizmi

6. Ағылшын: surveillance capitalism

7. Испан: capitalismo de vigilancia

8. Неміс: Überwachungskapitalismus

9. Француз: capitalisme de surveillance

10. Бекітілген нұсқасы: капитализм – капитализм (2017 жылғы 10 қараша)

полоса наблюдения – бақылау жолағы (2020 жылғы 9 қазан); пост наблюдения – байқау посты (2020 жылғы 17 маусым); наблюдение – байқау, бақылау (2016 жылғы 7 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: капитализм – капитализм; наблюдение – байқау, бақылау

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. capitalis «бас, өте жақсы») «капитализм» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «капитализм» сөзі бекітілген, заңнамада «капитализм» сөзімен аударылған.

Орыс тіліндегі «наблюдение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бақылау», «байқау» сөзі бекітілген.

Сонымен қатар қазақ тіліндегі «бақылау» сөзі орыс тіліндегі «контроль», «надзор» сөздерінің баламасы ретінде бекітіліп, заңнамада «контроль», «надзор» сөздерінің баламасы ретінде алынған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «капитализм наблюдения» сөз тіркесі қазақ тіліне «бақылау капитализмі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Сауалдама, сұрау салу - белгілі бір мәселелер бойынша қоғамдастықтың пікірін анықтау. Сауалнама қорытындылары бойынша қолданыстағы ережелер мен нұсқаулықтар өзгертілуі немесе жойылуы немесе жаңа қабылдануы мүмкін (жобаның жалпы қағидаттарына қайшы келетіндерді қоспағанда).

2. Әзербайжан: müsahibə

3. Қырғыз: маек

4. Өзбек: intervyu

5. Түрік: röportaj

6. Ағылшын: interview

7. Испан: entrevista

8. Неміс: Interview

9. Француз: entretien

10. Бекітілген нұсқасы: экспресс-опрос – жедел сауалнама (2016 жылғы 8 желтоқсан)

опрос – сұрау салу (1999 жылғы 6 қазан); устный опрос – ауызекі сұрау салу, ауыекі сауалдама (2006 жылғы 27 қазан)

письменный опрос - жазбаша сауалнама (2016 жылғы 8 желтоқсан); сауалнама – анкета (2000 жылғы 25 қаңтар)

11. Заңнамадағы қолданысы: опрос – сұрау, сауалдама; пiкiртерiм‚ сауалдама, сауалнама; сауалдау; опрос местного жителя – жергiлiктi тұрғыннан сұрау; опрос лиц – адамдарға сұрау салу

12. Орыс тіліндегі «опрос» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сұрау салу» сөз тіркесімен, «сауалнама», «сауалдама» сөздерімен бекітілсе, заңнамада және салалық терминологиялық сөздіктерде «сұрау салу» сөз тіркесімен, «сауалнама», «сауалдама», «сұрау», «пікіртерім», «сауалдау» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «опрос» сөзі қазақ тіліне «сауалдама» сөзімен және «сұрау салу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Барынша бейімделгендердің тірі қалуы - дарвиндік эволюция теориясынан табиғи сұрыптау механизмін сипаттау әдісі ретінде шыққан тіркес.

2. Әзербайжан: fittestin sağ qalması

3. Қырғыз: ден-соолуктун сакталышы

4. Өзбек: eng yaxshi odamning omon qolishi

5. Түрік: en güçlü olanın hayatta kalması

6. Ағылшын: survival of the fittest

7. Испан: supervivencia del más apto

8. Неміс: Überleben der Stärksten

9. Француз: la survie du plus fort

10. Бекітілген нұсқасы: -

11. Заңнамадағы қолданысы: выживание – өмір сүру, тірі қалу; наиболее – ең, барынша; приспособленный – бейімделген

12. Орыс тіліндегі «выживание» сөзі қазақ тіліне «өмір сүру», «тірі қалу» сөз тіркестерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «наиболее» сөзі қазақ тіліне «ең», «барынша» сөздерімен аударылған.

Орыс тіліндегі «приспособленный» сөзі қазақ тіліне «бейімделген» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «выживание наиболее приспособленных» сөз тіркесі қазақ тіліне «барынша бейімделгендердің тірі қалуы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Рой интеллекті, топтық интеллект орталықтандырылмаған өзін-өзі ұйымдастыратын жүйенің ұжымдық әрекетін сипаттайды. Жасанды интеллект теориясында оңтайландыру әдісі ретінде қарастырылады.

Интеллект - лат. intellectus «қабылдау, түсіну, түсінік, ақыл».

2. Әзербайжан: sürü kəşfiyyat

3. Қырғыз: топтолгон акыл

4. Өзбек: to`da razvedka

5. Түрік: sürü zekası

6. Ағылшын: swarm intelligence

7. Испан: inteligencia de enjambre

8. Неміс: Schwarmintelligenz

9. Француз: intelligence en essaim

10. Бекітілген нұсқасы: интеллект – интеллект (2018 жылғы 27 маусым)

интеллект тренера – жаттықтырушы зияты (2019 жылғы 6 желтоқсан)

11. Заңнамадағы қолданысы: интеллектуальная собственность - санаткерлік меншік; интеллектуалдық меншік, зияткерлік меншік

12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. intellectus «қабылдау, түсіну, түсінік, ақыл») «интеллект» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «интеллект», «зият» сөздері бекітілген, заңнамада «интеллектуальный» сөзі «зияткерлік», «санаткерлік» сөздерімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «Роевой интеллект» сөз тіркесі қазақ тіліне «Рой интеллекті» және «топтық интеллект» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Рой роботтехникасы; топтық роботтехника - көптеген қарапайым физикалық роботтардан тұратын көптеген роботтардың жүйелерін үйлестірудің жаңа тәсілі. Қажетті ұжымдық әрекет роботтардың өзара әрекеттесуінен және олардың қоршаған ортамен өзара әрекеттесуінен туындайды деп болжанады.

Робот – чех. robot «барщина», «басыбайлық тұсында шаруалардың помещик жерінде істеген тегін еңбегі».

Техника - грек. τεχνική «өнер», «шебер»».

2. Әзербайжан: sürü robotu

3. Қырғыз: робототехника

4. Өзбек: to`da robototexnika

5. Түрік: sürü robotik

6. Ағылшын: swarm robotics

7. Испан: robótica de enjambre

8. Неміс: Schwarmrobotik

9. Француз: robotique en essaim

10. Бекітілген нұсқасы: танковая техника - танк техникасы (2020 жылғы 9 қазан)

11. Заңнамадағы қолданысы: робототехника – робототехника

12. Орыс тіліне «робот» сөзі (чех. robot «барщина», «басыбайлық тұсында шаруалардың помещик жерінде істеген тегін еңбегі») чех тілінен енген.

Орыс тіліне «техника» сөзі (грек. τεχνική «өнер», «шебер») грек тілінен енген.

Заңнамада «робототехника» сөзі «робототехника» сөзімен аударылған.

Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «Рой роботтехникасы» сөз тіркесі қазақ тіліне «Рой роботтехникасы» және «топтық роботтехника» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз.

1. Ауыстырып қосқыш – 1. (инф.) пайдаланушыға бірнеше таңдау жасауға мүмкіндік беретін графикалық пайдаланушы интерфейсінің элементі. 2. (тех.) электр тізбегін тұйықтауға және ашуға қызмет ететін электр коммутациялық аппараты.

2. Әзербайжан: keçid

3. Қырғыз: которуштуруу

4. Өзбек: almashtirish

5. Түрік: değiştirmek

6. Ағылшын: switch

7. Испан: cambiar

8. Неміс: Schalter

9. Француз: changer

10. Бекітілген нұсқасы: переключатель волоконно-оптический – талшықты-оптикалық ауыстырып қосқыш (2007 жылғы 29 маусым)

11. Заңнамадағы қолданысы: переключатель – ауыстырып қосқыш; қосқыш – включатель

12. Орыс тіліндегі «переключатель» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ауыстырып қосқыш» сөз тіркесі бекітілген, заңнамада «ауыстырып қосқыш» сөз тіркесімен аударылған.