Termincom.kz - Алаң

ҚОР ТОЛЫҚТЫРУ

#	Орысша нұсқасы	Қазақша нұсқасы	Рейтинг
1.	АГРОЭКОСИСТЕМЫ	АГРОЭКОЖҮЙЕЛЕР	АГРОЭКОСИСТЕМЫ АГРОЭКОЖҮЙЕЛЕР Саласыэкология Этимологиясыеж.грек. ἀγρός «егістік, жыртылған жер; ауыл», әрі қарай еж. үнді-еур. *aǵro- «егістік» + (еж. грек. οἶκος — «мекен, баспана, үй, мүлік» + еж. грек. σύστημα «бөлшектерден құралған бүтін; бірігу») (ауылшаруашылық экожүйелер, мәдени бірлестіктер Дефинициясыадамның ауылшаруашылық қызметі (жер жырту, шөп шабу, жайылым) нәтижесінде пайда болатын жасанды экожүйелер Рейтинг+3	+3
2.	АДАПТАЦИИ МОРФОЛОГИЧЕСКИЕ	МОРФОЛОГИЯЛЫҚ БЕЙІМДЕЛУ	АДАПТАЦИИ МОРФОЛОГИЧЕСКИЕ МОРФОЛОГИЯЛЫҚ БЕЙІМДЕЛУ Саласыэкология Этимологиясы Дефинициясыорганизм құрылысындағы өзгерістер. Мысалы, шөл далада өсетін өсімдік жапырақтарының түрлерінің өзгеруі Рейтинг+3	+3
3.	АНАЭРОБЫ ОБЛИГАТНЫЕ	ОБЛИГАТТЫ АНАЭРОБТАР	АНАЭРОБЫ ОБЛИГАТНЫЕ ОБЛИГАТТЫ АНАЭРОБТАР Саласыэкология Этимологиясы Дефинициясыоттегі бар ортада тіршілік ете алмайтын организмдер (кейбір бактериялар) Рейтинг+2	+2
4.	АНАЭРОБЫ ФАКУЛЬТАТИВНЫЕ	ФАКУЛЬТАТИВТІ АНАЭРОБТАР	АНАЭРОБЫ ФАКУЛЬТАТИВНЫЕ ФАКУЛЬТАТИВТІ АНАЭРОБТАР Саласыэкология Этимологиясы Дефинициясыоттегі бар ортада да, оттегі жоқ жерде де тіршілік ете алатын организмдер (кейбір бактериялар мен грибоктар) Рейтинг+2	+2
5.	АНТРОПОСФЕРА	АНТРОПОСФЕРА	АНТРОПОСФЕРА АНТРОПОСФЕРА Саласыэкология Этимологиясыгрек. anthropos — «адам» + sphaira — «шар» Дефинициясыадамзат тіршілік ететін және уақытша кіретін (жерсеріктер және т.б. арқылы) Жер сферасы. «Антропосфера» ұғымын адамзаттың және оның шаруашылық қызметінің кеңістіктегі жағдайын сипаттау үшін қолданады. Рейтинг+2	+2
6.	АУТВЕЛЛИНГ	АУТВЕЛЛИНГ	АУТВЕЛЛИНГ АУТВЕЛЛИНГ Саласыэкология Этимологиясыағылш. out — «тыс» + well — «сау ете түсу» Дефинициясытұщысу және теңіз экожүйелері (эстуарий, қойнау, өзеннің сағасы, жағалау маңындағы мүйіс және т.б.) арасындағы экотондар түрінде болып келетін биогенді элементтерді құрлықтан жағалау маңындағы су қоймаларына қосу Рейтинг+2	+2
7.	АЦИДОФИЛЫ	АЦИДОФИЛДЕР	АЦИДОФИЛЫ АЦИДОФИЛДЕР Саласыэкология Этимологиясылат. acidus – "қышқыл" + грек. fileo «жақсы көру» ДефинициясырН < 6,7 тең топырақта өсетін өсімдіктер Рейтинг+2	+2
8.	АДАПТИВНАЯ РАДИАЦИЯ	БЕЙІМДЕЛЕТІН РАДИАЦИЯ	АДАПТИВНАЯ РАДИАЦИЯ БЕЙІМДЕЛЕТІН РАДИАЦИЯ Саласыэкология Этимологиясы Дефинициясыәртүрлі жерлерді мекендейтін әртүрлі форманың көпшілігінің бастапқы формаға жататын біреуінің эволюциясы. Бейімделетін радиацияның классикалық мысалы ұрықжолдасты сүтқоректілердің эволюциясы бола алады. Терминді американдық ғалым Г. Осборн 1915 ж. ұсынған болатын, алайда бейімделетін радиация туралы ойды бұрындары Ч. Дарвин сөз еткен болатын, бұл процесті ол дивергенция деп атаған. Рейтинг+3	+3
9.	АККЛИМАТИЗАЦИЯ	АККЛИМАТИЗАЦИЯ	АККЛИМАТИЗАЦИЯ АККЛИМАТИЗАЦИЯ Саласыэкология Этимологиясылат. ac (ad) – «арналған» және еж. грек. κλίμα «полюс бағыты бойынша экватордан көлбеу, төмендеу (Жерден)», κλίνω «еңкейтемін» Дефинициясыорганизмдер тобын, популяцияны тұрақты түрде көбейтуге байланысты аумақтық, жасанды немесе табиғи түрде орындарын ауыстырғаннан кейін организмдердің жаңа жағдайға бейімделуі; акклиматизацияның жеке жағдайы реакклиматизация болып табылады, яғни, адамның шаруашылық қызметі нәтижесінде дербес организмдердің және осы организм түрінің бастапқы ареалының уақытша қысқаруынан (анағұрлым ұзақ мерзімде) кейін олардың санын қалпына келтіру. Рейтинг+2	+2
10.	АККУЛЬТУРАЦИЯ	ҚҰРЫЛУ	АККУЛЬТУРАЦИЯ ҚҰРЫЛУ Саласыэкология Этимологиясы Дефинициясықазіргі мағынада мәдениеттердің өзара әрекет ету процесі, оның барысында мәдениеттер өзгереді, олар жаңа элементтерді игереді, әртүрлі мәдени салт-дәстүрлердің араласуы нәтижесінде түбегейлі жаңа мәдени синтездің түзілуі. Рейтинг0	0
11.	АЛЛОХТОНЫ	АЛЛОХТОНДАР	АЛЛОХТОНЫ АЛЛОХТОНДАР Саласыэкология Этимологиясыгрек. ἀλλος — «басқа» + χθον — «жер», яғни басқа жерде пайда болған Дефинициясыэволюция барысында пайда болған жерлерден жаңа жерлерге орналасу (миграция) кезінде сол аймаққа енген тірі организмдер. Осылайша, солтүстік америкалық опоссум — Солтүстік Америка аллохтоны, өйткені ол мұнда Оңтүстік Америкадан келген. Рейтинг+2	+2
12.	АНТИГЕНЫ	АНТИГЕНДЕР	АНТИГЕНЫ АНТИГЕНДЕР Саласыэкология Этимологиясыағылш. antigen antibody-generator — «антидене өндіру» Дефинициясықанда және басқа тіндерде антиденелердің құрылуына әсер ететін, организм үшін бөтен заттар Рейтинг+3	+3
13.	АНТРОПОГЕННОЕ ВОЗДЕЙСТВИЕ	АНТРОПОГЕНДІ ӘСЕР	АНТРОПОГЕННОЕ ВОЗДЕЙСТВИЕ АНТРОПОГЕНДІ ӘСЕР Саласыэкология Этимологиясы Дефинициясыадамзаттың қоршаған ортаға тікелей (қырып-жою, тасып әкелу және акклиматизация) және жанама (ландшафтты және оның жеке компоненттерін өзгерту, жерді жырту, өнеркәсіптік игеру және т.б.) әсер етуі Рейтинг+3	+3
14.	АНТРОПОГЕННОЕ ЗАГРЯЗНЕНИЕ	АНТРОПОГЕНДІ ЛАСТАУ	АНТРОПОГЕННОЕ ЗАГРЯЗНЕНИЕ АНТРОПОГЕНДІ ЛАСТАУ Саласыэкология Этимологиясы Дефинициясыантропогенді ластаушы қалдықтардың салдарынан табиғи заттардың құрамы мен концентрациясына тікелей немесе жанама әсер ететін адамдардың шаруашылық қызметі салдарынан туындайтын қоршаған ортаны ластау Рейтинг+2	+2
15.	АДАПТАЦИИ ФИЗИОЛОГИЧЕСКИЕ	ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ БЕЙІМДЕЛУ	АДАПТАЦИИ ФИЗИОЛОГИЧЕСКИЕ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ БЕЙІМДЕЛУ Саласыэкология Этимологиясы Дефинициясыорганизмдердің физиологиясындағы өзгерістер. Мысалы, түйенің май қорын қышқылдау арқылы организмін сумен қамтамасыз ете алу қабілеті Рейтинг+3	+3
16.	АДАПТАЦИИ ЭТОЛОГИЧЕСКИЕ	ЭТОЛОГИЯЛЫҚ БЕЙІМДЕЛУ	АДАПТАЦИИ ЭТОЛОГИЧЕСКИЕ ЭТОЛОГИЯЛЫҚ БЕЙІМДЕЛУ Саласыэкология Этимологиясы Дефинициясыорганизмдердің жүріс-тұрыстарындағы өзгерістер. Мысалы, сүтқоректілер мен құстардың маусымдық миграциялары, қысқы мезгілде ұйқыға кетуі. Рейтинг+2	+2
17.	АЛЛЕРГЕНЫ	АЛЛЕРГЕНДЕР	АЛЛЕРГЕНЫ АЛЛЕРГЕНДЕР Саласыэкология Этимологиясыеж. грек. ἄλλος «басқа өзге» + ἔργον «іс, жұмыс» Дефинициясыаллергияны тудыратын факторлар. Ауру тудыратын және ауру тудырмайтын микробтар, үйдегі шаң-тозаң, жануарлардың жүні, өсімдіктердің тозаңы, дәрілік препараттар, бензин, хлорамин, ет, көкөніс, жемістер, жидектер және т.б. аллерген бола алады Рейтинг+3	+3
18.	АПВЕЛЛИНГ	АПВЕЛЛИНГ	АПВЕЛЛИНГ АПВЕЛЛИНГ Саласыэкология Этимологиясыағылш. up – «жоғары» + well – «сау ете түсу» Дефинициясыжел суды құламалы материк бөктерінен жылжытқан кезде салқын судың мұхиттың терең жерінен көтерілуі, ал оның орнына судың терең жерінен биогенді элементтермен байытылған су көтеріледі. Рейтинг+2	+2
19.	БАЗИФИЛЫ	БАЗИФИЛДЕР	БАЗИФИЛЫ БАЗИФИЛДЕР Саласыэкология Этимологиясы ДефинициясырН>7,0 тең топырақта өсетін өсімдіктер. Рейтинг+2	+2
20.	БЕНТАЛЬ	БЕНТАЛЬ	БЕНТАЛЬ БЕНТАЛЬ Саласыэкология Этимологиясынем. Benthal, еж. грек. βένθος – «тереңдік» Дефинициясысу түбіндегі организмнің, яғни бентостың мекендейтін ортасы болып табылатын мұхиттың немесе теңіздің түбі Рейтинг+2	+2
21.	БИОГЕННОЕ ВЕЩЕСТВО	БИОГЕНДІ ЗАТ	БИОГЕННОЕ ВЕЩЕСТВО БИОГЕНДІ ЗАТ Саласыэкология Этимологиясы Дефинициясытірі организмдердің тіршілігі нәтижесінде түзілетін жансыз денелер (кейбір шөкпе жыныстар: әктас, бор және т.б., сондай-ақ мұнай, газ, тас көмір, атмосфера оттегісі және т.б.) Рейтинг+2	+2
22.	БИОГЕОЦЕНОЗ	БИОГЕОЦЕНОЗ	БИОГЕОЦЕНОЗ БИОГЕОЦЕНОЗ Саласыэкология Этимологиясыгрек. βίος — «өмір» + γη — «жер» + κοινός — «жалпы» Дефинициясызат алмасуы және күш-қуаты жағынан бірыңғай табиғи кешенге біріктірілген тірі (биоценоз) және жанама (биотоп) компоненттердің белгілі бір құрамы бар жер бетіндегі біртекті жер телімі Рейтинг+2	+2
23.	БИОИНДИКАТОРЫ	БИОИНДИКАТОРЛАР	БИОИНДИКАТОРЫ БИОИНДИКАТОРЛАР Саласыэкология Этимологиясыеж. грек. βίος — «өмір» + лат. indicare - «анықтау») Дефинициясытіршілік етуі, жағдайы және тәртібіне қарап, қоршаған ортаға тигізетін өзгерістері туралы талқылауға болатын тірі организмдер Рейтинг+2	+2
24.	БИОИНДИКАЦИЯ	БИОИНДИКАЦИЯ	БИОИНДИКАЦИЯ БИОИНДИКАЦИЯ Саласыэкология Этимологиясыеж. грек. βίος — «өмір» + лат. indicare - «анықтау» Дефинициясытірі организмдердің және олардың қауымдастығының реакциясы негізінде биологиялық және экологиялық маңызды антропогенді жүктемелерді анықтау және айқындау Рейтинг+2	+2
25.	БИОКОСНОЕ ВЕЩЕСТВО	БИОЛОГИЯЛЫҚ ЕНЖАР ЗАТ	БИОКОСНОЕ ВЕЩЕСТВО БИОЛОГИЯЛЫҚ ЕНЖАР ЗАТ Саласыэкология Этимологиясы Дефинициясытірі организмдер мен геологиялық процестердің (топырақ, балшық, мүжілу қыртысы және т.б.) бірлескен қызмет нәтижесі болып табылатын биологиялық енжар денелер. Рейтинг+2	+2
26.	БИОЛОГИЧЕСКАЯ ПРОДУКЦИЯ (ПРОДУКТИВНОСТЬ)	БИОЛОГИЯЛЫҚ ӨНІМ (ӨНІМДІЛІК)	БИОЛОГИЧЕСКАЯ ПРОДУКЦИЯ (ПРОДУКТИВНОСТЬ) БИОЛОГИЯЛЫҚ ӨНІМ (ӨНІМДІЛІК) Саласыэкология Этимологиясы Дефинициясыуақыт бірлігі ішінде құрылған экожүйедегі биомассаның өсуі. Ол бірінші және екінші өнімге бөлінеді Рейтинг+3	+3
27.	БИОЛОГИЧЕСКИЕ ЧАСЫ ОРГАНИЗМА	ОРГАНИЗМНІҢ БИОЛОГИЯЛЫҚ САҒАТЫ	БИОЛОГИЧЕСКИЕ ЧАСЫ ОРГАНИЗМА ОРГАНИЗМНІҢ БИОЛОГИЯЛЫҚ САҒАТЫ Саласыэкология Этимологиясы Дефинициясыорганизмнің уақыт жағынан бағдарлануына және ортаның алдағы уақыттағы өзгерістеріне алдын ала дайындалуға мүмкіндік беретін эндогенді биологиялық ырғақтар Рейтинг+2	+2
28.	БИОЛОГИЧЕСКИЙ (БИОТИЧЕСКИЙ) КРУГОВОРОТ	БИОЛОГИЯЛЫҚ (БИОТИКАЛЫҚ) ШЕҢБЕР АЙНАЛЫМЫ	БИОЛОГИЧЕСКИЙ (БИОТИЧЕСКИЙ) КРУГОВОРОТ БИОЛОГИЯЛЫҚ (БИОТИКАЛЫҚ) ШЕҢБЕР АЙНАЛЫМЫ Саласыэкология Этимологиясы Дефинициясықозғаушы күші – тірі организмдердің қызметі болып табылатын заттардың шеңбер айналымы. Шеңбер айналымындағы негізгі күш-қуат көзі күн радиациясы болып табылады, ол фотосинтез тудырады Рейтинг+2	+2
29.	БИОСФЕРНЫЕ ЗАПОВЕДНИКИ	БИОСФЕРАЛЫҚ ҚОРЫҚТАР	БИОСФЕРНЫЕ ЗАПОВЕДНИКИ БИОСФЕРАЛЫҚ ҚОРЫҚТАР Саласыэкология Этимологиясы Дефинициясыбиосфералық процестерге аялық мониторинг жасау үшін қолданылатын бірқатар мемлекеттік табиғи қорықтардың құрамдас бөліктері. Рейтинг+3	+3

Айгул Досмаилова, Анар Сағынтаева, Aibek Qali және 1

≡ Бақытгүл Ысқақова 5 жыл бұрын
"Акклиматизация" сөзінің дефинициясында "организмдер тобын, популяцияны тұрақты түрде көбейтуге байланысты аумақтық, жасанды немесе табиғи түрде орындарын ауыстырғаннан кейін организмдердің жаңа жағдайға бейімделуі" деген анықтама берілген. Ал көшпелі қазақ мұны ежелден Толығырақ ...жерсіну, егер адамдардың қатысымен бейімдеу болса, жерсіндіру деп атайды. Қазақ әдеби тілінің сөздігінде: "Жерсін -ет. Өсімдіктің, жануарлардың жаңа орта табиғатына бейімделуі. Бір жерден екінші жерге аударғанда қой жылдам жерсінеді (М. Ермеков, Қазақст.)" 2014 жылы шыққан "Қазақша-орысша ауылшаруашылығы сөздігінде: "Акклиматизация-жерсіндіру, жерсіну" делінген. Олай болса, терминнің дефинициясын толық аша алатын, сөздікте берілген қазақша атау тұрғанда, оның басқа тілдегі нұсқасы неге ұсынылғаны түсініксіз.
"Акклиматизация" сөзінің дефинициясында "организмдер тобын, популяцияны тұрақты түрде көбейтуге байланысты аумақтық, жасанды немесе табиғи түрде орындарын ауыстырғаннан кейін организмдердің жаңа жағдайға бейімделуі" деген анықтама берілген. Ал көшпелі қазақ мұны ежелден жерсіну, егер адамдардың қатысымен бейімдеу болса, жерсіндіру деп атайды. Қазақ әдеби тілінің сөздігінде: "Жерсін -ет. Өсімдіктің, жануарлардың жаңа орта табиғатына бейімделуі. Бір жерден екінші жерге аударғанда қой жылдам жерсінеді (М. Ермеков, Қазақст.)" 2014 жылы шыққан "Қазақша-орысша ауылшаруашылығы сөздігінде: "Акклиматизация-жерсіндіру, жерсіну" делінген. Олай болса, терминнің дефинициясын толық аша алатын, сөздікте берілген қазақша атау тұрғанда, оның басқа тілдегі нұсқасы неге ұсынылғаны түсініксіз.