Дефинициясы1. «Ақтардың қашуы» – белгілі бір аймақтағы негізінен еуропалық тектес халықтың (ақ нәсілділердің) басқа этностардың көбеюіне байланысты жаппай қоныс аударуы. Бұл құбылыс көбінесе қалалық аймақтарда байқалады және нәсілдік, экономикалық немесе әлеуметтік факторларға негізделеді. Мысалдар: АҚШ-тағы 1950-1980 жылдары көптеген ақ нәсілділердің қалалардан (Чикаго, Детройт, Лос-Анджелес) маңайдағы ауқатты аудандарға көшуі.
Оңтүстік Африкада апартеид режимі аяқталғаннан кейін кейбір еуропалық текті азаматтардың елден кетуі.
Еуропаның кейбір қалаларында (мысалы, Париж, Лондон) көші-қон ағынының өзгеруіне байланысты байырғы ақ нәсілді тұрғындардың қала маңына қоныс аударуы.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: oq parvozi
4. Түрік: beyaz göç
5. Ағылшын: white flight
6. Неміс: weiße Flucht
7. Бекітілген нұсқасы: ақтар (2020)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2018 жылғы 8 желтоқсандағы № 199-VІ ҚРЗ. ... жазалаудан қашуына заңсыз түрде ...
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 7 шiлдедегi N 150 Заңы. ... адамның қамаудан қашуына жол бермеу ...
9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «ақтардың қашуы» терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. «Демографиялық әлем» тұжырымдамасы – жаһандық демографиялық үрдістерді, халықтың құрылымы мен динамикасын, сондай-ақ әртүрлі елдер мен аймақтардағы демографиялық даму ерекшеліктерін зерттейтін концепция. Бұл тұжырымдама әлемдік халық санының өзгеруін, оның аймақтар бойынша таралуын, туу мен өлім деңгейін, көші-қон қозғалыстарын және урбанизацияны сипаттайды. Әлемдік демографиялық теңгерім мен өзгерістерді зерттеуді, әртүрлі елдер мен аймақтардағы демографиялық саясатты қалыптастыруды және демографиялық дағдарыстар мен олардың алдын алу шараларын анықтауды мақсат етеді.
2. Этимологиясы: демография (еж. грек. δῆμος + γράφω) – «халық» + «жазамын»
3. Өзбек: "demografik dunyo" tushunchasi
4. Түрік: “demografik dünya” kavramı
5. Ағылшын: concept of "demographic world"
6. Неміс: das Konzept der "demographischen Welt»
7. Бекітілген нұсқасы: демография (2021), демографиялық сипат (2022), тұжырымдамалау (2018)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 16 шілдедегі N 242 Заңы ... демографиялық ... тұжырымдамасы ...
Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 11 желтоқсандағы N 229-IV Заңы ... демографиялық ... тұжырымдамасы ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 23 желтоқсандағы № 1385 қаулысы ... демографиялық әлем ... тұжырымдамасы ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 29 қыркүйектегі № 602 қаулысы ... демографиялық әлем ... тұжырымдамасы ...
9. Ұсыныстар: "концепт «демографического мира»" термині негізінен статистика, іс жүргізу және демография саласында ғана қолданылатындықтан, заңнама мәтіндерде және баспасөзде сирек кездеседі. Сараптау барысында түпнұсқа терминге толық балама бола алатындықтан әрі қолданысқа ыңғайлы әрі түсінікті болғандықтан, ««демографиялық әлем» тұжырымдамасы» терминінің бекітілуін қолдаймыз.

Дефинициясы1. «Жоғарыдан қартаю» үдерісі – балалар санының салыстырмалы түрде баяу өсуімен егде жастағы өлім деңгейінің азаюы нәтижесінде егде жастағы адамдар санының өсуі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: "yuqoridan qarish" jarayoni
4. Түрік: "yukarıdan yaşlanma" süreci
5. Ағылшын: "top-down aging" process
6. Неміс: "top-down alterungsprozess"
7. Бекітілген нұсқасы: үдеріс (2024), архив құжатының ескiруi (2024)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 13 шілдедегі N 670 Қаулысы. ... ел халқының одан әрi қартаюы ...
Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің 2011 жылғы 09 наурыздағы № 127 бұйрығы. ... жоғарыдан өткізбейтін ...
Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 21 шілдедегі № 468-IV Заңы. ... үдерістердің өнімділігі мен ашықтығын ...
Қазақстан Республикасы Президентінің 2020 жылғы 6 наурыздағы № 280 Жарлығы. ... жаһандық үдерістерде маңызы ...
9. Ұсыныстар: ұсынылған терминнің орыс тіліндегі нұсқасын ескерсек, онда терминнің берілуі «жоғарыда қартаю» үдерісі» емес, «жоғарыдан қартаю» үдерісі» болады. Сонымен бірге келесі ұсынылатын термин - «төменнен қартаю» үдерісі». Терминдік тіркес сыңарларының бекітілген нұсқаларын, аудармаларды, заңнамадағы қолданысын қарастыра келе, терминнің бірізділігін сақтай отырып, «жоғарыдан қартаю» үдерісі» терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. «Сэндвич ұрпағы» – бір уақытта қартаң ата-аналарына қамқорлық жасап, өз балаларына да қолдау көрсететін орта жастағы адамдарды сипаттайтын термин. Бұл ұрпақ екі жақтан жауапкершілік жүктелгендіктен «сэндвич» деп аталады. Әдетте, бұл санатқа 40-60 жас аралығындағы ересектер кіреді, олар жұмыс істеп жүріп, қаржылық, эмоционалдық және физикалық тұрғыда ата-аналары мен балаларына қамқорлық жасайды. Бұл құбылыс халықтың қартаюы мен өмір сүру ұзақтығының ұлғаюына байланысты көптеген елдерде кең таралған.
2. Этимологиясы: ұрпақ (ескі түр. urpağ) – «бала, әулет»
3. Өзбек: "sendvich avlodi"
4. Түрік: "sandviç nesli"
5. Ағылшын: "sandwich generation"
6. Неміс: die "Sandwich-Generation»
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2022 жылғы 1 сәуірдегі № 123 бұйрығы ... сэндвич ... ұрпағы ...
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі № 115 Бұйрығы ... сэндвич ... ұрпағы ...
9. Ұсыныстар: «поколение сэндвича» термині негізінен статистика, іс жүргізу және демография саласында ғана қолданылатындықтан, заңнама мәтіндерде және баспасөзде сирек кездеседі. Терминді аудару барысында түпнұсқа сипатының назарға алынғанын құптаймыз және «сэндвич ұрпағы» тұлғасында бекітуге ұсынамыз.

Дефинициясы1. "Төменнен қартаю" үдерісі – туудың төмендеуіне, балалар санының біртіндеп азаюына байланысты егде жастағы адамдар үлесінің арту үдерісі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: "pastdan qarish" jarayoni
4. Түрік: «aşağıdan yaşlanma» süreci
5. Ағылшын: "bottom-up aging" process
6. Неміс: "bottom-up alterungsprozess"
7. Бекітілген нұсқасы: үдеріс (2024), архив құжатының ескiруi (2024)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 13 шілдедегі N 670 Қаулысы. ... ел халқының одан әрi қартаюы ...
Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 1 қазандағы № 353-V ҚРЗ. ... қартаю және қосарлас аурулар ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 23 қарашадағы № 1024 қаулысы. ... арқылы төменнен жоғары қарай ...
Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 21 шілдедегі № 468-IV Заңы. ... үдерістердің өнімділігі мен ашықтығын ...
Қазақстан Республикасы Президентінің 2020 жылғы 6 наурыздағы № 280 Жарлығы. ... жаһандық үдерістерде маңызы ...
Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2023 жылғы 6 қаңтардағы № 1 бұйрығы. ... оқыту үдерісінде негізгі...
9. Ұсыныстар: терминдік тіркес сыңарларының бекітілген нұсқаларын, аудармаларды, заңнамадағы қолданысын қарастыра келе, терминнің бірізділігін сақтай отырып, «төменнен қартаю» үдерісі» терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Антинаталист – бүкіл адамзаттың тағдыры туралы ойлардан туындаған бала туудан бас тартатын философиялық ұстанымды ұстанушы адам.
2. Этимологиясы: aнтинаталист (лат. natalis) – туылуына қатысты
3. Өзбек: antinatalist
4. Түрік: antinatalist
5. Ағылшын: antinatalist
6. Неміс: Antinatalist
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «антинаталист» терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Next ұрпағы – 1980 жылдардың басынан 1990 жылдардың ортасына дейін туған адамдар. Олар жаңа мыңжылдықта цифрлық технологияларға терең араласуымен ерекшеленеді.
2. Этимологиясы: next (некст) (еж.ағыл. niehsta, nyhsta, ағыл. диалект. nesta) – күшейтпелі сын есім, мағынасы «жақын», «туыстық жағынан жақын».
3. Өзбек: keyingi avlod Түр: ағыл: нем:
4. Түрік: Y kuşağı
5. Ағылшын: generation Next
6. Неміс: generation Next
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 8 шiлдедегi № 469 қаулысы. ... "Тәуелсіздік ұрпақтары" гранты ...
Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы 1998 жылғы 30 желтоқсан N 4187. ... ұрпақтардың өзара байланысын ...
Қазақстан Республикасының Заңы. 1999 жылғы 13 шілде N 415-I. ... ұрпақтар бiрлiгi мен сабақтастығы ...
Қазақстан Республиасы Үкіметінің қаулысы. 2002 жылғы 29 желтоқсан N 1410. ... "Адамның ұрпақ жаңғырту ...
9. Ұсыныстар: ұсынылып отырған терминнің дефинициясына сәйкес келетін бірнеше нұсқасы бар және бәрі де бекітуге ұсынылып отыр: «Next ұрпағы», «Y ұрпағы», «Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы». Терминдердің бірізділік принципіне сәйкес «Y ұрпағы» деп бекітіп, «Next ұрпағы», «Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы» терминдерін күн тәртібінен алып тастау ұсынылады.

Дефинициясы1. X ұрпағы – 1964-1980 жылдары туған ұрпақ. Бұл ұрпақтың адамдары ескі өмір салтын бұзу және жаңасын салу кезінде ерте есейгендер қатарында орын алады.
2. Этимологиясы: X ұрпағы – алғаш рет 1950 жылы фотограф Роберт Капа Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін кәмелетке толған жастар туралы фото очеркінде "X ұрпақ" терминін қолданған
3. Өзбек: X avlodi
4. Түрік: X kuşağı
5. Ағылшын: generation X
6. Неміс: generation X
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2015 жылғы 11 желтоқсандағы № 135-ө өкімі. ... "Ұрпақ+" мәдени-білім беру ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1999 жылғы 24 ақпан N 162. ... Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылы деп...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1999 жылғы 7 қыркүйек N 1318. ... "Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылына байланысты ...
9. Ұсыныстар: аудармаларды, заңнамалық құжаттарды қарастыра келе, «X ұрпағы» терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Y ұрпағы немесе Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы – шамамен 1980 жылдардың басынан 1990 жылдардың ортасына дейінгі туған ұрпақ.
2. Этимологиясы: Y -латынның 25-әрпі. Y ұрпағы атауын 1993 жылы тамызда Advertising Age редакторларының бірі ойлап тапты. 11 жастан кіші балалар осылай сипатталды және оларды "X ұрпағына"қарсы қойды.
3. Өзбек: Y avlodi
4. Түрік: Y kuşağı
5. Ағылшын: generation Y
6. Неміс: generation Y
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 18 қазандағы N 1043 Қаулысы. ... Ерлер мен әйелдердің ұрпақ әкелетiн ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 29 маусымдағы N 600 Қаулысы. ... Азаматтардың ұрпақты болу құқықтары ...
Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2023 жылғы 30 маусымдағы № 275 бұйрығы. ... "Ұрпақтар келісімшарты" жобалары ...
9. Ұсыныстар: ұсынылып отырған терминнің дефинициясына сәйкес келетін бірнеше нұсқасы бар және бәрі де бекітуге ұсынылып отыр: «Next ұрпағы», «Y ұрпағы», «Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы». Мамандардың талқылауымен бәрін бекіту керек пе әлде бір нұсқасын ғана бекіткен дұрыс па?! Өзбек, түрік тілдерінде кейінгі ұрпақ, соңғы ұрпақ деп алынған. Сараптама қорытындысы терминдердің бірізділік принципіне сәйкес «Y ұрпағы» деп бекітуді ұсынады, ал «Next ұрпағы», «Миллениум (мыңжылдық) ұрпағы» терминдерін күн тәртібінен алып тастау ұсынылады. Мамандардың пікірі керек.

Дефинициясы1. Z ұрпағы – әлемде 1990 жылдардың ортасынан 2010 жылдардың басына дейін туған ұрпақ үшін қолданылатын термин.
2. Этимологиясы: Z (ағыл. zoom) – «үлкейту», «жақындату».
3. Өзбек: Z avlodi
4. Түрік: Z kuşağı
5. Ағылшын: generation Z
6. Неміс: generation Z
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... Қазіргі және болашақ ұрпақтың ...
Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 7 шiлдедегi № 360-VI ҚРЗ Кодексі. ... болашақ ұрпақтың денсаулығына зиянды ...
Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы Басшысының 2024 жылғы 15 мамырдағы № 4 бұйрығы. ... "Ұрпақ және гендер" (коды 611105227 ...
Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 29 қарашадағы N 1677 Жарлығы. ... Ерлер мен әйелдердің ұрпақты болу ...
9. Ұсыныстар: ұсынылып отырған терминнің дефинициясына сәйкес келетін «зумер ұрпағы» нұсқасы бар және ол да бекітуге ұсынылып отыр. Терминдердің бірізділік принципіне сәйкес «Z ұрпағы» терминін бекітуге ұсынып, «зумер ұрпағы» терминін күн тәртібінен алып тастау ұсынылады. Мамандардың пікірі қажет.

Дефинициясы1. Абсолютті демографиялық көрсеткіш – белгілі бір уақыт аралығындағы халықтың демографиялық құбылысын абсолюттік сандармен көрсететін сандық шама.
2. Этимологиясы: абсолют (лат. аbsolutus) – шартсыз; демография (грек. δῆμος) – халық.
3. Өзбек: mutlaq demografik ko'rsatkichi
4. Түрік: mutlak demografik gösterge
5. Ағылшын: absolute demographic indicator
6. Неміс: Absolutes demografischer Indikator
7. Бекітілген нұсқасы: абсолют сыну көрсеткіші (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2023 жылғы 20 мамырдағы № 161 бұйрығы. ... болжамды демографиялық көрсеткіштер (демографиялық болжам) еңбек ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 24 қазандағы N 986 Қаулысы. ... барынша абсолюттік температурасы +40 о С, ең суық - қаңтар айы ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 30 қарашадағы № 1278 Қаулысы. ... Елдегі және өңірлер бөлінісіндегі демографиялық даму...
9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында берілу ретін, бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «абсолютті демографиялық көрсеткіш» терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Аграрлық артық қоныстанушылық – ауыл шаруашылығы саласында еңбекке қабілетті халықтың санының артық болуы.
2. Этимологиясы: aграрлық (лат. ager) – өріс
3. Өзбек: agrar aholi sonining ko'payishi
4. Түрік: tarım aşırı nüfusu
5. Ағылшын: agrarian overpopulation
6. Неміс: landwirtschaftliche Überbevölkerung
7. Бекітілген нұсқасы: аграрлық партия (2018)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 29 желтоқсандағы № 894 қаулысы. ... қоныстанушылық әлеуетін қалыптастыратын ...
9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында берілу ретін, бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «аграрлық артық қоныстанушылық» терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Адам дамуының тұжырымдамасы – адамның әлеуметтік, экономикалық, саяси және мәдени дамуын кешенді түрде қарастыратын ғылыми ұстаным. Ол адамның өмір сүру деңгейін жақсарту, білім алу мүмкіндіктерін кеңейту, денсаулық сақтау жүйесін жетілдіру және өмір сүру ұзақтығын арттыру сияқты негізгі факторларға негізделеді. Бұл тұжырымдама БҰҰ Даму бағдарламасының (UNDP) адам дамуы индексі (АДИ) арқылы өлшенеді.
2. Этимологиясы: адам (араб. آدم) – «Адам, кісі»
3. Өзбек: inson taraqqiyoti tushunchasi
4. Түрік: insani gelişme kavramı
5. Ағылшын: concept of human development
6. Неміс: das Konzept der menschlichen Entwicklung
7. Бекітілген нұсқасы: адам дамуы индексі (2022), тұжырымдамалау (2018)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 15 қазандағы № 242-V ҚРЗ ... адам дамуының ... тұжырымдамасына ...
Қазақстан Республикасының Заңы. 2002 жылғы 27 желтоқсан N 368-II ... адам дамуының ... тұжырымдамасын ...
Қазақстан Республикасының Заңы 2023 жылғы 28 наурыздағы № 218-VII ҚРЗ ... адам ... даму тұжырымдамасы ...
9. Ұсыныстар: аударма сөздіктерде, ғылыми әдебиеттерде және баспасөзде «концепция человеческого развития» тіркесін "адам дамуының тұжырымдамасы" түрінде аударып беру тәжірибесі бар. Әрі бұл терминнің түпнұсқа тұлғасының да толық баламасы бола алады. Сондықтан «адам дамуының тұжырымдамасы» тіркесінің термин ретінде бекітілуін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Адам популяциясы – белгілі бір аумақты алып жатқан және еркін үйленетін адамдар тобы.
2. Этимологиясы: популяция (лат. populatio, populus) – «халық».
3. Өзбек: inson populyatsiyasi
4. Түрік: insan nüfusu
5. Ағылшын: human population
6. Неміс: menschliche Bevölkerung
7. Бекітілген нұсқасы: адам (2016), человеческая смерть адам өлімі (2024), популяция (2024)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 23 қазандағы № 70-VII ҚРЗ. ... индикатор популяциясы тығыздығының ...
Қазақстан Республикасының Заңы 2023 жылғы 2 қаңтардағы № 183-VII ҚРЗ. ... өсімдіктер популяциясы – ортақ гендік қорға ие ...
Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... популяциялар немесе адамзат үшін нақты немесе ықтимал пайдасы ...
Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 2 шілдедегі № 851 Жарлығы. ... Әйел популяциясында обырдың таралуы бойынша ...
9. Ұсыныстар: терминдік тіркес сыңарларының бекітілген нұсқаларын, аудармаларын ескере келе, «адам популяциясы» деп бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Адами капитал тұжырымдамасы – жұмыскердің еңбек ету мүмкіндігін, олардың еңбегінің жемісті болуын, еңбек өнімділігі мен сапасын көтеретін білім, біліктілік ілім, тәжірибе нысанында адамдарға салынатын капиталды көрсететін көзқарас. Адами капитал заттық (жеке) капиталдан: сатылмауымен, сатылып алынбаушылығымен, тек қана адам капиталы жасаған қызметтер ғана сатылатындығымен дараланады. Адам капиталын иеленуші оның қожайыны да бола алады. Адам капиталын құру үшін материалдық қаражат жеткіліксіз, осы капиталды иеленушінің еңбегі, сонымен қатар отбасы мен қоғамның рухани және мәдени салымдары қажет.
2. Этимологиясы: адам (араб. آدم) – «Адам, кісі»
3. Өзбек: inson kapitali tushunchasi
4. Түрік: insan sermayesi kavramı
5. Ағылшын: concept of human capital
6. Неміс: das Konzept des Humankapitals
7. Бекітілген нұсқасы: Капитал (2017), тұжырымдамалау (2018)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2017 жылғы 13 маусымдағы № 69-VІ ҚРЗ ... адами капитал ... тұжырымдамасын ...
Қазақстан Республикасының Заңы 2017 жылғы 10 мамырдағы № 64-VІ ҚРЗ ... адами ... капитал ... тұжырымдамасын ...
Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 14 қазандағы № 240-V ҚРЗ ... адами ... капиталдың тұжырымдамасы ...
Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 15 шілдедегі № 339-IV Заңы ... адами капиталды ... тұжырымдамасын ...
Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ ... адами капитал ... тұжырымдамасын ...
9. Ұсыныстар: аударма сөздіктерде, заңнама мәтіндерінде, ғылыми әдебиеттерде және баспасөзде «концепция человеческого капитала» терминінің баламасын «адами капитал тұжырымдамасы» тіркесі тұлғасында беру және қолдану тәжірибесі қалыптасқан. Осы дәлелді ескере отырып, «адами капитал тұжырымдамасы» терминінің бекітілуін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Адсорбер – адсорбция процесі өтетін газдарды, буларды немесе ерітінділерді қатты сорбентке сіңіру үшін қолданылатын құрылғы.
2. Этимологиясы: адсорбер (лат. ad және sorbeo) – "жұтылу".
3. Өзбек: adsorber
4. Түрік: adsorban
5. Ағылшын: adsorber
6. Неміс: Adsorber
7. Бекітілген нұсқасы: адсорбер – адсорбер (2018)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 18 маусымдағы № 294 бұйрығы. ... адсорберге қолжетімділікті ... .
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1202 қаулысы. ... аз адсорбер ... .
Қарағанды облысы әкімдігінің 2016 жылғы 18 тамыздағы № 61/01 қаулысы. ... адсорберлер, бөлгіштер, ... .
9. Ұсыныстар: сөз мағынасын, анықтамасын негізге ала отырып, ұсынылған терминді қолдаймыз.
10. Қолданылу саласы: Химия

Дефинициясы1. Антиклиналды күмбез – жер қыртысының қатпарлануынан пайда болатын геологиялық құрылым. Ол қабаттардың жоғары қарай иіліп, күмбез тәрізді пішінге ие болуымен сипатталады. Мұндай құрылымдар әдетте тау жыныстарының ішкі күштер әсерінен (мысалы, тектоникалық қысым) қалыптасады.
2. Этимологиясы: антиклинал (еж. грек. ἀντι-+κλίνω) – "қарсы" + "қисаю, жантаю"
3. Өзбек: –
4. Түрік: antiklinal kubbe
5. Ағылшын: anticlinal dome
6. Неміс: antiklinale Kuppel
7. Бекітілген нұсқасы: купольная акробатика – күмбезді акробатика (2019)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 18 мамырдағы № 342 бұйрығы. ...антиклиналдық емес...
Алматы облысы әкімдігінің 2021 жылғы 25 қазандағы № 394 қаулысы....купол экстра...
9. Ұсыныстар: заңдағы қолданыстары мен аудармаларын негшізге ала отырып осы нұсқаны ұсынамыз.
10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Химия

Дефинициясы1. Бентос – теңіздер мен мұхиттардың түбінде, сондай-ақ тұщы су қоймаларының түбінде тіршілік ететін организмдерге қатысты қолданылады. Бентосқа әртүрлі микроорганизмдер, балдырлар, моллюскалар, шаян тәрізділер және басқа да түптік организмдер жатады. Олар су түбіндегі шөгінділерде немесе қатты беткейлерде өмір сүреді. Геологияда бентос зерттеуі маңызды, себебі бентос қалдықтары ежелгі теңіз түбіндегі экологиялық жағдайлар туралы ақпарат береді. Теңіз түбіндегі шөгінділерде сақталған бентос қалдықтары палеонтология мен стратиграфияда қолданылады, мұнда олар шөгінді жыныстардың жасын анықтау мен ежелгі экожүйелерді зерттеуге көмектеседі.
2. Этимологиясы: бентос (еж.гр. bénthos βένθος) – «тереңдік».
3. Өзбек: bentos
4. Түрік: bentik
5. Ағылшын: benthos
6. Неміс: benthos
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2017 жылғы 11 мамырдағы № 197 бұйрығы
.... Бентос рекультивация жасалғаннан кейін ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2002 жылғы 29 желтоқсан N 1429. .... және бентосын айқындау ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 28 наурыздағы N 302 қаулысы. ... шельф аймағы бентостық организмдердiң жүздеген ...
9. Ұсыныстар: термин бұрын бекітілмеген. Терминдік тіркес құрамында да кездеспеді. Басқа тілдегі аудармаларын, заңнамалық құжаттардағы қолданысын қарастыра келе, «бентос» терминін бекіту ұсынылады.
10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Биология

Дефинициясы1. Жағалау – құрлық пен теңіз (көл, өзен жөне т.б.) арасындағы жер бедерінің қазіргі және ежелгі замандардағы нысандар таралған шекаралық жолақ.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: qirg'oq
4. Түрік: kıyısı
5. Ағылшын: coast
6. Неміс: Ufer
7. Бекітілген нұсқасы: берег левый - 2005 – сол жағалау (көлік және қатынас жолдары) (2015), берег наветренный – жел жаға (су шаруаш) (2005)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 14 мамырдағы N 160-IV Заңы. ... Каспий жағалауы газ құбырын салудағы ынтымақтастық ...
Қазақстан Республикасы Президентінің 2008 жылғы 29 желтоқсандағы N 722 Жарлығы. ... "Есіл өзенінің сол жақ жағалауында," ...
Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 9 шілдедегі N 481 Кодексі. ... жағалау жиегінен ені жиырма метр құрлық белдеуі ...
9. Ұсыныстар: терминдік тіркес құрамында бекітілген нұсқаларын, басқа тілдегі аудармаларын, заңнамалық құжаттардағы қолданысын қарастыра келе, «жағалау» терминін бекіту ұсынылады.
10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Геология, геодезия және география, Экология

Дефинициясы1. Биогерм – су қоймасының түбіндегі әк өсіндісі, әк түзетін және өлгеннен кейін тіршілік күйін сақтайтын ағзалар.
2. Этимологиясы: биогерм (гр. bίος+γερμα) – «өмір»+ «су астындағы қатпар-төбе».
3. Өзбек: biogerm
4. Түрік: biyogerm
5. Ағылшын: biogerm
6. Неміс: bioherm
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: терминнің бекітілген нұсқасы, заңнамадағы қолданысы кездеспеді. Басқа тілдегі қолданысына сәйкес «биогерм» деп бекіту ұсынылады.
10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Химия

Дефинициясы1. Биолит – тірі организмдердің тіршілік әрекеттерінің нәтижесінде қалыптасқан немесе олардың қалдықтарынан құралған шөгінді жыныстар. Биолиттерге органикалық материалдар, мысалы, көмір, әктас, шымтезек және мұнай көздері жатады. Олар өсімдіктердің, жануарлардың, немесе микроорганизмдердің қалдықтарынан жиналып, уақыт өте келе шөгінді қабаттарға айналады. Биолиттер шөгінді жыныстардың маңызды категориясы, өйткені олар ежелгі органикалық өмірдің іздері мен қалдықтарын сақтайды, бұл палеонтология мен геохимияда өткен замандардағы экологиялық және климаттық жағдайларды зерттеуге мүмкіндік береді.
2. Этимологиясы: биолит (грек. bίος + lithos) – «өмір» + «тас».
3. Өзбек: biolitlar
4. Түрік: biyolitler
5. Ағылшын: bioliths
6. Неміс: biolite
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: терминнің бекітілген нұсқасы, заңнамадағы қолданысы кездеспеді. Басқа тілдегі аудармаларына сәйкес «биолиттер» деп бекіту ұсынылады.
10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Биология

Дефинициясы1. Битум – 1) жер асты суларын оқшаулау үшін тау жыныстарындағы жарықтарды балқытылған мұнай битумымен жасанды толтыру; 2) көміртегі мен сутегі мөлшері артып, парафиндер мен нафтендер түзілетін органикалық заттардың ыдырауы.
2. Этимологиясы: битум (лат. bitūmen) – «тау шайыры».
3. Өзбек: bituminizatsiya
4. Түрік: bitüminizasyon
5. Ағылшын: bituminization
6. Неміс: bituminisierung
7. Бекітілген нұсқасы: битум – битум (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2021 жылғы 13 қыркүйектегі № 334 бұйрығы. ... гидрооқшаулағыш материалдар мен битуминизирленген қағазды дайындау процесін ...
Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 187-V ҚРЗ. ... табиғи битумның, мұнай битумының, минералды шайыр ...
Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 30 мамырдағы № 574 Жарлығы. ... Битум және табиғи асфальт...
9. Ұсыныстар: терминнің бекітілген нұсқасы жоқ. Заңнамалық құжатта «бутиминизерленген» термині ұшырасқанымен, айтуға да, қолданысқа ауыр, сәтсіз калька аударма деген ойдамыз. Мамандар келіссе, «битумдену» терминін бекітуге ұсынамыз. «Таушайырлану» қазақы ұғымға жақын болғанмен, термин ретінде белсенді қолданысқа ие болу мәселесін мамандармен кеңесу қажет.
10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия

Дефинициясы1. Таушайырлы, битумды – құрамында битумдар бар; B-жыныстар - қатты немесе сұйық табиғи битумдарды қоршайтын шөгінді тау жыныстары (құмдар, құмтастар, тақтатастар, әктастар, доломиттер).
2. Этимологиясы: битуминозды (лат. bituminosus) – «шайырға бай»
3. Өзбек: bitumli
4. Түрік: katranlı
5. Ағылшын: bituminous
6. Неміс: bituminös
7. Бекітілген нұсқасы: битум – битум (2023), магматическая порода – магмалық жыныс (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ. ... Битуминозды жыныстардан алынған шикі мұнай ...
Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 10 тамыздағы № 134 Жарлығы. ... көмірді немесе битуминоздық тақтатастарды ...
Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2021 жылғы 13 қыркүйектегі № 334 бұйрығы. ... битуминозды орамды жабын ...
9. Ұсыныстар: терминнің бекітілген нұсқасы жоқ. «Битумды-битумный» - битумы бар мағынасында, ал «битуминозный-битуминозды» этимологиясы бойынша «битумға бай» дегенді білдіреді, яғни мағыналық реңкте айырмашылық бар. «Битуминозды» сындық мағынаны білдіргендіктен, «битуминозды (жыныстар)» деп бекіту ұсынылады.
10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия

Дефинициясы1. Таушайыртаным, битуминология – табиғи тау шайырын зерттейтін ғылым.
2. Этимологиясы: битуминология (лат. bitūmen+logos) – «тау шайыры» + «оқу, ілім».
3. Өзбек: bituminologiya
4. Түрік: bitminoloji
5. Ағылшын: bituminology
6. Неміс: bituminologie
7. Бекітілген нұсқасы: битум – битум (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 355 бұйрығы ... люминесценттік битуминологиялық сараптау; ...
Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 30 желтоқсандағы № 96-VII ҚРЗ. ... жол битумын қоспағанда, мұнай өнімдерінің ...
Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 1 тамыздағы № 607 Жарлығы. ... жол битумын өндіретін ...
9. Ұсыныстар: заңнамадағы қолданысына, басқа тілдегі қолданысына сәйкес «битуминология» деп бекіту ұсынылады. Ал «таушайыртаным" немесе "таушайыртану» терминінің қолданысқа түсу мүмкіндігі туралы мамандардың пікірі қажет.
10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия

Дефинициясы1. Таушайыртектер, битуминогендер – хлороформ және басқа да ұқсас еріткіштер шығаратын битуминозды заттардың сингенетикалық категориясы.
2. Этимологиясы: битумогены (лат. bitūmen + еж.гр.γένος) – «тау шайыры» + «тұқым, тек».
3. Өзбек: bitumogenlar
4. Түрік: bitüminojenler
5. Ағылшын: bituminogens
6. Неміс: bituminogene
7. Бекітілген нұсқасы: битум – битум (2023), дрейф генов – гендердің дрейфі (2024)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2012 жылғы 25 қазандағы № 46-V Заңы. ... Мұнай битумы ...
Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 13 қыркүйектегі № 1008 Жарлығы. ... битуммен іркіліссіз қамтамасыз ету ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 28 мамырдағы № 517 қаулысы. ... негізіндегі битумды қоспалар ...
9. Ұсыныстар: терминнің бекітілген нұсқасы, заңнамадағы қолданысы кездеспеді. Басқа тілдегі қолданысына сәйкес «битумогендер» деп бекіту ұсынылады. Ал «таушайыртектер» терминінің қолданысқа түсу мүмкіндігі туралы мамандардың пікірі қажет.
10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география

Дефинициясы1. Таушайыр тектестері, битумоидтар – шөгінді жыныстардан экстракция әдісімен алынатын органикалық заттардың жиынтығы.
2. Этимологиясы: битумоиды (лат. bitūmen + еж.гр. εἶδος) – «тау шайыры» + «түр, бейне, образ.
3. Өзбек: bitumoidlar
4. Түрік: bitümoidler
5. Ағылшын: bitumoids
6. Неміс: bitumoide
7. Бекітілген нұсқасы: битум – битум (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 30 маусымдағы № 215-V ҚРЗ. ... мұнайлық битум ...
Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 19 шілдедегі № 718 Жарлығы. ... битум тақтатастарды газдандыруға ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 30 қазандағы № 809 қаулысы. ... Битумдарға арналған тебен – 10 дана ...
9. Ұсыныстар: терминнің бекітілген нұсқасы, заңнамадағы қолданысы кездеспеді. Басқа тілдегі қолданысына сәйкес «битумоидтар» деп бекіту ұсынылады. Ал «таушайыртектестер» терминінің қолданысқа түсу мүмкіндігі туралы мамандардың пікірі қажет.
10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Химия

Дефинициясы1. Қалдық таушайыр тектестері – мұнайдың немесе басқа да органикалық заттардың ыдырауынан қалған табиғи органикалық заттар. Битумоидтар мұнайдың толықтай немесе жартылай ыдырауы және миграциясы нәтижесінде шөгінді жыныстарда жиналады. Олар құрамында шайыр, асфальт, битум және басқа да органикалық компоненттер бар тығыз және тұтқыр заттар. Қалдық битумоидтар, әсіресе, мұнайдың ашық жерлерге таралып, ұшпа компоненттерінің буланып кетуінен қалыптасады. Олар мұнайлы шөгінділердің ескіруін және уақыт өте келе мұнай кен орындарының қасиеттерінің өзгеруін көрсетеді. Сонымен қатар, қалдық битумоидтар мұнай геологиясында мұнай миграциясының бағыттарын, қайнар көздерін және кен орындарының қалыптасуын зерттеу үшін қолданылады.
2. Этимологиясы: битумоиды (лат. bitūmen + еж.гр. εἶδος) – «тау шайыры» + «түр, бейне, образ.
3. Өзбек: qoldiq bitumoidlar
4. Түрік: artık bitümoidler
5. Ағылшын: residual bitumoids
6. Неміс: rest-Bitumoide
7. Бекітілген нұсқасы: битум – битум (2023), водоем остаточный – қалдық суайдын (2024), остаток – қалдық (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 1 тамыздағы № 607 Жарлығы. ... қалдықтарды кешенді қайта өңдеу ...
Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 30 желтоқсандағы № 96-VII ҚРЗ. ... жол битумын" деген ...
Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі Автомобиль жолдары комитеті Төрағасының 2019 жылғы 22 қаңтардағы № 20 бұйрығы. ... тау жыныстарын уақтау қалдықтарынан алынған ...
9. Ұсыныстар: «қалдық таушайыр тектестері» терминінің қолданысқа түсуін мамандармен кеңесу керек. Басқа тілдердегі аударманы басшылыққа ала отырып, «қалдық битумоидтар» терминін бекіту ұсынылады.
10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Химия

Дефинициясы1. Паравтохтондық таушайыр тектестері – битуминозды заттардың ерекше генетикалық категориясы, "микромұнай" оқшаулануының алғашқы кезеңдеріне жауап береді.
2. Этимологиясы: паравтохтон (гр. autos + chtōn ) – "сол сияқты, дәл сондай» + «жер, ел»; битумоиды (лат. bitūmen + еж.гр. εἶδος) – «тау шайыры» + «түр, бейне, образ.
3. Өзбек: paraavtoxton bitumoidlari
4. Түрік: paraotokton bitümoidler
5. Ағылшын: paraautochthonous bitumoids
6. Неміс: bitumoide paraautochthone
7. Бекітілген нұсқасы: битум – битум
(2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 30 маусымдағы № 215-V ҚРЗ. ... мұнайлық битум ...
Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 19 шілдедегі № 718 Жарлығы. ... битум тақтатастарды газдандыруға ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 30 қазандағы № 809 қаулысы. ... Битумдарға арналған тебен – 10 дана ...
9. Ұсыныстар: басқа тілдердегі аударманы басшылыққа ала отырып, «паравтохтондық битумоидтар» терминін бекіту ұсынылады.
10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Химия

Дефинициясы1. Шайыртасты таушайырлар, асфальт битумдер – сұйық, тұтқыр, жартылай қатты және қатты қосылыстар жоғары молекулалы көмірсутектердің күрделі қоспасынан (негізінен гибридті құрылым) және асфальт-шайырлы заттардан тұрады, олардың құрамына көміртегі мен сутектен басқа оттегі, күкірт, азот тұрақты элементтер ретінде, ал кейбір жағдайларда әртүрлі металдар (V, Ni, Fe, Ca, Cr, Mg және т.б.) кіреді.
2. Этимологиясы: асфальт (гр. asphaltos) – «шайыр»; битум (лат. bitūmen) – «тау шайыры».
3. Өзбек: asfalt bitumlari
4. Түрік: asfalt bitümler
5. Ағылшын: asphalt bitumen
6. Неміс: asphalt-Bitumen
7. Бекітілген нұсқасы: битум – битум (2023), асфальт природный – табиғи асфальт (көлік және қатынас жолдары) (2015)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ. ... Табиғи асфальт, табиғи битум ...
Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 30 мамырдағы № 574 Жарлығы. ... асфальтиттер мен асфальтты жыныстар ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 14 қазандағы N 943 Қаулысы. ... асфальттан немесе соған ұқсас материалдардан (мысалы, мұнай битумынан немесе тас көмір піспесінен ...
9. Ұсыныстар: басқа тілдердегі аударманы, заңнамалық құжаттардағы қолданысты басшылыққа ала отырып, «асфальт битумдар» терминін бекіту ұсынылады.
10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география

Дефинициясы1. Бифенил (дифенил) – органикалық қосылыс, молекулалық формуласы ????12????10. Ол екі бензол сақинасынан (фенил сақиналарынан) тұрады, олар бір-бірімен көміртек-көміртек байланысы арқылы жалғасқан. Бифенил түссіз кристалды зат түрінде болады, суда ерімейді, бірақ органикалық еріткіштерде жақсы ериді.
2. Этимологиясы: бифенил (дифенил) (гр. bi+лат. phenyl) – «қос»+ «бензол туындысы».
3. Өзбек: bifenil (difenil)
4. Түрік: bifenil (difenil)
5. Ағылшын: biphenyl (diphenyl)
6. Неміс: biphenyl (Diphenyl)
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2022 жылғы 11 қаңтардағы № 8 шешімі. ... дифенилдер (ПХД) (полихлорирленген бифенилдер ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 11 наурыздағы № 159 қаулысы. ... полихлорланған бифенилдер (ПХБ шығарындылары) ...
Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2022 жылғы 24 қарашадағы № 717 бұйрығы.. ... дифенилдер (полихлоридті дифенилдер) ...
9. Ұсыныстар: басқа тілдердегі аударманы, заңнамалық құжаттардағы қолданысты басшылыққа ала отырып, «бифенил (дифенил)» терминін бекіту ұсынылады.
10. Қолданылу саласы: Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Химия

Дефинициясы1. «Ыстық» айдау – тұтқырлығы жоғары орталарды айдау кезінде ең әмбебап және кеңінен қолданылатын, сұйықтықты алдын ала қыздыру арқылы өзгертетін технология.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: "issiq" nasos
4. Түрік: "sıcak" pompalama
5. Ағылшын: "hot" pumping
6. Неміс: "heißes" pumpen
7. Бекітілген нұсқасы: перекачка – айдау (2015), ковка горячая – ыстық сомдау (көлік және қатынас жолдары) (2015)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ ... ыстық ауаны ...
Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 20 шілдедегі № 463-IV Заңы ... ағызуға, құюға, айдауға, тасымалдауға ...
Қазақстан Республикасының Заңы 2023 жылғы 29 маусымдағы № 13-VIII ҚРЗ ... қотаруға, құюға, айдауға, тасымалдауға ...
Қазақстан Республикасының 2012 жылғы 9 қаңтардағы № 532-IV Заңы ... айдауға, тасымалдауға, тиеп-жөнелтуге ...
9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында берілу ретін, бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, ««ыстық» айдау» терминін бекіту ұсынылады.
10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Химия

Дефинициясы1. «Ыстық» ұңғымалар – балама жылыту және ыстық сумен жабдықтауға мүмкінік беретін бірегей табиғи энергия көзі, табиғи ыстық термалды суларға арналған ұңғыма.
2. Этимологиясы: скважина (көне слав. скважьнь) - "жарылған жер, үңгір, шұңқыр".
3. Өзбек: "issiq" quduqlar
4. Түрік: "sıcak" kuyular
5. Ағылшын: "hot" wells
6. Неміс: "heiße" brunnen
7. Бекітілген нұсқасы: нагнетательная скважина – қысыммен айдау ұңғымасы (2018), скважина – ұңғыма (1995)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2016 жылғы 24 ақпандағы № 461-V ҚРЗ ... ыстық ауаны ...
Қазақстан Республикасының Заңы 1999 жылғы 7 сәуір N 374-I ... ыстық сумен жабдықтау ...
Қазақстан Республикасының Заңы 1997 жылғы 2 сәуiрдегi N 88 ... суық және ыстық сумен ...
Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 14 қазандағы N 79 Заңы ... ұңғыманы бұрғылаудың жобасы ...
Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 19 қарашадағы N 85-IV Заңы ... ұңғымалар тобын ...
Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 22 қарашадағы N 89 Заңы ... ұңғымалары мен берiлiс құрылғыларын қоспағанда ...
9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында берілу ретін, бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, ««ыстық» ұңғымалар» терминін бекіту ұсынылады.
10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Химия

Дефинициясы1. β-жағдай – бұл С-3, май қышқылының карбоксил тобы (-СООН), ол тотығуға және молекуладан дәйекті бөлінуге ұшырайды. Әрбір β-тотығу циклінің өнімдері ФАДH2, НАДH және ацетил-КоА болып табылады.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: β-pozitsiya
4. Түрік: β-konumu
5. Ағылшын: β-position
6. Неміс: β-рosition
7. Бекітілген нұсқасы: имущественное положение – мүліктік жағдай (2024)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің м.а. 2023 жылғы 10 мамырдағы № 243 бұйрығы. ...Төтенше жағдайлар...
Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 3 ақпандағы № 244-IV Заңы ... Ядролық авария жағдайындағы ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 15 қазандағы № ҚР ДСМ-104 бұйрығы. Жүкті, босанатын әйелдердің қайтыс болу жағдайлары...
9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтама мен сөздің қолданысын ескере келе, "β-жағдай" нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Химия

Дефинициясы1. β-ережесі – атом ядроларынан босап шықан кейбір радиоактивті заттардың, электрондар мен позитрондардың қозғалыс әрекетінің қағидасы.
2. Этимологиясы: β (грек. βήτα) - бета
3. Өзбек: β qoidasi
4. Түрік: β kuralı
5. Ағылшын: β-rule
6. Неміс: β-Regel
7. Бекітілген нұсқасы: правило – қағида (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 7 қыркүйектегі № 149 Жарлығы. Қазақстан халқы Ассамблеясының ережесі туралы ... .
Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 17 ақпандағы N 136-IV Заңы ... бірыңғай ережесі туралы келісім ...
Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 24 қарашадағы N 207-IV Заңы ... лицензиялау ережесі туралы келісім ... .
Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 9 сәуірдегі № 270-IV Заңы ... дамыған елдерден шығарылғанын айқындау ережесі туралы келісім ... .
9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтама мен сөздің қолданылу ерекшеліктерін назарға ала отырып, бұрын-соңды "қағида" сөзінің бекітілгенін ескере келе "β-қағидасы" нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Химия

Дефинициясы1. Мүлдем құрғақ зат – 105-110 радус жоғары температурада қыздырылып мүлде ылғалсыздандырылған зат.
2. Этимологиясы: абсолютно (лат. absolutus) - "шектеусіз, сөзсіз"
3. Өзбек: modda mutlaqo quruq
4. Түрік: kesinlikle kuru madde
5. Ағылшын: absolutely dry substance
6. Неміс: absolut trockene Substanz
7. Бекітілген нұсқасы: абсолютность – абсолюттілiк (2018), вещество – заттек (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 21 қыркүйектегі № 821 қаулысы. ... химиялық заттар өндірісі ... .
Атырау облыстық мәслихатының 2003 жылғы 6 маусымдағы N№302-ІІ шешімі. ... ластағыш заттек ... .
Жамбыл облысы әкімдігінің 2018 жылғы 25 қаңтардағы № 15 қаулысы. ... органикалық заттек-48 литр ... .
9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтама мен сөздің қолданысын ескере келе, "вещество" сөзінің бұрын-соңды бекітілген баламасы бар екендігін назарға ала отырып "мүлдем құрғақ заттек" терминін бекітуді ұсынамыз.
10. Қолданылу саласы: Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет, Химия, Биология

Дефинициясы1. Автогендік пісіру – бұл балқытылған металды қосып, дәнекерленетін заттардың кішкене бөліктерін шоғырланған жылу көзінің (ацетилен-оттегі жалыны немесе электродтар) әсерінен біртіндеп балқытудан тұратын біріктіру процесі.
2. Этимологиясы: автоген (грек. autogenes) - табиғи
3. Өзбек: avtogen payvandlash
4. Түрік: otojenik kaynak
5. Ағылшын: autogenous welding
6. Неміс: autogenes Schweißen
7. Бекітілген нұсқасы: сварка автогенная – автогенді пісіру (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 360 бұйрығы. ... дәнекерлеу тігістеріне пісіруге жол берілмейді ...
Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2020 жылғы 10 желтоқсандағы № 494 бұйрығы. ... механикалық және автогендік жабдықты ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 11 қарашадағы № 998 қаулысы ... автогендік процестерге қарағанда ...
9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтама мен сөздің бұрын бекітілгенін ескере келе, "автогенді пісіру" нұсқасын термин ретінде осы сала да бекітуді ұсынамыз.
10. Қолданылу саласы: Химия

Дефинициясы1. Автоматты науашық – соққылап ұңғыма бұрғылау кезінде қолданылатын жабдық ішінде (үстінде) салмақ күші әсерімен қоймалжың заттың немесе үйінді жүктің автоматты түрде қозғалып ағып жылжуы. Науаша ағаштан, металдан және басқада материалдардан трапеция, төртбұрыш, жартылай дөңгелек қиындысы түрінде жасалады.
2. Этимологиясы: автомат (грек, αύτόματος) - өздігінен
3. Өзбек: avtomatik qopqoq
4. Түрік: otomatik kazan
5. Ағылшын: automatic bailer
6. Неміс: automatischer Bailer
7. Бекітілген нұсқасы: весы автоматические – автомат таразы (2012), желобок – науашық (көлік және қатынас жолдары) (2015)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің 2019 жылғы 3 шілдедегі № 477 бұйрығы. ... науаларды реттеу ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 20 наурыздағы № 41 бұйрығы. ... Хирургиялық науашық зонды ...
Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 352 бұйрығы. ... Ұңғымадан суды науашықтар ...
9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтаманы, сөздердің қолданысын ескере келе, "автоматты науашықтар" нұсқасын термин ретінде бекітуді ұсынамыз.
10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Химия

Дефинициясы1. Тотықтыру агенті – реакция барысында электрондарды қосатын атомдар немесе иондар.
2. Этимологиясы: агент (лат. agens) - "белсенді"
3. Өзбек: oksidlanish agenti
4. Түрік: oksidasyon maddesi
5. Ағылшын: oxidation agent
6. Неміс: oxidationsmittel
7. Бекітілген нұсқасы: окислитель – тотықтырғыш (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2017 жылғы 30 маусымдағы № 72 шешімі. ... Тотықтыру микрокулонометрия әдісі ...
Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2018 жылғы 15 маусымдағы № 239 бұйрығы. ... блокты тотықтыру ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1199 қаулысы ... тотықтыру үшін ...
9. Ұсыныстар: көретілген анықтама мен сөздің қолданысын негізге ала отырып, "тотықтыру агенті" терминін бекітуді ұсынамыз.
10. Қолданылу саласы: Химия

Дефинициясы1. Адсорбциялық колонна – фазалар бөлігіндегі молекулааралық өзара әрекеттесу күштерінің өтелмеуіне байланысты екі фазаның (қатты фаз-сұйық, конденсацияланған фаза-газ) интерфейсінде еріген зат концентрациясын арттыруда өздігінен жүретін үдеріс бағаны.
2. Этимологиясы: адсорбция (лат. ad + sorbeo) – «сіңіру», «жұту»
3. Өзбек: adsorbsion ustun
4. Түрік: adsorpsiyon kulesi
5. Ағылшын: adsorption column
6. Неміс: adsorptionssäule
7. Бекітілген нұсқасы: колонна – мұнара (хим.) (2006), адсорбционная слой – адсорбциялық қабат (2018)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің 2019 жылғы 28 қазандағы № 806 бұйрығы. ... тұтанатын адсорбцияланған газ.
Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2018 жылғы 21 қыркүйектегі № 401 бұйрығы. ... айналма колонналар мен ұңғыма сағасы жабдығын түсіру ...
9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтама мен сөздің өнідіріс жағдайындағы қолданысын негізге ала отырып, "адсорбциалық баған" нұсқасын бекітуді ұсынамыз.
10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Химия

Дефинициясы1. Азеотропты айдау – қайнау температурасының әр түрлі болуына байланысты қарапайым айдау арқылы араласпайтын сұйықтықтарды бөліп алу мүмкін болмағанда қолданылатын дистилляция түрі. Бұл тәсіл арқылы бөлінділердің өз ерекшеліктері сақталынады.
2. Этимологиясы: азеотропная (грек. zéō + tropē ) - «қайнату» + «бұрылыс», «өзгеріс»
3. Өзбек: azeotrop distillash
4. Түрік: azeotropik damıtma
5. Ағылшын: azeotropic distillation
6. Неміс: azeotrope destillation
7. Бекітілген нұсқасы: азеотропная смесь – азеотроптық қоспа (2018), перегонка – қайта айдау (хим.) (2006)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2015 жылғы 31 наурыздағы № 394 бұйрығы. ... азеотроптық айдау (жылына 150 мың тонна) тонна...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1202 қаулысы ... азеотроптық құрғату ...
9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтаманы, сөздің заңнамадағы қолданысын ескере келе, "азеотроптық айдау" терминін бекітуді ұсынамыз.
10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия, Химия

Дефинициясы1. Мұнай мен газдың жинақталуы – мұнай мен газдың түзілу аймақтарынан жинақтау аймақтарына көшуінің күрделі процесінің соңғы кезеңі.
2. Этимологиясы: аккумуляция (лат. аccumulatio) – «жинақталу»
3. Өзбек: neft va gazni saqlash
4. Түрік: petrol ve gaz birikimi
5. Ағылшын: accumulation of oil and gas
6. Неміс: akkumulation von öl und gas
7. Бекітілген нұсқасы: аккумуляция – жинақталу (көлік/қатынас) (2015)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 2 тамыздағы № 627 қаулысы. ... аккумуляциялық сәл көлбеу ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 23 желтоқсандағы N 1222 Қаулысы ... газдарды төмендету жөнінде аккумуляцияланған ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 31 желтоқсандағы № 1443 қаулысы ... идеялар аккумуляциясының ...
9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтаманы, сөздің бұрын-соңды қолданысын ескере келе, "мұнай мен газдың жинақталуы" терминін бекітуді ұсынамыз.
10. Қолданылу саласы: Геология, геодезия және география, Кен ісі және металлургия

Дефинициясы1. Активті орталықтар – бұл субстрат молекулалары байланысатын және химиялық реакцияға ұшырайтын ферменттің аймағы. Белсенді Орталық субстратпен уақытша байланыс түзетін аминқышқылдарының қалдықтарынан және сол субстраттың реакциясын катализдейтін қалдықтардан тұрады.
2. Этимологиясы: активный (лат. activus) – белсенді, әрекетті
3. Өзбек: faol markazlar
4. Түрік: aktif merkezler
5. Ағылшын: active centers
6. Неміс: aktives zentrum
7. Бекітілген нұсқасы: центр – орталық (2020), активный водород – белсенді сутек (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 21 шілдедегі N 301 Заңы. ... биологиялық активті қоспалар ...
Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 6 сәуірдегі № 299-V ҚРЗ ... активті заттарды ...
Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2016 жылғы 28 маусымдағы № 287 бұйрығы. ... Тамаққа биологиялық активті қоспалардың қауіпсіздігін ғылыми негізде растау...
Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2017 жылғы 16 маусымдағы № 358 бұйрығы. ...медициналық орталықты сертификаттау...
9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтама мен сөздің қолданысын ескере келе, "белсенді орталықтар" терминін бекітуді ұсынамыз.
10. Қолданылу саласы: Химия

Дефинициясы1. Белсенді радикалдар – бұл сыртқы электронды қабықта бір немесе бірнеше жұпталмаған электрондары бар бөлшектер. Радикалдар бейтарап қана емес, сонымен қатар иондық (иондық радикалдар) болуы мүмкін, сонымен қатар бірнеше жұпталмаған электронға ие болуы мүмкін.
2. Этимологиясы: радикал (лат. radicalis) – түпкілікті; актив (лат. activus) – белсенді, әрекетті.
3. Өзбек: faol radikal
4. Түрік: aktif radikal
5. Ағылшын: an active radical
6. Неміс: aktives radikal
7. Бекітілген нұсқасы: наполнитель активный – белсенді толтырғыш (2021), активный ряд металлов – металдардың актив қатары (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2023 жылғы 12 шiлдедегi № 21-VIII ҚРЗ. ... активтерді түрлендіру – активті ...
Қазақстан Республикасының Заңы 2018 жылғы 28 желтоқсандағы № 211-VІ ҚРЗ. ... активті фармацевтикалық субстанциялар ...
Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 6 сәуірдегі № 299-V ҚРЗ ... активті заттарды ...
9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтаманы негізге ала отырып, сөздің қолданысына мән беріп, "белсенді радикалдар" терминін бекітуді ұсынамыз.
10. Қолданылу саласы: Химия

Дефинициясы1. Алкиларендік құрылым – бұл 40-180 °С шегінде қайнайтын құрылым; тығыздығы (20 °C) 698-715 кг/м3, октан саны 88-ден кем емес (мотор әдісі), қышқыл саны 0,35-тен аспайды, күкірт мөлшері салмағы бойынша 0,025% - дан аспайды. алкандарды (негізінен изобутанды) алкендермен (негізінен техникалық бутендермен, сирек пропенмен) алкилдеу өнімі алкилаттар болып табылады. Алкилат автомобиль және авиациялық бензиндердің детонациялық төзімділігін арттыру үшін қолданылады.
2. Этимологиясы: структура (лат. structura) – "құрылымы"
3. Өзбек: alkilarenlarning tuzilishi
4. Түрік: alkilarenlerin yapısı
5. Ағылшын: alkylarenes structure
6. Неміс: alkylarene struktur
7. Бекітілген нұсқасы: структура пoсeва – eгіс құрылымы (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 22 мамырдағы N 142 Заңы. ... қарсы құрылымы ... .
Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 3 маусымдағы N 422-II Заңы. ... қарсы құрылым ... .
Қазақстан Республикасының Заңы 2017 жылғы 28 желтоқсандағы № 129-VI ҚРЗ. ... қайта құрылымдау туралы келісім ... .
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулысы 1996 жылғы 3 желтоқсандағы N 1475. ... басқару құрылымын жетiлдiру.
9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтама мен сөдің қолданысын ескере келе, "алкиларендік құрылым" терминін бекітуді ұсынамыз.
10. Қолданылу саласы: Химия

Дефинициясы1. Алкилденген күкірт қышқылы – мұнайлы қабаттардың бергіштігін арттыру үшін қолданылатын химиялық реагент. Қаныққан ациклді көмірсутектердің моновалентті қалдықтарының бірі (радикал) алкинмен байланыстырылған күкірт қышқылының күрделі ертіндісі.
2. Этимологиясы: алкил (араб. ألكيل) – күл
3. Өзбек: alkillangan sulfat kislota (asa)
4. Түрік: alkillenmiş sülfürik asit (ASA)
5. Ағылшын: alkylated sulfuric acid (ASA)
6. Неміс: alkylierte Schwefelsäure (ASC)
7. Бекітілген нұсқасы: кислота серная – күкірт қышқылы (хим.) (2006)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 21 қыркүйектегі № 821 қаулысы. ... күкірт қышқылы ... .
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 11 қарашадағы № 999 қаулысы. ... күкірт қышқылы қондырғысы ... .
Түркістан облысы әкiмдiгiнiң 2024 жылғы 7 наурыздағы № 45 қаулысы. ... күкіртқышқылды калий ... .
Батыс Қазақстан облысы әкімдігінің 2021 жылғы 11 наурыздағы № 39 қаулысы. ... күкірт қышқылды калий ... .

9. Ұсыныстар: көрсетілген анықтама мен сөздің қолданысын негізге ала отырып, "алкилденген күкірт қышқылы (АКҚ)" терминін бекітуді ұсынамыз.
10. Қолданылу саласы: Химия

Дефинициясы1. Авариялық желілік – апат немесе авария туралы хабарлау кезінде кеме немесе жағалау радиостанциясы жұмыс істейтін халықаралық тербеліс жиілігі (толқын ұзындығы). радио алмасу.
2. Этимологиясы: авария (араб.عوار awâr, итал. avaria, фр. avarie) - «зақым».
3. Өзбек: favqulodda vaziyat chastotasi
4. Түрік: acil durum frekansı
5. Ағылшын: emergency frequency
6. Неміс: notfrequenz
7. Бекітілген нұсқасы: аварийная ситуация – авариялық жағдай (төтенше жағдай) (2015), авария – авария (төтенше жағдай) (2015), частота – жиілік (2016)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2024 жылғы 30 шілдедегі № 611 Жарлығы. ... авариялық жағдайын төмендетуге ...
Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 5 шілдедегі N 567 Заңы. ... авариялық және басқа да қызметтермен тегін жалғанымдарды ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 11 қаңтардағы № ҚР ДСМ-5 бұйрығы. ... өте жоғары жиілік диапазонында ...
9. Ұсыныстар: "авариялық жиілік" терминін бекіту ұсынылады.
10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Механика және машинатану, Машинажасау, Заңтану, Информатика және есептеуіш техника, Әскери іс, Электроника, радиотехника және байланыс

Дефинициясы1. Аномалды ыстық, аномальді ыстық, қатты ыстық, аптап ыстық – сыртқы температура +32 °C және төмен (24% - дан аз) ауаның салыстырмалы ылғалдылығымен сипатталатын әдеттен тыс ыстық және құрғақ ауа райының ұзақ кезеңі. Басты өзіне тән ерекшелігі-плюс температураның қалыптыдан 6-7 °C жоғары ұзақ мерзімді өсуі.
2. Этимологиясы: аномалия (гр. anomalia) – "теңсіздік".
3. Өзбек: anormal issiqlik
4. Түрік: anormal ısı
5. Ағылшын: abnormal heat
6. Неміс: abnormale Hitze
7. Бекітілген нұсқасы: аномалии – аномалиялар (2019), аномалия – ауытқу (жалпы тех.) (1995), аномалия – аномалия, ауытқу (лингв.) (1971), аномалия климатическая – климаттық аномалия (2024), жарoустoйчивoсть – ыстыққа төзімділік (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 25 қарашадағы № 793 қаулысы. ... ыстық, аптап, ұзақ созылмайтын қыста салыстырмалы түрде ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 30 қарашадағы № 1278 Қаулысы. ... аномалдық табиғат құбылыстарының жағымсыз салдарлары...
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 29 желтоқсандағы № 721 бұйрығы. ... қар, жаңбыр жауғанда, аптап ыстықта, суықта ...
9. Ұсыныстар: басқа тілдегі қолданысқа сәйкес "аномал ыстық" деп бекітуге болар еді, бірақ заңнамалық құжаттарда "аптап ыстық" термині алынған екен және осы қолданысты қолдаймыз.
10. Қолданылу саласы: Су шаруашылығы, Энергетика, Медицина, Әскери іс, Геология, геодезия және география, Экология, Биология, Ауыл шаруашылығы

Дефинициясы1. Вакцинация: егу жұмыстары – белгілі бір ауруға қарсы иммунитетті қалыптастыруға бағытталған іс-шара. Ол бір немесе бірнеше рет болуы мүмкін.
2. Этимологиясы: вакцинация (лат. vaccina, франц. vaccination, vacuna, ) - "сиырдың, сиырдікі", вакцина".
3. Өзбек: emlash
4. Түрік: aşılama, vaksinasyon
5. Ағылшын: vaccination
6. Неміс: impfung
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2017 жылғы 30 маусымдағы № 80-VI ҚРЗ. ... вакцинация алуға құқығы бар ...
Қазақстан Республикасының Заңы 2001 жылғы 10 сәуір N 176-II. ... сәбилердi вакцинациялау саласында айтарлықтай прогресс ...
Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 29 қарашадағы N 1113 Жарлығы. ... профилактикалық іс-шара вакцинация болып табылады...
9. Ұсыныстар: түрік, өзбек тілдерінде "вакцинация" терминінің ұлт тілдеріндегі баламасы берілген. Қазақ тіліндегі заңнамалық құжаттарда шеттілдік нұсқасы қолданыста. Түркі тілдерінің қолданысын ескере отырып, "егу" немесе "егу жұмыстары" терминін бекіту ұсынылады.
10. Қолданылу саласы: Медицина, Ауыл шаруашылығы

Дефинициясы1. Мақта-мата таңғыш, вата-дәке таңғышы – жаралар мен зақымдануларды қорғауға, сондай-ақ инфекциялардың алдын алуға арналған медициналық бұйым, тыныс алу органдарын қорғаудың қарапайым құралы.
2. Этимологиясы: вата (араб.wáḍḍa не batin, нем. Watte, фр. ouatte) - «астар», "мақта", "қаздың мамығы".
3. Өзбек: paxta doka bandaji
4. Түрік: pamuklu gazlı bez pansuman
5. Ағылшын: cotton gauze bandage
6. Неміс: baumwoll-Gaze-Verband
7. Бекітілген нұсқасы: хлопок – мақта (2022), марля бытовая – тұрмыстық дәке (2021), индивидуальный перевязочный пакет – жаратаңғыш жеке пакеті (төтенше жағдайлар) (2015), повязка – таңғыш (мед.) (1971)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 28 мамырдағы № 45-VII ҚРЗ. ... дәке және дәкеден жасалған бұйымдар ... , ... мақта және мақтадан жасалған бұйымдар ...
Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 5 шілдедегі N 364 Жарлығы. ... барлық құрамына арналған жеке таңғыш пакеттері ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 11 шiлдедегi № 430 бұйрығы. ... Мақта-дәкелі таңғыш ...
9. Ұсыныстар: ватно-марлевая повязка" терминінің сөзбе-сөз аудармасы –"мақта-дәкелі таңғыш" және ол заңнамалық құжатта да қолданылған, "марля-дәке" деп бекітілген. Сондықтан "мақта-дәкелі таңғыш" терминін бекіту ұсынылады.
10. Қолданылу саласы: Жеңіл және тоқыма өнеркәсібі, Медицина, Әскери іс, Тамақ өнеркәсібі және тұрмыстық қызмет

Дефинициясы1. Ведомстволық құпия архив – мемлекеттік немесе корпоративтік құпияға жатқызылған ақпаратты қамтитын құжаттар мен материалдардың мамандандырылған құрылымдық бөлімшесі. Мұндай мұрағаттарды ерекше маңызы бар және қолжетімділікті қатаң бақылауды талап ететін құжаттарды сақтау үшін әртүрлі ведомстволар (министрліктер, агенттіктер, ірі корпорациялар) ұйымдастырады.
2. Этимологиясы: ведомство (еж.славян. вѣдѣти, шіркеу.славян. vědti) ""білу", "белгілі, таныс"; архив (лат. archium, archivum; еж.гр. ἀρχεῖον) - «қатысатын орын".
3. Өзбек: idoraviy maxfiy arxiv
4. Түрік: departman gizli arşivi
5. Ағылшын: departmental secret archive
6. Неміс: Abteilungsgeheimnisarchiv
7. Бекітілген нұсқасы: архив ведомственный – ведомстволық архив (2016), секретно – құпия (2023), секретные распорядительные документы – құпия өкімдік құжаттар (2022), тайна – құпия (2009)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 9 ақпандағы № 808 Жарлығы. ... ұйымдардың ведомстволық архивтерін паспорттау ... Қазақстан Республикасы ... Қазақстан Республикасы Президентінің 2019 жылғы 18 қыркүйектегі № 163 Жарлығы. ... ведомстволық архивті, анықтамалық, ақпараттық жүйелер ... Мәдениет және спорт министрінің 2023 жылғы 25 тамыздағы № 235 бұйрығы. ... архивтік құжаттарды ведомстволық және жеке архивтердің қабылдау ...
Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 22 желтоқсандағы N 326-I Заңы.... мемлекеттік емес құпиялары бар құжаттарын пайдаланудағы шектеулер ...
9. Ұсыныстар: "ведомстволық құпия архив" термині заңнамалық құжаттарда ұшыраспады. Бекітілген терминдік тіркестерді, терминдерді басшылыққа ала отырып, "ведомстволық құпия архив" терминін бекіту ұсынылады.
10. Қолданылу саласы: Статистика, стандарттау және зияткерлік меншік, Философия және саясаттану, Заңтану, Әскери іс, Тарих, Іс жүргізу және мұрағат ісі

Дефинициясы1. Желөлшеуіш – желдету сияқты жүйелердегі газдардың, ауаның қозғалу жылдамдығын өлшеуге арналған құрал.
2. Этимологиясы: желөлшеуіш (еж. грек (от др. -греч. – жел, μετρέω - өлшеймін)
3. Өзбек: shamol o'lchagich
4. Түрік: rüzgar ölçer
5. Ағылшын: anemometer
6. Неміс: Windmesser
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 5 желтоқсандағы N 197 Заңы. ... Метеорологиялық аспаптар /мысалы, актинометр, анемометр ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 10 қаңтардағы № 6 бұйрығы. ... 151. Анемометр ...
Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 29 қыркүйектегі № 484 бұйрығы. ... шектегіштің релелік блогында және анемометрдің өлшеу блогында пломбалардың болмауы ...
9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда тек "анемометр" термині қолданылған. Басқа тілдердегі қолданысын қарастыра келе, "желөлшегіш" терминін бекітуді ұсынамыз.
10. Қолданылу саласы: Көлік және қатынас жолдары, Әскери іс, Геология, геодезия және география

Дефинициясы1. Радиоактивті зат, радиоактивті заттек –құрамында табиғи немесе жасанды радиоактивті изотоптар бар заттар. Көп мөлшерде радиоактивті заттек ядролық жарылыстар мен ядролық реакторлардың жұмысы кезінде пайда болады.
2. Этимологиясы: радиоактив (лат. radius, гр. ραδίος +лат. activus) - "сәуле шығару"немесе" радиациямен байланысты"+ "белсенді".
3. Өзбек: radioaktiv modda
4. Түрік: radyoaktif madde
5. Ағылшын: radioactive substance
6. Неміс: radioaktive Stoffe
7. Бекітілген нұсқасы: радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018), радиоактивное загрязнение - радиактивті ластану (2022), вещество - заттек (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2022 жылғы 11 маусымдағы № 125 Заңы. ... бұйымдар және пайдаланылған радиоактивті заттар, ...
Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 5 қаңтардағы № 735 Жарлығы. ... жарылғыш және радиоактивті заттарды уақытша алып ...
Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... полигонға радиоактивті заттардың түсуін болғызбау үшін ...
9. Ұсыныстар: берілген терминнің бекітілген нұсқасы сала мамандары арасында қолдау таппағандықтан, қайта бекітуге ұсынылып отырған болу керек. "Радиактивті заттек" терминін бекітуге ұсыну себебіміз: "радиоактивті" деген терминде -о басқа тілде сөз бен сөзді байланыстырушы интерфикс, ал қазақ тілінде интерфикссіз екі сөзді біріктіруге болады, ал бекітілген "заттек" заттың сұйық, газ, бу күйін білдіреді.
10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Медицина, Әскери іс, Экология

Дефинициясы1. Жарылыстан болған жарақат – жарылғыш заттардың жарылуы нәтижесінде пайда болатын көп факторлы жарақат. Соққы толқынының, жарылған снарядтың, газдың, жалынның, улы заттың әсерінен пайда болады.
2. Этимологиясы: жарылыс (лат. explosionem) - "тарату"
3. Өзбек: portlash jarohati
4. Түрік: patlayıcı travma
5. Ағылшын: explosion injury
6. Неміс: explosives Trauma
7. Бекітілген нұсқасы: взрыв - жарылыс (2006), баротравмы - барожарақаттар (2019)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 29 желтоқсандағы N 209 Заңы. ... жарылыс салдарынан жарақаттану сияқты ...
Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2018 жылғы 17 сәуірдегі № 610 бұйрығы. ... Жарылыс жарақаты ...
Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 2 ақпандағы № 187 Жарлығы. ... улану мен жарақаттанудан сақтандыру шараларын сақтауға ...
9. Ұсыныстар: аудармаларды, заңнамалық құжаттардағы қолданыстарды, сондай-ақ терминнің ықшамдылық талабына сәйкес "жарылыс жарақаты" терминін бекіту ұсынылады.
10. Қолданылу саласы: Медицина, Әскери іс

Дефинициясы1. Жарылыс жұмыстары, жару жұмыстары – жарылысты дайындау және өндіру жөніндегі технологиялық операциялардың жиынтығы, оның ішінде жарылыс жобасын жасау, желіні монтаждау, бекеттерді орналастыру, жарылыс және жарылыс нәтижелерін тексеру.
2. Этимологиясы: жарылыс (лат. explosionem) - "тарату"
3. Өзбек: portlash ishlari
4. Түрік: patlatma işleri
5. Ағылшын: blasting operations
6. Неміс: Sprengarbeiten
7. Бекітілген нұсқасы: большой взрыв - үлкен жарылыс (2019), работа (физ.) - жұмыс (2023), противофонтанные работы - фонтанға қарсы жұмыстар (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 350 бұйрығы. ... Жарылыс жұмыстарын жүргізуге рұқсат беру ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 23 сәуірдегі № 264 қаулысы. ... Жарылыс жұмыстарын жүргізуге рұқсат беру қағидаларын бекіту туралы ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 желтоқсандағы № 1201 қаулысы. ... іс-шаралар есебінен жарылыс жұмыстары кезінде ...
9. Ұсыныстар: сараптама қорытындысы "жарылыс жұмыстары" терминін бекітуді қолдайды.
10. Қолданылу саласы: Медицина, Әскери іс

Дефинициясы1. Жарылыс құрылғы, жарылғыш қондырғылар, жарылғыш құрылғылар – бұл жарылыс қабілеті бар, ерекше түрде жасалған және адамдарды зақымдауға немесе жоюға, сондай-ақ әртүрлі нысандарды зақымдауға арналған бір рет қолданылатын техникалық құрылғы.
2. Этимологиясы: жарылыс (лат. explosionem) - "тарату"
3. Өзбек: portlovchi qurilmalar
4. Түрік: patlayıcı cihazlar
5. Ағылшын: explosive devices
6. Неміс: sprengsätze
7. Бекітілген нұсқасы: взрыв - жарылыс (2006), ядерный взрыв - ядролық жарылыс (2018), устройство - құрылғы (2020), установка - қондырғы (2020)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 17 шілдедегі № 285 Жарлығы... іс-шаралары өткізілетін орындарда жарылғыш құрылғыларды, жарылу қаупі бар заттарды залалсыздандыру және жою ...
Қазақстан Республикасының Заңы 2002 жылғы 19 ақпан N 295-ІІ ... жарылғыш қондырғыларды" деген сөздермен толықтырылсын ...
Қазақстан Республикасының Кодексі 2014 жылғы 5 шілдедегі № 235-V ҚРЗ. ... жарылғыш материалдарды, пиротехникалық заттарды, радиоактивтi, бактериологиялық, химиялық және өзге де экологиялық қауiптi заттар ...
9. Ұсыныстар: лингвистикалық сараптама көрсеткендей, "взрывные устройства" терминінің баламасы заңнамалық құжаттарда бірнеше нұсқада қолданылған. Бектітілген нұсқаларды қарай келе, "жарылғыш құрылғыны" бекіту ұсынылады.
10. Қолданылу саласы: Заңтану, Әскери іс

Дефинициясы1. Жарылыс қауіпсіздігі – өндірістік процестің жайы, бұл кезде жарылыс болу ықтималдығы жоқ болады немесе ол туындаған жағдайда жарылыстың қауіпті, зиянды факторларының әсер етуі тоқтатылады және материалдық құндылықтың сақталуы қамтамасыз етіледі.
2. Этимологиясы: жарылыс (лат. explosionem) - "тарату"
3. Өзбек: portlash xavfsizligi
4. Түрік: patlamaya dayanıklı
5. Ағылшын: explosion safety
6. Неміс: Explosionssicherheit
7. Бекітілген нұсқасы: взрывоопасный - жарылыс қауіпті (төтенше жағдай) (2015), безопасность - қауіпсіздік (2020)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі N 314 Заңы ... жарылыс қауіпсіздігі бөлігінде машиналар мен жабдықтарға ...
Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2014 жылғы 9 маусымдағы № 276 бұйрығы. ... өрт-жарылыс қауіпсіздігін білдіретін инженерлік-техникалық құрылғыларға ...
Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2019 жылғы 4 желтоқсандағы № 1035 бұйрығы. ... жарылыс қауіпсіздігін білдіретін инженерлік-техникалық құрылғыларға техникалық қызмет көрсетуді ...
9. Ұсыныстар: сараптама қорытындысы "жарылыс қауіпсіздігі" терминін бекітуді ұсынады.
10. Қолданылу саласы: Заңтану, Әскери іс, Кен ісі және металлургия, Химия

Дефинициясы1. Жарылуы қауіпті қоспа – ауаның немесе тотықтырғыштың жанғыш газбен, жанғыш сұйықтықтардың буымен, жанғыш шаң немесе талшықтармен қоспасы, олар белгілі бір концентрацияда және жарылыстың басталу көзі пайда болған кезде жарылуы мүмкін.
2. Этимологиясы: жарылыс (лат. explosionem) - "тарату"
3. Өзбек: portlovchi aralashma
4. Түрік: patlayıcı karışım
5. Ағылшын: explosive mixture
6. Неміс: explosives Gemisch
7. Бекітілген нұсқасы: вещество взрывоопасное - қауіпті жарылғыш заттек (2021), разделение смеси - қоспаны бөлу (2024), смесь - қоспа (1995), атмосфера, взрывоопасная - жарылу қаупі бар атмосфера (2018)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 18 қазандағы № 69-VII ҚРЗ. ... жарылу қаупі бар заттармен ...
Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 21 шілдедегі N 295 Заңы. ... жарылуы қауіпті заттарды, лақтыратын жарылғыш заттарды ...
Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2022 жылғы 6 желтоқсандағы № 1171 бұйрығы. ... полигондарды жарылу қаупі бар заттардан тазартуды ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 21 қазандағы № 688 қаулысы ... жарылу қаупі бар заттармен ...
9. Ұсыныстар: бірізділік үшін бекітілген "қауіпті жарылғыш заттек" термині сияқты "қауіпті жарылғыш қоспа" деп бекіту ұсынылады.
10. Қолданылу саласы: Физика және астрономия, Әскери іс, Кен ісі және металлургия

Дефинициясы1. Жарылу, өртену қауіпі бар заттар, жарылу, өртену қаупі бар заттек – жалын пайда болғанда жарылуы мүмкін немесе динитробензолға қарағанда шайқауға, үйкеліске сезімтал қабілетке ие жарылғыш заттектер: ауада жанғыш газ бен будың жанғыш сұйықтықтары, сондай-ақ жүзгін ауада (аэрозольдар) жанғыш шаң және тамшылап жанғыш сұйықтықтар.
2. Этимологиясы: жарылыс (лат. explosionem) - "тарату"
3. Өзбек: portlovchi, yonuvchan modda
4. Түрік: patlayıcı, yangın tehlikesi olan madde
5. Ағылшын: explosion-a substance at risk of fire
6. Неміс: Sprengstoff
7. Бекітілген нұсқасы: технические опасности - техникалық қауіптер (2023), атмосфера взрывоопасная - жарылу қаупі бар атмосфера (2018)
8. Заңнамадағы қолданысы: Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2020 жылғы 15 желтоқсандағы № 172 шешімі ... Жарылыс қаупі бар орталарда жұмыс істеуге арналған ...
Қазақстан Республикасының Заңы 1999 жылғы 8 қазан N 471-I. ... жарылу-өртену қаупі бар және ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 2 тамыздағы № 766 қаулысы. ... байланысқа түспейтін заттектер мен заттектер комбинациясынан басқа ...
9. Ұсыныстар: сараптама қорытындысы "жарылу, өртену қаупі бар заттек" немесе "жарылу-өртену қаупі бар заттек" деп бекітуді ұсынады.
10. Қолданылу саласы: Энергетика, Заңтану, Әскери іс, Экология

Дефинициясы1. Қауіпсіздік түрлері – экологиялық қауіпсіздік, Ұлттық қауіпсіздік, өнеркәсіптік қауіпсіздік, өрт қауіпсіздігі, ақпараттық қауіпсіздік, экономикалық қауіпсіздік, әскери қауіпсіздік, ішкі қауіпсіздік, сыртқы қауіпсіздік.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: xavfsizlik turlari
4. Түрік: güvenlik türleri
5. Ағылшын: types of security
6. Неміс: arten der Sicherheit
7. Бекітілген нұсқасы: отраслевой центр информационной безопасности - ақпараттық қауіпсіздіктің салалық орталығы (2022), безопасность - қауіпсіздік (2020), виды деятельности вспомогательные - қызметтің қосалқы түрлері (2016)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2023 жылғы 5 шiлдедегi № 16-VIII ҚРЗ. ... Семей ядролық қауіпсіздік аймағын құру және оның жұмыс істеуі кезінде ...
Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 17 мамырдағы № 893 Жарлығы. ... Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің "Жаңғызтөбе" жабдықтау басқармасы" ...
Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. ... орындауға қойылатын қауіпсіздік талаптары сақталса, тасуға жол беріледі... .
9. Ұсыныстар: қазақ тілінің заңдылықтарына, терминжасам талаптарына толық сай келетін "қауіпсіздік түрлері" терминін бекіту ұсынылады.
10. Қолданылу саласы: Әскери іс, Электроника, радиотехника және байланыс, Экономика және қаржы, Экология

Дефинициясы1. Ядролық жарылыс түрлері – ауада әртүрлі биіктікте, Жер бетінде (су) және жер астында (су астында) жүзеге асырылуы мүмкін. Осыған сәйкес ядролық жарылыстар әуе, биіктік, жер үсті (жер үсті) және жерасты (су асты) болып бөлінеді.
2. Этимологиясы: ядро (гр. hadros) - "күшті, берік".
3. Өзбек: yadro portlashlarining turlari
4. Түрік: nükleer patlama türleri
5. Ағылшын: types of nuclear explosions
6. Неміс: arten von nuklearen Explosionen
7. Бекітілген нұсқасы: ядерный взрыв - ядролық жарылыс (2018), ареал вида - түр ареалы (2024)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 3 қарашадағы № 938 Жарлығы ... кез келген ядролық жарылыстар жасауға және ...
Қазақстан Республикасының Заңы 2001 жылғы 14 желтоқсан N 270-ІІ. ... ядролық қарудың барлық сынақтық жарылыстарын ...
Қазақстан Республикасының Кодексі 2014 жылғы 3 шiлдедегі № 226-V ҚРЗ. ... немесе ядролық материалдарды заңсыз иемдену ...
9. Ұсыныстар: терминдік тіркестің бекітілген сыңарларын, аудармаларды қарастыра келе, "ядролық жарылыс түрлері" терминін бекіту ұсынылды.
10. Қолданылу саласы: Энергетика, Әскери іс, Экология, Биология

Дефинициясы1. Іріңдік – терінің терең қабатында немесе ішкі органдарда қандағы жұқпалы бактериялар тудырған лейкоцит ұлпаларының бұзылуы салдарынан пайда болатын қою сары ірің.
2. Этимологиясы: абцесс (латын. abscessus) – "домбығу, іріңдеу".
3. Өзбек: abtsess, xo'ppoz
4. Түрік: apse
5. Ағылшын: abscess
6. Неміс: abszess
7. Бекітілген нұсқасы: абсцесс почки - бүйрек абцесі (2017), абсцесс холодный - суық абцесс (2017)
8. Заңнамадағы қолданысы: Екі айдан астам еңбекке уақытша жарамсыздық мерзімі белгіленген аурулардың тізбесін бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 28 желтоқсандағы № 1033 бұйрығы. ... Өрескел неврологиялық түсулерi бар бас сүйек iшiндегi және омыртқа iшiндегi абцесс пен гранулема ...
9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «іріңдік» терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Паранефральды абцесс – бүйректің айналасындағы майлы тіндердің қабынуы.
2. Этимологиясы: паранефраль (көне грек. παρα) – "маңы, айналасы, жаны", νεφρός – бүйрек, абцесс (латын. abscessus) – "домбығу, іріңдеу".
3. Өзбек: paranefral xo'ppoz
4. Түрік: paranefral apse
5. Ағылшын: paranephral abscess
6. Неміс: paranephraler аbszess
7. Бекітілген нұсқасы: абцесс паранефральный - бүйрекмаңы абсцесі (2017), блокада паранефральная - паранефралдық блокада (2017)
8. Заңнамадағы қолданысы: Екі айдан астам еңбекке уақытша жарамсыздық мерзімі белгіленген аурулардың тізбесін бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 28 желтоқсандағы № 1033 бұйрығы. ... Өрескел неврологиялық түсулерi бар бас сүйек iшiндегi және омыртқа iшiндегi абцесс пен гранулема ...
9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «паранефральды абцесс» тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «бүйрек маңы іріңдігі» терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Қуықасты безін отау – қуық асты безінің уретраны тарылтатын және зәр шығару процесіне кедергі келтіретін өсіп кеткен тіндерін хирургиялық жолмен ішінара немесе толығымен алып тастау.
2. Этимологиясы: аденомэктомия (грек. аden) - "темір", oma - "қатерсіз ісік", ektome - "кесу, алып тастау".
3. Өзбек: adenomektomiya
4. Түрік: adenomektomi
5. Ағылшын: adenomectomy
6. Неміс: аdenomektomie
7. Бекітілген нұсқасы: гастроэктомия - гастроэктомия (2017), аденома гепатоцеллюлярная - гепатоцеллюлялық аденома (2017)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасында стационарлық жағдайларда медициналық көмек көрсету стандартын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 24 наурыздағы № ҚР- ДСМ-27 бұйрығы. ... Қуықасты безінің зарарсыз гиперплазиясы асқынған науқастарда құрсағаарты немесе қуықасты аденомэктомиясы ...
9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «аденомэктомия» терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Адреноблокатор – адреналин тобының медиаторларына рецепторларды бұғаттайтын химиялық заттар (адреналин, норадреналин).
2. Этимологиясы: адреноблокатор (лат. adrenalis) - "бүйрек үсті безі", (франц. фр. bloc) - "жиынтық, шығыршық".
3. Өзбек: adrenoblokator
4. Түрік: adrenerjik bloker
5. Ағылшын: adrenoblocker
6. Неміс: аdrenoblocker
7. Бекітілген нұсқасы: адреноблокатор - адренобұғаттағыш (2017)
8. Заңнамадағы қолданысы: Дәрілік препараттардың құрамына кіретін әсер етуші заттарды ескере отырып, оларды рецептісіз және рецепт бойынша босатылатын дәрілік препараттардың санаттарына жатқызу қағидаларын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 6 қаңтардағы № ҚР ДСМ-4 бұйрығы. ... бета-адреноблокаторлар басқалармен біріктірілімде селективті ...
9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «адренбұғаттағыш» терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Емханалық науқас – ауруханада емделетін, бірақ күні бойы онда қалмайтын науқас.
2. Этимологиясы: амбулатория (лат. ambulare) - "жүру, қозғалу".
3. Өзбек: ambulatoriya kasalligi
4. Түрік: ayakta tedavi gören hasta
5. Ағылшын: outpatient
6. Неміс: ambulanter patient
7. Бекітілген нұсқасы: больной амбулаторный - амбулаториялық науқас (2017), амбулатория - амбулатория (2007)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі N 172 Заңы ... ауыратын науқас ...
Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 19 қарашадағы № 141-V Заңы ... науқастың келісімі ...
Қазақстан Республикасының Заңы 1998 жылғы 17 желтоқсан N 325-I ... амбулаториялық-емханалық тарификатор ...
Қазақстан Республикасының Заңы 2018 жылғы 28 желтоқсандағы № 211-VІ ҚРЗ. ... амбулаториялық қамтамасыз етуге ...
Қазақстан Республикасының Заңы 2022 жылғы 1 желтоқсандағы № 161-VII ҚРЗ ... амбулаториялық-емханалық көмек ...
9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «амбулаторлық науқас» терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Жалғама – қуысты мүшелердің ішкі көлемін (мысалы, ішек, қан немесе лимфа тамырлары), сондай-ақ, жүйке тіндері, бұлшықет және т.б. ұлпаларды олардың арасындағы байланысты қамтамасыз ету үшін хирургиялық немесе басқа жолмен қосу, бітістіру.
2. Этимологиясы: анастомоз (көне грек. ἀναστόμωσις) - "саңылау, тесік, жырық".
3. Өзбек: anastomoz
4. Түрік: anastomoz
5. Ағылшын: anastomosis
6. Неміс: аnastomose
7. Бекітілген нұсқасы: анастомоз - тамыржалғау (2005), гастроэнтероанастомоз - гастроэнтероанастомоз (2017), цифровая приставка - цифрлық жалғама (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасында хирургиялық (абдоминалды, торакалды, колопроктологиялық) көмек көрсетуді ұйымдастыру cтандартын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 20 наурыздағы № 41 бұйрығы. ... анастомоз және ішінара эзофагоэктомиясы ...
9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «анастомоз» терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Бүйір бүйіріне анастомозы – хирургия саласында ішек анастомозын қалыптастыру үшін қолданылатын, ішек қуысының тарылуын және сыңылаулардың қалуын болдырмайтын, ауқымды тыртықтың пайда болуына жол бермейтін әдіс.
2. Этимологиясы: анастомоз (көне грек. ἀναστόμωσις) - "саңылау, тесік, жырық".
3. Өзбек: yonma-yon anastomoz
4. Түрік: yan yana anastomozu
5. Ағылшын: side-to-side anastomosis
6. Неміс: anastomose seite an seite
7. Бекітілген нұсқасы: артерио-венозный анастомоз – артерия-веналық анастомоз (2017)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 20 наурыздағы № 41 бұйрығы. ... Анастомоз және ішінара эзофагоэктомиясы ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 5 сәуірдегі № 12 бұйрығы. ... Аш ішек анастомозы ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 25 қаңтардағы № 46 бұйрығы ... Билиодигестивті анастамоздар ...
9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында "бүйір бүйіріне анастомозы, бүйірлік анастомозы" термин тіркестері кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, "бүйірден бүйірге анастомозы" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Ұшы ұшына анастомозы – қуыс мүшелердің ұштарын екі қатарлы Альберт тігісімен тікелей байланыстыра жалғайтын мейлінше физиологиялық ұштасым.
2. Этимологиясы: анастомоз (көне грек. ἀναστόμωσις) - "саңылау, тесік, жырық".
3. Өзбек: anastomoz oxiri-oxiri
4. Түрік: uçtan uca anastomozu
5. Ағылшын: end-to-end anastomosis
6. Неміс: ende-zu-ende-anastomose
7. Бекітілген нұсқасы: артерио-венозный анастомоз – артерия-веналық анастомоз (2017)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 20 наурыздағы № 41 бұйрығы. ... Анастомоз және ішінара эзофагоэктомиясы ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 5 сәуірдегі № 12 бұйрығы. ... Аш ішек анастомозы ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 25 қаңтардағы № 46 бұйрығы ... Билиодигестивті анастамоздар ...
9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында "ұшы ұшына анастомозы, ішектердің ұшын бірікту анастомозы, ішектер ұшы анастомозы" термин тіркестері кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, "ұшынан ұшына анастомозы" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Постренальды анурия – бүйрек арқылы шығарылған зәрдің денеде пайда болған ісіктің несепағарларды қысуы, гинекологиялық процедуралар кезінде несепағардың кездейсоқ зақымдалуы, бүйректегі тастардың жоғарғы зәр шығару жолдарын бітеуі салдарынан қуыққа жетпеуі.
2. Этимологиясы: постреналды (латын. post) - "соңғы, кейінгі", renalis - "бүйрекке қатысты"; анурия (көне грек. ἀν) - "теріс, болымсыз ұғымды білдіретін қосымша", οὖρον - "зәр, несеп".
3. Өзбек: anuriya postrenal
4. Түрік: postrenal anüri
5. Ағылшын: postrenal anuria
6. Неміс: postrenale аnurie
7. Бекітілген нұсқасы: анурия - зәр шықпауы (2005)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 14 қазандағы № ҚР ДСМ-114 бұйрығы. ... Анурия немесе олигурия ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 6 қаңтардағы № ҚР ДСМ-3 және Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2021 жылғы 6 қаңтардағы № 5 бірлескен бұйрығы. ... одан астам уақытта анурия ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 25 қаңтардағы № 46 бұйрығы ... Анурия кезінде жедел және шұғыл көмек көрсету ...
9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «постренальды анурия, бүйрексоңғылық анурия» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «постреналды анурия» терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Преренальды анурия – шок, жүрек жеткіліксіздігі, қолқа, бүйрек артериялары немесе тамырларының тромбозы, қан жоғалту, толассыз құсу, шамадан тыс диарея салдарынан бүйрекке қан ағымының жеткіліксіз келуіне байланысты зәр шығару секрециясының болмауы.
2. Этимологиясы: пререналды (лат. prae) - "алдында, дейін", renalis - "бүйрекке қатысты"; анурия (көне грек. ἀν) - "теріс, болымсыз ұғымды білдіретін қосымша", οὖρον - "зәр, несеп".
3. Өзбек: prerenal anuriya
4. Түрік: prerenal anüri
5. Ағылшын: prerenal anuria
6. Неміс: prärenale Anurie
7. Бекітілген нұсқасы: анурия – зәр шықпауы (2005)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 14 қазандағы № ҚР ДСМ-114 бұйрығы. ... Анурия немесе олигурия ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 6 қаңтардағы № ҚР ДСМ-3 және Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2021 жылғы 6 қаңтардағы № 5 бірлескен бұйрығы. ... одан астам уақытта анурия ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 25 қаңтардағы № 46 бұйрығы ... Анурия кезінде жедел және шұғыл көмек көрсету ...
9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында "преренальды анурия, бүйрекалдылық анурия" термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, "пререналды анурия" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Ренальды анурия – қылмыстық аборт, ишемия, гипоксия, нефротоксикалық улармен улану, сәйкес келмейтін қанды құю, аллергиялық реакция, жедел гломерулонефрит салдарынан бүйрек паренхимасының зақымдануы және қан айналымының әртүрлі бұзылыстары нәтижесінде несептің бөлінбей қалуы.
2. Этимологиясы: реналды (латын. renalis) - "бүйрекке қатысты"; анурия (көне грек. ἀν) - "теріс, болымсыз ұғымды білдіретін қосымша", οὖρον - "зәр, несеп".
3. Өзбек: renal anuriya
4. Түрік: renal anüri
5. Ағылшын: renal anuria
6. Неміс: nierenanurie
7. Бекітілген нұсқасы: анурия – зәр шықпауы (2005)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 14 қазандағы № ҚР ДСМ-114 бұйрығы. ... Анурия немесе олигурия ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 6 қаңтардағы № ҚР ДСМ-3 және Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2021 жылғы 6 қаңтардағы № 5 бірлескен бұйрығы. ... одан астам уақытта анурия ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 25 қаңтардағы № 46 бұйрығы ... Анурия кезінде жедел және шұғыл көмек көрсету ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 5 сәуірдегі № 12 бұйрығы. ... бүйректік гипертензия ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 20 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-291/2020 бұйрығы. бүйректі трансплантаттау ...
9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «ренальды анурия, бүйректік анурия» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «реналды анурия» терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Артериовенозды жыланкөз – артерия мен вена арасындағы туа біткен немесе жүре пайда болған патологиялық тікелей байланыс, дененің кез келген жерінде немесе ішкі органдарда (ми мен жұлын, бүйрек, өкпе, бауыр) шоғырланып, жергілікті және жүйелік қан ағымын бұзатын, алқызыл түсті, бүлкілдеп тұратын түзілімдер.
2. Этимологиясы: артерия (көне грек ἀρτηρία) - "күретамыр", веноз (латын. venosus) - "көктамыр, өзек", фистула (лат. fistula) - "түтік".
3. Өзбек: arteriovenoz fistula
4. Түрік: arteryo-venöz fistüller
5. Ағылшын: arteriovenous fistula
6. Неміс: arteriovenöse fistel
7. Бекітілген нұсқасы: аневризма артериовенозная - артериавеналық аневризма (2017), артерия - артерия, күретамыр (2024), артерио-венозный анастомоз – артерия-веналық анастомоз (2017), вена - вена (2017), бронхиальный свищ - бронх жыланкөзі (2017)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2021 жылғы 4 ақпандағы № ҚР-ДСМ-14 бұйрығы.
... артериовенозды фистула ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 14 қазандағы № ҚР ДСМ-114 бұйрығы. ... ... артериовеноздық фистула ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 18 ақпандағы № 150 қаулысы.
... ересек адамдар арасында артериялық ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 19 қаңтардағы № 115 Қаулысы. ... артериялық гипертензияның ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 11 наурыздағы № 123 қаулысы ... артериялық гипертензия
9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «артериавеналық фистула» терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Шынтақ жіліктік артерия – білектің медиальды бөлігінің негізгі артериясы, иық артериясының жалғасы.
2. Этимологиясы: артерия (көне грек. ἀρτηρία) - "күретамыр".
3. Өзбек: ulna arteriyasi
4. Түрік: ulnar atardamar
5. Ағылшын: ulnar artery
6. Неміс: arterie des ellenbogens
7. Бекітілген нұсқасы: артерия локтевая - шынтақ күретамыры (2005), артерия - артерия, күретамыр (2024)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 18 ақпандағы № 150 қаулысы. ... артериялық ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 19 қаңтардағы № 115 Қаулысы. ... ересек адамдарда артериялық гипертензияның ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 25 қаңтардағы № 33 қаулысы. ... негізгі артерияның ортасында дамыды ...
шынтақ сүйектерінің ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 7 қазандағы № ҚР ДСМ-116/2020 бұйрығы. ... шынтақ сүйектерінің секвестрэктомиясы ...
Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 21 маусымдағы № 107-V Заңы ... сүйек кемігін ...
Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 30 маусымдағы № 314-IV Заңы. ... қайтыс болғанның денесімен (сүйектерімен) ...
9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «шынтақ жіліктік артерия, шынтақ жілік артериясы» термин тіркестері кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «шынтақ жілік күретамыры» терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Кәрі жіліктік артерия – білектің бүйір бөлігінің негізгі артериясы, иық артериясының жалғасы.
2. Этимологиясы: артерия (көне грек. ἀρτηρία) - "күретамыр".
3. Өзбек: radial arteriya
4. Түрік: radial arter
5. Ағылшын: radial artery
6. Неміс: arterie des Strahlenknochens
7. Бекітілген нұсқасы: артерия лучевая – кәріжілік күретамыры (2005)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2020 жылғы 21 желтоқсандағы № 716 бұйрығы. ... кәрі жіліктің ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 7 маусымдағы № 106 бұйрығы. ... Кәрі жіліктің біз тәрізді ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 18 ақпандағы № 150 қаулысы.
... ересек адамдар арасында артериялық ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 19 қаңтардағы № 115 Қаулысы. ... артериялық гипертензияның ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 11 наурыздағы № 123 қаулысы ... артериялық гипертензия
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 7 қазандағы № ҚР ДСМ-116/2020 бұйрығы. ... шынтақ сүйектерінің секвестрэктомиясы ...
Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 21 маусымдағы № 107-V Заңы ... сүйек кемігін ...
Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 30 маусымдағы № 314-IV Заңы. ... айтыс болғанның денесімен (сүйектерімен) ...
9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында «кәрі жіліктік артерия, кәрі жілік артериясы» термин тіркесі кездеспеді. Бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «кәрі жілік күретамыры» терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Шемен – бауыр, ұйқы безі, бүйрек, жатыр аурулары, сондай-ақ жүрек патологиясы, онкологиялық процестер кезінде іш қуысында сұйықтықтың жиналуы.
2. Этимологиясы: асцит (көне грек ἀσκός) - "сұйықтықты сақтауға арналған тері"
3. Өзбек: astsit
4. Түрік: assit
5. Ағылшын: ascites
6. Неміс: bauchwassersucht
7. Бекітілген нұсқасы: асцит – іш шемені (1995), асцит – ішшемен (2005), водянка живота – іш шемені (2017), водянка головного мозга – ми шемені (2017)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 12 қарашадағы № ҚР ДСМ-112 бұйрығы. ... жамбас аймағындағы асцит ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2023 жылғы 29 наурыздағы № 48 бұйрығы. ... рефрактерлі асцит ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 20 наурыздағы № 41 бұйрығы. ... асцит кезінде ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 24 наурыздағы № ҚР- ДСМ-27 бұйрығы. ... Өт қуығының шемені ...
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2024 жылғы 5 сәуірдегі № 12 бұйрығы. ... ұрық шемені ...
9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, «шемен» терминін бекіту ұсынылады.