Мемлекеттік терминология комиссиясының 2022 жылғы I отырысында қаралатын терминдер.
(1-ден 50-ге дейінгі терминдер 2021 жылғы ІV отырыс бойынша фармацевтика саласының пысықтауға жіберілген терминдері)
array(0) { }
немесе әлеуметтік желі арқылы кіріңіз
немесе тіркеліңіз
Почтаңызға құпия сөзді қалпына келтіруге арналған сілтеме жіберіледі.
Мемлекеттік терминология комиссиясының 2022 жылғы I отырысында қаралатын терминдер.
(1-ден 50-ге дейінгі терминдер 2021 жылғы ІV отырыс бойынша фармацевтика саласының пысықтауға жіберілген терминдері)
# | Қазақша нұсқасы | Орысша нұсқасы | Рейтинг | |
---|---|---|---|---|
1. | демді ішке тарту; дем тарту | вдох | вдохдемді ішке тарту; дем тартуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Демді ішке тарту – тыныс алудың бастапқы кезеңі, оның барысында ауа өкпеге енеді. 2. Әзербайжан: nəfəs 3. Қырғыз: которуу 4. Өзбек: nafas olish 5. Түрік: nefes 6. Ағылшын: inhale 7. Испан: respiración 8. Неміс: Einatmung 9. Француз: inspiration 10. Бекітілген нұсқасы: Вдох – дем тарту (2006) 11. Заңнамадағы қолданысы: Демді ішке тарту 12. Бұл термин 2006 жылы «дем тарту» деп бекітілген. Заңнамада «Демді ішке тарту» деп қолданылған. Терминге қойылатын талаптарының бірі – қысқалық. Біз 2006 жылы бекітілген «дем тарту» нұсқасын қолдаймыз. | +13 |
2. | екіншілік синтездің заттары | вещества вторичного синтеза | вещества вторичного синтезаекіншілік синтездің заттарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Екіншілік синтездің заттары («синтез» гр. σύνθεσις «қосылу, қосу, біріктіру»). Екінші реттік синтез заттарына мыналар жатады: алкалоидтар, гликозидтер, илік заттар, фенолды заттар (катехиндер, флавондар, антоцианиндер), эфир майлары және өсімдік шайырлары. 2. Әзербайжан: ikinci sintez maddələr 3. Қырғыз: экинчи синтез заттары 4. Өзбек: ikkilamchi sintez moddalari 5. Түрік: ikincil sentez maddeleri 6. Ағылшын: substances of secondary synthesis 7. Испан: sustancias de síntesis secundaria 8. Неміс: substanzen der sekundären Synthese 9. Француз: substances de synthèse secondaire 10. Бекітілген нұсқасы: вещества сопутствующие – ілеспелі заттектер (2017) 11. Заңнамадағы қолданысы: екіншілік, синтездің, заттары 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. 2017 жылы «вещества сопутствующие – ілеспелі заттектер» (вещество – заттек, сопутствующий – ілеспе) деп бекітілген. Заңнамада арнайы тұтастай қолданылмағанмен «екіншілік, синтездің, заттары» деп жеке-жеке қолданылған. Біз 2017 жылы бекітілген тіркесті терминді негізге ала отырып, «ілеспе синтездің заттектері» деген нұсқаны ұсынамыз. | -7 |
3. | біріншілік синтездің заттары | вещества первичного синтеза | вещества первичного синтезабіріншілік синтездің заттарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Біріншілік синтездің заттары («синтез» гр. σύνθεσις «қосылу, қосу, біріктіру») – біріншілік синтез заттары ассимиляция процесі кезінде, яғни сырттан келетін заттарды дененің өз заттарына айналдыруы процесінде қалыптасады. Оларға: амин қышқылдары, ақуыздар, көмірсулар, липидтер, дәрумендер, органикалық қышқылдар, ферменттер жатады. 2. Әзербайжан: əsas sintez maddələr 3. Қырғыз: алгачкы синтездин заттары 4. Өзбек: asosiy sintez materiallari 5. Түрік: birincil sentez maddeleri 6. Ағылшын: substances of primary synthesis 7. Испан: sustancias de síntesis primaria 8. Неміс: substanzen der primären Synthese 9. Француз: substances de synthèse primaire 10. Бекітілген нұсқасы: вещества сопутствующие – ілеспелі заттектер (2017) 11. Заңнамадағы қолданысы: біріншілік, синтездің, заттары 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. 2017 жылы «вещества сопутствующие – ілеспелі заттектер» (вещество – заттек, сопутствующий – ілеспе) деп бекітілген. Заңнамада арнайы тұтастай қолданылмағанмен «біріншілік, синтездің, заттары» деп жеке-жеке қолданылған. Біз 2017 жылы бекітілген тіркесті терминді негізге ала отырып, «біріншілік синтездің заттектері» деген нұсқаны ұсынамыз. | -9 |
4. | қайтарылатын тара, ыдыс | возвратная тара | возвратная тарақайтарылатын тара, ыдысСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қайтарылатын тара, ыдыс (араб طرح (ŧarħ) «бас тарту, қайтару») - шарт бойынша сатып алушы өнім берушіге қайтаруы тиіс (сатып алу-сату шарты бойынша) көп рет пайдаланылатын ыдыс. 2. Әзербайжан: qaytarılan Tara 3. Қырғыз: кайтаруу тара 4. Өзбек: qaytariladigan konteyner 5. Түрік: geri dönüş kabı 6. Ағылшын: returnable packaging 7. Испан: embalaje de retorno 8. Неміс: Mehrwegverpackung 9. Француз: emballage consigné 10. Бекітілген нұсқасы: возвратный механизм - қайтармалы механизм (2020 жылғы 17 маусым). 11. Заңнамадағы қолданысы: Кері қайтарылатын ыдыс 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 2020 жылы «возвратный механизм - қайтармалы механизм» деп бекітілген. Заңнамада «кері қайтарылатын ыдыс» деген қолданысты кездестіреміз. Бекітілген терминдерді негізге ала отырып, «қайтармалы ыдыс» деген нұсқаны ұсынамыз. Термин ықшам болғаны дұрыс. | -2 |
5. | өсімдіктерді қайта өңдеу, өсіру | воспроизводство растений | воспроизводство растенийөсімдіктерді қайта өңдеу, өсіруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өсімдіктерді қайта өңдеу, өсіру – бұл түрдің бұрыннан бар жеке тұлғаларынан жаңа организмдердің пайда болуына мүмкіндік беретін биологиялық процесс. 2. Әзербайжан: bitkilərin bərpası 3. Қырғыз: өсүмдүк өстүрүү 4. Өзбек: o`simliklarni qayta tiklash 5. Түрік: bitki üremesi 6. Ағылшын: plant reproduction 7. Испан: reproducción de plantas 8. Неміс: reproduktion von Pflanzen 9. Француз: reproduction végétale 10. Бекітілген нұсқасы: воспроизводство населения - халықтың ұдайы өсуі (1971-1981); процессор (переработка и воспроизводство ресурсов) - процессор (ресурстарды өңдеу және өндіру) (2005 жылғы 14 шілде). 11. Заңнамадағы қолданысы: Өсімдіктердің ұдайы өндірісі 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 1971-1981 жылдар аралығында «воспроизводство населения - халықтың ұдайы өсуі», 2005 жылы «процессор (переработка и воспроизводство ресурсов) - процессор (ресурстарды өңдеу және өндіру)» деп бекітілген. Заңнамада «өсімдіктердің ұдайы өндірісі» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын және Заңнамадағы қолданысын ескере отырып, «өсімдіктердің ұдайы өндірісі» деген нұсқаны ұсынамыз. | -9 |
6. | тұздықтау | высаливание | высаливаниетұздықтауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұздықтау – бұл су сіңіргіш құралдармен ақуыздардың жауын-шашынына негізделген әртүрлі биологиялық нысандардан ақуыздарды шығарудың кең таралған әдісі. 2. Әзербайжан: əkin 3. Қырғыз: түс учурлар 4. Өзбек: chiqarish 5. Түрік: salıverme 6. Ағылшын: salting out 7. Испан: escaldadura 8. Неміс: Aussalzen 9. Француз: relargage 10. Бекітілген нұсқасы: высаливание – ерігіштендірмеу (2006 жылғы 23 желтоқсан). 11. Заңнамадағы қолданысы: тұздау 12. Бұл термин 2006 жылы «высаливание – ерігіштендірмеу» деп бекітілген. Заңнамада «тұздау» деген қолданысты кездестіреміз. Бекітілген терминдерді, берілген мағынасын негізге ала отырып, «ерігіштендірмеу» деген нұсқаны ұсынамыз. | -8 |
7. | жоғары сұйылтулар | высокие разведения | высокие разведенияжоғары сұйылтуларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жоғары сұйылтулар – белгілі бір химиялық реакциясының нәтижесінде болатын сұйылтулардың көрсеткіштерінің түрі. 2. Әзербайжан: yüksək yetişdirmə 3. Қырғыз: жогорку толгоолор 4. Өзбек: yuqori naslchilik 5. Түрік: yüksek ıslah 6. Ағылшын: high dilutions 7. Испан: alta cría 8. Неміс: hohe Zucht 9. Француз: élevage élevé 10. Бекітілген нұсқасы: ожижение – сұйылту (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: жоғары, өсіру 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 2016 жылы «ожижение – сұйылту» деп бекітілген. Заңнамада арнайы тұтастай қолданылмағанымен, жекелей «жоғары, өсіру» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасына, заңнама мәтіндеріне қарап, «жоғары өсіру» деген нұсқаны ұсынамыз. | -1 |
8. | тиімділігі жоғары сұйықтық хроматография (тжсх) | высокоэффективная жидкостная хроматография (вэжх) | высокоэффективная жидкостная хроматография (вэжх)тиімділігі жоғары сұйықтық хроматография (тжсх)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жоғары-тиімді сұйықтық хроматография (жэсх) (еж. грек. χρῶμα — «түс») – аналитикалық химияда да, химиялық технологияда да кеңінен қолданылатын заттардың күрделі қоспаларын бөлудің тиімді әдістерінің бірі. 2. Әзербайжан: yüksək effektiv maye xromatoqrafiya 3. Қырғыз: жогорку натыйжалуу суюк хроматография 4. Өзбек: yuqori samarali suyuq kromatografiya 5. Түрік: yüksek performanslı sıvı kromatografisi 6. Ағылшын: high-performance liquid chromatography 7. Испан: cromatografía líquida de alto rendimiento 8. Неміс: hocheffiziente Flüssigchromatographie 9. Француз: chromatographie liquide haute performance 10. Бекітілген нұсқасы: термометр жидкостный - сұйықтық термометрі (2018 жылғы 30 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: жоғары тиімді сұйық хроматография 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 2018 жылы «термометр жидкостный - сұйықтық термометрі» деп бекітілген. Заңнамада «жоғары тиімді сұйық хроматография» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, заңнама мәтіндерін негізге ала отырып, «жоғары-тиімді сұйықтық хроматография (жэсх)» деген нұсқаны қолдаймыз. | +9 |
9. | кепілдеме | гарантирование | гарантированиекепілдемеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кепілдеме – кепілдік беру немесе оның болуы. 2. Әзербайжан: zəmanət 3. Қырғыз: кепилдик 4. Өзбек: kafolat 5. Түрік: garanti 6. Ағылшын: guarantee 7. Испан: aseguramiento 8. Неміс: Garantierung 9. Француз: garantie 10. Бекітілген нұсқасы: гарантирование экспортных кредитов – экспорттық кредитке кепілдік беру (2006 жылғы 27 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: кепiлдiк 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 2006 жылы «гарантирование экспортных кредитов – экспорттық кредитке кепілдік беру» деп бекітілген. Заңнамада «кепiлдiк» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, Заңнамадағы қолданысын, бекітілген терминдерді негізге ала отырып, «кепілдік беру» деген нұсқаны ұсынамыз. | +1 |
10. | киім ауыстыратын бөлме | гардеробная комната | гардеробная комнатакиім ауыстыратын бөлмеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Киім ауыстыратын бөлме – бұл киімді дұрыс сақтауға арналған орындары бар арнайы жабдықталған бөлме. 2. Әзербайжан: qarderob otağı 3. Қырғыз: кийүүчү бөлмө 4. Өзбек: kiyim xonasi 5. Түрік: soyunma odası 6. Ағылшын: dressing room 7. Испан: Vestidor 8. Неміс: garderobe 9. Француз: dressing 10. Бекітілген нұсқасы: гардероб фильма, телепередачи - фильм, телебағдарлама киім-кешегі (2019 жылғы 30 қазан). 11. Заңнамадағы қолданысы: Киімге арналған, бөлме 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 2019 жылы «гардероб фильма, телепередачи - фильм, телебағдарлама киім-кешегі» деп бекітілген. Заңнамада арнайы тұтастай қолданылмағанымен, жекелей «киімге арналған, бөлме» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «киімге арналған, бөлме» деген нұсқаны ұсынамыз. | -3 |
11. | герметизациялаушы қасиет | герметизирующее свойство | герметизирующее свойствогерметизациялаушы қасиетСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Герметизациялаушы қасиет (еж.гр. Ἑρμῆς ο Τρισμέγιστος - ежелгі синкретикалық Құдай Гермес есімімен байланысты) – белгілі бір заттектің гермаетизациялаушы қасиетінің көрсеткіші. 2. Әзербайжан: hermetikləşdirici əmlak 3. Қырғыз: майланышкандай жылмаюу. 4. Өзбек: sızdırmazlık xususiyati 5. Түрік: sızdırmazlık özelliği 6. Ағылшын: sealing property 7. Испан: propiedad de sellado 8. Неміс: versiegelnde Eigenschaft 9. Француз: propriété d`étanchéité 10. Бекітілген нұсқасы: устройство герметизирующее - герметикалық құрылғы (1971-1981); свойство – қасиет (1995) 11. Заңнамадағы қолданысы: қасиет 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 1971-1981 жылдар аралығында «устройство герметизирующее - герметикалық құрылғы», 1995 жылы «свойство – қасиет» деп бекітілген. Заңнамада арнайы тұтастай қолданылмағанымен, жекелей «қасиет» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, бекітілген терминді негізге ала отырып, «герметикалық қасиет» деген нұсқаны ұсынамыз. | +2 |
12. | герметикалық | герметичность | герметичностьгерметикалықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қымтаулылық – қабықтың (корпустың), оның жекелеген элементтері мен қосылыстарының қымтаулылығы, қабілеттілігі осы қабықпен бөлінген орталар арасындағы газ немесе сұйықтық алмасуына кедергі жасайды. 2. Әзербайжан: germetiklik 3. Қырғыз: мүнөздүү импеданстар 4. Өзбек: sızdırmazlık 5. Түрік: sızdırmaz 6. Ағылшын: tightness 7. Испан: estanqueidad 8. Неміс: Dichtheit 9. Француз: étanchéité 10. Бекітілген нұсқасы: герметичность – қымтаулылық (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: герметикалық 12. Бұл термин 1995 жылы «герметичность – қымтаулылық» деп бекітілген. Заңнамада «герметикалық » деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, бекітілген терминді негізге ала отырып, «герметикалық» деген нұсқаны ұсынамыз. | +8 |
13. | ақуыздар гидролизі | гидролиз белков | гидролиз белковақуыздар гидролизіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ақуыздардың гидролизі – бұл ақуыз молекулаларын аминқышқылдарына бөлу процесі. Гидролиздің көмегімен ақуыздың тағамдық құндылығын арттыруға болады. Гидролиз ақуыз өндірісінде қолданылады. 2. Әзербайжан: zülalların hidrolizi 3. Қырғыз: белок гидролиз 4. Өзбек: oqsillarni gidrolizlash 5. Түрік: proteinlerin hidrolizi 6. Ағылшын: hydrolysis of proteins 7. Испан: hidrólisis de proteínas 8. Неміс: hydrolyse von Proteinen 9. Француз: hydrolyse des protéines 10. Бекітілген нұсқасы: 11. Заңнамадағы қолданысы: гидролиз, ақуыз 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Заңнамада арнайы тұтастай қолданылмағанымен, жекелей «гидролиз, ақуыз» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «ақуыздардың гидролизі» деген нұсқаны қолдаймыз. | +3 |
14. | гипертонды концентрация | гипертоническая концентрация | гипертоническая концентрациягипертонды концентрацияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гипертонды концентрация (еж.гр.ὑπέρτονος «артық жүктелген», франц. concentration «жинақталу, концентрация») – бұл ерітінділердің концентрациясы физиолдан асады, концентрациясы: натрий хлориді үшін ол 0,85% - дан жоғары, мочевина үшін 1,65% - дан жоғары, глюкоза үшін 5,14% - дан жоғары. 2. Әзербайжан: hipertansif konsentrasiya 3. Қырғыз: гипертониялык концентрация 4. Өзбек: gipertenziya konsentratsiyasi 5. Түрік: hipertansif konsantrasyon 6. Ағылшын: hypertonic concentration 7. Испан: concentración hipertensiva 8. Неміс: hypertensive Konzentration 9. Француз: concentration hypertensive 10. Бекітілген нұсқасы: концентрация безравномерная – өлшемсіз қойырлық (2006 жылғы 23 желтоқсан), концентрация прав - құқықтарды шоғырландыру (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: гипертониялық, концентрациясы 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 2006 жылы «концентрация безравномерная – өлшемсіз қойырлық», 2016 жылы «концентрация прав - құқықтарды шоғырландыру» деп бекітілген. Заңнамада арнайы тұтастай қолданылмағанымен, жекелей «гипертониялық, концентрациясы» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, бекітілген терминді, Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «гипертонды қойырлық» деген нұсқаны ұсынамыз. | +4 |
15. | көз дәрілік пленкалар (кдп) | глазные лекарственные пленки (глп) | глазные лекарственные пленки (глп)көз дәрілік пленкалар (кдп)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көз дәрілік пленкалары (кдп) – негізінен офтальмологияда емдік көмек көрсету үшін қолданылатын полимерлердің арнайы дәрілік түрі. 2. Әзербайжан: göz dərman filmləri (GLP) 3. Қырғыз: көз дары пленкалары (глп) 4. Өзбек: ko`z dori filmlari (GLP) 5. Түрік: göz ilaç filmleri (glp`ler) 6. Ағылшын: eye medicinal films (glp) 7. Испан: películas oftálmicas (HLP) 8. Неміс: augenmedizinische Filme (glp) 9. Француз: films médicamenteux pour les yeux (GLP) 10. Бекітілген нұсқасы: пленка – пленка (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: көз, дәрілік, үлбір 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 1971-1981 жылдар аралығында «пленка – пленка» деп бекітілген. Заңнамада арнайы тұтастай қолданылмағанымен, жекелей «көз, дәрілік, үлбір» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, заңнама мәтініндегі қолданысын негізге ала отырып, «көз дәрілік үлбірлер (кдү)» деген нұсқаны ұсынамыз. | -4 |
16. | көз пленкалары | глазные пленки | глазные пленкикөз пленкаларыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көз пленкалары – бұл бір немесе бірнеше белсенді заттар мен қосалқы, негізінен пленка түзетін заттар бар бір немесе көп қабатты жұқа пластиналардан тұратын қатты дәрілік зат. 2. Әзербайжан: göz filmləri 3. Қырғыз: көздүн тасмасы 4. Өзбек: ko`z filmlari 5. Түрік: göz filmleri 6. Ағылшын: eye films 7. Испан: películas oculares 8. Неміс: Auge Film 9. Француз: films oculaires 10. Бекітілген нұсқасы: пленка – пленка (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: көз, үлбір 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 1971-1981 жылдар аралығында «пленка – пленка» деп бекітілген. Заңнамада арнайы тұтастай қолданылмағанымен, жекелей «көз, үлбір» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, заңнама мәтініндегі қолданысын негізге ала отырып, «көз үлбірлері» деген нұсқаны ұсынамыз. | -4 |
17. | қатаң бу | глухой пар | глухой парқатаң буСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қатаң бу – жылуды жылу алмасу аппаратының қабырғасы арқылы өткізетін су буы. 2. Әзербайжан: sağır cüt 3. Қырғыз: дүлөй жубайлар 4. Өзбек: karlar bug 5. Түрік: sağır buhar 6. Ағылшын: deaf steam 7. Испан: vapor sordo 8. Неміс: taube paare 9. Француз: le couple sourd 10. Бекітілген нұсқасы: қатаң дыбыс - глухой звук (2003 жылғы 2 шілде) 11. Заңнамадағы қолданысы: бітеу, бу 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 2003 жылы «қатаң дыбыс - глухой звук» деп бекітілген. Заңнамада арнайы тұтастай қолданылмағанымен, жекелей «бітеу, бу» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, бекітіліген терминдерді негізге ала отырып, «қатаң бу» деген нұсқаны қолдаймыз. | +1 |
18. | жалтырату | глянцевание | глянцеваниежалтыратуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жалтырату (нем. Glanz «жылтыр, жылтырауық, жарқырау») – шаштың табиғи сау құрылымын қалпына келтіруге және сәндеу мен бояудың теріс салдарын болдырмауға бағытталған медициналық және косметикалық процедура. 2. Әзербайжан: parıltı 3. Қырғыз: жалтыратуу 4. Өзбек: yorqin 5. Түрік: parlaklık 6. Ағылшын: glossiness 7. Испан: brillo 8. Неміс: Glänzen 9. Француз: glaçage 10. Бекітілген нұсқасы: глянцевать – жалтырату (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: жылтырату 12. Бұл термин 2015 жылы «глянцевать – жалтырату» деп бекітілген. Заңнамада «жылтырату » деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, заңнама мәтініндегі қолданысты негізге ала отырып, «жылтырату» деген нұсқаны ұсынамыз. | +13 |
19. | ащылар | горечи | горечиащыларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ащылар – қатты ащы дәмі бар терпеноидтар тобының азотсыз улы емес заттары. 2. Әзербайжан: acı 3. Қырғыз: эритүүчүлөр 4. Өзбек: achchiq 5. Түрік: acılar 6. Ағылшын: bitterness 7. Испан: amarguras 8. Неміс: Bitterstoffe 9. Француз: amertumes 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: ащы 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Заңнамада «ащы» деп қолданылған. Берілген мағынасын, заңнама мәтініндегі қолданысын негізге ала отырып, «ащылар» деген нұсқаны қолдаймыз. | +10 |
20. | тербелмелі елеуіштер | грохота или трясунки | грохота или трясункитербелмелі елеуіштерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тербелмелі елеуіштер – сусымалы материалдарды кесектердің немесе бөлшектердің (фракциялардың) өлшемдері бойынша бөлуге арналған бір немесе бірнеше діріл електері (фракциялар). 2. Әзербайжан: şaqqıltılı və ya shakes 3. Қырғыз: сатуучунун контакты жана сүрөтү жашырылган. 4. Өзбек: siqilish yoki chayqalish 5. Түрік: çıngıraklar veya bataklıklar 6. Ағылшын: rumbling or shaking 7. Испан: estruendo o temblor 8. Неміс: rumpeln oder zittern 9. Француз: grondements ou secousses 10. Бекітілген нұсқасы: грохот - екшеуіш (1998 жылғы 24 маусым); грохот эксцентриковый - эксцентрлі елеуіш (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: елек 12. Бұл термин арнайы бекітілмеген. Жекелеген терминдер сөз тіркестері құрамында 1998 жылы «грохот - екшеуіш», 2015 жылы «грохот эксцентриковый - эксцентрлі елеуіш» деп бекітілген. Заңнамада «елек » деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, бекітілген терминдерді, заңнама мәтініндегі қолданысын негізге ала отырып, «тербелмелі елеуіштер» деген нұсқаны қолдаймыз. | +14 |
21. | еметін жас | грудной возраст | грудной возрастеметін жасСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Емізулі жас – емшек жасы өмірдің 1-ші жылын қамтиды (1 айдан бастап 1 жасқа дейінгі кезең), дене салмағының және бойдың қарқынды өсуімен сипатталады. 2. Әзербайжан: Döş yaşı 3. Қырғыз: көкүрөк курагы 4. Өзбек: ko`krak yoshi 5. Түрік: bebek yaşı 6. Ағылшын: infant age 7. Испан: edad torácica 8. Неміс: Säuglingsalter 9. Француз: âge maternel 10. Бекітілген нұсқасы: возраст грудной - емшек жасы (2006 жылғы 27 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: кеуде жасы 12. Бұл термин 2006 жылы «возраст грудной - емшек жасы» деп бекітілген. Заңнамада «кеуде жасы» деген қолданысты кездестіреміз. Берілген мағынасын, бекітілген терминдерді, заңнама мәтініндегі қолданысын негізге ала отырып, «емшек жасы» деген нұсқаны ұсынамыз. | -5 |
22. | пиязшықтар (ботан.) | луковицы | луковицыпиязшықтар (ботан.)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Пиязшықтар – өсімдіктің модификацияланған, әдетте жер асты өсіндісі, қалыңдатылған қысқа жалпақ сабағы және су мен қоректік заттарды сақтайтын майлы немесе қабыршақты түссіз жапырақтары бар, сонымен қатар вегетативті көбею органы ретінде қызмет етеді; 2. Әзербайжан: ampüller 3. Қырғыз: пияз 4. Өзбек: piyoz 5. Түрік: soğanlar 6. Ағылшын: bulbs 7. Испан: bulbos 8. Неміс: Zwiebeln 9. Француз: bulbes 10. Бекітілген нұсқасы: луковица – бадана (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: жуашық 12. Бұл термин 1971-1981 жылдар аралығында «бадана» деп бекітілген. Заңнамада «жуашық» деген қолданысқа ие. Біз осы «жуашық» нұсқасын қолдаймыз. | -1 |
23. | соқпалы әрекет ететін ұсақтағыштар | измельчители ударного действия | измельчители ударного действиясоқпалы әрекет ететін ұсақтағыштарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Соқпалы әрекет ететін ұсақтағыштар – материалды ұнтақтау соққы жүктемелеріне байланысты жүзеге асырылатын құрылымдар. Оларға балғалы диірмендер; дезинтеграторлар мен дисмембраторлар; орталықтан тепкіш және орталықтан тепкіш-шарлы диірмендер; барабан диірмендері; пневматикалық; газ ағынды диірмендер жатады. 2. Әзербайжан: zərb alətləri 3. Қырғыз: сокку майдалагычтар 4. Өзбек: zarb tegirmonlari 5. Түрік: darbeli öğütücüler 6. Ағылшын: impact grinders 7. Испан: amoladoras de impacto 8. Неміс: Schlagschleifer 9. Француз: meuleuses à percussion 10. Бекітілген нұсқасы: измельчитель – ұсатқыш (2006 жылғы 23 желтоқсан) действие тактическое – тактикалық әрекет (2019 жылғы 6 желтоқсан); действие ударов – соққы әсерi (2019 жылғы 6 желтоқсан); следственное действие – тергеу амалдары (2018 жылғы 5 қазан); прекращение действия договора – шарттың қолданылуын тоқтату (2013); военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981) удар – соққы 11. Заңнамадағы қолданысы: измельчитель – ұсатқыш; детонатор ударного действия - соқпалы әрекет ететін детонаторлар; действие – әрекет, іс-әрекет, іс-қимыл, қимыл, қолданылу, амал 12. Орыс тіліндегі «измельчитель» сөзінің баламасы ретінде «ұсатқыш» сөзі бекітілсе, заңнамада «ұсатқыш» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «ударное действие» сөз тіркесі заңнамада «соқпалы әрекет ететін» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «действие» сөзі қазақ тіліне қолданылатын саласына және мәнмәтінге байланысты «әрекет», «іс-әрекет», «қимыл», «іс-қимыл», «қолданылу», «амал» сөздерімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «измельчители ударного действия» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «соқпалы әрекет ететін ұсақтағыштар» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | -2 |
24. | ысқылаушы-езгілеуші әрекет ететін ұсақтағыштар | измельчители истирающе-раздавливающего действия | измельчители истирающе-раздавливающего действияысқылаушы-езгілеуші әрекет ететін ұсақтағыштарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ысқылаушы-езгілеуші әрекет ететін ұсақтағыштар – материалды ұнтақтауды тікелей ысқылау мен езудің аралас әрекеті арқылы жүзеге асыратын машиналар. 2. Әзербайжан: aşındırıcı sarsıdıcı hərəkətlərin öğütücüləri 3. Қырғыз: майдалоочу аракет майдалагычтары 4. Өзбек: aşındırıcı ezish harakatlarini maydalagichlar 5. Түрік: aşındırıcı kırma eylemi öğütücüler 6. Ағылшын: grinders of abrasive-crushing action 7. Испан: amoladoras de acción trituradora abrasiva 8. Неміс: Schleifmaschinen mit abrasiver Brechwirkung 9. Француз: broyeurs d`action de concassage abrasif 10. Бекітілген нұсқасы: измельчитель – ұсатқыш (2006 жылғы 23 желтоқсан) действие тактическое – тактикалық әрекет (2019 жылғы 6 желтоқсан); действие ударов – соққы әсерi (2019 жылғы 6 желтоқсан); следственное действие – тергеу амалдары (2018 жылғы 5 қазан); прекращение действия договора – шарттың қолданылуын тоқтату (2013); военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: измельчитель – ұсатқыш; действие – әрекет, іс-әрекет, іс-қимыл, қимыл, қолданылу, амал; детонатор ударного действия - соқпалы әрекет ететін детонаторлар; измельчение - процесс размола минерального сырья в результате ударного и истирающего воздействия дробящей среды (шаров, стержней) и сырья с целью раскрытия полезных компонентов и породообразующих минеральных агрегатов, а также для обеспечения необходимой крупности процесса обогащения;- ұсақтау - пайдалы компоненттерді және жынысты қалыптастыратын минералдық агрегаттарды алу мақсатында, сондай-ақ байыту процесінің қажетті ірілігін қамтамасыз ету үшін уату ортасының (шарлар, өзектер) және шикізаттың соққылау және қажалу әсерінің нәтижесінде минералдық шикізатты ұсақтау процесі; раздавливают в кадках - ыдыста мыжиды 12. Орыс тіліндегі «измельчитель» сөзінің баламасы ретінде «ұсатқыш» сөзі бекітілсе, заңнамада «ұсатқыш» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «действие» сөзі қазақ тіліне қолданылатын саласына және мәнмәтінге байланысты «әрекет», «іс-әрекет», «қимыл», «іс-қимыл», «қолданылу», «амал» сөздерімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «измельчители истирающе-раздавливающего действия» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «ысқылаушы-езгілеуші әрекет ететін ұсақтағыштар» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | -2 |
25. | соқпалы-ысқылаушы әрекет ететін ұсақтағыштар | измельчители ударно-истирающего действия | измельчители ударно-истирающего действиясоқпалы-ысқылаушы әрекет ететін ұсақтағыштарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Соқпалы-ысқылаушы әрекет ететін ұсақтағыштар – материалды ұнтақтауды соққы және ысқылау жүктемелері кезінде жүзеге асыратын машиналар. Бұған денені ұсақталған материалға сырғыту арқылы соққы немесе ұсақтайтын дененің кейбір осьтерге қатысты бұралуы нәтижесінде қол жеткізіледі. 2. Әзербайжан: zərb alətləri 3. Қырғыз: сокку майдалагычтар 4. Өзбек: zarb tegirmonlari 5. Түрік: darbeli öğütücüler 6. Ағылшын: impact grinders 7. Испан: amoladoras de impacto 8. Неміс: Schlagschleifer 9. Француз: meuleuses à percussion 10. Бекітілген нұсқасы: измельчитель – ұсатқыш (2006 жылғы 23 желтоқсан) действие тактическое – тактикалық әрекет (2019 жылғы 6 желтоқсан); действие ударов – соққы әсерi (2019 жылғы 6 желтоқсан); следственное действие – тергеу амалдары (2018 жылғы 5 қазан); прекращение действия договора – шарттың қолданылуын тоқтату (2013); военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: измельчитель – ұсатқыш; измельчение - процесс размола минерального сырья в результате ударного и истирающего воздействия дробящей среды (шаров, стержней) и сырья с целью раскрытия полезных компонентов и породообразующих минеральных агрегатов, а также для обеспечения необходимой крупности процесса обогащения;- ұсақтау - пайдалы компоненттерді және жынысты қалыптастыратын минералдық агрегаттарды алу мақсатында, сондай-ақ байыту процесінің қажетті ірілігін қамтамасыз ету үшін уату ортасының (шарлар, өзектер) және шикізаттың соққылау және қажалу әсерінің нәтижесінде минералдық шикізатты ұсақтау процесі; действие – әрекет, іс-әрекет, іс-қимыл, қимыл, қолданылу, амал 12. Орыс тіліндегі «измельчитель» сөзінің баламасы ретінде «ұсатқыш» сөзі бекітілсе, заңнамада «ұсатқыш» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «действие» сөзі қазақ тіліне қолданылатын саласына және мәнмәтінге байланысты «әрекет», «іс-әрекет», «қимыл», «іс-қимыл», «қолданылу», «амал» сөздерімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «измельчители ударно-истирающего действия» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «соқпалы-ысқылаушы әрекет ететін ұсақтағыштар» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | -2 |
26. | иммундық тапшылық | иммунодефицит | иммунодефицитиммундық тапшылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Иммун тапшылығы – иммундық аппараттың бір немесе бірнеше компоненттерінің немесе онымен тығыз әрекеттесетін спецификалық емес факторлардың жоғалуына байланысты иммунологиялық реактивтіліктің бұзылуы. Иммунодефицит - лат. immunitas «босату» + лат. deficit «жетіспейтін». 2. Әзербайжан: immun çatışmazlığı 3. Қырғыз: иммундук жетишсиздик 4. Өзбек: immunitet tanqisligi 5. Түрік: bağışıklık yetmezliği 6. Ағылшын: immunodeficiency 7. Испан: inmunodeficiencia 8. Неміс: Immunschwäche 9. Француз: immunodéficience 10. Бекітілген нұсқасы: ВИЧ (вирус иммунодефицита человека) - АИВ (адамның иммуно иммунтапшылық вирусы) (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: синдром приобретенного иммунодефицита - жұқтырылған иммун тапшылығы синдромы 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. immunitas «босату» + лат. deficit «жетіспейтін») «иммунодефицит» сөзінің баламасы ретінде «иммунтапшылық» сөзі бекітілсе, заңнамада «иммун тапшылығы» сөз тіркесімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «иммунодефицит» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «иммун тапшылығы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | 0 |
27. | инвентарлық объекті | инвентарный объект | инвентарный объектинвентарлық объектіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Инвентарлық объекті – барлық құрал-саймандары мен керек-жарақтары бар дайын құрылғы, зат немесе заттар кешені. Инвентар - лат. inventarium «шаруашылық заттар». Объект - лат. objectum «тақырып». 2. Әзербайжан: inventar maddəsi 3. Қырғыз: инвентардык объект 4. Өзбек: inventarizatsiya moddasi 5. Түрік: envanter öğesi 6. Ағылшын: inventory item 7. Испан: elemento de inventario 8. Неміс: Gegenstand im Inventar 9. Француз: article d`inventaire 10. Бекітілген нұсқасы: оборонные объекты - қорғаныс объектілері (2020 жылғы 9 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: инвентарный номер - түгендеу нөмірі; инвентарлық нөмір; объект – объект, нысан 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. inventarium «шаруашылық заттар») «инвентарный» сөзі заңнамада «инвентарлық», «түгендеу» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. objectum «тақырып») «объект» сөзінің баламасы ретінде «объект» сөзі бектілсе, заңнамада «объект», «нысан» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «инвентарный объект» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «инвентарлық объекті» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +3 |
28. | жеке дайындау | индивидуальное изготовление | индивидуальное изготовлениежеке дайындауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жеке дайындау – шектеулі тұтынылатын бұйымдарды (даналы өнім) дайындауға арналған өндірісті ұйымдастыру түрі. Бұл өндірістің ерекшеліктері кең ауқымды номенклатура, аз мөлшерде өндіріс, әмбебап жабдықты пайдалану, жұмыс орнында бөлшектер мен технологиялық операциялардың тұрақты бекітілмеуі болып табылады. Индивид - лат. individuum «бөлінбейтін, жеке тұлға». 2. Әзербайжан: fərdi istehsal 3. Қырғыз: жеке өндүрүш 4. Өзбек: individual ishlab chiqarish 5. Түрік: bireysel üretim 6. Ағылшын: individual production 7. Испан: producción individual 8. Неміс: individuelle Fertigung 9. Француз: fabrication individuelle 10. Бекітілген нұсқасы: индивидуальный (-ое) - жеке, дербес (2020 жылғы 17 маусым) изготовление – жасау, жасап шығару (2010 жылғы 23 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: индивидуальный – жеке, дербес; изготовление – дайындау 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. individuum «бөлінбейтін, жеке тұлға») «индивидуальный» сөзінің баламасы ретінде «жеке», «дербес» сөздері бекітілсе, заңнамада «жеке», «дербес» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «изготовление» сөзінің баламасы ретінде «жасау» сөзі, «жасап шығару» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «дайындау» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «дербес» сөзі орыс тіліндегі «персональный» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «индивидуальное изготовление» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «жеке дайындау» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
29. | дәріхананың жеке рецептурасы | индивидуальная рецептура аптеки | индивидуальная рецептура аптекидәріхананың жеке рецептурасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәріхананың жеке рецептурасы – жекелей қолданысқа арналған дәрі-дәрмектің атауы, дозасы, кейде оны дайындау әдісі көрсетілген құжат. Индивид - лат. individuum «бөлінбейтін, жеке тұлға». Рецептура - лат. «қабылдау, алу». Аптека – көне грек. ἀποθήκη «қойма». 2. Әзербайжан: fərdi aptek resepti 3. Қырғыз: жеке дарыкана рецепти 4. Өзбек: individual dorixona retsepti 5. Түрік: bireysel eczane tarifi 6. Ағылшын: individual pharmacy recipe 7. Испан: receta de farmacia individual 8. Неміс: individuelles Apothekenrezept 9. Француз: recette de pharmacie individuelle 10. Бекітілген нұсқасы: индивидуальный (-ое) - жеке, дербес (2020 жылғы 17 маусым) аптека дежурная - кезекші дәріхана (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: индивидуальный - жеке, дербес; рецептура – рецептура; аптека – дәріхана 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. individuum «бөлінбейтін, жеке тұлға») «индивидуальный» сөзінің баламасы ретінде «жеке», «дербес» сөздері бекітілсе, заңнамада «жеке», «дербес» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. «қабылдау, алу») «рецептура» сөзі заңнамада «рецептура» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἀποθήκη «қойма») «аптека» сөзінің баламасы ретінде «дәріхана» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәріхана» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «дербес» сөзі орыс тіліндегі «персональный» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «индивидуальная рецептура аптеки» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «дәріхананың жеке рецептурасы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +15 |
30. | инфрақызыл сәулелену; инфрақызыл сәулелендіру | инфракрасное излучение | инфракрасное излучениеинфрақызыл сәулелену; инфрақызыл сәулелендіруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Инфрақызыл сәулелену; инфрақызыл сәулелендіру – толқын ұзындығы шамамен 0,74 мкм-ден 1-2 мм-ге дейінгі $λ$ болатын электромагниттік сәуле, яғни көрінетін сәулеленудің қызыл ұшы мен қысқа толқынды (субмиллиметрлік) радио сәулеленудің арасындағы спектрлік аймақты алатын сәуле. Инфра - лат. infra «астында, төменде». 2. Әзербайжан: infraqırmızı radiasiya 3. Қырғыз: инфракызыл нурлануу 4. Өзбек: infraqizil nurlanish 5. Түрік: kızılötesi radyasyon 6. Ағылшын: infrared radiation 7. Испан: radiación infrarroja 8. Неміс: Infrarotstrahlung 9. Француз: rayonnement infrarouge 10. Бекітілген нұсқасы: излучение – сәулелендіру (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: инфракрасная – инфрақызыл; излучение – сәулелену 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. infra «астында, төменде») «инфракрасный» сөзі заңнамада «инфрақызыл» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «излучение» сөзінің баламасы ретінде «сәулелендіру» сөзі бекітілсе, заңнамада «сәулелену» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «инфракрасное излучение» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «инфрақызыл сәулелену» немесе «инфрақызыл сәулелендіру» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
31. | ұнтақталушылық, үгілгіштік | истираемость | истираемостьұнтақталушылық, үгілгіштікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұнтақталушылық – материалдың абразивтік күштердің әсерінен көлемі мен массасында өзгеру қабілеті. 2. Әзербайжан: aşınma 3. Қырғыз: сүрүлүү 4. Өзбек: aşınma 5. Түрік: aşınma 6. Ағылшын: abrasion 7. Испан: abrasión 8. Неміс: abrieb 9. Француз: abrasion 10. Бекітілген нұсқасы: сопротивление истиранию - тозуға кедергі; ұнтақтауға кедергі (2018 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: методы определения истираемости - желінуін анықтау әдістері 12. Орыс тіліндегі «истирание» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тозу», «ұнтақтау» сөздері бекітілген, заңнамада «истираемость» сөзі «желіну» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін негізге ала отырып, орыс тіліндегі «истираемость» сөзі қазақ тіліне «ұнтақталушылық» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
32. | ұнтақтау, ұнтақталу, үгілу | истирание | истираниеұнтақтау, ұнтақталу, үгілуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұнтақтау, ұнтақталу – элементтің басқа элементтің немесе борпылдақ материалдың үйкелісінен туындаған әлсіреуі. 2. Әзербайжан: aşınma 3. Қырғыз: сүрүлүү 4. Өзбек: aşınma 5. Түрік: aşınma 6. Ағылшын: abrasion 7. Испан: abrasión 8. Неміс: Abrieb 9. Француз: abrasion 10. Бекітілген нұсқасы: сопротивление истиранию - тозуға кедергі; ұнтақтауға кедергі (2018 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: тестер влажного истирания - дымқыл ұнтақтау тестері; избирательное истирание, выкрашивание - таңдаулы қажалу, боялу; тест на мокрое истирание - дымқыл ұнтақтауға тест 12. Орыс тіліндегі «истирание» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тозу», «ұнтақтау» сөздері бекітілген, заңнамада «истираемость» сөзі «желіну» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін негізге ала отырып, орыс тіліндегі «истирание» сөзі қазақ тіліне «ұнтақтау», «ұнтақталу» сөздерімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +10 |
33. | қаптамалы құбырлы жылу алмастырғыш | кожухотрубный теплообменник | кожухотрубный теплообменникқаптамалы құбырлы жылу алмастырғышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қаптамалы құбырлы жылу алмастырғыш – екі ағын арасындағы жылу алмасу беті корпусқа салынған құбырлардан түзіліп, ал жылу алмасу осы құбырлардың беті арқылы жүзеге асырылатын жылу алмастырғыш. 2. Әзербайжан: qabıq və boru istilik dəyişdiricisi 3. Қырғыз: кабык жана түтүк жылуулук алмаштыргыч 4. Өзбек: qobiq va quvurli issiqlik almashtirgich 5. Түрік: kabuk ve borulu ısı eşanjörü 6. Ағылшын: shell and tube heat exchanger 7. Испан: intercambiador de calor de carcasa y tubos 8. Неміс: Rohrbündelwärmetauscher 9. Француз: échangeur de chaleur à calandre et tube 10. Бекітілген нұсқасы: 11. Заңнамадағы қолданысы: теплообменник - жылу алмастырғыш 12. Орыс тіліндегі «теплообменник» сөзі заңнамада «жылу алмастырғыш» сөз тіркесімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «кожухотрубный теплообменник» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «қаптамалы құбырлы жылу алмастырғыш» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
34. | үйлестіру, құрамдастыру | комбинирование | комбинированиеүйлестіру, құрамдастыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Комбинирование (үйлестіру) – шикізатты өңдеуде әртүрлі мамандандырылған кәсіпорындардың біріктірілуі, яғни бір өндірістің өнімі басқа өндірістік процесс үшін шикізат, материал болып табылады. 2. Әзербайжан: koordinasiya 3. Қырғыз: координация 4. Өзбек: мувофиқлаштирувчи 5. Түрік: Koordinasyon 6. Ағылшын: combination 7. Испан: combinación 8. Неміс: Kombination 9. Француз: combinaison 10. Бекітілген нұсқасы – орыс тіліндегі координация сөзі 2018 жылы үйлестіру болып бекітілген. 11. Заңнамадағы қолданысы 12. Ұсыныстар. 2018 жылы қазақ тіліндегі үйлестіру сөзі орыс тіліндегі кординация сөзінің аудармасы ретінде бекітілген. Сондықтан орыс тіліндегі комбинирование сөзін құрамдастыру деп атауды ұсынамыз. | 0 |
35. | үйлестірілген полиэтилен-целлофанды пленка; полиэтилен қосылған-целлофанды пленка | комбинированная полиэтилен-целлофановая пленка | комбинированная полиэтилен-целлофановая пленкаүйлестірілген полиэтилен-целлофанды пленка; полиэтилен қосылған-целлофанды пленкаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Қиыстырылған полиэтилен-целлофанды пленка – Целлофан - полиэтилен, лавсан – полиэтиленді кезектестіре араластырып, құрастырылып үрлемелі герметикалық қаптама жасалады. Оны сусымалы өнімдерді (цемент және т.б.) қаптау үшін және тамақ өңдеу өнеркәсібінде қолданады. 2. Әзербайжан: Kombinə edilmiş polietilen-selofan film 3. Қырғыз: Айкалыштырылган полиэтилен-целлофан пленкасы 4. Өзбек: Birlashtirilgan polietilen-selofan plyonka 5. Түрік: Kombine polietilen-selofan film 6. Ағылшын: combined polyethylene-cellophane film 7. Испан: película combinada de polietileno-celofán 8. Неміс: kombinierte Polyethylen-Cellophan-Folie 9. Француз: film combiné polyéthylène-cellophane 10. Бекітілген нұсқасы 11. Заңнамадағы қолданысы 12. Ұсыныстар. 1971-1981 жылы бекітілген терминде орыс тіліндегі комбинированная конструкция сөзі құрама конструкция (өнер) деп аударылып бекітілген. Осыны негізге ала отырып, комбинированная полиэтилен-целлофановая пленка сөзін қиыстырылған дегеннен гөрі құрама полиэтилен-целлофанды пленка деген дұрыс деп ойлаймыз. Себебі орыс тіліндегі комбинированная сөзі қиыстырылғаннан гөрі құрама деген сөзге мағынасы жақынырақ келеді. | -4 |
36. | көпшілдік, байланысқа бейімділік | коммуникабельность | коммуникабельностькөпшілдік, байланысқа бейімділікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Байланысқа бейімділік – Айнала қоршаған ортамен, адамдармен оңай қарым-қатынас, байланысқа түсу, және соны сақтай білу. 2. Әзербайжан: ünsiyyətə meyl 3. Қырғыз: баарлашууга жакындык 4. Өзбек: muloqotga moyillik 5. Түрік: iletişim eğilimi 6. Ағылшын: sociability 7. Испан: sociabilidad 8. Неміс: Geselligkeit 9. Француз: sociabilité 10. Бекітілген нұсқасы 11. Заңнамадағы қолданысы 12. Ұсыныстар. Экономикалық сөздікте латын тіліндегі қолданысы "communicatio" байланыс, іскерлік қарым-қатынас орната білу,қабілет деп көрсетеді. Сөздіктегі мағынасына орай орыс тіліндегі коммуникабельность сөзін байланысқа бейімділік деп қолдану дұрыс деп санаймыз. | -2 |
37. | жинақтама | комплект | комплектжинақтамаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жинақтама - бұл біртұтас тұтастықты құрайтын бірнеше заттардың жиынтығы. 2. Әзербайжан: komplektasiya 3. Қырғыз: жабдууларды тандоо 4. Өзбек: ускуналар 5. Түрік: Ambalaj listesi 6. Ағылшын: complex 7. Испан: kit 8. Неміс: Garnitur 9. Француз: kit 10. Бекітілген нұсқасы 11. Заңнамадағы қолданысы 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі комплект сөзін жиынтық, жинақтау деп аудару дұрыс деп санаймыз. Себебі, Ушакованың «Толковый словарь русского языка» сөздігінде жиынтық- ( лат. completus - Толық). 1. Тұтас бір нәрсені құрайтын кез-келген заттардың толық жиынтығы. Іш киім жиынтығы. Бір жылға арналған журналдар жиынтығы. Зарядтардың жауынгерлік жиынтығы. Машиналардың қосалқы бөлшектерінің жиынтығы. 2. Бір жерге рұқсат етілген адамдардың шекті саны (ресми. ). Пароходтағы жолаушылар жиынтығы. т.б. деп беріледі. | +7 |
38. | Кешендендіру, жинақтау | комплектование | комплектованиеКешендендіру, жинақтауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кешендендіру, жинақтау – жинақтау, теру, қалыптастыру, құрастыру, жабдықтау. Толықтыру, толық құрамға келтіру. 2. Әзербайжан: kompleksləşdirmə, yığım 3. Қырғыз: Бухгалтерия, каржы жана ишкана экономикасы 4. Өзбек: cомплехизатион, тўпланиши 5. Түрік: kümelenme, birikim 6. Ағылшын: acquisition 7. Испан: reclutamiento 8. Неміс: Komplettierung 9. Француз: recrutement 10. Бекітілген нұсқасы 11. Заңнамадағы қолданысы 12. Ұсыныстар. 1996 жылғы Л.В.Орлованың киімнің терминологиялық сөздігінде киім жиынтығын (пакетін) жасау; толық құрамға дейін толықтыру, ұлғайту деп көрсетеді. Осыларды негізге ала отырып, орыс тіліндегі комплектование сөзін жиынтық, жинақтау деп аударған дұрыс деп санаймыз. | +4 |
39. | компонент, құрамдас | компонент | компоненткомпонент, құрамдасСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Компонент, құрамдас - (лат. componens, тегі.P. componentis «құраушы») бір нәрсенің құрамдас бөлігі, элементі. Химияда компонент-затты құрайтын бөлшектердің түрі. 2. Әзербайжан: komponent komponent 3. Қырғыз: компонент, компонен 4. Өзбек: топган, топган 5. Түрік: bileşen, bileşen 6. Ағылшын: component 7. Испан: componente 8. Неміс: Komponente 9. Француз: composant 10. Бекітілген нұсқасы – бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2005 жылғы 2 қыркүйектегі N 242- Өкімі. «Қан мен оның компоненттерiнiң донорлығы туралы» Қазақстан Республикасының Заңын iске асыру жөнiндегі шаралар туралы. 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі компонент сөзін қазақ тілінде компонент, құрамдас деп аудару дұрыс деп санаймыз. | +5 |
40. | иін (таразыда) күйенте | коромысло (у весов) | коромысло (у весов)иін (таразыда) күйентеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Иін (таразыда) күйенте – бұл бекітілген осі бар айналмалы жұпты құрайтын тегіс механизмнің буыны, бірақ бұл осьтің айналасында толық айналым жасай алмайды. 2. Әзербайжан: əymək (tərəzi üzərində) 3. Қырғыз: бүгүлүү (таразада) 4. Өзбек: egmoq (tarozida) 5. Түрік: egilmek (terezide) 6. Ағылшын: iin (tarazyda) kuyente 7. Испан: iin (tarazyda) kuyente 8. Неміс: iin (tarazyda) kuyente 9. Француз: iin (tarazyda) kuyente 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі коромысло (у весов) сөзін бұрын термин ретінде бекітілмегендіктен, иін (таразыда) күйенте деп алуға болады. | +6 |
41. | дөңгелек төсеніштер | круги подкладные | круги подкладныедөңгелек төсеніштерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дөңгелек төсеніштер – ауа соратын тесік бар қуыс сақина түрі. 2. Әзербайжан: yuvarlaq paspaslar 3. Қырғыз: тегерек төшөктөр 4. Өзбек: yumaloq matlar 5. Түрік: tegelek matalar 6. Ағылшын: underlay circles 7. Испан: círculos subyacentes 8. Неміс: unterlegen kreise 9. Француз: cercles sous-jacents 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі круги подкладные сөздерін бұрын термин ретінде бекітілмегендіктен дөңгелек төсеніштер деп алуға болады. | +15 |
42. | культивациялау, жасанды жағдайда өсіру | культивирование | культивированиекультивациялау, жасанды жағдайда өсіруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Культивациялау, жасанды жағдайда өсіру – өсіп келе жатқан өсімдіктер, дәнді дақылдар, өсімдік жасушалары, ұлпалар, микроорганизмдер, жануарлар немесе мүшелер. 2. Әзербайжан: becərmə, süni şəraitdə becərmə 3. Қырғыз: өстүрүү, жасалма шарттарда өстүрүү 4. Өзбек: etishtirish, sun`iy sharoitda etishtirish 5. Түрік: emeli şertlerde ösdürip ýetişdirmek, ösdürip ýetişdirmek 6. Ағылшын: cultivation 7. Испан: cultivo 8. Неміс: Anbau 9. Француз: cultivation 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі культивирование сөзін бұрын термин ретінде бекітілмегендіктен, культивациялау, жасанды жағдайда өсіру деп алуға болады. | +4 |
43. | мәдени өсірілетін өсімдік шикізаты | культивируемое сырье | культивируемое сырьемәдени өсірілетін өсімдік шикізатыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мәдени өсірілетін өсімдік шикізаты – мәдени шикізатқа астық пен оны өңдеу өнімдері де кіреді. 2. Әзербайжан: becərilən bitki xammalı 3. Қырғыз: ösümdük çiyki zat 4. Өзбек: madaniy o`simlik xom ashyosi 5. Түрік: ösdürilip ýetişdirilen ösümlik çig maly 6. Ағылшын: cultivated raw materials 7. Испан: materias primas cultivadas 8. Неміс: angebaute Rohstoffe 9. Француз: matières premières cultivées 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі культивируемое сырье сөзін бұрын термин ретінде мәдени өсірілетін өсімдік шикізаты деп алуға болады. | -6 |
44. | шынының жеңіл балқуы | легкоплавкость стекла | легкоплавкость стеклашынының жеңіл балқуыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Шынының жеңіл балқуы – енгізуге арналған ерітінділерді тұрақтандыру бір мезгілде бірқатар технологиялық әдістерді қолдану арқылы жүзеге асады. 2. Әзербайжан: şüşənin yüngül əriməsi 3. Қырғыз: айнектин жеңил эриши 4. Өзбек: shishaning engil erishi 5. Түрік: aýnanyň ýeňil eremegi 6. Ағылшын: fusibility of glass 7. Испан: fusibilidad del vidrio 8. Неміс: Schmelzbarkeit von Glas 9. Француз: fusibilité du verre 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: жоқ 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі легкоплавкость стекла сөзін бұрын термин ретінде бекітілмегендіктен шынының жеңіл балқуы деп алуға болады. | -1 |
45. | үйлестірілген ем | лечение комбинированное | лечение комбинированноеүйлестірілген емСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кешенді емдеу – Аралас - емдеудің екі түрлі әдісін қолдану (мысалы, операциялық және сәулелік; операциялық және химиотерапия; сәулелік терапия және химиотерапия). Кешенді емдеу-емдеудің барлық үш әдісін (сәулелік, хирургиялық, химиотерапия) қолдануды білдіреді. 2. Әзербайжан: kompleks müalicə 3. Қырғыз: комплекстүү дарылоо 4. Өзбек: мураккаб даволаш 5. Түрік: kapsamlı tedavi 6. Ағылшын: combined treatment 7. Испан: tratamiento combinado 8. Неміс: behandlung kombiniert 9. Француз: traitement combiné 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігінің 2004 жылғы 28 маусымдағы N 510 бұйрығы. Туберкулезбен ауыратын науқастарды кешендік емдеуде бақыланатын химиотерапия негізгі әдіс болып табылады 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі лечение комбинированное сөзін кешенді емдеу дегеннен гөрі «комбинированное» сөздіктерде «аралас» деп аударылады, ал «кешенді» сөзі «комплексный» деп аударылатындықтан , аралас емдеу деген дұрыс болар еді деп ойлаймыз. | -5 |
46. | анионды беткей белсенді зат | анионное поверхностно-активное вещество | анионное поверхностно-активное веществоанионды беткей белсенді затСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Анионды беттік белсенді зат – карбон қышқылдары мен синтетикалық май қышқылдарының тұздары. Олар судағы ерітінділерде диссоциацияланып, беттік белсенділікті тудыратын аниондар (теріс зарядты иондар) түзетін қосылыстар. 2. Әзербайжан: anion mübadiləsi filtri 3. Қырғыз: аниондук беттик активдүү зат 4. Өзбек: anion sirt faol moddasi 5. Түрік: anyonik yüzey aktif madde 6. Ағылшын: anionic surfactant 7. Испан: tensioactivo aniónico 8. Неміс: anionisches Tensid 9. Француз: tensioactif anionique 10. Бекітілген нұсқасы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Мемлекеттік терминология комиссиясының 2006 жылғы үшінші отырысында вещество-заттек деп бекітілген термин. 11. Заңнамадағы қолданысы: 12.Ұсыныстар: Сөздердің тіркесуі ескермей аударылған тіркес. Алшақ тұрып қабысқан тіркес деп айтуға да келмес. Вещь-зат, вещество-заттек деп аударылады. Ұсынылатын нұсқа: анионное поверхностно-активное вещество – бетбелсенді анионзаттек | -7 |
47. | тамшылардың шашырауы | брызгоунос | брызгоуностамшылардың шашырауыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тамшылардың шашырауы – аэрозоль арқылы қолданылатын препаратты ағзаға енгізудегі бөлшектердің мөлшері. 2.Әзербайжан: sprey burun 3. Қырғыз: спрей-мурун 4. Өзбек: purkagich-burun 5. Түрік: sprey burun 6. Ағылшын: spray-nose 7. Испан: nariz de aerosol 8. Неміс: Sprühnase 9. Француз: nez de pulvérisation 10. Бекітілген нұсқасы: 11. Заңнамадағы қолданысы: 12.Ұсыныстар. Бүркінді, шашыранды, бүркін тамшылары деген аудармасы бар брызг сөзін тек тамшы деп ұсыну дұрыс емес деп санаймыз. Себебі тамшы/капляның аудармасы. Капля пен брыгзының арасы жер мен көктей. Ұсынылатын нұсқа: брызгоунос - бүркінтарту | -1 |
48. | қышу, қышып дуылдау | зуд | зудқышу, қышып дуылдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қышу (лат. pruritus) – әртүрлі себептерден (химиялық заттардың, бактериялардың, паразиттердің әсерінен) пайда болатын терінің кез келген бөлігіндегі тітіркену, күйдіру және қышынудың жағымсыз сезімі. 2.Әзербайжан: qaşınma 3. Қырғыз: кычышуу 4. Өзбек: qichishish 5. Түрік: kaşıntı 6. Ағылшын: itching 7. Испан: Comezón 8. Неміс: Juckreiz 9. Француз: démangeaison 10. Бекітілген нұсқасы: 11. Заңнамадағы қолданысы: 12.Ұсыныстар. Зудтың қышу екенін білеміз, қышып дуылдау деген зуд/тың белгілі бір дәрежесі, себебі қаншалықты дәрежеде дуылдау/дуылдамауға қатысты түрлі мағына, тіркесте әрқилы сөз, тіркес қолдана бере аламыз. Дегенмен тек дуылдау сөзін (қышу қарқынына қарамастан) қалдыруды ұсынып отырмыз. Қышу/чесание сөзінің орнына жұмсалатын сөз ретінде қалмақ. Ұсынылатын нұсқа: зуд - дуылдау | +12 |
49. | шприцтерге арналған инелер | игла для шприцов | игла для шприцовшприцтерге арналған инелерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шприцтерге арналған инелер – поршеньмен қуыс аяқталған цилиндр түріндегі шприцтің тарылатын конусына орнатылатын инелер. Шприцтерге арналған инелердің екі негізгі түрі қолданылады: қуыс (шприцтермен инъекция үшін, сынамаларды алу, үлгілерді тасымалдау үшін) және хирургиялық (тігу үшін). 2.Әзербайжан: şpris iynəsi 3. Қырғыз: шприц ийнеси 4. Өзбек: shprits ignasi 5. Түрік: şırınga iğnesi 6. Ағылшын: syringe needle 7. Испан: aguja de jeringa 8. Неміс: Spritzennadel 9. Француз: aiguille de seringue 10. Бекітілген нұсқасы: 11. Заңнамадағы қолданысы: 12.Ұсыныстар: Иненің шприцке арналғаны түсінікте, семантикасынан анықталды, сондықтан артық сөзді алып тастап, соңғы кездегі терминтүзудегі өнімді қолды ұстанып біріккен термин ұсынуды жөн санаймыз. Ұсынылатын нұсқа: игла для шприцов - шприцине | +5 |
50. | майлы май | масло жирное | масло жирноемайлы майСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Майлы май – тығыз біртекті консистенцияның массалары немесе майлы сұйықтықтар әдетте сарғыш, сирек жасыл немесе қызыл-қызғылт сары, жағымды иіс пен дәм. Майлы май – бұл майлы дақылдардан алынатын және негізінен (95-97 %) органикалық қосылыстардан, глицерин мен май қышқылдарының күрделі эфирлерінен тұратын өнімдер. Көне славян тілінен * mazslo, одан басқа сөздермен қатар шыққан: ежелгі орыс сөзі, славян тілінен - май (ежелгі грек сөзі ἔλαιον), орыс сөзі - май, украин сөзі - масло, беларусь сөзі - masla, болгар сөзі - maslo , maslo, словен сөзі, чех сөзі - máslo, словак сөзі - maslo, поляк сөзі – masłoшыққан деген тұжырым бар. Славян сөзі - * mazslo - мазат етістігінен, осыдан зәйтүн, батпақ, сондай-ақ, сөз - батпақ, «батпақты жер, батпақ» деген сөз туындады деген көзқарас бар. Славян тілінен шыққан * žirъ, басқа сөздермен қатар, сөздер шыққан: шіркеу славян сөзі май (ежелгі грек сөзі - νομή), орыс сөзі, украин сөзі - май, болгар сөзі - май "май, шошқа майы, желу», серб , хорват сөзі žír (zhȋra) «жүйрек», словен сөзі žȋr «жүйрек, тамақ», чех сөзі žír «тамақ, тамақтандыру», словак сөзі žír «тамақ», поляк сөзі żyr, żer «тамақ, тамақ, жем». Тірі сөзден шығуы мүмкін нұсқа бар (тойға ұқсас - ішу). Лиден бұған сөздердің мағыналарындағы сәйкессіздікті ескере отырып қарсылық білдіреді. Ол * žirъ және žiti-ді ажыратып, біріншісін армянның gēr «майлы, құнарлы», гректің χοῖρος «шошқа» сөзімен салыстырады. Бұл гипотеза алдыңғыға қарағанда ықтималдығы аз. Эндзелиннің көзқарасы назар аударарлық, оған сәйкес славян сөзі - май өмірмен байланысты, бірақ литва сөзін одан ажырату керек - gyrà «квас», gýrė «отбасылық мереке», латыш сөзі - dzīras, dzi ^ рас. «мейрам, бинге», қайсы байланысады, одан әрі, guzzle. Сөздің мағынасы: «тамақ, тамақ» славян сөзінің тірі сөзбен байланысын семіз, май сөздерімен жасайды. 2.Әзірбайжан: yağlı yağ 3. Қырғыз: майлуу май 4. Өзбек: yog`li yog` 5. Түрік: yağlı yağ 6. Ағылшын: fatty oil 7. Испан: aceite graso 8. Неміс: fettes Öl 9. Француз: huile grasse 10. Бекітілген нұсқасы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Мемлекеттік терминология комиссиясының 2007 жылғы 17-сәуірде масло/май нұсқасында он екі түрінде (масло арахисовое/масло гвоздичное/масло горчичное/масло канифольное/масло касторовое/масло пихтовое/масло сосновое/масло флотационное - жержаңғақ майы/қалампыр майы/қыша майы/шайыршық майы/үпілмәлік майы/самырсын майы/қарағай майы/байыту майы) бекітілген термин. 11. Заңнамадағы қолданысы: 12.Ұсыныстар: Медицина саласына қатысты май сөзі алынған. Басқа тілге аударылғанда «жейтін май» деген мағынада аударылған, себебі «бутерброт» деген май жағылған нан дегенді білдіретіні белгілі. Ал өзге сөзбен тіркескен кезде ол «жанармай» күйінде аударылған. Майды болашақта «айыру үшін» жейтін түрін МАЙ, ал жағармай күйін қосымша сөзбен біріктіріп жазуды ұсынамыз. Бұл тәсіл терминтүзу жолына етене енеді деген пікірдеміз. Ұсынылатын нұсқа: масло жирное - майлы май/қомды май/семіз май/ | +8 |
51. | авитаминоз, дәруменсіздік | авитаминоз | авитаминозавитаминоз, дәруменсіздікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәруменсіздік – ағзадағы дәруменнің жетіспеушілігінен пайда болатын дерт. Оның негізгі емі – дұрыс тамақтану мен дәрумен қабылдау. 2. Әзербайжан: vitaminoz 3. Қырғыз: витаминоз 4. Өзбек: vitaminoz 5. Түрік: vitamin eksikliği 6. Ағылшын: beriberi 7. Испан: avitaminosis 8. Неміс: Avitaminose 9. Француз: béribéri 10. Бекітілген нұсқасы- авитаминоз-дәруменсіздік (2005 ж. ) 11. Заңнамадағы қолданысы жоқ. 12. Ұсыныстар. Дәруменсіздік – ағзаға дәрумен жетпеу, дәруменге сұраныс, мұқтаждықтың пайда болуы. Осы мағынаны «дәрсуменсіреу» деген сөз нақтырақ береді. Қазақ көп уақыт етпен, сүтпен қоректенбегенде «ақсырады, қызылсырады» деген, яғни осы аспен баратын дәрумендердердің жетіспегені туралы айтып отыр. Сол секілді «сусырады» деген сөзді ауырып жатқан адамға қаратып «сусырап жатыр» деп қолданады. Бұл жердегі медициналық ақпараттарды ескере отырып дәруменсіздіктің орнына «дәруменсіреу» сөзін қолданған дұрыс деп ойлаймыз. | +11 |
52. | микробқа қарсы (антимикробты) | антимикробный | антимикробныймикробқа қарсы (антимикробты)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Микробқа қарсы (антимикробты) – микроорганизмдерді жою немесе олардың өсуін тоқтату. 2. Әзербайжан: antimikrobiyal 3. Қырғыз: микробго каршы 4. Өзбек: antimikrobiyal 5. Түрік: antimikrobiyal 6. Ағылшын: antimicrobial 7. Испан: antimicrobiano 8. Неміс: antimikrobiell 9. Француз: antimicrobien 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – дәрілік заттардың ұтымды пайдаланылуына бағалау жүргізу қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2019 жылғы 6 мамырдағы № ҚР ДСМ-67 бұйрығы. Дәрілік заттарды тағайындаудың негізділігіне мониторинг жүргізу үшін пайдаланылуының неғұрлым жоғары клиникалық және экономикалық әсері бар басым топтары және оларды бағалау индикаторлары айқындалады. Басым топтарға мыналар жатады: 1) қымбат тұратын; 2) көп мөлшерде пайдаланылатын; 3) микробқа қарсы; 12.Ұсыныстар. Орыс тіліндегі «анти» сөзінің баламасы «қарсы» түрінде орныққан әрі терминжасамдық белсенділігінің жоғарылығын ескере отырып, «микробқа қарсы» деп аударылуын қолдаймын | +16 |
53. | вакуумдық буландыру | вакуумное выпаривание, упаривание | вакуумное выпаривание, упариваниевакуумдық буландыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Вакуумдық буландыру – сұйықтық толтырылған контейнердегі қысымның нәтижесінде, сұйықтық буының қысымы төмен түсіп, әдеттегіден төмен температурада буландыру процесі. 2. Әзербайжан: vakuum buxarlanma 3. Қырғыз: вакуум буусу 4. Өзбек: vakuum bug`lanish 5. Түрік: vakum buharlaşması 6. Ағылшын: vacuum evaporation 7. Испан: evaporación al vacío 8. Неміс: vakuumverdampfung 9. Француз: évaporation sous vide 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі нұсқасымен салыстыра отырып, «вакуумдық буландыру» деп аудару орынды деп санаймыз. | +14 |
54. | электрфорез | электрофорез | электрофорезэлектрфорезСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Электрфорез (ионофорез) – бұл физиотерапия әдісі. Бұл әдісте дәрі-дәрмек дене тініне терінің зақымдалмаған терісі арқылы тұрақты электр тогымен (гальваникалық ток) енгізіледі. Электрофорез 1802 жылдан бастап емдік әдіс ретінде қолданылады. Этимологиясы: көне грек тілінен электро- + phoresis φορέω «ауыстыру») 2. Әзербайжан: elektroforez 3. Қырғыз: электрофорез 4. Өзбек: elektroforez 5. Түрік: elektroforez 6. Ағылшын: electrophoresis 7. Испан: cataforesis 8. Неміс: Elektrophorese 9. Француз: électrophorèse 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, электрфорез нұсқасын қолдаймыз. | +14 |
55. | қызу түсіретін дәрі; қызу басатын дәрі | жаропонижающее средство (-а) | жаропонижающее средство (-а)қызу түсіретін дәрі; қызу басатын дәріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қызу түсіретін (басатын) құрал – дене қызуы кезінде қызуды басуға арналған дәрілік құралдар. 2. Әзербайжан: antipiretik qulluq 3. Қырғыз: антипиретиктер 4. Өзбек: antipiretik vosita 5. Түрік: antipiretik ajan 6. Ағылшын: antipyretic agent 7. Испан: antipirético 8. Неміс: Fiebermittel 9. Француз: antipyrétique 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі «жаропонижающее средство (-а)» сөзіндегі «средствоны» – «дәрілер» деп алған дұрыс. Ұлттық ұғымда (қолданыста) «қызуы басылды» нұсқасы норма ретінде орныққан. Нақтылық үшін бір ғана нұсқасын нормалау тиімді, яғни «қызуды басатын дәрілер» болады. | +10 |
56. | желатин | желатин | желатинжелатинСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Желатин – (Француз т. gélatine «желатин, студень (тағам атауы)» шығу тегі латын сөзі: gelatus – «мұздатылған» мағынасындағы етістік) түссіз немесе сарғыштау реңкті, аздап ылғалдандырылған коллаген белок, жануарлардың жалғастырушы ткандерінен қайта өңдеу арқылы жасалған өнім. 2. Әзербайжан: jelatin 3. Қырғыз: желатин 4. Өзбек: jelatin 5. Түрік: jelatin 6. Ағылшын: gelatin 7. Испан: gelatina 8. Неміс: Gelatine 9. Француз: gélatine 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы – «Арнайы экономикалық аймақтар құру мақсаттарына сәйкес келетiн қызмет түрлерi бойынша өздерi өндiретiн тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердiң) тiзбесiн бекiту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 13 мамырдағы №703 қаулысына өзгеріс пен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 29 желтоқсандағы №916 қаулысы. «Альбуминдерді қоса алғанда, желатин және желатин туындылары» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз | +16 |
57. | безді түктер | железистые волоски | железистые волоскибезді түктерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Безді түктер – секреторлық белсенділігі бойынша сипатталатын, көптеген өсімдік жапырақтарының эпидермисінің көп жасушалы өсінділері. 2. Әзербайжан: dəmir tüyləri 3. Қырғыз: бездүү түктөр 4. Өзбек: glandular tuklar 5. Түрік: glandüler kıllar 6. Ағылшын: glandular hairs 7. Испан: pelos glandulares 8. Неміс: pelos glandulares 9. Француз: poils glandulaires 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: «безді түктер» қолдаймыз. | +16 |
58. | безді дақтар | железистые пятна | железистые пятнабезді дақтарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Безді дақтар – қарапайым экскреторлық түзілімдер. 2. Әзербайжан: dəmir ləkələr 3. Қырғыз: бездүү тактар 4. Өзбек: glandular dog`lar 5. Түрік: glandüler köpekler 6. Ағылшын: glandular spots 7. Испан: manchas glandulares 8. Неміс: drüsenflecken 9. Француз: taches glandulaires 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар. қолдаймыз. | +15 |
59. | жүрек қарыншасы | желудочек сердца | желудочек сердцажүрек қарыншасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жүрек қарыншасы – оң және сол жақ болып бөлінетін жүрек қуысы. 2. Әзербайжан: ürək mədəcikləri 3. Қырғыз: жүрөк карынчасы 4. Өзбек: yurak qorinchasi 5. Түрік: kalbin ventrikülü 6. Ағылшын: ventricle of the heart 7. Испан: Ventrículo 8. Неміс: Ventrikel 9. Француз: ventricule 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы – Бейіндер бойынша жоғары мамандандырылған медициналық көмек түрлерін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2013 жылғы 23 желтоқсандағы № 750 бұйрығы. «Жүрекшенің сол жақ қарыншасын кесу, деструкциялау және алып тастау 61. 37.61 Пульсациялық баллонды импланттау 62. 37.76 Трансфеноздық...» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +17 |
60. | асқазан-ішек жолы | желудочно-кишечный тракт | желудочно-кишечный трактасқазан-ішек жолыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Асқазан-ішек жолдары – өңеш, асқазан, ішектер, жоғарғы және төменгі асқазан-ішек жолдары. 2. Әзербайжан: mədə-bağırsaq traktına 3. Қырғыз: ашказан-ичеги тракты 4. Өзбек: oshqozon-ichak trakti 5. Түрік: gastrointestinal sistem 6. Ағылшын: gastrointestinal tract 7. Испан: tracto gastrointestinal 8. Неміс: magen-Darm-Trakt 9. Француз: le tractus gastro-intestinal 10. Бекітілген нұсқасы- большая кривизна желудка- асқазанның үлкен иіні (2017 ж); гаустры ободочной кишки - жиекішек қампаймалары (2017 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы - Жіті ішек инфекцияларымен, сальмонеллезбен, іш сүзегімен және қылаумен сырқаттанушылықтың алдын алу жөніндегі санитариялық-эпидемияға қарсы (профилактикалық) іс-шараларды ұйымдастыру және жүргізу бойынша санитариялық-эпидемиологиялық ережесі мен нормаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2011 жылғы 1 шілдедегі № 442 бұйрығы. «Жалпы ережелер... 5) иерсиниоз – интоксикация белгілерімен және асқазан-ішек жолдары, бауыр, буындар, кейде басқа органдардың зақымдануымен сипатталатын антропоноздар тобындағы жіті инфекциялық ауру» түрінде қолданылған 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
61. | фермент | фермент | ферментферментСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фермент – (лат. fermentum "ұйытқы"), немесе энзимдер (грек. ζύμη, ἔνυυμον "ашытқы"), өсімдіктер мен жануарлар жəне микроағзалар жасушаларынан бөлінетін белок тектес, ағзадағы биохимиялық реакцияларды шапшаңдататын қабілеті бар зат. 2. Әзербайжан: ferment 3. Қырғыз: энзим 4. Өзбек: ferment 5. Түрік: enzim 6. Ағылшын: the enzyme 7. Испан: enzima 8. Неміс: Enzym 9. Француз: enzyme 10. Бекітілген нұсқасы - Катализ ферментативный ферменттік өршу (2006 ж). 11. Заңнамадағы қолданысы – Дәрілік препараттардың құрамына кіретін әсер етуші заттарды ескере отырып, оларды рецептісіз және рецепт бойынша босатылатын дәрілік препараттардың санаттарына жатқызу қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 6 қаңтардағы № ҚР ДСМ-4 бұйрығы. С09А ангиотензин-I-түрлендіретін фермент тежегіштері. 12. Ұсыныстар: Бекітілген терминдердегі және заңнамадағы қолданысы бойынша фермент нұсқасы ұсынылады. | +16 |
62. | өт айдайтын құрал | желчегонное средство | желчегонное средствоөт айдайтын құралСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өт айдайтын құрал (Өт айдайтын дәрілер) – өт түзілуін және оның ұлтабарға құйылуын үдететін дәрі-дәрмектер 2. Әзербайжан: ödqovucu olduğunu vasitə 3. Қырғыз: холеретикалык каражат 4. Өзбек: xoleretik vosita 5. Түрік: cholagogue 6. Ағылшын: choleretic agent 7. Испан: remedio colerético 8. Неміс: choleretisches Mittel 9. Француз: Cholagogue 10. Бекітілген нұсқасы – желчь-өт (1996 ж): лекарственное средство-дәрілік құрал (2021 ж): 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: Орыс тіліндегі «средство» нұсқасының мағынасы құрал емес, дәрі-дәрмекке саяды. Сондықтан, тікелей аударма емес, мағыналық сәйкестікке бейімдеп «өт айдайтын дәрі-дәрмек» деп алған дұрыс деп ойлаймыз. | +1 |
63. | өт айдайтын | желчегонный | желчегонныйөт айдайтынСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өт айдау – дәрі-дәрмектер арқылы өт түзілуін және оның ұлтабарға құйылуын үдету. 2. Әзербайжан: xoleraz 3. Қырғыз: холеретикалык 4. Өзбек: xoleretik 5. Түрік: koleretik 6. Ағылшын: choleretic 7. Испан: colagogo 8. Неміс: gallentreibend 9. Француз: cholagogue 10. Бекітілген нұсқасы- желчь-өт (1996 ж). 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +12 |
64. | өт қышқылдары | желчные кислоты | желчные кислотыөт қышқылдарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өт қышқылдары – адам мен жануарлардың бауырында холестериннен пайда болатын стероидты монокарбон қышқылдары. 2. Әзербайжан: öd turşuları 3. Қырғыз: өт кислоталары 4. Өзбек: o`t kislotalari 5. Түрік: safra asitleri 6. Ағылшын: bile acids 7. Испан: ácidos biliares 8. Неміс: Gallensäure 9. Француз: acide biliaire 10. Бекітілген нұсқасы – желчь-өт (1996 ж); борная кислота-бор қышқылы (1996 ж); 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +15 |
65. | сұйық дәрілік форма | жидкая лекарственная форма | жидкая лекарственная формасұйық дәрілік формаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сұйық дәрілік форма (түр) – ерітіндідегі еріткіштердің қосылыстары. Сұйық дәрілік формалар дәріханаларда жасалатын 60% дәрі-дәрмектерін құрайды. 2. Әзербайжан: maye dərman forması 3. Қырғыз: суюк дозалоо формасы 4. Өзбек: suyuq Dozaj shakli 5. Түрік: sıvı dozaj formu 6. Ағылшын: liquid dosage form 7. Испан: forma medicinal líquida 8. Неміс: flüssige Darreichungsform 9. Француз: forme posologique liquide 10. Бекітілген нұсқасы- дайын дәрілік форма(2006 ж). 11. Заңнамадағы қолданысы – дәрілік препараттар мен медициналық бұйымдарды дайындауға лицензиясы бар, дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың айналысы саласындағы субъектілердің дәрілік препараттар мен медициналық бұйымдарды дайындау қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 20 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-286/2020 бұйрығы. «Масса немесе масса-көлем тәсілі бойынша дайындау кезіндегі сұйық дәрілік препараттардың, сондай-ақ жақпа майлардың құрамындағы жекелеген дәрілік препараттардың рұқсат етілген ауытқулары пайыз түріндегі концентрациясына емес, сол дәрілік затқа кіретін заттың жазылып берілген массасына осы қосымшаның 7, 9-тармақшаларына сәйкес анықталады» түрінде қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +7 |
66. | қоюлатқыштар | загустители | загустителиқоюлатқыштарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоюлатқыштар – сұйықтықтың басқа қасиеттерін айтарлықтай өзгертпестен, оның тұтқырлығын арттыратын зат. 2. Әзербайжан: qatılaşdırıcılar 3. Қырғыз: кою 4. Өзбек: qalinlashtiruvchi moddalar 5. Түрік: koyulaştırıcılar 6. Ағылшын: thickeners 7. Испан: espesantes 8. Неміс: Verdickungsmittel 9. Француз: épaississant 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – «Сырттай және кешкі оқыту нысандарында білім алуға жол берілмейтін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің мамандықтары мен біліктіліктерінің тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2010 жылғы 8 ақпандағы № 40 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2019 жылғы 5 қыркүйектегі № 398 бұйрығы. «Антидетонаторлар, антиоксиданттар, шайыртүзуші тежегіштер, қоюлатқыштар, даттануға қарсы заттар және мұнай өнімдеріне (бензинді қоса алғанда) немесе мұнай өнімдері сияқты мақсаттарда пайдаланылатын басқа да сұйықтарға қосылатын өзге де дайын қоспалар» нұсқасында қолданылған 12. Ұсыныстар: қоюлатқыш дегеннен гөрі «қойылтқыш» нұсқасы ықшам айтылады және «сұйылтқыш» деген антониміне сәйкес келеді. | +14 |
67. | хирургиялық қысқыштар | зажим хирургический | зажим хирургическийхирургиялық қысқыштарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Хирургиялық қысқыштар – қан тоқтату, тіндерді, дене мүшелерін немесе хирургиялық инелерді ұстау және бекіту құралы. Олардың қатарына тамырларды уақытша қысатын, ішек-қарынға арналған қысқыштар, тіндерді бекіткіш, ине ұстағыш, іскектер (пинцеттер) және т.б. жатады. 2. Әзербайжан: cərrahi clamping 3. Қырғыз: хирургиялык кысуу 4. Өзбек: jarrohlik qisqich 5. Түрік: cerrahi kelepçe 6. Ағылшын: surgical clamp 7. Испан: abrazadera quirúrgica 8. Неміс: chirurgische Klemme 9. Француз: agrafe chirurgicale 10. Бекітілген нұсқасы- иглы хирургические-хирургиялық инелер (2021ж) 11. Заңнамадағы қолданысы – «хирургиялық қысқыштар» нұсқасы жоқ, алайда «хирургиялық құралдар», «хирургиялық жиынтық» т.б. түрлері қолданыста бар. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +11 |
68. | бекіткіш қысқыштар | зажимы фиксационные | зажимы фиксационныебекіткіш қысқыштарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бекіткіш қысқыштар – плевраның өкпе плеврэктомиясы және декортиканиясын жасауға арналған қысқаш, көптеген пирамидалық тісшелері бар. 2. Әзербайжан: sıxaclar təsbit 3. Қырғыз: бекитүүчү клиптер 4. Өзбек: fiksaj qisqichlari 5. Түрік: tutma klipsleri 6. Ағылшын: fixing clamps 7. Испан: abrazaderas de fijación 8. Неміс: halteklammern 9. Француз: clips de fixation 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: -кіш қосымшасын қайталамас үшін, «бекіту қысқыштары» нұсқасын ұсынамыз. | +16 |
69. | сауықтыратын орын | здравница | здравницасауықтыратын орынСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сауықтыратын орын – емдеу және демалу үшін жабдықталған мекеме. 2. Әзербайжан: tibb ocağı 3. Қырғыз: сулуулук 4. Өзбек: sihatgoh 5. Түрік: sağlık merkezi 6. Ағылшын: health resort 7. Испан: balneario 8. Неміс: Heilstätte 9. Француз: sanatorium 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +5 |
70. | денсаулық сақтау | здравохранение | здравохранениеденсаулық сақтауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Денсаулық сақтау – азаматтардың денсаулығын сақтауға бағытталған медициналық, әлеуметтiк-экономикалық, саяси және өзге де шаралар жиынтығы. 2. Әзербайжан: sagird qiz usagi 3. Қырғыз: ден соолук 4. Өзбек: sog`liqni saqlash 5. Түрік: sağlık koruması 6. Ағылшын: health care 7. Испан: salud 8. Неміс: gesundheit 9. Француз: santé 10. Бекітілген нұсқасы – здоровье –денсаулық (2019ж) 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамаларда кеңінен қолданыс тапқан. Мысалы: "Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі Қоғамдық денсаулық сақтау комитетінің аумақтық бөлімшелерінің құрылтай құжаттарына өзгерістер енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Қоғамдық денсаулық сақтау комитеті төрағасының міндетін атқарушының 2017 жылғы 06 сәуірдегі № 2-НҚ бұйрығының күші жойылды деп тану туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2018 жылғы 25 маусымдағы № 135-НҚ бұйрығы 12. Ұсыныстар: қолдаймыз | +15 |
71. | тіс ауруы | зубная боль | зубная больтіс ауруыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тіс ауруы – тіске қатысты ауру түрі. 2. Әзербайжан: diş ağrısı 3. Қырғыз: тиш оорусу 4. Өзбек: tish og`rig`i 5. Түрік: diş ağrısı 6. Ағылшын: toothache 7. Испан: dolor de muelas 8. Неміс: Zahnschmerzen 9. Француз: mal de dents 10. Бекітілген нұсқасы- болезнь острая – жіті ауру (2021 ж). 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз | +17 |
72. | (ауруды) оқшаулау | изолировать (больного) | изолировать (больного)(ауруды) оқшаулауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. (ауруды) оқшаулау – (Изоляция; франц isolation – оқшаулау, жекелеу инфекцияның одан әрі таралуының алдын алу мақсатында науқастарды, сондай-ақ инфекциялық ауруға күдікті адамдарды олардың айналасындағы адамдардан бөлуге (ажыратуға) бағытталған эпидемияға қарсы іс-шара. 2. Әзербайжан: izolyasiya (xəstə) 3. Қырғыз: бөлүү (оорулуу) 4. Өзбек: izolyatsiya (kasal) 5. Түрік: izole etmek (hasta) 6. Ағылшын: isolate (the patient) 7. Испан: aislar (enfermo) 8. Неміс: isolieren (Patient) 9. Француз: isoler (malade) 10. Бекітілген нұсқасы – жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы – «Қазақстан Республикасының шекарасы мен аумағын санитарлық тұрғыдан қорғау» туралы Санитарлық-эпидемиологиялық ережелер мен нормаларды бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министінің 2004 жылғы 30 наурыздағы N 297 бұйрығы. «Диагнозын анықтап, артынан ауруханаға жатқызу үшін ауруды жедел түрде уақытша оқшаулауды» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +7 |
73. | өткен, өтіп кеткен (мерзім) | истекший (срок) | истекший (срок)өткен, өтіп кеткен (мерзім)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өткен, өтіп кеткен (мерзім) – жарамдылық мерзімі шектеулі заттардың уақытының өтіп кеткендігіне қатысты ұғым. Медицинада фармацевтика саласында жиі қолданылады. 2. Әзербайжан: bitmiş (müddət) 3. Қырғыз: мөөнөтү (мөөнөтү) 4. Өзбек: muddati (muddati) 5. Түрік: süresi dolmuş (son tarih) 6. Ағылшын: expired (term) 7. Испан: caducado (plazo) 8. Неміс: abgelaufene (frist) 9. Француз: délai (expiré) 10. Бекітілген нұсқасы - бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы - Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың айналысы саласындағы субъектілердің өз иелігіндегі жарамсыз болып қалған, жарамдылық мерзімі өткен дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды, жалған және Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес келмейтін басқа да дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды жою қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2020 жылғы 27 қазандағы №ҚР ДСМ-155/2020 бұйрығы. «1-тарау. Жалпы ережелер 1. Осы Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың айналысы саласындағы субъектілердің өз иелігіндегі жарамсыз болып қалған, жарамдылық мерзімі өткен дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды, жалған және Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес келмейтін басқа да дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды жою қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 7 шілдедегі Кодексінің 250-бабының 4-тармағына сәйкес әзірленді және жарамсыз болып қалған, жарамдылық мерзімі өткен дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды, жалған және Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес келмейтін басқа да дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды жою тәртібін айқындайды» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі коммерческое предприятие сөзін заңнамадағы көрсеткішін басшылыққа ала отырып, коммерциялық кәсіпорын деп аудару орынды деп санаймыз. | +14 |
74. | илеу әдісі | метод выкатывания | метод выкатыванияилеу әдісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Илеу әдісі – май негізіндегі суппозиторийлерді дайындау әдісі. 2. Әзербайжан: yuvarlanan üsul 3. Қырғыз: жылдыруу ыкмасы 4. Өзбек: chiqish usuli 5. Түрік: yuvarlama yöntemi 6. Ағылшын: rolling out method 7. Испан: método de despliegue 8. Неміс: roll-out-Methode 9. Француз: méthode de déploiement 10. Бекітілген нұсқасы – метод-әдіс (1992 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы – жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +7 |
75. | концентрат | концентрат | концентратконцентратСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Концентрат (ерітінді) – жоғары концентрациялы ерітінді, әдетте сұйылту жолымен тікелей қолдануға дайын ерітіндіні алу үшін пайдаланылады (қажетті төмен концентрацияға дейін). 2. Әзербайжан: şəhərim 3. Қырғыз: концентрат 4. Өзбек: konsentrat 5. Түрік: konsantre 6. Ағылшын: concentrate 7. Испан: concentrado 8. Неміс: konzentrat 9. Француз: concentrat 10. Бекітілген нұсқасы – мазь-концентрат- концентрат жақпамай (2021 ж). 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
76. | медициналық-техникалық талаптар, медицина-техникалық талаптар | медико-технические требования | медико-технические требованиямедициналық-техникалық талаптар, медицина-техникалық талаптарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Медициналық-техникалық талаптар – медициналық техника мен медициналық мақсаттағы бұйымдардың қауіпсіздігіне қойылатын талаптар. 2. Әзербайжан: tibbi və texniki tələblər 3. Қырғыз: медициналык-техникалык талаптар 4. Өзбек: tibbiy-texnik talablar 5. Түрік: tıbbi ve teknik gereksinimler 6. Ағылшын: medical and technical requirements 7. Испан: requisitos médicos y técnicos 8. Неміс: medizinische und technische Anforderungen 9. Француз: exigences médico-techniques 10. Бекітілген нұсқасы – доказательная медицина - дәлелді медицина (2021 ж); техническая задача – техникалық міндет (2020 ж); анализ требований-талаптарды талдау (2021 ж); 11. Заңнамадағы қолданысы – «Медициналық техника мен медициналық мақсаттағы бұйымдардың қауіпсіздігіне қойылатын талаптар» техникалық регламентін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 7 маусымдағы № 529 Қаулысы. «Медициналық техника мен медициналық мақсаттағы бұйымдардың қауіпсіздігіне қойылатын талаптар» техникалық регламенті» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: Ықшамдылық үшін медицина-техникалық талаптар деп қолданылса, оның мазмұндық мәніне нұқсан келтірмейді. қолдаймыз. | +16 |
77. | жасушааралық кеңістіктер | межклеточные пространства | межклеточные пространстважасушааралық кеңістіктерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жасушааралық кеңістіктер – негізгі реттеуші жүйенің (эндокрин, иммундық, жүйке) өзара қатынасы жүзеге асатын орын. 2. Әзербайжан: hüceyrələrarası fəzalar 3. Қырғыз: клеткалар аралык мейкиндиктер 4. Өзбек: hujayralararo joylar 5. Түрік: hücrelerarası boşluk 6. Ағылшын: intercellular spaces 7. Испан: espacios intercelulares 8. Неміс: Interzellularraum 9. Француз: espace intercellulaire 10. Бекітілген нұсқасы- пространство-кеңістік (2020 ж); 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
78. | молекулааралық әсер | межмолекулярное воздействие | межмолекулярное воздействиемолекулааралық әсерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Молекулааралық әсер –жасушада, органда және тұтастай алғанда денеде өмірлік маңызды функцияларды жүзеге асыруда маңызды рөл атқарады. Тірі жүйелердегі өзара әрекеттесудің әмбебап тасымалдаушылары әртүрлі химиялық құрылымы мен молекулалық массасы бар биомолекулалар болып табылады 2. Әзербайжан: intermolekulyar təsir 3. Қырғыз: молекулалар аралык таасир 4. Өзбек: intermolekulyar ta`sir 5. Түрік: moleküller arası maruziyet 6. Ағылшын: intermolecular impact 7. Испан: exposición intermolecular 8. Неміс: intermolekulare Wirkung 9. Француз: exposition intermoléculaire 10. Бекітілген нұсқасы – вяжущее действие –тұтқыр әсер (2020 ж); 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
79. | мензурка | мензурка | мензуркамензуркаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мензурка – (Еуропа химиктері латын тіліндегі «мензура» – «өлшем» сөзінен жасаған ғылыми термин) өлшеуіш ыдыс, сұйықтықтың мөлшерін білуге және өлшеп келесі ыдысқа құюға арналған химиялық өлшеуіш ыдыс. 2. Әзербайжан: mənzurka 3. Қырғыз: мензурка 4. Өзбек: menzurka 5. Түрік: beher 6. Ағылшын: beaker 7. Испан: probeta graduada 8. Неміс: Becher 9. Француз: éprouvette graduée 10. Бекітілген нұсқасы - бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – ауыл шаруашылығы өндірісіне агрохимиялық қызмет көрсетудің заттай нормаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 20 желтоқсандағы №1636 Қаулысы. «1000 мл шүмекті фарфор саптыаяқ дана 5 70 1000 мл тұтқалы полипропилен мензурка» түрінде қолданылған. 12. Ұсыныстар: Терминнің табиғатында дыбыстық жағынан да, мағыналық жағынан да қазақ тілінен алыс тұрғаны байқалады, сондықтан өлшемін анықтау құралы ретінде «өлшемдеуіш» нұсқасын ұсынамыз. | +14 |
80. | түзілу ұлпасы | меристема | меристематүзілу ұлпасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Түзілу ұлпасы – жасушалардың көбеюіне қатысатын өсімдік ұлпасының түрі. 2. Әзербайжан: şəhərim 3. Қырғыз: меристема 4. Өзбек: meristema 5. Түрік: meristem 6. Ағылшын: meristem 7. Испан: meristema 8. Неміс: Meristem 9. Француз: méristème 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: түзілу ұлпасын қолдаймыз. | +7 |
81. | өлшегіш колба | мерная колба | мерная колбаөлшегіш колбаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өлшегіш колба – өте нақты көлемдегі ерітінділерді және сұйылтылған ерітінділерді дайындау үшін қолданылатын өлшегіш құрал. Бір колба тек бір көлемге сәйкес болады. 2. Әзербайжан: ölçülü kolba 3. Қырғыз: көлөмдүү колба 4. Өзбек: o`lchov shishasi 5. Түрік: ölçüm şişesi 6. Ағылшын: measuring flask 7. Испан: matraz de medición 8. Неміс: Meßkolben 9. Француз: fiole jaugée 10. Бекітілген нұсқасы- пылемер-шаңөлшегіш (2020 ж); колба (2021 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +8 |
82. | аппликация орны | место аппликации | место аппликацииаппликация орныСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аппликация орны (неміс тіліндегі «Applikation», шығу тегі латинның «applicatio», яғни «жалғау; бейімділік» мағынасындағы сөз. Арғы индоевропа тілінде ad- «жанында» + plicāre «қаттап қою, орау» мағынасын білдірген) - терапиялық әсер етуді және дәрілік препаратты қажет ететін денедегі орын, ол жерге емдік зат қойылады. 2. Әзербайжан: aplikasiyanın yeri 3. Қырғыз: колдонмо жайгашкан жер 4. Өзбек: dastur joyi 5. Түрік: uygulama yeri 6. Ағылшын: place of application 7. Испан: lugar de aplicación 8. Неміс: ort der Applikation 9. Француз: lieu d`application 10. Бекітілген нұсқасы – анестезия аппликационная- аппликациялы анестезия (2021 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
83. | мета-талдау | мета-анализ | мета-анализмета-талдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мета-талдау – бұл бір медициналық әрекетті бірнеше клиникалық зерттеулерден өткізіп, оның қорытындыларын біріктіріп, сандық талдау жүргізу. 2. Әзербайжан: meta-analiz 3. Қырғыз: мета-анализ 4. Өзбек: meta-tahlil 5. Түрік: meta analiz 6. Ағылшын: meta-analysis 7. Испан: metanálisis 8. Неміс: meta-Analyse 9. Француз: une méta-analyse 10. Бекітілген нұсқасы – векторный анализ-векторлық талдау(2021 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
84. | метаболизм | метаболизм | метаболизмметаболизмСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Метаболизм деп тірі ағзада өтетін барлық химиялық реакциялардың жиынын айтамыз. Грек тілінен metabole-өзгеріс, қайта құру дегенді білдіреді. 2. Әзербайжан: metabolizm 3. Қырғыз: зат алмашуу 4. Өзбек: metabolizm 5. Түрік: metabolizm 6. Ағылшын: metabolism 7. Испан: metabolismo 8. Неміс: Metabolismus 9. Француз: métabolisme 10. Бекітілген нұсқасы – бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
85. | метаболиттер | метаболиты | метаболитыметаболиттерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Метаболиттер – (грек. μεταβολίτης, metabolítes)-кез-келген қосылыстардың метаболизм өнімдері. Метаболиттер бастапқы, қайталама, аралық (одан әрі биотрансформацияға ұшырайтын) және соңғы, одан әрі биотрансформацияға ұшырамайтын және организмнен несеппен, нәжіспен, термен, шығарылатын ауамен және т. б. бөлінетін болады. 2. Әзербайжан: metabolitlər 3. Қырғыз: метаболиттер 4. Өзбек: metabolitlar 5. Түрік: metabolitler 6. Ағылшын: metabolites 7. Испан: metabolitos 8. Неміс: Metaboliten 9. Француз: métabolites 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасында қолдануға рұқсат етiлген өсiмдiктердi қорғау кұралдарының тіркелуiн сынауларын жүргізудің, мемлекеттік тiркеудiң және қайта тiркеудiң ережелерiн бекiту туралы Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлiгiнің 1999 жылғы 30 желтоқсандағы N 226 бұйрығы. «Пестицидтердiң тiркеулiк сынауларын жүргiзу үшiн өсiмдiктердi қорғау құралдарын өндiрушi фирма (бұдан әрi - Тiркелушi) пестицидтiң тәжiрибелiк партиясын, әсер етушi заттарының талдау стандарттарын және қажет болған жағдайда – метаболиттерiнiң стандарттары» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +15 |
86. | in vitro әдісі | метод in vitro | метод in vitroin vitro әдісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Іn vitro (с лат. — «шыны ішінде») әдісі – латын тілінен шыққан термин. Бұл организмнен тыс, пробирка ішінде, қоректік ортада немесе кез-келген басқа жасанды ортада жүзеге асырылатын әдіс. 2. Әзербайжан: in vitro üsulu 3. Қырғыз: ыкмасы in vitro 4. Өзбек: in vitro usuli 5. Түрік: in vitro yöntem 6. Ағылшын: in vitro method 7. Испан: método in vitro 8. Неміс: in-vitro-Methode 9. Француз: méthode in vitro 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – In vitro диагностикасы үшін медициналық бұйымдарға клиникаға дейінгі (клиникалық емес) зерттеулер, клиникалық зерттеулер, клиникалық-зертханалық сынаулар жүргізу қағидаларын, сондай-ақ клиникаға дейінгі және клиникалық базаларға қойылатын талаптарды бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2018 жылғы 2 сәуірдегі № 142 бұйрығы. 1) тармақшасына сәйкес әзірленді және Іn vіtro диагностикасы үшін дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарға клиникаға дейінгі (клиникалық емес) зерттеулер, клиникалық зерттеулер, медициналық бұйымдарға клиникалық-зертханалық сынау жүргізу тәртібін айқындайды 12. Ұсыныстар: Батыс және түркі халықтарының тіліндегі қолданысы бұл терминнің халықаралық мәртебесін айқындай түседі, сондықтан қазақ тілінде де осылай қабылдануын қолдаймыз. | +15 |
87. | in vivo әдісі | метод in vivo | метод in vivoin vivo әдісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. In vivo (лат. – «жандық ішінде») әдісі – яғни «тірі организм ішінде» немесе «жасуша ішінде» деген мағына береді. Бұл тұрғыдан ол Іn vitro-ға қарсы мәнде қолданылады да, эксперименттің жануарлар ішінде жасалатынын білдіреді. 2. Әзербайжан: in vivo metodu 3. Қырғыз: ыкмасы in vitro 4. Өзбек: in Vivo usuli 5. Түрік: in vivo yöntem 6. Ағылшын: in vivo method 7. Испан: método in vivo 8. Неміс: in-vivo-Methode 9. Француз: méthode in vivo 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасында аллергологиялық және иммунологиялық көмек көрсетуді ұйымдастыру стандартын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2017 жылғы 26 маусымдағы № 446 бұйрығы. «3) арнайы аллергодиагностика (бұдан әрі – ААД) – in vivo (әр түрлі әдістермен адам организміне аллергендер енгізу арқылы) және in vitro (зертханалық жағдайда) жүргізілетін аллергиялық аурулардың патогенезінде әсер ететін әр түрлі аллергендерге сезімталдықты анықтау» мағынасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +15 |
88. | таблеткалардың механикалық беріктігі | механическая прочность таблеток | механическая прочность таблетоктаблеткалардың механикалық беріктігіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Таблеткалардың механикалық беріктігі – орау, тасу, сақтау секілді механикалық әсерлер кезінде бүлінбей сақталуы үшін қажетті таблеткалардың сапалық дәрежесі 2. Әзербайжан: tabletin mexaniki gücü 3. Қырғыз: таблеткалардын механикалык бекемдиги 4. Өзбек: tabletkalarning mexanik kuchi 5. Түрік: tabletlerin mekanik mukavemeti 6. Ағылшын: mechanical strength of tablets 7. Испан: resistencia mecánica de las tabletas 8. Неміс: mechanische Festigkeit der Tabletten 9. Француз: résistance mécanique des comprimés 10. Бекітілген нұсқасы: каркасная таблетка-каркасты таблетка (2021ж); механическое расщепление -механикалық ыдырату (2016ж); прочность-беріктік (2021 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
89. | механикалық сәуле шашыратқыштар | механические излучатели | механические излучателимеханикалық сәуле шашыратқыштарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Механикалық сәуле шашыратқыштар – жарық, жылу немесе дыбыс энергиясын таратқыш. Механикалық эмитенттерде ағынның кинетикалық энергиясын (сұйықтық немесе газ) акустикалық энергияға түрлендіру ағынның (сиренаның) мезгіл-мезгіл үзілуі нәтижесінде пайда болады. 2. Әзербайжан: mexaniki emitentlər 3. Қырғыз: механикалык эмитенттер 4. Өзбек: mexanik emitentlar 5. Түрік: mekanik yayıcılar 6. Ағылшын: mechanical radiators 7. Испан: emisores mecánicos 8. Неміс: mechanische Strahler 9. Француз: émetteurs mécaniques 10. Бекітілген нұсқасы- механическое расщепление -механикалық ыдырату (2016ж); лучеиспускательная способность-сәуле шығару қабілеті (2021ж); 11. Заңнамадағы қолданысы- "2011-2013 жылдарға арналған аудандық бюджет туралы" 2010 жылғы 28 желтоқсандағы N 27/2-IV шешімге өзгерістер енгізу туралы Шығыс Қазақстан облысы Бесқарағай аудандық мәслихатының 2011 жылғы 30 қыркүйектегі N 34/4-IV шешімі. Жеке және заңды тұлғалардың азаматтық, қызметтік қаруының (аңшылық суық қаруды, белгі беретін қаруды, ұңғысыз атыс қаруын, механикалық шашыратқыштарды...» нұсқасында кездеседі. 12. Ұсыныстар: «сәуле шашу» тіркесі тіліміздің қолданысында бар, сондықтан термин ретіндегі жасалымы да сәтті шыққан деп есептейміз. Қолдаймыз. | +3 |
90. | механикалық қоспалар | механические примеси | механические примесимеханикалық қоспаларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Механикалық қоспалар – кез-келген қатынаста араласып, салқындағанда жеке кристалдар түзетін балқыған металдар. Механикалық қоспалар (шаң, сүзгіш бөлшектер және басқалар қосалқы материалдар және т. б.) тек қана дәрілік заттар, сонымен қатар олардың дәрілік формаларында болады. Инъекциялық ерітінділерде механикалық қоспалардың болуы әсіресе қауіпті. Механикалық қоспалардың болмауының белгілі бір кепілі – санитарлық-техникалық және технологиялық нормалардың сақталуы. 2. Әзербайжан: mexaniki qatışıqlar 3. Қырғыз: механикалык аралашмалар 4. Өзбек: mexanik aralashmalar 5. Түрік: mekanik safsızlıklar 6. Ағылшын: mechanical impurities 7. Испан: impurezas mecánicas 8. Неміс: mechanische Verunreinigungen 9. Француз: impureté mécanique 10. Бекітілген нұсқасы- механическое расщепление -механикалық ыдырату (2016ж);вредные примеси-зиянды араласпалар (2006ж) 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +9 |
91. | механикалық ұлпалар | механические ткани | механические тканимеханикалық ұлпаларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Механикалық ұлпалар тіректік қызмет атқарады және жел, жаңбырға төтеп беріп, органдардағы жасушалар мен ұлпаларды, орган бөліктерін біріктіреді. 2. Әзербайжан: mexaniki toxuma 3. Қырғыз: механикалык кездемелер 4. Өзбек: mexanik mato 5. Түрік: mekanik kumaşlar 6. Ағылшын: mechanical fabrics 7. Испан: telas mecánicas 8. Неміс: mechanische Stoffe 9. Француз: tissus mécaniques 10. Бекітілген нұсқасы- механическое расщепление -механикалық ыдырату (2016ж); 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +5 |
92. | микробиологиялық тұрақтылық | микробиологическая стабильность | микробиологическая стабильностьмикробиологиялық тұрақтылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Микробиологиялық тұрақтылық - жарамдылық мерзімі ішінде дәрілік заттың сипаттама талаптары шегінде сақтау қабілеті. 2. Әзербайжан: mikrobioloji sabitlik 3. Қырғыз: микробиологиялык туруктуулук 4. Өзбек: mikrobiologik barqarorlik 5. Түрік: mikrobiyolojik stabilite 6. Ағылшын: microbiological stability 7. Испан: estabilidad microbiológica 8. Неміс: mikrobiologische Stabilität 9. Француз: stabilité microbiologique 10. Бекітілген нұсқасы- стабильность социальная-әлеуметтiк тұрақтылық (2019ж) 11. Заңнамадағы қолданысы –"Консервілер, пресервілер қауіпсіздігіне қойылатын талаптар" техникалық регламентін бекіту туралы және Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 15 қарашадағы № 1201 Қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 31 наурыздағы № 189 қаулысымен... микроағзалардың санын азайтатын және микробиологиялық тұрақтылыққа кепілдік беретін және алты градус Цельсийден жоғары емес және төмен ... 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
93. | микробтық ластану | микробное загрязнение | микробное загрязнениемикробтық ластануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Микробтық ластану – адам (жануарлар) денсаулығына қауіптілігі жоғары микроорганизмдердің, адамдар арасында ауру таратуға себепші болуы мүмкін сыртқы ортадағы жансыз заттарға (мысалы, азық-түлік, тұрмыстық заттар, мед.құрал-саймандар, дәрілік препараттар) түсуі. 2. Әзербайжан: mikrob mayalanma 3. Қырғыз: микробдук сиңирүү 4. Өзбек: mikrobial ekish 5. Түрік: mikrobiyal tohumlama 6. Ағылшын: microbial contamination 7. Испан: inseminación microbiana 8. Неміс: mikrobielle Kontamination 9. Француз: diffusion microbienne 10. Бекітілген нұсқасы- выделение культуры клеток-микроб өсінін алу (2006ж) 11. Заңнамадағы қолданысы – Солтүстік Қазақстан облысының су объектілерінің су қорғау аймақтары мен белдеулерін белгілеу туралы Солтүстік Қазақстан облысы әкімдігінің 2007 жылғы 28 мамырдағы N 123 қаулысы. 6) зираттарды, мал қорымдарын, ассенизация талабын, сүзгі талабын, сүрлем орларын, жер беті мен астының микробтық ластану қауіпі бар мал шаруашылығы мен құс шаруашылығы кәсіпорындарын және басқа да объектілерді орналастыруға; 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +10 |
94. | көп қайтара буландыру | многократное выпаривание | многократное выпариваниекөп қайтара буландыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көп қайтара буландыру – сұйықтықты бірнеше кезекпен орналасқан буландырғыш қондырғыда буландыру. 2. Әзербайжан: dəfələrlə buxarlanma 3. Қырғыз: көп бышыруу 4. Өзбек: bir necha bug`lanish5. Түрік: çoklu buharlaştırma6. Ағылшын: multiple evaporation7. Испан: evaporación múltiple8. Неміс: wiederholtes Verdampfen9. Француз: évaporation multiple 10. Бекітілген нұсқасы- выпаривание-буландыру (2021ж) 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +8 |
95. | көп секциялы шілтер | многосекционная горелка | многосекционная горелкакөп секциялы шілтерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көп секциялы шілтер – Көбіне үш секциядан, яғни үш жұмыс режимінен тұратын қыздырғыш. Фармацевтикада дәрілерді қыздыруда қолданылады. 2. Әзербайжан: multi-seksiyalı məşəl 3. Қырғыз: көп бөлүктүү жаздыргыч 4. Өзбек: ko`p qismli Burner 5. Түрік: çok bölümlü brülör 6. Ағылшын: multi-section burner 7. Испан: quemador de sección múltiple 8. Неміс: mehrteiliger Brenner9. Француз: brûleur multi-section 10. Бекітілген нұсқасы – бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: негізінен қыздыру қызметін атқаратын құрал, сондықтан «шілтер» сөзі бұл жерге сәйкес келмейді. Оның орнына «қыздырғыш» деп алған дұрыс секілді. | -3 |
96. | көп қабатты таблетка | многослойная таблетка | многослойная таблеткакөп қабатты таблеткаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көп қабатты таблетка - физикалық-химиялық қасиеттері бойынша басқа дәрілік формаларға сәйкес келмейтін дәрілік заттарды біріктіруге, белгілі бір уақыт аралығында дәрілік заттардың әсерін ұзартуға және олардың сіңу ретін реттеуге мүмкіндік беретін таблетка түрі. 2. Әзербайжан: çoxqatlı tablet 3. Қырғыз: катмарлуу таблетка4. Өзбек: ko`p qatlamli plans5. Түрік: çok katmanlı tahetblet6. Ағылшын: multi-layer tablet7. Испан: tableta multicapa 8. Неміс: mehrschichtige Tablette 9. Француз: tablette multicouche 10. Бекітілген нұсқасы – многослойная обмотка-көпқабатты орама (2004 ж); каркасная таблетка-каркасты таблетка (2021 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +8 |
97. | мүйізгек жапсырмасы | мозольный пластырь | мозольный пластырьмүйізгек жапсырмасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Күс пластыры – денедегі кішігірім жарақат немесе күс пен сүйелге жапсыратын пластырь. 2. Әзербайжан: beyin plitəsi 3. Қырғыз: мээ патч 4. Өзбек: miya gipsi 5. Түрік: mısır yama6. Ағылшын: corn patch 7. Испан: parche de callo8. Неміс: мозольный Pflaster9. Француз: plâtre de maïs 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +11 |
98. | морфологиялық зақымданулар | морфологические поражения | морфологические пораженияморфологиялық зақымдануларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Морфологиялық зақымдану – тістердің қалыпты зақымдану белгілері. Тістің патологиялық зақымдануының морфологиялық көріністері, эстетикалық және функционалдық бұзылыстар. Қатты тіс тіндерінің жоғалуы, негізінен, стоматологиялық тәждің анатомиялық түрін өзгертуге және тіс жолдарының пайда болуына әкеледі.. 2. Әзербайжан: morfoloji lezyonlar 3. Қырғыз: морфологиялык жаралар 4. Өзбек: morfologik lezyonlar 5. Түрік: morfolojik lezyonlar 6. Ағылшын: morphological lesions 7. Испан: lesiones morfológicas 8. Неміс: morphologische Läsionen 9. Француз: lésions morphologiques 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- Стационарлық көмек көрсету қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 29 қыркүйектегі № 761 бұйрығы. «N06.7. Анықталған морфологиялық зақымдану қабаттасқан оқшауланған протеинурия» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
99. | несеп жинағыш | мочеприемник | мочеприемникнесеп жинағышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Несеп жинағыш – әртүрлі себептермен уақытша немесе тұрақты түрде қалыпты зәр шығаруы әрекеті мүмкін емес адамдарда және жатқан науқастарда зәрді талдауға немесе тұрақты қабылдауға арналған ыдыс (резервуар). 2. Әзербайжан: sidik kisəsi 3. Қырғыз: сийдик алуучу 4. Өзбек: siydik qabul qiluvchisi 5. Түрік: idrar alıcı 6. Ағылшын: urinal 7. Испан: urinario 8. Неміс: Urinal 9. Француз: Urinal 10. Бекітілген нұсқасы – бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: несеп жинағыш . | +8 |
100. | ерітіндінің лайлығы | мутность раствора | мутность раствораерітіндінің лайлығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ерітіндінің лайлығы – ерітінді мөлдірлігінің төмендігін сипаттайтын көрсеткіш. 2. Әзербайжан: palçıq bulanıqlıq3. Қырғыз: эритменин булуттуулугу4. Өзбек: eritmaning loyqaligi 5. Түрік: çözeltinin bulanıklığı6. Ағылшын: turbidity of the solution7. Испан: turbidez de la solución8. Неміс: trübung der Lösung9. Француз: turbidité de la solution 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі коммерческое предприятие сөзін заңнамадағы көрсеткішін басшылыққа ала отырып, коммерциялық кәсіпорын деп аудару орынды деп санаймыз. | +7 |
101. | жұмсақ дәрілік түрлер, жұмсақ дәрілер | мягкие лекарственные формы | мягкие лекарственные формыжұмсақ дәрілік түрлер, жұмсақ дәрілерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жұмсақ дәрілік түрлер – теріге жағатын дәрінің бір түрі. Оның құрамына шипалық заттар және әр түрлі майлар кіреді. 2. Әзербайжан: yumşaq dərman formaları3. Қырғыз: жумшак дозалоо формалары 4. Өзбек: yumshoq dozalash shakllari5. Түрік: yumuşak dozaj formları6. Ағылшын: soft dosage forms 7. Испан: formas medicinales suaves 8. Неміс: milde Darreichungsformen9. Француз: formes posologiques douces 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 11 қаңтардағы №26 Қаулысы. Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2016 жылғы 27 қаңтардағы №31 қаулысымен күші жойылды. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +4 |
102. | нанокапсула | нанокапсула | нанокапсулананокапсулаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Нанокапсула – полимерлі, липидті немесе оның ішкі қуысын қоршап тұрған басқа қабықтан тұратын нанобөлшек 2. Әзербайжан: nanokapsula 3. Қырғыз: нанокапсула 4. Өзбек: nanocapsula 5. Түрік: nanokapsül 6. Ағылшын: nanocapsule 7. Испан: nanocápsula 8. Неміс: nanokapsel9. Француз: nanocapsule 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз («нанокапсула» терминінің құрамындағы екі сөз де қазір сол қалпында қолданыста жүр). | +13 |
103. | нанокапсулану | нанокапсулирование | нанокапсулированиенанокапсулануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Нанокапсулалау - сұйық немесе газ тәрізді заттардың, яғни инкапсуляттың микрондық бөлшектерінің қабығына салу процесі. 2. Әзербайжан: nanokapsullaşdırma3. Қырғыз: нанокапсуляция 4. Өзбек: nanocapsulation5. Түрік: nanokapsülasyon6. Ағылшын: nanocapsulation7. Испан: nanocapsulación8. Неміс: nanokapselung9. Француз: nanocapsulation 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +3 |
104. | есірткі құралдар | наркотические средства | наркотические средстваесірткі құралдарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Есірткі құралдар – БДСҰ-ның анықтауы бойынша, ауру сезгіштікті жоятын химиялық есірткі. Термин әдетте есiрткi анальгетиктер деп аталған апиыны бар заттарға немесе опиоидтарға жатады. 2. Әзербайжан: narkotik vasitələr 3. Қырғыз: баңги заттар 4. Өзбек: giyohvand moddalar 5. Түрік: narkotik ilaçlar6. Ағылшын: narcotic drugs 7. Испан: estupefaciente 8. Неміс: Narkotika9. Француз: stupéfiants 10. Бекітілген нұсқасы – бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасының есірткі құралдарды қажетсіну нормалары туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 30 маусым №979 Қаулысы 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +2 |
105. | сыртқа қолдану | наружное применение | наружное применениесыртқа қолдануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сыртқа қолдану – алдын ала жергілікті әсерге есептелген дәрілік заттарды теріге және шырышты қабықтарға қолдануды, көзге және құлаққа тамызуды айтады. 2. Әзербайжан: xarici tətbiq 3. Қырғыз: сырткы колдонуу 4. Өзбек: tashqi foydalanish 5. Түрік: dış mekan kullanımı 6. Ағылшын: external use 7. Испан: aplicación exterior 8. Неміс: äußerliche Anwendung 9. Француз: application extérieure 10. Бекітілген нұсқасы- 2021 жылы бекітілген термин 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2021 жылғы 29 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-138 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2021 жылғы 29 желтоқсанда № 26221 болып тіркелді 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +12 |
106. | сырт тәндік дәрілік түрлер; сыртқа қолданатын дәрі түрлері; сырттық дәрілер | наружные лекарственные формы | наружные лекарственные формысырт тәндік дәрілік түрлер; сыртқа қолданатын дәрі түрлері; сырттық дәрілерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сырт тәндік дәрілік түрлер – тәнге сырттан енгізілетін дәрі түрлері. 2. Әзербайжан: xarici dərman formaları 3. Қырғыз: сырткы дозалоо формалары 4. Өзбек: tashqi dozalash shakllari 5. Түрік: dış dozaj formları 6. Ағылшын: external dosage forms 7. Испан: formas medicinales externas 8. Неміс: äußere Darreichungsformen 9. Француз: formes posologiques externes 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- 12. Ұсыныстар: «сырт тәндік» тіркесінің түсінігі ауыр және «форма» сөзі дәрінің ішуге қолайлы пішініне қатысты қолданылып тұр. Сондықтан, «сыртайғы дәрілік пішін» деген сөзді ұсынамыз. | +1 |
107. | тұнба, тұндырма | настой, настойка | настой, настойкатұнба, тұндырмаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұнба, тұндырма – реакция нәтижесінде бір немесе бірнеше құраушының қиын еритін қосылыстарға айналуы. Тұнба алу немесе оны тұндыру химиялық технология мен анализ жасау ісіндегі ең көп тараған әдіс. 2. Әзербайжан: infüzyon, tincture 3. Қырғыз: инфузия, настойка 4. Өзбек: infuzion, damlamasi 5. Түрік: infüzyon, tentür 6. Ағылшын: infusion, tincture 7. Испан: infusión, tintura8. Неміс: infusion, Tinktur 9. Француз: infusion, teinture 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы - Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігінің Фармация, фармацевтика және медицина өнеркәсібі комитеті төрағасының 2003 жылғы 25 қыркүйектегі №136 бұйрығы. «... галендік және жаңа галендік дәрілік заттарды (тұнбаларды, сұйық экстракттарды, адонизидті және басқаларын) мөлшерлейді» нұсқасында қолданылған. Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-шаралардың үлгілі тізімін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрінің 2013 жылғы 12 маусымдағы №162-ө бұйрығы. «...құрамында (шоғырлау сыйымдылығы, тұндырмалар, суды аэрациялау үшін имараттар мен құрылғылар, пестицидтерді ұстап қалу үшін экрандар) кіші резервті сыйымдылық...» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
108. | ұнтақтау әдісі | метод диспергирования | метод диспергированияұнтақтау әдісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Диспергирлеу немесе ұнтақтау әдісі (лат. dispersio-шашырау), эмульсия, эмульсия (лат. emulgeo-сауу, шығару) - қатты заттарды немесе сұйықтықтарды ұсақтау, нәтижесінде ұнтақтар, суспензиялар, эмульсиялар алу әдісі. 2. Әзербайжан: sürtüşdürmək3. Қырғыз: дисперсия ыкмасы 4. Өзбек: tarqatish usuli 5. Түрік: dispersiyon yöntemi6. Ағылшын: dispersion method 7. Испан: método de dispersión8. Неміс: dispergierverfahren 9. Француз: méthode de dispersion 10. Бекітілген нұсқасы- метод-әдіс (1992 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қатты затты ұнтақтау, ұсақтау мақсатында қолданылатын әдіс болғандықтан, ұнтақтау-ұсақтау әдісі деуге болады. | +14 |
109. | табиғи сөл, шырын | натуральный сок | натуральный соктабиғи сөл, шырынСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи шырын-сығу арқылы жеуге жарамды және піскен көкөністерден, жемістерден, жидектерден алынған сусын. Табиғи шырындар нәресте кезінен бастап адамның рационына енеді. Витаминдермен қаныққан, сұйықтықпен оңай сіңірілетін шай, кофе, содаға пайдалы балама ретінде диета кезінде жеңіл тамақтанудың немесе толық тамақтанудың орнына тұтынылады; 4 айдан бастап балаларды тамақтандыру үшін ұсынылады; аурулардың алдын алу және емдеу үшін тағайындалады (кешенді терапияның бөлігі ретінде), денені тазарту. 2. Әзербайжан: təbii şirə 3. Қырғыз: табигый шире 4. Өзбек: tabiiy sharbat 5. Түрік: doğal meyve suyu 6. Ағылшын: natural juice 7. Испан: jugo natural 8. Неміс: natureller Saft 9. Француз: jus naturel 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +7 |
110. | мүсәтірлі-анис тамшылары | нашатырно-анисовые капли | нашатырно-анисовые каплимүсәтірлі-анис тамшыларыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мүсәтірлі-анис тамшылары – анис тамшылары - экспекторант және қабынуға қарсы әсері бар аралас препарат.. 2. Әзербайжан: ammonyak-Anis düşür 3. Қырғыз: нашатыр-анис тамчылары 4. Өзбек: ammiak va anis tomchilari 5. Түрік: amonyak-anason damlaları 6. Ағылшын: ammonia-anise drops 7. Испан: gotas de amoníaco-anís 8. Неміс: ammoniak-Anis-Tropfen 9. Француз: gouttes d`ammoniaque-anis 10. Бекітілген нұсқасы- нашатырь-мүсәтір (2006 ж); капли для носа-мұрынға арналған тамшы (2021 ж); масло анисовое-анис майы (2021 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +12 |
111. | мүсәтір спирті | нашатырный спирт | нашатырный спиртмүсәтір спиртіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мүсәтір спирті – аммиак-аммоний гидроксидінің сулы ерітіндісі, өткір иісі бар түссіз мөлдір сұйықтық. Ол дәрі ретінде және тұрмыстық қажеттіліктер үшін қолданылады. 2. Әзербайжан: ammonyak spirt 3. Қырғыз: аммиак 4. Өзбек: ammiak 5. Түрік: amonyak 6. Ағылшын: ammonia 7. Испан: hidrato de amonio8. Неміс: Ammoniakwasser9. Француз: ammoniaque 10. Бекітілген нұсқасы- абсолютный спирт -абсолютті спирт (2021 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы – алғашқы көмек көрсетуге арналған (автокөліктік) дәрі жиынтығының құрамын бекіту туралы Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау істері жөніндегі агенттігіyің Төрайымының 2000 жылғы 18 сәуірдегі N 225 бұйрығы. «5. Естен тану. Жаралыны жерге жатқызады, аяқтарын сәл көтеріп, мақтаға тамызылған мүсәтір спиртін иіскетеді» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
112. | бейсу еріткіштер | неводные растворители | неводные растворителибейсу еріткіштерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бейсу еріткіштер - судан басқа органикалық қосылыс болып табылмайтын еріткіш. Олар әдетте сыртқы қолдануға арналған: шырышты қабықтарды майлау, теріні сүрту, лосьондар, ингаляциялар, шаю, жуу, мұрын мен құлақ тамшылары. 2. Әзербайжан: qeyri-adi həlledicilər 3. Қырғыз: суусуз эриткичтер 4. Өзбек: yoddan hal qiluvchi 5. Түрік: sulu olmayan çözücüler 6. Ағылшын: non-aqueous solvents 7. Испан: solventes no acuosos 8. Неміс: nicht wasserbasierte Lösungsmittel 9. Француз: solvants non aqueux 10. Бекітілген нұсқасы- летучие растворители-ұшпалы еріткіштер (2021 ж) . 11. Заңнамадағы қолданысы - заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: «су емес еріткіштер» немесе «судан басқа еріткіштер» деп алған орынды деп санаймыз. | -3 |
113. | парафинді пластинка әдісі | метод парафиновой пластинки | метод парафиновой пластинкипарафинді пластинка әдісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гидрофобты бетті сулау әдісі (парафинді пластинка әдісі): сыналатын эмульсия тамшысын парафин қабатымен жабылған шыны пластинаға жаққанда, егер дисперсиялық орта май (в/М типті эмульсия) болса, тамшы жайылады және егер су болса, жайылмайды (м/В типті эмульсия). 2. Әзербайжан: parafin lövhəsi üsulu 3. Қырғыз: парафин плитасынын ыкмасы 4. Өзбек: parafin plitasi usuli 5. Түрік: parafin plakası yöntemi 6. Ағылшын: the paraffin plate method 7. Испан: método de placa de parafina 8. Неміс: methode der Paraffinplatte 9. Француз: méthode de la plaque de paraffine 10. Бекітілген нұсқасы- метод-әдіс (1992 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: «сусыз ерітінді» деп алған дұрыс деп ойлаймын. | +9 |
114. | дозаланбаған дәрілік түрлер | недозированные лекарственные формы | недозированные лекарственные формыдозаланбаған дәрілік түрлерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дозаланбаған дәрілік түрлер Дозаланбаған деп әрбір бірлікте әсер етуші заттың/заттардың дозасы жоқ дәрілік түрлер аталады. 2. Әзербайжан: dozajsız dərman formaları 3. Қырғыз: дозаланбаган дозалоо формалары 4. Өзбек: dozasiz Dozaj shakllari 5. Түрік: dozlanmamış dozaj formları 6. Ағылшын: undosed dosage forms 7. Испан: formas medicinales no dosificadas 8. Неміс: unterdosierte Darreichungsformen 9. Француз: formes posologiques non dosées 10. Бекітілген нұсқасы- глазные лекарственные формы көзге арналған дәрілік түрлер (2021ж ) 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +7 |
115. | бейорганикалық дәрілік заттар | неорганические лекарственные вещества | неорганические лекарственные веществабейорганикалық дәрілік заттарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бейорганикалық дәрілік заттар – хим. элементтердің өзара және бір-бірімен байланысуынан шығатын дәрілік заттар. 2. Әзербайжан: qeyri-üzvi dərman 3. Қырғыз: органикалык эмес дары заттар 4. Өзбек: noorganik dorivor moddalar 5. Түрік: inorganik tıbbi maddeler 6. Ағылшын: inorganic medicinal substances 7. Испан: sustancias medicinales inorgánicas 8. Неміс: anorganische Arzneimittel 9. Француз: substances médicinales inorganiques 10. Бекітілген нұсқасы- глазные лекарственные формы көзге арналған дәрілік түрлер (2021ж ) 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +12 |
116. | қоюланбаған сөл | несгущенный сок | несгущенный сокқоюланбаған сөлСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоюланбаған сөл – буландыру жолымен алынған концентрат. 2. Әзербайжан: qatılaşdırılmış şirəsi deyil 3. Қырғыз: бууланган шире эмес 4. Өзбек: siqilgan sharbat emas 5. Түрік: yoğunlaştırılmış meyve suyu değil 6. Ағылшын: not condensed juice 7. Испан: jugo no condensado 8. Неміс: nicht kondensierter Saft 9. Француз: jus non condensé 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар. қолдаймыз. | +7 |
117. | нейрохирургиялық қайшы | ножницы нейрохирургические | ножницы нейрохирургическиенейрохирургиялық қайшыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Нейрохирургиялық қайшы - нейрохирургиялық операциялар кезінде операциялық жараның тереңдігінде тіндерді бөлуге арналған қысқа кесетін бөліктері мен ұзын браншалары бар қайшылар. 2. Әзербайжан: qayçı, neyrocərrahiyə 3. Қырғыз: нейрохирургиялык кайчы 4. Өзбек: neyroxirurgik qaychi 5. Түрік: nöroşirürji makası 6. Ағылшын: neurosurgical scissors 7. Испан: tijeras neuroquirúrgicas 8. Неміс: schere, neurochirurgisch 9. Француз: ciseaux neurochirurgicaux 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
118. | дәрілік препараттарды тасымалдағыштар | носители лекарственных препаратов | носители лекарственных препаратовдәрілік препараттарды тасымалдағыштарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілік препараттарды тасымалдағыштар – дәрі-дәрмектерді жасау технологиясы, дәрі-дәрмектерді шығару механизмдері, тасымалдаушы ретінде қолданылатын матрицалардың түрлері, фармакокинетикалық және емдік қасиеттері бойынша жіктеуге болады. Жасау технологиясына сәйкес дәрілік тасымалдаушылар монолитті (матрицалық), резервуар (мембрана) және сорғы (осмотикалық) болып бөлінеді. 2. Әзербайжан: narkotik daşıyıcıları 3. Қырғыз: дары препараттарын алып жүрүүчүлөр 4. Өзбек: dori vositalari tashuvchilar 5. Түрік: ilaç taşıyıcıları 6. Ағылшын: carriers of medicines 7. Испан: portadores de medicamentos 8. Неміс: träger von Arzneimitteln 9. Француз: porteurs de médicaments 10. Бекітілген нұсқасы- имитациялық дәрілік препараттар - имитационные лекарственные препараты (2021 ж.). Тасымалдағыш-ұшақ - самолет-носитель (2020 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +6 |
119. | ауырсынуды басатын дәрі | обезболивающее средство | обезболивающее средствоауырсынуды басатын дәріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауырсынуды басатын құрал – ауыруды басу үшін қолданылатын дәрі-дәрмектер 2. Әзербайжан: deyil. 3. Қырғыз: ооруну басаңдатуучу каражат 4. Өзбек: anestezik 5. Түрік: ağrı kesici ilaç 6. Ағылшын: painkiller 7. Испан: anestésico 8. Неміс: Anästhetikum 9. Француз: analgésique 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +7 |
120. | су тартқыш затпен (заттекпен) сусыздандыру | обезвоживание водоотнимающим веществом | обезвоживание водоотнимающим веществомсу тартқыш затпен (заттекпен) сусыздандыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су тартқыш затпен (заттекпен) сусыздандыру – арнайы дәрі-дірмектерді қолдана отырып, организмдегі судың көлемін төмендету. 2. Әзербайжан: su keçirməyən maddələrlə susuzlaşdırma 3. Қырғыз: суусуздандыруучу зат 4. Өзбек: suv chiqaruvchi moddalar bilan suvsizlanish 5. Түрік: su giderici madde ile dehidrasyon 6. Ағылшын: dehydration with a water-removing substance 7. Испан: deshidratación por deshumidificación 8. Неміс: entwässerung mit wasserabweisendem Material 9. Француз: déshydratation par un agent hydrofuge 10. Бекітілген нұсқасы- сутартқыш – водоподъемник (1971-1981 жж.). сусыз заттек – безводное вещество (2021 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +10 |
121. | микроорганизмдермен тұқымдану | обсеменение микроорганизмами | обсеменение микроорганизмамимикроорганизмдермен тұқымдануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Микроорганизмдермен ластану - 1) сыртқы ортаның жансыз объектілеріне адам (жануарлар) денсаулығы үшін ықтимал қауіпті микроорганизмдердің түсуі (енгізілуі) (мысалы., азық-түлік, тұрмыстық заттар, бал. аурудың басқа адамдарға (жануарларға) берілу факторы бола алатын құралдар, дәрі-дәрмектер және т.б.). 2. Әзербайжан: mikroorqanizmlər tərəfindən əkilmə 3. Қырғыз: микроорганизмдер менен уулануу 4. Өзбек: mikroorganizmlar bilan urug`lantirish 5. Түрік: mikroorganizmalarla tohumlama 6. Ағылшын: contamination by microorganisms 7. Испан: inseminación por microorganismos 8. Неміс: kontamination durch Mikroorganismen 9. Француз: contamination par des micro-organismes 10. Бекітілген нұсқасы- желден ластану - загрязнение ветровое (2021 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 19 қазандағы №1327 Қаулысы. «... жемшөп қоспаларын өндіру және сақтау үшін, микроорганизмдермен, кірмен, реактивтермен, басқа ластану түрлерімен ластанудың алдын алу» 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +4 |
122. | көмірлену | обугливание | обугливаниекөмірленуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көмірлену - жоғары температураға ұшыраған кезде белгілі бір қатты заттардың толық жанбай қалуына қатысты химиялық процесі. Медицинада IV дәреже-өте жоғары температураға ұшыраған кезде тіндердің күйіп кетуі. Бұл теріні, бұлшықеттерді, сіңірлерді, сүйектерді зақымдайтын күйіктің ең ауыр түрі. 2. Әзербайжан: qarınqalanma 3. Қырғыз: күйүү 4. Өзбек: charring 5. Түрік: kömürleşme 6. Ағылшын: carbonization 7. Испан: carbonización 8. Неміс: Verkohlung 9. Француз: carbonisation 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +13 |
123. | жалпы биотиімділік | общая биодоступность | общая биодоступностьжалпы биотиімділікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жалпы биотиімділік - шығындар санын сипаттайтын негізгі көрсеткіш, яғни препараттың биотиімділігі неғұрлым жоғары болса, организм ассимиляциялау және пайдалану кезінде оның шығыны соғұрлым аз болады. 2. Әзербайжан: ümumi bioavailability 3. Қырғыз: жалпы биожеткиликтүүлүк 4. Өзбек: umumiy bioavailability 5. Түрік: genel biyoyararlanım 6. Ағылшын: general bioavailability 7. Испан: biodisponibilidad general 8. Неміс: allgemeine Bioverfügbarkeit 9. Француз: biodisponibilité totale 10. Бекітілген нұсқасы- общий план –жалпы көрініс (2021ж). 11. Заңнамадағы қолданысы-жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +5 |
124. | аурудың жалпы құны | общая стоимость болезни | общая стоимость болезниаурудың жалпы құныСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аурудың жалпы құны – кез-келген нозологиялық түрдегі ауруды емдеу кезінде барлық емдеу-диагностикалық шараларды жүргізуге байланысты қоғам, отбасы шеккен барлық шығындар (жиынтық құны). 2. Әзербайжан: xəstəliyin ümumi dəyəri 3. Қырғыз: оорунун жалпы наркы 4. Өзбек: kasallikning umumiy qiymati 5. Түрік: hastalığın toplam maliyeti 6. Ағылшын: the total cost of the disease 7. Испан: costo total de la enfermedad 8. Неміс: gesamtkosten der Krankheit 9. Француз: coût total de la maladie 10. Бекітілген нұсқасы - бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы - заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +1 |
125. | жалпы қуаттандырушы әсер | общеукрепляющее действие | общеукрепляющее действиежалпы қуаттандырушы әсерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жалпы қуаттандырушы әсер – дәрумендер, минералдар, микроэлементтер, қоректік заттар, өсімдік сығындылары, аминқышқылдары және кең спектрлі басқа препараттар арқылы ағзаға қуат беру. 2. Әзербайжан: möhkəmləndirici hərəkət 3. Қырғыз: жалпы бекемдөөчү аракет 4. Өзбек: restorativ ta`sir 5. Түрік: restoratif etki 6. Ағылшын: general strengthening effect 7. Испан: efecto restaurador 8. Неміс: stärkende Wirkung 9. Француз: action réparatrice 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +11 |
126. | объективті микрометр | объективный микрометр | объективный микрометробъективті микрометрСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Объективті микрометр - әрқайсысы 10 мкм немесе 0 01 ММ сәйкес келетін 100 бөліктен тұратын ұзындығы 1 мм сызғышы бар арнайы заттық шыны. Медицинада препарат жасушаларымен орналастырылған микроорганизмдерді оны бірдей үлкейту арқылы жасушаның мөлшерін өлшеуге болады. 2. Әзербайжан: obyektiv mikrometre 3. Қырғыз: объективдүү микрометр 4. Өзбек: ob`ektiv mikrometre 5. Түрік: objektif mikrometre 6. Ағылшын: objective micrometer 7. Испан: micrómetro objetivo 8. Неміс: objektiver Mikrometer 9. Француз: micromètre objectif 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
127. | бірдозалық орауыш, бір рет пайдаланатын орауыш | однодозовая упаковка | однодозовая упаковкабірдозалық орауыш, бір рет пайдаланатын орауышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бірдозалық орауыш, бір рет пайдаланатын орауыш – бұл бір рет пайдалануға арналған – қандай да бір тауарды өлшеп-орауға және кейіннен өткізуге арналған және қайта пайдалануға жарамсыз қаптама. 2. Әзербайжан: birdəfəlik qablaşdırma 3. Қырғыз: колдо болгон таңгак 4. Өзбек: bir martalik mahsulot 5. Түрік: tek kullanımlık ambalaj 6. Ағылшын: disposable packaging 7. Испан: embalaje desechable 8. Неміс: Einwegverpackung 9. Француз: emballage jetable 10. Бекітілген нұсқасы- аэрозольді орауыш - аэрозольная упаковка (2021 ж.). жоғары бір реттік доза - высшая разовая доза (2021 ж 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қысқаша «бір реттік орауыш» деп алуға болады. | +3 |
128. | онкогендік (қатерлі ісік туғызу қабілеті) | онкогенность | онкогенностьонкогендік (қатерлі ісік туғызу қабілеті)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Онкогендік (қатерлі ісік туғызу қабілеті) – (грек. ὄγοος – түйін, ісік, өсу және ген), ісіктүзілу процесінің дамуына жауап беретін мутациялар, гендер тобы (онкогенез). 2. Әзербайжан: Onkologiya 3. Қырғыз: онкогендүүлүк 4. Өзбек: onkogenlik 5. Түрік: onkojenite 6. Ағылшын: oncogenicity 7. Испан: oncogenicidad 8. Неміс: onkogenität 9. Француз: oncogénicité 10. Бекітілген нұсқасы- протоонкоген – протоонкоген (2019 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар. Орыс тіліндегі коммерческое предприятие сөзін заңнамадағы көрсеткішін басшылыққа ала отырып, коммерциялық кәсіпорын деп аудару орынды деп санаймыз. | +15 |
129. | апиын, көкнәр | опий | опийапиын, көкнәрСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Апиын, көкнәр – есірткі түрлері 2. Әзербайжан: opiy 3. Қырғыз: апийим 4. Өзбек: opiy 5. Түрік: afyon 6. Ағылшын: opium 7. Испан: opio 8. Неміс: Opium 9. Француз: opium 10. Бекітілген нұсқасы- 1971-1981 жж. бекітілген термин 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 16 қыркүйектегі N942 қаулысы. «Апиын көкнәрiн жинауға Апиын өндiру мақсатында Өндіру ұйғарылған...» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +13 |
130. | нысана-ағза (ұлпа), нысана-мүше | орган (ткань)-мишень | орган (ткань)-мишеньнысана-ағза (ұлпа), нысана-мүшеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Нысана- ағза (ұлпа) – белгілі бір заттар немесе тітіркендіргіш факторлар әсер ететін органдар немесе тіндер. Мысалы: стресс, никотин және алкоголь, нашар экология, дәрі-дәрмектерді бақылаусыз қабылдау. 2. Әзербайжан: orqan (parça)-hədəf 3. Қырғыз: орган (кыртыш)-Максат 4. Өзбек: organ(mato) - maqsad 5. Түрік: organ (doku) hedeftir 6. Ағылшын: target organ (tissue) 7. Испан: órgano (tejido)-objetivo 8. Неміс: organ (Gewebe)-Ziel 9. Француз: organe (tissu) cible 10. Бекітілген нұсқасы- 1995 жылы бекітілген термин 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 11 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-256/2020 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2020 жылғы 15 желтоқсанда № 21786 болып тіркелді 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +7 |
131. | денсаулық сақтау ұйымы | организация здравоохранения | организация здравоохраненияденсаулық сақтау ұйымыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Денсаулық сақтау ұйымы – халықтың денсаулығына қатысты мәселелерді шешу үшін құрылған ұйым. Негізгі мақсаты — халықтың денсаулығын жақсартуға қол жеткізу. 2. Әзербайжан: səhiyyə təşkilatı 3. Қырғыз: саламаттыкты сактоо уюму 4. Өзбек: sog`liqni saqlash tashkiloti 5. Түрік: sağlık örgütü 6. Ағылшын: healthcare organization 7. Испан: organización de la salud 8. Неміс: Organisation des Gesundheitswesens 9. Француз: organisation de la santé 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы - заңнамаларда жиі қолданылады 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
132. | органикалық қосылыстар | органические соединения | органические соединенияорганикалық қосылыстарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Органикалық қосылыстар - құрамында негізгі элемент ретінде әрдайым көміртек атомы болатын химиялық қосылыстар (көміртек оксидтері, көмір қышқылы және оның тұздарынан басқалары). 2. Әзербайжан: üzvi birləşmələr 3. Қырғыз: органикалык бирикмелер 4. Өзбек: organik birikmalar 5. Түрік: organik bileşikler 6. Ағылшын: organic compounds 7. Испан: compuestos orgánicos 8. Неміс: organische Verbindung 9. Француз: composé organique 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – Жойылуы қиын органикалық ластауыштармен және олар құрамында бар қалдықтармен жұмыс істеу қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрінің 2012 жылғы 24 ақпандағы № 40-ө Бұйрығы. «...иммундық, эндокриндік жүйесінің бұзылуына және онкологиялық ауруларды қоса алғанда, түрлі ауруларға алып келетін неғұрлым қауіпті органикалық қосылыстар» түрінде қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +15 |
133. | органолептикалық бақылау | органолептический контроль | органолептический контрольорганолептикалық бақылауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Органолептикалық бақылау – бастапқы ақпаратты сезім мүшелерінің қабылдауын бақылау 2. Әзербайжан: organoleptik nəzarət 3. Қырғыз: органолептикалык көзөмөл 4. Өзбек: organoleptik nazorat 5. Түрік: organoleptik kontrol 6. Ағылшын: organoleptic control 7. Испан: control organoléptico 8. Неміс: organoleptische Kontrolle 9. Француз: contrôle organoleptique 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 20 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-287/2020 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2020 жылғы 22 желтоқсанда № 21835 болып тіркелді. «...дәрілік препараттарды дайындау үшін пайдаланылатын бастапқы материалдарды (дәрілік субстанция, қосалқы зат) қабылдау кезінде бақылау; ...5) органолептикалық бақылау...» нұсқасында қолданлыған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
134. | органолептикалық белгі | органолептический признак | органолептический признакорганолептикалық белгіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Органолептикалық белгі – сезім мүшерлері арқылы қабылданатын белгілер. 2. Әзербайжан: organoleptik əlamət 3. Қырғыз: органолептикалык өзгөчөлүк 4. Өзбек: organoleptik xususiyat 5. Түрік: organoleptik işaret 6. Ағылшын: organoleptic sign 7. Испан: signo organoléptico 8. Неміс: organoleptisches Merkmal 9. Француз: caractéristique organoleptique 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
135. | қайнатпа | отвар | отварқайнатпаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қайнатпа - медицинада – дәрі-дәрмектің сұйық түрі. Оларды дәрілік өсімдік шикізатынан алынған концентратты суда еріту немесе су моншасымен қыздыра отырып сумен экстракциялау арқылы алады. 2. Әзербайжан: bulyon 3. Қырғыз: сорпосу 4. Өзбек: tayyorlash 5. Түрік: kaynatma 6. Ағылшын: decoction 7. Испан: cocción 8. Неміс: Abkochung 9. Француз: décoction 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 3 ақпандағы № 200 Қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 8 қыркүйектегі № 754 қаулысымен «қайнатпа – әртүрлі жемістер мен жидектердің езбесін қоса отырып, пісірілген қант массасы» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
136. | салыстырмалы биологиялық қолжетімділік | относительная биологическая доступность | относительная биологическая доступностьсалыстырмалы биологиялық қолжетімділікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Салыстырмалы биологиялық тиімділік – салыстыру препараттарынан дәрілік заттың қанға түсу дәрежесін анықтайтын шама. 2. Әзербайжан: nisbi bioloji mövcudluğu 3. Қырғыз: салыштырмалуу биологиялык жеткиликтүүлүк 4. Өзбек: nisbiy biologik mavjudligi 5. Түрік: göreceli biyoyararlanım 6. Ағылшын: relative bioavailability 7. Испан: disponibilidad biológica relativa 8. Неміс: relative biologische Verfügbarkeit 9. Француз: biodisponibilité relative 10. Бекітілген нұсқасы- абсолют биологиялық тиімділік - абсолютная биологическая доступность (2021 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +9 |
137. | салыстырмалы (салмағы) массасы | относительная масса | относительная массасалыстырмалы (салмағы) массасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Салыстырмалы (салмағы) массасы – заттың бір молекуласының массасы. 2. Әзербайжан: nisbi çəkisi 3. Қырғыз: салыштырмалуу масса 4. Өзбек: nisbiy massa 5. Түрік: göreceli kütle 6. Ағылшын: relative mass 7. Испан: masa relativa 8. Неміс: relative Masse 9. Француз: masse relative 10. Бекітілген нұсқасы- массаберіліс – массопередача (2021 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +12 |
138. | салыстырмалы тығыздық | относительная плотность | относительная плотностьсалыстырмалы тығыздықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Салыстырмалы тығыздық – заттың тығыздығының (көлем бірлігінің массасы) берілген анықтамалық материалдың тығыздығына қатынасы. Дененің тығыздығы деп дененің салмағының дененің көлемінің қатынасына тең шаманы атайды. Мысалы, зәрдің салыстырмалы тығыздығы (үлес салмағы) ондағы тығыз заттардың (мочевина, минералды тұздар және т.б., ал патология жағдайында глюкоза, ақуыз) құрамына байланысты және әдетте 1,010 — 1,025 құрайды (судың тығыздығы 1-ге алынады). 2. Әзербайжан: nisbi sıxlığı 3. Қырғыз: салыштырмалуу тыгыздык 4. Өзбек: nisbiy zichlik 5. Түрік: bağıl yoğunluk 6. Ағылшын: relative density 7. Испан: densidad relativa 8. Неміс: relative Dichte 9. Француз: densité relative 10. Бекітілген нұсқасы – нағыз тығыздық - истинная плотность (2021 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2020 жылғы 7 тамыздағы №184 бұйрығы. Түтікше коэффициентін анықтаудың салыстырмалы қателігі. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
139. | дәрілік өсімдіктердің қорларын қорғау | охрана ресурсов лекарственных растений | охрана ресурсов лекарственных растенийдәрілік өсімдіктердің қорларын қорғауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілік өсімдіктердің қорларын қорғау - табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану жөніндегі мемлекеттік, қоғамдық және халықаралық іс-шаралар жүйесіндегі байланыстардың бірі. 2. Әзербайжан: dərman bitkiləri resurslarının qorunması 3. Қырғыз: дары өсүмдүктөрдүн ресурстарын коргоо 4. Өзбек: dorivor o`simliklar resurslarini muhofaza qilish 5. Түрік: şifalı bitkilerin kaynaklarının korunması 6. Ағылшын: protection of medicinal plant resources 7. Испан: protección de los recursos de plantas medicinales 8. Неміс: schutz der Ressourcen von Heilpflanzen 9. Француз: protection des plantes médicinales 10. Бекітілген нұсқасы - негізгі қорлардың тозуы – износ основных фондов (2021 ж.). Дәрілік құралдардың сапасы - качество лекарственных средств (2021 ж.). Дәрілік өсімдік – лекарственное растение (2021 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +3 |
140. | Көзілдірік көзәйнек | очки | очкиКөзілдірік көзәйнекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көзілдірік – қосалқы көру құралы 2. Әзербайжан: Eynək 3. Қырғыз: упай 4. Өзбек: ko`zoynak 5. Түрік: gözlük 6. Ағылшын: glasses 7. Испан: gafas 8. Неміс: Brille 9. Француз: lunette 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 8 желтоқсандағы №943 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2015 жылы 29 желтоқсанда №12627 болып тіркелді. «Көзілдірік» түрінде қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +11 |
141. | көзілдірік линзалары | очковые линзы | очковые линзыкөзілдірік линзаларыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көзілдірік линзалары - жай ғана материалдың (шыны немесе полимер) біркелкі бөлігі емес, линзада оптикалық орталық болады, бұл орталықта олар минус, пүліс болып бөлінеді. 2. Әзербайжан: eynək linzalar 3. Қырғыз: көз айнек линзалар 4. Өзбек: ko`zoynak linzalari 5. Түрік: gözlük lensleri 6. Ағылшын: eyeglass lenses 7. Испан: lentes de gafas 8. Неміс: Brillenlinse 9. Француз: verres de lunettes 10. Бекітілген нұсқасы- жанаспалы линзалар - контактные линзы (2021 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 11 ақпандағы N 133 Қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 29 желтоқсандағы № 922 қаулысымен. «...медициналық мақсаттағы бұйымдар көру линзаларын немесе көз протездерін сақтауға арналған ерітінділер; 3405-тен көзілдірік линзаларын шығару» нұсқасында қолданылған 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +15 |
142. | парентеральды дәрілік форма | парентеральная лекарственная форма | парентеральная лекарственная формапарентеральды дәрілік формаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Парентеральды дәрілік түр – дәрі-дәрмекті адам организміне енгізудің түрі 2. Әзербайжан: parenteral dərman forması 3. Қырғыз: парентералдык дозалоо формасы 4. Өзбек: parenteral dozalash shakli 5. Түрік: parenteral dozaj formu 6. Ағылшын: parenteral dosage form 7. Испан: forma medicinal parenteral 8. Неміс: parenterale Darreichungsform 9. Француз: forme posologique parentérale 10. Бекітілген нұсқасы- парентералдық енгізу - введение парентеральное (2017 ж.). Көзге арналған дәрілік түрлер - глазные лекарственные формы (2021 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +11 |
143. | бумен стерильдеу | паровая стерилизация | паровая стерилизациябумен стерильдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бумен стерильдеу - микроорганизмдердің барлық түрлерін тиімді жоятын қаныққан су буының қысыммен өңдеу. 2. Әзербайжан: buxar sterilizasiya 3. Қырғыз: буу стерилдөө 4. Өзбек: bug ` sterilizatsiyasi 5. Түрік: buhar sterilizasyonu 6. Ағылшын: steam sterilization 7. Испан: esterilización de vapor 8. Неміс: Dampfsterilisation 9. Француз: stérilisation à la vapeur 10. Бекітілген нұсқасы- ауамен стерильдеу - воздушная стерилизация (2021 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2019 жылғы 3 желтоқсандағы № 642 бұйрығы. «Инокуляторларды бумен стерильдеу және оларды стерилді бекіткішпен белгілі температурада толтыру» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +12 |
144. | біріншілік сөл; бастапқы сөл | первичный сок | первичный сокбіріншілік сөл; бастапқы сөлСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Біріншілік сөл – экстрагентті шикізат қабаты арқылы тікелей сүзуден, шикізатты капиллярлық сіңдіруден пайда болған концентрацияланған жасушаішілік сөл. 2. Әзербайжан: ilkin şirəsi 3. Қырғыз: баштапкы шире 4. Өзбек: asosiy sharbat 5. Түрік: birincil meyve suyu 6. Ағылшын: primary juice 7. Испан: jugo primario 8. Неміс: primäre Saft 9. Француз: jus primaire 10. Бекітілген нұсқасы- біріншілік – первенство (2021 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: тіліміздегі контекстік қолданысты ескере отырып, бастапқы сөл деп алған жөн. | +9 |
145. | Алғашқы(бастапқы)орауыш материалы | первичный упаковочной материал | первичный упаковочной материалАлғашқы(бастапқы)орауыш материалыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Алғашқы (бастапқы) орауыш материалы – тұтыну сәтіне дейін тауардан ажыратылмайтын, оны зақымданудан сақтайтын қаптама. 2. Әзербайжан: ilkin qablaşdırma materialları 3. Қырғыз: баштапкы таңгактоочу материал 4. Өзбек: asosiy qadoqlash materiallari 5. Түрік: birincil ambalaj malzemesi 6. Ағылшын: primary packaging material 7. Испан: material de embalaje primario 8. Неміс: primäres Verpackungsmaterial 9. Француз: matériau d & apos; emballage primaire 10. Бекітілген нұсқасы- МСАК медициналық-санитариялық алғашқы көмек - ПМСП (первичная медико-санитарная помощь) (Бекітілген терминдер жинағы). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +3 |
146. | таңу материалы | перевязочный материал | перевязочный материалтаңу материалыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Таңу материалы – жіптер, маталар, пленкалар, түрлі тоқыма емес материалдардан тұратын көп функциялы өнімдер. 2. Әзербайжан: sarğı materialı 3. Қырғыз: таңуу материалы 4. Өзбек: kiyim materiallari 5. Түрік: pansuman malzemesi 6. Ағылшын: dressing material 7. Испан: material de vendaje 8. Неміс: Verbandmaterial 9. Француз: matériel de pansement 10. Бекітілген нұсқасы- жара таңу жеке-дара пакеті - индивидуальный перевязочный пакет (2016 ж.). Қайталама орауыш материал - вторичный упаковочный материал (2021 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2015 жылғы 28 қазандағы № 609 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2015 жылы 8 қаңтарда № 12831 болып тіркелді 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +11 |
147. | бұрышты пластырь | перцовый пластырь | перцовый пластырьбұрышты пластырьСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бұрышты пластырь – денеге кері әсер берместен денсаулыққа қатысты бірқатар проблемалардан құтылудың арзан, тиімді әдісі және жергілікті емдеу үшін қолданылады. 2. Әзербайжан: bibər yamaq 3. Қырғыз: калемпир жамаачы 4. Өзбек: qalampir gips 5. Түрік: biber bandı 6. Ағылшын: pepper patch 7. Испан: parche de pimienta 8. Неміс: pfefferpflaster 9. Француз: patch au poivre 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +10 |
148. | аналық | пестик | пестиканалықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аналық – бір немесе бірнеше біріктірілген карпельдерден құралған гүлдің бөлігі; гүлді өсімдіктердің аналық репродуктивті органы. Фармацевтикада дәрілік өсімдіктерге байланысты қолданылатын термин. 2. Әзербайжан: pestisid 3. Қырғыз: мисте 4. Өзбек: pestle 5. Түрік: pistil 6. Ағылшын: pistil 7. Испан: pistilo 8. Неміс: Pistill 9. Француз: pistil 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы – жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +13 |
149. | полиптік ілмек | петля полипная | петля полипнаяполиптік ілмекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Полиптік ілмек – мұрын шырышты қабығының және көмейдің ісіктерін алуға арналған құрал 2. Әзербайжан: loop polip 3. Қырғыз: полип укуругу 4. Өзбек: polip aylanishi 5. Түрік: polip döngü 6. Ағылшын: polyp loop 7. Испан: lazo de polipropileno 8. Неміс: polyp-Schleife 9. Француз: boucle polype 10. Бекітілген нұсқасы- аденоматозды полип - аденоматозный полип (2017 ж.). Ілмек - петля (петличка) (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
150. | өсімдік пигменттері | пигменты растительные | пигменты растительныеөсімдік пигменттеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өсімдік пигменттері – белгілі бір жарық сіңіретін үлкен органикалық молекулалар 2. Әзербайжан: təbii bitki 3. Қырғыз: өсүмдүк пигменттери 4. Өзбек: o`simlik pigmentlari 5. Түрік: pigmentler, bitki 6. Ағылшын: plant pigments 7. Испан: pigmentos vegetales 8. Неміс: pflanzliche Pigmente 9. Француз: pigments végétaux 10. Бекітілген нұсқасы- дәрілік өсімдік - лекарственное растение (2021). Ақ пигмент – белый пигмент (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
151. | зертханалық пипетка, тамызғыш | пипетка лабораторная | пипетка лабораторнаязертханалық пипетка, тамызғышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Зертханалық пипетка, тамызғыш - сұйықтықтың ағып кету жылдамдығын шектейтін түтік сипатындағы өлшеуіш немесе ұшында мөлшерлегіш тесігі бар кішкене ыдыс. 2. Әзербайжан: pipette, laboratoriya 3. Қырғыз: лабораториялык пипетка 4. Өзбек: laboratoriya pipetasi 5. Түрік: laboratuvar pipeti 6. Ағылшын: laboratory pipette 7. Испан: pipeta de laboratorio 8. Неміс: Laborpipette 9. Француз: pipette de laboratoire 10. Бекітілген нұсқасы- зертханалық бөлшектеу жұмыстары - лабораторно-фасовочные работы (2021). Дәріханалық тамшуыр - аптечная пипетка (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: тамызғыш емес, «тамызғы» деп қолдануды ұсынамыз. Сыпырғы т.б. секілді «тамызғы» да –ғы жұрнағы арқылы жасалған атау сөз. | +5 |
152. | пирогенді заттар (заттектер) | пирогенные вещества | пирогенные веществапирогенді заттар (заттектер)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Пирогенді заттар (заттектер) - дене температурасын көтеретін заттар. 2. Әзербайжан: pirogen maddələr 3. Қырғыз: пирогендик заттар 4. Өзбек: pirogen moddalar 5. Түрік: pirojenik maddeler 6. Ағылшын: pyrogenic substances 7. Испан: sustancias pirogénicas 8. Неміс: pyrogene Substanzen 9. Француз: pyrogènes 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +15 |
153. | қоректендіргіш, тиеуші қондырғы | питатель | питательқоректендіргіш, тиеуші қондырғыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоректендіргіш, тиеуші қондырғы – тағамда кездесетін көмірсулар, ақуыздар, витаминдер, майлар, микроэлементтер, макронутриенттер. 2. Әзербайжан: feeder 3. Қырғыз: багуучу 4. Өзбек: oziqlantiruvchi 5. Түрік: Besleyici 6. Ағылшын: feeder 7. Испан: alimentador 8. Неміс: Aufgeber 9. Француз: alimentateur 10. Бекітілген нұсқасы – қоректендіргіш арна (көлік және қатынас жолдары) - канал питатель (2015). Жүк тиеушілер бригадирі - Бригадир грузчиков (2012-2015). Қондырғы – установка (2020). 11. Заңнамадағы қолданысым Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігінің 2006 жылғы 10 шілдедегі N 293 бұйрығы. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +15 |
154. | қабықша | пленка | пленкақабықшаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қабықша – орау немесе бөлу қабаты ретінде қолданылатын синтетикалық шикізаттан алынған жұқа материал. Фармацевтикада дәрілік препараттарды орау, бөлуде қолданылады. 2. Әзербайжан: film 3. Қырғыз: тасма 4. Өзбек: film 5. Түрік: film 6. Ағылшын: tape 7. Испан: película 8. Неміс: Schicht 9. Француз: film 10. Бекітілген нұсқасы- Қабық, қабықша - оболочка (2016). 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2007 жылғы 21 маусымдағы N 376 Бұйрығы. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | -3 |
155. | пленкатүзгіш аэрозоль | пленкообразующий аэрозоль | пленкообразующий аэрозольпленкатүзгіш аэрозольСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Пленкатүзгіш аэрозоль – ауа өткізбейтін цилиндрде қысымда тұрған пленкатүзгіш дәрі 2. Әзербайжан: plenar aerozol 3. Қырғыз: Кино түзүүчү аэрозол 4. Өзбек: filmni tashkil etuvchi aerosol 5. Түрік: film oluşturan aerosol 6. Ағылшын: film-forming aerosol 7. Испан: tamponado aerosol 8. Неміс: filmbildendes Aerosol 9. Француз: aérosol filmogène 10. Бекітілген нұсқасы- аэрозолды орауыш - аэрозольная упаковка (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | -2 |
156. | пленкалы қабықша | пленочное покрытие | пленочное покрытиепленкалы қабықшаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Пленкалы қабықша – қабықшатүзуші заттың ерітіндісінен жасалған (кейін кеуіп қалатын) таблеткаға қапталатын жабындар. 2. Әзербайжан: plyonka örtüyü 3. Қырғыз: кино каптоо 4. Өзбек: kino qoplamasi 5. Түрік: film kaplama 6. Ағылшын: film coating 7. Испан: recubrimiento de película 8. Неміс: folienbeschichtung 9. Француз: revêtement pelliculeux 10. Бекітілген нұсқасы- Енсіз пленкалы кино (өнер) - Узкопленочное кино (1971-81). 11. Заңнамадағы қолданысы – Ақтөбе облыстық мәслихатының 2017 жылғы 8 желтоқсандағы № 227 шешімі. « Риоцигуат, таблетка, пленкалық қабықпен жабылған» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | 0 |
157. | пленкалы вакуум-буландырғыш аппарат | пленочный вакуум-выпарной аппарат | пленочный вакуум-выпарной аппаратпленкалы вакуум-буландырғыш аппаратСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Пленкалы вакуум-буландырғыш аппарат - фармацевтикалық өнімдерді өндіру бойынша, сондай-ақ өнеркәсіптің түрлі салаларында массаны қайнату үшін әртүрлі желілердің құрамына кіруі мүмкін. 2. Әзербайжан: plyonka vakuum-buxar aparatı 3. Қырғыз: пленкалык вакуум-буу аппараты 4. Өзбек: kino vakuum bug`lanish apparati 5. Түрік: film vakum buharlaştırma makinesi 6. Ағылшын: film vacuum evaporator 7. Испан: película de vacío evaporador 8. Неміс: Film Vakuum-выпарной Gerät 9. Француз: appareil d`évaporation sous vide à film 10. Бекітілген нұсқасы- вакуумдық кептіру - вакуумная сушка (2021). Буландырғыш – испаритель (2016). Аппаратты бағдарлау жүйесі - система ориентации аппарата (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | 0 |
158. | тоқылған елеуіш | плетеное сито | плетеное ситотоқылған елеуішСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тоқылған елеуіш - болат сымнан, сирек жағдайда жезден тоқылып жасалатын елеуіш. 2. Әзербайжан: hörülmüş ələk 3. Қырғыз: өрүлгөн электен 4. Өзбек: ortiqcha oro bermay elak 5. Түрік: örgülü elek 6. Ағылшын: braided sieve 7. Испан: tamiz de mimbre 8. Неміс: geflochtenes Sieb 9. Француз: tamis tressé 10. Бекітілген нұсқасы- тоқылған қоршау - изгородь плетеная (2016). Дәріханалық елеуіш - аптечное сито (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +11 |
159. | ұнтақтың тығыздығы | плотность порошка | плотность порошкаұнтақтың тығыздығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұнтақтың тығыздығы – бос құю кезіндегі ұнтақ массасы мен көлемінің арақатынасы. 2. Әзербайжан: toz sıxlığı 3. Қырғыз: порошок тыгыздыгы 4. Өзбек: chang zichligi 5. Түрік: toz yoğunluğu 6. Ағылшын: powder density 7. Испан: densidad del polvo 8. Неміс: pulver-Dichte 9. Француз: densité de poudre 10.Бекітілген нұсқасы- дозаланған ұнтақтар - дозированные порошки (2021).. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +11 |
160. | жанама әсер | побочное явление | побочное явлениежанама әсерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жанама әсер – препаратпен емдеу кезінде пайда болатын, бірақ міндетті түрде осы емдеумен себеп - салдарлық байланысы жоқ кез келген медициналық жағымсыз көріністер. 2. Әзербайжан: yan fenomen 3. Қырғыз: терс көрүнүш 4. Өзбек: yon ta`siri 5. Түрік: yan etki 6. Ағылшын: side effect 7. Испан: un fenómeno colateral 8. Неміс: Nebenerscheinung 9. Француз: phénomène secondaire 10. Бекітілген нұсқасы- жанама сәулелендіру – излучение побочное (2016). Әсер етуші заттектер - действующие вещества (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2005 жылғы 14 ақпандағы N 52 Бұйрығы. «1) деректерді жинауды, деректерді қорытуды және дәрілік заттар жанама әсерлері мониторингінің деректері бойынша шешім» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз.. | +10 |
161. | жанама зат (заттек) | побочное вещество | побочное веществожанама зат (заттек)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жанама зат (заттек) - жағымсыз немесе көзделмеген зат. 2. Әзербайжан: yan maddə 3. Қырғыз: кошумча зат 4. Өзбек: yon modda 5. Түрік: yan madde 6. Ағылшын: by-product 7. Испан: subproducto 8. Неміс: nebenwirkung 9. Француз: sous-substance 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
162. | беттік-белсенді зат (заттек) (ббз) | поверхностно-активное вещество (пав) | поверхностно-активное вещество (пав)беттік-белсенді зат (заттек) (ббз)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Беттік-белсенді зат (заттек) (ббз) – беттік керілудің төмендеуіне әкелетін термодинамикалық фазалардың интерфейсіне шоғырланған химиялық қосылыс 2. Әзербайжан: səthi aktiv maddə (Pav) 3. Қырғыз: беттик активдүү зат (паб) 4. Өзбек: sirt faol moddasi(sirt faol moddalar) 5. Түрік: yüzey aktif madde (yüzey aktif madde) 6. Ағылшын: surfactant (surfactant) 7. Испан: surfactante (surfactante) 8. Неміс: tensid (Tensid) 9. Француз: tensioactif (tensioactif) 10. Бекітілген нұсқасы- БАТ Беттік акустикалық толқын БАТ Беттік акустикалық толқын - ПАВ Поверхностная акустическая волна (2007). Биологиялық белсенді заттек – биологически активное вещество (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
163. | тері астылық инъекция, теріасты инъекциясы | подкожная инъекция | подкожная инъекциятері астылық инъекция, теріасты инъекциясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тері астылық инъекция - тері астындағы тіндерге емдік немесе профилактикалық мақсатта дәрі-дәрмектер мен басқа ерітінділерді енгізу әдісі. 2. Әзербайжан: subkutan enjeksiyon 3. Қырғыз: тери астына сайуу 4. Өзбек: teri osti qarshi 5. Түрік: deri altı enjeksiyon 6. Ағылшын: subcutaneous injection 7. Испан: inyección subcutánea 8. Неміс: subkutane Injektion 9. Француз: injection sous-cutanée 10. Бекітілген нұсқасы- тамырішілік инекция внутрисосудистая инъекция (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 5 тамыздағы № ҚР ДСМ -77 бұйрығы. «Тері астына инъекцияға арналған ерітінді» нұсқасында қолданылған 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
164. | тері астына енгізу | подкожное введение | подкожное введениетері астына енгізуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тері астына енгізу - орындау техникасы дәрі-дәрмектерді бұлшықет ішіне енгізу әдістемесінен өзгеше жоғары сұранысқа ие медициналық процедура. 2. Әзербайжан: subkutan giriş 3. Қырғыз: тери астына киргизүү 4. Өзбек: teri ostiga kirish 5. Түрік: deri altı uygulama 6. Ағылшын: subcutaneous injection 7. Испан: introducción subcutánea 8. Неміс: subkutane Verabreichung 9. Француз: administration sous-cutanée 10. Бекітілген нұсқасы- ендіру, енгізу – внедрение (2016). 11. Заңнамадағы қолданысы - Батыс Қазақстан облыстық мәслихатының 2021 жылғы 30 қыркүйектегі № 6-5 шешімі. «Тоцилизумаб инфузиялық ерітінді дайындауға арналған концентрат, тері астына енгізуге арналған ерітінді» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +15 |
165. | түпнұсқалық | подлинность | подлинностьтүпнұсқалықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өзі екендігі нақтылық түпнұсқалық - дұрыстық, сәйкестік; күмәнсіздік, дәлдік т.б. 2. Әзербайжан: Orijinallik 3. Қырғыз: аныктыгы 4. Өзбек: haqiqiyligi 5. Түрік: gerçeklik 6. Ағылшын: authenticity 7. Испан: autenticidad 8. Неміс: Echtheit 9. Француз: authenticité 10. Бекітілген нұсқасы- нақтылық және абстрактылық - конкретное и абстрактное (2018). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: «өзі екендігі нақты түпнұсұалық» немесе «түпнұсқалық» деп қана алған дұрыс. | +6 |
166. | дәрінің түпнұсқасы | подлинность лекарства | подлинность лекарствадәрінің түпнұсқасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрінің өзі екендігі – дәрінің әуелгі түрі, түпнұсқалығы 2. Әзербайжан: dərman həqiqiliyi 3. Қырғыз: дары-дармектердин аныктыгы 4. Өзбек: preparatning haqiqiyligi 5. Түрік: ilacın özgünlüğü 6. Ағылшын: authenticity of the medicine 7. Испан: autenticidad del medicamento 8. Неміс: echtheit des Medikaments 9. Француз: authenticité du médicament 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: «дәрінің түпнұсқалығы» нұсқасын ұсынамыз. | 0 |
167. | жабындық ұлпалар | покровные ткани | покровные тканижабындық ұлпаларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жабындық ұлпалар - өсімдіктің сыртқы тіндері 2. Әзербайжан: örtük parçalar 3. Қырғыз: жабуучу кездемелер 4. Өзбек: qopqoq mato 5. Түрік: kapak kumaşları 6. Ағылшын: integumentary tissues 7. Испан: telas de cobertura 8. Неміс: deckstoffe 9. Француз: tissus de couverture 10. Бекітілген нұсқасы- ұлпа (мед.) – паренхима (1985). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +4 |
168. | таблеткаларды қабықшалармен қаптау | покрытие таблеток оболочками | покрытие таблеток оболочкамитаблеткаларды қабықшалармен қаптауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Таблеткаларды қабықшалармен қаптау - таблеткаларды механикалық, қоршаған ортаның (жарық, ылғал, оттегі және ауаның көмірқышқылдары) әсерінен қорғау (соққы, үйкеліс, т. б.)); сақталатын дәрілік заттардың бояғыш қабілеттілігінен т.б. қорғау мақсатында сыртын қабықшалармен жабу 2. Әзербайжан: tablet örtük 3. Қырғыз: таблеткаларды кабык менен каптоо 4. Өзбек: qoplangan planshetlar 5. Түрік: tabletleri kabuklarla kaplamak 6. Ағылшын: coating of tablets with shells 7. Испан: Revestimiento de tabletas con vainas 8. Неміс: beschichtung von Tabletten mit Schalen 9. Француз: revêtement des comprimés avec des coquilles 10. Бекітілген нұсқасы- соқпалы жүрісті таблеткалық машина - кривошипная таблеточная машина (2021). Дөңес қабықша - выпуклая оболочка (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
169. | полис, сақтандыру құжаты | полис | полисполис, сақтандыру құжатыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Полис, сақтандыру құжаты - сақтандырылған тұлғаның тегін медициналық көмекке құқығын куәландыратын құжат 2. Әзербайжан: polis 3. Қырғыз: саясат 4. Өзбек: siyosat 5. Түрік: poliçe 6. Ағылшын: policy 7. Испан: póliza 8. Неміс: Versicherungspolice 9. Француз: police 10. Бекітілген нұсқасы- сақтандыру зияны - страховой ущерб (2017). 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі Басқармасының 2020 жылғы 12 қазандағы № 97 қаулысы. «... сақтандыру брокерінің ішкі құжаты не осындай құжаттардың жиынтығы болып табылады» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
170. | шайма, шаюға арналған сұйықтық | полоскание | полосканиешайма, шаюға арналған сұйықтықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шайма, шаюға арналған сұйықтық - науқастың өзі істейтін және ауыз қуысын немесе жұтқыншақты шаюға арналған емдеу-алдын алуда қолданылатын сұйық дәрі. 2. Әзербайжан: yaxalamaq 3. Қырғыз: чайкоо 4. Өзбек: yuvish 5. Түрік: durulama 6. Ағылшын: rinsing 7. Испан: enjuague 8. Неміс: Spülung 9. Француз: bain de bouche 10. Бекітілген нұсқасы- шаймалау(хим) – выщелачивание (2006). өзара араласпайтын сұйықтық - взаимонесмешивающиеся жидкости (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы - Қазақстан Республикасы Энергетика және минералдық ресурстар министрінің 2006 жылғы 6 наурыздағы N 79 Бұйрығы. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +2 |
171. | жартылай өткізгіш мембрана | полупроницаемая мембрана | полупроницаемая мембранажартылай өткізгіш мембранаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жартылай өткізгіш мембрана - белгілі бір молекулалар ғана өтетін қабат. 2. Әзербайжан: yarımkeçirici membran 3. Қырғыз: жарым өткөрүүчү мембрана 4. Өзбек: yarim o`tkazuvchan membrana 5. Түрік: yarı geçirgen membran 6. Ағылшын: semi-permeable membrane 7. Испан: membrana semipermeable 8. Неміс: semipermeable Membran 9. Француз: membrane semi-perméable 10. Бекітілген нұсқасы- жартылай өткізгіш – полупроводник (2021). Липидті мембрана - липидная мембрана (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
172. | жартылай синтетикалық қосымша заттар (заттектер) | полусинтетические вспомогательные вещества | полусинтетические вспомогательные веществажартылай синтетикалық қосымша заттар (заттектер)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жартылай синтетикалық қосымша заттар (заттектер) - табиғи заттардың молекулаларын химиялық түрлендіру арқылы алынатын жартылай синтетикалық заттар. 2. Әзербайжан: yarımsintetik köməkçi maddələr 3. Қырғыз: жарым синтетикалык көмөкчү заттар 4. Өзбек: yarim sintetik yordamchi moddalar 5. Түрік: yarı sentetik yardımcı maddeler 6. Ағылшын: semi-synthetic excipients 7. Испан: excipientes semisintéticos 8. Неміс: halbsynthetische Hilfsstoffe 9. Француз: excipients semi-synthétiques 10. Бекітілген нұсқасы- генератив-синтетикалық әдіс – генеративно-синтетический метод (2020). 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +10 |
173. | зақымдалған ағза | пораженный орган | пораженный органзақымдалған ағзаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Зақымдалған ағза – ағзаның зақымдалуы 2. Әзербайжан: vurdu orqanı 3. Қырғыз: жабыр тарткан орган 4. Өзбек: ta`sirlangan organ 5. Түрік: etkilenen organ 6. Ағылшын: the affected organ 7. Испан: órgano afectado 8. Неміс: das betroffene Organ 9. Француз: organe affecté 10. Бекітілген нұсқасы- зақымдалған жерді іздеу (байланыс) (2004). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
174. | кеуектік | пористость | пористостькеуектікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кеуектік - кеуек дененің жалпы көлеміндегі кеуек көлемінің үлесі, тіндегі қуыстың мөлшері. 2. Әзербайжан: təmiz və sakit saxlayır 3. Қырғыз: көзөнөктүүлүк 4. Өзбек: porozlik 5. Түрік: gözeneklilik 6. Ағылшын: porosity 7. Испан: porosidad 8. Неміс: Porosität 9. Француз: porosité 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы - Қазақстан Республикасының Энергетика және табиғат ресурстар Министрлігінің бұйрығымен бекітілген 1996 жылғы 13 тамыздағы N99 Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 1998 жылғы 14 ақпан N 463 тіркелді. Бұйрықтың күші жойылды - ҚР Энергетика және минералдық ресурстар министрлігінің 2005 жылғы 27 қазандағы N 283 бұйрығымен. «Мұнай мен газ кеуектік, қуыстық, жарықшалық және аралас жинауыштарға жиналады» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +13 |
175. | ұнтақ тәріздес массаның кеуектілігі | пористость порошкообразной массы | пористость порошкообразной массыұнтақ тәріздес массаның кеуектілігіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұнтақ тәріздес массаның кеуектілігі - бөлшектердің мөлшері мен формасына байланысты ұнтақ массасының кеуектілігі. 2. Әзербайжан: toz kütləsinin gözenekliliği 3. Қырғыз: порошок массасынын көзөнөктүүлүгү 4. Өзбек: chang massasi gözeneklilik 5. Түрік: toz kütlesinin gözenekliliği 6. Ағылшын: porosity of the powdered mass 7. Испан: porosidad de la masa en polvo 8. Неміс: porosität der Pulvermasse 9. Француз: porosité de la masse en poudre 10. Бекітілген нұсқасы- массаберіліс – массопередача (2021). Кеуектүзгіштер (хим) – порообразователи (2006) 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +13 |
176. | дозаланбаған (мөлшерленбеген) ұнтақтар | порошки недозированные (неразделенные) | порошки недозированные (неразделенные)дозаланбаған (мөлшерленбеген) ұнтақтарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дозаланбаған (мөлшерленбеген) ұнтақтар деп әрбір бірлікте әсер етуші заттың/заттардың дозасы жоқ дәрілік ұнтақтарды атайды. 2. Әзербайжан: tozlar, tozsuz (ayrılmaz) 3. Қырғыз: бышырылбаган порошоктор (бөлүнбөгөн) 4. Өзбек: tozalanmagan tuzlar (ajratilmagan) 5. Түрік: dozlanmamış tozlar (bölünmemiş) 6. Ағылшын: undosed powders (undivided) 7. Испан: polvos no dosificados (no divididos) 8. Неміс: pulver, undosiert (untrennbar) 9. Француз: poudres non dosées 10. Бекітілген нұсқасы- порошок шлифовальный- тегістеуіш ұнтақ (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +12 |
177. | ұнтақтық ысқылау | порошковое растирание | порошковое растираниеұнтақтық ысқылауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұнтақтық ысқылау - ұнтақтармен ысқылау әдісі. Құрғақ сынама құрғақ реактивпен сүртіледі. 2. Әзербайжан: pudra sürtüşdürmək 3. Қырғыз: порошокту сүртүү 4. Өзбек: chang ishqalab 5. Түрік: toz öğütme 6. Ағылшын: powder rubbing 7. Испан: roce en polvo 8. Неміс: pulver reiben 9. Француз: broyage en poudre 10. Бекітілген нұсқасы- порошок шлифовальный- тегістеуіш ұнтақ (2021); ысқылау – втирание (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +3 |
178. | ұнтақ тәрізді зат (заттек) | порошкообразное вещество | порошкообразное веществоұнтақ тәрізді зат (заттек)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұнтақ тәрізді зат (заттек) - әртүрлі мөлшерде және пішіндегі бөлшектерден тұратын заттек. Жеке бөлшектер-кристалдар (аз аморфты заттар) немесе олардың конгломераттары. Олар анизодиаметрлік (асимметриялық) және изодиаметрлік (симметриялы) болуы мүмкін. 2. Әзербайжан: tozşəkilli maddə 3. Қырғыз: порошок зат 4. Өзбек: chang moddasi 5. Түрік: toz halindeki madde 6. Ағылшын: powdery substance 7. Испан: sustancia en polvo 8. Неміс: pulverförmiger Stoff 9. Француз: la substance en poudre 10. Бекітілген нұсқасы- порошок шлифовальный- тегістеуіш ұнтақ (2021); индивидуальное вещество - жеке заттек (2021); 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +10 |
179. | ұнтақ | порошок | порошокұнтақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұнтақ (лат. Pulvis) - бір немесе бірнеше ұсақталған заттардан тұратын және сусымалы қасиеті бар ішке немесе сыртқа қолдануға арналған қатты дәрілік түр. 2. Әзербайжан: toz 3. Қырғыз: буюм 4. Өзбек: chang 5. Түрік: toz 6. Ағылшын: powder 7. Испан: polvos 8. Неміс: Pulver 9. Француз: poudre 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің 2004 жылғы 22 желтоқсандағы N883 бұйрығы. «Тиопентал сауытта инъекцияға арналған ұнтақ (натрий тұзы) 500 мг, 1000 мг» нұсқасында қолданылған 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
180. | таблеткалардың ықшамдылығы | портативность таблеток | портативность таблетоктаблеткалардың ықшамдылығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Таблеткалардың ықшамдылығы – таблеткалардың тасуға, жинауға, сақтауға ықшам, қолайлылығы. 2. Әзербайжан: taşınabilir tablet 3. Қырғыз: таблеткалардын портативдүүлүгү 4. Өзбек: portativ planshetlar 5. Түрік: tabletlerin taşınabilirliği 6. Ағылшын: tablet portability 7. Испан: portabilidad de tabletas 8. Неміс: portabilität von Tabletten 9. Француз: portabilité des comprimés 10. Бекітілген нұсқасы- ықшамдылық (көлік және қатынас жолдары) – компактность (2015) 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +12 |
181. | бүйрек экскрециясы | почечная экскреция | почечная экскрециябүйрек экскрециясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бүйрек экскрециясы – доксакурияны шығарудың негізгі жолы. 2. Әзербайжан: böyrək atılması 3. Қырғыз: бөйрөктүн бөлүнүп чыгышы 4. Өзбек: buyrak chiqishi 5. Түрік: böbrek atılımı 6. Ағылшын: renal excretion 7. Испан: excreción renal 8. Неміс: renale Ausscheidung 9. Француз: excrétion rénale 10. Бекітілген нұсқасы- бүйректен тыс экскреция – внепочечная экскреция (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
182. | дәрілі дымқыл дәке | примочка | примочкадәрілі дымқыл дәкеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілі дымқыл дәке - ауру жерге мақта, дәке, суға немесе дәрілік ерітіндіге малынған шүберек бөлігін қолданудан тұратын емдеу процедурасы. 2. Әзербайжан: losyon 3. Қырғыз: чылап коюу 4. Өзбек: loson 5. Түрік: Losyon 6. Ағылшын: lotions 7. Испан: fomentación 8. Неміс: Wasserauflage 9. Француз: lotion 10. Бекітілген нұсқасы- дымқыл гангрена - гангрена влажная (2017). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | 0 |
183. | табиғи фармакологиялық белсенді зат (заттек) | природное фармакологически активное вещество | природное фармакологически активное веществотабиғи фармакологиялық белсенді зат (заттек)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи фармакологиялық белсенді зат (заттек) - тірі организмдегі биологиялық процестерге әсер ете алатын және дәрілік өсімдік құрамының емдік құндылығын қамтамасыз ететін заттар. 2. Әзербайжан: təbii farmakoloji aktiv maddə 3. Қырғыз: табигый фармакологиялык активдүү зат 4. Өзбек: tabiiy farmakologik faol moddalar 5. Түрік: doğal farmakolojik olarak aktif madde 6. Ағылшын: natural pharmacologically active substance 7. Испан: sustancia natural farmacológicamente activa 8. Неміс: natürlicher pharmakologisch aktiver Stoff 9. Француз: substance pharmacologiquement active naturelle 10. Бекітілген нұсқасы-фармакологиялық белсенділік - активность фармакологическая (2017) 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
184. | өндірістік санитария | производственная санитария | производственная санитарияөндірістік санитарияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өндірістік санитария - зиянды өндірістік факторлардың әсерін болдырмайтын немесе төмендететін ұйымдастырушылық шаралар мен техникалық құралдар жүйесі (ГОСТ 12.0.002-80 сәйкес). 2. Әзербайжан: istehsalat sanitariyası 3. Қырғыз: өндүрүштүк санитария 4. Өзбек: ishlab chiqarish sanitariya 5. Түрік: endüstriyel sanitasyon 6. Ағылшын: industrial sanitation 7. Испан: saneamiento industrial 8. Неміс: Betriebshygiene 9. Француз: hygiène du travail 10. Бекітілген нұсқасы- өндірістік су құбыры (байланыс) - производственный водопровод (2007). Санитариялық аймақ - зона санитарная (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
185. | дәрілер өндірісі | производство лекарств | производство лекарствдәрілер өндірісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілер өндірісі - негізінен аурулардың алдын алуға, жеңілдетуге және емдеуге арналған дәрілік заттарды зерттеуге, әзірлеуге, жаппай өндіруге, нарықты зерттеуге және таратуға байланысты сала. 2. Әзербайжан: dərman istehsalı 3. Қырғыз: дары өндүрүү 4. Өзбек: dori ishlab chiqarish 5. Түрік: ilaç üretimi 6. Ағылшын: production of medicines 7. Испан: fabricación de medicamentos 8. Неміс: herstellung von Medikamenten 9. Француз: production de médicaments 10. Бекітілген нұсқасы- ауырғанды басатын дәрілер(мед) - болеутоляющие средства (2005). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +10 |
186. | тесу | прокаливание | прокаливаниетесуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тесу - (ағыл. piercing – «тесу») - медициналық манипуляция, денені түрлендірудің бір түрі, зергерлік бұйымдар киілетін бетке немесе денеге тесу процедурасы. 2. Әзербайжан: qarqara 3. Қырғыз: тешүү 4. Өзбек: pirsing 5. Түрік: delme 6. Ағылшын: piercing 7. Испан: punción 8. Неміс: Durchstechen 9. Француз: perforation 10. Бекітілген нұсқасы- Бекітілген терминдер жинағы 11. Заңнамадағы қолданысы – 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
187. | әсерін ұзарту | пролонгирование | пролонгированиеәсерін ұзартуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Әсерін ұзарту - бір нәрсенің, қандай да бір процестің қолданылу мерзімін ұзарту: емдеу процесі, дәрі – дәрмектерді қабылдау. 2. Әзербайжан: prolonqasiya 3. Қырғыз: жылдыруу 4. Өзбек: uzaytirish 5. Түрік: uzama 6. Ағылшын: prolongation 7. Испан: prolongación 8. Неміс: verlängerung 9. Француз: prolongation 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | -2 |
188. | аралық өнім | промежуточная продукция | промежуточная продукцияаралық өнімСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аралық өнім - жыл ішінде ағымдағы материалдық шығындарға жіберілетін жалпы қоғамдық өнімнің бөлігі. Оларға шикізат, материалдар, отын, энергия, сатып алынатын компоненттер, компоненттер мен жартылай фабрикаттар, сондай-ақ аяқталмаған құрылыс жатады.. 2. Әзербайжан: aralıq məhsullar 3. Қырғыз: аралык продукциялар 4. Өзбек: oraliq mahsulotlar 5. Түрік: ara ürünler 6. Ағылшын: intermediate products 7. Испан: productos intermedios 8. Неміс: zwischenprodukte 9. Француз: produits intermédiaires 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрінің м.а. 2013 жылғы 27 желтоқсандағы №447 бұйрығы. «Аралық және (немесе) дайын химия өнімдерін жасау және өткізу» нұсқасында қолданылған.. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +16 |
189. | шаю, жуу | промывка | промывкашаю, жууСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шаю, жуу – медициналық жолмен жуу, шаю 2. Әзербайжан: yuma 3. Қырғыз: жуу 4. Өзбек: yuvish 5. Түрік: yıkama 6. Ағылшын: flushing 7. Испан: enjuague 8. Неміс: Spülung 9. Француз: rinçage 10. Бекітілген нұсқасы- жуу – вымыть (2021 жуу – вымыть (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2019 жылғы 3 желтоқсандағы №642 бұйрығы. «бекіткіш күбілерді жұмысқа дайындау: жабдықты стерильдеу, тазалау, жуу, дезинфекциялау» нұсқасында қолданылған. Шаю теримні басқа салаларға қатысты құқытық құжаттарда қолданыста бар. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +13 |
190. | өндірістік фармация | промышленная фармация | промышленная фармацияөндірістік фармацияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өндірістік фармация - ғылым мен денсаулық сақтау саласындағы бағыт, ол дәрілік заттарды іздестіруге, зерттеуге, өндіруді ұйымдастыруға, өндіруге, стандарттауға, сақтауға, логистикалық және маркетингтік сүйемелдеуге бағытталған адам қызметінің құралдары, тәсілдері, әдістері мен тәсілдерінің жиынтығын қамтиды. 2. Әзербайжан: sənaye pharmacy 3. Қырғыз: өнөр жай фармациясы 4. Өзбек: sanoat farmatsiyasi 5. Түрік: endüstriyel eczane 6. Ағылшын: industrial pharmacy 7. Испан: farmacia industrial 8. Неміс: industrielle Apotheke 9. Француз: pharmacie industrielle 10. Бекітілген нұсқасы- клиникалық фармация - клиническая фармация (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +7 |
191. | фармакопеялық немесе ресми жазбалар | прописи фармакопейные или официнальные | прописи фармакопейные или официнальныефармакопеялық немесе ресми жазбаларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармакопеялық немесе ресми жазбалар – Заңнамалық негізі бар фармакопеялық немесе ресми жазбалар 2. Әзербайжан: Farmakopeya propisi və ya rəsmi 3. Қырғыз: фармакопеялык же расмий жазуулар 4. Өзбек: farmakopeynye yoki rasmiy retseptlar 5. Түрік: farmakope veya resmi reçeteler 6. Ағылшын: pharmacopoeia or official prescriptions 7. Испан: recetas farmacopeas o oficiales 8. Неміс: Arzneibuchregister oder offizielle 9. Француз: prescriptions pharmacopées ou officielles 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы – заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +15 |
192. | жазылым | пропись | прописьжазылымСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жазылым - дәрілік препаратқа кіретін барлық ингредиенттер мен олардың мөлшері (негізгі дәрілік зат, қосалқы және қажет болған жағдайда түзетуші және қалыптастырушы) туралы жазылым. 2. Әзербайжан: şəhərim: 3. Қырғыз: өтүү 4. Өзбек: ro`yxatdan o`tish 5. Түрік: bir içki iç 6. Ағылшын: registration 7. Испан: modelo de escritura 8. Неміс: Schreibvorlage 9. Француз: modèle d`écriture 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы – «»Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1998 жылғы 18 желтоқсан N 1297 Қазақстан Республикасының Еуропа Қайта жаңарту және Даму Банкінің жарғылық капиталын ұлғайтуға арналған жазылымға төлем жасау туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1998 жылғы 18 желтоқсан N 1297» нұсқасында қолданылған. 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
193. | ерітіндінің жазылымы | пропись раствора | пропись раствораерітіндінің жазылымыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ерітіндінің жазылымы – Ерітінділердің қысқаша және кеңейтілген жазылулары. 2. Әзербайжан: məhlulun itməsi 3. Қырғыз: эритмени өткөрүп жиберүү 4. Өзбек: eritma buyurish 5. Түрік: çözeltiyi iç 6. Ағылшын: prescription of the solution 7. Испан: solución de prescripción 8. Неміс: das Rezept der Lösung 9. Француз: prescription de la solution 10. Бекітілген нұсқасы- сулы ерітінділер - водные растворы (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +7 |
194. | жүктілікке қарсы дәрі-дәрмектер | противозачаточный | противозачаточныйжүктілікке қарсы дәрі-дәрмектерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жүктілікке қарсы дәрі-дәрмектер - Жүктілікке қарсы қолданылатын дәрі-дәрмектер 2. Әзербайжан: kontraseptiv 3. Қырғыз: бойго бүтүрбөөчү 4. Өзбек: kontratseptiv vositalar 5. Түрік: kontraseptif 6. Ағылшын: contraceptive 7. Испан: anticonceptivo 8. Неміс: empfängnisverhütend 9. Француз: contraceptif 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +11 |
195. | микробқа қарсы тұрақтандырғыштар (консерванттар) | противомикробные стабилизаторы (консерванты) | противомикробные стабилизаторы (консерванты)микробқа қарсы тұрақтандырғыштар (консерванттар)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Микробқа қарсы тұрақтандырғыштар (консерванттар) - дәрі-дәрмектерде микроорганизмдердің ластануы мен көбеюін болдырмау үшін қолданылатын қосымша заттар. 2. Әзербайжан: antimikrobiyal stabilizatorlar (konservantlar) 3. Қырғыз: микробго каршы стабилизаторлор (консерванттар) 4. Өзбек: antimikrobiyal stabilizatorlar (konservantlar) 5. Түрік: antimikrobiyal stabilizatörler (koruyucular) 6. Ағылшын: antimicrobial stabilizers (preservatives) 7. Испан: estabilizadores antimicrobianos (conservantes) 8. Неміс: antimikrobielle Stabilisatoren (Konservierungsstoffe) 9. Француз: stabilisateurs antimicrobiens (conservateurs) 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы- заңнамалық қолданыста жоқ 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +14 |
196. | ысқылап өткізу | протирание (через что-то) | протирание (через что-то)ысқылап өткізуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ысқылап өткізу - біркелкі консистенция беру үшін өнімді електен өткізу арқылы ұнтақтаудан тұратын механикалық өңдеу. 2. Әзербайжан: sürtünmə 3. Қырғыз: сүртүү 4. Өзбек: ishqalanish 5. Түрік: sürtünme 6. Ағылшын: rubbing 7. Испан: frotamiento 8. Неміс: Reiben 9. Француз: frottement 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: протирание – сүрту ысқылау – протирка 12. Орыс тіліндегі «протирание» сөзі қазақ тіліне өзінің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты «ысқылау», «сүрту», «сүртілу», «үйкелену», «үгілу», «қажалу», «үгу», «езгілеу», «жұқару» сөздерімен, «ысқылап өткізу», «үгіліп түсу», «сүртіп тазарту», «қажалтып тоздыру» сөз тіркестерімен аударылады. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. | +14 |
197. | таблеткалардың беріктілігі | прочность таблеток | прочность таблетоктаблеткалардың беріктілігіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Таблеткалардың беріктілігі - таблеткаларды үгіткендегі белгілі бір жағдайларда болатын таблеткалардың қысымға тұрақтылығы. Таблетка - лат. tabula «тақта, плита». 2. Әзербайжан: tablet gücü 3. Қырғыз: таблетка кубаты 4. Өзбек: planshet kuchi 5. Түрік: tablet gücü 6. Ағылшын: tablet strength 7. Испан: fuerza de la tableta 8. Неміс: Tablettenstärke 9. Француз: solidité de la tablette 10. Бекітілген нұсқасы: ударная прочность - соққыға беріктік (2018 жылғы 14 желтоқсан) каркасная таблетка - каркасты таблетка (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: прочность – беріктік таблетка – таблетка 12. Орыс тіліндегі «прочность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «беріктік» сөзі бекітілсе, заңнамада «беріктік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. tabula «тақта, плита») «таблетка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «таблетка» сөзі бекітілген, заңнамада «таблетка» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «прочность таблеток» сөз тіркесі қазақ тіліне «таблеткалардың беріктілігі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +7 |
198. | психикалық симптомдар | психические симптомы | психические симптомыпсихикалық симптомдарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Психикалық симптомдар - психикалық белсенділіктің кез келген ауытқуына тән көрінісі немесе сыртқы белгісі (мысалы, сананың, зейіннің, ерік-жігердің бұзылуы, қабылдау, ойлау, ақыл-ой, есте сақтау, эмоциялар немесе қозғалыс бұзылуының белгісі). Психика - грек. psychikos «жан». Симптом – көне грек. σύμπτωμα «кездейсоқтық». 2. Әзербайжан: psixi simptomlar 3. Қырғыз: психикалык белгилер 4. Өзбек: ruhiy alomatlar 5. Түрік: zihinsel belirtiler 6. Ағылшын: mental symptoms 7. Испан: síntomas mentales 8. Неміс: psychische Symptome 9. Француз: symptômes mentaux 10. Бекітілген нұсқасы: агранулоцитоз симптоматический - симптомдық агранулоцитоз (2017 жылғы 10 қараша); болезнь психическая - психикалық ауру (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: психическая – психикалық симптом – симптом 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. psychikos «жан») «психический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «психикалық» сөзі бекітілген, заңнамада «психикалық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. σύμπτωμα «кездейсоқтық») «симптоматический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «симптомдық» сөзі бекітілген, заңнамада «симптом» сөзі «симптом» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «психические симптомы» сөз тіркесі қазақ тіліне «психикалық симптомдар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +16 |
199. | психофизиологиялық талаптар | психофизиологические требования | психофизиологические требованияпсихофизиологиялық талаптарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Психофизиологиялық талаптар – адамның кәсіби қызметке қабілеттілігін және оның психофизиологиялық қасиеттерін анықтайтын талаптар. Психика - грек. psychikos «жан» Физиология - лат φύσις «табиғат» + λόγος «сөз». 2. Әзербайжан: psixofizioloji tələblər 3. Қырғыз: психофизиологиялык талаптар 4. Өзбек: psixofiziologik talablar 5. Түрік: psikofizyolojik gereksinimler 6. Ағылшын: psychophysiological requirements 7. Испан: requisitos psicofisiológicos 8. Неміс: psychophysiologische Voraussetzungen 9. Француз: exigences psychophysiologiques 10. Бекітілген нұсқасы: физиологический идеализм - физиологиялық идеализм (2018 жылғы 14 желтоқсан); болезнь психическая - психикалық ауру (2017 жылғы 13 желтоқсан) требование – талап (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: психофизиологическое и полиграфологическое исследование - психологиялық-физиологиялық және полиграфологиялық зерттеулер требование - талап 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. psychikos «жан») «психический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «психикалық» сөзі бекітілген, заңнамада «психикалық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. φύσις «табиғат» + λόγος «сөз») «физиологический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «физиологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «психофизиологическое» сөзі «психологиялық-физиологиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «требование» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «талап» сөзі бекітілсе, заңнамада «талап» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «психофизиологические требования» сөз тіркесі қазақ тіліне «психофизиологиялық талаптар» немесе «психологиялық-физиологиялық талаптар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
200. | ара балауызы | пчелиный воск | пчелиный воскара балауызыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ара балауызы - ара ұяшықтарын салу үшін бал араларының балауыз бездері шығаратын органикалық заттар. 2. Әзербайжан: arı mumu 3. Қырғыз: бал мому 4. Өзбек: asal mumi 5. Түрік: arı mumu 6. Ағылшын: beeswax 7. Испан: cera de abejas 8. Неміс: Bienenwachs 9. Француз: cire d`abeille 10. Бекітілген нұсқасы: восковая спелость - балауызданып пісу (ауыл шар.) (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: пчелиный воск - ара балауызы 12. Орыс тіліндегі «восковая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «балауыз» сөзі бекітілсе, заңнамада «пчелиный воск» сөз тіркесі «ара балауызы» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «пчелиный воск» сөз тіркесі қазақ тіліне «ара балауызы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +16 |
201. | тозаңдық (тозаңқап) | пыльник | пыльниктозаңдық (тозаңқап)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тозаңдық (тозаңқап) - тозаң шығаратын, сақтайтын және тарататын гүлдің бөлігі (еркек гаметалары немесе жыныс жасушалары бар зат). 2. Әзербайжан: anter 3. Қырғыз: антерея 4. Өзбек: anter 5. Түрік: anter 6. Ағылшын: anther 7. Испан: antera 8. Неміс: Staubbeutel 9. Француз: anthère 10. Бекітілген нұсқасы: пыльник – тозаңдық (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: пыльник – тозаңдық 12. Орыс тіліндегі «пыльник» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тозаңдық» сөзі бекітілсе, заңнамада «тозаңдық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «пыльник» сөз тіркесі қазақ тіліне «тозаңдық» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +16 |
202. | радиациялық стерилдеу | радиационная стерилизация | радиационная стерилизациярадиациялық стерилдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Радиациялық стерилдеу - бактерияларды, вирустар мен саңырауқұлақтарды тиімді инактивациялауға мүмкіндік беретін әдіс, орау процесінде қолданған кезде бұл әдіс медициналық құрылғылардың, құралдар мен шығын материалдарының сенімділігі мен қауіпсіздігіне кепілдік береді. Радиация – лат. radiātio «жарқырау, жарқыл, сәулелену», radiāre «сәуле шығару, жарқырау, нұрлану», radius «таяқша, сәуле, радиус» Стерилиза́ция – лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз 2. Әзербайжан: radiasiya sterilizasiyası 3. Қырғыз: радиациялык стерилизация 4. Өзбек: radiatsiya sterilizatsiyasi 5. Түрік: radyasyon sterilizasyonu 6. Ағылшын: radiation sterilization 7. Испан: esterilización por radiación 8. Неміс: Strahlensterilisation 9. Француз: stérilisation par rayonnement 10. Бекітілген нұсқасы: радиационный пояс - радиациялық белдеу (2018 жылғы 29 қараша); стерильный – стерильді (2014 жылғы 11 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: радиационный – радиациялық стерилизация – стерилизация, стерильдеу 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. radiātio «жарқырау, жарқыл, сәулелену», radiāre «сәуле шығару, жарқырау, нұрлану», radius «таяқша, сәуле, радиус») «радиационный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «радиациялық» сөзі бекітілген, заңнамада «радиациялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз») «стерильный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стерильді» сөзі бекітілген, заңнамада «стерилизация» сөзі «стерилизация», «стерильдеу» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «радиационная стерилизация» сөз тіркесі қазақ тіліне «радиациялық стерилдеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +11 |
203. | радийфармацевтік препараттар | радиофармацевтические препараты | радиофармацевтические препаратырадийфармацевтік препараттарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Радийфармацевтік препараттар - радиоизотопты диагностикаға, терапияға немесе медико-биологиялық зерттеулерге арналған, радионуклидтермен синтезделетін органикалық немесе бейорганикалық текті заттар. Радио - лат. radiare, radio «шығару, сәулелендіру, барлық бағытта сәулелендіру»; radius «сәуле». Фармацевтика - лат. pharmaceuticus «дәрілік». Препарат - лат. praeperetum «дәрілік зат, препарат». 2. Әзербайжан: radiofarmasevtiklər 3. Қырғыз: радиофармацевтикалук препараттар 4. Өзбек: radiofarmatsevtika 5. Түрік: radyofarmasötikler 6. Ағылшын: radiopharmaceuticals 7. Испан: radiofármacos 8. Неміс: Radiopharmazeutika 9. Француз: radiopharmaceutiques 1. Бекітілген нұсқасы: антисептические препараты - антисептик препараттар (2017 жылғы 10 қараша); фармацевт – фармацевт (2018 жылғы 27 маусым) радиоэлектронное устройство - радийэлектронды құрылғы (2020 жылғы 9 қазан); радиоэлектроника – радиоэлектроника (2018 жылғы 5 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: радиофармацевтические препараты - радиофармацевтикалық препараттар 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. radiare, radio «шығару, сәулелендіру, барлық бағытта сәулелендіру»; radius «сәуле») «радио» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «радий», «радио» сөздері бекітілген. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. pharmaceuticus «дәрілік») «фармацевт» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «фармацевт» сөзі бекітілген. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. praeperetum «дәрілік зат, препарат») «препарат» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «препарат» сөзі бекітілген. Орыс тіліндегі «радиофармацевтические препараты» сөз тіркесі заңнамада «радиофармацевтикалық препараттар» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «радиофармацевтические препараты» сөз тіркесі қазақ тіліне «радийфармацевтік препараттар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +11 |
204. | гомеопатиялық сұйылту | разведение гомеопатическое | разведение гомеопатическоегомеопатиялық сұйылтуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гомеопатиялық сұйылту - гомеопатиялық ерітінділерді шайқау, гомеопатиялық тритурациялар, гомеопатиялық матрицалардың тұнбалары арқылы біртіндеп сұйылту процесі. Гомеопатия - грек. μμοιος «ұқсас» + πάθος «ауру». 2. Әзербайжан: damazlıq homeopatik 3. Қырғыз: гомеопатиялык суйук 4. Өзбек: naslchilik gomeopatik 5. Түрік: üreme homeopatik 6. Ағылшын: breeding homeopathic 7. Испан: reproducción homeopática 8. Неміс: Homöopathie züchten 9. Француз: élevage homéopathique 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: гомеопатическое средство - гомеопатиялық құралдар сұйылтуға арналған пробирка - пробирка для разбавителя; сұйылту - конденсирование 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. μμοιος «ұқсас» + πάθος «ауру») «гомеопатическое» сөзі заңнамада «гомеопатиялық» сөзімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «разведение гомеопатическое» сөз тіркесі қазақ тіліне «гомеопатиялық сұйылту» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +16 |
205. | дәрілік заттектердің ыдырауы | разложение лекарственных веществ | разложение лекарственных веществдәрілік заттектердің ыдырауыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілік заттектердің ыдырауы - дәрілік заттарды өндіруші мәлімдеген оның сапалық сипаттамаларының төмендеуіне әкелетін физикалық немесе химиялық процестер. 2. Әзербайжан: dərmanların deqradasiyası 3. Қырғыз: дарылардын бузулушу 4. Өзбек: dorilarning degradatsiyasi 5. Түрік: ilaçların bozulması 6. Ағылшын: degradation of drugs 7. Испан: degradación de las drogas 8. Неміс: Abbau von Medikamenten 9. Француз: dégradation des médicaments 10. Бекітілген нұсқасы: разложение – жіктеу (1995); напряжение разложения – ыдырау кернеуі (2006 жылғы 23 желтоқсан) лекарственное вещество - дәрілік заттек (2021 жылғы 19 қараша) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан); радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11.Заңнамадағы қолданысы: фотохимическое разложение - фотохимиялық ыдырау лекарственное вещество - дәрілік заттек 12. Орыс тіліндегі «разложение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жіктеу», «ыдырау» сөздері бекітілген. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліндегі «лекарственное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәрілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәрілік» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «вещество» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «зат», «заттек» сөздері бекітілсе, заңнамада «зат», «заттек» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «разложение лекарственных веществ» сөз тіркесі қазақ тіліне «дәрілік заттектердің ыдырауы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +16 |
206. | жағу | размазывать | размазыватьжағуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жағу – емдік-профилактикалық мақсатта кез келген заттың, терінің бетіне сұйық, жағатын дәрілік зат, препартты жаю, құю. 2. Әзербайжан: yaxmaq 3. Қырғыз: жагуу 4. Өзбек: surtish 5. Түрік: lekeleme 6. Ағылшын: smear 7. Испан: frotis 8. Неміс: Abstrich 9. Француз: diffamer 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: не дольжны размазываться - жағылмауы тиіс 12. Орыс тіліндегі «размазывать» сөзі заңнамада «жағылу» сөзімен аударалғын. Осы нұсқаны қолданған жөн. | +16 |
207. | саңылаулардың мөлшері | размер пор | размер порсаңылаулардың мөлшеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Саңылаулардың мөлшері – саңылауларға қатысты олар алатын максималды көлем. 2. Әзербайжан: məsamə ölçüsü 3. Қырғыз: тешик өлчөмү 4. Өзбек: teshik hajmi 5. Түрік: gözenek büyüklüğü 6. Ағылшын: pore size 7. Испан: tamaño de poro 8. Неміс: Porengröße 9. Француз: taille des pores 10. Бекітілген нұсқасы: размеры пламени - жалын мөлшері (2016 жылғы 9 желтоқсан) размеры пламени – жалын мөлшері (2016 жылғы 9 желтоқсан) электр кедергiсінің өлшемі – мера электрического сопротивления (2018 жылғы 29 қараша) өлшем бірлігі – единица измерения (2016 жылғы 28 маусым) объем спроса – сұраныс көлемі (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: размер – мөлшер, өлшем, көлем саңылау – зазор 12. Орыс тіліндегі «размер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «мөлшер» сөзі бекітілген, заңнамада «көлем», «өлшем», «көлем» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «өлшем» сөзі орыс тіліндегі «мера», «измерение» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «мера», «измерение», «величина» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «саңылау» сөзі орыс тіліндегі «щель», «зазор», «отверствие» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «щель», «зазор», «отверствие» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «размер пор» сөз тіркесі қазақ тіліне «саңылаулардың мөлшері» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +7 |
208. | бөлшектердің мөлшері | размер частиц | размер частицбөлшектердің мөлшеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бөлшектердің мөлшері - қолданыстағы және сәйкес өлшеу әдістерінің бірімен анықталатын жеке бөлшектің бақыланатын сызықтық өлшемі. 2. Әзербайжан: hissəcik ölçüsü 3. Қырғыз: бөлүкчөлөрдүн өлчөмү 4. Өзбек: zarracha hajmi 5. Түрік: parçacık boyutu 6. Ағылшын: particle size 7. Испан: tamaño de partícula 8. Неміс: Partikelgröße 9. Француз: la taille des particules 10. Бекітілген нұсқасы: размеры пламени - жалын мөлшері (2016 жылғы 9 желтоқсан) размеры пламени – жалын мөлшері (2016 жылғы 9 желтоқсан) электр кедергiсінің өлшемі – мера электрического сопротивления (2018 жылғы 29 қараша) өлшем бірлігі – единица измерения (2016 жылғы 28 маусым) объем спроса – сұраныс көлемі (2017 жылғы 10 қараша) сигма-частица - сигма-бөлшек (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: размер – мөлшер, өлшем частица - бөлшек 12. Орыс тіліндегі «размер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «мөлшер» сөзі бекітілген, заңнамада «көлем», «өлшем», «көлем» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «өлшем» сөзі орыс тіліндегі «мера», «измерение» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «мера», «измерение», «величина» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Орыс тіліндегі «частица» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бөлшек» сөзі бекітілген, заңнамада «бөлшек» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «размер частиц» сөз тіркесі қазақ тіліне «бөлшектердің мөлшері» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +9 |
209. | симптомдарды ранжирлеу | ранжирование симптомов | ранжирование симптомовсимптомдарды ранжирлеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Симптомдарды ранжирлеу - реперториумдарға тән қасиет. Ол, әдетте, тиісті белгілерге қатысты дәрі-дәрмектердің аттары жазылатын белгілі бір қаріптер түрінде ұсынылады. Симптом – көне грек. σύμπτωμα «кездейсоқтық». Ранжирование – фр. ranger – «ретке келтіру». 2. Әзербайжан: simptom sıralaması 3. Қырғыз: симптомдордун рейтинги 4. Өзбек: симптомдордун рейтинги 5. Түрік: semptom sıralaması 6. Ағылшын: symptom ranking 7. Испан: clasificación de síntomas 8. Неміс: Symptom-Ranking 9. Француз: classement des symptômes 10. Бекітілген нұсқасы: агранулоцитоз симптоматический - симптомдық агранулоцитоз (2017 жылғы 10 қараша) ранжировать – саралау (2018 жылғы 14 желтоқсан); ранжирование данных - деректерді ранжирлеу (2021 жылғы 3 қыркүйек); ранжирование сайтов - сайттарды саралау (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: ранжирование - ранжирлеу симптом – симптом 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. σύμπτωμα «кездейсоқтық») «симптоматический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «симптомдық» сөзі бекітілген, заңнамада «симптом» сөзі «симптом» сөзімен аударылған. Орыс тіліне француз тілінен енген (фр. ranger – «ретке келтіру») «ранжирование» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ранжирлеу», «саралау» сөздері бекітілген, заңнамада «ранжирлеу» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «саралау» сөзі орыс тіліндегі «дифференциация» сөзінің баламасы ретінде бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «ранжирование симптомов» сөз тіркесі қазақ тіліне «симптомдарды ранжирлеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +12 |
210. | жара кеңейткіш | ранорасширитель | ранорасширительжара кеңейткішСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жара кеңейткіш - аз серпімді жұмсақ тіндерден немесе қабырғалардан пайда болған жараның шеттерін хирург көмекшісінің жәрдемінсіз ұзақ уақыт бойы белгіленген күйде ұстау үшін, жараның шеттерін белгілі бір мөлшерде реттелетін сұйылту үшін арналған хирургиялық құрал. 2. Әзербайжан: retraktor 3. Қырғыз: жарану кеңейтүүчү 4. Өзбек: tortuvchi 5. Түрік: retraktör 6. Ағылшын: retractor 7. Испан: retractor 8. Неміс: Retraktor 9. Француз: rétracteur 10. Бекітілген нұсқасы: векорасширитель – қабақкеңейткіш (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: ранорасширитель - жарақатты кеңейткіш 12. Орыс тіліндегі «расширитель» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кеңейткіш» сөзі бекітілсе, заңнамада «ранорасширитель» сөзі «жарақатты кеңейткіш» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «ранорасширитель» сөзі қазақ тіліне «жара кеңейткіш» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
211. | ажыратушы әсер | расклинивающее действие | расклинивающее действиеажыратушы әсерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ажыратушы әсер - денелердің беткі қабаттарының арасындағы сұйықтықтың немесе газдың жұқа қабатының (үлдірдің) жай-күйін сипаттайтын термодинамикалық көрсеткіш. 2. Әзербайжан: qıvrım hərəkəti 3. Қырғыз: кыюу аракети 4. Өзбек: tishlash harakati 5. Түрік: kama eylemi 6. Ағылшын: wedging action 7. Испан: acción de cuña 8. Неміс: Keilwirkung 9. Француз: action de calage 10. Бекітілген нұсқасы: действие тактическое – тактикалық әрекет (2019 жылғы 6 желтоқсан); действие ударов – соққы әсерi (2019 жылғы 6 желтоқсан); следственное действие – тергеу амалдары (2018 жылғы 5 қазан); прекращение действия договора – шарттың қолданылуын тоқтату (2013); военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: подналадка расклинивающих ножей - сынамен жаратын пышақтарды баптау действие – әрекет, іс-әрекет, іс-қимыл, қимыл, қолданылу, амал, әсер 12. Орыс тіліндегі «действие» сөзі қазақ тіліне қолданылатын саласына және мәнмәтінге байланысты «әрекет», «іс-әрекет», «қимыл», «іс-қимыл», «қолданылу», «амал», «әсер» сөздерімен аударылады. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліндегі «подналадка расклинивающих ножей» заңнамада «сынамен жаратын пышақтарды баптау» сөз тіркесімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «расклинивающее действие» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «ажыратушы әсер» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +14 |
212. | ыдырағыштық | распадаемость | распадаемостьыдырағыштықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ыдырағыштық - үлгінің (таблеткалар, капсулалар) сұйық ортада құрамдас бөлшектерге бөлініп, суспензияға, борпылдақ массаға, ұнтақ суспензиясына немесе түйіршікке айналу мүмкіндігі. 2. Әзербайжан: parçalanma 3. Қырғыз: ажыроо 4. Өзбек: parchalanish 5. Түрік: parçalanma 6. Ағылшын: disintegration 7. Испан: desintegración 8. Неміс: Zerfall 9. Француз: désintégration 10. Бекітілген нұсқасы: фазорасщепитель – фазаыдыратқыш (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: сравнительной распадаемость – салыстырмалы ыдырау 12. Орыс тіліндегі «расщепитель» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ыдыратқыш» сөзі бекітілсе, заңнамада «распадаемость» сөзі «ыдырау» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «распадаемость» сөзі қазақ тіліне «ыдырағыштық» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +16 |
213. | таблеткалардың ыдырағыштығы | распадаемость таблеток | распадаемость таблетоктаблеткалардың ыдырағыштығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Таблеткалардың ыдырағыштығы - фармакологиялық құжатта немесе нормативтік құжаттамада көрсетілген жағдайларда белгілі бір уақыт аралығында таблеткалар мен капсулалардың сұйық ортада ыдырау қабілетін анықтауға арналған сынақ. Таблетка – лат. tabula «тақтайша, плита». 2. Әзербайжан: tabletlərin parçalanması 3. Қырғыз: таблеткалардын ажыроо 4. Өзбек: planshetlarning parchalanishi 5. Түрік: tabletlerin parçalanması 6. Ағылшын: disintegration of tablets 7. Испан: desintegración de tabletas 8. Неміс: Zerfall von Tabletten 9. Француз: tabletlerin parçalanması 10. Бекітілген нұсқасы: фазорасщепитель – фазаыдыратқыш (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: сравнительной распадаемость – салыстырмалы ыдырау таблетка – таблетка 12. Орыс тіліндегі «расщепитель» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ыдыратқыш» сөзі бекітілсе, заңнамада «распадаемость» сөзі «ыдырау» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. tabula «тақта, плита») «таблетка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «таблетка» сөзі бекітілген, заңнамада «таблетка» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «распадаемость таблеток» сөз тіркесі қазақ тіліне «таблеткалардың ыдырағыштығы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +16 |
214. | асқазанның бұзылуы, асқазан жұмысының бұзылуы, асқазанның ауруы | расстройство желудка | расстройство желудкаасқазанның бұзылуы, асқазан жұмысының бұзылуы, асқазанның ауруыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Асқазанның бұзылуы, асқазан жұмысының бұзылуы, асқазанның ауруы - іштің жоғарғы бөлігінде ауырсыну орын алатын жағдай. Сонымен қатар, жүрек айну, ентігу, жүрек айнуы, кейде өңеш пен жұтқыншақтың тітіркенуі сезіледі, құсу, қышу, асқазанның толып кету сезімі пайда болады. 2. Әзербайжан: mədə narahatlığı 3. Қырғыз: ашказан ооруу 4. Өзбек: oshqozon buzilishi 5. Түрік: mide bozukluğu 6. Ағылшын: stomach upset 7. Испан: malestar estomacal 8. Неміс: Magenverstimmung 9. Француз: maux d`estomac 10. Бекітілген нұсқасы: вегетативные расстройства - вегетативтік бұзылыстар (2017 жылғы 13 желтоқсан); расстройство внимания - зейін бұзылуы (псих.) (1971-1981) атония желудка - асқазан атониясы (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: расстройство – бұзылу желудок - асқазан 12. Орыс тіліндегі «расстройство» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бұзылыс», «бұзылу» сөздері бекітілсе, заңнамада «бұзылу» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «желудок» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «асқазан» сөзі бекітілсе, заңнамада «асқазан» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «расстройство желудка» сөз тіркесі қазақ тіліне «асқазанның бұзылуы», «асқазан жұмысының бұзылуы», «асқазанның ауруы» сөз тіркестерінің бірімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +9 |
215. | гомеопатиялық ерітінді | раствор гомеопатический | раствор гомеопатическийгомеопатиялық ерітіндіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гомеопатиялық ерітінді - белсенді құрамы сау адамдарда науқастың ауруының белгілеріне ұқсас белгілерді тудыратын сұйықтық. Гомеопатия - грек. μμοιος «ұқсас» + πάθος «ауру». 2. Әзербайжан: homeopatik həll 3. Қырғыз: гомеопатиялык эритинди 4. Өзбек: gomeopatik eritma 5. Түрік: homeopatik çözüm 6. Ағылшын: homeopathic solution 7. Испан: solución homeopática 8. Неміс: homöopathische Lösung 9. Француз: solution homéopathique 10. Бекітілген нұсқасы: водный раствор - сулы ерітінді (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: гомеопатический лекарственный препарат - гомеопоэздік дәрілік препарат раствор - ерітінді 12. Орыс тіліндегі «раствор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ерітінді» сөзі бекітілсе, заңнамада «ерітінді» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. μμοιος «ұқсас» + πάθος «ауру») «гомеопатический» сөзі заңнамада «гомеопоэздік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «раствор гомеопатический» сөз тіркесі қазақ тіліне «гомеопатиялық ерітінді» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
216. | сулы-тұзды балансты және қышқылды-сілтілі теңгерімді реттеуші ерітінділер (сулы-тұзды балансты және қышқылдық-негіздік теңгерімді реттеуші ерітінділер) | растворы-регуляторы водно-солевого баланса и кислотно-основного состояния | растворы-регуляторы водно-солевого баланса и кислотно-основного состояниясулы-тұзды балансты және қышқылды-сілтілі теңгерімді реттеуші ерітінділер (сулы-тұзды балансты және қышқылдық-негіздік теңгерімді реттеуші ерітінділер)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сулы-тұзды балансты және қышқылды-сілтілі теңгерімді реттеуші ерітінділер – интестинальды сұйықтықтың жоғалуын тез және тиімді толтыруға, плазманың осмотикалық қысымын қалпына келтіруге, су-тұз алмасуын қалыпқа келтіруге, айналымдағы плазма мен дененің су ресурстарын көбейтуге мүмкіндік беретін кристаллоидты ерітінділер. Баланс - лат. bilanx «екі салмақ ыдысы бар». Регулятор - лат. regula «дұрыстық». 2. Әзербайжан: məhlullar - su-duz balansının və turşu-əsas vəziyyətinin tənzimləyiciləri 3. Қырғыз: эритмелер-суу-туз балансынын жана кислота-базалык абалын жөнгө салуучу 4. Өзбек: eritmalar - suv-tuz balansi va kislota-ishqor holatini regulyatorlari 5. Түрік: çözümler - su-tuz dengesi ve asit-baz durumu düzenleyicileri 6. Ағылшын: solutions - regulators of water-salt balance and acid-base state 7. Испан: soluciones - reguladores del equilibrio agua-sal y estado ácido-base 8. Неміс: Lösungen-Regulatoren des Wasser-Salz-Gleichgewichts und des Säure-Basen-Zustands 9. Француз: solutions-régulateurs de l`équilibre eau-sel et de l`état acido-basique 10. Бекітілген нұсқасы: водный раствор - сулы ерітінді (2017 жылғы 13 желтоқсан) регулятор напряжения – кернеуреттегіш (2016 жылғы 28 маусым) баланс – баланс (2018 жылғы 6 сәуір); водно-солевой баланс - су-тұз теңгерімі (2017 жылғы 13 желтоқсан) кислота – қышқыл (2015 жылғы 14 желтоқсан) центр основной - негізгі орталық (2020 жылғы 17 маусым) категория состояния - жай-күй категориясы (2020 жылғы 25 қараша); именных состояний категория - есім күй категориясы (2020 жылғы 25 маусым); гражданское состояние - азаматтық хал-жағдаят (2018 жылғы 5 қазан); акт гражданско-го состояния - азаматтық хал актісі (2018 жылғы 27 маусым); контроль состояния пути - жол жағдайын бақылау (2015 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: раствор – ерітінді; регулятор – реттегіш, реттеуші; вода – су; сол – тұз; баланс – баланс, теңгерім; кислота – қышқыл; основной – негізгі; состояние – жағдай, жай-күй, күй, ахуал 12. Орыс тіліндегі «раствор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ерітінді» сөзі бекітілсе, заңнамада «ерітінді» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. regula «дұрыстық») «регулятор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «реттегіш» сөзі бекітілген, заңнамада «реттегіш», «реттеуші» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. bilanx «екі салмақ ыдысы бар») «баланс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «баланс», «теңгерім» сөздері бекітілген, заңнамада «баланс», «теңгерім» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «водно-солевой баланс» сөзі тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «су-тұз теңгерімі» сөз тіркесі бекітілген. Орыс тіліндегі «кислота» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қышқыл» сөзі бекітілсе, заңнамада «қышқыл» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «основной» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «негізгі» сөзі бекітілсе, заңнамада «негізгі» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «состояние» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жай-күй», «күй», «хал», «хал-жағдай» сөздері бекітілсе, заңнамада «жағдай», «жай-күй», «күй», «ахуал» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «растворы-регуляторы водно-солевого баланса и кислотно-основного состояния» сөз тіркесі қазақ тіліне «сулы-тұзды балансты және қышқылды-сілтілі теңгерімді реттеуші ерітінділер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +12 |
217. | сулы ерітінділер | растворы водные | растворы водныесулы ерітінділерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сулы ерітінділер - еріткіш су болып табылатын ерітінді. Бұл, негізінен, химиялық теңдеулерде тиісті химиялық формулаға (aq) қосу арқылы көрсетіледі. 2. Әзербайжан: sulu məhlullar 3. Қырғыз: суулуу эритмелер 4. Өзбек: suvli eritmalar 5. Түрік: sulu çözeltiler 6. Ағылшын: aqueous solutions 7. Испан: soluciones acuosas 8. Неміс: wässrige Lösungen 9. Француз: solutions aqueuses 10. Бекітілген нұсқасы: водный раствор - сулы ерітінді (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: водный раствор - су ерітіндісі 12. Орыс тіліндегі «водный раствор» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сулы ерітінді» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «су ерітіндісі» сөз тіркесімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «растворы водные» сөз тіркесі қазақ тіліне «сулы ерітінділер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз | +13 |
218. | инъекцияға арналған ерітінділер | растворы для инъекции | растворы для инъекцииинъекцияға арналған ерітінділерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Инъекцияға арналған ерітінділер - инъекциялық енгізуге арналған тиісті еріткіштегі дәрілік заттың/заттардың сулы немесе сулы емес ерітіндісі. Инъекция - лат. injectio «лақтыру». 2. Әзербайжан: inyeksiya üçün həllər 3. Қырғыз: инъекция үчүн еритиндилер 4. Өзбек: in`ektsiya uchun eritmalar 5. Түрік: enjeksiyon için çözümler 6. Ағылшын: solutions for injection 7. Испан: soluciones para inyección 8. Неміс: Lösungen zur Injektion 9. Француз: solutions injectables 10. Бекітілген нұсқасы: водный раствор - сулы ерітінді (2017 жылғы 13 желтоқсан) вода для инъекций - инъекцияға арналған су (2017 жылғы 13 желтоқсан); инъекция – инъекция (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: раствор – ерітінді; инъекция – инъекция; шаншу – укол 12. Орыс тіліндегі «раствор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ерітінді» сөзі бекітілсе, заңнамада «ерітінді» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. injectio «лақтыру») «инъекция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «инъекция» сөзі бекітілген, заңнамада «инъекция» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «растворы для инъекции» сөз тіркесі қазақ тіліне «инъекцияға арналған ерітінділер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +16 |
219. | ысқылау (тритурация) | растирание (тритурация) | растирание (тритурация)ысқылау (тритурация)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ысқылау (тритурация) - улы және күшті заттардың белгілі бір дәрежеде индифферентті заттармен құрғақ қоспалары, қор ретінде, ерітіндіде ысқылау арқылы дайындалады. Тритурация - лат. trituratio «ысқылау». 2. Әзербайжан: sürtmək (tortmaq) 3. Қырғыз: сүртүү (тритурация) 4. Өзбек: ishqalanish (trituratsiya) 5. Түрік: ovma (öğütme) 6. Ағылшын: rubbing (trituration) 7. Испан: frotamiento (trituración) 8. Неміс: Reiben (Trituration) 9. Француз: frottement (trituration) 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: ысқылау – протирка; растирание - уқалау 12. Орыс тіліндегі «растирание» сөзі қазақ тіліне өзінің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты «ысқылау», «үгу», «уқалау», «сипалау», «сылау», «үгілу», «ұнтақталу», «жағу» сөздерімен, «ысқылап сипау» сөз тіркесімен аударылады. | +15 |
220. | кеңейткіш құрал-саймандар | расширяющие инструменты | расширяющие инструментыкеңейткіш құрал-саймандарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кеңейткіш құрал-саймандар - жараның шеттерін сұйылту және оларды белгілі бір қалыпта ұстау арқылы органға қол жеткізуді жеңілдететін хирургиялық құралдар. Инструмент - лат. instrumentum «қару». 2. Әзербайжан: genişləndirən alətlər 3. Қырғыз: кеңейтүшү куралдар 4. Өзбек: kengaytiruvchi vositalar 5. Түрік: genişleyen araçlar 6. Ағылшын: expanding tools 7. Испан: herramientas de expansión 8. Неміс: Erweiterungswerkzeuge 9. Француз: outils d`expansion 10. Бекітілген нұсқасы: инструмент – құрал (2016 жылғы 28 маусым); зубные инструменты - тіс құрал-саймандары (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: расширяющий – кеңейтетін инструмент – құрал, құрал-сайман, аспап 12. Орыс тіліндегі «расширяющий» сөзі заңнамада «кеңейтетін» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. instrumentum «қару») «инструмент» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «құрал», «құрал-сайман» сөздері бекітілген, заңнамада «құрал», «құрал-сайман», «аспап» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «расширяющие инструменты» сөз тіркесі қазақ тіліне «кеңейткіш құрал-саймандар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +11 |
221. | рационалды дәрілік форма | рациональная лекарственная форма | рациональная лекарственная формарационалды дәрілік формаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұтымды дәрілік зат (тиімді дәрілік зат) - дәрілік препараттың оны енгізу және қолдану тәсілдеріне сәйкес келетін және қажетті емдік әсерге қол жеткізуді қамтамасыз ететін ұтымды жай-күйі. Рациональная - лат. rationalis «ақылға қонымды». Форма - лат. forma «форма, түр, бейне» 2. Әзербайжан: rasional dozaj forması 3. Қырғыз: рационалдуу дозалоо формасы 4. Өзбек: ratsional dozalash shakli 5. Түрік: rasyonel dozaj formu 6. Ағылшын: rational dosage form 7. Испан: forma de dosificación racional 8. Неміс: rationelle Darreichungsform 9. Француз: forme posologique rationnelle 10. Бекітілген нұсқасы: решение рациональное - ұтымды шешім (2016 жылғы 8 желтоқсан); уравнение рациональные - рационал теңдеу (2015 жылғы 6 қазан); рациональное использование недр - жер қойнауын тиімді пайдалану (2014 жылғы 11 желтоқсан) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан); радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) аналитическая форма глагола – етістіктің аналитикалық тұлғасы (2020 жылғы 25 маусым); форма дипломатическая - дипломатиялық форма (2019 жылғы 5 сәуір); форма права - құқық нысаны (2018 жылғы 6 сәуір); форма волны - толқын пiшiнi (2016 жылғы 28 маусым); форма – форма, түр (1971-1981) лекарственная форма – дәрілік форма (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: рациональное использования лекарственных средств – дәрілік заттардың ұтымды пайдалану; лекарственная форма – дәрілік зат 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. rationalis «ақылға қонымды») «рациональное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ұтымды», «тиімді», «рационал» сөздері бекітілген, заңнамада «ұтымды», «тиімді» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарственное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәрілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәрілік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. forma «форма, түр, бейне») «форма» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тұлға», «форма», «нысан», «пішін», «түр» сөздері бекітілген, заңнамада «форма», «нысан», «пішін», «түр» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарственная форма» сөз тіркесі заңнамада «дәрілік зат» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «рациональная лекарственная форма» сөз тіркесі қазақ тіліне «ұтымды дәрілік зат» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
222. | дәрілік жазылымның тиімділігі (дәрілік нұсқаманың тиімділігі) | рациональность лекарственной прописи | рациональность лекарственной прописидәрілік жазылымның тиімділігі (дәрілік нұсқаманың тиімділігі)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілік жазылымның тиімділігі (дәрілік нұсқаманың тиімділігі) - дайындалатын дәрілік заттың құрамын регламенттейтін ұтымды нұсқама. Рациональность - лат. rationalis «ақылға қонымды». 2. Әзербайжан: reseptin rasionallığı 3. Қырғыз: рецепттин рационалдуулугу 4. Өзбек: retseptning ratsionalligi 5. Түрік: reçete rasyonelliği 6. Ағылшын: rationality of prescription 7. Испан: racionalidad de la prescripción 8. Неміс: Rationalität der Verschreibung 9. Француз: rationalité de la prescription 10. Бекітілген нұсқасы: решение рациональное - ұтымды шешім (2016 жылғы 8 желтоқсан); уравнение рациональные - рационал теңдеу (2015 жылғы 6 қазан); рациональное использование недр - жер қойнауын тиімді пайдалану (2014 жылғы 11 желтоқсан) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан); радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: рациональность – ұтымдылық 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. rationalis «ақылға қонымды») «рациональное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ұтымды», «тиімді», «рационал» сөздері бекітілген, заңнамада «рациональность» сөзі «ұтымдылық» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарственное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәрілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәрілік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «рациональность лекарственной прописи» сөз тіркесі қазақ тіліне «дәрілік жазылымның тиімділігі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
223. | реакциялық қабілет | реакционная способность | реакционная способностьреакциялық қабілетСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Реакциялық қабілет - берілген зат үшін мүмкін болатын реакциялардың әртүрлілігін де, олардың жылдамдығын да ескеретін заттардың химиялық белсенділігінің сипаттамасы. Реакция - лат. re ... «қарсы» + actio «әрекет». 2. Әзербайжан: reaksiya qabiliyyəti 3. Қырғыз: реакция жөндөмдүүлүгү 4. Өзбек: reaktsiya qobiliyati 5. Түрік: reaksiyon yetenek 6. Ағылшын: reactionability 7. Испан: reacción capacidad 8. Неміс: reaktionFähigkeit 9. Француз: réaction capacité 10. Бекітілген нұсқасы: реакция – реакция (2016 жылғы 9 желтоқсан) боевая способность – әскери қабілеттілік (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: реакционная способность - реакциондық қасиет 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. re ... «қарсы» + actio «әрекет») «реакция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «реакция» сөзі бекітілген, заңнамада «реакционная способность» сөз тіркесі «реакциондық қасиет» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «способность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қабілеттілік» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «реакционная способность» сөз тіркесі қазақ тіліне «реакциялық қабілет» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +15 |
224. | кескіш құрал-саймандар | режущие инструменты | режущие инструментыкескіш құрал-саймандарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кескіш құрал-саймандар - кесу арқылы өңдеуге арналған құрал, яғни жоңқаларды алу үшін материалдың беткі қабаттарын бөлу арқылы жаңа беттерді құруға арналған құрал. Инструмент - лат. instrumentum «қару». 2. Әзербайжан: kəsici alətlər 3. Қырғыз: кесүүчү аспаптар 4. Өзбек: kesish asboblari 5. Түрік: kesici aletler 6. Ағылшын: cutting tools 7. Испан: herramientas de corte 8. Неміс: Schneidewerkzeuge 9. Француз: Schneidewerkzeuge 10. Бекітілген нұсқасы: инструмент – құрал (2016 жылғы 28 маусым); зубные инструменты - тіс құрал-саймандары (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: режущие инструменты – кескіш жабдықтар инструмент – құрал, құрал-сайман, аспап, жабдық 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. instrumentum «қару») «инструмент» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «құрал», «құрал-сайман» сөздері бекітілген, заңнамада «құрал», «құрал-сайман», «аспап», «жабдық» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «режущие инструменты» сөз тіркесі заңнамада «кескіш жабдықтар» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «режущие инструменты» сөз тіркесі қазақ тіліне «кескіш құрал-саймандар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +11 |
225. | ректалды дәрілік форма | ректальная лекарственная форма | ректальная лекарственная формаректалды дәрілік формаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ректальды дәрілік зат - тік ішекке енгізу әдісімен дәрілік затқа немесе дәрілік өсімдік шикізатына берілетін, қажетті емдік әсерге қол жеткізілетін, қолдануға ыңғайлы жағдай. Ректальный – лат. per rectum «тік ішек арқылы». Форма - лат. forma «сыртқы көрініс». 2. Әзербайжан: rektal dozaj forması 3. Қырғыз: ректалды дозалоо формасы 4. Өзбек: rektal dozalash shakli 5. Түрік: rektal dozaj formu 6. Ағылшын: rectal dosage form 7. Испан: forma de dosificación rectal 8. Неміс: rektale Darreichungsform 9. Француз: ректалды дозалоо формасы 10. Бекітілген нұсқасы: обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан); радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) аналитическая форма глагола – етістіктің аналитикалық тұлғасы (2020 жылғы 25 маусым); форма дипломатическая - дипломатиялық форма (2019 жылғы 5 сәуір); форма права - құқық нысаны (2018 жылғы 6 сәуір); форма волны - толқын пiшiнi (2016 жылғы 28 маусым); форма – форма, түр (1971-1981) лекарственная форма - дәрілік форма (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: суспензия ректальная - ректальді суспензия лекарственная форма – дәрілік зат 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. per rectum «тік ішек арқылы») «ректальная» сөзі заңнамада «ректальді» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарственное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәрілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәрілік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. forma «форма, түр, бейне») «форма» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тұлға», «форма», «нысан», «пішін», «түр» сөздері бекітілген, заңнамада «форма», «нысан», «пішін», «түр» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарственная форма» сөз тіркесі заңнамада «дәрілік зат» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «ректальная лекарственная форма» сөз тіркесі қазақ тіліне «ректальды дәрілік зат» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +7 |
226. | дәрілік өсімдіктер ресурстануы (дәрілік өсімдіктер ресурсын тану, дәрілік өсімдіктер қорын тану) | ресурсоведение лекарственных растений | ресурсоведение лекарственных растенийдәрілік өсімдіктер ресурстануы (дәрілік өсімдіктер ресурсын тану, дәрілік өсімдіктер қорын тану)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілік өсімдіктер ресурстануы – медициналық практикада қандай да бір түрде пайдаланылатын немесе пайдаланылуы мүмкін өсімдік тектес объектілердің бүкіл жиынтығы. Ресурс – франц. ressource «қосалқы зат». 2. Әзербайжан: dərman bitkilərinin resurs elmi 3. Қырғыз: дары өсүмдүктөрдүн ресурстук илими 4. Өзбек: dorivor o`simliklar resurs fani 5. Түрік: şifalı bitkilerin kaynak bilimi 6. Ағылшын: resource science of medicinal plants 7. Испан: ciencia de los recursos de las plantas medicinales 8. Неміс: Ressourcenkunde der Heilpflanzen 9. Француз: Ressourcenkunde der Heilpflanzen 10. Бекітілген нұсқасы: ограниченность ресурсов - ресурстардың шектеулілігі (2017 жылғы 10 қараша) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан); радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) безлепестные растения - күлтесіз өсімдіктер (2015 жылғы 15 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: лекарственное ресурсоведение - дәрілік ресурстану лекарственные растения - дәрілік өсімдіктер 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (франц. ressource «қосалқы зат») «ресурс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ресурс» сөзі бекітілген, заңнамада «ресурс» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарственное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәрілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәрілік» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «растение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өсімдік» сөзі бекітілсе, заңнамада «өсімдік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «ресурсоведение лекарственных растений» сөз тіркесі қазақ тіліне «дәрілік өсімдіктер ресурстануы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +9 |
227. | рецептуралық-өндірістік бөлім | рецептурно- прозводственный отдел | рецептурно- прозводственный отделрецептуралық-өндірістік бөлімСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Рецептуралық-өндірістік бөлім - дәрігердің рецептісінде баяндалған деректер бойынша түрлі субстанциялардан дәрілік заттарды орнында дайындауға арналған құрылым. Рецептура - лат. receptum «қабылдау». 2. Әзербайжан: resept və istehsal şöbəsi 3. Қырғыз: рецепт жана өндүрүш бөлүмү 4. Өзбек: retsept va ishlab chiqarish bo`limi 5. Түрік: reçete ve üretim departmanı 6. Ағылшын: prescription and production department 7. Испан: departamento de prescripción y producción 8. Неміс: Rezept- und Produktionsabteilung 9. Француз: département de prescription et de production 10. Бекітілген нұсқасы: рецепт – рецепт (2016 жылғы 8 желтоқсан) отдел – бөлім (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: рецептура – рецептура прозводственный – өндірістік; отдел – бөлім 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. receptum «қабылдау») «рецепт» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «рецепт» сөзі бекітілген, заңнамада «рецептура» сөзі «рецептура» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «прозводственный» сөзі заңнамада «өндірістік» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «отдел» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бөлім» сөзі бекітілсе, заңнамада «бөлім» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «рецептурно-прозводственный отдел» сөз тіркесі қазақ тіліне «рецептуралық-өндірістік бөлім» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +16 |
228. | салицил қышқылы | салициловая кислота | салициловая кислотасалицил қышқылыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Салицил қышқылы - бұл салицилаттар деп аталатын қосылыстар тобындағы қышқылдардың бірі. Ол ағаштың қабығынан алынады. Салицил - лат. salix «тал». 2. Әзербайжан: salisilik turşu 3. Қырғыз: салицил кислотасы 4. Өзбек: salitsil kislotasi 5. Түрік: salisilik asit 6. Ағылшын: salicylic acid 7. Испан: ácido salicílico 8. Неміс: Salicylsäure 9. Француз: acide salicylique 10. Бекітілген нұсқасы: кислота – қышқыл (2015 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: салициловая кислота - салицил қышқылы 12. Орыс тіліне «салицил» сөзі латын тілінен енген (лат. salix «тал»). Орыс тіліндегі «кислота» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қышқыл» сөзі бекітілсе, заңнамада «салициловая кислота» сөз тіркесі «салицил қышқылы» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «салициловая кислота» сөз тіркесі қазақ тіліне «салицил қышқылы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +16 |
229. | дәке майлық (дәке сулық) | салфетка марлевая | салфетка марлеваядәке майлық (дәке сулық)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәке майлық (дәке сулық) - дәкенің төрт рет, ішке қарай бүктелген шаршы бөлігі; әртүрлі мөлшердегі стерилді дәкелі сулық мақта-дәке таңғыштары, жапсырмалар, құрғату және операциялық жараны таңу үшін қолданылады. Марля - франц. marli «жиек; сондай-ақ кәсей». Салфетка - итал. salvetta - salvo «қорғаймын, күзетемін». 2. Әзербайжан: cuna salfetka 3. Қырғыз: даки салфетка 4. Өзбек: doka salfetka 5. Түрік: gazlı bez peçete 6. Ағылшын: gauze napkin 7. Испан: servilleta de gasa 8. Неміс: Gaze-Serviette 9. Француз: serviette en gaze 10. Бекітілген нұсқасы: марля бытовая - тұрмыстық дәке (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: салфетка – салфетка, марля – дәке Сулық. Зат есім. 1. Қолдың суын сүртетін орамал. 2. Су, ылғал өткізбейтін сырт киім. 3. э т н о г р а ф и я л ы қ. Ауыздықты жүгенге шығыршық арқылы жалғастырып тұратын темір. (https://kitap.kz/) Майлық. Зат есім. 1. Майлы нәрсені сүртетін орамал. 2. Күнделікті қара шаруаға сырттан киетін (киім). (https://kitap.kz/) 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (франц. marli «жиек; сондай-ақ кәсей») «марля» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәке» сөзі бекітілген, заңнамада «дәке» сөзімен аударылған. Орыс тіліне итальян тілінен енген (итал. salvetta - salvo «қорғаймын, күзетемін») «салфетка» сөзі заңнамада «салфетка» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «салфетка марлевая» сөз тіркесі қазақ тіліне «дәке сулық» немесе «дәке майлық» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
230. | өз-өзіне көмектесу | самопомощь | самопомощьөз-өзіне көмектесуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өзіндік көмек (өзіне-өзі көмектесу) - зардап шегушінің өзіне көрсетілетін алғашқы көмегі . 2. Әзербайжан: özünə kömək 3. Қырғыз: өз алдынча жардам 4. Өзбек: o`z-o`ziga yordam 5. Түрік: kendi kendine yardım 6. Ағылшын: self-help 7. Испан: autoayuda 8. Неміс: Selbsthilfe 9. Француз: auto-assistance 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: самопомощь и взаимопомощь - өзіне-өзі көмек көрсету және өзара көмек көрсету 12. Орыс тіліндегі «самопомощь» сөзі заңнамада «өзіне-өзі көмек көрсету» сөз тіркесімен аударылған. Біздің ойымызша, «самопомощь» сөзі қазақ тіліне «өзіндік көмек» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | 0 |
231. | санитариялық киім | санитарная одежда | санитарная одеждасанитариялық киімСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Санитариялық киім - қызметкерге зиянды биологиялық факторлардың (микроорганизмдердің), жалпы өндірістік ластанулардың әсерін болдырмауға немесе азайтуға, сондай-ақ өндірістік процестің санитарлық-гигиеналық шараларын қамтамасыз етуге арналған арнайы қорғаныш киімнің түрі. Санитар - лат. sanitas «денсаулық». 2. Әзербайжан: sanitar geyim 3. Қырғыз: санитардык кийим 4. Өзбек: sanitariya kiyimi 5. Түрік: sıhhi giysiler 6. Ағылшын: sanitary clothing 7. Испан: ropa sanitaria 8. Неміс: Hygienekleidung 9. Француз: vêtements sanitaires 10. Бекітілген нұсқасы: акт санитарного обследования - санитариялық тексеру актісі (2017 жылғы 10 қараша); зона санитарной охраны - санитариялық қорғау аймағы (2021 жылғы 19 қараша) военная форма одежды - әскери киім нысаны (2020 жылғы 25 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: санитарная одежда - санитариялық киім 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sanitas «денсаулық») «санитарный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «санитариялық» сөзі бекітілген, заңнамада «санитарная одежда» сөз тіркесі «санитариялық киім» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «санитарная одежда» сөз тіркесі қазақ тіліне «санитариялық киім» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
232. | санитариялық нормалар | санитарные нормы | санитарные нормысанитариялық нормаларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Санитариялық нормалар - қоршаған орта факторларын сипаттайтын кейбір сандық көрсеткіштердің ең төменгі және (немесе) шекті мәндерін белгілейтін ресми нормативтік құжаттар; алдын алу және ағымдағы санитариялық қадағалаудың негізі болып табылады. Санитария - лат. sanitas «денсаулық». Норма - лат. norma сөзбе-сөз «бұрыш», ауыспалы мағынасы «ереже». 2. Әзербайжан: sanitar normalar 3. Қырғыз: санитардык нормалар 4. Өзбек: sanitariya me`yorlari 5. Түрік: sıhhi normlar 6. Ағылшын: sanitary norms 7. Испан: normas sanitarias 8. Неміс: Hygienevorschriften 9. Француз: normes sanitaires 10. Бекітілген нұсқасы: акт санитарного обследования - санитариялық тексеру актісі (2017 жылғы 10 қараша); зона санитарной охраны - санитариялық қорғау аймағы (2021 жылғы 19 қараша) норма права - құқық нормасы (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: санитарная – санитариялық; норма - норма 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sanitas «денсаулық») «санитарный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «санитариялық» сөзі бекітілген, заңнамада «санитариялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. norma сөзбе-сөз «бұрыш», ауыспалы мағынасы «ереже») «норма» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «норма» сөзі бекітілген, заңнамада «норма» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «ереже» сөзі орыс тіліндегі «правила», «положение» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «правила», «положение» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «санитарные нормы» сөз тіркесі қазақ тіліне «санитариялық нормалар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +16 |
233. | санитариялық ережелер | санитарные правила | санитарные правиласанитариялық ережелерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Санитариялық ережелер - денсаулық пен қалыпты тіршілік әрекетін сақтау мақсатында тіршілік ету ортасы факторларының және олардың оңтайлы және қауіпсіз сандық параметрлерінің адамдар, адамдар популяциясы мен ұрпақтары үшін қауіпсіз және зиянсыз сипаттамалары мен талаптары бар мемлекеттік заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілер. Санитария - лат. sanitas «денсаулық». 2. Әзербайжан: sanitar qaydalar 3. Қырғыз: санитардык эрежелер 4. Өзбек: sanitariya qoidalari 5. Түрік: sıhhi kurallar 6. Ағылшын: sanitary rules 7. Испан: reglas sanitarias 8. Неміс: Hygienevorschriften 9. Француз: règles sanitaires 10. Бекітілген нұсқасы: акт санитарного обследования - санитариялық тексеру актісі (2017 жылғы 10 қараша); зона санитарной охраны - санитариялық қорғау аймағы (2021 жылғы 19 қараша) правила стрельбы - оқ ату қағидалары (2020 жылғы 9 қазан); правило квадрата - квадрат ережесі (2020 жылғы 17 маусым) ереже – положение (2018 жылғы 6 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: санитарные правила – санитарлық ереже; санитарлық қағидалар; медико-санитарные правила - медициналық-санитариялық ережелер 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sanitas «денсаулық») «санитарный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «санитариялық» сөзі бекітілген, заңнамада «санитариялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «правила» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қағида», «ереже» сөздері бекітілсе, заңнамада «қағида», «ереже» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «санитарные правила» сөз тіркесі заңнамада «санитарлық ереже», «санитарлық қағидалар», «санитариялық ереже» сөз тіркестерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «санитарные правила» сөз тіркесі қазақ тіліне «санитариялық ережелер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
234. | сүт қанты | сахар молочный | сахар молочныйсүт қантыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сүт қанты - дисахаридтер тобындағы көмірсулар, сүт пен сүт өнімдерінде кездеседі. Лактоза молекуласы глюкоза мен галактоза молекулаларының қалдықтарынан тұрады. 2. Әзербайжан: sut shakar 3. Қырғыз: сүт канты 4. Өзбек: sut shakar 5. Түрік: süt şeker 6. Ағылшын: milk sugar 7. Испан: azúcar de leche 8. Неміс: Milch Zucker 9. Француз: lait sucre 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: сахар – қант; молочный – сүтті 12. Орыс тіліндегі «сахар» сөзі заңнамада «қант» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «молочный» сөзі заңнамада «сүтті» сөзімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «сахар молочный» сөз тіркесі қазақ тіліне «сүт қанты» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +16 |
235. | қантты диабет | сахарный диабет | сахарный диабетқантты диабетСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қантты диабет – инсулиннің жеткіліксіз әсеріне байланысты қандағы қанттың жоғары деңгейімен көрінетін ауру. Диабет – көне грек. διαβαίνω «өту». 2. Әзербайжан: diabet 3. Қырғыз: кант диабети 4. Өзбек: qandli diabet 5. Түрік: qandli diabet 6. Ағылшын: diabetes 7. Испан: diabetes 8. Неміс: Diabetes mellitus 9. Француз: Diabète 10. Бекітілген нұсқасы: гингивит диабетический – диабеттік гингивит (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: сахарный диабет – қант диабеті; сусамыр ауруы; несахарный диабет – қантсыз сусамыр, қантсыз диабет Сусамыр. 1. м е д и ц и н а л ы қ. Шөлдетіп, суды көп ішкізе беретін қант ауру. 2. а у ы с п а л ы м а ғ ы н а. Шөлдегіш, сусағыш адам. (https://kitap.kz/) Диабет. [грек. diabétés] м е д и ц и н а л ы қ. 1. Ұйқы безі қызметінің ағзада қант алмасуының бұзылуынан болатын ауру; қант ауруы, сусамыр. (https://kitap.kz/) 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. διαβαίνω «өту») «диабетический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «диабеттік» сөзі бекітілген, заңнамада «сахарный диабет» сөз тіркесі «қант диабеті», «сахарный диабет» сөз тіркестерімен аударылған. Сонымен қатар орыс тіліндегі «несахарный диабет» сөз тіркесі «қантсыз сусамыр», «қантсыз диабет» сөз тіркестерімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «сахарный диабет» сөз тіркесі қазақ тіліне «қантты диабет» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | -1 |
236. | жиын; жиынтық | сбор | сборжиын; жиынтықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жиын, жиынтық – әрекеттің нәтижесі; өндірілген заттардың бірге жиналуы. 2. Әзербайжан: kolleksiya 3. Қырғыз: чогултуу 4. Өзбек: yig`ish 5. Түрік: Toplamak 6. Ағылшын: collection 7. Испан: colección 8. Неміс: Sammlung 9. Француз: collection 10. Бекітілген нұсқасы: жылдық жиынтық табыс - совокупный годовой доход (2020 жылғы 17 маусым); защитный комплект - қорғану жиынтығы (2020 жылғы 25 маусым); жиынтық – набор (2016 жылғы 28 маусым); сводный бюджет - жиынтық бюджет (2016 жылғы 8 желтоқсан) портовый сбор - порт алымы (2019 жылғы 6 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: сбор – жиын, алым жиынтық – совокупный, сводный, набор, комплект 12. Орыс тіліндегі «сбор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «алым» сөзі бекітілсе, заңнамада «жиын», «алым» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «жиынтық» сөзі орыс тіліндегі «совокупный», «компект», «сводный», «набор» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «совокупный», «компект», «сводный», «набор» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «сбор» сөзі қазақ тіліне «жиын», «алым» сөздерімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. | +13 |
237. | дәрілік жиын; дәрілік жиынтық | сбор лекарственный | сбор лекарственныйдәрілік жиын; дәрілік жиынтықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілік жиын, жиынтық - ішкі немесе сыртқы қолдануға арналған тұндырмалар мен қайнатпаны дайындауға арналған ұсақталған немесе тұтас дәрілік шикізаттың бірнеше түрінің қоспасы, кейде дәрілік заттар да қосылады. 2. Әзербайжан: dərman kolleksiyası 3. Қырғыз: дары жыйнагы 4. Өзбек: dori kolleksiyasi 5. Түрік: tıbbi koleksiyon 6. Ағылшын: medicinal collection 7. Испан: colección medicinal 8. Неміс: medizinische Sammlung 9. Француз: collection médicinale 10. Бекітілген нұсқасы: жылдық жиынтық табыс - совокупный годовой доход (2020 жылғы 17 маусым); защитный комплект - қорғану жиынтығы (2020 жылғы 25 маусым); жиынтық – набор (2016 жылғы 28 маусым); сводный бюджет - жиынтық бюджет (2016 жылғы 8 желтоқсан) портовый сбор - порт алымы (2019 жылғы 6 желтоқсан) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан); радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: лекарственный – дәрілік сбор – жиын, алым жиынтық – совокупный, сводный, набор, комплект 12. Орыс тіліндегі «сбор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «алым» сөзі бекітілсе, заңнамада «жиын», «алым» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «жиынтық» сөзі орыс тіліндегі «совокупный», «компект», «сводный», «набор» сөздерінің баламасы ретінде бекітілсе, заңнамада «совокупный», «компект», «сводный», «набор» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Орыс тіліндегі «лекарственное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәрілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәрілік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «сбор лекарственный» сөз тіркесі қазақ тіліне «дәрілік жиын» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +15 |
238. | суппозиторийлер | суппозиторий | суппозиторийсуппозиторийлерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суппозиторийлер - бөлме температурасындағы қатты және дене температурасы кезінде балқитын немесе ыдырайтын, дене қуысына енгізу үшін қолданылатын дозаланған дәрілік нысандар. Суппозиторий - лат. suppositōrium «тұғыр». 2. Әзербайжан: süpozitoriya 3. Қырғыз: суппозиторийлер 4. Өзбек: bint 5. Түрік: fitiller 6. Ағылшын: suppositories 7. Испан: supositorios 8. Неміс: Zäpfchen 9. Француз: suppositoires 10. Бекітілген нұсқасы: выливание суппозиториев - суппозиторийлерді құю (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: суппозиторий – суппозиторий 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. suppositōrium «тұғыр») «суппозиторий» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «суппозиторий» сөзі бекітілген, заңнамада «суппозиторий» сөзімен аударылған. | +15 |
239. | ем балауыздары (тығындәрі) | свечи | свечием балауыздары (тығындәрі)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ем балауыздары (тығындәрі) - бөлме температурасындағы қатты және дене температурасы кезінде балқитын немесе ыдырайтын, дене қуысына енгізу үшін қолданылатын дозаланған дәрілік нысандар. 2. Әзербайжан: şamlar 3. Қырғыз: шамдар 4. Өзбек: shamlar 5. Түрік: mumlar 6. Ағылшын: candles 7. Испан: velas 8. Неміс: Kerzen 9. Француз: bougies 10. Бекітілген нұсқасы: выливание суппозиториев - суппозиторийлерді құю (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: свечи – суппозиторий; тығындәрі 12. Орыс тіліндегі «свечи» сөзі медицина саласында «ем балуыздары» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп ойлаймыз. Алайда «свечи» сөзін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +1 |
240. | қорғасынды-балауызды пластырь | свинцово-восковый пластырь | свинцово-восковый пластырьқорғасынды-балауызды пластырьСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қорғасынды-балауызды пластырь – негізі балауыз бен ара балауызы, ланолинмен қосылған қарапайым қорғасын пластырь қорытпалары бар дәрілік түр. Пластырь - грек. emplastron, сөзбе-сөз «жағылған». 2. Әзербайжан: qurğuşun mum gips 3. Қырғыз: коргошун мом жамаачы 4. Өзбек: qo`rg`oshin mumi gips 5. Түрік: kurşun balmumu sıva 6. Ағылшын: lead wax plaster 7. Испан: yeso de cera de plomo 8. Неміс: Blei-Wachs-Pflaster 9. Француз: plâtre à la cire de plomb 10. Бекітілген нұсқасы: аккумулятор свинцовый - қорғасынды аккумулятор (2015 жылғы 6 қазан) мазь восковая - балауызды жақпамай (2021 жылғы 19 қараша) лейкопластырь – лейкопластырь (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: свинец – қорғасын; воск – балауыз; пластырь – пластырь 12. Орыс тіліндегі «свинец» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қорғасын» сөзі бекітілсе, заңнамада «қорғасын» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «воск» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «балауыз» сөзі бекітілсе, заңнамада «балауыз» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. emplastron, сөзбе-сөз «жағылған») «пластырь» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «пластырь» сөзі бекітілген, заңнамада «пластырь» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «свинцово-восковый пластырь» сөз тіркесі қазақ тіліне «қорғасынды-балауызды пластырь» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +8 |
241. | қорғасынды-шайырлы пластырь | свинцово-смоляный пластырь | свинцово-смоляный пластырьқорғасынды-шайырлы пластырьСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қорғасынды-шайырлы пластырь - шайырлы заттар (канифолью және т.б.) қосылған қорғасын пластырінің қорытпалары бар дәрілік түр. Пластырь - грек. emplastron, сөзбе-сөз «жағылған». Смола – нем. smelen «ұзақ әрі түтіндеп жану». 2. Әзербайжан: qurğuşun qatranı gips 3. Қырғыз: коргошун чайыр жамаачы 4. Өзбек: qo`rg`oshin smolali gips 5. Түрік: kurşun reçine sıva 6. Ағылшын: lead resin plaster 7. Испан: yeso de resina de plomo 8. Неміс: Bleiharzputz 9. Француз: plâtre de résine de plomb 10. Бекітілген нұсқасы: аккумулятор свинцовый - қорғасынды аккумулятор (2015 жылғы 6 қазан) катионитовая смола - катионитті шайыр (2021 жылғы 10 желтоқсан) засмоление поршня - поршень шайырлануы (2016 жылғы 28 маусым) смола – шайыр (2006 жылғы 23 желтоқсан) шайыр – гарпиус (2019 жылғы 30 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: свинец – қорғасын; смола – шайыр; пластырь – пластырь 12. Орыс тіліндегі «свинец» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қорғасын» сөзі бекітілсе, заңнамада «қорғасын» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. emplastron, сөзбе-сөз «жағылған») «пластырь» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «пластырь» сөзі бекітілген, заңнамада «пластырь» сөзімен аударылған. Орыс тіліне неміс тілінен енген (нем. smelen «ұзақ әрі түтіндеп жану») «смола» сөзінің баламасы ретінде «шайыр» сөзі бекітілсе, заңнамада «шайыр» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «шайыр» сөзі «гарпиус» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, «камедь» сөзінің аудармасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «свинцово-смоляный пластырь» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «қорғасынды-шайырлы пластырь» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +8 |
242. | қоюлатылған шырын | сгущенные соки | сгущенные сокиқоюлатылған шырынСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоюлатылған шырын - фармацевтика саласында табиғи шырыннан буландыру немесе ылғалды мұздату арқылы алынатын фитопрепарат. 2. Әзербайжан: qatılaşdırılmış şirələr 3. Қырғыз: коюлтулган ширелер 4. Өзбек: quyultirilgan sharbatlar 5. Түрік: yoğunlaştırılmış meyve suları 6. Ағылшын: condensed juices 7. Испан: jugos condensados 8. Неміс: kondensierte Säfte 9. Француз: jus condensés 10. Бекітілген нұсқасы: геодезические сети сгущения - геодезиялық қоюлану желілері (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: сгущенное – қоюлатылған; сок – шырын, сөл Шырын. Зат есім. 1. Өсімдіктің бойындағы, оның жемісіндегі (құнарлы) нәр. 2. Ірімшіктің сарысуын қойылғанша қайнату арқылы алынатын қойыртпақ. 3. Тәтті. 4. а у ы с п а л ы м а ғ ы н а. Мән, маңыз. 5. Маңызды, мәнді. 6. Қызықты, қызыққа толы. (https://kitap.kz/) Сөл. Зат есім. 2. Өсімдікте болатын шырын. 2. Нәр, дәрумен мағынасында. 3. а у ы с п а л ы м а ғ ы н а. Адамдық қасиет. (https://kitap.kz/) 12. Орыс тіліндегі «сгущение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қоюлану» сөзі бекітілсе, заңнамада «қоюлатылған» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «сок» сөзі заңнамада «шырын», «сөл» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сгущенные соки» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «қоюлатылған шырын» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +6 |
243. | секреторлық заттектер | секреторные вещества | секреторные веществасекреторлық заттектерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Секреторлық заттектер - артық заттар, көбінесе қайталама, ал бастапқы алмасу ретінде сирек кездеседі, олар физиологиялық процестерде ішінара немесе толық жойылады. Секретор - лат. secretio «бөліну». 2. Әзербайжан: ifraz edən maddələr 3. Қырғыз: секретордук заттар 4. Өзбек: sekretor moddalar 5. Түрік: salgı maddeleri 6. Ағылшын: secretory substances 7. Испан: sustancias secretoras 8. Неміс: sekretorische Substanzen 9. Француз: substances sécrétoires 10. Бекітілген нұсқасы: радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: секреторный – секреторлық; вещество – зат, заттек 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. secretio «бөліну») «секреторный» сөзі заңнамада «секреторлық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «вещество» сөзінің баламасы ретінде «зат», «заттек» сөздері бекітілсе, заңнамада «зат», «заттек» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «секреторные вещества» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «секреторлық заттектер» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +17 |
244. | сөл шығару, секреция | секреция | секрециясөл шығару, секрецияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Секреция - заттардың түзілуі және жасушадан сыртқы ортаға шығарылуы (немесе қабылданбауы). Секреция - лат. secretio «бөліну». 2. Әзербайжан: sekresiya 3. Қырғыз: секреция 4. Өзбек: sekretsiya 5. Түрік: salgı 6. Ағылшын: secretion 7. Испан: secreción 8. Неміс: Sekretion 9. Француз: Sekretion 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: секреция – секреция 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. secretio «бөліну») «секреция» сөзі заңнамада «секреция» сөзімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «секреция» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «секреция» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +15 |
245. | экстрагенттің іріктемелілігі | селективность (избирательность) экстрагента | селективность (избирательность) экстрагентаэкстрагенттің іріктемелілігіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экстрагенттің іріктемелілігі - ерітіндінің екі, үш немесе одан да көп компоненттерінің бірін алу мүмкіндігі. Селективность - лат. seligere «таңдау». Экстрагент - лат. extraho «тарту, шығару». 2. Әзербайжан: ekstraktantin seçiciliyi 3. Қырғыз: экстрагенттин селективдүүлүгү 4. Өзбек: ekstraktning selektivligi 5. Түрік: özütleyici seçicilik 6. Ағылшын: Extractant selectivity 7. Испан: Selectividad extractante 8. Неміс: Extraktionsmittel-Selektivität 9. Француз: Sélectivité des extractants 10. Бекітілген нұсқасы: селективность – іріктемелілік (2018 жылғы 5 қазан) спрос селективный - талғамалы сұраныс (2017 жылғы 10 қараша); ваготомия селективная - селективті ваготомия (2017 жылғы 14 желтоқсан) вызов избирательный - таңдамалы шақырыс (2015 жылғы 11 желтоқсан); округ избирательный - сайлау округі (2018 жылғы 14 желтоқсан) селективное лазерное спекание - селективті лазерлік біріктіру (2021 жылғы 3 қыркүйек) экстрагент – шайғындатқы (2006 жылғы 23 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: селективный – селективті; экстрагент – экстрагент 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. extraho «тарту, шығару») «экстрагент» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шайғындатқы» сөзі бекітілген, заңнамада «экстрагент» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. seligere «таңдау») «селективный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «талғамалы», «селективті» сөздері, «селективность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «іріктемелілік» сөзі бекітілген, заңнамада «селективті» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «селективность (избирательность) экстрагента» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «экстрагенттің іріктемелілігі» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +14 |
246. | жүрек гликозидтері | сердечные гликозиды | сердечные гликозидыжүрек гликозидтеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жүрек гликозидтері - терапиялық дозаларда кардиотоникалық және аритмияға қарсы әсер ететін, әртүрлі этиологиялардың жүрек жеткіліксіздігін емдеу үшін қолданылатын өсімдік тектес дәрілік заттар тобы. Гликозид - грек. glykys «тәтті». 2. Әзербайжан: ürək qlikozidləri 3. Қырғыз: жүрөк гликозиддери 4. Өзбек: yurak glikozidlar 5. Түрік: kardiyak glikozitler 6. Ағылшын: cardiac glycosides 7. Испан: glucósidos cardíacos 8. Неміс: Herzglykoside 9. Француз: glycosides cardiaques 10. Бекітілген нұсқасы: астма сердечная - жүрек демікпесі (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: сердечные гликозиды - жүрек гликозидтері 12. Орыс тіліндегі «сердечная» сөзінің баламасы ретінде «жүрек» сөзі бекітілсе, заңнамада «сердечные гликозиды» сөз тіркесі «жүрек гликозидтері» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сердечные гликозиды» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «жүрек гликозидтері» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +15 |
247. | өзектік сәулелер | сердцевинные лучи | сердцевинные лучиөзектік сәулелерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өзектік сәулелер - сабақтың осіне көлденең бағытта созылған үлкен тікбұрышты паренхималық тірі жасушалардың топтары. 2. Әзербайжан: əsas şüalar 3. Қырғыз: негизги нурлар 4. Өзбек: yadro nurlari 5. Түрік: çekirdek ışınları 6. Ағылшын: core rays 7. Испан: rayos centrales 8. Неміс: Kernstrahlen 9. Француз: rayons centraux 10. Бекітілген нұсқасы: сердцевина – өзек (2007 жылғы 29 маусым) лучи каналовые - арналық сәулелер (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: луч – сәуле; сердцевинный антиген вирусного гепатита B - B вирустық гепатиттің өзекті антигені 12. Орыс тіліндегі «сердцевина» сөзінің баламасы ретінде «өзек» сөзі бекітілсе, заңнамада «өзек» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «луч» сөзінің баламасы ретінде «сәуле» сөзі бекітілсе, заңнамада «сәуле» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сердцевинные лучи» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «өзектік сәулелер» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +16 |
248. | сериялы сұйылту | серийные разведения | серийные разведениясериялы сұйылтуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сериялы сұйылту - иммундық сарысуларды, антибиотиктерді, антисептиктерді, дезинфектанттарды, бактериялардың суспензияларын, вирустарды, фагтарды және т.б. сұйылтқышпен бірізді сұйылту, мысалы., екі мәртелі (1:2, 1:4, 1:8 және т.б.), он еселі (101, 102, 103 және т. б.). Серия - лат. series «қатар». 2. Әзербайжан: seriyalı seyreltmələr 3. Қырғыз: сериялык суюлтуулар 4. Өзбек: ketma-ket suyultirishlar 5. Түрік: сериялык суюлтуулар 6. Ағылшын: serial dilutions 7. Испан: diluciones en serie 8. Неміс: Reihenverdünnungen 9. Француз: dilutions en série 10. Бекітілген нұсқасы: серийное производство - сериялы өндіру (2016 жылғы 8 желтоқсан); серия - серия; топтама (2018 жылғы 27 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: серия – серия, топтама; разведение – сұйылту 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. series «қатар») «серия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «серия», «топтама» сөздері бекітілген, заңнамада «серия», «топтама» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «разведение» сөзі заңнамада «сұйылту» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «серийные разведения» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «сериялы сұйылту» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +14 |
249. | дайын дәрілік құралдың сериясы | серия готового лекарственного средства | серия готового лекарственного средствадайын дәрілік құралдың сериясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дайын дәрілік құралдың сериясы - бір технологиялық цикл нәтижесінде оны өндіруші өндірген дәрілік заттың мөлшері. Серия - лат. series «қатар». 2. Әзербайжан: hazır məhsul seriyası 3. Қырғыз: даяр дарилик продукциянын сериясы 4. Өзбек: tayyor mahsulot seriyasi 5. Түрік: bitmiş ürün serisi 6. Ағылшын: finished product series 7. Испан: serie de productos terminados 8. Неміс: fertige Produktserie 9. Француз: série de produits finis 10. Бекітілген нұсқасы: серия - серия; топтама (2018 жылғы 27 маусым) боевая готовность - ұрысқа әзірлік (2020 жылғы 17 маусым); готовность – даярлық (2015 жылғы 6 қазан) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан); радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) готовые лекарственные средства - дайын дәрілік құралдар (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: серия - серия; топтама; лекарственное средство – дәрілік зат; готовый – дайын 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. series «қатар») «серия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «серия», «топтама» сөздері бекітілген, заңнамада «серия», «топтама» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «готовые лекарственные средства» сөз тіркесінің баламасы ретінде «дайын дәрілік құралдар» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «лекарственное средство» сөз тіркесі «дәрілік зат» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «серия готового лекарственного средства» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «дайын дәрілік құралдың сериясы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | 0 |
250. | шырышты қабықша | слизистая оболочка | слизистая оболочкашырышты қабықшаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шырышты қабықша - сыртқы ортамен байланысатын қуыс мүшелердің ішкі қабығы. 2. Әзербайжан: selikli qişa 3. Қырғыз: былжыр чел 4. Өзбек: shilliq qavat 5. Түрік: mukoza zarı 6. Ағылшын: mucous membrane 7. Испан: membrana mucosa 8. Неміс: Schleimhaut 9. Француз: membrane muqueuse 10. Бекітілген нұсқасы: выворот слизистой оболочки - сілемейлі қабық айналып кету (сілемейлі қабығы айналған) (2006 жылғы 27 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: слизистая оболочка - шырышты қабықша 12. Орыс тіліндегі «слизистая оболочка» сөз тіркесінің баламасы ретінде «сілемейлі қабық» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «шырышты қабықша» сөз тіркесімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «слизистая оболочка» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «шырышты қабықша» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +8 |
251. | күшті әсер ететін дәрі | сильнодействующие лекарственное средство | сильнодействующие лекарственное средствокүшті әсер ететін дәріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Күшті әсер ететін дәрілік құрал - дәрігердің тағайындауынан тыс қабылданса, тіпті аз мөлшерде болса да, денсаулықтың нашарлауын тудыратын дәрілік зат. 2. Әзербайжан: güclü dərman 3. Қырғыз: күчтүү дары 4. Өзбек: kuchli dori 5. Түрік: güçlü ilaç 6. Ағылшын: powerful drug 7. Испан: droga poderosa 8. Неміс: starke Droge 9. Француз: drogue puissante 10. Бекітілген нұсқасы: вещество сильнодействующее - күшті әсерлі заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан); радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) готовые лекарственные средства - дайын дәрілік құралдар (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: сильнодействующий – күшті әсер ететін лекарственное средство – дәрілік зат 12. Орыс тіліндегі «сильнодействующее» сөзінің баламасы ретінде «күшті әсерлі» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «күшті әсер ететін» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарственнее средство» сөз тіркесінің баламасы ретінде «дәрілік құрал» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «дәрілік зат» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сильнодействующие лекарственное средство» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «күшті әсер ететін дәрілік құрал» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +2 |
252. | симилиум | симилиум | симилиумсимилиумСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Симилиум (ұқсастық ережесі бойынша ауруды емдеуге іріктеп алынған, гомеопатиялық дәрілік құрал) - пациенттің психикалық және функционалдық сипаттамаларын ескере отырып таңдалған препарат. Симилиум – лат. semol «бірге». 2. Әзербайжан: similium 3. Қырғыз: окшоштук 4. Өзбек: o`xshatish 5. Түрік: benzetme 6. Ағылшын: similium 7. Испан: similio 8. Неміс: Gleichnis 9. Француз: semblable 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Орыс тіліне «симилиум» сөзі латын тілінен енген (лат. semol «бірге»). Біздіңше, бұл сөз осылай қолданылғаны дұрыс сияқты. | +14 |
253. | құюға арналған жүйе, құюға арналған система | система для переливания | система для переливанияқұюға арналған жүйе, құюға арналған системаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құюға арналған жүйе - инфузиялық ерітінділерді көктамыр ішіне енгізуге, сондай-ақ сұйық препараттар мен ерітінділерді адам немесе жануар ағзасының қанына полимерлі контейнерлерден құюға арналған құрал. Система – көне грек. σύστημα «бөліктерден тұратын бүтін; қосылыс». 2. Әзербайжан: transfuziya sistemi 3. Қырғыз: трансфузия системасы 4. Өзбек: qon quyish tizimi 5. Түрік: transfüzyon sistemi 6. Ағылшын: transfusion system 7. Испан: sistema de transfusión 8. Неміс: Transfusionssystem 9. Француз: système de transfusion 10. Бекітілген нұсқасы: гемотрансфузия, переливание крови - гемотрансфузия, қан құю (2017 жылғы 13 желтоқсан) система – жүйе (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: переливание – құю; система – жүйе 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе») «система» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жүйе» сөзі бекітілсе, заңнамада «жүйе» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «переливание» сөзінің баламасы ретінде «құю» сөзі бекітілсе, заңнамада «құю» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «система для переливания» сөз тіркесі қазақ тіліне «құюға арналған жүйе» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +12 |
254. | дисперстік ортасы жоқ жүйелер, дисперстік ортасы жоқ системалар | системы без дисперсионной среды | системы без дисперсионной средыдисперстік ортасы жоқ жүйелер, дисперстік ортасы жоқ системаларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дисперстік ортасы жоқ жүйелер - қатты бөлшектер тасымалдаушы массасына бөлінбейтін, яғни дисперсиялық орта болмайтын (ол LF өндіру процесіне кірмейді) жүйе түрі. Дисперс - лат. dispersio «шашырау». Система – көне грек. σύστημα «бөліктерден тұратын бүтін; қосылыс». 2. Әзербайжан: dispersiya mühiti olmayan sistemlər 3. Қырғыз: дисперсиялык чөйрөсү жок системалар 4. Өзбек: dispersion muhitsiz tizimlar 5. Түрік: dispersiyon ortamı olmayan sistemler 6. Ағылшын: systems without dispersion medium 7. Испан: sistemas sin medio de dispersión 8. Неміс: Systeme ohne Dispersionsmittel 9. Француз: systèmes sans milieu de dispersion 10. Бекітілген нұсқасы: дисперсия – дисперсия (2018 жылғы 5 қазан) система – жүйе (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: дисперсионная среда – дисперсиондық орта; система – жүйе 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе») «система» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жүйе» сөзі бекітілсе, заңнамада «жүйе» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. dispersio «шашырау») «дисперсия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дисперсия» сөзі бекітілсе, заңнамада «дисперсионная среда» сөз тіркесі «дисперсиондық орта» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «системы без дисперсионной среды» сөз тіркесі қазақ тіліне «дисперстік ортасы жоқ жүйелер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +16 |
255. | скрининг | скрининг | скринингскринингСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Скрининг - белгілі бір жастағы сау адамдарға қауіп факторлары мен ауруларды ерте сатысында анықтау үшін жүргізілетін профилактикалық медициналық тексеру. Скрининг - ағылш. screening «іріктеу, сұрыптау». 2. Әзербайжан: skrininq 3. Қырғыз: скрининг 4. Өзбек: skrining 5. Түрік: tarama 6. Ағылшын: screening 7. Испан: poner en pantalla 8. Неміс: Screening 9. Француз: dépistage 10. Бекітілген нұсқасы: генетический скрининг - генетикалық скрининг (2019 жылғы 30 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: скрининг – скрининг 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. screening «іріктеу, сұрыптау») «скрининг» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «скрининг» сөзі бекітілсе, заңнамада «скрининг» сөзімен аударылған. | +16 |
256. | жеңіл пластиктелген пленка | слабопластифицированная пленка | слабопластифицированная пленкажеңіл пластиктелген пленкаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жеңіл пластиктелген үлдір (жеңіл жұмсартылған үлдір) - түссіз (мөлдір), қалыңдығы 0,04-тен 0,07 мм-ге дейін аморфты мөлдір зат. Пленка – чех. plena — «қабықша, перде» Пластик – грек. plastike — «пластик өнері» 2. Әзербайжан: yüngül plastikləşdirilmiş film 3. Қырғыз: жеңил пластмассаланган пленка 4. Өзбек: engil plastiklashtirilgan plyonka 5. Түрік: hafif plastikleştirilmiş film 6. Ағылшын: lightly plasticized film 7. Испан: película ligeramente plastificada 8. Неміс: leicht plastifizierter Film 9. Француз: film légèrement plastifié 10. Бекітілген нұсқасы: пленка – пленка (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: пластифицированный – пластиктелген пленка – пленка, үлдір Үлдір. Зат есім. 1. Фотосуретке түсіруде қолданылатын жабдық. 2. Өте жұмсақ, ұлпадай; жұп-жұқа. (https://kitap.kz/) 12. Орыс тіліне чех тілінен енген (чех. plena — «қабықша, перде») «пленка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «пленка» сөзі бекітілсе, заңнамада «пленка», «үлдір» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. plastike — «пластик өнері») «пластифицированный» сөзі заңнамада «пластиктелген» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «слабопластифицированная пленка» сөз тіркесі қазақ тіліне «жеңіл пластикателген үлдір» немесе «жеңіл жұмсартылған үлдір» сөз тіркестерімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «слабопластифицированная пленка» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | -2 |
257. | шырыш | слизь | слизьшырышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шырыш - көпжасушалы организмдердегі жасуша секрециясының өнімі, негізінен, шырышты қабықтардың эпителий ұлпасы. 2. Әзербайжан: lil 3. Қырғыз: былжыр 4. Өзбек: shilimshiq 5. Түрік: balçık 6. Ағылшын: slime 7. Испан: limo 8. Неміс: Schleim 9. Француз: vase 10. Бекітілген нұсқасы: бентонитовая слизь - бентониттік шырыш 11. Заңнамадағы қолданысы: слизь – шырыш 12. Орыс тіліндегі «слизь» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шырыш» сөзі бекітілсе, заңнамада «шырыш» сөзімен аударылған. | +15 |
258. | майлаушы заттек | смазывающее вещество | смазывающее веществомайлаушы заттекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Майлаушы заттек - таблетканың сығымдалғаннан кейін матрицадан шығару күшін азайту үшін таблетка массасының құрамына қосылатын қосымша заттар. 2. Әзербайжан: sürtkü maddə 3. Қырғыз: майлоочу нарсе 4. Өзбек: moylash modda 5. Түрік: yağlayıcı madde 6. Ағылшын: lubricant 7. Испан: lubricante 8. Неміс: lubrifiant 9. Француз: lubrifiant 10. Бекітілген нұсқасы: радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: смазывающие средства – майлаушы заттар; вещество – зат, заттек 12. Орыс тіліндегі «вещество» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «зат», «заттек» сөздері бекітілсе, заңнамада «зат», «заттек» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «смазывающие» сөзі заңнамада «майлаушы» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «смазывающее вещество» сөз тіркесі қазақ тіліне «майлаушы заттек» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
259. | дымқылданғыштық | смачиваемость | смачиваемостьдымқылданғыштықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дымқылданғыштық (хим.) - фазалардың жанасу шекарасында пайда болатын сыртқы беттік құбылыс, олардың бірі қатты, ал басқалары сәйкес келмейтін сұйықтықтар немесе сұйық және газ болады. 2. Әзербайжан: nəmlənmə qabiliyyəti 3. Қырғыз: нымдуулуктучу 4. Өзбек: namlanish qobiliyati 5. Түрік: ıslanabilirlik 6. Ағылшын: wettability 7. Испан: humectabilidad 8. Неміс: Benetzbarkeit 9. Француз: mouillabilité 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: принципиальная схема смачиваемости платиновой пластины - платина пластинасының сулануының қағидалық сұлбасы; смачивание – ылғалдау, жұғу 12. Орыс тіліндегі «смачиваемость» сөзі заңнамада «сулану» сөзімен аударылған. Біздіңше, бұл сөзді қазақ тіліне «дымқылданғыштық» сөзімен аудару керек деп санаймыз. | +14 |
260. | араластырғыш | смеситель | смесительараластырғышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Араластырғыш - медициналық мекемелерде ыстық және суық суды араластыру кезінде су ағынын реттеуге және қажетті температурадағы суды алуға мүмкіндік беретін санитарлық-техникалық құрылғы. 2. Әзербайжан: qarışdırıcı 3. Қырғыз: аралаштыргыч 4. Өзбек: mikser 5. Түрік: karıştırıcı 6. Ағылшын: mixer 7. Испан: mezclador 8. Неміс: Rührgerät 9. Француз: mixer 10. Бекітілген нұсқасы: камера смесительная - араластыру камерасы (2016 жылғы 9 желтоқсан) грунтосмеситель - топырақ қоспалауыш (2015 жылғы 6 қазан); смеситель - қоспалауыш (1971-1981) барабанный смеситель - барабанды араластырғыш (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: смеситель-распределитель - араластырғыш-сепкіш 12. Орыс тіліндегі «смесительная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «араластыру» сөзі бекітілсе, «смеситель» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «араластырғыш», «қопсалауыш сөздері бекітілген, заңнамада «араластырғыш» сөзімен аударылған. | +16 |
261. | шайырлы-балауызды пластырь | смоляно-восковый пластырь | смоляно-восковый пластырьшайырлы-балауызды пластырьСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шайырлы-балауызды пластырь - негізі массаға жабысқақтық беретін парафин, вазелин, петролатум, май шайырлары (канифолью) және балауыз қорытпалары болатын пластырь. Пластырь - грек. emplastron, сөзбе-сөз «жағылған». Смола – нем. smelen «ұзақ әрі түтіндеп жану». 2. Әзербайжан: tar mumu gips 3. Қырғыз: чайыр-мом жамаачы 4. Өзбек: smolali gips 5. Түрік: katranlı sıva 6. Ағылшын: tar-wax plaster 7. Испан: yeso de cera de alquitrán 8. Неміс: Teer-Wachs-Pflaster 9. Француз: plâtre à la cire de goudron 10. Бекітілген нұсқасы: восковая спелость - балауызданып пісу (ауыл шар.) (1971-1981) лейкопластырь – лейкопластырь (2021 жылғы 10 желтоқсан) мазь восковая - балауызды жақпамай (2021 жылғы 19 қараша) катионитовая смола - катионитті шайыр (2021 жылғы 10 желтоқсан) засмоление поршня - поршень шайырлануы (2016 жылғы 28 маусым) смола – шайыр (2006 жылғы 23 желтоқсан) шайыр – гарпиус (2019 жылғы 30 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: воск – балауыз; смола – шайыр; пластырь – пластырь 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. emplastron, сөзбе-сөз «жағылған») «пластырь» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «пластырь» сөзі бекітілген, заңнамада «пластырь» сөзімен аударылған. Орыс тіліне неміс тілінен енген (нем. smelen «ұзақ әрі түтіндеп жану») «смола» сөзінің баламасы ретінде «шайыр» сөзі бекітілсе, заңнамада «шайыр» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «шайыр» сөзі «гарпиус» сөзінің баламасы ретінде бекітілсе, «камедь» сөзінің аудармасы ретінде алынған. Орыс тіліндегі «восковая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «балауыз» сөзі бекітілсе, заңнамада «балауыз» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «смоляно-восковый пластырь» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «шайырлы-балауызды пластырь» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +10 |
262. | суды жұмсарту (тұзсыздандыру) | смягчение воды | смягчение водысуды жұмсарту (тұзсыздандыру)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суды жұмсарту (тұзсыздандыру) - дәрілік заттарды өндіру үшін судан қатты тұздарды (кальций мен магний иондарын) алып тастау немесе олардың концентрациясын едәуір төмендету. 2. Әзербайжан: suyun yumşaldılması 3. Қырғыз: сууну жумшартуу 4. Өзбек: suvni yumshatish 5. Түрік: su yumuşatma 6. Ағылшын: water softening 7. Испан: ablandamiento del agua 8. Неміс: Wasserenthärtung 9. Француз: adoucissement de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы: смягчение наказания - жазаны жеңілдету (2016 жылғы 7 желтоқсан) вода гигроскопическая - гигроскоптық су (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: смягчение – жұмсарту, жеңілдету; вода – су 12. Орыс тіліндегі «смягчение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жеңілдету» сөзі бекітілсе, заңнамада «жұмсарту», «жеңілдету» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «вода» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «су» сөзі бекітілсе, заңнамада «су» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «смягчение воды» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «суды жұмсарту» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +14 |
263. | шырын; сөл | сок | сокшырын; сөлСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шырын; сөл - әсер етуші және (немесе) қосымша заттарды қоса отырып, жаңа дәрілік өсімдік шикізатынан алынған сығылған шырын болып табылатын дәрілік сұйықтық. 2. Әзербайжан: şirəsi 3. Қырғыз: ширеси 4. Өзбек: sharbat 5. Түрік: Meyve suyu 6. Ағылшын: juice 7. Испан: jugo 8. Неміс: Saft 9. Француз: jus 10. Бекітілген нұсқасы: сок желудочный - асқазан сөлі (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: сок – сөл; шырын Шырын. Зат есім. 1. Өсімдіктің бойындағы, оның жемісіндегі (құнарлы) нәр. 2. Ірімшіктің сарысуын қойылғанша қайнату арқылы алынатын қойыртпақ. 3. Тәтті. 4. а у ы с п а л ы м а ғ ы н а. Мән, маңыз. 5. Маңызды, мәнді. 6. Қызықты, қызыққа толы. (https://kitap.kz/) Сөл. Зат есім. 1. Өсімдікте болатын шырын. 2. Нәр, дәрумен мағынасында. 3. а у ы с п а л ы м а ғ ы н а. Адамдық қасиет. (https://kitap.kz/) 12. Орыс тіліндегі «сок» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сөл» сөзі бекітілсе, заңнамада «сөл», «шырын» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліндегі «сок» сөзі қазақ тіліндегі тағам өнеркәсібі, тұрмыстық салада «шырын» сөзімен аударылады, мысалы, яблочный сок – алма шырыны. Ал медицина саласында «сөл» сөзімен аударылады, мысалы, сок желудочный - асқазан сөлі, сок панкреатический - ұйқы безі сөлі. Сондықтан «сок» сөзін қазақ тіліне аудару мәселесі аталған сөздің қолданылатын саласына қатысты. | +15 |
264. | спектрлік әдіс | спектральный метод | спектральный методспектрлік әдісСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Спектрлік әдіс - жасушадағы химиялық реакцияның барысын тіркеуге мүмкіндік беретін, жылдам Фурье түрлендіруді қолданатын кейбір дифференциалдық теңдеулерді сандық шешу үшін медициналық зертханалық диагностика әдістерінің түрі. Спектр - лат. spectrum «көру». Метод – көне грек. μέθοδος «зерттеу немесе таным жолы». 2. Әзербайжан: spektral üsul 3. Қырғыз: спектрдик ыкма 4. Өзбек: spektral usul 5. Түрік: spektral yöntem 6. Ағылшын: spectral method 7. Испан: método espectral 8. Неміс: Spektrale Methode 9. Француз: méthode spectrale 10. Бекітілген нұсқасы: спектральная плотность - спектрлік тығыздық (2018 жылғы 14 желтоқсан) метод трансформации - трансформация әдісі (2020 жылғы 25 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: спектральная трубка - спектрлік түтік; метод - әдіс 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. spectrum «көру») «спектральная» сөзінің баламасы ретінде «спектрлік» сөзі бекітілсе, заңнамада «спектрлік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. μέθοδος «зерттеу немесе таным жолы») «метод» сөзінің баламасы ретінде «әдіс» сөзі бекітілсе, заңнамада «әдіс» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «спектральный метод» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «спектрлік әдіс» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
265. | спектрскопия | спектроскопия | спектроскопияспектрскопияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Спектрскопия - электромагниттік сәулеленудің (жарықтың) химиялық затпен әрекеттесу заңдылықтарын зерттеудің физикалық әдісі. Спектроскопия медицинаның әртүрлі салаларында аурудың дамуын оның алғашқы кезеңдерінде диагностикалаудың әдісі ретінде кеңінен қолданылады. Спектроскопия - лат. spectrum «сурет, бейнелеу» + грек. skopeo «қарау». 2. Әзербайжан: spektroskopiya 3. Қырғыз: спектроскопия 4. Өзбек: spektroskopiya 5. Түрік: spektroskopi 6. Ағылшын: spectroscopy 7. Испан: espectroscopia 8. Неміс: Spektroskopie 9. Француз: spectroscopie 10. Бекітілген нұсқасы: ультрафиолетовая спектроскопия - ультракүлгiн спектрскопия (2018 жылғы 30 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: спектроскопия – спектроскопия 12. Орыс тіліне латын және грек тілдерінен енген (лат. spectrum «сурет, бейнелеу» + грек. skopeo «қарау») «спектроскопия» сөзінің баламасы ретінде «спектрскопия» сөзі бекітілсе, заңнамада «спектроскопия» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «спектроскопия» сөзі «спектрскопия» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +16 |
266. | протонды-магниттік резонанс спектрскопиясы (пмр-спектрскопия) | спектроскопия протонно-магнитного резонанса (пмр-спектроскопия) | спектроскопия протонно-магнитного резонанса (пмр-спектроскопия)протонды-магниттік резонанс спектрскопиясы (пмр-спектрскопия)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Протонды-магниттік резонанс спектрскопиясы (пмр-спектрскопия) - молекулалардың құрылымын анықтау үшін қолданылатын органикалық химиядағы спектроскопиялық зерттеу әдіс. Спектроскопия - лат. spectrum «сурет, бейнелеу» және грек. skopeo «қарау». Протон - грек. πρττος «бірінші». Магнит - грек. μάγνης (μάγνητος) «магнит». Резонанс - лат. resono «жауап беремін». 2. Әзербайжан: proton maqnit rezonans spektroskopiyası 3. Қырғыз: протондук магниттик-резонанстык спектроскопия 4. Өзбек: proton magnit-rezonans spektroskopiyasi 5. Түрік: proton manyetik rezonans spektroskopisi 6. Ағылшын: proton magnetic resonance spectroscopy 7. Испан: espectroscopia de resonancia magnética de protones 8. Неміс: Protonenmagnetische Resonanzspektroskopie 9. Француз: spectroscopie par résonance magnétique du proton 10. Бекітілген нұсқасы: ультрафиолетовая спектроскопия - ультракүлгiн спектрскопия (2018 жылғы 30 қараша) протон – протон (2018 жылғы 27 маусым) магнитный резонанс - магниттiк резонанс (2018 жылғы 29 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: протон – протон; резонанс – резонанс; магнитный – магниттік; спектроскопия – спектроскопия 12. Орыс тіліне латын және грек тілдерінен енген (лат. spectrum «сурет, бейнелеу» + грек. skopeo «қарау») «спектроскопия» сөзінің баламасы ретінде «спектрскопия» сөзі бекітілсе, заңнамада «спектроскопия» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. πρττος «бірінші») «протон» сөзінің баламасы ретінде «протон» сөзі бекітілсе, заңнамада «протон» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. μάγνης (μάγνητος) «магнит») «магнит» сөзінің баламасы ретінде «магнит» сөзі бекітілсе, заңнамада «магнит» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. resono «жауап беремін») «резонанс» сөзінің баламасы ретінде «резонанс» сөзі бекітілсе, заңнамада «резонанс» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «спектроскопия протонно-магнитного резонанса» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «протонды-магниттік резонанс спектрскопиясы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +16 |
267. | ядролы-магниттік резонанс спектрскопиясы (ямр-спектрскопия) | спектроскопия ядерно-магнитного резонанса (ямр-спектроскопия) | спектроскопия ядерно-магнитного резонанса (ямр-спектроскопия)ядролы-магниттік резонанс спектрскопиясы (ямр-спектрскопия)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ядролы-магниттік резонанс спектрскопиясы (ямр-спектрскопия) - тұрақты магнит өрісіне (B0) орналастырылған нөлдік емес магниттік моменті бар үлгінің ядроларымен радиожиілікті электрмагниттік сәулеленуді сіңіруге негізделген әдіс. Химияда және фармакологияда ЯМР спектрскопиясы синтезделген препараттың дұрыстығын анықтаудың маңызды әдісі болып табылады. Сондай-ақ ЯМР құбылысы медицинада магниттік-резонанстық томография (МРТ) түрінде қолданылды, бұл клиникалық диагностика үшін визуалдау әдісі болып табылады. МРТ-ны қолданудың негізгі бағыттарының бірі, онкологиялық ауруларды диагностикалайды, ісіктерді анықтайды. Спектроскопия - лат. spectrum «сурет, бейнелеу» және грек. skopeo «қарау». Магнит - грек. μάγνης (μάγνητος) «магнит». Резонанс - лат. resono «жауап беремін». 2. Әзербайжан: nüvə maqnit rezonans spektroskopiyası 3. Қырғыз: ядролук магниттик-резонанстык спектроскопия 4. Өзбек: yadro magnit-rezonans spektroskopiyasi 5. Түрік: nükleer manyetik rezonans Spektroskopisi 6. Ағылшын: nuclear magnetic resonance spectroscopy 7. Испан: Resonancia magnética nuclear espectroscópica 8. Неміс: Kernresonanzspektroskopie 9. Француз: spectroscopie par résonance magnétique nucléaire 10. Бекітілген нұсқасы: ультрафиолетовая спектроскопия - ультракүлгiн спектрскопия (2018 жылғы 30 қараша) магнитный резонанс - магниттiк резонанс (2018 жылғы 29 қараша) война ядерная - ядролық соғыс (2020 жылғы 25 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: спектроскопия – спектроскопия; магнитный – магниттік; ядерный – ядролық; резонанс – резонанс 12. Орыс тіліне латын және грек тілдерінен енген (лат. spectrum «сурет, бейнелеу» + грек. skopeo «қарау») «спектроскопия» сөзінің баламасы ретінде «спектрскопия» сөзі бекітілсе, заңнамада «спектроскопия» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «ядерная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ядролық» сөзі бекітілсе, заңнамада «ядролық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. μάγνης (μάγνητος) «магнит») «магнит» сөзінің баламасы ретінде «магнит» сөзі бекітілсе, заңнамада «магнит» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. resono «жауап беремін») «резонанс» сөзінің баламасы ретінде «резонанс» сөзі бекітілсе, заңнамада «резонанс» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «спектроскопия ядерно-магнитного резонанса» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «ядролы-магниттік резонанс спектрскопиясы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +14 |
268. | спектрфотометрия | спектрофотометрия | спектрофотометрияспектрфотометрияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Спектрфотометрия - спектрдің ультракүлгін (200-400 нм), көрінетін (400-760 нм) және инфрақызыл (>760 нм) аймақтарындағы сіңіру спектрлерін зерттеуге негізделген ерітінділер мен қатты заттарды зерттеудің физика-химиялық әдісі. Спектрофотометрия - лат. spectrum «көру» + грек. φῶς, «жарық» + μετρέω «өлшеймін». 2. Әзербайжан: spektrofotometriya 3. Қырғыз: спектрофотометрия 4. Өзбек: spektrofotometriya 5. Түрік: spektrofotometri 6. Ағылшын: spectrophotometry 7. Испан: espectrofotometría 8. Неміс: Spektrophotometrie 9. Француз: spectrophotométrie 10. Бекітілген нұсқасы: спектр поглощения - жұтылу спектрi (2018 жылғы 29 қараша); фотометрия – фотометрия (2018 жылғы 5 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: спектрофотометрия – спектрофотометрия 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. spectrum «көру») «спектр» сөзінің баламасы ретінде «спектр» сөзі бекітілсе, заңнамада «спектрофотометрия» сөзі «спектрофотометрия» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек және латын тілінен енген (грек. φῶς, «жарық» + μετρέω «өлшеймін») «фотометрия» сөзінің баламасы ретінде «фотометрия» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «спектрофотометрия» сөзі «спектрфотометрия» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +16 |
269. | спермацет | спермацет | спермацетспермацетСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Спермацет – кашалоттың басынан алынған ақ майдың тұқымы, оның негізгі бастауы метил оксиді болып табылады. Спермацет - грек. sperma «тұқым» + лат. cetus «кит, кит тәрізді жануар». 2. Әзербайжан: spermaceti 3. Қырғыз: спермацет 4. Өзбек: spermatsetiya 5. Түрік: ispermeçet 6. Ағылшын: spermaceti 7. Испан: esperma de ballena 8. Неміс: Walrat 9. Француз: spermaceti 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: спермацет – спермацет 12. Орыс тіліне грек және латын тілдерінен енген (грек. sperma «тұқым» + лат. cetus «кит, кит тәрізді жануар») «спермацет» сөзі заңнамада «спермацет» сөзімен аударылған. | +15 |
270. | қаптамалардың арнаулы түрлері (орауыштардың арнайы түрлері) | специфичные виды упаковки | специфичные виды упаковкиқаптамалардың арнаулы түрлері (орауыштардың арнайы түрлері)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қаптамалардың арнаулы түрлері (орауыштардың арнайы түрлері) – сұйықтықты 1 миллиметрге дейінгі мөлшерде өлшеу үшін кішкентай, мензуркасы болатын тығыны бар орауыштар. Специфика - ортағасырлық лат. specificus – «ерекше», «айрықша». 2. Әзербайжан: xüsusi qablaşdırma növləri 3. Қырғыз: таңгактын белгилүү түрлөрү 4. Өзбек: maxsus qadoqlash turlari 5. Түрік: özel ambalaj türleri 6. Ағылшын: specific types of packaging 7. Испан: tipos específicos de embalaje 8. Неміс: bestimmte Verpackungsarten 9. Француз: types d`emballages spécifiques 10. Бекітілген нұсқасы: агглютинация специфическая - спецификалы агглютинация (2017 жылғы 10 қараша); специфический признак - өзіндік белгі (2003 жылғы 24 желтоқсан) упаковка – қаптама, буып-түю (2020 жылғы 17 маусым); вторичная упаковка - қайталама орауыш (2021 жылғы 10 желтоқсан); спецупаковка - арнайы орауыш, орама (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: специфический – өзіндік, ерекше, спецификалық упаковка – қаптама, орауыш 12. Орыс тіліне ортағасырлық латын тілінен енген (ортағасырлық лат. specificus – «ерекше», «айрықша») «специфическая» сөзінің баламасы ретінде «өзіндік», «спецификалы» сөздері бекітілсе, заңнамада «өзіндік», «ерекше», «спецификалық» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліндегі «упаковка» сөзінің баламасы ретінде «қаптама», «буып-түю», «орауыш», «орама» сөздері бекітілсе, заңнамада «қаптама», «орауыш», «орама» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «специфичные виды упаковки» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «қаптамалардың арнаулы түрлері» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +12 |
271. | спиртпен тазалау (спирттік тазарту) | спиртоочистка | спиртоочисткаспиртпен тазалау (спирттік тазарту)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Спиртпен тазалау (спирттік тазарту) - өнеркәсіптік өндірістегі этанол фильтрациясы. Спирт – лат. spiritus — «дем, жан». 2. Әзербайжан: spirtin təmizlənməsi 3. Қырғыз: спирт тазалоо 4. Өзбек: spirtli ichimliklarni tozalash 5. Түрік: alkol arıtma 6. Ағылшын: alcohol purification 7. Испан: purificación de alcohol 8. Неміс: Alkoholreinigung 9. Француз: épuration de l`alcool 10. Бекітілген нұсқасы: очистка – тазалау (2016 жылғы 28 маусым) абсолютный спирт - абсолютті спирт (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: очистка – тазалау; спирт – спирт 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. spiritus — «дем, жан») «спирт» сөзінің баламасы ретінде «спирт» сөзі бекітілсе, заңнамада «спирт» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «очистка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тазалау» сөзі бекітілсе, заңнамада «тазалау» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «спиртоочистка» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «спиртпен тазалау» немесе «спирттік тазарту» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
272. | құю әдісі | способ выливания | способ выливанияқұю әдісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құю әдісі - балқытылған, сәл салқындатылған суппозиторийдің массасы арнайы алынбалы қалыптарға (металл немесе пластик) құйылуы арқылы жүзеге асатын әдіс. 2. Әзербайжан: tökmə üsulu 3. Қырғыз: куюу ыкмасы 4. Өзбек: quyish usuli 5. Түрік: dökme yöntemi 6. Ағылшын: pouring method 7. Испан: método de vertido 8. Неміс: Gießverfahren 9. Француз: méthode de coulée 10. Бекітілген нұсқасы: категория способа действия - әрекет тәсілінің категориясы (2020 жылғы 25 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: выливание – құю; способ – тәсіл, амал 12. Орыс тіліндегі «выливание» сөзі заңнамада «құю» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «способ» сөзінің баламасы ретінде «тәсіл» сөзі бекітілсе, заңнамада «тәсіл», «амал» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «способ выливания» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «құю әдісі» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +14 |
273. | шайғыштар, сепкіштер, бүріккіштер | спринцовки | спринцовкишайғыштар, сепкіштер, бүріккіштерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шайғыштар, сепкіштер, бүріккіштер - әйелдерде қынапты жууға (жууға, дәрі-дәрмекпен суаруға), клизма жасауға, тік ішек пен тоқ ішекті тазартуға, жууға және тік немесе тоқ ішекке дәрілік заттардың ерітінділерін енгізуге арналған медициналық құрал. Спринцовка – нем. spritzen «бүрку, бүркіп шашу, шайдыру, шайып жуу, шаю» 2. Әзербайжан: duşlar 3. Қырғыз: чачуучу 4. Өзбек: dushlar 5. Түрік: duşlar 6. Ағылшын: douches 7. Испан: duchas 8. Неміс: Duschen 9. Француз: douches 10. Бекітілген нұсқасы: форсунка вращающаяся - айналма бүріккіш (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: спринцовка резиновая с мягким наконечником - резіңкелі спринцовка жұмсақ ұшымен; жұмсақ ұштығы бар резеңке бүріккіш 12. Орыс тіліне неміс тілінен енген (нем. spritzen «бүрку, бүркіп шашу, шайдыру, шайып жуу, шаю») «спринцовка» сөзі заңнамада «бүріккіш» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «бүріккіш» сөзі орыс тіліндегі «форсунка» сөзінің баламасы ретінде бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «спринцовки» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «шайғыштар» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
274. | дәрілік құралдардың жарамдылық мерзімі | срок годности лекарственных средств | срок годности лекарственных средствдәрілік құралдардың жарамдылық мерзіміСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілік құралдардың жарамдылық мерзімі - дәрілік зат қолданыла алатын белгілі уақыт шегі. 2. Әзербайжан: dərmanların saxlama müddəti 3. Қырғыз: дарылардын жарактуулук мөөнөтү 4. Өзбек: dori vositalarining yaroqlilik muddati 5. Түрік: ilaçların raf ömrü 6. Ағылшын: shelf life of medicines 7. Испан: vida útil de los medicamentos 8. Неміс: Haltbarkeit von Arzneimitteln 9. Француз: durée de conservation des médicaments 10. Бекітілген нұсқасы: срок годности - жарамдылық мерзімі (2015 жылғы 15 желтоқсан) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан) лекарственное средство – дәрілік құрал (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: срок годности - жарамдылық мерзімі лекарственное средство – дәрілік зат 12. Орыс тіліндегі «срок годности» сөз тіркесінің баламасы ретінде «жарамдылық мерзімі» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «жарамдылық мерзімі» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарственное средство» сөз тіркесінің баламасы ретінде «дәрілік құрал» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «дәрілік зат» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «срок годности лекарственных средств» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «дәрілік құралдардың жарамдылық мерзімі» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +7 |
275. | пайдалы пайдалану мерзімі | срок полезного использования | срок полезного использованияпайдалы пайдалану мерзіміСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Пайдалы пайдалану мерзімі - негізгі құралдар объектісі және (немесе) материалдық емес активтер объектісі қаржылық пайда алу мақсатында кәсіпорын қызметінде қолданылатын кезең. 2. Әзербайжан: faydalı ömür 3. Қырғыз: пайдалуу жашоо 4. Өзбек: foydali umr 5. Түрік: faydalı ömür 6. Ағылшын: useful life 7. Испан: vida util 8. Неміс: nützliches Leben 9. Француз: vie utile 10. Бекітілген нұсқасы: срок полезного использования – пайдалы пайдалану жүйесі (2006 жылғы 27 қазан) срок публикации - жариялау мерзімі (2021 жылғы 19 қараша) ожидаемая полезность - күтілетін пайдалылық (2021 жылғы 30 сәуір) возможность повторного использования - қайта пайдалану мүмкіндігі (2021 жылғы 3 қыркүйек) 11. Заңнамадағы қолданысы: капитальный ремонт с продлением срока полезного использования - пайдалы пайдалану мерзімін ұзартумен күрделі жөндеу 12. Орыс тіліндегі «срок» сөзінің баламасы ретінде «мерзім» сөзі бекітілсе, заңнамада «мерзім» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «полезность» сөзінің баламасы ретінде «пайдалылық» сөзі бекітілсе, заңнамада «полезный» сөзі «пайдалы» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «срок полезного использования» сөз тіркесінің баламасы ретінде «жарамдылық мерзімі» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «пайдалы пайдалану жүйесі» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «срок полезного использования» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «пайдалы пайдалану мерзімі» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +5 |
276. | дайындау мерзімі | сроки заготовки | сроки заготовкидайындау мерзіміСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дайындау мерзімі – дәрілік затты жинауға, сақтауға және әкетуге байланысты кәсіпкерлік қызмет орындалатын уақыт. 2. Әзербайжан: məhsul vaxtı 3. Қырғыз: түшүм жыйноо убактысы 4. Өзбек: o`rim-yig`im vaqti 5. Түрік: hasat zamanı 6. Ағылшын: harvest time 7. Испан: tiempo de cosecha 8. Неміс: Erntezeit 9. Француз: moment de la récolte 10. Бекітілген нұсқасы: срок годности - жарамдылық мерзімі (2015 жылғы 15 желтоқсан) заготовка бракованная - ақаулы даярлама (2021 жылғы 19 қараша) заготовка расчетная - есептелген дайындама (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: срок – мерзімі заготовка - дайындау 12. Орыс тіліндегі «срок» сөзінің баламасы ретінде «мерзім» сөзі бекітілсе, заңнамада «мерзім» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «заготовка» сөзінің баламасы ретінде «даярлама», «дайындама» сөздері бекітілсе, заңнамада «дайындау» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сроки заготовки» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «дайындау мерзімі» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +15 |
277. | құю, төгу (ұнтақты) | ссыпание, высыпание (порошка) | ссыпание, высыпание (порошка)құю, төгу (ұнтақты)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құю, төгу (ұнтақты) - ішкі үйкеліс бұрышы, белгілі бір қиманың тесігі арқылы бункерден ұнтақтың төгілу жылдамдығына, төгілу бұрышына, құлау бұрышына, табиғи еңіс бұрышына байланысты болатын ұнтақтан тұратын медициналық препараттың қасиеті 2. Әзербайжан: dağılma, tökülmə 3. Қырғыз: төгүү, төгүү 4. Өзбек: to`kish, to`kish 5. Түрік: dökülme, dökülme 6. Ағылшын: shedding, shedding 7. Испан: derramando, derramando 8. Неміс: Verschütten, Verschütten 9. Француз: perte, perte 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: ссыпание – құйылу; төгілу высыпание – түсу; бөртпе (мед.) 12. Орыс тіліндегі «ссыпание» сөзі заңнамада «құйылу», «төгілу» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «высыпание» сөзі заңнамада «түсу», «бөртпе» сөздерімен аударылған. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «ссыпание» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «құю» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «высыпание» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «төгу» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
278. | тұрақтандырғыш | стабилизатор | стабилизатортұрақтандырғышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұрақтандырғыш - жалпы тұрақсыздандырушы факторлардың әсерінен параметрлердің өзгеруін болдырмауға арналған құрылғы: а. оптика. Кескінді оптикалық тұрақтандыру жүйесі. ә. химия және тамақ дайындау. Сақтау немесе қолдану кезінде заттардың физикалық немесе химиялық қасиеттерінің өзгеруін төмендететін компонент (қосымша). б. хим. Көптеген ұнтақтар мен басқа жарылғыш заттар қосылыстарының химиялық компоненттерінің бірі. медицинада, фармацевтикада және косметологияда органикалық материалдарды жеңіл тұрақтандыруға арналған құрылғы. жалпы тұрақсыздандырушы факторлардың әсерінен параметрлердің өзгеруін болдырмауға арналған құрылғы: а. оптика. Кескінді оптикалық тұрақтандыру жүйесі. ә. химия және тамақ дайындау. Сақтау немесе қолдану кезінде заттардың физикалық немесе химиялық қасиеттерінің өзгеруін төмендететін компонент (қосымша). б. хим. Көптеген ұнтақтар мен басқа жарылғыш заттар қосылыстарының химиялық компоненттерінің бірі. медицинада, фармацевтикада және косметологияда органикалық материалдарды жеңіл тұрақтандыруға арналған құрылғы. Стабильный - лат. stabilis «тұрақты». 2. Әзербайжан: stabilizator 3. Қырғыз: стабилизатор 4. Өзбек: stabilizator 5. Түрік: dengeleyici 6. Ағылшын: stabilizer 7. Испан: estabilizador 8. Неміс: Stabilisator 9. Француз: stabilisateur 10. Бекітілген нұсқасы: измерительное устройство/ гиростабилизатор - инерциялық өлшеу құрылғысы/ гиростабилизатор (2021 жылғы 30 сәуір); стабилизатор напряжения - кернеу тұрақтандырғыш (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: стабилизатор - тұрақтандырғыш 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. stabilis «тұрақты») «стабилизатор» сөзінің баламасы ретінде «тұрақтандырғыш» сөзі бекітілсе, заңнамада «тұрақтандырғыш» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «стабилизатор» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «тұрақтандырғыш» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
279. | антиоксидант-тұрақтандырғыш | стабилизатор-антиоксидант | стабилизатор-антиоксидантантиоксидант-тұрақтандырғышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Антиоксидант-тұрақтандырғыш - полимерлердің тозуына, отынның шайырлануына, майдың ашуына және т.б. алып келетін тотығу процестерінің алдын алатын немесе баяулататын тұрақтандырғыштың бір түрі. Антиоксидант – ағылш. anti-oxidant «қарсы + тотықтырғыш». Стабильный - лат. stabilis «тұрақты». 2. Әзербайжан: antioksidant-stabilizator 3. Қырғыз: антиоксидант-стабилизатор 4. Өзбек: antioksidant-stabilizator 5. Түрік: antioksidan-stabilizatör 6. Ағылшын: antioxidant-stabilizer 7. Испан: estabilizador-antioxidante 8. Неміс: antioxidativer Stabilisator 9. Француз: stabilisant-antioxydant 10. Бекітілген нұсқасы: измерительное устройство/ гиростабилизатор - инерциялық өлшеу құрылғысы/ гиростабилизатор (2021 жылғы 30 сәуір); стабилизатор напряжения - кернеу тұрақтандырғыш (2016 жылғы 28 маусым) антиоксидант – антиоксидант (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: стабилизатор – тұрақтандырғыш антиоксидант – антиоксидант 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. stabilis «тұрақты») «стабилизатор» сөзінің баламасы ретінде «тұрақтандырғыш» сөзі бекітілсе, заңнамада «тұрақтандырғыш» сөзімен аударылған. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. anti-oxidant «қарсы + тотықтырғыш») «антиоксидант» сөзінің баламасы ретінде «антиоксидант» сөзі бекітілсе, заңнамада «антиоксидант» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «стабилизатор-антиоксидант» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «антиоксидант-тұрақтандырғыш» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
280. | қаптаманы стандарттау (орауышты стандарттау) | стандартизация упаковки | стандартизация упаковкиқаптаманы стандарттау (орауышты стандарттау)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қаптаманы стандарттау (орауышты стандарттау) - дайындау материалдары, конструкциялық ерекшеліктері, мөлшері, нысаны мен салмағы тұрғысынан орауыштардың неғұрлым ұтымды түрлерін белгілеуді көздейді. Стандарттаудың міндеттерінің бірі контейнерге жалпы техникалық талаптарды, оны қабылдау, таңбалау, тасымалдау және сақтау ережелерін белгілеу болып табылады. Стандарт - ағылш. standard «норма, үлгі». 2. Әзербайжан: qablaşdırmanın standartlaşdırılması 3. Қырғыз: пакеттөө стандартташтыруу 4. Өзбек: qadoqlashni standartlashtirish 5. Түрік: ambalaj standardizasyonu 6. Ағылшын: packaging standardization 7. Испан: estandarización de envases 8. Неміс: Verpackungsstandardisierung 9. Француз: normalisation des emballages 10. Бекітілген нұсқасы: оперативная стандартизация терминологии - терминологияны жедел стандарттау (2020 жылғы 25 қараша) упаковка – қаптама, буып-түю (2020 жылғы 17 маусым); вторичная упаковка - қайталама орауыш (2021 жылғы 10 желтоқсан); спецупаковка - арнайы орауыш, орама (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: стандартизация – стандарттау упаковка – қаптама, орауыш, орама 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. standard «норма, үлгі») «стандартизация» сөзінің баламасы ретінде «стандарттау» сөзі бекітілсе, заңнамада «стандарттау» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «упаковка» сөзінің баламасы ретінде «қаптама», «буып-түю», «орауыш», «орама» сөздері бекітілсе, заңнамада «қаптама», «орауыш», «орама» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «стандартизация упаковки» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «қаптаманы стандарттау» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
281. | стандартты амалдар | стандартные действия | стандартные действиястандартты амалдарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Стандартты амалдар – кез келген нысанға тән, типтік мәселелерді шешуге арналған іс-әрекеттер. Стандарт - ағылш. standard «норма, үлгі». 2. Әзербайжан: standart tədbirlər 3. Қырғыз: стандарттуу иш-аракеттер 4. Өзбек: standart harakatlar 5. Түрік: standart eylemler 6. Ағылшын: standard actions 7. Испан: acciones estándar 8. Неміс: Standardaktionen 9. Француз: actions standard 10. Бекітілген нұсқасы: стандартное отклонение - стандартты ауытқу (2021 жылғы 3 қыркүйек) действие тактическое – тактикалық әрекет (2019 жылғы 6 желтоқсан); действие ударов – соққы әсерi (2019 жылғы 6 желтоқсан); следственное действие – тергеу амалдары (2018 жылғы 5 қазан); прекращение действия договора – шарттың қолданылуын тоқтату (2013); военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: стандартный - стандартты действие – әрекет, іс-әрекет, іс-қимыл, қимыл, қолданылу, амал, әсер 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. standard «норма, үлгі») «стандартный» сөзінің баламасы ретінде «стандартты» сөзі бекітілсе, заңнамада «стандартты» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «действие» сөзі қазақ тіліне қолданылатын саласына және мәнмәтінге байланысты «әрекет», «іс-әрекет», «қимыл», «іс-қимыл», «қолданылу», «амал», «әсер» сөздерімен аударылады. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «стандартные действия» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «стандартты амалдар» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +9 |
282. | стандартты операциялар | стандартные операции | стандартные операциистандартты операцияларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Стандартты операциялар - әскерге шақырылған адамның, қандай да бір жарысқа қатысушы үміткердің және т.б. денсаулық жағдайы бойынша жарамдылығы туралы шешім қабылдау үшін медициналық комиссияның мүшелері немесе куәлік беру жөніндегі уәкілетті органның медициналық сарапшысы талап ететін барлық деректерді алуды көздейтін медициналық тексеру процедуралары. Стандарт - ағылш. standard «норма, үлгі». Операция - лат. operatio «әрекет». 2. Әзербайжан: standart əməliyyatlar 3. Қырғыз: стандарттуу операциялар 4. Өзбек: standart operatsiyalar 5. Түрік: standart işlemler 6. Ағылшын: standard operations 7. Испан: operaciones estándar 8. Неміс: Standardoperationen 9. Француз: opérations standard 10. Бекітілген нұсқасы: стандартное отклонение - стандартты ауытқу (2021 жылғы 3 қыркүйек) логистические операции - логистикалық операциялар (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: стандартный - стандартты; операция - операциялар 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. standard «норма, үлгі») «стандартный» сөзінің баламасы ретінде «стандартты» сөзі бекітілсе, заңнамада «стандартты» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. operatio «әрекет») «операция» сөзінің баламасы ретінде «операция» сөзі бекітілсе, заңнамада «операция» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «стандартные операции» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «стандартты операциялар» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +11 |
283. | стандартты ерітінділер | стандартные растворы | стандартные растворыстандартты ерітінділерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Стандартты ерітінділер - тиісті баптарда көрсетілген қатаң белгіленген концентрациядағы кейбір дәрілік заттардың (қышқылдар, сілтілер, тұздар, формальдегид және т.б.) сулы ерітінділері. Стандарт - ағылш. standard «норма, үлгі». 2. Әзербайжан: standart həllər 3. Қырғыз: стандарттуу еритиндилер 4. Өзбек: standart echimlar 5. Түрік: standart çözümler 6. Ағылшын: standard solutions 7. Испан: soluciones estándar 8. Неміс: Standardlösungen 9. Француз: solutions standards 10. Бекітілген нұсқасы: стандартное отклонение - стандартты ауытқу (2021 жылғы 3 қыркүйек) водный раствор - сулы ерітінді (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: стандартный - стандартты раствор - ерітінді 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. standard «норма, үлгі») «стандартный» сөзінің баламасы ретінде «стандартты» сөзі бекітілсе, заңнамада «стандартты» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «раствор» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ерітінді» сөзі бекітілсе, заңнамада «ерітінді» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «стандартные растворы» сөз тіркесі қазақ тіліне «стандартты ерітінділер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
284. | емдеу стандарттары | стандарты лечения | стандарты леченияемдеу стандарттарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Емдеу стандарттары - пациенттің моделін («үлгілік» жағдайдың сипаттамасы), стандартты қолдану саласы мен шарттарын (диагноздар, амбулаториялық немесе стационарлық жағдайлар, емдеу ұзақтығы және т.б.), техникалық және дәрі-дәрмектік құралдарды пайдалану бойынша нақты ұсынымдарды көрсете отырып, емдеу тәсілін көрсететін құжат. Стандарт азаматтарға тегін медициналық көмек көрсетудің мемлекеттік кепілдіктерін іске асыру бағдарламасы бойынша жұмыс істейтін денсаулық сақтау жүйесінде міндетті түрде орындауға арналған. Стандарт - ағылш. standard «норма, үлгі». 2. Әзербайжан: müalicə standartları 3. Қырғыз: дарылоо стандарттары 4. Өзбек: davolash standartlari 5. Түрік: tedavi standartları 6. Ағылшын: treatment standards 7. Испан: normas de tratamiento 8. Неміс: Behandlungsstandards 9. Француз: normes de traitement 10. Бекітілген нұсқасы: действующие стандарты - қолданыстағы стандарттар (2021 жылғы 10 желтоқсан) лечение консервативное - консервативті емдеу (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: стандарт – стандарт; лечение – емдеу 12. Орыс тіліне ағылшын тілінен енген (ағылш. standard «норма, үлгі») «стандарт» сөзінің баламасы ретінде «стандарт» сөзі бекітілсе, заңнамада «стандарт» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «лечение» сөзінің баламасы ретінде «емдеу» сөзі бекітілсе, заңнамада «емдеу» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «стандарты лечения» сөз тіркесі қазақ тіліне «емдеу стандарттары» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз | +15 |
285. | стерилдеу (стерилизация) | стерилизация | стерилизациястерилдеу (стерилизация)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Стерилдеу (стерилизация) - микроорганизмдер мен олардың спораларын әртүрлі өнімдерде, беттерде және препараттарда толығымен жою. Ол термиялық, химиялық, радиациялық, сүзу әдістерімен жүзеге асырылады. Стерилиза́ция – лат. sterilis — «бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз». 2. Әзербайжан: sterilizasiya 3. Қырғыз: стерилизация 4. Өзбек: sterilizatsiya 5. Түрік: sterilizasyon 6. Ағылшын: sterilization 7. Испан: esterilización 8. Неміс: Sterilisation 9. Француз: stérilisation 10. Бекітілген нұсқасы: стерильный – стерильді (2014 жылғы 11 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: стерилизация – стерилизация, стерильдеу 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз») «стерильный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стерильді» сөзі бекітілген, заңнамада «стерилизация» сөзі «стерилизация», «стерильдеу» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «стерилизация» сөзі қазақ тіліне «стерилдеу» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +16 |
286. | ауамен стерилдеу | стерилизация воздушная | стерилизация воздушнаяауамен стерилдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауамен стерилдеу - құрғақ ыстық ауалы шкафта медициналық бұйымдарды, коррозияға төзімді металдардан жасалған құрылғылардың бөлшектерін, 200°C белгіленген шыны бұйымдарды, сондай-ақ резеңке медициналық бұйымдарды өңдеу үшін қолданылатын стерилдеу түрі. Стерилиза́ция – лат. sterilis — «бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз». 2. Әзербайжан: havanın sterilizasiyası 3. Қырғыз: абаны стерилизациялоо 4. Өзбек: havo sterilizatsiyasi 5. Түрік: hava sterilizasyonu 6. Ағылшын: air sterilization 7. Испан: esterilización de aire 8. Неміс: Luftsterilisation 9. Француз: stérilisation à l`air 10. Бекітілген нұсқасы: стерильный – стерильді (2014 жылғы 11 желтоқсан) воздушная стерилизация - ауамен стерильдеу (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: стерилизация – стерилизация, стерильдеу воздушный – ауа, әуе, жеңіл 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз») «стерильный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стерильді» сөзі бекітілген, заңнамада «стерилизация» сөзі «стерилизация», «стерильдеу» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «воздушная» сөзінің баламасы ретінде «ауа» сөзі бекітілсе, заңнамада «ауа», «әуе», «жеңіл» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «воздушная стерилизация» сөз тіркесінің баламасы ретінде «ауамен стерилдеу» сөз тіркесі бекітілген. | +12 |
287. | газбен стерилдеу | стерилизация газовая | стерилизация газоваягазбен стерилдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газбен стерилдеу - ұшпалы дезинфекциялау затын қолдануға негізделген химиялық стерилдеу түрі. Бұл төмен ылғалдылық жағдайында медициналық өнімдерді тек 37°С температурада зарарсыздандыруға мүмкіндік береді. Стерилиза́ция – лат. sterilis — «бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз». 2. Әзербайжан: qaz sterilizasiyası 3. Қырғыз: газ стерилизациясы 4. Өзбек: gaz sterilizatsiyasi 5. Түрік: gaz sterilizasyonu 6. Ағылшын: gas sterilization 7. Испан: esterilización de gas 8. Неміс: Gassterilisation 9. Француз: stérilisation au gaz 10. Бекітілген нұсқасы: стерильный – стерильді (2014 жылғы 11 желтоқсан) газовое оружие - газды қару (2021 жылғы 3 қыркүйек) 11. Заңнамадағы қолданысы: стерилизация – стерилизация, стерильдеу газовая – газды 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз») «стерильный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стерильді» сөзі бекітілген, заңнамада «стерилизация» сөзі «стерилизация», «стерильдеу» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «газовое» сөзінің баламасы ретінде «газды» сөзі бекітілсе, заңнамада «газды» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «стерилизация газовая» сөз тіркесі қазақ тіліне «газбен стерилдеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +12 |
288. | ағза реакциясын тіркеу | регистрация реакции организма | регистрация реакции организмаағза реакциясын тіркеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ағза реакциясын тіркеу - клиникалық зерттеу барысында және (немесе) дәрілік затты қолдану кезінде дәрілік препаратқа ағзаның реакциясы туралы жазба. Реакция - лат. re ... «қарсы» + actio «әрекет». 2. Әзербайжан: bədənin reaksiyasının qeydiyyatı 3. Қырғыз: организмдин реакциясын каттоо 4. Өзбек: tananing reaktsiyasini ro`yxatga olish 5. Түрік: vücudun tepkisinin kaydı 6. Ағылшын: registration of the body`s reaction 7. Испан: registro de la reacción del cuerpo 8. Неміс: Registrierung der Körperreaktion 9. Француз: enregistrement de la réaction du corps 10. Бекітілген нұсқасы: регистрация изображения -бейнені тіркеу (2021 жыл); ответная реакция-кері реакция (2021 жыл) 11. Заңнамадағы қолданысы: регистрация- тіркеу; организм-ағза текучий – ағатын, ағымдағы; пар – бу 12. Ұсыныстар: қолдаймыз. | +15 |
289. | ағымды бумен стерилдеу | стерилизация текучим паром | стерилизация текучим паромағымды бумен стерилдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ағымды бумен стерилдеу - Кох аппаратында немесе қақпағы жоқ және шығатын шүмегі ашық автоклавта жүргізілетін, бумен (100 °C) құрғақ ыстықтан бүлінген заттар және жоғары температураға төтеп бере алмайтын кейбір қоректік орта (көмірсулар, mph, сүт) өңделетін зарарсыздандыру түрі. Стерилиза́ция – лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз». 2. Әзербайжан: buxar sterilizasiyası 3. Қырғыз: буу стерилдөө 4. Өзбек: bug `sterilizatsiyasi 5. Түрік: buhar sterilizasyonu 6. Ағылшын: steam sterilization 7. Испан: esterilización por vapor 8. Неміс: Dampfsterilisation 9. Француз: stérilisation à la vapeur 10. Бекітілген нұсқасы: стерильный – стерильді (2014 жылғы 11 желтоқсан) водяной пар - су буы (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: стерилизация – стерилизация, стерильдеу текучий – ағатын, ағымдағы; пар – бу 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз») «стерильный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стерильді» сөзі бекітілген, заңнамада «стерилизация» сөзі «стерилизация», «стерильдеу» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «пар» сөзінің баламасы ретінде «бу» сөзі бекітілсе, заңнамада «бу» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «текучий» сөзі заңнамада «ағатын», «ағымдағы» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «стерилизация текучим паром» сөз тіркесі қазақ тіліне «ағымды бумен стерилдеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +7 |
290. | жылумен стерилдеу | стерилизация тепловая | стерилизация тепловаяжылумен стерилдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жылумен стерилдеу - жоғары температураны қолдануға негізделген зарарсыздандыру: жалынның стерилизациясы (жану, фламбинг), сіңір стерилизациясы, қыздырылған буды қысыммен зарарсыздандыру - автоклавтау. Бұл адам денсаулығы үшін қауіпсіз өнім алу және оның сапасын өзгертпей қоршаған орта температурасында ұзақ сақталуын қамтамасыз ету мақсатында жүргізіледі. Стерилиза́ция – лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз». 2. Әзербайжан: termal sterilizasiya 3. Қырғыз: термикалык стерилдөө 4. Өзбек: termal sterilizatsiya 5. Түрік: termal sterilizasyon 6. Ағылшын: thermal sterilization 7. Испан: esterilización térmica 8. Неміс: thermische Sterilisation 9. Француз: stérilisation thermique 10. Бекітілген нұсқасы: стерильный – стерильді (2014 жылғы 11 желтоқсан) барьер тепловой - жылу бөгеуілі (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: стерилизация – стерилизация, стерильдеу тепловой – жылу, жылулық 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз») «стерильный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стерильді» сөзі бекітілген, заңнамада «стерилизация» сөзі «стерилизация», «стерильдеу» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «тепловой» сөзінің баламасы ретінде «жылу» сөзі бекітілсе, заңнамада «жылу», «жылулық» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «стерилизация тепловая» сөз тіркесі қазақ тіліне «жылумен стерилдеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +12 |
291. | химиялық стерилдеу | стерилизация химическая | стерилизация химическаяхимиялық стерилдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Химиялық стерилдеу - құралдар мен бұйымдарды әртүрлі химиялық құралдармен зарарсыздандыру. Бұл әдіс әсіресе термолабильді материалдардан (мысалы, әйнектен, пластмассадан немесе резеңкеден) жасалған бұйымдарды өңдеу үшін өте қажет. Химия - грек. chemeia «металл қорытпалары өнері, алхимия». Стерилиза́ция – лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз». 2. Әзербайжан: kimyəvi sterilizasiya 3. Қырғыз: химиялык стерилдөө 4. Өзбек: kimyoviy sterilizatsiya 5. Түрік: kimyasal sterilizasyon 6. Ағылшын: chemical sterilization 7. Испан: esterilización química 8. Неміс: chemische Sterilisation 9. Француз: stérilisation chimique 10. Бекітілген нұсқасы: стерильный – стерильді (2014 жылғы 11 желтоқсан) химическое оружие - химиялық қару (2021 жылғы 3 қыркүйек) 11. Заңнамадағы қолданысы: стерилизация – стерилизация, стерильдеу химическое - химиялық 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз») «стерильный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стерильді» сөзі бекітілген, заңнамада «стерилизация» сөзі «стерилизация», «стерильдеу» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. chemeia «металл қорытпалары өнері, алхимия») «химия» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «химия» сөзі бекітілген, заңнамада «химия» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «стерилизация химическая» сөз тіркесі қазақ тіліне «химиялық стерилдеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +12 |
292. | зарарсыздандыру | обеззараживание | обеззараживаниезарарсыздандыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Зарарсыздандыру – 1. адамдардың, техника мен объектілердің биологиялық құралдармен зақымдануын жөніндегі санитариялық-техникалық іс-шаралар кешені. 2. аумақты, объектілерді, суды, азық-түлікті, тамақ шикізаты мен азықты газсыздандыру арқылы қауіпті химиялық заттармен, сондай-ақ дезинфекциялау және детоксикациялау арқылы қауіпті биологиялық заттармен ластаудың және залалсыздандырудың жол берілетін шекті нормаларына дейін азайту. 2. Әзербайжан: dezinfeksiya 3. Қырғыз:, дезинфекциялоо 4. Өзбек: dezinfeksiya 5. Түрік: dezenfeksiyon 6. Ағылшын: dezinfeksiya 7. Испан: desinfección 8. Неміс: Desinfektion 9. Француз: désinfection 10. Бекітілген нұсқасы: стерильный – стерильді (2014 жылғы 11 желтоқсан) обеззараживание – залалсыздандыру (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: стерилизация – стерилизация, стерильдеу обеззараживание – зарарсыздандыру; залалсыздандыру – обезвреживание 12. Орыс тіліндегі «обеззараживание» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «залалсыздандыру» сөзі бекітілсе, заңнамада «зарарсыздандыру» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «залалсыздандыру» сөзі заңнамада «обезвреживание» сөзінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «обеззараживание» сөзі қазақ тіліне «зарарсыздандыру» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +15 |
293. | стерилді сүзгілеу | стерильная фильтрация | стерильная фильтрациястерилді сүзгілеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Стерилді сүзгілеу - термолабильді заттар ерітінділерін микроорганизмдерден, олардың спораларынан, тіршілік ету өнімдерінен (пирогендерден) тереңдік және мембраналық сүзгі арақабырғаларының көмегімен босату. Стерильный – лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз». Фильтр - лат. filtrum «киіз». 2. Әзербайжан: steril filtrasiya 3. Қырғыз: стерилдүү фильтрация 4. Өзбек: steril filtrlash 5. Түрік: steril filtrasyon 6. Ағылшын: sterile filtration 7. Испан: filtración estéril 8. Неміс: Sterilfiltration 9. Француз: filtration stérile 10. Бекітілген нұсқасы: стерильный – стерильді (2014 жылғы 11 желтоқсан) гипер-фильтрация - гипер сүзгілеу (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: стерильный – стерильді фильтрация – сүзгілеу; фильтрлеу 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. sterilis — бедеу, жеміссіз, тумайтын, тұқымсыз, тұл, ұрықсыз, құнарсыз») «стерильный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «стерильді» сөзі бекітілген, заңнамада «стерилизация» сөзі «стерилизация», «стерильдеу» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. filtrum «киіз») «фильтрация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сүзгілеу» сөзі бекітілген, заңнамада «сүзгілеу», «фильтрлеу» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «стерильная фильтрация» сөз тіркесі қазақ тіліне «стерилді сүзгілеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
294. | дәрет-сауыт (дәретке арналған төсеніш ыдыс) | судно подкладные | судно подкладныедәрет-сауыт (дәретке арналған төсеніш ыдыс)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрет-сауыт (дәретке арналған төсеніш ыдыс – төсектегі, дәретханаға қандай да бір себептермен бара алмайтын науқастың нәжісі мен зәр шығаруына арналған арнайы құрылғы. 2. Әзербайжан: astarlı gəmi 3. Қырғыз: капталган идиштер 4. Өзбек: kema qoplangan 5. Түрік: astarlı gemiler 6. Ағылшын: lining vessels 7. Испан: buque forrado 8. Неміс: schiff Unterlegt 9. Француз: navire les rondelles de 10. Бекітілген нұсқасы: сторожевое судно - күзет кемесi (2020 жылғы 9 қазан) втулка подкладная - астарлық төлке (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: судно – кеме подкладка – астар; подкладывание картона – картон салу 12. Орыс тіліндегі «судно» сөзінің баламасы ретінде «кеме» сөзі бекітілсе, заңнамада «кеме» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «подкладная» сөзінің баламасы ретінде «астарлық» сөзі бекітілсе, заңнамада «подкладка» сөзі «астар» сөзімен, «подкладывание» сөзі «салу» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «судно подкладные» сөз тіркесін қазақ тіліне «дәрет-сауыт» сөзімен аударуды ұсынамыз. Алайда «судно подкладные» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +7 |
295. | ыдырау реакциясы | реакция разложения | реакция разложенияыдырау реакциясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ыдырау реакциясы - бір, одан да күрделі заттан екі немесе одан да көп қарапайым заттар түзілетін химиялық реакциялар. Реакция - лат. re ... «қарсы» + actio «әрекет». 2. Әзербайжан: parçalanma reaksiyası 3. Қырғыз: ажыроо реакциясы 4. Өзбек: parchalanish reaktsiyasi 5. Түрік: ayrışma reaksiyonu 6. Ағылшын: decomposition reaction 7. Испан: reaccion de descomposicion 8. Неміс: Zersetzungsreaktion 9. Француз: réaction de décomposition 10. Бекітілген нұсқасы: разложение – жіктеу (1995); напряжение разложения – ыдырау кернеуі (2006 жылғы 23 желтоқсан) реакция - реакция (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: фотохимическое разложение - фотохимиялық ыдырау реакция – реакция 12. Орыс тіліндегі «разложение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жіктеу», «ыдырау» сөздері бекітілген. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. re ... «қарсы» + actio «әрекет») «реакция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «реакция» сөзі бекітілген, заңнамада «реакция» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «реакция разложения» сөз тіркесі қазақ тіліне «ыдырау реакциясы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +15 |
296. | дененің патологиялық қуысына енгізілетін суппозиторий | суппозиторий для введения в свищи | суппозиторий для введения в свищидененің патологиялық қуысына енгізілетін суппозиторийСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жыланкөзге енгізуге арналған суппозиторий (дененің патологиялық қуысқа енгізілетін суппозиторий - ұшы бар цилиндр пішініне ие суппозиторий түрі. Олардың мөлшері рецептте көрсетілуі керек, олардың массасы соған байланысты болады. Көп жағдайда бұндай препараттардың диаметрі 2-5 мм, ұзындығы 12 см жетеді. Суппозиторий - лат. suppositōrium «тұғыр». Патология - грек. πάθος «азап, ауырсыну, ауру» + λογος «сөз; ұғым; ілім». 2. Әзербайжан: fistula daxil edilməsi üçün suppozitorium 3. Қырғыз: фистулаларга киргизүү үчүн суппозиторий 4. Өзбек: fistulaga kirish uchun bint 5. Түрік: fistüllere sokulması için fitil 6. Ағылшын: suppository for insertion into fistulas 7. Испан: supositorio para la administración en fístulas 8. Неміс: Zäpfchen zur Verabreichung in Fisteln 9. Француз: suppositoire pour l`introduction dans les fistules 10. Бекітілген нұсқасы: выливание суппозиториев - суппозиторийлерді құю (2021 жылғы 19 қараша) введение парентеральное - парентералдық енгізу (2017 жылғы 13 желтоқсан); введение – кіріспе (1971-1981) бронхиальный свищ - бронх жыланкөзі (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: суппозиторий – суппозиторий введение – енгізу; кіріспе артериовенозный свищ приобретенный - жүре пайда болған артериовенозды жыланкөз Жыланкөз. Зат. 1. м е д и ц и н а л ы қ. <латын. fistula>. Әртүрлі патологиялық жағдайға байланысты адам денесінде пайда болатын тесік (https://kitap.kz/) 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. suppositōrium «тұғыр») «суппозиторий» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «суппозиторий» сөзі бекітілген, заңнамада «суппозиторийлер» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «введение» сөзінің баламасы ретінде «енгізу» сөзі бекітілсе, заңнамада «енгізу», «кіріспе» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «свищ» сөзінің баламасы ретінде «жыланкөз» сөзі бекітілсе, заңнамада «жыланкөз» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «суппозиторий для введения в свищи» сөз тіркесі қазақ тіліне «жыланкөзге енгізуге арналған суппозиторий» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «суппозиторий для введения в свищи» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | -4 |
297. | кептіргіш камера | сушильная камера | сушильная камеракептіргіш камераСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кептіргіш камера - ағаштан жедел және сапалы түрде артық ылғалды алу үшін арналған жабдық. Камера - лат. камера «бөлме, кішкентай бөлме». 2. Әзербайжан: qurutma kamerası 3. Қырғыз: кургатуу камерасы 4. Өзбек: quritish kamerasi 5. Түрік: kurutma odası 6. Ағылшын: drying chamber 7. Испан: cámara de secado 8. Неміс: Trockenkammer 9. Француз: chambre de séchage 10. Бекітілген нұсқасы: вакуум-сушильный шкаф - вакуум-кептіргіш шкаф (2021 жылғы 10 желтоқсан) камера – камера (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: сушильная башня - кептіру башнясы; камера – камера 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. καμάρα «күмбез») «камера» сөзінің баламасы ретінде «камера» сөзі бекітілсе, заңнамада «камера» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «сушильная» сөзі заңнамада «кептіру» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сушильная камера» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «кептіргіш камера» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +8 |
298. | кептіру | сушка | сушкакептіруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кептіру - сұйықтықты қатты, сұйық заттардан немесе олардың қоспаларынан булану арқылы шығарудың жылу-масса алмасу процесі. 2. Әзербайжан: qurutma 3. Қырғыз: кургатуу 4. Өзбек: quritish 5. Түрік: kurutma 6. Ағылшын: drying 7. Испан: el secado 8. Неміс: Trocknen 9. Француз: séchage 10. Бекітілген нұсқасы: вакуумная сушка - вакуумдық кептіру (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: сушка - кептіру 12. Орыс тіліндегі «сушка» сөзінің баламасы ретінде «кептіру» сөзі бекітілсе, заңнамада «кептіру» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сушка» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «кептіру» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
299. | сарысу | сыворотка | сывороткасарысуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сарысу – (грек kystis. Киста, әртүрлі патологиялық процестердің салдарынан тіндер мен органдарда пайда болатын қуыс. 2. Әзербайжан: serum 3. Қырғыз: буюм 4. Өзбек: sarum 5. Түрік: serum 6. Ағылшын: serum 7. Испан: suero 8. Неміс: Serum 9. Француз: sérum 10. Бекітілген нұсқасы: гепатит сывороточный - сарысулық гепатит (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: сыворотка – сарысу; сыворотка Сарысу. 12. Орыс тіліндегі «сывороточный» сөзінің баламасы ретінде «сарысулық» сөзі бекітілсе, заңнамада «сыворотка» сөзі «сарысу», «сыворотка» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сыворотка» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «сарысу» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +16 |
300. | сусымалылық | сыпучесть | сыпучестьсусымалылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сусымалылық - ұнтақтардың өз ауырлық күшінің әсерінен кез келген контейнердің тесігінен төгілу (ағу) қабілеті. 2. Әзербайжан: axıcılıq 3. Қырғыз: агымдуулук 4. Өзбек: oquvchanlik 5. Түрік: akışkanlık 6. Ағылшын: flowability 7. Испан: fluidez 8. Неміс: Fließfähigkeit 9. Француз: fluidité 10. Бекітілген нұсқасы: груз сыпучий - сусыма жүк (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: сыпучесть – сусымалылық Сусыма. Сын. 1. Жылжып кеткіш, сусылдақ (https://kitap.kz/). Сусымалы. Сын. 1. Жылжымалы, сырғымалы (https://kitap.kz/). 12. Орыс тіліндегі «сыпучий» сөзінің баламасы ретінде «сусыма» сөзі бекітілсе, заңнамада «сыпучесть» сөзі «сусымалылық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сыпучесть» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «сусымалылық» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +15 |
301. | ұнтақтың сусымалылығы | сыпучесть порошка | сыпучесть порошкаұнтақтың сусымалылығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұнтақтың сусымалылығы - бөлшектердің дисперсиясымен және пішінімен, қалдық ылғалдылығымен және ұнтақ жүйесінің гранулометриялық құрамымен анықталған күрделі технологиялық сипаттама. 2. Әзербайжан: toz axıcılığı 3. Қырғыз: порошоктун агымдуулугу 4. Өзбек: changning oquvchanligi 5. Түрік: toz akışkanlık 6. Ағылшын: powder flowability 7. Испан: fluidez del polvo 8. Неміс: Pulverfließfähigkeit 9. Француз: fluidité de la poudre 10. Бекітілген нұсқасы: лиофилизированный порошок - лиофилизацияланған ұнтақ (2021 жылғы 10 желтоқсан) груз сыпучий - сусыма жүк (2016 жылғы 9 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: сыпучесть – сусымалылық порошок - ұнтақ 12. Орыс тіліндегі «сыпучий» сөзінің баламасы ретінде «сусыма» сөзі бекітілсе, заңнамада «сыпучесть» сөзі «сусымалылық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «порошок» сөзінің баламасы ретінде «ұнтақ» сөзі бекітілсе, заңнамада «ұнтақ» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сыпучесть порошка» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «ұнтақтың сусымалылығы» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +15 |
302. | сусыма материалдар | сыпучие материалы | сыпучие материалысусыма материалдарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сусыма материалдар - дәрілік препараттарды өндіру үшін қолданылатын медициналық шикізат түрі. Материал - лат. māteriālis, māteria «бастапқы зат, материя». 2. Әзербайжан: toplu materiallar 3. Қырғыз: жапырт материалдар 4. Өзбек: ommaviy materiallar 5. Түрік: dökme malzemeler 6. Ағылшын: bulk materials 7. Испан: grandes materiales 8. Неміс: Schüttgut 9. Француз: matériaux en vrac 10. Бекітілген нұсқасы: груз сыпучий - сусыма жүк (2016 жылғы 9 желтоқсан) материал – материал (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: сыпучие – сусымалы материал – материал 12. Орыс тіліндегі «сыпучий» сөзінің баламасы ретінде «сусыма» сөзі бекітілсе, заңнамада «сусымалы» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. māteriālis, māteria «бастапқы зат, материя») «материал» сөзінің баламасы ретінде «материал» сөзі бекітілсе, заңнамада «материал» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сыпучие материалы» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «сусыма материалдар» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +15 |
303. | шикізат | сырье | сырьешикізатСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шикізат - адам аз әсер еткен және әрі қарай өңдеуге арналған еңбек объектісі. 2. Әзербайжан: xammal 3. Қырғыз: чийки зат 4. Өзбек: xom ashyo 5. Түрік: hammadde 6. Ағылшын: raw material 7. Испан: materia prima 8. Неміс: Rohstoffe 9. Француз: matière première 10. Бекітілген нұсқасы: исходное сырье - бастапқы шикізат (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: сырье - шикізат 12. Орыс тіліндегі «сырье» сөзінің баламасы ретінде «шикізат» сөзі бекітілсе, заңнамада «шикізат» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сырье» сөзі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «шикізат» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +12 |
304. | жаңқаланған шикізат | сырье дробленое | сырье дробленоежаңқаланған шикізатСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жаңқаланған шикізат - дәрілік өсімдік шикізатын ұсақтау арқылы алынған қайталама шикізат. 2. Әзербайжан: əzilmiş xammal 3. Қырғыз: майдаланган чийки зат 4. Өзбек: maydalangan xom ashyo 5. Түрік: ezilmiş hammaddeler 6. Ағылшын: crushed raw materials 7. Испан: materias primas trituradas 8. Неміс: zerkleinerte Rohstoffe 9. Француз: майдаланган чийки зат 10. Бекітілген нұсқасы: исходное сырье - бастапқы шикізат (2021 жылғы 10 желтоқсан) дробление – уату (2015 жылғы 6 қазан); дробилка (вальцовая мельница) - ұнтақтағыш (білікті диірмен) (2021 жылғы 10 желтоқсан); анализ дробный - бөлшектік талдау (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: сырье - шикізат дробленое - ұнтақталған Жаңқалану. Ет. 1. Майдалану, жұқалану, ұсақталу (https://kitap.kz/) Уатылу. Ет. 1. Ұсатылу, майдалану. 2. Езілу, егілу, жылау. (https://kitap.kz/) Майдалану. Ет. 1. Ұсақталу, үгілу, уатылу. 2. а у ы с п а л ы м а ғ ы н а. Ұсақталып кету, күйбең тіршілік кешу. (https://kitap.kz/) Ұнтақталу. Ет. 1. Үгітілу, майдалану, уатылу. (https://kitap.kz/) Үгітілу. Ет. 1. Майдалану, ұсақталу, уақталу. 2. Мүжілу, желіну, ыдырау. (https://kitap.kz/) 12. Орыс тіліндегі «сырье» сөзінің баламасы ретінде «шикізат» сөзі бекітілсе, заңнамада «шикізат» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «дробление» сөзінің баламасы ретінде «уату» сөзі бекітілсе, заңнамада «дробленное» сөзі «ұнтақталған» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сырье дробленое» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «жаңқаланған шикізат» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. Алайда «сырье дробленое» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +12 |
305. | жануарлардан алынған шикізат | сырье животного происхождения | сырье животного происхожденияжануарлардан алынған шикізатСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жануарлардан алынған шикізат - дәрілік заттарды өндіруші ұйымдар дәрілік заттарды өндіру үшін пайдаланатын жаңа немесе кептірілген органдар, тіндер немесе биологиялық сұйықтықтар. 2. Әзербайжан: heyvan mənşəli xammal 3. Қырғыз: жаныбарлардан алынган чийки зат 4. Өзбек: hayvonlardan olingan xom ashyo 5. Түрік: hayvansal kökenli hammaddeler 6. Ағылшын: raw materials of animal origin 7. Испан: materias primas de origen animal 8. Неміс: Rohstoffe tierischen Ursprungs 9. Француз: matières premières d`origine animale 10. Бекітілген нұсқасы: исходное сырье - бастапқы шикізат (2021 жылғы 10 желтоқсан) пойкилосмотические животные - салқынқанды жануарлар (1998 жылғы 24 маусым) страна происхождения товара - тауардың шығарылған елі (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: сырье - шикізат сырье животного происхождения - жануарлардан алынатын шикізат 12. Орыс тіліндегі «сырье» сөзінің баламасы ретінде «шикізат» сөзі бекітілсе, заңнамада «шикізат» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «сырье животного происхождения» сөз тіркесі заңнамада «жануарлардан алынатын шикізат» сөз тіркесімен аударылған. | +12 |
306. | ұнтақталған шикізат (ұнтақ шикізат) | сырье порошкованное | сырье порошкованноеұнтақталған шикізат (ұнтақ шикізат)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұнтақталған шикізат (ұнтақ шикізат) - електен өткен дәрілік заттарды дайындауға арналған материал. 2. Әзербайжан: toz xammal 3. Қырғыз: порошок чийки зат 4. Өзбек: kukunli xom ashyo 5. Түрік: toz hammaddeler 6. Ағылшын: powdered raw materials 7. Испан: materias primas en polvo 8. Неміс: pulverisierte Rohstoffe 9. Француз: matières premières en poudre 10. Бекітілген нұсқасы: исходное сырье - бастапқы шикізат (2021 жылғы 10 желтоқсан) лиофилизированный порошок - лиофилизацияланған ұнтақ (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: сырье - шикізат порошок - ұнтақ 12. Орыс тіліндегі «сырье» сөзінің баламасы ретінде «шикізат» сөзі бекітілсе, заңнамада «шикізат» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «порошок» сөзінің баламасы ретінде «ұнтақ» сөзі бекітілсе, заңнамада «ұнтақ» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «сырье порошкованное» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «ұнтақталған шикізат» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. Алайда «сырье порошкованное» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +14 |
307. | таблетка | таблетка | таблеткатаблеткаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Таблетка – 1. Қатты дәрілік зат, кез келген препараттың сығымдалған ұнтағынан жасалған дөңгелек зат. 2. Таблеткалар деп нашақорлар қолданатын есірткі деп аталады; ауызекі тілде. Таблетка – лат. tabula «тақта, плита». 2. Әзербайжан: tablet 3. Қырғыз: таблетка 4. Өзбек: tablet 5. Түрік: tablet 6. Ағылшын: tablet 7. Испан: tableta 8. Неміс: Tablette 9. Француз: tablette 10. Бекітілген нұсқасы: каркасная таблетка - каркасты таблетка (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: таблетка – таблетка 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. tabula «тақта, плита») «таблетка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «таблетка» сөзі бекітілген, заңнамада «таблетка» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «таблетка» сөзі қазақ тіліне «таблетка» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +15 |
308. | терапевтік сәйкессіздік (терапевтік бейадекваттық) | терапевтическая неадекватность | терапевтическая неадекватностьтерапевтік сәйкессіздік (терапевтік бейадекваттық)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Терапевтік сәйкессіздік (терапевтік бейадекваттық) - дәрілік заттың мөлшері бірдей, бірақ әртүрлі дайындаушы зауыттар (фирмалар) немесе бір зауыт шығарған, бірақ әртүрлі серияларда бірдей дәрілік нысан түрінде жазылған дәрілердің бір-біріне клиникалық сәйкес келмеуі. Терапевт - грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы». Адекватность - лат. adaequatus «тең, сәйкес». 2. Әзербайжан: terapevtik qeyri-kafilik 3. Қырғыз: терапиялык жетишсиздиги 4. Өзбек: terapevtik etishmovchilik 5. Түрік: terapötik yetersizlik 6. Ағылшын: therapeutic inadequacy 7. Испан: insuficiencia terapéutica 8. Неміс: therapeutische Unzulänglichkeit 9. Француз: insuffisance thérapeutique 10. Бекітілген нұсқасы: аппаратура физиотерапевтическая - физиотерапиялық аппаратура (2017 жылғы 10 қараша) адекватные меры - барабар шаралар (2018 жылғы 6 сәуір); адекватность – адекваттылық (2018 жылғы 27 маусым); адекватность – барабарлық (2014 жылғы 27 мамыр); адекватное лечение - адекватты емдеу (мед.) (2014 жылғы 11 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: терапевтические – терапевтік неадекватность – сәйкес келмеу; адекватный – тепе-тең, адекватты, бірдей емес 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы») «терапевтическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «терапиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «терапевтік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. adaequatus «тең, сәйкес») «адекватность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «барабарлық», «адекваттылық» сөздері, «адекватный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «барабар», «адекватты» сөздері бекітілген, заңнамада «неадекватность» сөзі «сәйкес келмеу» сөз тіркесімен, «адекватный» сөзі «тепе-тең», «адекватты» сөздерімен, «бірдей емес» сөз тіркестерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «терапевтическая неадекватность» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «терапевтік сәйкессіздік» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. Алайда «терапевтическая неадекватность» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +13 |
309. | терапевтік баламасыздық (терапевтік эквивалентсіздік) | терапевтическая неэквивалентность | терапевтическая неэквивалентностьтерапевтік баламасыздық (терапевтік эквивалентсіздік)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Терапевтік баламасыздық (терапевтік эквивалентсіздік) - әртүрлі өндірушілер немесе сол зауыт дайындаған, бірақ әртүрлі сериядағы бірдей дозалардағы дәл сондай дәрілік препараттардың емдік әсерінің теңсіздігі. Терапевт - грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы». Эквивалент - лат. aequivalens «тең». 2. Әзербайжан: terapevtik qeyri-ekvivalentlik 3. Қырғыз: терапиялык эквивалентсиздик 4. Өзбек: terapevtik ekvivalentlik 5. Түрік: terapötik eşdeğersizlik 6. Ағылшын: therapeutic non-equivalence 7. Испан: no equivalencia terapéutica 8. Неміс: therapeutische Nicht-Äquivalenz 9. Француз: non-équivalence thérapeutique 10. Бекітілген нұсқасы: аппаратура физиотерапевтическая - физиотерапиялық аппаратура (2017 жылғы 10 қараша) коммуникативная эквивалентность - қатысымдық баламалылық (2020 жылғы 25 қараша); биоэквивалентность – биоэквиваленттілік (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: терапевтические – терапевтік неэквивалентность - баламасыздық 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы») «терапевтическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «терапиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «терапевтік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. aequivalens «тең») «эквивалентность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «баламалылық», «эквиваленттілік» сөздері бекітілген, заңнамада «неэквивалентность» сөзі «баламасыздық» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «терапевтическая неэквивалентность» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «терапевтік баламасыздық» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. Алайда «терапевтическая неэквивалентность» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +14 |
310. | терапевтік жүйе | терапевтическая система | терапевтическая систематерапевтік жүйеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Терапевтік жүйе - әсер етуші затты (заттарды) белгілі бір, әдетте, ұзақ уақыт кезеңі ішінде жеткізу және ерекше босату жүйесін білдіретін дәрілік түр. Терапевт - грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы». Система - грек. σύστημα «бөліктерден тұратын бүтін; қосылыс». 2. Әзербайжан: terapevtik sistem 3. Қырғыз: терапиялык система 4. Өзбек: terapevtik tizim 5. Түрік: tedavi edici sistem 6. Ағылшын: therapeutic system 7. Испан: sistema terapeutico 8. Неміс: therapeutisches System 9. Француз: système thérapeutique 10. Бекітілген нұсқасы: аппаратура физиотерапевтическая - физиотерапиялық аппаратура (2017 жылғы 10 қараша) система информационная - ақпараттық жүйе (2016 жылғы 8 желтоқсан) система – жүйе (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: терапевтические – терапевтік, система – жүйе 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы») «терапевтическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «терапиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «терапевтік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе») «система» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жүйе» сөзі бекітілсе, заңнамада «жүйе» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «терапевтическая система» сөз тіркесі қазақ тіліне «терапевтік жүйе» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «терапевтическая система» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +14 |
311. | терапевтік тиімділік (терапевтік әсер) | терапевтическая эффективность | терапевтическая эффективностьтерапевтік тиімділік (терапевтік әсер)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Терапевтік тиімділік (терапевтік әсер) - дәрі-дәрмектің барынша әсер ету қабілеті. Яғни іс жүзінде бұл дәрі-дәрмекті енгізу арқылы қол жеткізуге болатын әсердің максималды мөлшері. Терапевт - грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы». Эффект - лат. effectus «орындау, әрекет, әсер». 2. Әзербайжан: terapevtik effektivlik 3. Қырғыз: терапиялык натыйжалуулугу 4. Өзбек: terapevtik samaradorlik 5. Түрік: terapötik etkinlik 6. Ағылшын: therapeutic efficacy 7. Испан: eficacia terapéutica 8. Неміс: therapeutische Wirksamkeit 9. Француз: efficacité thérapeutique 10. Бекітілген нұсқасы: аппаратура физиотерапевтическая - физиотерапиялық аппаратура (2017 жылғы 10 қараша) клиническая эффективность - клиникалық тиімділік (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: терапевтические – терапевтік, эффективность - тиімділік 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы») «терапевтическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «терапиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «терапевтік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. effectus «орындау, әрекет, әсер») «эффективност» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тиімділік» сөзі бекітілген, заңнамада «тиімділік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «терапевтическая эффективность» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «терапевтік тиімділік» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. Алайда «терапевтік тиімділік» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +13 |
312. | терапевтік сәйкес препараттар (терапевтік адекватты препараттар) | терапевтически адекватные препараты | терапевтически адекватные препаратытерапевтік сәйкес препараттар (терапевтік адекватты препараттар)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Терапевтік сәйкес препараттар (терапевтік адекватты препараттар) – пайдаланылуында қауіпсіз және бекітілген медициналық стандарттарға сәйкес келетін дәрі-дәрмектер. Терапевт - грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы». Адекватный - лат. adaequatus «тең, сәйкес». Препарат - лат. praeperetum «дәрілік зат, препарат». 2. Әзербайжан: terapevtik cəhətdən uyğun dərmanlar 3. Қырғыз: дарылоо үчүн ылайыктуу дары-дармектер 4. Өзбек: terapevtik ahamiyatga ega dorilar 5. Түрік: terapötik olarak uygun ilaçlar 6. Ағылшын: therapeutically appropriate drugs 7. Испан: fármacos terapéuticamente apropiados 8. Неміс: therapeutisch sinnvolle Medikamente 9. Француз: médicaments thérapeutiquement appropriés 10. Бекітілген нұсқасы: аппаратура физиотерапевтическая - физиотерапиялық аппаратура (2017 жылғы 10 қараша) адекватные меры - барабар шаралар (2018 жылғы 6 сәуір); адекватность – адекваттылық (2018 жылғы 27 маусым); адекватность – барабарлық (2014 жылғы 27 мамыр); адекватное лечение - адекватты емдеу (мед.) (2014 жылғы 11 желтоқсан) антисептические препараты - антисептик препараттар (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: радиофармацевтические препараты - радиофармацевтикалық препараттар терапевтические – терапевтік, адекватный – тепе-тең, адекватты, бірдей емес 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы») «терапевтическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «терапиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «терапевтік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. adaequatus «тең, сәйкес») «адекватность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «барабарлық», «адекваттылық» сөздері, «адекватный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «барабар», «адекватты» сөздері бекітілген, заңнамада «неадекватность» сөзі «сәйкес келмеу» сөз тіркесімен, «адекватный» сөзі «тепе-тең», «адекватты» сөздерімен, «бірдей емес» сөз тіркестерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. praeperetum «дәрілік зат, препарат») «препарат» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «препарат» сөзі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «терапевтически адекватные препараты» сөз тіркесі қазақ тіліне «терапевтті сәйкес препараттар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «терапевтік тиімділік» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +7 |
313. | терапевтік дәрілік системалар, терапевтік дәрілік жүйелер | терапевтические лекарственные системы | терапевтические лекарственные системытерапевтік дәрілік системалар, терапевтік дәрілік жүйелерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Терапевтік дәрілік жүйелер (терапевтік дәрілік системалар) - әсер етуші затты (заттарды) белгілі бір, әдетте, ұзақ уақыт кезеңі ішінде жеткізу және ерекше босату жүйесін білдіретін нысан. Терапевт - грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы». Система - грек. σύστημα «бөліктерден тұратын бүтін; қосылыс». 2. Әзербайжан: terapevtik dərman sistemləri 3. Қырғыз: терапиялык дары системалары 4. Өзбек: terapevtik dori tizimlari 5. Түрік: terapötik ilaç sistemleri 6. Ағылшын: therapeutic drug systems 7. Испан: sistemas de fármacos terapéuticos 8. Неміс: therapeutische Arzneimittelsysteme 9. Француз: systèmes de médicaments thérapeutiques 10. Бекітілген нұсқасы: аппаратура физиотерапевтическая - физиотерапиялық аппаратура (2017 жылғы 10 қараша) лекарственное вещество - дәрілік заттек (2021 жылғы 19 қараша) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан); радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) система информационная - ақпараттық жүйе (2016 жылғы 8 желтоқсан) система – жүйе (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: лекарственное вещество - дәрілік заттек система – жүйе; терапевтические – терапевтік 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы») «терапевтическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «терапиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «терапевтік» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарственное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәрілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәрілік» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «вещество» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «зат», «заттек» сөздері бекітілсе, заңнамада «зат», «заттек» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе») «система» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жүйе» сөзі бекітілсе, заңнамада «жүйе» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «терапевтические лекарственные системы» сөз тіркесі қазақ тіліне «терапевтік дәрілік жүйелер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «терапевтические лекарственные системы» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +13 |
314. | терапевтік баламалылық (терапевтік эквиваленттілік) | терапевтическая эквивалентность | терапевтическая эквивалентностьтерапевтік баламалылық (терапевтік эквиваленттілік)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Терапевтік баламалылық (терапевтік эквиваленттілік) - бір халықаралық патенттелмеген (немесе химиялық немесе топтастырылған) атауы бар медициналық қолдануға арналған дәрілік препараттарды қолдану кезінде клиникалық салыстырмалы терапиялық әсерге және тиімділік пен қауіпсіздік көрсеткіштеріне, қолдануға арналған бір айғақтар бойынша және науқастардың бір тобында бірдей енгізу тәсілі кезінде баламалы мөлшерлерде қол жеткізу. Терапевт - грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы». Эквивалент - лат. aequivalens «тең». 2. Әзербайжан: terapevtik ekvivalentlik 3. Қырғыз: терапиялык эквиваленттүүлүк 4. Өзбек: terapevtik ekvivalentlik 5. Түрік: terapötik eşdeğerlik 6. Ағылшын: therapeutic equivalence 7. Испан: equivalencia terapéutica 8. Неміс: therapeutische Äquivalenz 9. Француз: équivalence thérapeutique 10. Бекітілген нұсқасы: аппаратура физиотерапевтическая - физиотерапиялық аппаратура (2017 жылғы 10 қараша) коммуникативная эквивалентность - қатысымдық баламалылық (2020 жылғы 25 қараша); биоэквивалентность – биоэквиваленттілік (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: терапевтическая – терапевтік эквивалентность – баламалылық, эквиваленттілік 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы») «терапевтическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «терапиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «терапевтік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. aequivalens «тең») «эквивалентность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «баламалылық», «эквиваленттілік» сөздері бекітілген, заңнамада «неэквивалентность» сөзі «баламасыздық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «терапевтическая эквивалентность» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «терапевтік баламалылық» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. Алайда «терапевтическая эквивалентность» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +16 |
315. | терапевтік әсер | терапевтический эффект | терапевтический эффекттерапевтік әсерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Терапевтік әсер - дәрілік препараттың тиімділігін және/немесе қауіпсіздігін растайтын көрсеткіш. Терапевт - грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы». Эффект - лат. effectus «орындау, әрекет, әсер». 2. Әзербайжан: terapevtik təsir göstərir 3. Қырғыз: терапиялык таасири 4. Өзбек: terapevtik ta`sir 5. Түрік: tedavi edici etki 6. Ағылшын: therapeutic effect 7. Испан: efecto terapéutico 8. Неміс: therapeutische Wirkung 9. Француз: effet thérapeutique 10. Бекітілген нұсқасы: аппаратура физиотерапевтическая - физиотерапиялық аппаратура (2017 жылғы 10 қараша) гипогликемический эффект - гипогликемиялық әсер (2021 жылғы 10 желтоқсан); эффект реальных кассовых остатков – кассадағы нақты қалдықтардың нәтижесі (2006 жылғы 27 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: терапевтическая – терапевтік эффект – әсер, нәтиже, тиімділік 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы») «терапевтическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «терапиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «терапевтік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. effectus «орындау, әрекет, әсер») «эффект» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «әсер», «нәтиже» сөздері бекітілген, заңнамада «әсер», «нәтиже», «тиімділік» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «терапевтический эффект» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «терапевтік әсер» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. Алайда «терапевтический эффект» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +16 |
316. | дәрінің терапевтік әсер етуі | терапевтическое действие лекарства | терапевтическое действие лекарствадәрінің терапевтік әсер етуіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрінің терапевтік әсер етуі - жағымсыз әсер етпестен ауруды тиімді емдей алатын дәрі-дәрмектің көрсеткіші. Терапевт - грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы». 2. Әзербайжан: dərmanın terapevtik təsiri 3. Қырғыз: дарынын терапиялык таасири 4. Өзбек: preparatning terapevtik ta`siri 5. Түрік: ilacın terapötik etkisi 6. Ағылшын: therapeutic effect of the drug 7. Испан: efecto terapéutico de la droga 8. Неміс: therapeutische Wirkung des Medikaments 9. Француз: effet thérapeutique du médicament 10. Бекітілген нұсқасы: аппаратура физиотерапевтическая - физиотерапиялық аппаратура (2017 жылғы 10 қараша) действие тактическое – тактикалық әрекет (2019 жылғы 6 желтоқсан); действие ударов – соққы әсерi (2019 жылғы 6 желтоқсан); следственное действие – тергеу амалдары (2018 жылғы 5 қазан); прекращение действия договора – шарттың қолданылуын тоқтату (2013); военные действия – соғыс қимылдары (1971-1981) лекарство поддерживающего действия - демеуші әсерлі дәрі (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: действие – әрекет, іс-әрекет, іс-қимыл, қимыл, қолданылу, амал, әсер терапевтическая – терапевтік, лекарство - дәрі 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. therapeutēs «науқасқа күтім жасаушы») «терапевтическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «терапиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «терапевтік» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «действие» сөзі қазақ тіліне қолданылатын саласына және мәнмәтінге байланысты «әрекет», «іс-әрекет», «қимыл», «іс-қимыл», «қолданылу», «амал», «әсер» сөздерімен аударылады. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліндегі «лекарство» сөзі қазақ тіліне «дәрі» сөздерімен аударылады. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «терапевтическое действие лекарства» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «дәрінің терапевтік әсер етуі» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. Алайда «терапевтическое действие лекарства» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +10 |
317. | термиялық төзімділік (термиялық тұрақтылық) | термическая стойкость | термическая стойкостьтермиялық төзімділік (термиялық тұрақтылық)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Термиялық төзімділік (термиялық тұрақтылық) - медициналық әйнектің температураның өзгеруіне байланысты кернеулерге төтеп беру қасиеті. Термия - грек. θέρμη «ыстық». 2. Әзербайжан: istilik müqaviməti 3. Қырғыз: жылуулук каршылыгы 4. Өзбек: termal qarshilik 5. Түрік: ısıl direnç 6. Ағылшын: thermal resistance 7. Испан: resistencia termica 8. Неміс: thermischer Widerstand 9. Француз: résistance thermique 10. Бекітілген нұсқасы: термический – термиялық (2018 жылғы 14 желтоқсан) водостойкость - суға төзімділік (2021 жылғы 10 желтоқсан); термостойкость – термоберіктік (2019 жылғы 5 сәуір); биостойкость – биотұрақтылық (2016 жылғы 8 желтоқсан) агрегативная устойчивость - агрегативті тұрақтылық (2021 жылғы 10 желтоқсан); военно-стратегическая стабильность - әскери-стратегиялық тұрақтылық (2020 жылғы 25 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: термическая стойкость - термиялық төзімділік 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. θέρμη «ыстық») «термический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «термиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «термиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «стойкость» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «төзімділік», «беріктік», «тұрақтылық» сөздері бекітілсе, заңнамада «термическая стойкость» сөз тіркесі «термиялық төзімділік» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «термическая стойкость» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «термиялық төзімділік» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. Алайда «термическая стойкость» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +12 |
318. | термодинамикалық орнықсыздық (термодинамикалық тұрақсыздық) | термодинамическая неустойчивость | термодинамическая неустойчивостьтермодинамикалық орнықсыздық (термодинамикалық тұрақсыздық)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Термодинамикалық орнықсыздық (термодинамикалық тұрақсыздық) - медициналық құрылғылардың жылу қуатының жоғарылауымен өзгермейтін, тұрақсыз күйге келетін жағдайы. Термия - грек. θέρμη «ыстық». Динамика - грек. δύναμις «күш». 2. Әзербайжан: termodinamik qeyri-sabitlik 3. Қырғыз: термодинамикалык туруксуздук 4. Өзбек: termodinamik beqarorlik 5. Түрік: termodinamik kararsızlık 6. Ағылшын: thermodynamic instability 7. Испан: inestabilidad termodinámica 8. Неміс: thermodynamische Instabilität 9. Француз: instabilité thermodynamique 10. Бекітілген нұсқасы: термодинамическая фаза – термодинамикалық фаза (2018 жылғы 30 қараша) валютный курс неустойчивый - орнықсыз валюта бағамы (2017 жылғы 10 қараша) кинетическая устойчивость – кинетикалық орнықтылық (2021 жылғы 10 желтоқсан) агрегативная устойчивость - агрегативті тұрақтылық (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: термодинамическая – термодинамикалық неустойчивость - тұрақсыздық 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. θέρμη «ыстық») «термический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «термиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «термиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. δύναμις «күш») «динамическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «динамикалық» сөзі бекітілген, заңнамада «динамикалық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «неустойчивый» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «орнықсыз» сөзі бекітілсе, заңнамада «неустойчивость» сөз тіркесі «тұрақсыздық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «термодинамическая неустойчивость» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «термодинамикалық орнықсыздық» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. Алайда «термодинамическая неустойчивость» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +14 |
319. | термоқұбылмалы заттек (термотұрақсыз заттек; термолабилді заттек) | термолабильное вещество | термолабильное веществотермоқұбылмалы заттек (термотұрақсыз заттек; термолабилді заттек)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Термоқұбылмалы заттек (термотұрақсыз заттек; термолабилді заттек) - жоғары температура әсерінен фармакологиялық белсенділікті бұзатын және жоғалтатын заттар. Термия - грек. θέρμη «ыстық». Лабиль - лат. labilis «жылжымалы, тұрақсыз». 2. Әзербайжан: termolabil maddə 3. Қырғыз: термолабильдүү зат 4. Өзбек: termolabil modda 5. Түрік: ısıya dayanıklı madde 6. Ағылшын: thermolabile substance 7. Испан: sustancia termolábil 8. Неміс: thermolabile Substanz 9. Француз: substance thermolabile 10. Бекітілген нұсқасы: лабильность – тұрақсыздық (2019 жылғы 6 желтоқсан) термический – термиялық (2018 жылғы 14 желтоқсан) лекарственное вещество - дәрілік заттек (2021 жылғы 19 қараша) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан); радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) термоядерное оружие – термоядролық қару (2020 жылғы 9 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: лекарственное вещество - дәрілік заттек термолабильные лекарственные средства - термолабильді дәрілік заттар вещество – заттек, зат 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. θέρμη «ыстық») «термический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «термиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «термиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. labilis «жылжымалы, тұрақсыз») «лабильность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тұрақсыздық» сөзі бекітілген, заңнамада «термолабильные лекарственные средства» сөз тіркесі «термолабильді дәрілік заттар» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «вещество» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «зат», «заттек» сөздері бекітілсе, заңнамада «зат», «заттек» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «термолабильное вещество» сөз тіркесі қазақ тіліне «термоқұбылмалы заттек» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «термолабильное вещество» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +14 |
320. | термоқұбылмалылық (термотұрақсыздық) | термолабильность | термолабильностьтермоқұбылмалылық (термотұрақсыздық)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Термоқұбылмалылық (термотұрақсыздық) - процестің температураға тәуелділігі, оның өзгеруіне сезімтал әрекет ету қабілеті. Термия - грек. θέρμη «ыстық». Лабиль - лат. labilis «жылжымалы, тұрақсыз». 2. Әзербайжан: istilik qabiliyyəti 3. Қырғыз: термобилдүүлүк 4. Өзбек: issiqlikka chidamlilik 5. Түрік: termolabilite 6. Ағылшын: thermolability 7. Испан: termolabilidad 8. Неміс: Thermolabilität 9. Француз: thermolabilité 10. Бекітілген нұсқасы: лабильность – тұрақсыздық (2019 жылғы 6 желтоқсан) термический – термиялық (2018 жылғы 14 желтоқсан) термоядерное оружие – термоядролық қару (2020 жылғы 9 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: термолабильные лекарственные средства - термолабильді дәрілік заттар 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. θέρμη «ыстық») «термический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «термиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «термиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. labilis «жылжымалы, тұрақсыз») «лабильность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тұрақсыздық» сөзі бекітілген, заңнамада «термолабильные лекарственные средства» сөз тіркесі «термолабильді дәрілік заттар» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «термолабильность» сөзі қазақ тіліне «термоқұбылмалылық» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «термолабильность» сөзін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +13 |
321. | термиялық пісіру, термопісіру (термиялық дәнекерлеу, термодәнекерлеу) | термосваривание | термосвариваниетермиялық пісіру, термопісіру (термиялық дәнекерлеу, термодәнекерлеу)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Термиялық пісіру, термопісіру - медициналық зертханалық құрылғыларды дайындауда іске асырылатын жылу мен қысымды қолдана отырып, бір термопластты басқа ұқсас термопластпен дәнекерлеу процесі. Термия - грек. θέρμη «ыстық». 2. Әзербайжан: istilik sızdırmazlığı 3. Қырғыз: жылуулук мөөр 4. Өзбек: issiqlik muhrlanishi 5. Түрік: ısı yalıtımı 6. Ағылшын: heat sealing 7. Испан: termosellado 8. Неміс: Heißsiegel 9. Француз: thermoscellage 10. Бекітілген нұсқасы: термоядерное оружие – термоядролық қару (2020 жылғы 9 қазан) сварка автогенная - автогенді пісіру (2021 жылғы 19 қараша); сварка – пісіру (2016 жылғы 9 желтоқсан) дәнекерлеу - пайка (2016 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: термоядерное оружие – термоядролық қару сваривание - дәнекерлену 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. θέρμη «ыстық») «термический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «термиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «термиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «сварка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «пісіру» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәнекерлеу» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «дәнекерлеу» сөзі орыс тіліндегі «пайка» сөзінің баламасы ретінде бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «термосваривание» сөзі қазақ тіліне «термиялық пісіру» сөз тіркесімен немесе «термопісіру» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «термосваривание» сөзін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +5 |
322. | термиялық желімдеу, терможелімдеу | термосклеивание | термосклеиваниетермиялық желімдеу, терможелімдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Термиялық желімдеу, терможелімдеу - жылу әсерімен медициналық зертхана, хирургиялық құрылғы бөлшектерін желімдеу. Термия - грек. θέρμη «ыстық». 2. Әзербайжан: termal bağlanma 3. Қырғыз: термикалык байланыш 4. Өзбек: termal bog`lanish 5. Түрік: termal bağ 6. Ағылшын: thermal bonding 7. Испан: unión térmica 8. Неміс: thermische Bindung 9. Француз: collage thermique 10. Бекітілген нұсқасы: термоядерное оружие – термоядролық қару (2020 жылғы 9 қазан) склейка - желiмдеп жабыстыру (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: термоядерное оружие – термоядролық қару наклеивание, склеивание - желімдеуге, жабыстыру 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. θέρμη «ыстық») «термический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «термиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «термиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «склейка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «желiмдеп жабыстыру» сөз тіркесі бекітілсе, заңнамада «желімдеу», «жабыстыру» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «термосклеивание» сөзі қазақ тіліне «термиялық желімдеу» сөз тіркесімен немесе «терможелімдеу» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «термосклеивание» сөзін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +10 |
323. | термостаттау | термостатирование | термостатированиетермостаттауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Термостаттау - ортаның тұрақты температурасын ұстап тұру үшін жылу немесе салқындату энергиясын бақылап беретін немесе алатын медициналық-диагностикалық жабдықтың әрекеті. Термия - грек. θέρμη «ыстық». Стат - грек. statos – «тұрған, қозғалыссыз». 2. Әзербайжан: temperatur nəzarəti 3. Қырғыз: температураны көзөмөлдөө 4. Өзбек: haroratni nazorat qilish 5. Түрік: sıcaklık kontrolü 6. Ағылшын: temperature control 7. Испан: control de temperatura 8. Неміс: Temperaturkontrolle 9. Француз: contrôle de la température 10. Бекітілген нұсқасы: термоядерное оружие – термоядролық қару (2020 жылғы 9 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: термостатирование изготовляемых изделий - жасалатын бұйымдарды термостаттау 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. θέρμη «ыстық») «термический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «термиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «термиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне «статирование» сөзі грек тілінен енген (грек. statos – «тұрған, қозғалыссыз»). Орыс тіліндегі «термостатирование изготовляемых изделий» сөзі тіркесі «жасалатын бұйымдарды термостаттау» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «термостатирование» сөзі қазақ тіліне «термостаттау» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «термостатирование» сөзін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +15 |
324. | терможиырылатын үлдір (термотартылатын үлдір; жылудан жиналатын үлдір) | термоусадочная пленка | термоусадочная пленкатерможиырылатын үлдір (термотартылатын үлдір; жылудан жиналатын үлдір)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Терможиырылатын үлдір (термотартылатын үлдір; жылудан жиналатын үлдір) - жоғары температураның әсерінен жинала алатын көп қабатты материал. Термия - грек. θέρμη «ыстық». Пленка – чех. plena — «қабықша, перде» 2. Әзербайжан: termodavamlı kağız 3. Қырғыз: термо чыдамдуу кагаз 4. Өзбек: issiqlikka chidamli qog`oz 5. Түрік: ısıya dayanıklı kağıt 6. Ағылшын: thermoresistant paper 7. Испан: papel termorresistente 8. Неміс: hitzebeständiges Papier 9. Француз: papier thermorésistant 10. Бекітілген нұсқасы: термоядерное оружие – термоядролық қару (2020 жылғы 9 қазан) пленка – пленка (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: пленка – пленка, үлдір термоусадочная пленка - жылу сақтайтын қабат; термоусадочные манжеты - термошөгіндi манжеттер; этикетки термоусадочные - термошөгінді затбелгілер; термоусадочное устройство - термошөгінді қондырғысы Үлдір. Зат есім. 1. Фотосуретке түсіруде қолданылатын жабдық. 2. Өте жұмсақ, ұлпадай; жұп-жұқа. (https://kitap.kz/) 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. θέρμη «ыстық») «термический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «термиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «термиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне чех тілінен енген (чех. plena — «қабықша, перде») «пленка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «пленка» сөзі бекітілсе, заңнамада «пленка», «үлдір» сөздерімен аударылған. Заңнамада «термоусадочная пленка» сөз тіркесі «жылу сақтайтын қабат» сөз тіркесімен, «термоусадочные манжеты» сөз тіркесі «термошөгіндi манжеттер» сөз тіркесімен, «этикетки термоусадочные» сөз тіркесі «термошөгінді затбелгілер» сөз тіркесімен, «термоусадочное устройство» сөз тіркесі «термошөгінді қондырғысы» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «термоусадочная пленка» сөз тіркесі қазақ тіліне «терможиырылатын үлдір» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «термоусадочная пленка» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | 0 |
325. | дәрілер технологиясы | технология лекарств | технология лекарствдәрілер технологиясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілер технологиясы - белгілі бір дәрілік түр беру арқылы дәрілік заттарды дәрілік препараттарға өңдеудің теориялық негіздері мен өндірістік процестері туралы ғылым. Технология – көне грек. τέχνη «өнер, шеберлік, шеберлік» + λόγος «сөз; ой, мағына, ұғым». 2. Әзербайжан: dərman texnologiyası 3. Қырғыз: дары технологиясы 4. Өзбек: dori texnologiyasi 5. Түрік: ilaç teknolojisi 6. Ағылшын: drug technology 7. Испан: tecnología de drogas 8. Неміс: Arzneimitteltechnologie 9. Француз: la technologie des médicaments 10. Бекітілген нұсқасы: технология – технология (2017 жылғы 15 ақпан) лекарство поддерживающего действия - демеуші әсерлі дәрі (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: технология – технология; лекарство - дәрі 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. τέχνη «өнер, шеберлік, шеберлік» + λόγος «сөз; ой, мағына, ұғым») «технология» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «технология» сөзі бекітілген, заңнамада «технология» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарства» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәрі» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәрі» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «технология лекарств» сөз тіркесі қазақ тіліне «дәрілер технологиясы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +15 |
326. | дәрілік заттар технологиясы | технология лекарственных форм | технология лекарственных формдәрілік заттар технологиясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілік заттар технологиясы - дәрі-дәрмектерді дайындаудың теориялық негіздері мен өндірістік заңдылықтарын зерттейтін ғылым. Технология - көне грек. τέχνη «өнер, шеберлік» + λόγος «сөз; ой, мағына, ұғым». 2. Әзербайжан: dozaj forması texnologiyası 3. Қырғыз: дары формасынын технологиясы 4. Өзбек: dozalash shakli texnologiyasi 5. Түрік: dozaj formu teknolojisi 6. Ағылшын: dosage form technology 7. Испан: tecnología de forma de dosificación 8. Неміс: Darreichungsform Technologie 9. Француз: technologie des formes posologiques 10. Бекітілген нұсқасы: технология – технология (2017 жылғы 15 ақпан) обращение лекарственных средств - дәрілік заттардың айналысы (2011 жылғы 9 желтоқсан); радиоактивное вещество - радийбелсенді зат (2018 жылғы 29 қараша); вещество ядовитое - улы заттек (2017 жылғы 13 желтоқсан) аналитическая форма глагола – етістіктің аналитикалық тұлғасы (2020 жылғы 25 маусым); форма дипломатическая - дипломатиялық форма (2019 жылғы 5 сәуір); форма права - құқық нысаны (2018 жылғы 6 сәуір); форма волны - толқын пiшiнi (2016 жылғы 28 маусым); форма – форма, түр (1971-1981) лекарственная форма – дәрілік форма (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: технология – технология рациональное использования лекарственных средств – дәрілік заттардың ұтымды пайдалану; лекарственная форма – дәрілік зат 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. τέχνη «өнер, шеберлік» + λόγος «сөз; ой, мағына, ұғым») «технология» сөзінің баламасы ретінде «технология» сөзі бекітілсе, заңнамада «технология» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «лекарственное» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәрілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәрілік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. forma «форма, түр, бейне») «форма» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тұлға», «форма», «нысан», «пішін», «түр» сөздері бекітілген, заңнамада «форма», «нысан», «пішін», «түр» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр Орыс тіліндегі «лекарственная форма» сөз тіркесі заңнамада «дәрілік зат» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «технология лекарственных форм» сөз тіркесі қазақ тіліне «дәрілік заттар технологиясы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +9 |
327. | тіндік құрал (ұлпалық құрал) | тканетропное средство | тканетропное средствотіндік құрал (ұлпалық құрал)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тіндік құрал (ұлпалық құрал) - патогеннің белгілі бір органға немесе мүшелер тобына әсер ету қабілеті бар препараттар. Троп – көне грек. τρόπος «айналым», «айналыс», «айналу». Ткань – ирл. toll «толық» (*tukslo-), ағылшын-саксон. đýn, đýan «жаншу, итеру», көне неміс. du^hen «езу», «жаныштау». 2. Әзербайжан: toxuma-tropik agent 3. Қырғыз: ткань-тропикалык курал 4. Өзбек: to`qima tropik agenti 5. Түрік: doku-tropik ajan 6. Ағылшын: tissue-tropic agent 7. Испан: agente tisular trópico 8. Неміс: Gewebetropisches Mittel 9. Француз: agent à tropisme tissulaire 10. Бекітілген нұсқасы: гипоксия тканевая - тіндік гипоксия (2017 жылғы 13 желтоқсан) лекарственное средство – дәрілік құрал (2021 жылғы 10 желтоқсан) пудра алюминиевая - алюминий ұлпасы (2021 жылғы 19 қараша); паренхима – ұлпа (1995) Тін. Зат. 1. Әрқайсысы бөлек-бөлек есіліп, ширатылған соң, біріктіріп, қосып бұралатын арқанның, т.б. жібі. 2. а у ы с п а л ы м а ғ ы н а. Буын, көңіл. 3. б о т а н и к а л ы қ. Өсімдік ұлпасының бір түрі. 4. б и о л о г и я л ы қ. <латын. textus> Адам мен жануарлар ағзасында болатын, шығу тегі, құрылысы және атқаратын қызметі ұқсас жасушалар жүйесі. (https://kitap.kz/) Ұлпа. Сын. 1. Мамықтай, үлпілдеген, жұп-жұмсақ. 2. Сын. Өте ұсақ, мап-майда. 3. Зат. б о т а н и к а л ы қ. <грек. hіstos; латын. textum> Өсімдіктердің шыққан тегі, құрылымы және ағзадағы атқаратын қызметі бір-бірімен байланысты жасушалар жүйесі. 4. Зат. Кейбір өсімдіктердің басындағы жұп-жұмсақ үлпілдек бөлшегі. 5. Зат. з о о л о г и я л ы қ. Жануарлар организмі мүшелерінің құрамына кіріп, арнайы қызметтер атқаратын, шығу тегі, құрылысы, қызметі ұқсас клеткалар мен клеткааралық заттардың тарихи қалыптасқан жүйесі. 6. Зат. т а м а қ ө н е р к ә с і б і. <француз. poudre, латын. pulvis> Ұнтақталған ақ минералдан (тальк), каолиннен, жүгері крахмалынан, бояғыштардан, хош иісті заттардан тұратын косметикалық зат. (https://kitap.kz/) 11. Заңнамадағы қолданысы: психотропные вещества – психотропты заттар; средство – құрал, ткань – ұлпа, тін 12. Орыс тіліне еуропа тілдерінен енген (ирл. toll «толық» (*tukslo-), ағылшын-саксон. đýn, đýan «жаншу, итеру», көне неміс. du^hen «езу», «жаныштау») «ткань» сөзінің баламасы ретінде «тін» сөзі бекітілсе, заңнамада «ұлпа», «тін» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. τρόπος «айналым», «айналыс», «айналу») «троп» сөзі «троп» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «ұлпа» сөзі орыс тіліндегі «пудра», «паренхима» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Орыс тіліндегі «средство» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «құрал» сөзі бекітілсе, заңнамада «құрал» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «тканетропное средство» сөз тіркесі қазақ тіліне «тіндік құрал» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «ткань» сөзін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +13 |
328. | тін (ұлпа) | ткань | тканьтін (ұлпа)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тін (ұлпа) - жалпы шығу тегі, құрылымы және функциялары біріктірілген жасушалар мен жасушааралық заттар жүйесі. 2. Әзербайжан: parça 3. Қырғыз: улпа 4. Өзбек: mato 5. Түрік: bez 6. Ағылшын: the cloth 7. Испан: la ropa 8. Неміс: die Kleidung 9. Француз: le tissu 10. Бекітілген нұсқасы: гипоксия тканевая - тіндік гипоксия (2017 жылғы 13 желтоқсан) пудра алюминиевая - алюминий ұлпасы (2021 жылғы 19 қараша); паренхима – ұлпа (1995) 11. Заңнамадағы қолданысы: ткань – мата; ұлпа; тін 12. Орыс тіліне еуропа тілдерінен енген (ирл. toll «толық» (*tukslo-), ағылшын-саксон. đýn, đýan «жаншу, итеру», көне неміс. du^hen «езу», «жаныштау») «ткань» сөзінің баламасы ретінде «тін» сөзі бекітілсе, заңнамада «ұлпа», «тін» сөздерімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «ұлпа» сөзі орыс тіліндегі «пудра», «паренхима» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «ткань» сөзі қазақ тіліне «тін» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «ткань» сөзін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +15 |
329. | токсикологиялық топ | токсикологическая группа | токсикологическая группатоксикологиялық топСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Токсикологиялық топ - қоршаған ортамен ластанған нысандарды бағалау кезінде кең таралған қауіп-қатерге негізделген шешімдер қабылдауда көшбасшы болып табылатын және химиялық заттарды тұтыну өнімдерінде, тамақ өнімдерінде, фармацевтика мен медициналық өнімдерде қолдануға қатысатын арнайы топ. Токсикология – грек. τοξικος «у» + λογος «ғылым». Группа – итал. gruppo «түйін, кесек, доп». 2. Әзербайжан: toksikoloji qrup 3. Қырғыз: токсикологиялык топ 4. Өзбек: toksikologik guruh 5. Түрік: toksikolojik grup 6. Ағылшын: toxicological group 7. Испан: grupo toxicológico 8. Неміс: toxikologische Gruppe 9. Француз: groupe toxicologique 10. Бекітілген нұсқасы: гомотоксикология – гомотоксикология (2021 жылғы 10 желтоқсан); экспертиза токсикологическая - токсикологиялық сараптама (2016 жылғы 8 желтоқсан) внешняя группа – сыртқы топ (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: токсикологическая – токсикологиялық, группа – топ 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. τοξικος «у» + λογος «ғылым») «токсикологическая» сөзінің баламасы ретінде «токсикологиялық» сөзі бекітілсе, заңнамада «токсикологиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне итальян тілінен енген (итал. gruppo «түйін, кесек, доп») «группа» сөзінің баламасы ретінде «топ» сөзі бекітілсе, заңнамада «топ» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «токсикологическая группа» сөз тіркесі қазақ тіліне «токсикологиялық топ» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +15 |
330. | уыттық мөлшер (улы доза) | токсическая доза | токсическая дозауыттық мөлшер (улы доза)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Уыттық мөлшер (улы доза) - организмнің ішкі ортасына еніп, улы әсер туғызған заттың мөлшері. Токсикология – грек. τοξικος «у» + λογος «ғылым». Доза – көне грек. δόσις «қабылдау». 2. Әзербайжан: zəhərli doza 3. Қырғыз: уулуу доза 4. Өзбек: toksik doza 5. Түрік: toksik doz 6. Ағылшын: toxic dose 7. Испан: dosis toxica 8. Неміс: toxische Dosis 9. Француз: dose toxique 10. Бекітілген нұсқасы: гепатит токсический - уыттық гепатит (2017 жылғы 13 желтоқсан); анемия токсическая - уытты анемия (2017 жылғы 13 желтоқсан) капельная доза - тамшылық доза (2021 жылғы 10 желтоқсан); доза – мөлшер (2018 жылғы 27 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: токсический - уыттық доза – мөлшер, доза 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. τοξικος «у» + λογος «ғылым») «токсический» сөзінің баламасы ретінде «уытты», «уыттық» сөздері бекітілсе, заңнамада «уыттық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. δόσις «қабылдау») «доза» сөзінің баламасы ретінде «доза», «мөлшер» сөздері бекітілсе, заңнамада «доза», «мөлшер» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «токсическая доза» сөз тіркесі қазақ тіліне «уыттық мөлшер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +9 |
331. | уыттылық | токсичность | токсичностьуыттылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Уыттылық - уытты заттың орташа өлім дозасының немесе орташа өлім концентрациясының кері мәні ретінде есептелетін токсикометриялық көрсеткіш. Токсикология – грек. τοξικος «у» + λογος «ғылым». 2. Әзербайжан: toksiklik 3. Қырғыз: уулуулугу 4. Өзбек: toksiklik 5. Түрік: zehirlilik 6. Ағылшын: toxicity 7. Испан: toxicidad 8. Неміс: Toxizität 9. Француз: toxicité 10. Бекітілген нұсқасы: гепатотоксичность - бауырға уыттылық (2017 жылғы 13 желтоқсан); гепатит токсический - уыттық гепатит (2017 жылғы 13 желтоқсан); анемия токсическая - уытты анемия (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: токсичность – уыттылық 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. τοξικος «у» + λογος «ғылым») «токсический» сөзінің баламасы ретінде «уытты», «уыттық» сөздері бекітілсе, заңнамада «уыттық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «токсичность» сөзі қазақ тіліне «уыттылық» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +15 |
332. | уытты араласпалар (улы қоспалар) | токсичные примеси | токсичные примесиуытты араласпалар (улы қоспалар)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Уытты араласпалар (улы қоспалар) - тірі организмдердің кейбір түрлері шығаратын табиғи шыққан улы заттар. Токсикология – грек. τοξικος «у» + λογος «ғылым». 2. Әзербайжан: zəhərli çirklər 3. Қырғыз: уулуу аралашмалар 4. Өзбек: toksik aralashmalar 5. Түрік: toksik kirlilikler 6. Ағылшын: toxic impurities 7. Испан: impurezas toxicas 8. Неміс: giftige Verunreinigungen 9. Француз: impuretés toxiques 10. Бекітілген нұсқасы: гепатотоксичность - бауырға уыттылық (2017 жылғы 13 желтоқсан); гепатит токсический - уыттық гепатит (2017 жылғы 13 желтоқсан); анемия токсическая - уытты анемия (2017 жылғы 13 желтоқсан) проводимость примесная - қоспалы өткiзгiштiк (2016 жылғы 28 маусым); вредные примеси - зиянды араласпалар (2006 жылғы 27 қазан); добавка поверхностноактивная - беткі белсенді қоспа (2021 жылғы 10 желтоқсан); крахмально-сахарная смесь - крахмал-қант қоспасы (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: токсичный – уытты примесь - қоспа 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. τοξικος «у» + λογος «ғылым») «токсический» сөзінің баламасы ретінде «уытты», «уыттық» сөздері бекітілсе, заңнамада «уыттық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «примесь» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қоспа», «араласпа» сөздері бекітілсе, заңнамада «қоспа» сөзімен аударылған. Сонымен қатар қазақ тіліндегі «қоспа» сөзі орыс тіліндегі «добавка», «смесь» сөздерінің баламасы ретінде алынған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «токсичные примеси» сөз тіркесі қазақ тіліне «уытты араласпалар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «токсичные примеси» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +11 |
333. | диффуздық қабат қалыңдығы | толщина диффузионного слоя | толщина диффузионного слоядиффуздық қабат қалыңдығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Диффуздық қабат қалыңдығы - медициналық аппарат металын балқытқандағы қанықтыру бетінен өзекке дейінгі ең қысқа қашықтық. Диффузия - лат. diffusio «таралуы». 2. Әзербайжан: diffuziya qatının qalınlığı 3. Қырғыз: диффузиялык катмардын калыңдыгы 4. Өзбек: diffuziya qatlamining qalinligi 5. Түрік: difüzyon tabakası kalınlığı 6. Ағылшын: diffusion layer thickness 7. Испан: espesor de la capa de difusión 8. Неміс: Dicke der Diffusionsschicht 9. Француз: épaisseur de la couche de diffusion 10. Бекітілген нұсқасы: диффузионный обмен - диффузиялық алмасу (2021 жылғы 10 желтоқсан) скрытый слой - жасырын қабат (2021 жылғы 30 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: толщина – қалыңдық; диффузионный – диффуздық; слой - қабат 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. diffusio «таралуы») «диффузионный» сөзінің баламасы ретінде «диффузиялық» сөзі бекітілсе, заңнамада «диффуздық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «слой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қабат» сөзі бекітілсе, заңнамада «қабат» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «толщина» сөзі заңнамада «қалыңдық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «толщина диффузионного слоя» сөз тіркесі қазақ тіліне «диффуздық қабат қалыңдығы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +12 |
334. | қабат қалыңдығы | толщина слоя | толщина слояқабат қалыңдығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қабат қалыңдығы - хирургиялық ота кезінде тірі ағзадағы жасуша, терінің сызықтық бірліктермен (метр, сантиметр және т.б.) өлшенетін қабаттың көлденең қимасының мөлшері. 2. Әзербайжан: təbəqə qalınlığı 3. Қырғыз: катмардын калыңдыгы 4. Өзбек: qatlam qalinligi 5. Түрік: tabaka kalınlığı 6. Ағылшын: layer thickness 7. Испан: grosor de la capa 8. Неміс: Schichtdicke 9. Француз: épaisseur de couche 10. Бекітілген нұсқасы: скрытый слой - жасырын қабат (2021 жылғы 30 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: толщина – қалыңдық; слой - қабат 12. Орыс тіліндегі «слой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қабат» сөзі бекітілсе, заңнамада «қабат» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «толщина» сөзі заңнамада «қалыңдық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «толщина слоя» сөз тіркесі қазақ тіліне «қабат қалыңдығы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
335. | жұқа дисперсия | тонкая дисперсия | тонкая дисперсияжұқа дисперсияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жұқа дисперсия - толығымен немесе іс жүзінде араласпайтын және бір-бірімен химиялық реакция жасамайтын екі немесе одан да көп фазалардың (денелердің) түзілімдері. Дисперсия - лат. dispersio «шашырау». 2. Әзербайжан: incə dispersiya 3. Қырғыз: ичке дисперсия 4. Өзбек: nozik dispersiya 5. Түрік: ince dispersiyon 6. Ағылшын: fine dispersion 7. Испан: dispersión fina 8. Неміс: feine Dispersion 9. Француз: dispersion fine 10. Бекітілген нұсқасы: дисперсия – дисперсия (2018 жылғы 5 қазан) керамика тонкая – жұқа қыш (2006 жылғы 23 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: тонкая – жұқа; дисперсия – дисперсия 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат лат. dispersio «шашырау») «дисперсия» сөзінің баламасы ретінде «дисперсия» сөзі бекітілсе, заңнамада «дисперсия» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «тонкая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жұқа» сөзі бекітілсе, заңнамада «жұқа» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «тонкая дисперсия» сөз тіркесі қазақ тіліне «жұқа дисперсия» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «тонкая дисперсия» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +15 |
336. | жұқақабатты хроматография (жқх) | тонкослойная хроматография (тсх) | тонкослойная хроматография (тсх)жұқақабатты хроматография (жқх)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жұқақабатты хроматография (жқх) - хроматографиялық әдіс, онда адсорбенттің жұқа қабаты қозғалмайтын фаза ретінде қолданылады. Хроматография - грек. χρμμα «түс» + γράφω «жазу». 2. Әзербайжан: nazik təbəqənin xromatoqrafiyası 3. Қырғыз: жука катмар хроматографиясы 4. Өзбек: yupqa qatlamli xromatografiya 5. Түрік: ince tabaka kromatografisi 6. Ағылшын: thin layer chromatography 7. Испан: cromatografía de capa fina 8. Неміс: Dünnschichtchromatographie 9. Француз: chromatographie sur couche mince 10. Бекітілген нұсқасы: керамика тонкая – жұқа қыш (2006 жылғы 23 желтоқсан) скрытый слой - жасырын қабат (2021 жылғы 30 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: тонкослойная хроматография - жұқа қабатты хроматография 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. χρμμα «түс» + γράφω «жазу») «хроматография» сөзі заңнамада «дисперсия» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «тонкая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жұқа» сөзі бекітілсе, заңнамада «жұқа» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «слой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қабат» сөзі бекітілсе, заңнамада «қабат» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «тонкослойная хроматография» сөз тіркесі заңнамада «жұқа қабатты хроматография» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «тонкослойная хроматография» сөз тіркесі қазақ тіліне «жұқақабатты хроматография» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «тонкослойная хроматография» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +15 |
337. | мөлшерлеу дәлдігі (дозалау дәлдігі) | точность дозирования | точность дозированиямөлшерлеу дәлдігі (дозалау дәлдігі)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мөлшерлеу дәлдігі (дозалау дәлдігі) - нақты мөлшерлемееің немесе ағынның номиналды мәндерден ауытқу шамасын, яғни өндірістік рецепт бойынша есептелген шама. Доза – көне грек. δόσις «қабылдау». 2. Әзербайжан: dozaj dəqiqliyi 3. Қырғыз: дозалоонун тактыгы 4. Өзбек: dozalashning aniqligi 5. Түрік: dozaj doğruluğu 6. Ағылшын: dosing accuracy 7. Испан: precisión de dosificación 8. Неміс: Dosiergenauigkeit 9. Француз: précision de dosage 10. Бекітілген нұсқасы: точность – дәлдік (2021 жылғы 30 сәуір) дозирование – мөлшерлеу (2021 жылғы 19 қараша); дозирование – дозалау (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: точность – дәлдік; дозирование – дозалау, мөлшерлеу 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. δόσις «қабылдау») «дозирование» сөзінің баламасы ретінде «дозалау», «мөлшерлеу» сөздері бекітілсе, заңнамада «доза», «мөлшер» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «точность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дәлдік» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәлдік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «точность дозирования» сөз тіркесі қазақ тіліне «мөлшерлеу дәлдігі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +15 |
338. | үшбілікті жақпамай ысқылағыш (гомогенизатор) | трехвальцевая мазетерка | трехвальцевая мазетеркаүшбілікті жақпамай ысқылағыш (гомогенизатор)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Үшбілікті жақпамай ысқылағыш (гомогенизатор) - біртекті, ұсақталған қоспаларды, сондай-ақ жоғары дисперсиялы эмульсияларды алуға арналған аппарат. Гомогенизатор – грек. homogenes «біртекті». 2. Әзербайжан: üç roller mazeterka 3. Қырғыз: үч роликту мазетерка 4. Өзбек: uch rolikli mazeterka 5. Түрік: üç silindirli mazeterka 6. Ағылшын: three-roller mazeterka 7. Испан: tres rodillos mazeterka 8. Неміс: dreiwalzen Mazeterka 9. Француз: à trois rouleaux mazeterka 10. Бекітілген нұсқасы: двухвальцовая сушилка - қосбілікті кептіргіш (2021 жылғы 10 желтоқсан) мазетерка - жақпамай ысқылағыш (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: валь – білік 12. Орыс тіліндегі «двухвальцовая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қосбілікті» сөзі бекітілген. Орыс тіліндегі «мазетерка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жақпамай ысқылағыш» сөз тіркесі бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «трехвальцевая мазетерка» сөз тіркесі қазақ тіліне «үшбілікті жақпамай ысқылағыш» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «трехвальцевая мазетерка» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +13 |
339. | туба, тюбик | туба, тюбик | туба, тюбиктуба, тюбикСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Туба, тюбик - ішіндегісі алынатын, мырыштан, қорғасыннан және т.б. материалдан жасалған, жартылай сұйық затты (жақпа, паста, бояу, желім және т.б.) сақтауға арналған жұмсақ түтік. Туба - франц. tube «құбыр, түтік». 2. Әзербайжан: tuba, tübik 3. Қырғыз: туба, тубик 4. Өзбек: tuba, quvur 5. Түрік: tuba, tüp 6. Ағылшын: tuba, tube 7. Испан: tuba, tubo 8. Неміс: Tuba, Tube 9. Француз: tuba, tube 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: туба – сықпа, туба тюбик – тюбик 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (франц. tube «құбыр, түтік») «туба» сөзі заңнамада «сықпа», «туба» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «тюбик» сөзі заңнамада «тюбик» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «туба» сөзі қазақ тіліне «туба» сөзімен, «тюбик» сөзі қазақ тіліне «тюбик» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. Алайда «туба, «тюбик» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +6 |
340. | қаптама материал (орауыш материал) | упаковочный материал | упаковочный материалқаптама материал (орауыш материал)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қаптама материал (орауыш материал) - ыдыс, қаптама және қосалқы орау құралдарын дайындауға арналған материал. Материал – лат. materia — «зат». 2. Әзербайжан: qablaşdırma materialı 3. Қырғыз: таңгактоочу материал 4. Өзбек: qadoqlash materiali 5. Түрік: paketleme materyali 6. Ағылшын: packaging material 7. Испан: Material de embalaje 8. Неміс: Verpackungsmaterial 9. Француз: matériel d`emballage 10. Бекітілген нұсқасы: упаковка – қаптама, буып-түю (2020 жылғы 17 маусым); вторичная упаковка - қайталама орауыш (2021 жылғы 10 желтоқсан); спецупаковка - арнайы орауыш, орама (2016 жылғы 9 желтоқсан) материал – материал (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: материал – материал упаковка – қаптама, орауыш 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. materia — «зат») «материал» сөзінің баламасы ретінде «материал» сөзі бекітілсе, заңнамада «материал» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «упаковка» сөзі заңнамада «қаптама», «орауыш» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «упаковочный материал» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «қаптама материал» сөзімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +12 |
341. | оқу-өндірістік дәріхана | учебно-производственная аптека | учебно-производственная аптекаоқу-өндірістік дәріханаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Оқу-өндірістік дәріхана - оқу сауда залы, өндірістік блок, дәрілік препараттарға талдау жасалатын талдау орталығы қамтылатын дәріхана түрі. Аптека – көне грек. ἀποθήκη «қойма». 2. Әзербайжан: təlim və istehsal əczaçılıq 3. Қырғыз: окуу-өндүрүштүк аптека 4. Өзбек: o`quv va ishlab chiqarish farmatsiyasi 5. Түрік: eğitim ve üretim eczanesi 6. Ағылшын: training and production pharmacy 7. Испан: farmacia de formación y producción 8. Неміс: Ausbildungs- und Produktionsapotheke 9. Француз: pharmacie de formation et de production 10. Бекітілген нұсқасы: аппарат учебно-тренировочный - оқу-жаттығу аппараты (2015 жылғы 6 қазан) государственный научно-производственный центр – мемлекеттік ғылыми-өндірістік орталық (2021 жылғы 10 желтоқсан) аптека дежурная - кезекші дәріхана (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: аптека – дәріхана учебно-производственный – оқу-өндірістік 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. ἀποθήκη «қойма») «аптека» сөзінің баламасы ретінде «дәріхана» сөзі бекітілсе, заңнамада «дәріхана» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «учебный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «оқу» сөзі бекітілсе, заңнамада «оқу» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «производственный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өндірістік» сөзі бекітілсе, заңнамада «өндірістік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «учебно-производственная аптека» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «оқу-өндірістік дәріхана» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +15 |
342. | фармацевтік тауарларды есепке алу | учет фармацевтических товаров | учет фармацевтических товаровфармацевтік тауарларды есепке алуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік тауарларды есепке алу - әрбір дәрілік заттың атауы бойынша оның атауын, дозасын, шығарылу нысанын (таблеткалар, ампулалар және т.б.), орам туралы ақпаратты (қораптар, құтылар, түтіктер және т.б.), дәрілік затты өндірушінің атауын, санын, бағасы мен сомасын көрсете отырып, жеке-жеке санау. Фармацевтика – грек. φάρμακον «дәрі-дәрмек, дәрі-дәрмектерді қолдану». 2. Әзербайжан: əczaçılıq məhsullarının uçotu 3. Қырғыз: фармацевтикалык продуктыларды эсепке алуу 4. Өзбек: farmatsevtika mahsulotlarini hisobga olish 5. Түрік: farmasötik ürünler için muhasebe 6. Ағылшын: accounting for pharmaceutical products 7. Испан: contabilidad de productos farmaceuticos 8. Неміс: Rechnungslegung für pharmazeutische Produkte 9. Француз: comptabilité des produits pharmaceutiques 10. Бекітілген нұсқасы: карточка учетная - есепке алу карточкасы (2016 жылғы 8 желтоқсан); карточка учетная - есеп карточкасы (2021 жылғы 10 желтоқсан) активные фармацевтические ингредиенты - белсенді фармацевтикалық ингредиенттер (2021 жылғы 10 желтоқсан) количество товара – тауар саны (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: карточка учета - есепке алу карточкасы фармацевтические товары – фармацевтикалық тауарлар 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. φάρμακον «дәрі-дәрмек, дәрі-дәрмектерді қолдану») «фармацевтические» сөзінің баламасы ретінде «фармацевтикалық» сөзі бекітілсе, заңнамада «фармацевтикалық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне түркі тілінен енген «товар» сөзінің баламасы ретінде «тауар» сөзі бекітілсе, заңнамада «тауар» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «карточка учетная» сөз тіркесінің баламасы ретінде «есепке алу карточкасы» сөз тіркесі бекітілсе, «карточка учета» сөз тіркесі «есепке алу карточкасы» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «учет фармацевтических товаров» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «фармацевтік тауарларды есепке алу» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. | +13 |
343. | жалған фармацевтік өнімдер (фальсификацияланған фармацевтік өнімдер) | фальсифицированные фармацевтические продукции | фальсифицированные фармацевтические продукциижалған фармацевтік өнімдер (фальсификацияланған фармацевтік өнімдер)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жалған фармацевтік өнімдер (фальсификацияланған фармацевтік өнімдер) – құрамы немесе өндірушісі туралы жалған ақпарат бар фармацевтикалық препараттар. Фальсификация - лат. falsificatio «боямалау». Фармацевтика – грек. φάρμακον «дәрі-дәрмек, дәрі-дәрмектерді қолдану». Продукция – лат. productio «ұзарту, созу; тудыру, шығарма» 2. Әзербайжан: saxta əczaçılıq məhsulları 3. Қырғыз: жасалма фармацевтикалык продуктылар 4. Өзбек: kontrafakt farmatsevtika mahsulotlari 5. Түрік: sahte farmasötik ürünler 6. Ағылшын: counterfeit pharmaceutical products 7. Испан: productos farmaceuticos falsificados 8. Неміс: gefälschte pharmazeutische Produkte 9. Француз: produits pharmaceutiques contrefaits 10. Бекітілген нұсқасы: фальсификация – бұрмалау (2016 жылғы 9 желтоқсан); фальсификационизм – бұрмалағыштық (2019 жылғы 5 сәуір); фальсификация ценных бумаг – жалған бағалы қағаздар жасау (2006 жылғы 27 қазан) активные фармацевтические ингредиенты - белсенді фармацевтикалық ингредиенттер (2021 жылғы 10 желтоқсан) готовая продукция - дайын өнім (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: фальсифицированные лекарственные средства – жалған дәрілік заттар; фальсифицирован – бұрмаланған фармацевтические – фармацевтикалық; продукция – өнім 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. φάρμακον «дәрі-дәрмек, дәрі-дәрмектерді қолдану») «фармацевтические» сөзінің баламасы ретінде «фармацевтикалық» сөзі бекітілсе, заңнамада «фармацевтикалық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. falsificatio «боямалау») «фальсификация» сөзінің баламасы ретінде «жалған» сөзі бекітілсе, заңнамада «жалған», «бұрмаланған» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. productio «ұзарту, созу; тудыру, шығарма») «продукция» сөзінің баламасы ретінде «өнім» сөзі бекітілсе, заңнамада «өнім» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігіндегі баламасын және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, «фальсифицированные фармацевтические продукции» сөз тіркесі қазақ тіліне мәнмәтіндегі жұмсалымына орай «жалған фармацевтік өнімдер» сөз тіркесімен аударылуы қажет деп санаймыз. Алайда «фальсифицированные фармацевтические продукции» сөз тіркесін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +13 |
344. | фальц (бүктеме) | фальц | фальцфальц (бүктеме)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фальц (бүктеме) – 1. құрылыс. Металл шатырдың бетін жалғау кезінде қолданылатын тігіс. 2. типография. Баспа парақтың бүктелетін жері. 3. Ағаштың тікбұрышты жиегі. 4. мед. стомотология. Ауыз қуысының шетінде пайда болған қиғаштық. Фальц балауыз моделін ауыз қуысынан шығаруға кедергі жасамауы немесе оны қиындатпауы керек. Фальц - нем. Falz «науа». 2. Әзербайжан: güzəşt 3. Қырғыз: фальц 4. Өзбек: chegirma 5. Түрік: indirim 6. Ағылшын: rebate 7. Испан: reembolso 8. Неміс: Abzug 9. Француз: rabais 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: холодная формовка или фальцовка - суық қалыптау немесе бүктеу; зигзагообразная фальцовка - ирек тәрізді бүктеме; фальц – фальц 12. Орыс тіліне неміс тілінен енген (нем. Falz «науа») «фальц» сөзі заңнамада «фальц» сөзімен, «фальцовка» сөзі заңнамада «бүктеу», «бүктеме» сөздерімен аударылған. Алайда «фальц» сөзін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +13 |
345. | фальц жасау (біріктіріп бүктеу) | фальцевание | фальцеваниефальц жасау (біріктіріп бүктеу)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фальц жасау (біріктіріп бүктеу) - мед. стомотология.Ауыз қуысының шетінде пайда болған қиғаштық. Фальц балауыз моделін ауыз қуысынан шығаруға кедергі жасамауы немесе оны қиындатпауы керек. Фальц - нем. Falz «науа». 2. Әзербайжан: qatlama 3. Қырғыз: бүктөлүүчү 4. Өзбек: katlama 5. Түрік: katlama 6. Ағылшын: folding 7. Испан: plegable 8. Неміс: Falten 9. Француз: pliant 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: фальцевание – бүктеу 12. Орыс тіліне неміс тілінен енген (нем. Falz «науа») «фальц» сөзі заңнамада «фальц» сөзімен, «фальцовка» сөзі заңнамада «бүктеу», «бүктеме» сөздерімен аударылған. Біздіңше, «фальцевание» сөзі қазақ тіліне «біріктіріп бүктеу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн тәрізді. Алайда «фальцевание» сөзін қазақ тіліне аудару мәселесіне қатысты медицина мамандарымен ақылдасу керек деп санаймыз. | +10 |
346. | фармакогнозия | фармакогнозия | фармакогнозияфармакогнозияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Анықталуы: Фармакогнозия - дәрі-дәрмек туралы ғылымның негізі. Дәрі шикізатының шығу төркіні мен оның өңделуін зерделейді. Атау гректің – «дәрі», «у» және «ілім» деген сөздерінің бірігуінен жасалған. 2. Әзербайжан: Farmakoqnoziya 3. Қырғыз: фармакогнозия 4. Өзбек: farmakognoziya 5. Түрік: farmakognozi 6. Ағылшын: pharmacognosy 7. Испан: farmacognosia 8. Неміс: Pharmakognosie 9. Француз: pharmacognosie 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- 12. Ұсыныстар. Атау гректің – «дәрі», «у» және «ілім, таным» деген сөздерінің бірігуінен жасалған. Осыған орай қазақ тілінде қалыптасқан дәстүрге сай «таным» терминбөлшегінің көмегімен «дәрітаным» терминін қолдануды ұсынамыз, Сөздің заты мен аты сәйкес болса оқырманына әлде қайда түсініктірек, ал білім көрнекі болады деген ой айтамыз. | +15 |
347. | фармакогностикалық талдау | фармакогностический анализ | фармакогностический анализфармакогностикалық талдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Анықталуы: Фармакогностикалық талдау – дәрілік өнімнің оң сапасы мен шынайылығын анықтау үшін жүргізілетін талдау әдістерінің жиынтығы. 2. Әзербайжан: farmakognostik analiz 3. Қырғыз: фармакологиялык анализ 4. Өзбек: farmakognostik tahlil 5. Түрік: farmakognostik analiz 6. Ағылшын: pharmacognostic analysis 7. Испан: análisis farmacognóstico 8. Неміс: pharmakognostische аnalyse 9. Француз: analyse pharmacognostique 10. Бекітілген нұсқасы- векторный анализ-векторлық талдау (2021ж). 11. Денсаулық сақтау технологияларына бағалау жүргізу және оларды қолдану қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 30 қарашадағы № ҚР ДСМ-215/2020 бұйрығы 12. Ұсыныстар. Жалпы «Фармакогностикалық талдау» термині қазіргі қазақ тілінің қолданысында бар. Десекте термин сөздің құрамында қазақ тіліне жат (донор орыс тілінен алынған) морфемалар бар. Мәселен, дәнекерлеуші – о; сөз тудырушы – ик жұрнағы және орыс тілінің – а жалғауы сақталып отыр. Латын, грек негізді батыс тілдері терминдерін қазақ тіліне сіңіруде сөздің негізгі түбір бөлігін ғана қабылдауды ұсынып осындай терминдерді тек сөз түбірлерінің бірігуі жолымен жасауды дұрыс санаймыз. Сонда «Фармагностік талдау» нұсқасы туындайды. Болмаса, қазақ тілді оқырманға ғылымды әлде қайда түсінікті етіп бергіміз келсе, сөз-мағыналық тәсілді қолданып «дәрілік талдау» нұсқасын ұсынған болар едік. | +15 |
348. | фармакодинамика | фармакодинамика | фармакодинамикафармакодинамикаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармакодинамика – дәрілік заттардың әсерінен болатын ағзадағы өзгерістер жүйесі. Әрбір өзгеріс динамика бойынша пайда болғаннан бастап жойылып кеткенге дейін дамиды. 2. Әзербайжан: farmakodinamika 3. Қырғыз: фармакодинамика 4. Өзбек: aptekachilik 5. Түрік: farmakodinamik 6. Ағылшын: pharmacodynamics 7. Испан: farmacodinámica 8. Неміс: Pharmakodynamik 9. Француз: pharmacodynamie 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- - "COVID-19 коронавирусына қарсы вакциналарды уақытша мемлекеттік тіркеу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 15 желтоқсандағы № 850 қаулысына өзгеріс енгізу туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 23 қыркүйектегі № 668 қаулысы. 12. Ұсыныстар. Сөзді бөлшектеп талдап көрсек: Фармак – түбір; -о – дәнекерлеуші дауысты дыбыс; динам - түбір, ик - жұрнақ, а – орыс тілінің жалғауы екен. Көріп отырсақ, Сөздің жат бөлігі көп. Жалпы «динам» сөзі гректің «күш» деген сөзінен алынған, оған «фармак» түбірін тіркесек, «фармадинам» сөзі жасалынады. Сол секілді сөз-мағыналық тәсілді қолданып «дәрі күші» нұсқасын да назарға алуға болады | +15 |
349. | фармакодинамикалық әдіс | фармакодинамический метод | фармакодинамический методфармакодинамикалық әдісСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармакодинамикалық әдіс – дәрілік заттарды ағзада туындайтын өзгерістерді бақылау, қадағалау негізінде жүргізілетін әдіс түрі. Әдіс дәрілік заттың немесе оның белсенді метаболиттерінің ағзадағы фармакодинамикалық (биохимиялық) реакциялар жылдамдығын өлшеуге негізделген. 2. Әзербайжан: farmakodinamik üsul 3. Қырғыз: фармакодинамикалык ыкма 4. Өзбек: farmakodinamik usul 5. Түрік: farmakodinamik yöntem 6. Ағылшын: pharmacodynamic method 7. Испан: método farmacodinámico 8. Неміс: pharmakodynamische methode 9. Француз: méthode pharmacodynamique 10. Бекітілген нұсқасы - жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. Түпнұсқа терминдердің асыл бөлігін ғана сақтап «фармадинамдық әдіс» сөзін қалыптастыруымызға болады. | +15 |
350. | фармакокинетика | фармакокинетика | фармакокинетикафармакокинетикаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармакокинетика – дәрілік заттардың тірі ағзадағы қозғалысын зерттейтін фармакологияның негізгі бөлімдерінің бірі. Фармакокинетика дәрілік заттардың ағзаға сіңуін, таралуын, метаболизмін және шығуын сипатттайды. 2. Әзербайжан: farmakokinetikası 3. Қырғыз: фармакокинетика 4. Өзбек: farmakokinetikasi 5. Түрік: farmakokinetik 6. Ағылшын: pharmacokinetics 7. Испан: farmacocinética 8. Неміс: Pharmakokinetik 9. Француз: pharmacocinétique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- «COVID-19 коронавирусына қарсы вакциналарды уақытша мемлекеттік тіркеу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 15 желтоқсандағы № 850 қаулысына өзгеріс енгізу туралы 12. Ұсыныстар. Жоғарыда келтірілген талдаулардағыдай сөздің құрылымындағы жат бөлшектерден арылуымыз керек. Талдап көрсек, «кинет» – түбір, ик – жұрнақ, а – орыс тілінің жалғауы. Артық морфемдерден арылсақ, «фармакинет» деген сөз шығады. Сол секілді «кинет» сөзі гректің қозғалыс деген сөзінен екендігін ескеріп сөз-мағыналық тәсіл арқылы «дәрі қозғалысы» сөзін терминдендіруге болады. | +15 |
351. | фармакокинетикалық әдіс | фармакокинетический метод | фармакокинетический методфармакокинетикалық әдісСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармакокинетикалық әдіс - дәрілік заттың бір реттік дозасын немесе бірнеше реттік қайталанған дозаларын қабылдаған соң дәрілік заттың қандағы концентрациясының уақытқа байланысты тәуелдікті немесе дәрілік заттың және/немесе оның метаболиттерінің ағзадан бөлініп шығу жылдамдығын өлшеуге негізделген. 2. Әзербайжан: farmakokinetik üsul 3. Қырғыз: фармакокинетикалык ыкма 4. Өзбек: farmakokinetik usul 5. Түрік: farmakokinetik yöntem 6. Ағылшын: pharmacokinetic method 7. Испан: método farmacocinético 8. Неміс: pharmakokinetische Methode 9. Француз: méthode pharmacocinétique 10. Бекітілген нұсқасы - жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы - жоқ. 12. Ұсыныстар. фармакокинетикалық әдіс | +14 |
352. | фармакологиялық топ | фармакологическая группа | фармакологическая группафармакологиялық топСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармакологиялық топ - дәрілік заттардың Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ұсынған анатомиялық-терапиялық химиялық жіктеуі. 2. Әзербайжан: farmakoloji qrupu 3. Қырғыз: фармакологиялык топ 4. Өзбек: farmakologik guruh 5. Түрік: farmakolojik grup 6. Ағылшын: pharmacological group 7. Испан: grupo farmacológico 8. Неміс: pharmakologische Gruppe 9. Француз: groupe pharmacologique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- «Клиникалық хаттамаларды әзірлеу мен қайта қарау қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 12 қарашадағы № ҚР ДСМ - 188/2020 бұйрығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 1 сәуірдегі № ҚР ДСМ-25 бұйрығы. 12. Ұсыныстар. «Фармакология» сөзін орысша морфемдік талдауға алсақ, фармак – түбір, о – интерфикс, лог – түбір, и – жұрнақ, я – орыс тілінің жалғауы. Сондықтан жат тілдің құрылымында тұрған сөзді өзгеріссіз қабылдауға мүлде болмайды. Сөз-мағыналық тәсілмен сөз құрап көрсек, «фарма» - дәрі» деген сөз, гректің «лог» түбірі - «ілім» деген мағынаданы береді. Қазақшалап көрсек, «дәрілік ілім» деген бірлік туындайды. «Фармакология» сөзінің айтылуында бірінші тұрған –о екпін түспей тұрғандықтан – орыс тілінің нормасына сай – а болып оқылады. Бұл – қазақ тіліне жат. Сондықтан сөздің жазылуы мен дыбысталуы қазақ тілінің заңдылықтарына келтірілуі керек. Ең болмағанда – «фармакалогия». Сол секілді сөз-мағыналық тәсілді қолданып «дәрілі топ» нұсқасын да қарап көруімізге болады. Бұл арада «лекарственная группа» сөзінен фармакологическая группа» сөздерін бірін – «дәрі тобы» (лекарственная группа)(, екіншісін – «дәрілік топ» (фармакологическая группа) деп ажыратып алуға болады. Бұл тұста «дәрілі» сөзін «фармакология» сөзіне балама етіп алған дұрыс және оны «дәрі» (лекарство) сөзімен алмастыруға болмайды. | +15 |
353. | фармакологиялық әсер | фармакологическое действие | фармакологическое действиефармакологиялық әсерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармакологиялық әсер – нақты аурулар кезінде алдын алу немесе емдеу мақсатында клиникалық практикада қолданылатын дәрілік заттың фармакологиялық белсенділігі. 2. Әзербайжан: farmakoloji qrupu 3. Қырғыз: фармакологиялык топ 4. Өзбек: farmakologik guruh 5. Түрік: farmakolojik grup 6. Ағылшын: pharmacological group 7. Испан: grupo farmacológico 8. Неміс: pharmakologische Gruppe 9. Француз: groupe pharmacologique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарға клиникалық зерттеулер, тірі организмнен тыс (in vitro) диагностика үшін медициналық бұйымдарға клиникалық-зертханалық сынаулар жүргізу қағидаларын және клиникалық базалар мен "Фармакологиялық және дәрілік заттарды, медициналық бұйымдарды клиникалық зерттеуді және (немесе) сынауды жүргізуге рұқсат беру" мемлекеттік қызмет көрсетуге қойылатын талаптарды бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 11 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-248/2020 бұйрығы. 12. Ұсыныстар. Сөз-мағыналық тәсілді қолданып «дәрілі әсер» нұсқасын да қарап көруімізге болады. | +14 |
354. | қарапайым коацервация әдісі | метод простой коацервации | метод простой коацервацииқарапайым коацервация әдісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қарапайым коацервация әдісі - жиі қолданылатын әдіс түрі. Коацервация-бұл кез-келген факторлардың әсерінен (рН ортаны өзгерту негізінде, яғни электролиттердің қосылуы, температураның өзгеруі) қабат түзгіш ерітіндіні екіге бөлу процесі: Сұйытылған және концентрацияланған полимерлік қатты, сұйық немесе газ тәрізді дәрілік заттарды микроскопиялық бөлшектер арқылы қабықтандыру процесі. Фармацевтикалық технологияда микрокапсуляция 50-жылдардың аяғы мен 60-жылдардың басынан бастап қолданыла бастады. 2. Әзербайжан: Koaservasiya sadə yolu 3. Қырғыз: Коацервациянын жөнөкөй жолу 4. Өзбек: Koatservatsiya qilishning oddiy usuli 5. Түрік: Basit koaservasyon yöntemi 6. Ағылшын: Simple coacervation method 7. Испан: Método simple de coacervación 8. Неміс: Einfache Koazervationsmethode 9. Француз: Méthode de coacervation simple 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. Қарапайым коацервация әдісі | +15 |
355. | фармакопеялық талдау | фармакопейный анализ | фармакопейный анализфармакопеялық талдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтикалық талдаудың құрамдас бөлігі фармакопеялық талдау болып табылады, ол ДЗ сапасын бағалауда пайдаланылатын мемлекеттік фармакопеяда, фармакопеялық баптарда және басқа да нормативтік құжаттамада баяндалған ДЗ және дәрілік нысандарды зерттеу тәсілдерінің жиынтығы болып табылады. 2. Әзербайжан: farmakopey analizi 3. Қырғыз: фармакопеялык анализ 4. Өзбек: farmakopeyny tahlil 5. Түрік: farmakope analizi 6. Ағылшын: pharmacopoeia analysis 7. Испан: análisis Farmacopea 8. Неміс: pharmakopöe-Analyse 9. Француз: analyse pharmacopée 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар. Сөздің асылын негізге ала отырып «фармакопея» сөзін дәріжасам деп алып, ал «фармакопеялық талдау» сөзін «дәріжасамдық талдау» деп алсақ болады | +15 |
356. | фармакопея | фармакопея | фармакопеяфармакопеяСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармакопея - дәрілік заттардың сапасына қойылатын талаптарды регламенттейтін нормативтік құжаттар (фармакопеялық баптар) жинағы. Жалпы фармакопеялық баптар дәрілік заттарды талдау әдістерінің сипаттамаларын, осы ретте қолданылатын реактивтер мен индикаторлар туралы деректерді қамтиды. 2. Әзербайжан: Farmakopeya 3. Қырғыз: фармакопея 4. Өзбек: farmakopeya 5. Түрік: farmakopesi 6. Ағылшын: pharmacopoeia 7. Испан: farmacopea 8. Неміс: Arzneibuch 9. Француз: pharmacopée 10. Бекітілген нұсқасы- гомеопатиялық фармакопея Гомеопатическая фармркопея – 2021 ж.бекітілген. фармокопеяная статья – фармакопеялық құжат (іс жүргізу және мұрағат ісі) 2021 ж.бекітілген 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасының Мемлекеттік фармакопеясын әзірлеу, ресімдеу, келісу, бекіту және өзгерістер мен толықтырулар енгізу қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 5 қарашадағы № ҚР ДСМ-183/2020 бұйрығы 12. Ұсыныстар. Сөздің түп мағынасын негізге ала отырып «фармакопея» сөзін «дәріжасам» деп алуды ұсынамын. | +15 |
357. | фармакоэкономикалық зерттеулер | фармакоэкономические исследования | фармакоэкономические исследованияфармакоэкономикалық зерттеулерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармакоэкономикалық зерттеулер - ауруды емдеудің (алдын-алудың) балама схемаларында шығындар мен тиімділік, қауіпсіздік, өмір сапасы арасындағы қатынастарды салыстырмалы түрде қарастыратын зерттеу түрі 2. Әзербайжан: farmakoiqtisadi tədqiqatlar 3. Қырғыз: фармакоэкономикалык изилдөөлөр 4. Өзбек: farmakoiqtisodiy tadqiqotlar 5. Түрік: farmakoekonomik çalışmalar 6. Ағылшын: pharmacoeconomical research 7. Испан: estudios farmacoeconómicos 8. Неміс: pharmakoökonomische Forschung 9. Француз: études pharmacoéconomiques 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: фармакоэкономикалық зерттеулер | +15 |
358. | фармакоэкономикалық талдау | фармакоэкономический анализ | фармакоэкономический анализфармакоэкономикалық талдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармакоэкономикалық талдау- емдеу нәтижелері мен оны іске асыру шығындарын кешенді өзара байланысты есепке алу негізінде дәрі-дәрмекпен емдеудің екі немесе одан да көп әдістерінің сапасын салыстырмалы бағалау әдістемесі. 2. Әзербайжан: farmakoiqtisadi təhlil 3. Қырғыз: фармакоэкономикалык талдоо 4. Өзбек: farmakoiqtisodiy tahlil 5. Түрік: farmakoekonomik analiz 6. Ағылшын: pharmacoeconomical analysis 7. Испан: análisis farmacoeconómico 8. Неміс: pharmakoökonomische Analyse 9. Француз: analyse pharmacoéconomique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- Денсаулық сақтау технологияларына бағалау жүргізу және оларды қолдану қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 30 қарашадағы № ҚР ДСМ-215/2020 бұйрығы 12. Ұсыныстар: фармакоэкономикалық талдау | +15 |
359. | фармацевтік, фармацевтикалық | фармацевтический | фармацевтическийфармацевтік, фармацевтикалықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. «Фармацевтік» сөзі сын есім. «фармацевтика» және «фармацевт» деген зат есім сөздерден туындаған. «Дәршілік» деген мағына береді. Негізінен тіркес күйінде ғана қолданылады. 2. Әзербайжан: əczaçılıq 3. Қырғыз: фармацевтикалык 4. Өзбек: farmatsevtika 5. Түрік: Eczacılık 6. Ағылшын: pharmaceutical 7. Испан: farmacéutico 8. Неміс: pharmazeutisch 9. Француз: pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- Тиісті фармацевтикалық практикалар жөніндегі фармацевтикалық инспекциялар жүргізу қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 27 қаңтардағы № ҚР ДСМ-9 бұйрығы 12. Ұсыныстар: фармацевтік | +14 |
360. | фармацевтік деонтология | фармацевтическая деонтология | фармацевтическая деонтологияфармацевтік деонтологияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік деонтология – бұл дәрімен жұмыс жасайтын қызметкерлердің борышы, олардың кәсіби міндеттеріне қатынасы ғылым. Бұл практикалық ғылым мамандарға қызметтік және лауазымдық міндеттерді орындау үшін қажетті білімді ғана емес, провизор (фармацевт) кәсібінің қоғамдық құндылығынан туындайтын қасиеттерді де бойына сіңіруге арналған. 2. Әзербайжан: əczaçılıq deontologiya 3. Қырғыз: фармацевтикалык деонтология 4. Өзбек: farmatsevtika deontologiya 5. Түрік: farmasötik deontoloji 6. Ағылшын: pharmaceutical deontology 7. Испан: deontología farmacéutica 8. Неміс: pharmazeutische Deontologie 9. Француз: déontologie pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- Медициналық және фармацевтикалық мамандықтар бойынша мемлекеттік жалпыға бірдей міндетті стандарттар мен үлгілік кәсіптік оқу бағдарламаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің м.а. 2015 жылғы 31 шілдедегі № 647 бұйрығы 12. Ұсыныстар: фармацевтік әдеп | +13 |
361. | фармацевтік қызмет | фармацевтическая деятельность | фармацевтическая деятельностьфармацевтік қызметСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік қызмет - бұл дәрілік заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы өндіру, дайындау (медициналық техниканы қоспағанда), көтерме және бөлшек саудада өткізу бойынша денсаулық сақтау саласында жүзеге асырылатын, дәрілік заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы сатып алумен (иеленумен), сақтаумен, әкелумен, әкетумен, сапасын бақылаумен, ресімдеумен, бөлумен, пайдаланумен және жоюмен, сондай-ақ олардың қауіпсіздігін, тиімділігі мен сапасын қамтамасыз етумен байланысты қызмет. 2. Әзербайжан: əczaçılıq fəaliyyəti 3. Қырғыз: фармацевтикалык иш-чаралар 4. Өзбек: farmatsevtika faoliyati 5. Түрік: farmasötik faaliyetler 6. Ағылшын: pharmaceutical activity 7. Испан: actividad farmacéutica 8. Неміс: pharmazeutische Tätigkeit 9. Француз: activités pharmaceutiques 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы - Дәрілік заттарды дайындау ережесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі Фармация комитеті төрайымының 2004 жылғы 15 желтоқсандағы № 142 бұйрығы. 12. Ұсыныстар: фармацевтік қызмет | +13 |
362. | фармацевтік ақпарат | фармацевтическая информация | фармацевтическая информацияфармацевтік ақпаратСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік ақпарат-бұл дәрілік заттар айналысының фармацевтикалық және медициналық тараптарын сипаттайтын ақпарат. 2. Әзербайжан: əczaçılıq məlumat 3. Қырғыз: фармацевтикалык маалымат 4. Өзбек: farmatsevtika axborot 5. Түрік: farmasötik bilgiler 6. Ағылшын: pharmaceutical information 7. Испан: información farmacéutica 8. Неміс: pharmazeutische Informationen 9. Француз: informations pharmaceutiques 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: фармацевтік ақпарат | +12 |
363. | фармацевтік логистика | фармацевтическая логистика | фармацевтическая логистикафармацевтік логистикаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік логистика - бұл фармацевтикалық және басқа да өнімдердің ағындарын, сондай-ақ фармацевтикалық қажеттіліктерді қанағаттандыруға ықпал ететін ақпарат, қаржы, қызметтердің байланысты ағындарын басқаруға бағытталған тәуелсіз ғылыми пән және практикалық қызмет бағыты 2. Әзербайжан: əczaçılıq Logistics 3. Қырғыз: фармацевтикалык логистика 4. Өзбек: farmatsevtika logistikasi 5. Түрік: ilaç lojistiği 6. Ағылшын: pharmaceutical logistics 7. Испан: logística farmacéutica 8. Неміс: pharmazeutische Logistik 9. Француз: logistique pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы-жоқ. 12. Ұсыныстар: фармацевтік логистика | +13 |
364. | фармацевтік үйлесімсіздік | фармацевтическая несовместимость | фармацевтическая несовместимостьфармацевтік үйлесімсіздікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік сыйымсыздық - дәрілік заттардың бір-бірімен немесе қосалқы заттармен өзара әрекеттесуі нәтижесінде емдік әсері, физикалық және химиялық қасиеттері өзгеретін рецепт жазбасындағы компоненттердің қатар берілуі. 2. Әзербайжан: əczaçılıq uyuşmazlığı 3. Қырғыз: фармацевтикалык дал келбестик 4. Өзбек: farmatsevtika mos kelmasligi 5. Түрік: farmasötik uyumsuzluk 6. Ағылшын: pharmaceutical incompatibility 7. Испан: incompatibilidad farmacéutica 8. Неміс: pharmazeutische Inkompatibilität 9. Француз: incompatibilité pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: фармацевтік сыйымсыздық | +4 |
365. | фармацевтік практика | фармацевтическая практика | фармацевтическая практикафармацевтік практикаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік практика – фармацевтикалық қызметкерлердің халыққа көрсететін қызметтерінің тиісті сапасын қамтамасыз ету мақсатында әзірленген қағидаларды білдіреді. 2. Әзербайжан: əczaçılıq təcrübə 3. Қырғыз: фармацевтикалык практика 4. Өзбек: farmatsevtika amaliyoti 5. Түрік: ilaç uygulamaları 6. Ағылшын: pharmaceutical practice 7. Испан: prácticas farmacéuticas 8. Неміс: pharmazeutische Praxis 9. Француз: pratique pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: фармацевтік тәжірибе | 0 |
366. | фармакопеялық бап (фб) | фармакопейная статья (фс) | фармакопейная статья (фс)фармакопеялық бап (фб)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармакопеялық бап - атқарушы биліктің өкілетті органы бекіткен және медициналық қолдануға арналған дәрілік заттың сапа көрсеткіштері мен сапасын бақылау әдістерінің тізбесін қамтитын құжат. 2. Әзербайжан: Farmakopeya məqaləsi 3. Қырғыз: фармакопеялык макала 4. Өзбек: farmakopeya maqola 5. Түрік: farmakope makalesi 6. Ағылшын: pharmacopoeia article 7. Испан: artículo Farmacopea 8. Неміс: Pharmacopeia Artikel 9. Француз: article pharmacopée 10. Бекітілген нұсқасы- фармокопеяная статья – фармакопеялық құжат (іс жүргізу және мұрағат ісі) 2021 ж. бекітілген. 11. Заңнамадағы қолданысы- Еуразиялық экономикалық одақ шеңберінде дәрілік заттар айналысының бірыңғай қағидаттары мен қағидалары туралы келісімді ратификациялау туралы Қазақстан Республикасының Заңы 2015 жылғы 12 қазандағы № 355-V ҚРЗ. 12. Ұсыныстар. Сөздің түп мағынасын негізге ала отырып «фармакопея» сөзін дәріжасам деп, ал фармакопеялық бап сөзін жат морфемдерге құрылуы себепті «дәріжасам баптары» деп алсақ болады. | +14 |
367. | фармацевтік технология | фармацевтическая технология | фармацевтическая технологияфармацевтік технологияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік технология - фармацевтикалық өнімді өндірудің заманауи әдістері мен тәсілдерін зерттейтін ғылым. Оның көмегімен дәрілік формаларды алудың тиімді және қауіпсіз технологияларын әзірлеуге және енгізуге болады. 2. Әзербайжан: əczaçılıq texnologiyası 3. Қырғыз: Фармацевтикалык технология 4. Өзбек: farmatsevtika texnologiyasi 5. Түрік: ilaç teknolojisi 6. Ағылшын: pharmaceutical technology 7. Испан: tecnología farmacéutica 8. Неміс: pharmazeutische Technologie 9. Француз: technologie pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: фармацевтік шеберлік | +13 |
368. | фармацевтік қызмет | фармацевтическая услуга | фармацевтическая услугафармацевтік қызметСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік қызмет – бұл халыққа және денсаулық сақтау ұйымдарына фармацевтикалық қызметті жүзеге асыратын заңды тұлғалар, жеке тұлғалар, сондай-ақ фармацевтикалық қызметті қадағалау мен бақылаудың мемлекеттік органдары көрсететін қызмет. 2. Әзербайжан: əczaçılıq xidməti 3. Қырғыз: фармацевтикалык кызмат 4. Өзбек: farmatsevtika xizmati 5. Түрік: ilaç servisi 6. Ағылшын: pharmaceutical service 7. Испан: Servicio farmacéutico 8. Неміс: pharmazeutischer Service 9. Француз: service pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: фармацевтік қызмет | +9 |
369. | фармацевтік химия | фармацевтическая химия | фармацевтическая химияфармацевтік химияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік химия – дәрілік заттардың химиялық қасиеттері мен түрленуі, оларды әзірлеу және алу әдістері, сапалық және сандық талдау туралы ғылым. Фармацевтикалық химия дәрілік заттарды жасау, олардың түпнұсқалығын анықтау, әсер етуші зат пен қоспаларды анықтау кезіндегі химиялық процестерді, сондай-ақ оларды сақтау кезіндегі химиялық түрленулерді зерделейді. 2. Әзербайжан: əczaçılıq kimyası 3. Қырғыз: фармацевтикалык химия 4. Өзбек: farmatsevtika kimyo 5. Түрік: ilaç kimyası 6. Ағылшын: pharmaceutical chemistry 7. Испан: química farmacéutica 8. Неміс: pharmazeutische сhemie 9. Француз: chimie pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: фармацевтік химия | +12 |
370. | фармацевтік экономика | фармацевтическая экономика | фармацевтическая экономикафармацевтік экономикаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік экономика-бұл фармацевтикалық қажеттіліктерді барынша қанағаттандыру мақсатында дәрі-дәрмектер мен дәріхана ассортиментінің басқа өнімдерінің шектеулі ресурстарын тиімді басқару және зерттеу мәселелері болып табылатын ғылым. 2. Әзербайжан: əczaçılıq iqtisadiyyatı 3. Қырғыз: фармацевтикалык экономика 4. Өзбек: farmatsevtika iqtisodiyoti 5. Түрік: ilaç ekonomisi 6. Ағылшын: pharmaceutical economy 7. Испан: economía farmacéutica 8. Неміс: pharmazeutische Wirtschaft 9. Француз: économie pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- Дәрілік заттарды дайындау ережесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі Фармация комитеті төрайымының 2004 жылғы 15 желтоқсандағы №142 бұйрығы. 12. Ұсыныстар: фармацевтік экономика | +13 |
371. | фармацевтік этика | фармацевтическая этика | фармацевтическая этикафармацевтік этикаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік этика – бұл фармацевтикалық қызметкерлердің қоғамға, белгілі бір пациентке, бір-біріне, адамдардың байланыс топтарына (медицина қызметкерлері, бақылаушы органдар және т.б.) қатысты өз міндеттерін орындау кезіндегі моральдық мінез-құлқының бейресми нормаларының жиынтығы. 2. Әзербайжан: əczaçılıq etikası 3. Қырғыз: фармацевтикалык этика 4. Өзбек: farmatsevtika axloqiy 5. Түрік: ilaç etiği 6. Ағылшын: pharmaceutical ethics 7. Испан: ética farmacéutica 8. Неміс: pharmazeutische еthik 9. Француз: éthique pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: фармацевтік әдеп | +4 |
372. | фармацевтік факторлар | фармацевтические факторы | фармацевтические факторыфармацевтік факторларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтикалық факторлар - бұл дәрі-дәрмектердің емдік тиімділігіне әсер ететін жағдайлар. Бұл ең алдымен - биологиялық факторлар, дәрілік субстанциялардың физика-химиялық қасиеттері, дәрілік түр, енгізу жолы, қосымша заттар, дәрілік түрді алу технологиясы. 2. Әзербайжан: əczaçılıq amilləri 3. Қырғыз: фармацевтикалык факторлор 4. Өзбек: farmatsevtika omillar 5. Түрік: farmasötik faktörler 6. Ағылшын: pharmaceutical factors 7. Испан: factores farmacéuticos 8. Неміс: pharmazeutische Faktoren 9. Француз: facteurs pharmaceutiques 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар. Фармацевтік факторлар | +13 |
373. | фармацевтік талдау | фармацевтический анализ | фармацевтический анализфармацевтік талдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтикалық талдау – бұл фармацевтикалық химияның бір бағыты. Негізгі міндеті өмірлік циклдің барлық кезеңдерінде дәрілік заттардың (ДЗ) тіркелуінен бастап оларды қолданылуы мен қандай да бір себептер бойынша медициналық пайдалануға жарамсыз деп танылуына дейінгі кәдеге жаратылу кезіндегі сапасын бағалау болып табылады. 2. Әзербайжан: əczaçılıq analizi 3. Қырғыз: фармацевтикалык анализ 4. Өзбек: farmatsevtika tahlili 5. Түрік: farmasötik analiz 6. Ағылшын: pharmaceutical analysis 7. Испан: análisis farmacéutico 8. Неміс: pharmazeutische Analyse 9. Француз: analyse pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы-жоқ. 12. Ұсыныстар: фармацевтік талдау | +13 |
374. | фармацевтік сала | фармацевтический отрасль | фармацевтический отрасльфармацевтік салаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтика саласы-бұл дәрілік препараттарды әзірлеумен, өндірумен және дистрибуциялаумен айналысатын экономиканың саласы. 2. Әзербайжан: əczaçılıq sənayesi 3. Қырғыз: фармацевтика тармагы 4. Өзбек: farmatsevtika sanoati 5. Түрік: ilaç endüstrisi 6. Ағылшын: pharmaceutical industry 7. Испан: industria farmacéutica 8. Неміс: industria farmacéutica 9. Француз: industrie pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы – жоқ. 12. Ұсыныстар: фармацевтік сала | +10 |
375. | фармацевтік нарық | фармацевтический рынок | фармацевтический рынокфармацевтік нарықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік нарық - бұл дәрі-дәрмектер мен дәріхана ассортиментінің басқа да тауарларын сатып алу-сату және тағайындау-тұтыну туралы оның субъектілері арасында туындайтын экономикалық қатынастардың жиынтығы. 2. Әзербайжан: 3. Қырғыз: фармацевтика рыногу 4. Өзбек: farmatsevtika bozori 5. Түрік: ilaç pazarı 6. Ағылшын: pharmaceutical market 7. Испан: mercado farmacéutico 8. Неміс: pharmazeutischer Markt 9. Француз: marché pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- 12. Ұсыныстар: фармацевтік нарық | +13 |
376. | фармацевтік құқық | фармацевтическое право | фармацевтическое правофармацевтік құқықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фармацевтік құқық-бұл құқықтың жаңа саласы, дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуді ұйымдастыру және фармацевтикалық қызмет саласында туындайтын құқықтық қатынастарды реттеу жүйесі. 2. Әзербайжан: əczaçılıq hüququ 3. Қырғыз: фармацевтикалык укук 4. Өзбек: farmatsevtika qonuni 5. Түрік: ilaç hukuku 6. Ағылшын: pharmaceutical law 7. Испан: derecho farmacéutico 8. Неміс: pharmazeutisches Recht 9. Француз: droit pharmaceutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- Дәрілік заттарды дайындау ережесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі Фармация комитеті төрайымының 2004 жылғы 15 желтоқсандағы № 142 бұйрығы. 12. Ұсыныстар: фармацевтік құқық | +13 |
377. | ангро (үлкен көлемде, мөлшерде) бөлшектеу | фасовка ангро | фасовка ангроангро (үлкен көлемде, мөлшерде) бөлшектеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ангро орам - технологиялық процестің барлық сатыларынан өткен және кейіннен өлшеп-орауға немесе дәрілік нысандарды дайындауға арналған белгілі бір дәрілік нысандағы ірі өлшеп-ораудағы дәрілік заттар. 2. Әзербайжан: Qablaşdırma taxta 3. Қырғыз: ангрону ороо 4. Өзбек: Angro qadoqlash 5. Түрік: angro paketleme 6. Ағылшын: angro packing 7. Испан: fasovka angro 8. Неміс: verpackung von angro 9. Француз: facette angro 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. Ангро орам | +9 |
378. | бөлшектеу | фасовка | фасовкабөлшектеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бөлшектеу – тауарды алдын-ала белгіленген бөлктерге бөлу. Этимологиясы: поляктың fasować "орау", содан кейін немістің fassen "ұстап алу, алу" сөзінен жасалған. 2. Әзербайжан: agir sikisme 3. Қырғыз: кесүү 4. Өзбек: qadoqlash 5. Түрік: ambalajlama 6. Ағылшын: packing 7. Испан: fasovka 8. Неміс: Abfüllung 9. Француз: conditionnement 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- Дәрілік заттарды дайындау ережесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі Фармация комитеті төрайымының 2004 жылғы 15 желтоқсандағы № 142 бұйрығы. 12. Ұсыныстар. Фасовка терминін бөлшектеу деп, сондай-ақ орау деп аудару ұсынылады. | +5 |
379. | орау бөлмесі | фасовочная | фасовочнаяорау бөлмесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орау бөлмесі – медициналық, дәрілік заттарды арнайы буып-түю жүргізілетін бөлме, цех. 2. Әзербайжан: qablaşdırma 3. Қырғыз: толтуруу 4. Өзбек: to`ldirish mashinasi 5. Түрік: dolum makinası 6. Ағылшын: packing 7. Испан: de empacado 8. Неміс: abfüllmaschine 9. Француз: remplissage 10. Бекітілген нұсқасы- фасовка – орамдық (машина жасау) жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы-жоқ 12. Ұсыныстар. Орамжай | +2 |
380. | бөлшектелетін ұнтақ | фасуемый порошок | фасуемый порошокбөлшектелетін ұнтақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бөлшектелетін ұнтақ - әр түрлі пішіндегі ұсақ қатты бөлшектер түріндегі дисперсиялық фазасы бар, дисперсиялық ортасы жоқ, жан-жақты, еркін дисперсті зат. 2. Әзербайжан: fasulye tozu 3. Қырғыз: таңгактоочу порошок 4. Өзбек: tayyorlangan kukun 5. Түрік: paketlenmiş toz 6. Ағылшын: packaged powder 7. Испан: polvo facetado 8. Неміс: verpackbares pulver 9. Француз: poudre de remplissage 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы-жоқ 12. Ұсыныстар: бөлшектелетін ұнтақ | +15 |
381. | фенолфталеин | фенолфталеин | фенолфталеинфенолфталеинСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фенолфталеин - трифенилметан бояғышы, түсін түссізден (РН < 8,2 кезінде) бастап қызыл-күлгінге, "қызғылт түске" (сілтілілік) дейін өзгертетін қышқыл негізді индикатор. РН>12 кезінде индикатор қайтадан түссізденеді. Түссіз кристалдар түріндегі заттегі, суда нашар ериді, бірақ алкоголь мен диэтил эфирінде ерігіш болып келеді . 2. Әзербайжан: fenolftalein 3. Қырғыз: фенолфталеин 4. Өзбек: fenolftalein 5. Түрік: fenolftalein 6. Ағылшын: phenolphthalein 7. Испан: fenolftaleína 8. Неміс: phenolphthalein 9. Француз: phtaléine 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: фенолфталеин | +15 |
382. | ферментопатия | ферментопатия | ферментопатияферментопатияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ферментопатия-кез-келген ферменттердің жетіспеушілігінен немесе болмауынан туындаған ағзадағы аурулардың немесе бұзылулардың жалпы атауы. Ауру туа біткен және алынған сипатқа ие. 2. Әзербайжан: fermenttopatiya 3. Қырғыз: ферментопатия 4. Өзбек: fermentopatiya 5. Түрік: fermentopati 6. Ағылшын: fermentopathy 7. Испан: fermentopatía 8. Неміс: fermentopathie 9. Француз: fermentopathie 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- Азаматтардың жекелеген санаттарына амбулаториялық емдеу кезінде тегін және (немесе) жеңілдікті шарттармен тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін, оның ішінде дәрілік заттарды, арнайы емдік өнімдерді, медициналық бұйымдарды қосымша беру туралы Қызылорда облыстық мәслихатының 2020 жылғы 21 қазандағы №474 шешімі. 12. Ұсыныстар: ферментопатия | +15 |
383. | физика-химиялық әдіс | физико-химический метод | физико-химический методфизика-химиялық әдісСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Талдаудың физика-химиялық әдістері заттың физика-химиялық қасиетін (аналитикалық сигнал) пайдалануға және оның заттың табиғатына және оның талданатын сынамадағы құрамына тәуелділігін табуға негізделген. 2. Әзербайжан: fiziki-kimyəvi üsul 3. Қырғыз: физикалык жана химиялык ыкма 4. Өзбек: fizik-kimyoviy usul 5. Түрік: fiziksel ve kimyasal yöntem 6. Ағылшын: physico-chemical method 7. Испан: método físico-químico 8. Неміс: physikalisch-chemische methode 9. Француз: méthode physico-chimique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- 12. Ұсыныстар: физика-химиялық әдіс | +10 |
384. | физиологиялық зиянсыздық | физиологическая безвредность | физиологическая безвредностьфизиологиялық зиянсыздықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Физиологиялық зиянсыздық – физиологиялық қауіпсіздік тауарларды пайдалану кезінде бүкіл адам ағзасының немесе жеке органдардың өміріне қауіптің болмауын сипаттайды. Белгілі бір өнімнің физиологиялық тұрғыдан қаншалықты қауіпсіз екенін шеше отырып, олар тірі ағзаның әртүрлі функцияларының өзгеруін (өсу, тыныс алу және т. б.) зерттейді. 2. Әзербайжан: fizioloji zərərsizlik 3. Қырғыз: физиологиялык зыяндуулук 4. Өзбек: fiziologik zararsizlik 5. Түрік: fizyolojik zararsızlık 6. Ағылшын: physiological harmlessness 7. Испан: inocuidad fisiológica 8. Неміс: physiologische Harmlosigkeit 9. Француз: innocuité physiologique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- 12. Ұсыныстар: физиологиялық зиянсыздық | +15 |
385. | физиологиялық тиімділік | физиологическая доступность | физиологическая доступностьфизиологиялық тиімділікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Физиологиялық қол жетімділік – бұл шығындар санын сипаттайтын негізгі көрсеткіш, яғни дәрілік заттың физиологиялық қол жетімділігі неғұрлым жоғары болса, организм ассимиляциялау және қолдану кезінде оның жоғалуы соғұрлым аз болады. Дәрі-дәрмектердің қол жетімділігін зерттеу үшін әртүрлі әдістер қолданылады. 2. Әзербайжан: fizioloji mövcudluğu 3. Қырғыз: физиологиялык жеткиликтүүлүк 4. Өзбек: fiziologik mavjudligi 5. Түрік: fizyolojik erişilebilirlik 6. Ағылшын: physiological accessibility 7. Испан: disponibilidad fisiológica 8. Неміс: physiologische Verfügbarkeit 9. Француз: disponibilité physiologique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. Физиологиялық қол жетімділік | -6 |
386. | физиологиялық факторлар | физиологические факторы | физиологические факторыфизиологиялық факторларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Физиологиялық факторлар – жас, жыныс, гормондық белсенділік, жүктілік, тамақтану сипаты, физикалық және психо-эмоционалдық жай-күйі, аурулардың болуы және т.б. балалардың уытты агенттердің әсеріне неғұрлым сезімтал екені баршаға мәлім. 2. Әзербайжан: fizioloji amillər 3. Қырғыз: физиологиялык факторлор 4. Өзбек: fiziologik omillar 5. Түрік: fizyolojik faktörler 6. Ағылшын: physiological factors 7. Испан: factores fisiológicos 8. Неміс: physiologische Faktoren 9. Француз: facteurs physiologiques 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: физиологиялық факторлар | +12 |
387. | физиологиялық ерітінді | физиологический раствор | физиологический растворфизиологиялық ерітіндіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Физиологиялық ерітінді – тұзды ерітінді, тұзды ерітінді-осмотикалық қысымы қанның осмотикалық қысымына тең болатын ерітінді. Физиологиялық ерітінділердің бірнеше түрлері бар, олардың құрамы олар қолданылатын мақсаттарға байланысты. 2. Әзербайжан: fizioloji həll 3. Қырғыз: туздуу эритме 4. Өзбек: fiziologik eritma 5. Түрік: tuzlu su çözeltisi 6. Ағылшын: saline solution 7. Испан: solución fisiológica 8. Неміс: Kochsalzlösung 9. Француз: sérum physiologique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- «Қазақстан Республикасында аллергологиялық және иммунологиялық көмек көрсетуді ұйымдастыру стандартын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2017 жылғы 26 маусымда №446 бұйрығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2018 жылғы 7 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-37 бұйрығы 12. Ұсыныстар: физиологиялық ерітінді | +15 |
388. | өсімдіктер физиологиясы | физиология растений | физиология растенийөсімдіктер физиологиясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өсімдіктер физиологиясы (грек. φύσις-табиғат, грек. λόγος – ілім) - өсімдік организмдерінің функционалдық белсенділігі туралы ғылым 2. Әзербайжан: bitki fiziologiyası 3. Қырғыз: өсүмдүктөрдүн физиологиясы 4. Өзбек: o`simliklar fiziologiyasi 5. Түрік: bitki fizyolojisi 6. Ағылшын: plant physiology 7. Испан: fisiología vegetal 8. Неміс: pflanzenphysiologie 9. Француз: physiologie végétale 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- 12. Ұсыныстар: өсімдіктердің физиологиясы | +15 |
389. | физикалық тұрақтылық | физическая стабильность | физическая стабильностьфизикалық тұрақтылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Физикалық тұрақтылық - дәрілік заттардың (ДЗ) қажетті шектерде физикалық сипаттамаларын сақтау қабілеті. Әр түрлі ДЗ үшін мұндай сипаттамалардың жиынтығы әртүрлі болуы мүмкін. 2. Әзербайжан: физикалык туруктуулук 3. Қырғыз: физикалык туруктуулук 4. Өзбек: jismoniy barqarorlik 5. Түрік: fiziksel kararlılık 6. Ағылшын: physical stability 7. Испан: estabilidad física 8. Неміс: körperliche stabilität 9. Француз: stabilité physique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: физикалық тұрақтылық | +15 |
390. | физикалық қасиет | физические свойства | физические свойствафизикалық қасиетСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Физикалық қасиеттер – дәрілік заттың кез-келген жағдайда, түрлі үдеріс кезінде танытып отыратын қасиеті. Дәрінің түрлі физикалық процестерге қатынасын сипаттайды. Бұл топқа күй параметрлері, гидрофизикалық және термофизикалық қасиеттері, радиациялық төзімділігі кіреді. 2. Әзербайжан: fiziki xüsusiyyətlər 3. Қырғыз: физикалык касиеттери 4. Өзбек: jismoniy xususiyatlari 5. Түрік: fiziksel özellikler 6. Ағылшын: physical properties 7. Испан: propiedad física 8. Неміс: physikalische eigenschaften 9. Француз: propriétés physiques 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: физикалық қасиет | +14 |
391. | физикалық тозу | физический износ | физический износфизикалық тозуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Физикалық (табиғи) тозу – медициналық жабдықтың физикалық қасиеттерін (қаттылығы, жұмсақтығы, сыртқы түрі және т. б.) қасиеттерін жоғалту нәтижесінде оның емдеу сапасының, құнының төмендеуіне байланысты тозуы. 2. Әзербайжан: fiziki aşınma 3. Қырғыз: физикалык эскирүү 4. Өзбек: jismoniy kiyim 5. Түрік: fiziksel aşınma ve yıpranma 6. Ағылшын: physical wear and tear 7. Испан: desgaste físico 8. Неміс: physischer Verschleiß 9. Француз: dégradation physique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. Табиғи тозу | +4 |
392. | физикалық әдіс | физический метод | физический методфизикалық әдісСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Физикалық әдіс – диагноз қою мақсатында орындалатын медициналық диагностикалық іс-шаралар кешені. Физикалық тексеруге қатысты барлық әдістер тікелей сезім мүшелерінің көмегімен жүзеге асырады. 2. Әзербайжан: fiziki üsul 3. Қырғыз: физикалык ыкма 4. Өзбек: jismoniy usul 5. Түрік: jismoniy usul 6. Ағылшын: physical method 7. Испан: método físico 8. Неміс: physikalische Methode 9. Француз: méthode physique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: физикалық әдіс | +15 |
393. | фильтрлеу, сүзгілеу | фильтрование | фильтрованиефильтрлеу, сүзгілеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сүзгілеу – (лат. filtrum-киіз, ағылш. filtration, фр. filtration) - гетерогенді (дисперсті) жүйелерді (мысалы, суспензия, аэрозоль) дисперсиялық ортаны өткізетін және дисперсті қатты фазаны ұстап тұратын кеуекті аралықтардың көмегімен бөлу процесі. 2. Әзербайжан: filtrləmə 3. Қырғыз: чыпкалоо 4. Өзбек: filtrlash 5. Түрік: filtreleme 6. Ағылшын: filtering 7. Испан: filtrado 8. Неміс: Filtrieren 9. Француз: filtrage 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. Сүзгілеу | +13 |
394. | терең фильтр, терең сүзгі | фильтр глубинный | фильтр глубинныйтерең фильтр, терең сүзгіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Терең сүзгілер - жедел ағынды, лезде суланатын, бастапқы гидравликалық кедергісі төмен үлкен беткейіне орай сүзу ресурсы жоғары сүзгі. Медицинада лас бөлшектердің мөлшерін мүлде азайту үшін терең сүзгі арқылы сүзу қарастырылады. 2. Әзербайжан: dərin filter 3. Қырғыз: терең чыпкасы 4. Өзбек: chuqur filtr 5. Түрік: derin filtre 6. Ағылшын: deep filter 7. Испан: filtro de profundidad 8. Неміс: tiefenfilter 9. Француз: filtre profond 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. Терең сүзгі | +15 |
395. | талшықты материалдан тұратын фильтр сүзгі | фильтр из волокнистого материала | фильтр из волокнистого материалаталшықты материалдан тұратын фильтр сүзгіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Талшықты сүзгілер - талшықтардың жоғары адсорбциясы негізінде тиімді сүзу мүмкіндігін беретін сүзгі түрі. 2. Әзербайжан: fiber material filter 3. Қырғыз: булалуу материал чыпкасы 4. Өзбек: elyaf materiallari filtri 5. Түрік: fiber malzeme filtresi 6. Ағылшын: filter made of fibrous material 7. Испан: filtro de material de fibra 8. Неміс: faserfilter 9. Француз: filtre en matériau fibreux 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы-жоқ. 12. Ұсыныстар: талшықты сүзгі | +2 |
396. | мембраналық фильтр (сүзгі) | фильтр мембранный | фильтр мембранныймембраналық фильтр (сүзгі)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мембраналық сүзгілер – сүзу барысында пирогендерді өткізбейтін, сүзгіден өтетін заттардың мөлшері өте аз залалсыздандырғыш медициналық сүзгі түрі. 2. Әзербайжан: filter membran 3. Қырғыз: filter membran 4. Өзбек: membrana filtri 5. Түрік: membran filtresi 6. Ағылшын: membrane filter 7. Испан: filtro de membrana 8. Неміс: membranfilter 9. Француз: filtre à membrane 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- 12. Ұсыныстар: мембраналық сүзгі | +8 |
397. | фильтрлеуші (сүзгі) материал | фильтрующий материал | фильтрующий материалфильтрлеуші (сүзгі) материалСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сүзгі материалы – сыйымдылығы жоғары, адсорбциялық қабілеті, термохимиялық тұрақтылығы жоғары материал, ол РН-ы кең диапазонында ерітінділердің тиімді сүзілуін қамтамасыз етеді. Сүзгі материалы қалдық опалесценциясы бар сүзілуі қиын ерітінділерді, сарысуларды, плазмадан ақуыздарды, тұтқыр биологиялық сұйықтықтарды, майларды сүзгенде қажет. 2. Әзербайжан: filter membran 3. Қырғыз: мембрана чыпкасы 4. Өзбек: membrana filtri 5. Түрік: membran filtresi 6. Ағылшын: membrane filter 7. Испан: filtro de membrana 8. Неміс: membranfilter 9. Француз: filtre à membrane 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы-жоқ 12. Ұсыныстар: сүзгіш материал | -3 |
398. | фита (гомеопатиялық дәріні дайындауға арналған бастапқы материал) | фита | фитафита (гомеопатиялық дәріні дайындауға арналған бастапқы материал)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фита – (грек тіл. phyton өсімдік) деген күрделі сөздің бөлігі. Медицинада гомеопатиялық дәріні дайындауға арналған бастапқы материал. 2. Әзербайжан: Bacisini 3. Қырғыз: фита 4. Өзбек: fita 5. Түрік: fita 6. Ағылшын: fita 7. Испан: Fita 8. Неміс: fita 9. Француз: fita 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: фита | +12 |
399. | фитопрепарат | фитопрепарат | фитопрепаратфитопрепаратСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фитопрепараттар – тек өсімдік шикізатынан алынатын дәрілік заттар: шөптер, тұтас өсімдіктер немесе олардың сығындылары. Фитопрепараттар ауруларды емдеу үшін және алдын алу құралы ретінде қолданылады. Қазіргі уақытта фитопрепараттар өндіру үшін дәрілік шөптердің бес жүзден астам түрі пайдаланылады. 2. Әзербайжан: fitopreparatat 3. Қырғыз: фитопрепарат 4. Өзбек: fitopreparat 5. Түрік: bitkisel ilaç 6. Ағылшын: bitkisel ilaç 7. Испан: fitopreparato 8. Неміс: phytopräparat 9. Француз: phytopreparation 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы-жоқ 12. Ұсыныстар. фитопрепарат | +10 |
400. | фитохимиялық талдау | фитохимический анализ | фитохимический анализфитохимиялық талдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фитохимиялық талдау – медицинада химиялық, физика-химиялық және басқа әдістерді қолдана отырып, белсенді заттардың сапалық және сандық қасиеттерін анықтау үшін қолданылады. Фитохимиялық әдіс дәрілік өсімдіктің (шикізаттың) сапасын анықтау үшін қолданылады. Талдау кезінде шикізаттағы күлдің деңгейі, ылғалдылық деңгейі және басқа да негізгі көрсеткіштері анықталады. 2. Әзербайжан: fitokimyəvi analiz 3. Қырғыз: фитохимиялык талдоо 4. Өзбек: fitokimyoviy tahlil 5. Түрік: phytochemical analysis 6. Ағылшын: phytochemical analysis 7. Испан: análisis fitoquímico 8. Неміс: phytochemische analyse 9. Француз: analyse phytochimique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. | +15 |
401. | қаптама, құты, футляр | футляр | футлярқаптама, құты, футлярСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қаптама (нем. Futteral) – әр түрлі медициналық заттар мен дәрілерді сақтауға арналған қақпақшасы бар аксессуар, әдетте ұзын немесе жалпақ пішінді болып келеді. 2. Әзербайжан: yanaqlar 3. Қырғыз: иш 4. Өзбек: ish 5. Түрік: kılıf 6. Ағылшын: case 7. Испан: estuche 8. Неміс: Futteral 9. Француз: étui 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- 12. Ұсыныстар: Қаптама | +8 |
402. | химиотерапевтік препарат | химиотерапевтический препарат | химиотерапевтический препаратхимиотерапевтік препаратСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Химиотерапиялық препараттар – бұл рак клеткаларының метаболизміне әсер ететін дәрі-дәрмектер. Рак клеткаларының өсуін тежейді немесе оларды өлтіреді. 2. Әзербайжан: kemoterapi dərman 3. Қырғыз: химиотерапия дарысы 4. Өзбек: kemoterapi dori 5. Түрік: химиотерапевтический ilaç 6. Ағылшын: chemotherapeutic drug 7. Испан: medicamento de quimioterapia 8. Неміс: chemotherapeutikum 9. Француз: médicament chimiothérapeutique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- 12. Ұсыныстар: химиотерапевтік препарат | +11 |
403. | химиялық өңдеу | химическая переработка | химическая переработкахимиялық өңдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қалдықтарды қайта өңдеу – қалдықтарды медицинада қайта пайдалануды қамтамасыз ету және қалдықтардан жаңа медициналық шикізат, энергия, жарамды бұйым мен материал алу мақсатында жүргізілетін жұмыс түрі. 2. Әзербайжан: kimyəvi emal 3. Қырғыз: химиялык кайра иштетүү 4. Өзбек: kimyoviy qayta ishlash 5. Түрік: kimyasal işleme 6. Ағылшын: chemical processing 7. Испан: transformación química 8. Неміс: chemische verarbeitung 9. Француз: traitement chimique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- 12. Ұсыныстар: химиялық өңдеу | +14 |
404. | химиялық реакция | химическая реакция | химическая реакцияхимиялық реакцияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Химиялық реакция – бір немесе бірнеше бастапқы заттардың (реагенттердің) басқа заттарға (өнімдерге) айналуы, онда атомдардың ядролары өзгермейді, электрондар мен ядролардың қайта бөлінуі жүреді және жаңа химиялық заттар пайда болады. 2. Әзербайжан: kimyəvi reaksiya 3. Қырғыз: химиялык реакция 4. Өзбек: kimyoviy reaktsiya 5. Түрік: kimyasal reaksiyon 6. Ағылшын: chemical reaction 7. Испан: reacción química 8. Неміс: chemische Reaktion 9. Француз: réaction chimique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- 12. Ұсыныстар: химиялық реакция | +14 |
405. | хирургиялық ине | хирургическая игла | хирургическая иглахирургиялық инеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Хирургиялық ине - хирургиялық операциялар мен анатомиялық ашу кезінде ағза тіндерін тігуге арналған ине. Хирургиялық инелердің пішіндері әр түрлі - қисық және түзу болуы мүмкін. 2. Әзербайжан: cərrahi iynə 3. Қырғыз: хирургиялык ийне 4. Өзбек: jarrohlik igna 5. Түрік: cerrahi iğne 6. Ағылшын: surgical needle 7. Испан: aguja quirúrgica 8. Неміс: chirurgische nadel 9. Француз: aiguille chirurgicale 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: хирургиялық ине | +15 |
406. | мақта-талшықты материал | хлопковолокнистый материал | хлопковолокнистый материалмақта-талшықты материалСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мақта-талшықты материал – табиғи өсімдік негіздегі материалдардың бір түрі. Медицинада көбіне мақта, дәкі түрінде жиі қолданылады. 2. Әзербайжан: pambıq lifli material 3. Қырғыз: пахта була материал 4. Өзбек: paxta tolali material 5. Түрік: pamuk elyaf malzemesi 6. Ағылшын: cotton is a fibrous material 7. Испан: material de fibra de algodón 8. Неміс: baumwolle fasermaterial 9. Француз: coton matériau fibreux 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: мақта-талшықты материал | +13 |
407. | Мақта | хлопок | хлопокМақтаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мақта – мақта тұқымына жататын кең таралған өсімдік талшығы. Талшықтар арасындағы ең маңыздысы және ең қолжетімдісі болып табылады. 2. Әзербайжан: pambıq 3. Қырғыз: пахта 4. Өзбек: paxta 5. Түрік: pamuk 6. Ағылшын: cotton 7. Испан: algodón 8. Неміс: baumwolle 9. Француз: coton 10. Бекітілген нұсқасы- хлопок – мақта(ауыл шаруашылығы). 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: мақта | +15 |
408. | хлорлы сутек қышқылы | хлористоводородная кислота | хлористоводородная кислотахлорлы сутек қышқылыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұз қышқылы (хлорсутек қышқылы) – HCl сутегі хлоридінің сулы ерітіндісі, сутегі хлоридінің өткір иісі бар мөлдір түссіз сұйықтығы. Медицинада және фармацевтикада асқазан сөлінің қышқылдылығын арттыруда (оның жетіспеушілігі кезінде), ал анемия кезінде темірдің ағзаға сіңуін жақсартуға пайдаланылады. Тамақ өнеркәсібінде (E507) тағамдық қоспа ретінде қолданылады, сонымен қоса сельцер суының құрамына да тұз қышқылы кіреді . 2. Әзербайжан: xlorid turşusu 3. Қырғыз: суутек хлориди 4. Өзбек: xlorid kislota 5. Түрік: hidroklorik asit 6. Ағылшын: hydrochloric acid 7. Испан: ácido clorhídrico 8. Неміс: salzsäure 9. Француз: acide chlorhydrique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: хлорлы сутек қышқылы | +15 |
409. | хлорлы сутек | хлористый водород | хлористый водородхлорлы сутекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Хлорлы сутек – өткір иісі бар түссіз зат. Судағы натрий хлоридінің изотоникалық ерітіндісі (0,9%) уытсыздандыратын құрал ретінде, сусыздану жағдайындағы ағза жүйелерінің жағдайын түзету үшін, басқа дәрілік препараттардың еріткіші ретінде қолданылады. 2. Әзербайжан: xlorid hidrogen 3. Қырғыз: суутек хлориди 4. Өзбек: vodorod xlorid 5. Түрік: hidrojen klorür 6. Ағылшын: hydrogen chloride 7. Испан: cloruro de hidrógeno 8. Неміс: Chlorwasserstoff 9. Француз: chlorure d & apos; hydrogène 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: хлорлы сутек | +14 |
410. | Хлоропластар | хлоропласты | хлоропластыХлоропластарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Хлоропласттар (грек. the chloros – «жасыл» және πλαστός – мүсінделген) – фотосинтетикалық эукариот жасушаларында кездесетін жасыл пластидтер. Олардың көмегімен фотосинтез жүреді. Хлоропласттарда медицинада кеңінен қолданылатын хлорофилл бар. Хлоропласттар күн сәулесінің энергиясын химиялық энергияға (фотосинтез) айналдырады. Әдетте жасуша ядросы тұрақты энергия өндірісін сақтау үшін ақпаратты хлоропласттарға жібереді. Алайда, стресстік ортада, керісінше, жасыл пластидтер ретроградтық сигналды қолдана отырып, жасуша ядросына дабыл жібереді (хлоропласт пен ядро арасындағы кері байланыс циклын жасайды). Бұл қауіп сигналы энергия өндірісін оңтайландыру үшін хлоропласттар мен ядродағы гендердің экспрессиясын реттеуге көмектеседі. Бұл қасиет мендицинада арнай зерттелу үстінде 2. Әзербайжан: xloroplastlar 3. Қырғыз: хлоропласттар 4. Өзбек: xloroplastlar 5. Түрік: kloroplastlar 6. Ағылшын: chloroplasts 7. Испан: cloroplastos 8. Неміс: Chloroplasten 9. Француз: chloroplastes 10. Бекітілген нұсқасы- хлоропласты – Хлоропластар(биология). 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: хлоропластар | +15 |
411. | хлорофиллдер | хлорофиллы | хлорофиллыхлорофиллдерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Хлорофилл (грек. the chloros, «жасыл» және φύλλον, «жапырақ») – өсімдіктердің хлоропластын жасыл түске бояйтын жасыл пигмент. Оның қатысуымен фотосинтез жүреді. Химиялық құрылымы бойынша хлорофиллдер-әртүрлі тетрапирролдардың магний кешендері. Хлорофиллдер порфирин құрылымына ие болып келеді. 2. Әзербайжан: xlorofil 3. Қырғыз: хлорофиллдер 4. Өзбек: xlorofillar 5. Түрік: klorofiller 6. Ағылшын: chlorophylls 7. Испан: clorofilas 8. Неміс: chlorophyll 9. Француз: chlorophylles 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: хлорофиллдер | +15 |
412. | хлороформ | хлороформ | хлороформхлороформСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Хлороформ – түссіз, құрамында хлоры бар, тәтті иісті, буланғыш сұйықтық, Түрлі оталар кезінде анестезия ретінде қолданылады. 2. Әзербайжан: agladan 3. Қырғыз: хлороформ 4. Өзбек: xloroform 5. Түрік: kloroform 6. Ағылшын: chloroform 7. Испан: cloroformo 8. Неміс: chloroform 9. Француз: chloroforme 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: хлороформ | +15 |
413. | хроматографиялық талдау | хроматографический анализ | хроматографический анализхроматографиялық талдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Хроматографиялық талдау – талдаудың маңызды түрлерінің бірі . Бұл әдіс құрамдас бөліктері әртүрлі қасиеттерге ие қоспаны бөлуден тұрады, нәтижесінде қоршаған орта арқылы өту жылдамдығы әртүрлі болады. Ол қоспаларды сапалы талдау үшін де, таза заттарды оқшаулау үшін де қолданылады. 2. Әзербайжан: xromatoqrafik analiz 3. Қырғыз: хроматографиялык анализ 4. Өзбек: kromatografik tahlil 5. Түрік: kromatografik analiz 6. Ағылшын: chromatographic analysis 7. Испан: cromatografía 8. Неміс: chromatographische analyse 9. Француз: analyse chromatographique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы - жоқ 12. Ұсыныстар: хроматографиялық талдау | +15 |
414. | хроматографиялық әдіс | хроматографический метод | хроматографический методхроматографиялық әдісСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Хроматографиялық әдіс арқылы органикалық заттардың, оның ішінде буланғыш көмірсутектер мен биологиялық сұйықтықтардың сапалық және сандық құрамы анықталады. 2. Әзербайжан: xromatoqrafik metod 3. Қырғыз: хроматографиялык ыкма 4. Өзбек: kromatografik usul 5. Түрік: kromatografik yöntem 6. Ағылшын: chromatographic method 7. Испан: método cromatográfico 8. Неміс: chromatographische Methode 9. Француз: méthode chromatographique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: хроматографиялық әдіс | +15 |
415. | хроматография | хроматография | хроматографияхроматографияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Хроматография - (грек. χρμμα – "түс") – заттардың қоспаларын бөлу және талдау, сондай-ақ заттардың физика-химиялық қасиеттерін зерттеу әдісі. Заттардың екі фаза арасында таралуына негізделген – қозғалмайтын (инертті тасымалдаушымен байланысқан қатты фаза немесе сұйықтық) және жылжымалы (газ немесе сұйық фаза, элюент). 2. Әзербайжан: xromatoqrafiya 3. Қырғыз: хроматография 4. Өзбек: kromatografiya 5. Түрік: kromatografi 6. Ағылшын: chromatography 7. Испан: cromatografía 8. Неміс: chromatographie 9. Француз: chromatographie 10. Бекітілген нұсқасы- хроматография – хроматография(электроника). 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: хроматография | +15 |
416. | созылмалы уыттылық | хроническая токсичность | хроническая токсичностьсозылмалы уыттылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Созылмалы уыттылық – бұл белгілі бір уытты затты кезең ішінде бірдей дозада қайталап енгізуден туындаған уытты әсерлердің жиынтығы. 2. Әзербайжан: өнөкөт уулануу 3. Қырғыз: өнөкөт уулануу 4. Өзбек: surunkali toksiklik 5. Түрік: kronik toksisite 6. Ағылшын: chronic toxicity 7. Испан: toxicidad crónica 8. Неміс: chronische toxizität 9. Француз: toxicité chronique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: созылмалы уыттылық | +15 |
417. | созылмалы ауыру | хроническое заболевание | хроническое заболеваниесозылмалы ауыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Созылмалы ауру – ұзақ уақытқа созылады және оның белгілері уақыт өте келе нашарлауы немесе әлсіреуі мүмкін. Егер емдеу тиімді болса, симптомдар кетуі мүмкін. Әдетте, созылмалы аурулар жойылмайды-егер бар болса, онда олар өмір бойы адаммен бірге жүреді. 2. Әзербайжан: xroniki xəstəlik 3. Қырғыз: өнөкөт оору 4. Өзбек: surunkali kasallik 5. Түрік: kronik hastalık 6. Ағылшын: chronic disease 7. Испан: enfermedad crónica 8. Неміс: chronische erkrankung 9. Француз: affection chronique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- 12. Ұсыныстар: созылмалы ауыру | +1 |
418. | шынайна | хрусталики | хрусталикишынайнаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көз бұршағы (хрусталик, lens) тікелей қарашықтың артында орналаскан. Оның пішіні дөңес линзаға ұқсайды. Көз бұршағының ортасы қатты, шеті бостау болады. 2. Әзербайжан: xırtıldayan 3. Қырғыз: линзалар 4. Өзбек: linzalar 5. Түрік: mercekler 6. Ағылшын: lenses 7. Испан: cristalinos 8. Неміс: Augenlinsen 9. Француз: cristallins 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: «Көз бұршағы» нұсқасы сол салада тұрақтала келген атау | -5 |
419. | ХТ - химиялық және термиялық тұрақты шыны | ХТ – химически и термически стойкое стекло | ХТ – химически и термически стойкое стеклоХТ - химиялық және термиялық тұрақты шыныСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Химиялық және термиялық төзімді шыны – салыстырмалы түрде төмен кеңейту көрсеткішіне ие, жоғары жұмсарту температурасымен және үлкен химиялық тұрақтылығымен сипатталатын аса төзімді шыны түрі 2. Әзербайжан: ХТ – kimyəvi və istilik davamlı şüşə 3. Қырғыз: Хт-химиялык жана жылуулукка туруктуу айнек 4. Өзбек: XT-kimyoviy va termal chidamli shisha 5. Түрік: HT - kimyasal ve ısıya dayanıklı cam 6. Ағылшын: HT - chemically and thermally resistant glass 7. Испан: HT-vidrio químico y resistente al calor 8. Неміс: HT - chemisch und thermisch beständiges Glas 9. Француз: HT-verre chimiquement et thermiquement résistant 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: химиялық және термиялық төзімді шыны | +2 |
420. | жібек жіптер | шелковые нити | шелковые нитижібек жіптерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жібек жіптер – хирургиялық тіліктерді, кесік жара түрлерін тігуге арналған медициналық жіп түрі. Табиғатта жібек құртының коконынан алынатын жіп. Талшықтың қалыңдығы-20-30 микрометр. 2. Әзербайжан: ipək saplar 3. Қырғыз: Жибек жиптер 4. Өзбек: ipak iplari 5. Түрік: ipek iplikler 6. Ағылшын: silk threads 7. Испан: seda 8. Неміс: Seidenfaden 9. Француз: fils de soie 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: жібек жіптер | +10 |
421. | шкафты кептіргіш | шкафная сушилка | шкафная сушилкашкафты кептіргішСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кептіргіш шкаф - медицинада бұл жабдық дәрі-дәрмек таблеткаларын, ұнтақтарды, түйіршіктерді өндіру үшін қолданылады. 2. Әзербайжан: şkaf kurutma maşını 3. Қырғыз: шкаф кургаткыч 4. Өзбек: shkaf quritish mashinasi 5. Түрік: dolap kurutucusu 6. Ағылшын: cabinet dryer 7. Испан: armario de secado 8. Неміс: schrank Trockner 9. Француз: les sèche-linge 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар. «Кептіргіш шкаф» нұсқасы дұрыс қолданыс болады | 0 |
422. | шнек | шнек | шнекшнекСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шнек - (нем. Schnecke, - «ұлу») (немесе шнек конвейері, бұрандалы конвейер) – медициналық аспаптарда (өзге де аспатарда да кездеседі) кездесетін құбыр ішіндегі айналмалы бұрандалы бет бойымен қозғалу арқылы жүкті тасымалдауға арналған механизмнің жұмыс бөлігі. Шнек-бұл фармоцевтикада сусымалы, ұсақ кесекті, үгінді, ұнтақ тәрізді дәрілік заттардың мол мөлшерін тасымалдаушы құрылғы. 2. Әзербайжан: qayış 3. Қырғыз: бурама 4. Өзбек: vida 5. Түрік: helezon 6. Ағылшын: auger 7. Испан: tornillo sin fin 8. Неміс: Schnecke 9. Француз: vis sans fin 10. Бекітілген нұсқасы- шнек - иірлік. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: иірлік | +14 |
423. | шнекті өзі дозалайтын машина | шнековая самодозирующая машина | шнековая самодозирующая машинашнекті өзі дозалайтын машинаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өзі мөлшерлегіш шнекті мәшине – материал көлемін өздігінен мөлшерлеп алатын айналмалы бұрандалы бет бойымен қозғалу механизмі бар медициналық аспап түрі. 2. Әзербайжан: Auger self-istehsal maşın 3. Қырғыз: бургу өзүн-өзү иштетүүчү машина 4. Өзбек: vida o`z-o`zini tozalash mashinasi 5. Түрік: vidalı kendinden emişli makine 6. Ағылшын: screw self-dosing machine 7. Испан: la barrena auto-dosificación máquina 8. Неміс: Auger- selbstdosierend Maschine 9. Француз: machine auto-tarière 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: «өзі мөлшерлегіш шнекті мәшине» | -4 |
424. | Тігу материалы | шовный материал | шовный материалТігу материалыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тігіс материалы - бұл ота кезінде немесе жарақат алған кезде кесілген тіндерді біріктіруге арналған хирургиялық жіптер. Тігіс орнында біраз уақыттан кейін тыртық немесе эпителий пайда болады. 2. Әзербайжан: dikiş materialı 3. Қырғыз: тигүүчү материал 4. Өзбек: tikuv materiallari 5. Түрік: dikiş malzemesi 6. Ағылшын: suture material 7. Испан: material de sutura 8. Неміс: Nahtmaterial 9. Француз: matériel de suture 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: тігіс материалы | +6 |
425. | шпатель, қасықша | шпатель | шпательшпатель, қасықшаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шпатель (нем. Spatel-қалақ) - резеңкеден, ағаштан, пластмассадан, шыныдан немесе болаттан жасалған жұқа пластина түріндегі құрал. 2. Әзербайжан: rəngsaz malası 3. Қырғыз: бычак 4. Өзбек: spatula 5. Түрік: Spatula 6. Ағылшын: spatula 7. Испан: espátula 8. Неміс: Spatel 9. Француз: spatule 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: шпательдің негізгі ысу, қозғау, дененің бойымен ысқылау, жылжыту қызметіне орай және бұл нәрсенің жұқа, ұсақ болып келуіне қарап, сонымен қоса дененің әр бөлігін қозғап қарап бір белгілерді іздеп қарау мақсатына байланысты «Ыспатін» сөзін ұсынар едік. «Шпатель» терминін өзге тілдегі нұсқаларын тыңдап қарап салыстырғанымызда олардың ортақ [yspa] фонемасының төңірегінде құрылғандығы бұл сөздің төркіні бір «ысу», «ысқылау» деген мағынаны білдіретін сөзден шықты ма деген болжам туындады. | +10 |
426. | шприц | шприц | шприцшприцСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шприц - піспек пен цилиндрден және тері асты инъекциясына арналған инеден тұратын медициналық құрал. 2. Әзербайжан: şpris 3. Қырғыз: шприц 4. Өзбек: shprits 5. Түрік: şırınga 6. Ағылшын: syringe 7. Испан: jeringa 8. Неміс: Spritze 9. Француз: seringue 10. Бекітілген нұсқасы- шприц – пісек(мәдениет және өнер) 11. Заңнамадағы қолданысы- 2019 жылға арналған Бірыңғай дистрибьютордан сатып алынатын тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемінің шеңберінде және әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде дәрілік заттардың, медициналық бұйымдардың тізімін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2018 жылғы 18 шiлдедегi №434 бұйрығы. 12. Ұсыныстар: шприц | +15 |
427. | толтырудың шприцтік тәсілі | шприцевой способ наполнения | шприцевой способ наполнениятолтырудың шприцтік тәсіліСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Толтырудың шприцтік тәсілі – арнайы шприц құралы арқылы физикалық дененің мөлшеріне сай не есептелген мөлшер бойынша оны сұйықтықпен толтыру әрекеті. 2. Әзербайжан: şpris doldurulması yolu 3. Қырғыз: шприц толтуруу ыкмасы 4. Өзбек: shpritsni to`ldirish usuli 5. Түрік: şırınga dolum yöntemi 6. Ағылшын: syringe filling method 7. Испан: método de llenado de jeringa 8. Неміс: Spritze Weg zu füllen 9. Француз: méthode de remplissage par seringue 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: толтырудың шприцтік тәсілі | +15 |
428. | шприцтік тәсіл | шприцевый способ | шприцевый способшприцтік тәсілСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шприцтік тәсіл – медициналық мақсатқа жетуде шприц құралын қолдану арқылы жасылынатын тәсіл түрі 2. Әзербайжан: şpris üsulu 3. Қырғыз: шприц ыкмасы 4. Өзбек: shprits usuli 5. Түрік: şırınga yöntemi 6. Ағылшын: the syringe method 7. Испан: método de jeringa 8. Неміс: шприцевый способ 9. Француз: шприцевый способ 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: шприцтік тәсіл | +15 |
429. | шприц-тюбик | шприц-тюбик | шприц-тюбикшприц-тюбикСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шприц-тюбик - дәрілік заттарды тері астына немесе бұлшықет ішіне енгізуге арналған, енгізілетін сұйықтықпен толтырылған және стерильді инъекциялық инемен біріктірілген, мандрені бар қалпақшамен герметикалық жабылған серпімді ыдыстан тұратын бір рет қолданылатын құрылғы. 2. Әзербайжан: şpris borusu 3. Қырғыз: түтүк шприц 4. Өзбек: shprits-quvur 5. Түрік: şırınga tüpü 6. Ағылшын: syringe tube 7. Испан: tubo de jeringa 8. Неміс: spritze tube 9. Француз: tube de seringue 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: түтік-шприц. Егер «тюбик» сөзі француз тілінен «tube» одан тереңде латын тіліндегі «құбыршақ» сөзінен алынған болса, қызметіне, көлеміне қарай лексика-семантикалық жолмен «тюбик» сөзін жат сипатынан айырып «түтік» сөзімен алмастырып «түтік-шприц» десек болады. | +15 |
430. | штампталған елеуіш | штампованное сито | штампованное ситоштампталған елеуішСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Штампталған елеуіш – медицинада, формацевтикада қолданылатын аспап түрі. Аспаптың дөңгелек, сопақ, шаршы, тікбұрышты немесе саңылаулы тесіктері бар. Тесілген парақтар бір-біріне параллель тақтайша түрінде жасалған. 2. Әзербайжан: möhürlənmiş ələk 3. Қырғыз: штампталган электен 4. Өзбек: muhrlangan elak 5. Түрік: damgalı elek 6. Ағылшын: stamped sieve 7. Испан: tamiz estampado 8. Неміс: gestanztes Sieb 9. Француз: tamis estampé 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: штампталған елеуіш | +6 |
431. | қысқыш-ұстағыш | щипчик-держатель | щипчик-держательқысқыш-ұстағышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қысқыш-ұстағыш – бұл тері мен дене бөлшектерін ұстап тұруға немесе басып-сығуға, сондай-ақ хирургиялық ота кезінде медициналық құрылғылар мен қосымша материалдарды қолдануда мол көмегі бар құрал түрі. 2. Әзербайжан: tutqac-tutqac 3. Қырғыз: кычкач-кармоочу 4. Өзбек: cımbız-egasi 5. Түрік: tutucu cımbız 6. Ағылшын: tweezers-holder 7. Испан: pinzas-soporte 8. Неміс: pinzette-Halter 9. Француз: pince-support 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: қысқыш-ұстағыш | +14 |
432. | экскреция (бөлініп шығуы) | экскреция (выделение) | экскреция (выделение)экскреция (бөлініп шығуы)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экскреция (бөліп шығару) – ағзадан зат алмасу процесінде пайда болған заттарды шығару. 2. Әзербайжан: atışma 3. Қырғыз: чыгаруу 4. Өзбек: excretion 5. Түрік: atılım 6. Ағылшын: excretion 7. Испан: excreción 8. Неміс: ausscheidung 9. Француз: экскреция 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: бөлінді | +15 |
433. | жедел талдау | экспресс-анализ | экспресс-анализжедел талдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экспресс-талдау – (экспресс және талдау сөздерінен) тез орындалатын сапалық және сандық талдау; емделушінің жағдайын жедел анықтау үшін қолданылады. 2. Әзербайжан: ekspress təhlil 3. Қырғыз: экспресс талдоо 4. Өзбек: Ekspress tahlil 5. Түрік: Ekspress tahlil 6. Ағылшын: express analysis 7. Испан: análisis rápido 8. Неміс: express-Analyse 9. Француз: analyse rapide 10. Бекітілген нұсқасы- экспресс-анализ - жедел талдау(су шаруашылығы). 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: жедел талдау | +15 |
434. | экстемпоральды рецептура | экстемпоральная рецептура | экстемпоральная рецептураэкстемпоральды рецептураСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экстемпоралды рецептура (лат. ex tempore – қажеттілігіне қарай) – нақты емделушіге дәрігердің рецептісі бойынша дәріханада тікелей дайындалатын дәрілік түрлерді белгілеу үшін фармацевтикалық практикада қабылданған термин. 2. Әзербайжан: extemporal resepturası 3. Қырғыз: экстемпоралдык формула 4. Өзбек: qo`shimcha formülasyon 5. Түрік: ekstemporal formülasyon 6. Ағылшын: extemporal formulation 7. Испан: formulación extemporal 8. Неміс: extemporale formulierung 9. Француз: formulation Extra-orale 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: экстемпоралды рецептура | +16 |
435. | экстракциялау , сығындау | экстрагирование | экстрагированиеэкстракциялау , сығындауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экстракциялау (лат. extraho-шығарып алу) – бұл ерітіндіден немесе құрғақ қоспадан бастапқы қоспамен іс жүзінде араласпайтын еріткішпен (экстрагентпен) затты алу. 2. Әзербайжан: ekstraksiya 3. Қырғыз: экстракциялоо 4. Өзбек: ekstraksiya 5. Түрік: ekstraksiyon 6. Ағылшын: extraction 7. Испан: extracción 8. Неміс: Extraktion 9. Француз: extraction 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: сығындау | +9 |
436. | экстракт-концентрат | экстракт-концентрат | экстракт-концентратэкстракт-концентратСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сығынды-концентраттар – белгілі бір арақатынаста дәрілік өсімдік шикізатына қатысты стандартталған әртүрлі консистенциялы сығындылар 2. Әзербайжан: konsentrat çıxarış 3. Қырғыз: концентрат экстракты 4. Өзбек: ekstrakti-konsentrat 5. Түрік: ekstrakt konsantresi 6. Ағылшын: extract-concentrate 7. Испан: extracto concentrado 8. Неміс: extrakt-Konzentrat 9. Француз: extrait concentré 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: сығынды-концентрат | +2 |
437. | сулы экстрактар | экстракты водные | экстракты водныесулы экстрактарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су сығындысы – айдау ыдысында алынған сығындымен бірге шыққан конденсат 2. Әзербайжан: çıxarışların su 3. Қырғыз: суу экстракттары 4. Өзбек: suv ekstraktlari 5. Түрік: su özleri 6. Ағылшын: water extracts 7. Испан: extractos acuosos 8. Неміс: wasserextrakte 9. Француз: extraits aquatiques 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- 12. Ұсыныстар: су сығындысы | -4 |
438. | қою экстрактар | экстракты густые | экстракты густыеқою экстрактарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қою сығындылар – құрамында 25%-дан аспайтын ылғалы ғана бар, тұтқыр масса болып табылатын дәрілік өсімдік шикізатынан бөлінген концентрацияланған сығындылар. 2. Әзербайжан: çıxarışlar, qalın 3. Қырғыз: qalin ekstraktlar 4. Өзбек: qalin ekstraktlar 5. Түрік: yoğun özler 6. Ағылшын: extracts are thick 7. Испан: extractos espesos 8. Неміс: extrakte sind dick 9. Француз: extraits épais 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: қою сығындылар | -4 |
439. | сұйық экстрактар | экстракты жидкие | экстракты жидкиесұйық экстрактарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сұйық сығындылар – бұл 1:1 қатынасында алынған LRS-тен сұйық концентрацияланған Сулы-спиртті сығындылар. Фармацевтикалық кәсіпорындарда сұйық сығындылар массасы бойынша дайындалады (1 кг шикізаттан 1 кг сұйық сығынды алынады). 2. Әзербайжан: çıxarışların, maye 3. Қырғыз: суюк экстракттар 4. Өзбек: суюк экстракттар 5. Түрік: özler, sıvı 6. Ағылшын: liquid extracts 7. Испан: extractos líquidos 8. Неміс: extrakte, flüssig 9. Француз: extraits liquides 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: сұйық сығындылар | -4 |
440. | майлы экстрактар | экстракты масляные | экстракты масляныемайлы экстрактарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Май сығындылары немесе медициналық майлар (Oleo medicata) – бұл өсімдік немесе минералды майларды қолдану арқылы алынған дәрілік өсімдік материалдарынан алынған экстракция. 2. Әзербайжан: neft çıxarışların 3. Қырғыз: майдын экстракттары 4. Өзбек: neft ekstraktlari 5. Түрік: özler, yağlı 6. Ағылшын: oil extracts 7. Испан: extractos de aceite 8. Неміс: ölextrakte 9. Француз: extraits d`huile 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы-жоқ 12. Ұсыныстар: май сығындылары | -4 |
441. | спиртті экстрактар | экстракты спиртовые | экстракты спиртовыеспиртті экстрактарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Спирт сығындылары - бұл әртүрлі концентрациядағы этил спиртін экстрагент ретінде пайдалану арқылы алынған сығындылар 2. Әзербайжан: spirt çıxarışların 3. Қырғыз: spirt çıxarışların 4. Өзбек: spirtli ichimliklar 5. Түрік: alkol özleri 6. Ағылшын: alcohol extracts 7. Испан: alcohol extracts 8. Неміс: alkoholextrakte 9. Француз: extraits d`alcool 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы-жоқ 12. Ұсыныстар: спирт сығындылары | -4 |
442. | құрғақ экстрактар | экстракты сухие | экстракты сухиеқұрғақ экстрактарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құрғақ сығындылар-құрамында 5% - дан аспайтын ылғал бар сусымалы массалар болып табылатын дәрілік өсімдік шикізатынан алынған қойылтылған сығындылар. Оларды сығындылардың ең ұтымды түрі деп санау керек. 2. Әзербайжан: çıxarışlar, quru 3. Қырғыз: кургак экстракттар 4. Өзбек: kuru özler 5. Түрік: kuru özler 6. Ағылшын: dry extracts 7. Испан: extractos secos 8. Неміс: extrakte, trocken 9. Француз: extraits secs 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: құрғақ сығындылар | -5 |
443. | эфирлі экстрактар | экстракты эфирные | экстракты эфирныеэфирлі экстрактарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Эфирлі сығындылар - бұл әртүрлі концентрациядағы эфир майын экстрагент ретінде пайдалану арқылы алынған сығындылар 2. Әзербайжан: ekstraktları, efir 3. Қырғыз: эфирдик экстракттар 4. Өзбек: muhim ekstraktlar 5. Түрік: özler, uçucu 6. Ағылшын: essential extracts 7. Испан: extractos esenciales 8. Неміс: extractos esenciales 9. Француз: extraits essentiels 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы-жоқ 12. Ұсыныстар: эфирлі сығындылар | -5 |
444. | экстракциялық дәрілік түрлер | экстракционные лекарственные формы | экстракционные лекарственные формыэкстракциялық дәрілік түрлерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экстракциялық дәрілік формалар – белсенді заттарды суда, спиртте, майларда және басқаларында еріту арқылы алынатын дәрілерді берудің бір түрі 2. Әзербайжан: ekstraksiya dərman formaları 3. Қырғыз: экстракциялык дозалоо формалары 4. Өзбек: ekstraksiya dozalari 5. Түрік: ekstraksiyon dozaj formları 6. Ағылшын: extraction dosage forms 7. Испан: formas medicinales de extracción 8. Неміс: extraktion Darreichungsformen 9. Француз: formes posologiques d`extraction 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы-жоқ 12. Ұсыныстар: экстракциялық дәрілік формалар | +4 |
445. | электродты жағар май | электродная мазь | электродная мазьэлектродты жағар майСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Электродты жақпа – биотоктарды тіркеуге арналған жақпа және пасталар (физиотерапия, энцефалография, электрокардиография және т.б.). Олардың рөлі-электродтарды денеге бекіту, сонымен қатар тері, шырышты қабық және электродтар арасындағы байланысты жақсарту. 2. Әзербайжан: elektrod məlhəm 3. Қырғыз: электрод майы 4. Өзбек: elektrod moyi 5. Түрік: elektrot merhemi 6. Ағылшын: electrode ointment 7. Испан: ungüento de electrodo 8. Неміс: elektroden-Salbe 9. Француз: elektroden-Salbe 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: электродты жақпамай | -7 |
446. | электромеханикалық сәуле-шашыратқыш | электромеханический излучатель | электромеханический излучательэлектромеханикалық сәуле-шашыратқышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Электромеханикалық сәулешашқыш – дыбыстық тербелістерді шығаратын және шуды өзгерту режимінде жұмыс істейтін кеменің гидроакустикалық станциясының көмегімен олардың бағытын анықтауға мүмкіндік беретін құрылғылар. Навигациялық жабдықтың гидроакустикалық құралдарының құрамына кіреді. 2. Әзербайжан: elektromexaniki radiator 3. Қырғыз: электромеханикалык эмитент 4. Өзбек: elektromexanik radiator 5. Түрік: elektromekanik verici 6. Ағылшын: electromechanical emitter 7. Испан: emisor electromecánico 8. Неміс: elektromechanischer Emitter 9. Француз: émetteur électromécanique 10. Бекітілген нұсқасы - жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы - Дәрілік заттарды дайындау ережесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі Фармация комитеті төрайымының 2004 жылғы 15 желтоқсандағы №142 бұйрығы. 12. Ұсыныстар: электромеханикалық сәулешашқыш | -7 |
447. | элементарлы мембрана | элементарная мембрана | элементарная мембранаэлементарлы мембранаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кәдімгі мембрана – бұл липидтердің ішкі қабатымен қиылысатын әртүрлі құрамдағы екі ақуыз қабаты ретіндегі мембрана. Сыртқы ақуыз қабатында мукопротеидтер болады, ал ішкі қабаты глобулярлы ақуыздардан түзіледі. 2. Әзербайжан: elementar membran 3. Қырғыз: элементардык мембрана 4. Өзбек: elementar membrana 5. Түрік: temel membran 6. Ағылшын: elementary membrane 7. Испан: membrana elemental 8. Неміс: elementarmembran 9. Француз: membrane élémentaire 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: кәдімгі мембрана | +8 |
448. | элиминация, ағзадан шығару | элиминация, выведение из организма | элиминация, выведение из организмаэлиминация, ағзадан шығаруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрі – дәрмектерді жою (жою) - бұл дәрі-дәрмекті ағзадан алып тастаудың күрделі процесі, оның ішінде оны бейтараптандыру (биотрансформация немесе метаболизм) және нақты шығару. Жою сипаттамасында жүйелік жою және жүйелік жою ерекшеленеді 2. Әзербайжан: eliminasiya, bədəndən atılma 3. Қырғыз: элиминация, организмден чыгаруу 4. Өзбек: yo`q qilish, tanadan olib tashlash 5. Түрік: eliminasyon, vücuttan atılım 6. Ағылшын: elimination, excretion from the body 7. Испан: eliminación, excreción del cuerpo 8. Неміс: eliminierung, Ausscheidung aus dem Körper 9. Француз: élimination, excrétion du corps 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: ағзадан шығару | +15 |
449. | элиминациялық симптом (гомеопатиялық дәріні таңдау сынағынан шығаруды анықтайтын симптом) | элиминирующий симптом | элиминирующий симптомэлиминациялық симптом (гомеопатиялық дәріні таңдау сынағынан шығаруды анықтайтын симптом)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Элиминациялық белгі - психикалық, жалпы және жеке белгілердің ішінен сүзгіленіп алынған ең маңыздысы 2. Әзербайжан: aradan qaldırılması simptom 3. Қырғыз: четтетүү симптому 4. Өзбек: olib tashlash belgisi 5. Түрік: eliminasyon semptomu 6. Ағылшын: eliminating symptom 7. Испан: síntoma de eliminación 8. Неміс: beseitigung Symptom 9. Француз: symptôme d`élimination 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: элиминациялық белгі | +8 |
450. | эмбриотоксикалық | эмбриотоксичность | эмбриотоксичностьэмбриотоксикалықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Эмбриоулы - жүктіліктің бастапқы кезінде яғни бойға бала біту не эмбрион жасалу сәтінде заттың теріс әсер ету әлеуеті 2. Әзербайжан: embriotoksiklik 3. Қырғыз: эмбриотоксикалуулук 4. Өзбек: embriotoksisite 5. Түрік: embriyotoksisite 6. Ағылшын: embryotoxicity 7. Испан: embriotoxicidad 8. Неміс: Embryotoxizität 9. Француз: embryotoxicité 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: эмбриоулы | -2 |
451. | эндерматикалық пластырь | эндерматический пластырь | эндерматический пластырьэндерматикалық пластырьСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Эндерматикалық пластырь – құрамында жарақаттанған теріге ем беретін дәрілік заттары бар жапсырма түрі. 2. Әзербайжан: enerji yamacı 3. Қырғыз: энергетикалык патч 4. Өзбек: energiya patch 5. Түрік: enerji bandı 6. Ағылшын: energy patch 7. Испан: parche energético 8. Неміс: energie-Pflaster 9. Француз: patch énergétique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: эндерматикалық жапсырғы | +6 |
452. | эндогенді факторлар | эндогенные факторы | эндогенные факторыэндогенді факторларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Эндогендік факторлар – организмнің жоғары жүйке қызметінің түрімен, жасымен, жынысымен, иммунологиялық және реактивті ерекшеліктерімен, тұқым қуалайтын бейімділіктерімен, өткен уақыттағы әртүрлі зияндылықтардан кейінгі өзгерістерімен анықталатын организмнің физиологиялық жағдайы. 2. Әзербайжан: endogen amillər 3. Қырғыз: эндогендик факторлор 4. Өзбек: endogen omillar 5. Түрік: endojen faktörler 6. Ағылшын: endogenous factors 7. Испан: factores endógenos 8. Неміс: endogene Faktoren 9. Француз: facteurs endogènes 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы-жоқ 12. Ұсыныстар: эндогендік факторлар | +13 |
453. | энергиялық баланс | энергетический баланс | энергетический балансэнергиялық балансСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Энергетикалық теңгерім – ағзаға түскен (негізінен тамақпен) және ағза жұмсаған энергия мөлшерінің арақатынасы (негізінен жылу шығару түрінде). 2. Әзербайжан: enerji balansı 3. Қырғыз: энергетикалык баланс 4. Өзбек: energiya balansi 5. Түрік: enerji dengesi 6. Ағылшын: energy balance 7. Испан: balance energético 8. Неміс: Energiebilanz 9. Француз: bilan énergétique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: энергетикалық теңгерім | +8 |
454. | энергиялық жылу балансы | энергетический тепловой баланс | энергетический тепловой балансэнергиялық жылу балансыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дененің жылу (энергетикалық) теңгерімі – энергияны бөлу және сақтау заңдылықтарына негізделген. Бұл дене жылуын анықтауға мүмкіндік береді және жылу бөліну мөлшерін есептеуге мүмкіндік береді 2. Әзербайжан: энергетический тепловой баланс 3. Қырғыз: энергетический тепловой баланс 4. Өзбек: energiya issiqlik balansi 5. Түрік: enerji ısı dengesi 6. Ағылшын: energy heat balance 7. Испан: balance térmico energético 8. Неміс: energie-Wärmebilanz 9. Француз: bilan thermique énergétique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: дененің жылу (энергетикалық) теңгерімі | +6 |
455. | энтеральды дәрілік форма | энтеральная лекарственная форма | энтеральная лекарственная формаэнтеральды дәрілік формаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Энтералды дәрілік амал – ағзаға дәрілік заттарды ас қорыту жолы арқылы енгізу 2. Әзербайжан: enteral dərman forması 3. Қырғыз: Энтералдык дозалоо формасы 4. Өзбек: enteral Dozaj shakli 5. Түрік: enteral dozaj formu 6. Ағылшын: enteral dosage form 7. Испан: enteralnaya forma farmacéutica 8. Неміс: enterale Darreichungsform 9. Француз: forme posologique entérale 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: энтералды дәрілік амал | +7 |
456. | эпидерматикалық пластырь | эпидермический пластырь | эпидермический пластырьэпидерматикалық пластырьСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Эпидермиялық пластырь – құрамындағы еріткіштер буланғаннан кейін теріге берік, икемді жабысқақ пленка қалдыратын жабысқақ түрі. 2. Әзербайжан: epidermik yamaq 3. Қырғыз: эпидермикалык патч 4. Өзбек: epidermik gips 5. Түрік: epidermal yama 6. Ағылшын: epidermal yama 7. Испан: parche epidérmico 8. Неміс: parche epidérmico 9. Француз: patch épidermique 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: эпидермиялық жапсырғы | +2 |
457. | эссенция (бастапқы дайындалған стандартты емес гомеопатиялық тинктура (тұндырма) | эссенция | эссенцияэссенция (бастапқы дайындалған стандартты емес гомеопатиялық тинктура (тұндырма)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Эссенция – бұл арнайы концентрацияланған формуласы бар, құрамында белсенді компоненттері өте көп зат. Салмағы жеңіл, денеге аса сіңгіш, жабысқақтық, майлылық немесе тарыстырғыш қасиеттері жоқ. 2. Әзербайжан: mahiyyəti 3. Қырғыз: маани 4. Өзбек: mohiyati 5. Түрік: özü 6. Ағылшын: essence 7. Испан: esencia 8. Неміс: Essenz 9. Француз: essence 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы - Таңбалануға жататын тауарлар тізбесін айқындау туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 10 қыркүйектегі №568 қаулысы 12. Ұсыныстар: Сіңгіш тұндырма | +12 |
458. | этикеткалау | этикетировка | этикетировкаэтикеткалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жапсырмалау – жапсырмаларды тауарға не талдау материалдарына бекіту әрекеті 2. Әзербайжан: etiketləmə 3. Қырғыз: этикеткалоо 4. Өзбек: etiketleme 5. Түрік: etiketleme 6. Ағылшын: labeling 7. Испан: etiquetado 8. Неміс: Etikettierung 9. Француз: étiquetage 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: Жапсырмалау | -2 |
459. | этикетка «у» | этикетка «яд» | этикетка «яд»этикетка «у»Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. «У» жазуы бар жапсырмасы – материалдың (заттың) улы екендігін ескерту жапсырмасы 2. Әзербайжан: etiket «zəhər» 3. Қырғыз: «уу» этикеткасы 4. Өзбек: «zahar»yorlig`i 5. Түрік: «zehir» etiketi 6. Ағылшын: label «poison» 7. Испан: etiqueta «veneno» 8. Неміс: das Etikett «Gift» 9. Француз: étiquette «poison» 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: «У» жазуы бар жапсырма | -2 |
460. | ескерту этикеткасы | этикетка предупредительная | этикетка предупредительнаяескерту этикеткасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ескерту этикеткасы - материалдың (заттың) құрамын білдіру не қауіпті екендігін ескерту үшін қолданылатын жапсырмасы түрі 2. Әзербайжан: etiket xəbərdarlıq 3. Қырғыз: эскертүү Этикеткасы 4. Өзбек: yorliq ogohlantiruvchi 5. Түрік: uyarı etiketi 6. Ағылшын: warning label 7. Испан: etiqueta de advertencia 8. Неміс: warnschild 9. Француз: étiquette d`avertissement 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: ескерту жапсырмасы | 0 |
461. | этил спирті | этиловый спирт | этиловый спиртэтил спиртіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Этил спирті-тағамдық немесе тағамдық емес шикізаттан өндірілген спирт, оның ішінде денатуратталған этил спирті, этил спиртінің бас фракциясы бар 2. Әзербайжан: etil spirti 3. Қырғыз: этил спирти 4. Өзбек: etil spirti 5. Түрік: etil alkol 6. Ағылшын: ethyl alcohol 7. Испан: alcohol etílico 8. Неміс: Äthylalkohol 9. Француз: alcohol etílico 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- Этил спиртін сақтау мен өткізу (тиеп-жөнелту, қабылдап алу) қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2015 жылғы 20 ақпандағы №109 бұйрығы. 12. Ұсыныстар: этил спирті | +15 |
462. | эфир майлары | эфирные масла | эфирные маслаэфир майларыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Эфир майлары – тұтану температурасы төмен, жеңіл әрі жанғыш, күшті иісі мен дәмі бар, май тәрізді, суда ерімейтін, негізінен түссіз болып келетін сұйықтық. 2. Әзербайжан: əsas yağlar 3. Қырғыз: майлар 4. Өзбек: efir moylari 5. Түрік: uçucu yağlar 6. Ағылшын: essential oils 7. Испан: óleos etéricos 8. Неміс: ätherische Öle 9. Француз: huiles essentielles 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: эфир майлары | +14 |
463. | көп атомды спирт эфирлері | эфиры многоатомных спиртов | эфиры многоатомных спиртовкөп атомды спирт эфирлеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көпатомды спирт эфирі – органикалық зат молекуласының құрамында екі немесе одан да көп гидроксил топтары бар спирттің химиялық қосылыстары кластарының жиынтығы. 2. Әзербайжан: çoxatomlu spirtlərin efirləri 3. Қырғыз: полиатомиялык спирттердин эфирлери 4. Өзбек: ko`p atomli spirtli efirlar 5. Түрік: poliatomik alkollerin esterleri 6. Ағылшын: polyatomic alcohol esters 7. Испан: ésteres de alcoholes poliatómicos 8. Неміс: ester von mehratomigen Alkoholen 9. Француз: esters d`alcools polyatomiques 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: көпатомды спирт эфирі | +12 |
464. | ядролық медицина | ядерная медицина | ядерная медицинаядролық медицинаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ядролық медицина – диагностика мен емдеуде радионуклидті фармацевтикалық препараттарды қолданумен айналысатын клиникалық медицинаның бір саласы. 2. Әзербайжан: Nüvə Təbabəti 3. Қырғыз: ядролук медицина 4. Өзбек: yadro tibbiyoti 5. Түрік: nuclear medicine 6. Ағылшын: nuclear medicine 7. Испан: medicina nuclear 8. Неміс: Nuklearmedizin 9. Француз: Médecine nucléaire 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: ядролық медицина | +15 |
465. | улы дәрілік заттар | ядовитые лекарственные вещества | ядовитые лекарственные веществаулы дәрілік заттарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Улы дәрілік заттар – бұл дәрі түрлері тірі ағзаға әсер еткен кезде қалыпты өмірлік жағдайдың күрт бұзылуына, яғни улану мен өлімге әкелетін заттар. Құрамында есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорлардың мөлшері жоғары заттар да улы дәрілік заттар санатына жатқызылуы мүмкін. 2. Әзербайжан: zəhərli narkotik 3. Қырғыз: уулуу дары заттар 4. Өзбек: zaharli dorivor moddalar 5. Түрік: zehirli tıbbi maddeler 6. Ағылшын: toxic medicinal substances 7. Испан: sustancias medicinales venenosas 8. Неміс: giftige Arzneimittel 9. Француз: substances médicinales toxiques 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы – Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 2 қазандағы № ҚР ДСМ-112/2020 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2020 жылғы 5 қазанда №21493 болып тіркелді. 12. Ұсыныстар: улы дәрілік заттар | +11 |
466. | дәрілік жалбызтікен | алтей лекарственный | алтей лекарственныйдәрілік жалбызтікенСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілік жалбызтікен – көпжылдық шөпті өсімдік. Тыныс жолдарының қабынуы жағдайында,сондай-ақ ауыр гастрит, энтероколит, іш өту кезінде, қақырық түсіретін және жараны тез бітіретін емдік шөп болып табылады. 2. Әзербайжан: gülxətmi dərman 3. Қырғыз: дары-дармек алтей 4. Өзбек: Oltoy tibbiy 5. Түрік: tıbbi hatmi 6. Ағылшын: marshmallow medicinal 7. Испан: Altea officinalis 8. Неміс: Althaea officinalis 9. Француз: Althea officinalis 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: дәрілік жалбызтікен | +15 |
467. | дәрілік шүйгіншөп | валериана лекарственная | валериана лекарственнаядәрілік шүйгіншөпСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілік шүйгіншөп - Валериан субфамилиясының Валериан тұқымдас өсімдіктерінің бір түрі. Медициналық мақсатта өсімдіктің тамырлары мен тамырлары қолданылады. Ол седативті дәрі ретінде және антиспазмодик ретінде қолданылады. 2. Әзербайжан: valerian dərman 3. Қырғыз: Валериан дары 4. Өзбек: valerian officinalis 5. Түрік: kediotu ilacı 6. Ағылшын: kediotu ilacı 7. Испан: valeriana officinalis 8. Неміс: baldrian, medizinisch 9. Француз: valériane officinale 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: дәрілік шүйгіншөп | +12 |
468. | дәрілік қырмызыгүл | календула лекарственная | календула лекарственнаядәрілік қырмызыгүлСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілік шүйгіншөп – Валериан субфамилиясының Валериан тұқымдас өсімдіктерінің бір түрі. Медициналық мақсатта өсімдіктің тамырлары мен тамырлары қолданылады. Ол седативті дәрі ретінде және антиспазмодик ретінде қолданылады. 2. Әзербайжан: valerian dərman 3. Қырғыз: Валериан дары 4. Өзбек: valerian officinalis 5. Түрік: kediotu ilacı 6. Ағылшын: kediotu ilacı 7. Испан: valeriana officinalis 8. Неміс: baldrian, medizinisch 9. Француз: valériane officinale 10. Бекітілген нұсқасы- валериана лекарственная - дәрілік шүйгін(медицина) 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: дәрілік шүйгіншөп | +15 |
469. | дәрілік жаужапырақ | мелисса лекарственная | мелисса лекарственнаядәрілік жаужапырақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілік жаужапырақ – ерінгүлділер тұқымдасының жаужапырақ туысына жататын биіктігі 70-120 см, көп жылдық шөп тектес өсімдік. Дәрілік шикізат ретінде сабағы, жапырағы, гүлі пайдаланылады. Өсімдік гүлдей бастағанда жиналған дәрілік шикізаттың шипалық қасиеті мл саналады. Өсімдіктің дәрілік шикізатының құрамында эфир майлары болғандықтан, оны жүйке жүйесін тыныштандыру, ауырсынуды басу үшін қолданады. Жаужапырақтың жүрек жұмысын жақсартатын, орталық жүйке жүйесінің қозуын тежейтін қасиеттері де бар. 2. Әзербайжан: Melissa dərman 3. Қырғыз: дарылык Мелисса 4. Өзбек: Melissa dorivor 5. Түрік: melissa tıbbi 6. Ағылшын: melissa officinalis 7. Испан: Melissa officinalis 8. Неміс: melissa officinalis 9. Француз: Melissa officinalis 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: дәрілік жаужапырақ | +15 |
470. | дәрілік шатыраш | шалфей лекарственный | шалфей лекарственныйдәрілік шатырашСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілік шатыраш – барлық бөліктерінде эфир майы бар өсімдік, оның мөлшері жапырақтарда 2,5% дейін. Өсімдік бактерицидтік және түрлі қабынуға қарсы пайдалынады. Жоғарғы тыныс алу жүйесінің жолдары қабынғанда және ауыз уылғанда (стоматит) тамақты және ауызды шаю үшін қолданылады, эфир майы не ұнтақтары ароматизациялау үшін де жарамды. Сонымен қатар аллергияға, гинекологиялық ауруларға, балаларда болатын қабыну ауруларына қарсы қолданылады. 2. Әзербайжан: adaçayı, dərman 3. Қырғыз: шалфей дары 4. Өзбек: adaçayı dorivor 5. Түрік: tıbbi adaçayı 6. Ағылшын: medicinal sage 7. Испан: salvia officinalis 8. Неміс: salbei medizinisch 9. Француз: sauge médicinale 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: дәрілік сәлбен нұсқасы да ел ішінде жиі қолданылады | +15 |
471. | дәрілік түйежоңышқа | донник лекарственный | донник лекарственныйдәрілік түйежоңышқаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілік түйежоңышқа – тұқымында 20 пайызға жуық кристальды глобулин фазеолині, протеаз, холестерин, лецитин, езілетін көмірсутегі, декстрин, лимон қышқылы және басқа да заттар кездесетін бұршақ тұқымдасына жататын екі жылдық сирек бір жылдық өсімдік. Медицинада түйебұршақ препараттарын қантты диабетке пайдаланады. Халық медицинасында түйебұршақ дәнінің қабығын ревматизм мен бүйрек шеменінде несеп шығаратын дәрі ретінде қолданады. 2. Әзербайжан: dərman donnik 3. Қырғыз: дары-дармек 4. Өзбек: dori-darmon 5. Түрік: şifalı yonca 6. Ағылшын: sweet clover medicinal 7. Испан: donnick officinalis 8. Неміс: medizinischer Klee 9. Француз: donnic officinalis 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: дәрілік түйежоңышқа | +15 |
472. | дәрілік түймедақ | ромашка аптечная | ромашка аптечнаядәрілік түймедақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дәрілік түймедақ – биіктігі 35-40см-ге жететін бір жылдық шөптесін өсімдік, тамыры нәзік,білеу. Түймедақтың гүлінен жел шығаратын, қабынуға қарсы әсер ететін, тер шығаратын, ауырған жерлерді тыныштандыратын, бұлшық еттердің тырысуына қарсы әсер етеін қасиеттері бар дәрілер жасалады. Дәрілік түймедақ асқазанның, тоқ ішектің қабынуын, бауырдың, бүйректің, қуықтың ауруларын емдеу үшін де пайдаланады. 2. Әзербайжан: çobanyastığı, əczaçılıq 3. Қырғыз: ромашка дарыкана 4. Өзбек: chamomile dorixona 5. Түрік: eczane papatyası 6. Ағылшын: chamomile pharmacy 7. Испан: manzanilla farmacia 8. Неміс: kamille, Apotheke 9. Француз: camomille pharmacie 10. Бекітілген нұсқасы- ромашка аптечная - дәрілік түймедақ(медицина) 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: дәрілік түймедақ | +15 |
473. | кәдімгі зере | тмин обыкновенный | тмин обыкновенныйкәдімгі зереСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кәдімгі зере (лат. Nigella sativa) – сарғалдақтар тұқымдасына жататын, тік әрі көп бұтақтанған, биіктігі 30-60 см болатын сабақтары бар біржылдық өсімдік. Зере тамшылары медицинада кеңінен пайдаланылады. Адамның иммундық жүйесін арттыруда, бас айналуын болдырмауда, қанайналым жұмысын қалыпты ұстау үшін, күш-қуатты арттырып, жұмысқа деген құлшынысын ояту мақсатында медицинада кәдімгі зерені қолданады. Бүйрек пен жүрек-қан тамыр жұмыстарын түзеу үшін зере пайдаланылады. Сонымен қоса, зере ағзадағы түрлі паразиттерден арылу үшін қолданылады. 2. Әзербайжан: kimyon adi 3. Қырғыз: кадимки зире 4. Өзбек: oddiy kimyon 5. Түрік: sıradan kimyon 6. Ағылшын: cumin ordinary 7. Испан: comino común 8. Неміс: Kreuzkümmel 9. Француз: cumin commun 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: кәдімгі зере | +13 |
474. | үштармақты итошаған | череда трехраздельная | череда трехраздельнаяүштармақты итошағанСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Үштармақты итошаған – дәрілік өсімдік, халық медицинасында кеңінен қолданылады. Ол тәбет ашып, ас қорытуды жақсартады, тері ауруы кезінде зат алмасуды қалыпқа келтіреді. Қан кетуді тоқтатып, жүйке жүйесін тыныштандырады. Үштармақты итошағанның жапырағы мен гүлін қайнатып, балалар шірінше ауруымен ауырғанда ішкізеді. 2. Әзербайжан: üç növbə ayrı 3. Қырғыз: ит уйгак 4. Өзбек: bir qator uch qismli 5. Түрік: üç sıra ayrı 6. Ағылшын: the sequence is three - part 7. Испан: la sucesión de tres partes 8. Неміс: dreiteilige Reihe 9. Француз: une succession de trois parties 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: үштармақты итошаған | +15 |
475. | үлкен сүйелшөп | чистотел большой | чистотел большойүлкен сүйелшөпСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Үлкен сүйелшөп - (лат. Chelidónium majus) - көкнәрлер тұқымдасына жататын улы көпжылдық шөптесін өсімдік. Латынша атауын екі сөзден құраған: грек сөзі "χηλιδων" – қарлығаш, лат. major, majus – үлкен. Ертеден келе жатқан аңыздарда қарлығаш өзінің көзі көрмей қалған балапандарын сүйелшөптің нәрсуымен емдейді депті. Ал қазақша "сүйелшөп" деп аталғаны - ол халықтық медицинада сүйелді кетіруге пайдаланғандықтан. 2. Әзербайжан: böyük chistotel 3. Қырғыз: чистотел чоң 4. Өзбек: celandine katta 5. Түрік: kırlangıçotu büyük 6. Ағылшын: celandine is large 7. Испан: la celidonia es grande 8. Неміс: celandine ist groß 9. Француз: la chélidoine est grande 10. Бекітілген нұсқасы- чистотел большой - үлкен сүйелшөп(биология) 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: үлкен сүйелшөп | +15 |
476. | торжемісті тегеурінгүл | живокость сетчатоплодная | живокость сетчатоплоднаяторжемісті тегеурінгүлСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Торжемісті тегеурінгүл (Delphіnіum) –сарғалдақтар тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін өсімдіктер. Торжемісті тегеурінгүлдерден алкалоидтар алынады. Алкалоидтар (стрихнин, тубокарин) өте улы болып келеді. Алкалоидтар туындыларының физиологиялық әсері күшті. Соған байланысты медицинада әр түрлі ауруларға қарсы дәрі ретінде кеңінен қолданылады, Мысалы, морфин, эфедрин, атропин, папаверин т.б.) 2. Әзербайжан: torşəkilli canlılıq 3. Қырғыз: тордогу тирүүлөй, мөмө-жемиштер 4. Өзбек: qorin bo`shlig`i 5. Түрік: larkspur retiküle 6. Ағылшын: larkspur reticulate 7. Испан: larkspur reticuladas 8. Неміс: Rittersporn retikuliert 9. Француз: vivacité de la rétine 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: торжемісті тегеурінгүл | +15 |
477. | шілтержапырақты шайқурай | зверобой продырявленный | зверобой продырявленныйшілтержапырақты шайқурайСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шілтержапырақты шәйқурай – Қазақстанда кездесетін 7 түрдің ішіндегі едәуір танымал түрі. Шәйқурайдың жер беті бөлігінің құрамында биологиялық белсенді заттар, эфир майы және витаминдер бар. Гүлдеу кезінде жиып алынған шәйқурайдың жеке өзі немесе қоспасы түрлі елдердің ғылыми және халықтық медицинасында кеңінен қолданылып келеді. 2. Әзербайжан: qoyunqıran 3. Қырғыз: Сент-Джон суслосу сайылган 4. Өзбек: Seynt jonning go`shti ishlab chiqarilgan 5. Түрік: st. john`s wort delikli 6. Ағылшын: St. John `s wort perforated 7. Испан: hierba de San Juan perforada 8. Неміс: Johanniskraut durchlöchert 9. Француз: millepertuis 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: шілтержапырақты шәйқурай | +15 |
478. | кәдімгі шәңкіш | калина обыкновенная | калина обыкновеннаякәдімгі шәңкішСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кәдімгі шәңкіш (байсаттар тұқымдасы) – ормандық, ылғал сүйгіш бұта, ағаштың шіліктерінде өседі. Дәрілік мақсатқа өсімдіктің қабығын, жемісін, гүлін жинайды. Құрамында - вибурнин глюкозиді, валериан, илік заттар, шайыр және органикалық қышқылдар, ал жемісінде қант, илік заттар бар. Олар медицинада кеңінен қолданылады. Гүлдеп тұрған бұтақтарының қайнатындысын қақырық түсіру үшін қолданады. Қабығынан алынған тұнба қан тоқтады, қан тамырларын тарылтады, жүйкені тыныштандырады. Жемісі жүрекке әсер етеді, несеп айдайды, өт жүргізеді, қабынудан қорғайды және жараларды жазады. 2. Әзербайжан: adi Kalina 3. Қырғыз: кадимки калина 4. Өзбек: Kalina oddiy 5. Түрік: kartopu sıradan 6. Ағылшын: viburnum vulgaris 7. Испан: viburnum vulgaris 8. Неміс: viburnum gewöhnlich 9. Француз: Viorne ordinaire 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: кәдімгі шәңкіш | +15 |
479. | штуцер | штуцер | штуцерштуцерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Штуцер – медициналық аспатардың құрамындағы ұсақ бөлшек. Штуцер (нем. stutzen «қысқа кесу» деген сөзінен) - газ және сұйықтық жүйелеріндегі құбырларды, сыйымдылықтарды, вентильдерді және басқа бөлшектерді қосуға арналған келте құбыр. Штуцер атауы басқа бөлшектердің арасында бұрандалы қосылымы бар келтеқұбырларды бөлектеу үшін және сыртқы бұраужолдарды ішкі бұраужолдардан ажырату үшін қолданылады, соңғысын «келтеқұбыр» деп атайды. Медициналық аспаптарда әртүрлі фитингтердің ішкі және сыртқы бұраужолдарын белгілеу үшін комбинацияларды қолдана отырып, фитингтер мен гайкалар қысқартылады. 2. Әзербайжан: Sünger 3. Қырғыз: байланыш 4. Өзбек: shtutser 5. Түрік: Stützen 6. Ағылшын: fitting 7. Испан: racor 8. Неміс: Stutzen 9. Француз: raccord 10. Бекітілген нұсқасы- штуцер – жалғауыш(машинажасау). 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: штуцер | +14 |
480. | аталық | тычинка | тычинкааталықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аталық – тозаңы бар және әдетте гүлдің еркек жыныстық органы деп аталатын гүл ағзасы. 2. Әзербайжан: sısman turk 3. Қырғыз: стамен 4. Өзбек: stamens 5. Түрік: ercik 6. Ағылшын: stamen 7. Испан: estambre 8. Неміс: Staubgefäß 9. Француз: étamine 10. Бекітілген нұсқасы- тычинка – аталық(биология) 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: аталық | +13 |
481. | медициналық капсула | медицинская капсула | медицинская капсуламедициналық капсулаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Медициналық капсула – ағзаның ағымдағы параметрлерін (түр үшін оңтайлы) оқитын және реципиенттің ағзасын эталондық күйге дейін қалпына келтіретін құрылғы. 2. Әзербайжан: tibbi kapsul 3. Қырғыз: медициналык капсула 4. Өзбек: tibbiy kapsül 5. Түрік: tıbbi kapsül 6. Ағылшын: medical capsule 7. Испан: cápsula médica 8. Неміс: medizinische Kapsel 9. Француз: capsule médicale 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: медициналық капсула | +15 |
482. | медициналық ара | медицинская пила | медицинская пиламедициналық араСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Медициналық ара – сүйек пластикасында (остеосинтез) ампутация кезінде сүйекті кесу үшін қолданылатын хирургиялық құрал. 2. Әзербайжан: tibbi mişar 3. Қырғыз: медициналык араа 4. Өзбек: tibbiy arra 5. Түрік: tıbbi testere 6. Ағылшын: medical saw 7. Испан: serrucho 8. Неміс: medizinische Säge 9. Француз: scie médicale 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: медициналық ара | +15 |
483. | медициналық бағдарлама | медицинская программа | медицинская программамедициналық бағдарламаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. А) Медициналық бағдарлама – пациенттердің электрондық ауру тарихын жазуға және сақтауға, кез-келген ақпаратты тез табуға мүмкіндік беретін компьютерлік бағдарлама. Ә) Медициналық бағдарлама – белгілі бір уақыт аралығы және қатысушылар саны белгіленген іс-әрекеттер мен медициналық шаралар ауқымы көрсетілген құжат. 2. Әзербайжан: tibbi proqram 3. Қырғыз: медициналык программа 4. Өзбек: tibbiy dastur 5. Түрік: tıbbi program 6. Ағылшын: medical program 7. Испан: programa médico 8. Неміс: medizinisches Programm 9. Француз: programme médical 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: медициналық бағдарлама | +15 |
484. | медициналық техника | медицинская техника | медицинская техникамедициналық техникаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Медициналық техника – бұл медицинада әртүрлі ауруларды емдеу, диагностикалау, алдын-алу, дәрі-дәрмектер жасау және санитарлық-гигиеналық шараларды жүргізу үшін қолданылатын техникалық құрылғылар жиынтығы. 2. Әзербайжан: tibbi texnika 3. Қырғыз: медициналык техника 4. Өзбек: tibbiy texnika 5. Түрік: tıbbi teknoloji 6. Ағылшын: medical equipment 7. Испан: técnica médica 8. Неміс: medizinische Technik 9. Француз: matériel médical 10. Бекітілген нұсқасы - медицинская техника - медициналық техника(заңтану) 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: медициналық техника | +15 |
485. | медициналық өлшеуіштер | медицинские измерители | медицинские измерителимедициналық өлшеуіштерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Медициналық өлшеуіштер - медициналық ақпаратты маманның тікелей қабылдауы үшін сигнал беруге арналған арнайы өлшеу құралы 2. Әзербайжан: tibbi göstəriciləri 3. Қырғыз: медициналык эсептегичтер 4. Өзбек: tibbiy o`lchagichlar 5. Түрік: tıbbi sayaçlar 6. Ағылшын: medical meters 7. Испан: medidores médicos 8. Неміс: medizinische Messgeräte 9. Француз: compteurs médicaux 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: медициналық өлшеуіштер | +15 |
486. | медициналық қайшылар | медицинские ножницы | медицинские ножницымедициналық қайшыларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Медициналық қайшылар - жұмсақ тіндерді, шеміршек пен қабырғаларды, сондай-ақ қуыс мүшелерді бөлу үшін қолданылатын медициналық құрал 2. Әзербайжан: tibbi qayçı 3. Қырғыз: tibbi qayçı 4. Өзбек: tibbiy qaychi 5. Түрік: tıbbi makas 6. Ағылшын: medical scissors 7. Испан: tijeras médicas 8. Неміс: medizinische Schere 9. Француз: ciseaux médicaux 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: медициналық қайшылар | +12 |
487. | медициналық диспенсер, дәрі салынатын арнайы пенал | медицинский диспенсер, специальный пенал для укладки лекарств | медицинский диспенсер, специальный пенал для укладки лекарствмедициналық диспенсер, дәрі салынатын арнайы пеналСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Медициналық диспенсер - бұл препаратты бір уақытта 1-3 мл көлеммен қамтамасыз ететін механикалық типтегі қабырға құрылғылары. Дұрыс қолданған кезде алақанның диспенсермен байланысы болмайды, сұйықтық шынтақты тұтқаға аздап басу арқылы беріледі. 2. Әзербайжан: tibbi dispenser 3. Қырғыз: медициналык диспенсер 4. Өзбек: tibbiy dispenser 5. Түрік: tıbbi dağıtıcı 6. Ағылшын: medical dispenser 7. Испан: dispensador médico 8. Неміс: medizinischer Spender 9. Француз: distributeur médical 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: медициналық диспенсер | +15 |
488. | медициналық бейтарап шыны (маркалары НС-1, НС-2, НС-2а, НС-3) | медицинское нейтральное стекло (марки НС-1, НС-2, НС-2а, НС-3) | медицинское нейтральное стекло (марки НС-1, НС-2, НС-2а, НС-3)медициналық бейтарап шыны (маркалары НС-1, НС-2, НС-2а, НС-3)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Медициналық бейтарап шыны - дәрілік заттарды, инъекциялық және бактериологиялық ерітінділерді сақтауға және буып-түюге арналған немесе науқастарға күтім жасайтын заттар болып табылатын шыныдан жасалған әртүрлі бұйымдардың жалпыланған атауы 2. Әзербайжан: tibbi neytral şüşə 3. Қырғыз: медициналык нейтралдуу айнек 4. Өзбек: tibbiy neytral shisha 5. Түрік: tibbiy neytral shisha 6. Ағылшын: medical neutral glass 7. Испан: vidrio neutro médico 8. Неміс: medizinisches neutrales Glas 9. Француз: verre neutre médical 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: медициналық бейтарап шыны | +15 |
489. | медициналық түссізденген таралық шыны | медицинское тарное обесцвеченное стекло | медицинское тарное обесцвеченное стекломедициналық түссізденген таралық шыныСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Түссіз медициналық шыны құты – бұл физика-химиялық құрамы мен сапасы медициналық шыны дайындауға қойылатын техникалық талаптар мен стандарттарға сәйкес дайындалған шыны түрі. 2. Әзербайжан: tibbi qablaşdırma rəngsiz şüşələr 3. Қырғыз: медициналык тармал түстүү айнек 4. Өзбек: tibbiy taroqsimon rangsiz shisha 5. Түрік: tıbbi tartar renksiz cam 6. Ағылшын: medical tarn discolored glass 7. Испан: vidrio decolorado de Tarn médico 8. Неміс: medizinischer Behälter verfärbtes Glas 9. Француз: verre décoloré Tarn médical 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: түссіз медициналық шыны құты | +6 |
490. | ауруханааралық дәріхана | межбольничная аптека | межбольничная аптекаауруханааралық дәріханаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауруханааралық дәріхана – кереуеттердің жалпы саны 500-ден кем емес екі және одан да көп ЕПМ, сондай-ақ барлық ЕПМ-де кереуеттердің жалпы саны 100-ден 500-ге дейінгі елді мекендерде қамтамасыз ету үшін ұйымдастырылады 2. Әзербайжан: xəstəxanalararası Aptek 3. Қырғыз: жатаканалар аралык дарыкана 4. Өзбек: shifoxonalararo dorixona 5. Түрік: hastaneler arası eczane 6. Ағылшын: inter-hospital pharmacy 7. Испан: farmacia hospitalaria 8. Неміс: interklinik-Apotheke 9. Француз: pharmacie inter-hospitalière 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ. 12. Ұсыныстар: ауруханааралық дәріхана | +15 |
491. | халықаралық фармацевтикалық федерация | международная фармацевтическая федерация | международная фармацевтическая федерацияхалықаралық фармацевтикалық федерацияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Халықаралық фармацевтика федерациясы (FIP) –фармацевтика ғылымдары мен фармацевтика оқытушыларының мүдделерін танытатын жаһандық орган. 2. Әзербайжан: Beynəlxalq əczaçılıq federasiyası 3. Қырғыз: Эл аралык фармацевтика федерациясы 4. Өзбек: xalqaro farmatsevtika federatsiyasi 5. Түрік: uluslararası ilaç federasyonu 6. Ағылшын: international Pharmaceutical Federation 7. Испан: Federación farmacéutica internacional 8. Неміс: internationaler pharmazeutischer Verband 9. Француз: international Pharmaceutical Federation 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: халықаралық фармацевтика федерациясы | +14 |
492. | микрожарықша | микротрещина | микротрещинамикрожарықшаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Микрожарықшақ – микроскопиялық өлшемі бар, физикалық әдістермен кемінде елу есе ұлғайтумен анықталатын жарықшақ 2. Әзербайжан: mikroçeşin 3. Қырғыз: чачтын түшүшү 4. Өзбек: microcracks 5. Түрік: mikro çatlak 6. Ағылшын: microcrack 7. Испан: microgrieta 8. Неміс: Mikroriß 9. Француз: microfissure 10. Бекітілген нұсқасы- микротрещина – микрожарықша(кен ісі және металлургия) – микросызат(машинажасау) 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: микрожарықшақ | +10 |
493. | микстура (ішуге арналған сұйық, дәрі) | микстура | микстурамикстура (ішуге арналған сұйық, дәрі)Саласы Этимологиясы Дефинициясы1. Микстура (лат. mixtura-қоспа) - бірнеше қатты заттардың немесе сұйықтықтардың қоспасынан тұратын ішкі қолдануға арналған сұйық дәрілік түр 2. Әзербайжан: mixtura 3. Қырғыз: микстура 4. Өзбек: tibbiyot 5. Түрік: İlaç 6. Ағылшын: medicine 7. Испан: medicina 8. Неміс: Mixtur 9. Француз: potion 10. Бекітілген нұсқасы- микстура- микстура(медицина). 11. Заңнамадағы қолданысы - дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың айналысы саласындағы субъектілердің өз иелігіндегі жарамсыз болып қалған, жарамдылық мерзімі өткен дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды, жалған және Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес келмейтін басқа да дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды жою қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2020 жылғы 27 қазандағы № ҚР ДСМ-155/2020 бұйрығы.. 12. Ұсыныстар: микстура | +14 |
494. | микроорта | микросреда | микросредамикроортаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Микро орта - қан тамырлары, иммундық жасушалар, фибробласттар, сигнал беретін молекулалар және жасушадан тыс матрица 2. Әзербайжан: mikrosreda 3. Қырғыз: микро чөйрө 4. Өзбек: mikrosreda 5. Түрік: mikro çevre 6. Ағылшын: microenvironment 7. Испан: microentorno 8. Неміс: Mikromilieu 9. Француз: microenvironnement 10. Бекітілген нұсқасы - микросреда – микроорта(зоология). 11. Заңнамадағы қолданысы- «Туыстық емес трансплантаттауды жүргізу мақсатында адамның биологиялық материалдарының үлгілерін, гемопоэздік дің жасушаларын, сүйек кемігін, донорлық лимфоциттерді, жыныстық жасушалар мен эмбриондарды Еуразиялық экономикалық одаққа мүше болып табылмайтын мемлекеттерден Қазақстан Республикасының аумағына әкелуге және Қазақстан Республикасының аумағынан осы мемлекеттерге әкетуге қорытындылар (рұқсат беру құжаттарын) беру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 3 қарашадағы № ҚР ДСМ-177/2020 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 7 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-126 бұйрығы 12. Ұсыныстар. Микро орта (қос дауыстының сөз үшінде қатар тұруы тіл заңына қайшы келеді) | +15 |
495. | минимс, бір дозалық тамызғыш | минимс | минимсминимс, бір дозалық тамызғышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Минимс- дәріханалық сұйықтық өлшем бірлігі. 2. Әзербайжан: minimumlar 3. Қырғыз: минималдуу. жардам 4. Өзбек: minims 5. Түрік: minimumlar 6. Ағылшын: minims 7. Испан: mínimos 8. Неміс: minima 9. Француз: minimes 10. Бекітілген нұсқасы- жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: Мөлтік | +15 |
496. | эвтектикалық қоспалар | эвтектические смеси | эвтектические смесиэвтектикалық қоспаларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Эвтектикалық қоспалар (eutectic solution) – бұл әр затқа қарағанда төмен тұрақты балқу температурасы бар белгілі бір құрамның қоспалары (грекше eutektas сөзінен жақсы ериді). 2. Әзербайжан: eutektik qarışıqlar 3. Қырғыз: эвтектикалык аралашмалар 4. Өзбек: ötektik aralashmalar 5. Түрік: ötektik karışımlar 6. Ағылшын: eutectic mixtures 7. Испан: mélanges eutectiques 8. Неміс: eutektische Mischungen 9. Француз: mélanges eutectiques 10. Бекітілген нұсқасы – гомеопатическая сложная смесь - гомеопатиялық күрделі қоспа (2021ж); 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: эвтектикалық қоспалар | +15 |
497. | препараттың химиялық модификациясы | химическая модификация препарата | химическая модификация препаратапрепараттың химиялық модификациясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Препараттың химиялық модификациясы. Дәрілік заттардың қарапайым химиялық модификациясы термині бір затты әртүрлі химиялық қосылыстарда (тұз, негіз, қышқыл, эфир, күрделі қосылыс және басқалар) дәрілік зат ретінде қолдануға болатын фактор деп түсініледі, онда зат молекуласының фармакологиялық әсері үшін жауап беретін бөлігі толығымен сақталады. 2. Әзербайжан: preparatın kimyəvi modifikasiyası 3. Қырғыз: препараттын химиялык модификациясы 4. Өзбек: preparatning kimyoviy modifikatsiyasi 5. Түрік: ilacın kimyasal modifikasyonu 6. Ағылшын: chemical modification of the drug 7. Испан: modificación química del fármaco 8. Неміс: chemische Modifikation des Arzneimittels 9. Француз: modification chimique du médicament 10. Бекітілген нұсқасы- лекарственный препарат-дәрілік препарат (2021ж); химический контроль-химиялық бақылау (2021ж); модификация- модификация, түрлендіру (2016ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- жоқ 12. Ұсыныстар: препараттың химиялық модификациясы | +6 |
498. | фракциялық құрам | фракционный состав | фракционный составфракциялық құрамСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фракциялық (гранулометриялық) құрам немесе ұнтақ бөлшектерінің ірілігі бойынша таралуы оның ағымдылығына, демек, таблетка машиналарының ырғақты жұмысына, алынған таблеткалар массасының тұрақтылығына, дәрілік заттың дозалану дәлдігіне, сондай-ақ таблеткалардың сапалық сипаттамаларына (сыртқы түрі, ыдырауы, беріктігі және т.б.) белгілі бір әсер етеді. 2. Әзербайжан: fraksiya tərkibi 3. Қырғыз: фракциялык курам 4. Өзбек: fraksiyonel tarkibi 5. Түрік: kesirli kompozisyon 6. Ағылшын: fractional composition 7. Испан: composición fraccionaria 8. Неміс: fraktionierte Zusammensetzung 9. Француз: composition fractionnée 10. Бекітілген нұсқасы- боевой состав -жауынгерлiк құрам (2021ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- «Қайта өңдеу өнімдерінің тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің міндетін атқарушының 2016 жылғы 25 маусымдағы № 273 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы Фракциялық құрамы: -қайнаудың басталуы -қайнаудың аяқталуы 12. Ұсыныстар: фракциялық құрам | +15 |
499. | үсу, қату | отморожение | отморожениеүсу, қатуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Үсу, қату –төмен температураның әсерінен дене тіндерінің зақымдануы. Көбінесе үсу дененің шығыңқы бөліктеріне, мысалы, жүрекшелерге, мұрынға, аяқ-қолдарға, ең алдымен саусақтар мен аяқтарға әсер етеді. 2. Әзербайжан: donma 3. Қырғыз: үшүк 4. Өзбек: sovuq 5. Түрік: donma 6. Ағылшын: frostbite 7. Испан: congelación 8. Неміс: Erfrierung 9. Француз: gelures 10. Бекітілген нұсқасы-жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы жоқ. 12. Ұсыныстар. Үсу, қату процестерінің бір-бірінен мағыналық айырмашылықтары болғандықтан, дефинициясына сәйкес үсу сөзін ғана термин ретінде ұсынуға болады. | +14 |
500. | итергіш құралдар | оттесняющие инструменты | оттесняющие инструментыитергіш құралдарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Итергіш құралдар – қуыстарды кеңейтуге, адамның тіндері мен мүшелерін жыртпай, сондай-ақ қоршаған тіндердің қабаттарын жыртуға арналған құралдар. 2. Әзербайжан: İtiləmə alətləriİtiləmə alətləri 3. Қырғыз: Артка тартуучу шаймандар 4. Өзбек: Orqaga olish vositalari 5. Түрік: İtici aletlerİtici aletler 6. Ағылшын: Repelling tools 7. Испан: Herramientas de retroceso 8. Неміс: Abstoßende Werkzeuge 9. Француз: Outils de repousse 10. Бекітілген нұсқасы- зубные инструменты –тіс құрал-саймандары (2021ж), инструменты для моделирования – модельдеуге арналған құралдар (2021ж). 11. Заңнамадағы қолданысы – құжаттарда құралдар термині қолданылған. 12. Ұсыныстар. Бекітілген нұсқасын, заңнамадағы қолданысы бойынша инструменты – құралдар болады. Ал оттесняющие сөзін қызмет түріне байланысты ығыстырғыш-итергіш құралдар деп атау ұсынылады. | +8 |
501. | антропогендік үдерістер, антропогендік процестер | антропогенные процессы | антропогенные процессыантропогендік үдерістер, антропогендік процестерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Антропогендік процестер (басқа грек. ἄνθρωπος-адам, γένεσις-шыққан, лат. factor — іс) - адам іс-әрекетінің табиғатқа тікелей әсері. 2. Әзербайжан: antropogen proseslər 3. Қырғыз: антропогендик процесстер 4. Өзбек: антропоген жараёнлар 5. Түрік: insan yapımı süreçler 6. Ағылшын: anthropogenic processes 7. Испан: procesos antropogénicos 8. Неміс: anthropogene Prozesse 9. Француз: processus anthropiques 10. Бекітілген нұсқасы: процесс, үдеріс (2010); қосалқы процессті (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: Индустриялық-инновациялық қызмет субъектілерінің өндірістік қызметін (технологиялық процесін) жер қойнауын пайдаланумен байланысты қызмет (технологиялық процесс) деп тану қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 24 мамырдағы № 372 бұйрығы. (технологиялық процесс) деп тану қағидаларын бекіту туралы 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, антропогендік процестер нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +14 |
502. | аббревиация; қысқару | аббревиация | аббревиацияаббревиация; қысқаруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аббревиация– (лат. abbreviatio-қысқару) тіршілік ету ортасының, өмір сүру жағдайының өзгеруіне байланысты жануарлар организміндегі арғы тегіне тән кейбір ағзаларының қызметін тоқтатуы. 2. Әзербайжан: kısaltması azaldılması 3. Қырғыз: кыскартуу, кыскартуу 4. Өзбек: қисқартма, қисқартма 5. Түрік: kısaltma, kısaltma 6. Ағылшын: abbreviation 7. Испан: abreviación 8. Неміс: abbreviation 9. Француз: abréviation 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар: Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, аббревиация, қысқару нұсқасы биология саласында қолданылады, экология саласы бойынша аббревиация сөзі қолданылады. Сондықтан аббревиация нұсқасын термин ретінде қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
503. | абиогендік ландшафт | абиогенный ландшафт | абиогенный ландшафтабиогендік ландшафтСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Абиогендік ландшафт – бейорганикалық сипаттағы заттардың біртіндеп күрделенуі және тірі емес заттардан тіршіліктің пайда болуы нәтижесінде өмірдің пайда болуы. Антарктиканың орталық бөлігінің ландшафттарын, Гренландия мұз қалқанын, Гималайдың ең биік шыңдарын, лава көлдерін және т.б. қамтиды. 2. Әзербайжан: abiogenic landşaft 3. Қырғыз: абиогендик пейзаж 4. Өзбек: abiogenik landshaft 5. Түрік: abiyojenik manzara 6. Ағылшын: abiogenic landscape 7. Испан: paisaje abiogénico 8. Неміс: abiogene Landschaft 9. Француз: paysage abiogénique 10. Бекітілген нұсқасы- ландшафт (2018). 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасының аумағындағы бiрегей және сирек ландшафттарды сақтау жөнiндегi шаралар туралы. Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 11 маусымдағы N 474 өкімі. Мысалы: Қазақстан Республикасының аумағындағы ерекше рекреациялық маңызы бар бiрегей және сирек ландшафттарды сақтау мақсатында. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды, ландшафт сөзінің беретін мағынасын басшылыққа ала отырып, абиогендік ландшафт нұсқасын қолдаймыз. | +7 |
504. | абиота | абиота | абиотаабиотаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Абиота – экожүйеде климаттық, геологиялық немесе гидрологиялық факторлар сияқты тірі емес компоненттердің жиынтығы. 2. Әзербайжан: abiot 3. Қырғыз: абиота 4. Өзбек: abiota 5. Түрік: abiota 6. Ағылшын: abiota 7. Испан: abiota 8. Неміс: abiota 9. Француз: abiota 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды, басшылыққа ала отырып, экология саласында қолданылатын атау болғандықтан абиота нұсқасында қалдырып қолдануды дұрыс деп санаймыз. | +13 |
505. | абиотика | абиотика | абиотикаабиотикаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Абиотика – табиғатта кездесетін тірі емес компоненттер; су, топырақ және атмосфера т.б. 2. Әзербайжан: abiotika 3. Қырғыз: абиотика 4. Өзбек: abiyotika 5. Түрік: abiyotik 6. Ағылшын: abiotics 7. Испан: abiótica 8. Неміс: abiotik 9. Француз: abiotique 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды, басшылыққа ала отырып, экология саласында абиотика нұсқасында қолданылатын, қалыптасқан атау болғандықтан абиотика нұсқасын қолдануды дұрыс деп санаймыз. | +13 |
506. | абиотикалық орта | абиотическая среда | абиотическая средаабиотикалық ортаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Абиотикалық орта – (гр.- терістеу бөлшек және biotikos- өмір сүру, тірі, жанды) тірі ағзалардың өмір сүруіне әсер ететін органикалық емес заттардың жиынтығы. 2. Әзербайжан: abiotik mühit 3. Қырғыз: абиотикалык чөйрө 4. Өзбек: abiyotik muhit 5. Түрік: abiyotik çevre 6. Ағылшын: abiotic environment 7. Испан: ambiente abiótico 8. Неміс: abiotische Umgebung 9. Француз: environnement abiotique 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, абиотикалық орта нұсқасы экология, биология саласында қалыптасқан атау болғандықтан абиотикалық орта нұсқасын термин ретінде қолдануды дұрыс деп санаймыз. | +13 |
507. | абиотикалық нүкте | абиотическая точка | абиотическая точкаабиотикалық нүктеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Абиотикалық нүкте – тірі материяға өмір сүруге кері әсері бар химиялық, физикалық факторлардың шоғырланған жері. 2. Әзербайжан: abiotik nöqtə 3. Қырғыз: абиотикалык чекит 4. Өзбек: abiyotik nuqta 5. Түрік: abiyotik nokta 6. Ағылшын: abiotic point 7. Испан: punto abiótico 8. Неміс: abiotischer Punkt 9. Француз: point abiotique 10. Бекітілген нұсқасы: нүкте (2003) лингвистикалық термин; нүкте (2015) математикалық термин. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, экология саласындағы қалыптасқан атау ретінде абиотикалық нүкте нұсқасын термин ретінде қолдануды дұрыс деп санаймыз. | +13 |
508. | ортаның абиотикалық жағдайлары | абиотические условия среды | абиотические условия средыортаның абиотикалық жағдайларыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. 1. Ортаның абиотикалық жағдайлары (грек тіл. а-бас тарту. бөлшектер мен biotikos-өмірлік, тірі) – бейорганикалық заттар жиынтығы. Организмдердің тіршілік ету жағдайлары: химиялық (атмосфералық ауаның құрамы, оның құрамы әр түрлі. қоспалар, мор құрамы және тұщы су, түптік шөгінділер, топырақ) және физикалық (темп-pa ауа, су, барометр. қысым, басым желдер, токтар, оқшаулау, субстраттың табиғаты, радио. фон және т.б.). 2. Әзербайжан: abiotik mühit şəraiti 3. Қырғыз: чөйрөнүн абиотикалык шарттары 4. Өзбек: atrof muhitning abiotik shartlari 5. Түрік: çevrenin abiyotik koşulları 6. Ағылшын: abiotic environmental conditions 7. Испан: condiciones ambientales abióticas 8. Неміс: abiotische Umgebungsbedingungen 9. Француз: conditions environnementales abiotiques 10. Бекітілген нұсқасы: атмосфералық жағдайлар (2019), ішкі орта, сыртқы орта, қолайлы орта (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген түсініктемелерді басшылыққа ала отырып, ортаның абиотикалық жағдайлары нұсқасын қолдануды дұрыс деп санаймыз. | +13 |
509. | абиотикалық факторлар | абиотические факторы | абиотические факторыабиотикалық факторларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Абиотикалық фактор (грек. α-терістеу, βίος – өмір) – экожүйеге де, оның айналасына да әсер ететін экожүйеде «өмір сүретін» жансыз заттар. Абиотикалық факторлардың кейбір мысалдары күн, тастар, су және құм болып табылады. Биотикалық факторлар – басқа тірі организмдерге әсер ететін тірі организмдер. 2. Әзербайжан: abiotik amillər 3. Қырғыз: абиотикалык факторлор 4. Өзбек: abiyotik omillar 5. Түрік: abiyotik faktörler 6. Ағылшын: abiotic factors 7. Испан: factores abióticos 8. Неміс: abiotischer Faktor 9. Француз: facteurs abiotiques 10. Бекітілген нұсқасы: биохимиялық факторлар (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: ҚР Yкiметi мен РФ Үкiметi арасында «Байқоңыр» кешенiн Ресей Федерациясының жалға алуы жағдайында оның аумағында экология және табиғатты пайдалану жөнiндегі келiсiм жасасу туралы ҚР Үкіметінің 2004 жылғы 24 желтоқсандағы N 1380 Қаулысы. Қоршаған табиғи – адамға тiкелей немесе жанама әсер ететiн кәдiмгі орта (табиғи) абиотикалық (жанама) және биотикалық факторлардың жиынтығы. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, экология саласындағы қалыптасқан атау ретінде абиотикалық факторлар нұсқасында қалдырып қолдануды дұрыс деп санаймыз. | +13 |
510. | абиотикалық экологиялық факторлар | абиотические экологические факторлар | абиотические экологические факторларабиотикалық экологиялық факторларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Абиотикалық экологиялық факторлар – жансыз табиғаттың барлық элементтері (жарық, температура, ылғалдылық, қысым, топырақтың құрылымы мен құрамы, жер бедері және т.б. 2. Әзербайжан: abiotik ekoloji amillər 3. Қырғыз: абиотикалык экологиялык факторлор 4. Өзбек: abiyotik ekologik omillar 5. Түрік: abiyotik çevresel faktörler 6. Ағылшын: abiotic environmental factors 7. Испан: factores ambientales abióticos 8. Неміс: abiotische Umweltfaktoren 9. Француз: facteurs environnementaux abiotiques 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, экология саласындағы қалыптасқан атау ретінде абиотикалық экологиялық факторлар нұсқасында қалдырып қолдануды дұрыс деп санаймыз. | +13 |
511. | байырғы түрлер, көне түрлер | аборигенные виды | аборигенные видыбайырғы түрлер, көне түрлерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Байырғы түрлер, көне түрлер – ежелден мекендейтін эволюциялық даму үстіндегі өсімдіктер және жануарлардың түрлері 2. Әзербайжан: Aboriginal növlər 3. Қырғыз: аборигендик түрлөр 4. Өзбек: mahalliy turlar 5. Түрік: yerli türler 6. Ағылшын: native species 7. Испан: especies aborígenes 8. Неміс: aborigine-Arten 9. Француз: espèces autochtones 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды, талдамаларды басшылыққа ала отырып, абориген- коренной житель- тұрғылықты, байырғы, көне деген мағынаны білдіреді. Сондықтан өсімдіктер мен жануарларға қатысты көне түрлер нұсқасын қолдаймыз. | +6 |
512. | абсолют қуаңшылық, абсолюттік қуаңшылық | абсолютная засуха | абсолютная засухаабсолют қуаңшылық, абсолюттік қуаңшылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Абсолютті қуаңшылық – бұл қатарынан 15 немесе одан да көп күнге созылатын ұзаққа созылатын су тапшылығы. 2. Әзербайжан: mütləq quraqlıq 3. Қырғыз: абсолюттук кургакчылык 4. Өзбек: mutlaq qurg`oqchilik 5. Түрік: mutlak kuraklık 6. Ағылшын: absolute drought 7. Испан: sequía absoluta 8. Неміс: absolute Dürre 9. Француз: sécheresse absolue 10. Бекітілген нұсқасы: абсолютті (2015). 11. Заңнамадағы қолданысы- абсолютті - абсолютно 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, абсолютті қуаңшылық нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +4 |
513. | табиғат пайдаланудағы авариялық жағдаят | аварийная ситуация в природопользовании | аварийная ситуация в природопользованиитабиғат пайдаланудағы авариялық жағдаятСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғатты пайдаланудағы авариялық жағдаят – адамның іс-әрекеті нәтижесінде оқыстан болатын келеңсіздік. Мысалы: орманның өртенуі, теңізге мұнай қалдықтарының құйылып кетуі т.б. 2. Әзербайжан: təbiətdən istifadədə qəza vəziyyəti 3. Қырғыз: жаратылышты пайдалануудагы өзгөчө кырдаал 4. Өзбек: tabiatdan foydalanishda favqulodda vaziyat 5. Түрік: doğa yönetiminde acil durum 6. Ағылшын: emergency situation in nature management 7. Испан: emergencia ambiental 8. Неміс: notfall im Naturschutz 9. Француз: urgence environnementale 10. Бекітілген нұсқасы: табиғатты қорғау-охрана природы (2015) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа алып және экология саласында қалыптасқан атау екендігін ескеріп, табиғатты пайдаланудағы авариялық жағдаят деп қолданған дұрыс деп санаймыз.Себебі пайдалану сөзі тұрғаннан кейін оны пайдаланатын адам екендігі белгілі, адамның пайдаланатыны табиғат, сонда табиғатты пайдалану деген тіркес сөз бен сөзді жалғастыруда тілдік заңдылыққа қайшы келмейді. | +7 |
514. | қоршаған ортаның авариялық ластануы | аварийное загрязнение окружающей среды | аварийное загрязнение окружающей средықоршаған ортаның авариялық ластануыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоршаған ортаның авариялық ластануы – шаруашылық және өзге де қызмет объектісінде болған авариядан немесе апаттан, сондай-ақ қоршаған ортаға тікелей немесе жанама әсер ету салдарынан болған және ауаға ластанған нәрсені тастаудан, төтенше жағдайлардан туындаған қоршаған ортаның ластануы. 2. Әзербайжан: təcili ətraf mühitin çirklənməsi 3. Қырғыз: өзгөчө чөйрөнүн булганышы 4. Өзбек: favqulodda atrof-muhit ifloslanishi 5. Түрік: acil çevre kirliliği 6. Ағылшын: accidental environmental pollution 7. Испан: contaminación ambiental de emergencia 8. Неміс: notfall-Umweltverschmutzung 9. Француз: pollution d`urgence 10. Бекітілген нұсқасы- қоршаған ортаны ластау (2003), ластану (хим.) (2006). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының «Қоршаған ортаны қорғау туралы» Заңының 10 бабын, "Қазақстан Республикасындағы жергiлiктi мемлекеттiк басқару туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 27 бабы. Мысалы: Облыстық әкiмияттың 2003 жылғы 4 маусымдағы N 125 қаулысымен ұсынылған «Атырау облысының 2003-2005 жылдарға арналған қоршаған ортаны қорғау және экологиялық ахуалды жақсарту жөнiндегi кешендi бағдарламасы» бекiтiлсiн. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, қоршаған ортаның авариялық ластануы нұсқасын қолдаймыз. | +1 |
515. | экологиялық авария, экологиялық апат | авария экологическая | авария экологическаяэкологиялық авария, экологиялық апатСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық апат – табиғат пен қоғам арасындағы тепе-теңдіктің күйреуі. Экологиялық апат кезінде төтенше жағдайлар туып, табиғи экожүйелер мен әлеуметтік жағдайлар күрт өзгереді, жалпы тіршілікке, соның ішінде адамның қалыпты өмір сүруіне қауіпті жағдай төнеді. 2. Әзербайжан: qəza ekoloji 3. Қырғыз: экологиялык кырсык 4. Өзбек: ekologik hodisa 5. Түрік: kaza çevresel 6. Ағылшын: environmental accident 7. Испан: accidente ambiental 8. Неміс: unfall ökologisch 9. Француз: accident environnemental 10. Бекітілген нұсқасы: экологиялық апат (2005 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 1 шiлдедегі №228 бұйрығы. Экологиялық апат Төтенше экологиялық жағдай 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды6 бекітілген нұсқасын басшылыққа ала отырып, экологиялық апат нұсқасын алған дұрыс деп санаймыз. | +12 |
516. | агробиология | агробиология | агробиологияагробиологияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Агробиология – биология, өсімдік және мал шаруашылығы тоғысындағы ғылым. Агробиологияның негізгі міндеті-адамдар үшін пайдалы өсімдіктердің, жануарлардың, саңырауқұлақтар мен микроорганизмдердің генетикалық және физиологиялық және биохимиялық қасиеттерінің әлеуетін ашу. 2. Әзербайжан: aqrobiologiya 3. Қырғыз: агробиология 4. Өзбек: agrobiologiya 5. Түрік: agrobiyoloji 6. Ағылшын: agrobiology 7. Испан: Agrobiología 8. Неміс: agrobiologie 9. Француз: agrobiologie 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: Конкурстан тыс рәсімдер арқылы 2013-2015 жылдарға арналған бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 15 сәуірдегі № 353 қаулысы. азық-түлік бағдарламасын іске асыру үшін агробиологиялық алуан түрлілік гендік қорын байыту мен сақтап қалудың... 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, агробиология нұсқасын алған дұрыс деп санаймыз. | +13 |
517. | агроорманмелиорация | агролесомелиорация | агролесомелиорацияагроорманмелиорацияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Агроорманмелиорация – (грек тіл. agros-өріс, орман және мелиорация сөздері), агрономиялық жүйе. құрғақшылықпен, құрғақ желмен, топырақ эрозиясымен және т.б. қолайсыз факторлармен күресу шаралары. ауылшаруашылық дақылдарының жоғары тұрақты өнімділігін алуға кедергі келтіретін орта. 2. Әзербайжан: aqrolesomeliorasiya 3. Қырғыз: агролесомелиорация 4. Өзбек: agroelesomelioratsiya 5. Түрік: tarımsal ormancılık 6. Ағылшын: agroforestry 7. Испан: agrosilvicultura 8. Неміс: agroesomelioration 9. Француз: agroforesterie 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің аграрлық бейіндегі мекемелерін қайта ұйымдастыру туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1999 жылғы 20 шілде N1017. «Қазақ орман шаруашылығы және агроорманмелиорация ғылыми-зерттеу институт филиалдарымен» республикалық мемлекеттiк қазыналық кәсiпорнына берiлсiн. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, агроорманмелиорация нұсқасын қолдаймыз. | +13 |
518. | агрометеорологиялық ақпарат | агрометеорологическая информация | агрометеорологическая информацияагрометеорологиялық ақпаратСаласы Этимологиясы Дефинициясы1 Агрометеорологиялық ақпарат (agrometeorological information) – ауыл шаруашылығы дақылдары егінінің өсуін, дамуын, қалыптасуын айқындайтын қалыптасқан және күтілетін агрометеорологиялық жағдайлар туралы мәліметтер. Агрометеорология (грек. агрос-өріс, метеорос-атмосфералық құбылыс, логос-ілім) 2. Әзербайжан: aqrometeoroloji məlumatlar 3. Қырғыз: агрометеорологиялык маалымат 4. Өзбек: agrometeorologik ma`lumotlar 5. Түрік: agrometeorolojik bilgiler 6. Ағылшын: agrometeorological information 7. Испан: información agrometeorológica 8. Неміс: agrometeorologische Informationen 9. Француз: informations agrométéorologiques 10. Бекітілген нұсқасы: ақпарат агенттiктерi - aгентства информационные (2018). 11. Заңнамадағы қолданысы: «Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің 2011-2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 8 ақпандағы №98 қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 1 шілдедегі №748 Қаулысы. «Агрометеорологиялық, гидрометеорологиялық және экологиялық мониторингті жетілдіру» деген 1.2-мақсатта 12.Ұсыныстар. Информация қалыптасқан термин, аудармасы ақпарат, сондықтан агрометеорологическая информация сөзін агрометеорологиялық ақпарат деп қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
519. | агрометеорологиялық станса, агрометеорологиялық станция | агрометеорологическая станция | агрометеорологическая станцияагрометеорологиялық станса, агрометеорологиялық станцияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Агрометеорологиялық станса – ауа райы, климат жөнінде, табиғаттың қауіпті, апатты құбылыстары туралы ақпараттар беріп отыратын орын. 2. Әзербайжан: aqrometeoroloji stansiya 3. Қырғыз: агрометеорологиялык станция 4. Өзбек: agrometeorologiya stantsiyasi 5. Түрік: agrometeorolojik istasyon 6. Ағылшын: agrometeorological station 7. Испан: estación agrometeorológica 8. Неміс: agrometeorologische Station 9. Француз: station agrométéorologique 10. Бекітілген нұсқасы: станция, станса (2020). 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атауы агрометеорологиялық станса деп қалыптасқандықтан, агрометеорологиялық станса нұсқасын алу дұрыс деп санаймыз. | +13 |
520. | агрометеорологиялық болжам | агрометеорологический прогноз | агрометеорологический прогнозагрометеорологиялық болжамСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Агрометеороглогиялық болжам – агрометеорологиялық элементтердің ауылшаруашылық дақылдарының өніп-өсуіне, дамуына және өніміне тигізетін әсері ертеден болжау және есептеу. 2. Әзербайжан: agrometeoroloji proqnoz 3. Қырғыз: агрометеорологиялык божомол 4. Өзбек: agrometeorologik prognoz 5. Түрік: agrometeorolojik tahmin 6. Ағылшын: pronóstico agrometeorológico 7. Испан: agrometeorologische Prognose 8. Неміс: prévisions agrométéorologiques 9. Француз: prévisions agrométéorologiques 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Қоршаған орта және су ресурстары министрлігінің 2014 - 2018 жылдарға арналған стратегиялық жоспары туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 31 желтоқсандағы №1592 қаулысы. Қазіргі таңда болжамдық, режимдік-анықтамалық гидрологиялық, метеорологиялық, агрометеорологиялық, аэрологиялық ақпараттарды дайындау үшін... 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды басшылыққа ала отырып, агрометеорологиялық болжам деп қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
521. | агрометеорологиялық қызмет көрсету | агрометеорологическое обслуживание | агрометеорологическое обслуживаниеагрометеорологиялық қызмет көрсетуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Агрометеорологиялық қызмет көрсету – метеорологиялық жағдайларда агротехникалық іс-шараларды жоспарлаумен және ұйымдастырумен айналысатын ауыл шаруашылығы қызметкерлерімен агрометеорологтар мен агроклиматологтардың жеке қарым-қатынасы. 2. Әзербайжан: aqrometeoroloji xidmət 3. Қырғыз: агрометеорологиялык тейлөө 4. Өзбек: agrometeorologik xizmat 5. Түрік: tarımsal meteorolojik bakım 6. Ағылшын: agrometeorological services 7. Испан: servicios agrometeorológicos 8. Неміс: agrometeorologische Wartung 9. Француз: services agrométéorologiques 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды басшылыққа ала отырып, агрометеорологиялық қызмет көрсету деп қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
522. | агрометеорология | агрометеорология | агрометеорологияагрометеорологияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Агрометеорология – метеорологиялық, климаттық және гидрологиялық жағдайларды, ауыл шаруашылығы өндірісіндегі объектілер мен үрдістердің өзара қатынастарын зерттейтін ілім. 2. Әзербайжан: agrometeorologiya 3. Қырғыз: агрометеорология 4. Өзбек: agrometeorologiya 5. Түрік: agrometeoroloji 6. Ағылшын: agrometeorology 7. Испан: agrometeorología 8. Неміс: agrometeorologie 9. Француз: agrométéorologie 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: Ұлттық гидрометеорологиялық қызметтің ақпарат беру қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 23 шiлдедегі № 267 бұйрығы. Мысалы: ...жиынтық, шағылысқан күн (қысқа толқынды) радиациясы және басқа да актинометриялық сипаттамалар мен параметрлер агрометеорологиялық байқау нәтижесінде... 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды басшылыққа ала отырып, агрометеорология деп қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
523. | агронеофиттер, егістік арамшөптері | агронеофиты | агронеофитыагронеофиттер, егістік арамшөптеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Агроонеофиттер – кез-келген жерлерде өмір сүруге бейімделген өсімдіктер (мысалы., арамшөптер). 2. Әзербайжан: agroneofitlər 3. Қырғыз: агронеофиттер 4. Өзбек: agroneofitlar 5. Түрік: agroneofitler 6. Ағылшын: agroneophytes 7. Испан: agroneophytes 8. Неміс: agroneophyten 9. Француз: agronéophytes 10. Бекітілген нұсқасы: егістік (1971-1981), 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескеріп, егістік арамшөптері деген нұсқасын қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
524. | агроэкология | агроэкология | агроэкологияагроэкологияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Агроэкология – ауылшаруашылық өндірісінің қоршаған орта жағдайына әсерін зерттейтін экология ғылымының бөлімі. 2. Әзербайжан: aqroekologiya 3. Қырғыз: агроэкология 4. Өзбек: agroekologiya 5. Түрік: agroekoloji 6. Ағылшын: agroecology 7. Испан: agroecología 8. Неміс: agroökologie 9. Француз: agroécologie 10. Бекітілген нұсқасы: әлеуметтік экология (2019). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қызылорда ауыл шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтын Арал өңiрi агроэкология және ауыл шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты етiп қайта құру туралы. Қазақстан Рсепубликасы Министрлер Кабинетiнiң Қаулысы 1995 жылғы 21 наурыздағы N 310. Арал өңiрiндегi агроэкология жөнiндегi ғылыми зерттеулердi тереңдету және кеңейту. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды басшылыққа ала отырып, агроэкология деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
525. | агроэкожүйе | агроэкосистема | агроэкосистемаагроэкожүйеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Агроэкожүйе дегеніміз – белгілі бір территорияға адамның жоспарлай отырып, өзі егіп өсіретін жасанды, мәдени өсімдіктер экожүйесі. Мысалы: егістік танаптары, ормандар т.б. 2. Әзербайжан: aqroekosistem 3. Қырғыз: агроэкосистема 4. Өзбек: agroekosistema 5. Түрік: agroekosystem 6. Ағылшын: agroecosystem 7. Испан: agroecosistema 8. Неміс: agroökosystem 9. Француз: agroécosystème 10. Бекітілген нұсқасы: цифрлық экожүйе (2018). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының биологиялық сан алуандық туралы Конвенцияны мақұлдауы және онда көзделген мiндеттемелердi орындауды ұйымдастыру жөнiнде Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң қаулысы 19 тамыз 1994 ж. N918. Мысалы: алуандықтың сақталуын қамтамасыз ететiн агроэкожүйелердiң биологиялық ресурстарын ұтымды пайдаланудың ғылыми негiздерiн әзiрлесiн. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды басшылыққа ала отырып, агроэкожүйе деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
526. | акваөсіру, аквамәдениет | аквакультура | аквакультураакваөсіру, аквамәдениетСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аквамәдениет (лат. aqua-су және мәдениет-өсіру, өсіру, өсіру) – табиғи және жасанды су қоймаларында, сондай-ақ арнайы құрылған теңіз плантацияларында су ағзаларын (балық, шаян тәрізділер, ұлулар, балдырлар) өсіру. 2. Әзербайжан: aquaculture 3. Қырғыз: аквакультура 4. Өзбек: suv mahsulotlari 5. Түрік: yetiştiricilik 6. Ағылшын: aquaculture 7. Испан: acuicultura 8. Неміс: aquakultur 9. Француз: aquiculture 10. Бекітілген нұсқасы: өсіру (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының теңізінде, ішкі су айдындарында және сақтық аймағында мұнайдың төгілуін жою үшін экологиялық сезімталдық картасын әзірлеу әдіснамасын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 27 шiлдедегі № 272 бұйрығы. қолөнер және коммерциялық балық аулау, сондай-ақ балық аулау кенттері; 2) аквамәдениет; 3) су жинау пункттері (тұзды батпақтағы кәсіпорын, тұщыландыру... 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды басшылыққа ала отырып, өсіру- выращивание беретін мағынасын негізге алып, акваөсіру нұсқаcын қолданған дұрыс деп санаймыз. | +9 |
527. | балдырлар аквакультурасы, балдырлар аквамәдениеті | аквакультура водорослей | аквакультура водорослейбалдырлар аквакультурасы, балдырлар аквамәдениетіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Балдырлар аквамәдениеті (лат. Algae) - сулы ортада өмір сүретін, негізінен фотоавтотрофты біржасушалы, колониялық немесе көпжасушалы организмдердің гетерогенді экологиялық тобы. Арнайы су қоймаларында да өсіріледі. 2. Әзербайжан: su bitkiləri 3. Қырғыз: балырлардын аквакультурасы 4. Өзбек: suv mahsulotlari yetishtirish 5. Түрік: yosun yetiştiriciliği 6. Ағылшын: algae aquaculture 7. Испан: acuicultura de algas 8. Неміс: algen-Aquakultur 9. Француз: aquaculture des algues 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, биология саласында қалыптасқан атау екендігін ескеріп, аквакультура-аквамәдениет деп аударылады, сондықтан балдырлар аквамәдениеті деп қолданған дұрыс деп санаймыз. | -7 |
528. | балықтар аквакультурасы, балықтар аквамәдениеті | аквакультура рыб | аквакультура рыббалықтар аквакультурасы, балықтар аквамәдениетіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Балықтар аквамәдениеті – балық аулау кәсіпшілігін дамыту және балық ресурстарын молайту, оның ішінде бағалы және жойылып бара жатқан балық түрлерін көбейту. 2. Әзербайжан: balıq aquaculture 3. Қырғыз: балыктардын аквакультурасы 4. Өзбек: baliq yetiştiriciliği 5. Түрік: balık yetiştiriciliği 6. Ағылшын: fish aquaculture 7. Испан: acuicultura de peces 8. Неміс: aquakultur der Fische 9. Француз: aquaculture des poissons 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды басшылыққа ала отырып, аквакультура-аквамәдениет деп аударылады, сондықтан балықтар аквамәдениеті деген нұсқасын қолданған дұрыс деп санаймыз. | -6 |
529. | теңізде акваөсіру | морская аквакультура | морская аквакультуратеңізде акваөсіруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Теңіз аквамәдениеті – теңіздегі балық шаруашылығының дамуы (балық өсіру, балық ұстау т.б.) 2. Әзербайжан: dəniz aquaculture 3. Қырғыз: деңиз аквакультурасы 4. Өзбек: dengiz suvi mahsulotlari 5. Түрік: deniz su ürünleri yetiştiriciliği 6. Ағылшын: marine aquaculture 7. Испан: acuicultura Marina 8. Неміс: marine Aquakultur 9. Француз: aquaculture marine 10. Бекітілген нұсқасы-бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аквакультура-аквамәдениет деп аударылады, сондықтан аудармаларды басшылыққа ала отырып, теңіз аквамәдениеті деген нұсқаны қолданған дұрыс деп санаймыз. | +7 |
530. | тұщы судағы акваөсіру | пресноводная аквакультура | пресноводная аквакультуратұщы судағы акваөсіруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұщы судағы акваөсіру – өзендерде, көлдерде және бұлақтарда мекендейтін түрлерді өсіру. Мысалы, АҚШ-та Тұщы су аквамәдениеті негізінен мысық, сонымен қатар форель, тілапия және алабұға өсіруге бағытталған. 2. Әзербайжан: Şirin aquaculture 3. Қырғыз: таза суунун аквакультурасы 4. Өзбек: chuchuk suv mahsulotlari yetishtirish 5. Түрік: tatlı su su ürünleri yetiştiriciliği 6. Ағылшын: freshwater aquaculture 7. Испан: acuicultura de agua dulce 8. Неміс: süßwasser-Aquakultur 9. Француз: aquaculture en eau douce 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, семантикалық мағынасын басшылыққа ала отырып, тұщы судағы акваөсіру деп қолданған дұрыс деп санаймыз. | +5 |
531. | малды жерсіндіру | акклиматизация животных | акклиматизация животныхмалды жерсіндіруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Малды жерсіндіру – сырттан әкелінген малды жаңа мекеннің табиғи жағдайында өніп-өсуге үйретіп, көндіктіру. Акклиматизация (лат. ac (ad) — к, үшін және т.б.-грек. κλίμα-климат). 2. Әзербайжан: heyvanların acclimation 3. Қырғыз: жаныбарлардын климатташуусу 4. Өзбек: hayvonlarni uyg`unlashtirish 5. Түрік: hayvanlara alışma 6. Ағылшын: acclimatization of animals 7. Испан: aclimatación de animales 8. Неміс: akklimatisierung von Tieren 9. Француз: acclimatation des animaux 10. Бекітілген нұсқасы-бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы-қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды басшылыққа ала отырып, малды жерсіндіру деп қолданған дұрыс деп санаймыз. | +13 |
532. | жоғары биіктікке жерсіну: таулы жерге бейімдеу | акклиматизация к высокогорью | акклиматизация к высокогорьюжоғары биіктікке жерсіну: | +7 |
533. | арық | арык | арыкарықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Арық – өзен арнасынан не бөгеннен егінге су жіберуге, егісті суғаруға арналған жасанды арна. 2. Әзербайжан аrık: 3. Қырғыз: арык 4. Өзбек: ariq 5. Түрік: arık 6. Ағылшын: skinny 7. Испан: flaco 8. Неміс: dünn 9. Француз: maigre 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды басшылыққа ала отырып, арық деп қолданған дұрыс деп санаймыз. | +13 |
534. | суарма арығы | арык для полива | арык для поливасуарма арығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суарма арығы – егіс телімдеріне кез келген жерден су жіберуге мүмкіндік беру үшін арықты, көбінесе, суайрық бойымен беткейлете жүргізеді. 2. Әзербайжан: suvarma kanalı 3. Қырғыз: сугат каналы 4. Өзбек: суғориш канали 5. Түрік: sulama kanalı 6. Ағылшын: irrigation ditch 7. Испан: aryk para riego 8. Неміс: aryk für die Bewässerung 9. Француз: aryk pour l`arrosage 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды басшылыққа ала отырып, суарма арығы деп қолданған дұрыс деп санаймыз. | +9 |
535. | арықтардың бөгелуі | арыки запружены | арыки запруженыарықтардың бөгелуіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Арықтардың бөгелуі – арық бойымен ағып жатқан судың түрлі кедергілердің әсерінен бөгелуі. 2. Әзербайжан: xəndək üst-üstə 3. Қырғыз: жабылган арыктар 4. Өзбек: ариқлар тўсилган 5. Түрік: hendekler kapatıldı 6. Ағылшын: the ditches are dammed 7. Испан: aryki 8. Неміс: die Bögen sind verstopft 9. Француз: арыки se pressait 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы - қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды басшылыққа ала отырып арықтардың бөгелуі деп қолданғаны дұрыс деп санаймыз. | -3 |
536. | арықтық лай; арық лайы | арычный ил | арычный иларықтық лай; | +11 |
537. | арық шлюзі, арықтық шлюз | арычный шлюз | арычный шлюзарық шлюзі, арықтық шлюзСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Арық шлюзі, арықтық шлюз – су ағатын арықтардағы қолдан жасалған су тосқауылы. 2. Әзербайжан: arıç şlüz 3. Қырғыз: арык шлюз 4. Өзбек: аричний шлюз 5. Түрік: kemer geçidi 6. Ағылшын: arychny gateway 7. Испан: puerta de enlace arych 8. Неміс: арычный Gateway 9. Француз: écluse d & apos; Arly 10. Бекітілген нұсқасы: шлюз (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды негізге алып шлюз атауының бекітілген термин екендігін ескере отырып, арық шлюзі деген нұсқасын қолданған дұрыс деп санаймыз | +13 |
538. | ағынсыз алап | бассейн бессточный | бассейн бессточныйағынсыз алапСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ағынсыз алап – ағынсыз (өзен жүйелері арқылы Дүниежүзілік мұхитпен байланысы жоқ) аймақта орналасқан өзен немесе көл бассейні. Ағынсыз аймақтар Жер шарының 22% - ын алып жатыр. 2. Әзербайжан: sahəsində duran 3. Қырғыз: турган талаа 4. Өзбек: тик турган майдон 5. Түрік: ayakta duran alan 6. Ағылшын: the pool is drainless 7. Испан: piscina sin marco 8. Неміс: der pool ist planlos 9. Француз: la piscine бессточный 10. Бекітілген нұсқасы: алап (1998), шашыратқыш бассейн (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. бессточный- ағынсыз, бассейн -жасанды су айдыны,бассейн-алап. Белгілі бір кен орындары шоғырланған алап (көмірлі бассейн, кентасты бассейн, мұнайлы- газды бассейн, тұзды бассейн, т.б.). Осы түсініктемелерді ескере отырып, жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды негізге алып, ағынсыз алап деп қолданған дұрыс деп санаймыз. | +13 |
539. | су жинау алабы | бассейн водосборный | бассейн водосборныйсу жинау алабыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су жинау алабы – өзендерді, өзен жүйелерін, көлдер мен теңіздерді су қорымен қамтамасыз ететін, топырақты және таужыныстарының белгілі бір қабатын біріктіретін ауқымды аймақ. 2. Әзербайжан: Suqəbuledici array 3. Қырғыз: Суу алуучу массив 4. Өзбек: Сув олиш қатори 5. Түрік: Su emme sistemi 6. Ағылшын: catchment basin 7. Испан: cuenca de captación 8. Неміс: schwimmbad Einzugsgebiet 9. Француз: bassin versant 10. Бекітілген нұсқасы: алап (1998), шашыратқыш бассейн (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: Нұр-Сұлтан қаласының ортақ су пайдалану қағидалары туралы Астана қаласы мәслихатының 2017 жылғы 12 желтоқсандағы №220/25-VI шешімі Қағидада мынадай негізгі ұғымдар қолданылады: 1) су объектісінің бассейні – гидравликалық жағынан байланысты су айдындары мен ағын сулардың су жинау 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды негізге алып, су жинау алабы деп қолданған дұрыс деп санаймыз | +13 |
540. | ауа алабы; әуе алабы | бассейн воздушный | бассейн воздушныйауа алабы; әуе алабыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Әуе алабы – елді мекеннің немесе өнеркәсіптік кәсіпорынның аумағы шегіндегі, өмірге қажетті (адам, жануарлар, өсімдіктер), сондай-ақ әртүрлі технологиялық процестер, желдету, жылыту жүйелері үшін пайдаланылатын ауа көзі болып табылатын әуе кеңістігі. 2. Әзербайжан: hava hovuzu 3. Қырғыз: аба бассейни 4. Өзбек: ҳаво ҳовузи 5. Түрік: hava havuzu 6. Ағылшын: the pool is airy 7. Испан: piscina de aire 8. Неміс: pool luft 9. Француз: piscine air 10. Бекітілген нұсқасы: әуе кодексі (көлік және қатынас жолдары) (2015). алап (1998), шашыратқыш бассейн (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: «Қазақстан Республикасының әуе кеңiстiгiн пайдалану туралы» Қазақстан Республикасы Заңының жобасы туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 1 қарашадағы N1037 Қаулысы. Қазақстан Республикасының әуе кеңiстiгiн пайдалану туралы» Қазақстан Республикасы Заңының жобасы туралы. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, воздушный сөзінің әуе аудармасын негізге алып, ауа көзі болып табылатын әуе кеңістігі деген мағынасына қарай, әуе алабы деп қолданған дұрыс деп санаймыз. | +13 |
541. | тұйықсу алабы | бассейн замкнутый | бассейн замкнутыйтұйықсу алабыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұйықсу алабы – құрғақ климаттық аймақтардағы мұхитпен байланысы жоқ ағынсыз аймақта орналасқан өзен немесе көл бассейні 2. Әзербайжан: massiv tuyuksu 3. Қырғыз: туюксу массиви 4. Өзбек: туюксу array 5. Түрік: tujuksu dizisi 6. Ағылшын: the pool is closed 7. Испан: piscina cerrada 8. Неміс: schwimmbad geschlossen 9. Француз: piscine fermée 10. Бекітілген нұсқасы: заводь-тұйықсу (геодез.) (2005); алап (1998), шашыратқыш бассейн (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, тұйықсу алабы деп қолданған дұрыс деп санаймыз | +13 |
542. | мұздық алабы | бассейн ледника | бассейн ледникамұздық алабыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мұздық алабы – жер бетіндегі мұздардың табиғи жиынтығы. Мұздықтар алабы жыл бойы түскен жауын-шашынның жалпы мөлшерінің оның еріген және ауаға буланған үлесінен артық болған жерде пайда болады. 2. Әзербайжан: Buz massivi 3. Қырғыз: Мөңгү массиви 4. Өзбек: Музлик массиви 5. Түрік: Buzul Dizisi 6. Ағылшын: glacier basin 7. Испан: cuenca del glaciar 8. Неміс: gletscher-Pool 9. Француз: bassin du glacier 10. Бекітілген нұсқасы: мұздық (геогр)(2005); алап (1998), шашыратқыш бассейн (2021). бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, мұздық алабы деп қолданған дұрыс деп санаймыз | +13 |
543. | тұндырма су алабы | бассейн отстойный | бассейн отстойныйтұндырма су алабыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұндырма су алабы – тұндырғыш шұңқыр-сарқынды суларды шоғырландыруға және бастапқы тазартуға (тұндыру процесінде) арналған бассейн немесе резервуар. 2. Әзербайжан: durğunluq hovuz 3. Қырғыз: соргон бассейн 4. Өзбек: картер ҳовуз 5. Түрік: berbat havuz 6. Ағылшын: the pool sucks 7. Испан: piscina chupa 8. Неміс: der Pool ist scheiße 9. Француз: piscine suce 10. Бекітілген нұсқасы: алап (1998), шашыратқыш бассейн (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, тұндырма су алабы деп қолданған дұрыс деп санаймыз | +9 |
544. | пайдалы қазбалар алабы | бассейн полезных ископаемых | бассейн полезных ископаемыхпайдалы қазбалар алабыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Пайдалы қазбалар – қазіргі техниканың даму деңгейінде, табиғи түрінде немесе өңделгеннен кейін шаруашылықта пайдалануға болатын минералдар мен тау жыныстары. Әдетте, таулы аймақтарда (қатпарлы және қатпарлы-жақпарлы аудандарда) және шөгінді қабығынан айырылған платформаларда рудалы қазбалар кені көптеп кездеседі. 2. Әзербайжан: bir sıra faydalı qazıntı 3. Қырғыз: пайдалуу кендер массиви 4. Өзбек: минераллар қатори 5. Түрік: mineraller dizisi 6. Ағылшын: mineral pool 7. Испан: cuenca de minerales 8. Неміс: mineral-Pool 9. Француз: bassin minier 10. Бекітілген нұсқасы: пайдалы жүк (2018); археологиялық қазбалар(тарих) (2005); қазынды, қазба (2012-2015); алап (1998), шашыратқыш бассейн (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы - Қатты пайдалы қазбаларды қайта өңдеу бойынша жұмыстарды жүргізетін қауіпті өндірістік объектілер үшін өнеркәсіптік қауіпсіздікті қамтамасыз ету қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы №348 бұйрығы. 1. Қоса беріліп отырған қатты пайдалы қазбаларды қайта өңдеу бойынша жұмыстарды жүргізетін қауіпті өндірістік 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, пайдалы қазбалар алабы деп қолданған дұрыс деп санаймыз | +13 |
545. | қоқысорын | свалка | свалкақоқысорынСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоқысорын – полигон немесе қоқыс тастайтын жер. Полигон – қалдықтарды көмудің ең көне және кең таралған түрі, дегенмен күнделікті, аралық және түпкілікті жабындысы бар қалдықтарды жүйелі түрде көму тек 1940 жылдары басталды. 2. Әзербайжан: dump 3. Қырғыз: таштанды 4. Өзбек: cabdi 5. Түрік: çöplük 6. Ағылшын: dump 7. Испан: vertedero 8. Неміс: Mülltonne 9. Француз: décharge 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспеді 12.Ұсыныстар. Терминжасамның аналитикалық тәсілімен сөзқосым арқылы жасалған «қоқысорынды» термин ретінде қолданған дұрыс деп санаймыз. | +11 |
546. | суалаптық ұстаным | бассейновый принцип | бассейновый принципсуалаптық ұстанымСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суалаптық ұстаным – су ресурстарын басқарудың заманауи тәсілі, оған сәйкес басқарудың негізгі бірлігі – өзен бассейнінің аумағы. 2. Әзербайжан: su mövqeyi 3. Қырғыз: суу позициясы 4. Өзбек: сув ҳолати 5. Түрік: su pozisyonu 6. Ағылшын: basin principle 7. Испан: principio de cuenca 8. Неміс: бассейновый Prinzip 9. Француз: principe de la piscine 10. Бекітілген нұсқасы: алап (1998), шашыратқыш бассейн (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, суалаптық ұстаным деп қолданған дұрыс деп санаймыз. | +3 |
547. | су шаруашылығы теңгерімі, су шаруашылығы балансы | баланс водохозяйственный | баланс водохозяйственныйсу шаруашылығы теңгерімі, су шаруашылығы балансыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су шаруашылығы теңгерімі – бұл барлық көздерден суды тұтынудың есептік көлемі мен бұрылатын сарқынды сулардың есептік көлемінің арақатынасы. 2. Әзербайжан: su balansı 3. Қырғыз: суу чарба балансы 4. Өзбек: сув хўжалиги баланси 5. Түрік: водохозяйственный denge 6. Ағылшын: water management balance 7. Испан: balance hídrico 8. Неміс: balance aquatisch 9. Француз: bilan hydrique 10. Бекітілген нұсқасы: сбалансированность-теңгерімділік (2018) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, су шаруашылығы теңгерімі, су шаруашылығы балансы деп екі нұсқада да қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
548. | экологиялық құрамдастардың теңгерімі, экологиялық құрамдастардың балансы; экологиялық компоненттердің тепе-теңдігі | баланс экологических компонентов | баланс экологических компонентовэкологиялық құрамдастардың теңгерімі, экологиялық құрамдастардың балансы; | -3 |
549. | сусыз шөл, сусыз дала | безводная пустыня | безводная пустынясусыз шөл, сусыз далаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сусыз шөл, сусыз дала – жауын-шашыны аз, ауа мен топырақ температурасының күрт ауытқуы және өсімдіктері сирек кездесетін кең құрғақ аймақ. 2. Әзербайжан: susuz səhra 3. Қырғыз: суусуз чөл 4. Өзбек: қурғоқ чўли 5. Түрік: susuz çöl 6. Ағылшын: arid desert 7. Испан: desierto sin agua 8. Неміс: wasserlose Wüste 9. Француз: désert aride 10. Бекітілген нұсқасы: сусыз ланолин (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, сусыз дала деген нұсқада да қолдануға болады деп санаймыз. | +5 |
550. | сусыздық, құрғақшылық | безводье | безводьесусыздық, құрғақшылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сусыздық, құрғақшылық – климаттың өзгеруіне байланысты туатын табиғи құбылыс. 2. Әзербайжан: quruluq, quraqlıq 3. Қырғыз: кургакчылык, кургакчылык 4. Өзбек: қуруқлик, қурғоқчилик 5. Түрік: kuruluk, kuraklık 6. Ағылшын: bezvodye 7. Испан: anhidro 8. Неміс: wasserfrei 9. Француз: sans eau 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып, сусыз дала деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
551. | су алабы | водный бассейн | водный бассейнсу алабыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су алабы (су жинау алаңы, су жинау) – барлық жер үсті және жер асты сулары осы су айдынына ағатын жер бетінің аумағы. 2. Әзербайжан: su hövzəsi 3. Қырғыз: суу бассейни 4. Өзбек: сув ҳавзаси 5. Түрік: su havuzu 6. Ағылшын: water pool 7. Испан: piscina de agua 8. Неміс: Wasserbecken 9. Француз: bassin hydrographique 10. Бекітілген нұсқасы: алап (1998), шашыратқыш бассейн (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып, су алабы деген нұсқада қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
552. | экологиялық тұрақтылық | устойчивость экологическая | устойчивость экологическаяэкологиялық тұрақтылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық тұрақтылық – экожүйенің қоршаған ортаның сыртқы және ішкі факторларының әсеріне төтеп беріп, өзінің құрылымы мен функциясын сақтап қалу қабілеті. Ғаламдық экожүйе қоршаған ортаның тұрақтылығын антропогендік әсерлерге төтеп бере алатын жағдайда ғана, яғни, тұрақтылық шегінен шықпағанға дейін сақтай алады. Этимологиясы: Ökologie, одан әрі Öko - + - logie; бірінші бөлігі – грек тілінен. οκκος «үй», содан кейін праүндіеур.*weik`-; екінші бөлігі – грек тілінен. λογία «қайырымдылық жинау, садақа беру»-грек. λέγω «мен айтамын, хабарлаймын, айтамын»; туыстық. λόγος «сөз, сөйлеу, ақыл; пікір»; праүндіеур.оралады. * leg – «жинау» 2. Әзербайжан: ekoloji sabitlik 3. Қырғыз: туруктуулук экологиялык 4. Өзбек: barqarorlik ekologik 5. Түрік: çevresel sürdürülebilirlik 6. Ағылшын: environmental sustainability 7. Испан: sostenibilidad ambiental 8. Неміс: nachhaltigkeit ökologisch 9. Француз: durabilité environnementale 10. Бекітілген нұсқасы: экологиялық саясат (2018); агрегативтік (конденсациялық) тұрақтылық (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Экология кодексі Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі. «...экологиялық теңгерімді пайдалану кезінде экологиялық тұрақтылықты бұзбай қол жеткізілетін Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуы орнықты даму деп танылады» 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, бекітілген нұсқаны, заңнамадағы қолданысын ескере отырып, экологиялық тұрақтылық деген нұсқада бекітуге болады деп санаймыз. | +11 |
553. | су теңгерімі, су балансы | баланс водный | баланс водныйсу теңгерімі, су балансыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су балансы – ағзаға кіретін сұйықтық мөлшері мен сол уақыт аралығында одан алынған мөлшер арасындағы байланыс. 2. Әзербайжан: su balansının, su balansı 3. Қырғыз: суу балансы, суу балансы 4. Өзбек: сув баланси, сув баланси 5. Түрік: su dengesi, su dengesi 6. Ағылшын: water balance 7. Испан: balance de agua 8. Неміс: wasserbilanz 9. Француз: bilan hydrique 10. Бекітілген нұсқасы: сбалансированность-теңгерімділік (2018); 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып, су теңгерімі, су балансы деген нұсқаларды қолдануға болады деп санаймыз. | +14 |
554. | батпақ суы, батпақтық су | болотная вода | болотная водабатпақ суы, батпақтық суСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Батпақты су – өсімдік жамылғысы жабылған, таяз, тұрақты немесе уақытша тұрып қалған су қабаты бар, аз құрғатылған тегіс аймақ. 2. Әзербайжан: bataqlıq suyu, bataqlıq suyu 3. Қырғыз: саздак суу, саздак суу 4. Өзбек: ботқоқ суви, ботқоқ суви 5. Түрік: bataklık suyu, bataklık suyu 6. Ағылшын: swamp water 7. Испан: agua de pantano 8. Неміс: Sumpfwasser 9. Француз: eau des marais 10. Бекітілген нұсқасы: дистилляцияланған су (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: Халықаралық және республикалық маңызы бар сулы-батпақты алқаптардың тізімдерін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 24 сәуірдегі №18-03/369 бұйрығы. Халықаралық және республикалық маңызы бар сулы-батпақты алқаптардың тізімдерін бекіту туралы 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып, батпақ суы, батпақты су деген нұсқаларды қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
555. | саздақшөп, сужұлдыз | болотник | болотниксаздақшөп, сужұлдызСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Саздақшөп, сужұлдыз (Callіtrіche) – сужұлдыздар тұқымдасына жататын, суда өсетін бір, көп жылдық өсімдік. Қазақстанның жазық далалық аймақтарындағы өзендер мен ылғалы мол жерлерде, сондай-ақ биік тау көлдері мен батпақты жерлерінде өседі. 2. Әзербайжан: sazda, daraldız 3. Қырғыз: сазда тревеш трепп, тревлдиздин тарышы 4. Өзбек: саздакшоп, сузҳулдйз 5. Түрік: şimdi, darmadağınık 6. Ағылшын: bolotnik 7. Испан: bolotnik 8. Неміс: sumpf 9. Француз: marais 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, саздақшөп, сужұлдыз деп екі нұсқада да қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
556. | өзеннің жоғарғы ағысы, өзен бастауы | верховье реки | верховье рекиөзеннің жоғарғы ағысы, өзен бастауыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өзеннің жоғарғы ағысы, өзен бастауы – өзен ағысының жоғарғы бөлігі, ол беткейлерімен және су ағысының ең жоғары жылдамдығымен бастауынан ағып шығады. 2. Әзербайжан: çayın yuxarı hissəsi, çayın mənbəyi 3. Қырғыз: жогорку дарыя, дарыянын башаты 4. Өзбек: дарёнинг юқори оқими, Дарё манбалари 5. Түрік: nehrin üst kısımları, nehrin kökenleri 6. Ағылшын: upper reaches of the river 7. Испан: cabecera del río 8. Неміс: oberlauf des Flusses 9. Француз: cours supérieur de la rivière 10. Бекітілген нұсқасы: өзен атырауы (көлік және қатынас жолдары) (2015) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, өзеннің жоғарғы ағысы, өзен бастауы деп екі нұсқада да қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
557. | атырау суқоймалары | водоемы дельты | водоемы дельтыатырау суқоймаларыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Дельта су қоймалары – суды тоқтатуға, жинақтауға және суды сақтауға арналған, өзендер алаптарында түзілген, су тірегіш ғимараттармен бекемделген, едәуір сыйымдылықтағы жасанды бөген. Кешенді физика-географиялық көзқарас тұрғысынан дельта – өзен конусының теңізге немесе көлге құйылатын жердегі су ағындары мен су қоймаларының күрделі және өзгермелі желісі және ерекше ландшафты бар жер үсті ойпаты. 2. Әзербайжан: Atırau su anbarları 3. Қырғыз: Атырау суу сактагычтары 4. Өзбек: Атирау сув омборлари 5. Түрік: Atırau rezervuarları 6. Ағылшын: delta reservoirs 7. Испан: cuerpos de agua del Delta 8. Неміс: gewässer des Deltas 9. Француз: bassins du Delta 10. Бекітілген нұсқасы: өзен атырауы (көлік және қатынас жолдары) (2015). 11. Заңнамадағы қолданысы: Балық ресурстарын және басқа да су жануарларын пайдалануға арналған шектеулер мен тыйымдарды енгізу туралы Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2009 жылғы 12 тамыздағы N 454 Бұйрығы. Аягөз және олардың дельталық, жағалық су тоғандары 12.Ұсыныстар. Дельта- ерекше ландшафты бар жер үсті ойпаты, яғни ойпатта орналасқан су қоймасы. Заңнамада дельталық деп қолданылғанмен, аудармалардағы нұсқаларын, бекітілген нұсқаны басшылыққа алып, водоемы дельты терминін атырау су қоймалары деп алған жөн деп санаймыз. | +11 |
558. | су сыйымдылығы | водоемкость | водоемкостьсу сыйымдылығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Су сыйымдылығы – өнім алу үшін жұмсалған су көлемін көрсететін су ресурстарын пайдалану тиімділігінің жалпыланған көрсеткіші. 2. Әзербайжан: su tutumu 3. Қырғыз: суу сактагыч 4. Өзбек: сув идиши 5. Түрік: su deposu 6. Ағылшын: water resistance 7. Испан: capacidad de agua 8. Неміс: wasserkapazität 9. Француз: capacité en eau 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып, су сыйымдылығы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +9 |
559. | су тарту | водоотведение | водоотведениесу тартуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су тарту – сарқынды суларды ағызуды қамтамасыз ететін санитариялық іс-шаралар мен техникалық құрылғылар жиынтығы. 2. Әзербайжан: suqəbuledici 3. Қырғыз: суу алуу 4. Өзбек: сув олиш 5. Түрік: su alımı 6. Ағылшын: water supply 7. Испан: drenaje 8. Неміс: Abwasserentsorgung 9. Француз: drainage 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып, су тарту деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
560. | бөгетті бас тоған | водозабор плотинный | водозабор плотинныйбөгетті бас тоғанСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бөгетті бас тоған (Водозабор плотинный) – су алу гидротехникалық имараттары немесе су жібергіш инженерлік имараттар. 2. Әзербайжан: bənd hovuz 3. Қырғыз: дамба көлмөсү 4. Өзбек: тўғон ҳовузи 5. Түрік: baraj göleti 6. Ағылшын: water intake dam 7. Испан: presa de toma de agua 8. Неміс: wasseraufnahme Damm 9. Француз: barrage d & apos; eau 10. Бекітілген нұсқасы: дамба защитная - қорғаныш бөгет (2005) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, бөгетті бас тоған деген нұсқада қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
561. | суат | водопой | водопойсуатСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суат – жан-жануарларды суаратын жер. Өзен, тоғандар мен құдықтардан шыққан суат қораларға, қой қораларға құбырлар мен науалардың көмегімен жеткізіледі. 2. Әзербайжан: suat 3. Қырғыз: суат 4. Өзбек: суат 5. Түрік: suat 6. Ағылшын: watering hole 7. Испан: abrevadero 8. Неміс: Wasserstelle 9. Француз: abreuvoir 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, ескере отырып, суат деген нұсқада қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
562. | су пайдалану, суды қолдану | водопользование | водопользованиесу пайдалану, суды қолдануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суды пайдалану – суды (су объектілерін) халықтың, ауыл шаруашылығының, өнеркәсіптің, көліктің және т. б. қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін пайдалану. 2. Әзербайжан: sudan istifadə, sudan istifadə 3. Қырғыз: сууну пайдалануу, сууну пайдалануу 4. Өзбек: сувдан фойдаланиш, сувдан фойдаланиш 5. Түрік: su kullanımı, su kullanımı 6. Ағылшын: vodopolzovanie 7. Испан: gestión del agua 8. Неміс: wasseraufbereitung 9. Француз: aqueduc 10. Бекітілген нұсқасы: дистилляцияланған су (2021); жер қойнауын пайдалану құқығы (2016); 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, ескере отырып, суды пайдалану, суды қолдану деген нұсқада қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
563. | жердің дымы; топырақ ылғалы | влага в почве | влага в почвежердің дымы; | +9 |
564. | экологиялық шиелiнiскен жағдаят | ситуация экологически конфликтная | ситуация экологически конфликтнаяэкологиялық шиелiнiскен жағдаятСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық шиелiнiскен жағдаят – қоғам мен табиғат арасындағы қатынастарда қарама-қайшылықтың күрт шиеленісуі. Қоршаған ортаны қорғау және дамыту жөніндегі халықаралық конференциялар (Стокгольм, 1972, Рио-де-Жанейро, 1992) Экологиялық дағдарысты қазіргі заманның ғалами мәселелерінің бірі деп ресми түрде таныған 2. Әзербайжан: ekoloji münaqişəli vəziyyət 4. Өзбек: vaziyat ekologik jihatdan ziddiyatli 5. Түрік: durum ekolojik olarak çatışıyor 6. Ағылшын: the situation is ecologically conflictual 7. Испан: situación ambientalmente conflictiva 8. Неміс: die Situation ökologisch Konflikt 9. Француз: situation de conflit écologique 10. Бекітілген нұсқасы: саяси экология (2019 ж); әлеуметтiк экология (2019 ж); экологиялық саясат (2018 ж); айрықша жағдаят (2021 ж). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспеді. 12.Ұсыныстар. Аудармадағы және бекітілген нұсқаларды басшылыққа ала отырып, экологиялық шиелiнiскен жағдаят терминін бекітуге ұсынылады. | +9 |
565. | отын ылғалы | влага топлива | влага топливаотын ылғалыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Отын ылғалы – жанармайдағы ылғалдың мөлшері және оның жалпы салмағының пайызы. Ылғал – отынның зиянды бөлігі (балласт), оның калориялық құндылығын төмендетеді. 2. Әзербайжан: yanacaq nəmliyi 3. Қырғыз: отундун нымдуулугу 4. Өзбек: ёқилғи намлиги 5. Түрік: yakıt nemi 6. Ағылшын: fuel moisture 7. Испан: humedad del combustible 8. Неміс: kraftstoff-Feuchtigkeit 9. Француз: humidité de carburant 10. Бекітілген нұсқасы: отын қоры (көлік және қатынас жолдары) (2015) влага-ылғал (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, ескере отырып, отын ылғалы деген нұсқада қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
566. | тұнба ылғалдылығы | влажность осадков | влажность осадковтұнба ылғалдылығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұнба ылғалдылығы – атмосферадағы су буы, ауадағы су буының концентрациясы. Тропосфера азоттан, оттектен, көмірқышқыл газынан ғана емес, сонымен қатар су буынан да тұрады. Су мұхиттардың, көлдердің және т.б. бетінен буланып, атмосфераға түседі. Ылғалдылық жауын-шашынның, шық немесе тұманның ықтималдығын көрсетеді. 2. Әзербайжан: yağış rütubət 3. Қырғыз: жаан-чачындын нымдуулугу 4. Өзбек: namlik yog`ingarchilik 5. Түрік: yağış nemi 6. Ағылшын: precipitation humidity 7. Испан: humedad de precipitación 8. Неміс: niederschlag Luftfeuchtigkeit 9. Француз: humidité des précipitations 10. Бекітілген нұсқасы: тұнба (осадок) (2005), ауаның үлестік ылғалдылығы- влажность воздуха удельная (2015). 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, ескере отырып, тұнба ылғалдылығы деген нұсқада қолдануға болады деп санаймыз. | -3 |
567. | топырақтың ылғалдылығы | влажность почвы | влажность почвытопырақтың ылғалдылығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Топырақтың ылғалдылығы – топырақтың қатты түйірлерінің ауадан су буын ұстап қалу қасиеті. Ылғал топырақ түйірлерінің бетінде молекулалық тарту күштерімен ұсталып тұрады. Одан тек жоғары градуста (105°C-де 4—5 сағат бойы) қыздырғанда ғана арылтуға болады. 2. Әзербайжан: torpağın nəmliyi 3. Қырғыз: топурактын нымдуулугу 4. Өзбек: тупроқ намлиги 5. Түрік: toprak nemi 6. Ағылшын: soil moisture 7. Испан: humedad del Suelo 8. Неміс: Bodenfeuchtigkeit 9. Француз: humidité du sol 10. Бекітілген нұсқасы: ауаның үлестік ылғалдылығы- влажность воздуха удельная (2015). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, ескере отырып, топырақтың ылғалдылығы деген нұсқада қолдануға болады деп санаймыз. | +9 |
568. | саз ылғалдылығы | влажность глины | влажность глинысаз ылғалдылығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Саз ылғалдылығы – жер асты суларының жанында, сондай-ақ көктемде, қар ерігеннен кейін, қарқынды жаңбыр кезінде көтерілетін ылғал. 2. Әзербайжан: gil rütubət 3. Қырғыз: чопо нымдуулук 4. Өзбек: лой намлиги 5. Түрік: kil nemi 6. Ағылшын: clay moisture 7. Испан: humedad de la arcilla 8. Неміс: feuchtigkeit aus Ton 9. Француз: humidité de l`argile 10. Бекітілген нұсқасы: Саз (көлік және қатынас жолдары) (2015). ауаның үлестік ылғалдылығы- влажность воздуха удельная (2015). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, ескере отырып, саз ылғалдылығы деген нұсқада қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
569. | атмосфералық ауаның ылғалдылығы | влажность атмосферного воздуха | влажность атмосферного воздухаатмосфералық ауаның ылғалдылығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Атмосфералық ауаның ылғалдылығы – конденсация нәтижесінде судың сұйық (немесе қатты) күйге ауысуы, ауада су тамшылары пайда болады. Егер су буының конденсациясы жер бетінде және жылы мезгілде жүрсе, шық түседі. Егер конденсация жылдың суық мезгілінде пайда болса, аяз пайда болады. 2. Әзербайжан: atmosfer havasının rütubəti 3. Қырғыз: атмосфералык абанын нымдуулугу 4. Өзбек: атмосфера ҳавосининг намлиги 5. Түрік: atmosferik hava nemi 6. Ағылшын: humidity of atmospheric air 7. Испан: humedad del aire ambiente 8. Неміс: luftfeuchtigkeit der atmosphärischen Luft 9. Француз: humidité atmosphérique 10. Бекітілген нұсқасы: атмосфералық ауа (2018); ауаның үлестік ылғалдылығы-влажность воздуха удельная (2015). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, ескере отырып, атмосфералық ауаның ылғалдылығы деген нұсқада қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
570. | орынжайдың дымқылдығы; үй-жайдың дымқылдығы | влажность помещений | влажность помещенийорынжайдың дымқылдығы; | +9 |
571. | кесілген ағаш | вырубок | вырубоккесілген ағашСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кесілген ағаш – орманға күтім жасау мақсатында ағаш кесу. 2. Әзербайжан: taxtalar 3. Қырғыз: жыгач 4. Өзбек: ёғоч 5. Түрік: keresteler 6. Ағылшын: cutting down 7. Испан: tala 8. Неміс: Abholzung 9. Француз: abattage 10. Бекітілген нұсқасы: аралап кесілген ағаш-пиленый лес (2021), ағаш (ауыл.шару.) древесина (1998) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, ескере отырып кесілген ағаш деген нұсқада қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
572. | жануарларды шеттету | выселение животных | выселение животныхжануарларды шеттетуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жануарларды шеттету – экологиялық және эволюциялық тұрғыдан алғанда, жануарларды шеттетудің мәні-көбею кезеңінде олардың санын азайту және тұрақты мекендейтін жерлерге бейімдеу. 2. Әзербайжан: heyvanların aradan qaldırılması 3. Қырғыз: жаныбарларды четтетүү 4. Өзбек: ҳайвонларни олиб ташлаш 5. Түрік: hayvanların uzaklaştırılması 6. Ағылшын: eviction of animals 7. Испан: desalojo de animales 8. Неміс: räumung der Tiere 9. Француз: expulsions d`animaux 10. Бекітілген нұсқасы: жануарларды сақтандыру(сақтандыру) (2005) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, жануарларды шеттету деп қолдануға болады деп санаймыз. | -3 |
573. | беріш кенелері | галловые клещи | галловые клещиберіш кенелеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Беріш кенелері – төрт аяқты (өт кенелері) - екі жұп аяғы мен ұзартылған денесі бар микроскопиялық кенелер тобы. 2. Әзербайжан: gənələr berish 3. Қырғыз: бериш кенелери 4. Өзбек: бериш каналари 5. Түрік: beriş keneleri 6. Ағылшын: gallic ticks 7. Испан: ácaros de las agallas 8. Неміс: galle-Milben 9. Француз: acariens gaulois 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, ескере отырып, беріш кенелері деп қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
574. | ісіктүзуші сымыр | галловый червец | галловый червецісіктүзуші сымырСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ісіктүзуші сымыр – тоғайлы ормандарда тіршілік етеді. Жыңғылдың (Tamarіx spp.) жасыл бұтақшаларының түбіндегі түйіндер арасында қоректенетін, өсімдіктің қабығымен бірігіп өсіп, ісік түзетін құрт. 2. Әзербайжан: şiş tel 3. Қырғыз: шишик зымы 4. Өзбек: ўсма мафтуна 5. Түрік: tümör teli 6. Ағылшын: gallic worm 7. Испан: gusano galo 8. Неміс: галловый chervets 9. Француз: vers gaulois 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, ескере отырып, ісіктүзуші сымыр деп қолдануға болады деп санаймыз. | +5 |
575. | сушайма | гидросмыв | гидросмывсушаймаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сушайма – мал қорасын су ағыншасымен тазалау. 2. Әзербайжан: susayma 3. Қырғыз: сухайма 4. Өзбек: сушайма 5. Түрік: sushaima 6. Ағылшын: hydro wash 7. Испан: hidrosmith 8. Неміс: wasserspülung 9. Француз: hydravion 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, сушайма деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
576. | ғаламдық экология, жаһандық экология | глобальная экология | глобальная экологияғаламдық экология, жаһандық экологияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ғаламдық экология – биосфераны тұтастай зерттеуші, яғни жер шарын қамтитын экологиялық жүйе. 2. Әзербайжан: qlobal ekologiya, qlobal ekologiya 3. Қырғыз: глобалдык экология, глобалдык экология 4. Өзбек: global екология, global екология 5. Түрік: küresel ekoloji, küresel ekoloji 6. Ағылшын: global ecology 7. Испан: medio ambiente mundial 8. Неміс: globale Ökologie 9. Француз: écologie mondiale 10. Бекітілген нұсқасы: әлеуметтiк экология (2005); жаһандық экологиялық қор (ЖЭҚ) (2013). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасынан Жаһандық экологиялық қор (Global Environment Facility) бойынша ұлттық үйлестірушіні тағайындау туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 19 желтоқсандағы №941 қаулысы Қазақстан Республикасынан Жаһандық экологиялық қор (Global Environment Facility) бойынша ұлттық үйлестірушіні тағайындау туралы 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, бекітілген нұсқасын ескере отырып, жаһандық экология деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
577. | ғаламдық ластану, жаһандық ластану | глобальное загрязнение | глобальное загрязнениеғаламдық ластану, жаһандық ластануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ғаламдық ластану – қоршаған ортаның биосфералық ластануы, ластану көздерінен алыс және планетаның кез-келген нүктесінде кездесетін физикалық, химиялық немесе биологиялық агенттер. 2. Әзербайжан: qlobal çirklənmə, qlobal çirklənməsi 3. Қырғыз: глобалдык булгануу, глобалдык булгануу 4. Өзбек: global ифлосланиш, global ифлосланиш 5. Түрік: küresel kirlilik, küresel kirlilik 6. Ағылшын: global pollution 7. Испан: contaminación global 8. Неміс: globale Verschmutzung 9. Француз: pollution mondiale 10. Бекітілген нұсқасы: жаһандық экологиялық қор (ЖЭҚ) (2013); ластану(хим) (2006). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, ғаламдық ластану, жаһандық ластану деп екі нұсқада да қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
578. | тау қырқасы | горный гребень | горный гребеньтау қырқасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тау қырқасы – тау жотасының немесе массивтің ең жоғары өткір тісті бөлігі. 2. Әзербайжан: dağ silsiləsi 3. Қырғыз: тоо кыркасы 4. Өзбек: тог ъ тизмаси 5. Түрік: Dağ tarağı 6. Ағылшын: mountain ridge 7. Испан: cresta de montaña 8. Неміс: bergkamm 9. Француз: crête de montagne 10. Бекітілген нұсқасы: тауға өрмелеушi (2019); гребень-жота қыры (геодезия) (2019); гребень-жал (көлік және қатынас жолдары) (2015); гребень волны- толқын жалы (2019). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы Қазақстан-Қырғыз мемлекеттік шекарасы туралы шартты бекіту туралы Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 2 шілдедегі N459-ІІ Заңы. Мысалы: 3935 белгiсi бар биiктiк арқылы атаусыз тау сiлемi қырқасымен жалпы батыс бағытта және 3935 белгiсi бар биiктiктен және 0.8 км қашықтықта солтүстiкке 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, тау қырқасы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +9 |
579. | тау қырқалары | горные гряды | горные грядытау қырқаларыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тау қырқалары – географиялық жағынан біріктірілген, шығу тегі ортақ және морфологиялық бірлігі бар таулар (немесе олардың үлкен бөлігі). 2. Әзербайжан: dağ silsiləsi 3. Қырғыз: тоо кыркалары 4. Өзбек: tog ` tizmalari 5. Түрік: dağ tepeleri 6. Ағылшын: mountain ranges 7. Испан: sierras 8. Неміс: bergketten 9. Француз: crêtes montagneuses 10. Бекітілген нұсқасы: тауға өрмелеушi (2019); тау туризмі (2019). 11. Заңнамадағы қолданысы - Шу ауданы бойынша 2017-2018 жылдарға арналған айылымдарды басқару және оларды пайдалану жөніндегі Жоспарын бекіту туралы Жамбыл облысы Шу аудандық мәслихатының 2017 жылғы 17 қарашадағы №19-3 шешімі. Мысалы: басым көпшілігі жазық, батыс жақта Шоқпар таулары және оңтүстігінде Қырғыз Алатауының тау алды аласа қыраттары мен қырқалары орналасқан. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, тау қырқалары деп қолдануға болады деп санаймыз. | +5 |
580. | дезинтреграция; ыдырау | дезинтреграция | дезинтреграциядезинтреграция; ыдырауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ыдырау (лат. de- бір нәрсенің болмауын, жойылуын, білдіретін префикс және бүтін ) – бүтіннің ыдырауы, оның құрамдас бөліктеріне бөлінуі. 2. Әзербайжан: dezinteqrasiya 3. Қырғыз: бөлүнүү 4. Өзбек: парчаланиш 5. Түрік: parçalanma 6. Ағылшын: disintegration 7. Испан: desintegración 8. Неміс: Desintegration 9. Француз: désintégration 10. Бекітілген нұсқасы: разложение-ыдырау (2021); бета-распад-бета-ыдырау (2018); глокализация-глокализация, ыдырау (2016); расщепление фазы-фазаның ыдырауы (2016). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, дезинтреграция сөзін дезинтреграция деп қолдану ұсынылады. Себебі, ыдырау термині бұған дейін әр жылдары түрлі салада бекітілген. Терминдердің бірмағыналылық, бірнұсқалық талабын басшылыққа алсақ, бұл жерде дезинтреграция шеттілдік терминін қалдырған дұрыс деп санаймыз. | +13 |
581. | ақаба суды иiссiздендiру | дезодорация сточных вод | дезодорация сточных водақаба суды иiссiздендiруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Ақаба суды иiссiздендiру – өндірістік және тұрмыстық қалдықтармен ластанған және аумақтардан шығарылатын суларды тазарту үшін аэрацияны, хлорлауды, ректификацияны, дистилляцияны қолданып суды иіссіздендіру. 2. Әзербайжан: çirkab suların deodorizasiyası 3. Қырғыз: агынды сууларды дезодорациялоо 4. Өзбек: чиқинди сув деодоризацияси 5. Түрік: atıksu deodorizasyonu 6. Ағылшын: waste water deodorization 7. Испан: desodorización de aguas residuales 8. Неміс: desodorierung von Abwasser 9. Француз: désodorisation des eaux usées 10. Бекітілген нұсқасы: тазартылған су (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, ақаба суды иiссiздендiру деп қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
582. | су тапшылығы | дефицит воды | дефицит водысу тапшылығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су тапшылығы – халықтың, малдың таза ауыз суға қажеттілігін қанағаттандыру үшін су ресурстарының жеткілікті қорының болмауы. Ауыз су өмірді сақтау үшін қажет және адам денсаулығы үшін өте маңызды. 2. Әзербайжан: su çatışmazlığı 3. Қырғыз: суу тартыштыгы 4. Өзбек: сув танқислиги 5. Түрік: su kıtlığı 6. Ағылшын: water scarcity 7. Испан: escasez de agua 8. Неміс: Wassermangel 9. Француз: pénurie d`eau 10. Бекітілген нұсқасы: тазартылған су (2021); дефицит, тапшылық (экон.) (1971-1981 ж. бекітілген термин) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, су тапшылығы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
583. | ағынды тапшылығы | дефицит стока | дефицит стокаағынды тапшылығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ағынды тапшылығы – халықты таза ауыз сумен қамтамасыз ету үшін су ресурстарының жеткілікті қорының болмауы. 2. Әзербайжан: axın çatışmazlığı 3. Қырғыз: агымдын тартыштыгы 4. Өзбек: агымдын тартыштыгы 5. Түрік: akış açığı 6. Ағылшын: runoff deficit 7. Испан: escasez de escorrentía 8. Неміс: das Defizit des Abflusses 9. Француз: déficit de ruissellement 10. Бекітілген нұсқасы: дефицит, тапшылық (экон.) (1971-1981 ж. бекітілген термин) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кезедспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып, ағынды тапшылығы деп қолдануға болады деп санаймыз. | -7 |
584. | табиғи экологиялық жүйе | естественная экологическая система | естественная экологическая систематабиғи экологиялық жүйеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи экологиялық жүйе, экожүйе – тірі ағзалар жиынтығының қоректену, өсу және ұрпақ беру мақсатында, белгілі бір тіршілік ету кеңістігін бірлесе пайдалануының тарихи қалыптасқан жүйесі. 2. Әзербайжан: təbii ekoloji sistem 3. Қырғыз: табигый экологиялык система 4. Өзбек: табиий екологик тизим 5. Түрік: doğal ekolojik sistem 6. Ағылшын: natural ecological system 7. Испан: sistema ambiental natural 8. Неміс: natürliches ökologisches System 9. Француз: système écologique naturel 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи тербеліс (2019 ж); әлеуметтiк экология (2019 ж); экологиялық саясат (2018 ж); жүйе (2020). 11. Заңнамадағы қолданысы: Мемлекеттік табиғи қорықтарда ерекше құнды экологиялық жүйелер мен объектілерді қамтымайтын арнайы бөлінген учаскелерде реттелмелі экологиялық туризмді өткізу үшін экскурсиялық соқпақтар мен маршруттар құру ережесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2010 жылғы 1 қыркүйектегі N 559 Бұйрығы. Мемлекеттік табиғи қорықтарда ерекше құнды экологиялық жүйелер мен объектілерді қамтымайтын арнайы бөлінген учаскелерде реттелмелі экологиялық... 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, табиғи экологиялық жүйе деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
585. | табиғи ластану | естественное загрязнение | естественное загрязнениетабиғи ластануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи ластану – күшті табиғи процестер салдарынан (жанартау атқылауы, сел жүру, топан су басу, өрт, т.б.), қалыптасады. 2. Әзербайжан: təbii çirklənmə 3. Қырғыз: табигый булгануу 4. Өзбек: табиий ифлосланиш 5. Түрік: doğal kirlilik 6. Ағылшын: natural pollution 7. Испан: contaminación natural 8. Неміс: natürliche Verschmutzung 9. Француз: pollution naturelle 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи тербеліс (2019 ж); ластану(хим) (2006). 11. Заңнамадағы қолданысы - Тарихи ластануды жою қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 27 тамыздағы № 345 бұйрығы. Мысалы: ластануды жою қағидалары бекітілсін. 2. Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің Қалдықтарды басқару саласындағы 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, табиғи ластану деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
586. | жабайы жануарлар | животное дикое | животное дикоежабайы жануарларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Түз тағысы, жабайы аң, жабайы жануарлар – қолға үйретілмеген немесе адамдармен бірге өмір сүруге қалыптаспаған аңдар мен жануарлардың түрлері. 2. Әзербайжан: qədim insanlar vəhşi heyvanlar, yabanı heyvanlar 3. Қырғыз: жергиликтүү тургундар, жапайы жаныбарлар, жапайы жаныбарлар 4. Өзбек: маҳаллий, ёввойи ҳайвонлар, ёввойи ҳайвонлар 5. Түрік: yerliler, vahşi hayvanlar, vahşi hayvanlar 6. Ағылшын: the animal is wild 7. Испан: animal salvaje 8. Неміс: das Tier ist wild 9. Француз: animal sauvage 10. Бекітілген нұсқасы: страхование животных-жануарларды сақтандыру (2006). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Экспрессивтік мағынасы басым болғандықтан, түз тағысы терминдік мәнге ие бола алмайды, ал жабайы аң «животное дикое» терминінің дефинициясын толық бере алмайды. Сондықтан жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, ескере отырып, термин ретінде жабайы жануарлар деген нұсқада қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
587. | үй жануары | животное домашнее | животное домашнееүй жануарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Үй жануары, доместикация – жануарлардың қолға үйретілген түрлері. ... Мүйізді ірі қара, түйе, жылқы, есек, қой-ешкі, ит, шошқа, мысық, үй қояны, т.б. 2. Әзербайжан: heyvan 3. Қырғыз: жаныбар 4. Өзбек: ҳайвон 5. Түрік: hayvan 6. Ағылшын: pet 7. Испан: animal casero 8. Неміс: haustier hausgemacht 9. Француз: animal domestique 10. Бекітілген нұсқасы: страхование животных-жануарларды сақтандыру (2006). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, үй жануары деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
588. | қолға үйретiлген жануар | животное одомашненное | животное одомашненноеқолға үйретiлген жануарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қолға үйретiлген жануар – бұл адамдардың жануарларды үй жағдайында өсіріп, бағып, қарауы. 2. Әзербайжан: təlim heyvan 3. Қырғыз: үйрөтүлгөн жаныбар 4. Өзбек: ўргатилган ҳайвон 5. Түрік: eğitimli hayvan 6. Ағылшын: a domesticated animal 7. Испан: animal domesticado 8. Неміс: tier domestiziert 9. Француз: animal domestiqué 10. Бекітілген нұсқасы: страхование животных-жануарларды сақтандыру (2006). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, қолға үйретілген жануар деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
589. | сирек кездесетiн жануар | животное редкое | животное редкоесирек кездесетiн жануарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сирек кездесетін жануар – табиғатта құрып кету қаупі төнген түрлерін қызыл кітапқа енгізіп, мемлекет тарапынан қамқорлыққа алынады. 2. Әзербайжан: nadir heyvan 3. Қырғыз: сейрек жаныбар 4. Өзбек: ноёб ҳайвон 5. Түрік: nadir bir hayvan 6. Ағылшын: the animal is rare 7. Испан: animal raro 8. Неміс: tier selten 9. Француз: tier selten 10. Бекітілген нұсқасы: страхование животных-жануарларды сақтандыру (2006). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, сирек кездесетін жануар деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
590. | табиғаттың кенттенуі; табиғаттың урбандалуы | урбанизация природы | урбанизация природытабиғаттың кенттенуі; табиғаттың урбандалуыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғаттың урбандалуы – қала құрылысының әсерінен табиғи ландшафтарды жасанды ландшафтарға айналдыру. Урбандау процесі сөзсіз осы аумақты бұрын табиғи экожүйелер басып алған аумақтан толығымен алып тастаумен бірге жүреді. 2. Әзербайжан: təbiətin urbanizasiyası 3. Қырғыз: жаратылышты урбанизациялоо 4. Өзбек: tabiatning urbanizatsiyasi 5. Түрік: doğanın kentleşmesi 6. Ағылшын: urbanization of nature 7. Испан: urbanización de la naturaleza 8. Неміс: urbanisierung der Natur 9. Француз: urbanisation de la nature 10. Бекітілген нұсқасы: табиғат философиясы (2019). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспеді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, табиғаттың урбандалуы деп бекітуге болады деп санаймыз. | +9 |
591. | жануарлардың тiршiлiк формалары | жизненные формы животных | жизненные формы животныхжануарлардың тiршiлiк формаларыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жануарлардың тіршілік формалары – белгілі бір тіршілік ету ортасы мен өмір салтына сәйкес келетін жануарлардың формалары. 2. Әзербайжан: heyvanların həyat formaları 3. Қырғыз: жаныбарлардын жашоо формалары 4. Өзбек: ҳайвонларнинг ҳаёт шакллари 5. Түрік: hayvan yaşam formları 6. Ағылшын: animal life forms 7. Испан: formas de vida de los animales 8. Неміс: lebensformen von Tieren 9. Француз: formes de vie des animaux 10. Бекітілген нұсқасы: страхование животных-жануарларды сақтандыру (2006). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, жануарлардың тiршiлiк формалары деп қолдануға болады деп санаймыз. | +7 |
592. | метеорологиялық ауру | заболевание метеорологическое | заболевание метеорологическоеметеорологиялық ауруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Метеорологиялық ауру – ауа-райының немесе климаттың организмге жақпауы әсерінен пайда болатын ауру (жылудың болмауы немесе артық болуы, оның ішінде жылу соққысы, ылғалдылықтың болмауы немесе артық болуы, ультракүлгін сәуле, полярлық кернеу синдромы және т.б.). 2. Әзербайжан: метеорологиялық ауру 3. Қырғыз: метеорологиялык оору 4. Өзбек: метеорологик касаллик 5. Түрік: meteorolojik hastalık 6. Ағылшын: meteorological disease 7. Испан: enfermedad meteorológica 8. Неміс: meteorologische Krankheit 9. Француз: maladie météorologique 10. Бекітілген нұсқасы: астрометеорология (2018); кәсіби ауру (еңбек және халықты әлеуметтік қорғау) (2005). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, метеорологиялық ауру деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
593. | табиғи ошақтық ауру | заболевание природно-очаговое | заболевание природно-очаговоетабиғи ошақтық ауруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи ошақтық ауру – қоздырғыштардың көзі табиғатта болатын жұқпалы аурулар. Қоздырғыштар жануарлардың ағзаларында, соның ішінде кеміргіштер, құстар, қан соратын артроподтарда өмір сүреді, олар осы инфекциялардың көзі және табиғи резервуары болып табылады. 2. Әзербайжан: təbii-ocaq xəstəliyi 3. Қырғыз: табигый-фокустук оору 4. Өзбек: табиий фокал касаллик 5. Түрік: doğal fokal hastalık 6. Ағылшын: the disease is naturally focal 7. Испан: enfermedad natural-focal 8. Неміс: natürliche fokale Krankheit 9. Француз: maladie naturelle-focale 10. Бекітілген нұсқасы: кәсіби ауру (еңбек және халықты әлеуметтік қорғау) (2005); ауру туындатқыш-болезнотворность (2017) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, табиғи ошақтық ауру деп қолдануға болады деп санаймыз. | +9 |
594. | батпақтанғандық | заболоченность | заболоченностьбатпақтанғандықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Батпақтанғандық – белгілі бір аумақта батпақты топырақтардың, батпақты жерлердің және батпақтардың (бөлек немесе бірге) болуы. 2. Әзербайжан: bataqlıq 3. Қырғыз: баткак 4. Өзбек: botqoqlik 5. Түрік: sulaklık 6. Ағылшын: waterlogging 7. Испан: humedales 8. Неміс: sumpfigkeit 9. Француз: marais 10. Бекітілген нұсқасы: батпақтану - заболачивание (2012-2015) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, батпақтанғандық деп қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
595. | су объектісінің ластануы | загрязнение водного объекта | загрязнение водного объектасу объектісінің ластануыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су объектілерінің ластануы – су биотасына, тіршілік ету ортасына және адам денсаулығына теріс әсер ететін немесе материалдық құндылықтарға зиян келтіретін физикалық, химиялық және биологиялық агенттердің суға қосылуы, жинақталуы және өзгеруі. 2. Әзербайжан: su obyektinin çirklənməsi 3. Қырғыз: суу объектисинин булганышы 4. Өзбек: сув ҳавзасининг ифлосланиши 5. Түрік: su kütlesinin kirlenmesi 6. Ағылшын: pollution of a water body 7. Испан: contaminación del objeto acuático 8. Неміс: verschmutzung des Wasserobjekts 9. Француз: pollution de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы: ластану(хим) (2006); объектіні тану (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: Су қорғау аймақтары мен белдеулерiн белгiлеу қағидаларын бекiту туралы Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 18 мамырдағы №19-1/446 бұйрығы. Мысалы, кіретін су объектілерін қоспағанда, су объектілерін санитариялық-гигиеналық және экологиялық талаптарға сәйкес күйде ұстау, жерүсті суларының ластануын 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып, су объектісінің ластануы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +5 |
596. | суқоймалардың ластануы | загрязнение водоемов | загрязнение водоемовсуқоймалардың ластануыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суқоймалардың ластануы – зиянды заттарды тазарту және жою бойынша сапалы шаралар болмаған кезде ластаушы заттардың суға тікелей немесе жанама енуі кезінде пайда болады. 2. Әзербайжан: su anbarlarının çirklənməsi 3. Қырғыз: суу объектилеринин булганышы 4. Өзбек: сув ҳавзаларининг ифлосланиши 5. Түрік: su kütlelerinin kirlenmesi 6. Ағылшын: pollution of water bodies 7. Испан: contaminación de cuerpos de agua 8. Неміс: Wasserverschmutzung 9. Француз: pollution des eaux 10. Бекітілген нұсқасы: суқойма (көлік және қатынас жолдары) (2015); ластану (хим) (2006); 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, суқоймалардың ластануы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
597. | жерасты суларының ластануы | загрязнение подземных вод | загрязнение подземных воджерасты суларының ластануыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жер асты суларының ластануы – судың сапасының өзгеруі (физикалық, химиялық және биологиялық қасиеттері), оны ішінара немесе толығымен жарамсыз етеді. 2. Әзербайжан: yeraltı suların çirklənməsi 3. Қырғыз: жер астындагы суулардын булганышы 4. Өзбек: ер ости сувларининг ифлосланиши 5. Түрік: yeraltı suyu kirliliği 6. Ағылшын: groundwater pollution 7. Испан: contaminación del agua subterránea 8. Неміс: Grundwasserverschmutzung 9. Француз: pollution des eaux souterraines 10. Бекітілген нұсқасы: жерасты суы (көлік және қатынас жолдары) (2015); ластану (хим) (2006). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, жерасты суларының ластануы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
598. | судың бактериямен ластануы | загрязненность воды бактериальная | загрязненность воды бактериальнаясудың бактериямен ластануыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Судың бактериямен ластануы дегеніміз – табиғи биотикалық қоғамдастықтардың өмір сүру жағдайларын нашарлататын немесе адам денсаулығына теріс әсер ететін тірі организмдердің (бактериялар, вирустар және басқалар) экожүйелерге енуі. 2. Әзербайжан: suyun bakterial çirklənməsi 3. Қырғыз: суунун бактериялык булганышы 4. Өзбек: сувнинг бактериал ифлосланиши 5. Түрік: bakteriyel su kirliliği 6. Ағылшын: bacterial contamination of water 7. Испан: contaminación bacteriana del agua 8. Неміс: bakterielle Wasserverschmutzung 9. Француз: contamination bactérienne de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы: бактерия (2017); ластану(хим) (2006). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, судың бактериямен ластануы деп қолдануға болады деп санаймыз | +7 |
599. | су ластағыштары | загрязнители вод | загрязнители водсу ластағыштарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су ластағыштары – полигондар мен мұнай-газ өндіретін жерлердегі, өнеркәсіп шоғырланған аймақтардағы өндіріс қалдықтарының әсерінен өзен-көлдердің ластануы. 2. Әзербайжан: su çirkləndiriciləri 3. Қырғыз: сууну булгоочу заттар 4. Өзбек: сувни ифлослантирувчи моддалар 5. Түрік: su kirleticileri 6. Ағылшын: water pollutants 7. Испан: contaminantes del agua 8. Неміс: Wasserschadstoffe 9. Француз: polluants de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы: судың уақытша кермектігі (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, су ластағыштары деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
600. | ауа ластағыштар | загрязнители воздуха | загрязнители воздухаауа ластағыштарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауа ластағыштар – ауаға адамның антропогендік іс-әрекетінен болатын әртүрлі газдардың шығарылуы. 2. Әзербайжан: hava çirkləndirici 3. Қырғыз: абаны булгоочу заттар 4. Өзбек: ҳавони ифлослантирувчи моддалар 5. Түрік: hava kirleticileri 6. Ағылшын: загрязнители воздуха 7. Испан: contaminantes del agua 8. Неміс: Wasserschadstoffe 9. Француз: polluants de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы: ауа (2018), ағын ауа (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, ауа ластағыштар деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
601. | ластағыш | загрязнитель | загрязнительластағышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ластағыш – бұл қоршаған ортаға техногендік жолмен енген және биотаға (тірі организмдерге) зиянды уытты әсер ететін физикалық, химиялық немесе биологиялық компонент. 2. Әзербайжан: çirkləndirici 3. Қырғыз: булгоочу 4. Өзбек: ифлослантирувчи 5. Түрік: kirletici 6. Ағылшын: the pollutant 7. Испан: contaminante 8. Неміс: Verschmutzer 9. Француз: contaminant 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, ластағыш деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
602. | антропогендiк ластағыш | загрязнитель антропогенный | загрязнитель антропогенныйантропогендiк ластағышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Антропогендік ластағыш – адамның шаруашылық іс-әрекеті салдарынан болатын ластану. 2. Әзербайжан: antropogen çirkləndirici 3. Қырғыз: антропогендик булгоочу зат 4. Өзбек: антропоген ифлослантирувчи 5. Түрік: insan yapımı kirletici 6. Ағылшын: anthropogenic pollutant 7. Испан: contaminante antropogénico 8. Неміс: vom Menschen verursachter Schadstoff 9. Француз: polluant anthropique 10. Бекітілген нұсқасы: антропогенетика (2017) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексiнiң жобасы туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 21 маусымдағы N 567 Қаулысы. Мысалы: эмиссиялар – ластағыш заттардың шығарындылары мен тастатылуы, қоршаған ортада өндiрiс және тұтыну қалдықтарын орналастыру, зиянды физикалық ықпал 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, антропогендiк ластағыш деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
603. | аэрокiрнелiк ластағыш | загрязнитель аэрозольный | загрязнитель аэрозольныйаэрокiрнелiк ластағышСаласы Этимологиясы ДефинициясыАэрокiрнелiк ластағыш -- атмосферада қатты және сұйық бөлшектердің өзара немесе су буымен әрекеттесуі нәтижесінде пайда болатын түтін немесе тұман түрінде кездесетін ластағыштың түрі. 2. Әзербайжан: aerografik çirkləndirici 3. Қырғыз: аэрографиялык булгоочу зат 4. Өзбек: airbrush ифлослантирувчи 5. Түрік: airbrush kirletici 6. Ағылшын: aerosol pollutant 7. Испан: contaminante de aerosol 8. Неміс: aerosol-Schadstoff 9. Француз: polluant aérosol 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, аэрокiрнелiк ластағыш деп қолдануға болады деп санаймыз. | +1 |
604. | екіншілік ластағыш; қайталама ластағыш | загрязнитель вторичный | загрязнитель вторичныйекіншілік ластағыш; | +13 |
605. | бастапқы ластағыш | загрязнитель первичный | загрязнитель первичныйбастапқы ластағышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бастапқы (біріншілік) ластағыш заттардың түзілуіне адамның антропогендік әрекетінің әсері болмаса да, оның табиғи көздері көп. Олар: жер бетінде және мұхитта пайда болатын табиғи процестер, атмосферада зиянды қосылыстар құрамының қалдықтары т.б. 2. Әзербайжан: ilkin (ilkin) çirkləndirici 3. Қырғыз: баштапкы (баштапкы) булгоочу зат 4. Өзбек: бирламчи (бирламчи) ифлослантирувчи 5. Түрік: birincil (birincil) kirletici 6. Ағылшын: primary pollutant 7. Испан: contaminante primario 8. Неміс: primärer Schadstoff 9. Француз: polluant primaire 10. Бекітілген нұсқасы: первенство-біріншілік (2020); бастапқы ақпарат-первичная информация (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. «Первичная» аудармасы түркі тілдерінде ілкін, бастапқы, бірінші түрінде аударылған. 2021 жылы «первичный» бастапқы деп бекітілген. Ал біріншілік – калька аударма. Бекітілген нұсқаны басшылыққа ала отырып, бастапқы ластағыш деп бекіту ұсынылады. | +11 |
606. | орта ластағышы | загрязнитель среды | загрязнитель средыорта ластағышыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орта ластағышы дегеніміз – қоршаған табиғи ортада кез келген табиғи немесе антропогендік агент мөлшерінің шамадан тыс көп болуы, жоғары ластанудың тууы (сондай-ақ ластағыш деп ластану көзі, мысалы, ТҚҚ зауыты немесе полигоны аталады). 2. Әзербайжан: ətraf mühitin çirkləndirici 3. Қырғыз: айлана-чөйрөнү булгоочу 4. Өзбек: екологик ифлослантирувчи 5. Түрік: çevre kirleticisi 6. Ағылшын: environmental pollutant 7. Испан: contaminante ambiental 8. Неміс: umweltverschmutzer 9. Француз: polluant 10. Бекітілген нұсқасы; ішкі орта, сыртқы орта (2017) 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, орта ластағышы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
607. | қар суын ұстау | задержание талых вод | задержание талых водқар суын ұстауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қар суын ұстау – еріген қар суын жинау үшін жерден кішкене роликтер жасап, қыстың соңында қарға күл немесе жер (топырақ) себу арқылы тоқтату. 2. Әзербайжан: qar suyunun tutulması 3. Қырғыз: кар суусун кармоо 4. Өзбек: қор сувини ушлаш 5. Түрік: karlı su yakalamak 6. Ағылшын: detention of meltwater 7. Испан: detención de aguas de deshielo 8. Неміс: festnahme von Schmelzwasser 9. Француз: rétention des eaux de fonte 10. Бекітілген нұсқасы: воды вешние-қар суы (су шаруаш.) (2005); ұстау (2016). 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, ескере отырып, қар суын ұстау деп қолдануға болады деп санаймыз. | +5 |
608. | ботаникалық қорықша | заказник ботанический | заказник ботаническийботаникалық қорықшаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ботаникалық қорықша – Қазақстанда өсетін өсімдіктердің сирек кездесетін және бағалы түрлерін қорғау, байырғы қорын қалпына келтіру және экологиялық деңгейін сақтау үшін ұйымдастырылған шағын аумақтар; шаруашылыққа пайдаланылмайды, мемлекеттің қорғауында болады. 2. Әзербайжан: Botanika yasaqlığı 3. Қырғыз: ботаникалык заказник 4. Өзбек: ботаника қўриқхонаси 5. Түрік: botanik koruma alanı 6. Ағылшын: botanical reserve 7. Испан: reserva botánica 8. Неміс: naturschutzgebiet botanisch 9. Француз: réserve Botanique 10. Бекітілген нұсқасы- астроботаника (2005); қорықша (2005) 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспейді 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып ботаникалық қорықша деп қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
609. | аң-құстар қорықшасы | заказник дичи | заказник дичиаң-құстар қорықшасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аң-құстар қорықшасы – жануарлардың, өсімдіктердің жеке түрлері, су, орман нысандары қорғалатын және табиғи ресурстары шектеулі түрде пайдаланылатын аумақ. 2. Әзербайжан: və quş yasaqlığı 3. Қырғыз: жана корук куштары 4. Өзбек: ва қўриқхона қушлари 5. Түрік: ve barınağın kuşları 6. Ағылшын: game reserve 7. Испан: reserva de caza 8. Неміс: wildreservat 9. Француз: réserve de gibier 10. Бекітілген нұсқасы- қорықша (2005) 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспейді 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып аң-құстар қорықшасы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
610. | ұзақмерзiмдi қорықша | заказник долгосрочный | заказник долгосрочныйұзақмерзiмдi қорықшаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұзақмерзiмдi қорықша – мерзімінің көрсетілуіне байланысты тек белгілі бір бөлігін ғана қорғау. Мысалы, Қапшағай аңшылық қорық шаруашылығында дәрі-дәрмектік шөптерді жинауға тыйым салынғанымен, аң аулауға рұқсат етіледі. 2. Әзербайжан: uzunmüddətli yasaqlıq 3. Қырғыз: узак мөөнөттүү заказник 4. Өзбек: узоқ муддатли қўриқхона 5. Түрік: uzun vadeli rezerv 6. Ағылшын: long-term nature reserve 7. Испан: reserva natural a largo plazo 8. Неміс: reservat langfristig 9. Француз: réserve naturelle 10. Бекітілген нұсқасы- қорықша (2005); мерзімін ұзарту (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып ұзақмерзiмдi қорықша деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
611. | хайуанаттар қорықшасы | заказник зоологический | заказник зоологическийхайуанаттар қорықшасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Хайуанаттар қорықшасы – жабайы жануарлар мен құстардың миграциясы жолдарында орналасқан табиғат кешендері. 2. Әзербайжан: Zoopark 3. Қырғыз: зоопарк 4. Өзбек: ҳайвонот боғи 5. Түрік: hayvanat bahçesi 6. Ағылшын: zoological reserve 7. Испан: reserva zoológica 8. Неміс: das Schutzgebiet zoologisch 9. Француз: réserve zoologique 10. Бекітілген нұсқасы - қорықша (2005); хайуанаттар туралы ертегілер (2003) 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып хайуанаттар қорықшасы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
612. | аңшылық қорықша | заказник охотничий | заказник охотничийаңшылық қорықшаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аңшылық қорықша – жануарлардың, өсімдіктердің жеке түрлері, су, орман, жер нысандары қорғалатын және табиғи ресурстары шектеулі түрде пайдаланылатын аумақ. Қорықшаның қорықтан айырмашылығы онда бүкіл табиғат кешені емес, оның тек белгілі бір бөлігі ғана қорғалады. Мыс., Қапшағай аңшылық қорықшасында дәрі-дәрмектік шөптерді жинауға тыйым салынғанымен, аң аулауға рұқсат етіледі. 2. Әзербайжан: ovçuluq yasaqlığı 3. Қырғыз: аңчылык заказниги 4. Өзбек: ов қўриқхонаси 5. Түрік: av barınağı 6. Ағылшын: hunting reserve 7. Испан: reserva de caza 8. Неміс: jagdreservat 9. Француз: réserve de chasse 10. Бекітілген нұсқасы- қорықша (2005) 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспейді 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып аңшылық қорықша деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
613. | фауналық қорықша | заказник фаунистический | заказник фаунистическийфауналық қорықшаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фауналық қорықша –бір қорықты әр түрлі тіршілік иелерінің мекендеуі. Фауналық қорықша құрамына омыртқалы жануарлардың 363 түрі кіреді: сүйекті балықтар (6), қосмекенділер (2), бауырымен жорғалаушылар (6), құстар (284), сүтқоректілер (65). Олардың біразы Қызыл кітапқа енгізілген. 2. Әзербайжан: faunistik yasaqlıq 3. Қырғыз: Фауналык корук 4. Өзбек: фаунистик захира 5. Түрік: faunistik koruma alanı 6. Ағылшын: faunistic nature reserve 7. Испан: reserva faunística 8. Неміс: naturschutzgebiet faunistisch 9. Француз: réserve faunistique 10. Бекітілген нұсқасы- қорықша (2005) 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып фауналық қорықша деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
614. | флоралық қорықша | заказник флористический | заказник флористическийфлоралық қорықшаСаласы Этимологиясы ДефинициясыФлоралық қорықша – белгілі бір қорықтағы өсімдіктердің түрлері мен басқа да мекен етушілердің бірлестігі. 2. Әзербайжан: floristik yasaqlıq 3. Қырғыз: флористтик заказник 4. Өзбек: гуллар қўриқхонаси 5. Түрік: çiçek koruma alanı 6. Ағылшын: floral nature reserve 7. Испан: reserva floral 8. Неміс: Naturschutzgebiet mit Blumen 9. Француз: réserve florale 10. Бекітілген нұсқасы- қорықша (2005) 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспейді 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып флоралық қорықша деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
615. | ақаба сумен толтыру | закачка сточных вод | закачка сточных водақаба сумен толтыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ақаба сумен толтыру – өнеркәсіпте пайдаланылған суларды залалсыздандырып, ауыл шаруашылық дақылдарын суаруға қолдану үшін жиналатын су. 2. Әзербайжан: tullantı sularının doldurulması 3. Қырғыз: агынды сууларды толтуруу 4. Өзбек: канализация тўлдириш 5. Түрік: atık su doldurma 6. Ағылшын: wastewater injection 7. Испан: bombeo de aguas residuales 8. Неміс: pumpen von Abwasser 9. Француз: pompage des eaux usées 10. Бекітілген нұсқасы-бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспейді 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып ақаба сумен толтыру деп қолдануға болады деп санаймыз. | +9 |
616. | шығанақ | залив | залившығанақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шығанақ – мұхит, теңіз, көлдің құрлыққа сұғына еніп жатқан және негізгі су айдынымен еркін, тұрақты су алмасатын бөлігі. 2. Әзербайжан: bəy 3. Қырғыз: бей 4. Өзбек: жаноб 5. Түрік: koy 6. Ағылшын: Zaliv 7. Испан: golfo 8. Неміс: Bucht 9. Француз: golfe 10. Бекітілген нұсқасы-бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы- қоданыста кездеспейді 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып шығанақ деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
617. | қоршаған ортаның қышқылдануы | закисление окружающей среды | закисление окружающей средықоршаған ортаның қышқылдануыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоршаған ортаның қышқылдануы- атмосфераның жауын-шашынды бейтараптандыру қабілеті әлсірей бастағанда пайда болатын құбылыс. 2. Әзербайжан: ətraf mühitin oksidləşməsi 3. Қырғыз: айлана-чөйрөнү кычкылдандыруу 4. Өзбек: атроф муҳитни кислоталаш 5. Түрік: çevrenin asitlenmesi 6. Ағылшын: acidification of the environment 7. Испан: acidificación del ambiente 8. Неміс: versauerung der Umwelt 9. Француз: acidification de l & apos; environnement 10. Бекітілген нұсқасы: қоршаған орта (бекітілген терминдер жинағы) қышқылдану (мед) (2005) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, қоршаған ортаның қышқылдануы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
618. | су қоры | запас воды | запас водысу қорыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су қоры – мұхиттар, теңіз, өзен, көл, жер асты сулары, мұздықтар, атмосферадағы ылғал. 2. Әзербайжан: su ehtiyatları 3. Қырғыз: суу запастары 4. Өзбек: сув захиралари 5. Түрік: su rezervleri 6. Ағылшын: reserve water 7. Испан: agua de repuesto 8. Неміс: ersatzwasser 9. Француз: eau de secours 10. Бекітілген нұсқасы: қор-фонд (2020); логистика запасов-қорлар логистикасы (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып, су қоры деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
619. | жерасты суларының қорлары | запасы подземных вод | запасы подземных воджерасты суларының қорларыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жер асты суларының қоры – жер асты суларының көп жылдар бойы шаруашылық мақсаттарға пайдалануға болатын, үздіксіз жиналып, толығып отыратын мөлшері. 2. Әзербайжан: yeraltı su ehtiyatları 3. Қырғыз: жер астындагы суулардын запастары 4. Өзбек: ер ости сувлари заҳиралари 5. Түрік: yeraltı suyu rezervleri 6. Ағылшын: groundwater reserves 7. Испан: reservas de agua subterránea 8. Неміс: Grundwasservorräte 9. Француз: réserves d & apos; eau souterraine 10. Бекітілген нұсқасы: қор-фонд (2020); логистика запасов-қорлар логистикасы (2021); жерасты суы (көлік және қатынас жолдары) (2015) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып жер асты суларының қоры деп қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
620. | пайдалы қазбалар қорлары | запасы полезных ископаемых | запасы полезных ископаемыхпайдалы қазбалар қорларыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Пайдалы қазбалар қорлары – жер қойнауына шоғырланған пайдалы қазба кендерінін жалпылама мөлшері; тоннамен, кейде килограммен (асыл металдар), каратпен (асыл тастар) және текше метрмен (құрылыс материалдары) өлшенеді. 2. Әзербайжан: faydalı qazıntı ehtiyatları 3. Қырғыз: пайдалуу кендердин запастары 4. Өзбек: mineral захиралар 5. Түрік: maden rezervleri 6. Ағылшын: mineral reserves 7. Испан: reservas minerales 8. Неміс: mineralvorräte 9. Француз: réserves minérales 10. Бекітілген нұсқасы: археологиялық қазбалар(тарих) (2005), қор - фонд (2020); логистика запасов-қорлар логистикасы (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып пайдалы қазбалар қорлары деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
621. | қорық | заповедник | заповедникқорықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қорық – аумағындағы барлық табиғи кешен толығымен шаруашылыққа пайдаланылудан алынған және үкіметтің қорғауында болатын жер не су кеңістігі; типтік, сирек кездесетін және бірегей табиғи кешендерді бүкіл компоненттерінің жиынтығымен қоса, сол қалпында сақтауға арналған, арнайы қорғау режимі бекітілген ерекше қорғалатын табиғи аумақ. 2. Әзербайжан: қорық 3. Қырғыз: корук 4. Өзбек: захира 5. Түрік: koruluk 6. Ағылшын: zapovednik 7. Испан: territorio reservado 8. Неміс: Naturschutzgebiet 9. Француз: réserve 10. Бекітілген нұсқасы: тарихи-сәулеттік қорық (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: Республикалық маңызы бар мемлекеттік қорық аймақтарын ұйымдастыру туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2001 жылғы 25 наурыз N 382 Мысалы: мемлекеттік қорық аймақтары ұйымдастырылсын: 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып қорық деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
622. | биосфералық қорық | заповедник биосферный | заповедник биосферныйбиосфералық қорықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биосфералық қорықтар – дүние жүзіндегі кейбір ауқымды аймақтардың табиғатын қорғау және оның байлықтарын сақтап қалу мақсатында табиғат қорғау шараларын жүзеге асырудың халықаралық деңгейдегі бағдарламасы. 2. Әзербайжан: Biosfer Qoruğu 3. Қырғыз: биосфералык корук 4. Өзбек: биосфера қўриқхонаси 5. Түрік: biyosfer rezervi 6. Ағылшын: biosphere reserve 7. Испан: reserva de la Biosfera 8. Неміс: biosphärenreservat 9. Француз: réserve de biosphère 10. Бекітілген нұсқасы-биосфера (2018), тарихи-сәулеттік қорық (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының кейбiр заң актiлерiне ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасының Заңы 2001 жылғы 23 қаңтар N 151-ІІ. Мысалы: режимiне және пайдалану ерекшелiктеріне байланысты ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мынадай түрлерi құрылады: биосфералық қорықтарды қоса алғанда 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып биосфералық қорық деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
623. | мемлекеттiк қорық | заповедник государственный | заповедник государственныймемлекеттiк қорықСаласы Этимологиясы ДефинициясыМемлекеттiк қорық – табиғат қорғау және ғылыми мекеме мәртебесi бар ерекше қорғалатын табиғи аумақ. 2. Әзербайжан: dövlət qoruğu 3. Қырғыз: мамлекеттик корук 4. Өзбек: давлат қўриқхонаси 5. Түрік: devlet koruma alanı 6. Ағылшын: state nature reserve 7. Испан: reserva estatal 8. Неміс: naturschutzgebiet Staat 9. Француз: réserve nationale 10. Бекітілген нұсқасы- мемлекеттік бюджет (2018), тарихи-сәулеттік қорық (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы- Қазақстан Республикасында Мемлекеттiк қорықтар мен ұлттық табиғат парктерiн дамыту жөнiндегi шаралар туралы Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң қаулысы 14 шiлде 1993 ж. N 607 Қазақстан Республикасында Мемлекеттiк қорықтар мен ұлттық табиғат парктерiн дамыту жөнiндегi шаралар туралы. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып мемлекеттік қорық деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
624. | халықаралық қорық | заповедник международный | заповедник международныйхалықаралық қорықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Халықаралық қорық – өркениетті елдердегі жануарларды, өсімдіктерді, ормандарды, өзен-көлдердің мемлекет тарапынан қорғалуы. 2. Әзербайжан: beynəlxalq qoruq 3. Қырғыз: эл аралык корук 4. Өзбек: халқаро табиат қўриқхонаси 5. Түрік: uluslararası doğa koruma alanı 6. Ағылшын: the reserve is international 7. Испан: reserva internacional 8. Неміс: naturschutzgebiet international 9. Француз: réserve internationale 10. Бекітілген нұсқасы: халықаралық көрме (2019), тарихи-сәулеттік қорық (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының мемлекеттiк қорықтары туралы уақытша үлгi ереженi бекiту туралы Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң қаулысы 5 шiлде 1994 ж. N 753. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 2009 жылғы 13 наурыздағы N 301 Қаулысымен. Мысалы, ... ауқымды экологиялық мониторингті жүзеге асыратын биосфералық резерваттардың халықаралық жүйесiне кiредi. 5. Мемлекеттiк қорықтар заңды ұйымдар болып табылады. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып халықаралық қорық деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
625. | бағытталған режiмдегi қорық | заповедник направленного режима | заповедник направленного режимабағытталған режiмдегi қорықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бағытталған режимдегі қорық – табиғаттың қорғалатын аймағы, адамдар тарапынан оны сақтау үшін барлық мүмкіндіктер жасалады. 2. Әзербайжан: Istiqamətində Qoruğu 3. Қырғыз: багытталган режимдеги корук 4. Өзбек: йўналиш режимида қўриқхона 5. Түрік: yönlendirilmiş koruma alanı 6. Ағылшын: directional mode reserve 7. Испан: reserva de régimen direccional 8. Неміс: das Naturschutzgebiet Richtungs-Modus 9. Француз: réserve du régime directionnel 10. Бекітілген нұсқасы: бағыт (ақпарат) (2004), тарихи-сәулеттік қорық (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып бағытталған режiмдегi қорық деп қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
626. | шекаралық қорық | заповедник пограничный | заповедник пограничныйшекаралық қорықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шекаралық қорық – қорық орналасқан орынның аумағы. Мысалы: «Ақсу-Жабағылы» қорығы Талас Алатауы мен Өгем тауларының солтүстік-батыс сілемдерінде орналасқан. 2. Әзербайжан: sərhəd qoruğu 3. Қырғыз: чек ара коругу 4. Өзбек: чегара қўриқхонаси 5. Түрік: sınır koruma alanı 6. Ағылшын: frontier nature reserve 7. Испан: reserva fronteriza 8. Неміс: das Naturschutzgebiet Edge 9. Француз: réserve frontalière 10. Бекітілген нұсқасы-шекаралық аймақ (2016), тарихи-сәулеттік қорық (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерін босалқы жерге ауыстыру ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 17 ақпандағы № 172 қаулысына өзгерістер енгізу туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 3 қыркүйектегі № 607 қаулысы. Мысалы: Мемлекеттік шекара объектісі) – шекара қызметінің бөлімшелері орналасқан, инженерлік-техникалық құрылыстар мен тосқауылдарды, шекаралық белгілерді, шекаралық 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып шекаралық қорық деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
627. | толық қорық | заповедник полный | заповедник полныйтолық қорықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Толық қорықтар – кеңістіктегі барлық экологиялық компоненттердің сақталуын қамтамасыз ету. 2. Әзербайжан: tam Ehtiyat 3. Қырғыз: толук корук 4. Өзбек: тўлиқ қўриқхона 5. Түрік: tam koruma alanı 6. Ағылшын: the reserve is full 7. Испан: reserva completa 8. Неміс: naturschutzgebiet voll 9. Француз: réserve naturelle 10. Бекітілген нұсқасы: толық пансион (2019), тарихи-сәулеттік қорық (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып толық қорық деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
628. | табиғи қорық | заповедник природный | заповедник природныйтабиғи қорықСаласы Этимологиясы ДефинициясыТабиғи қорық – өсiмдiктер мен жануарлар дүниесiн, олардың жекелеген түрлерi мен қауымдастықтарын таза экологиялық аймақты сақтау. 2. Әзербайжан: табиғи қорық 3. Қырғыз: жаратылыш коругу 4. Өзбек: табиат қўриқхонаси 5. Түрік: doğa koruma alanı 6. Ағылшын: nature reserve 7. Испан: reserva natural 8. Неміс: naturschutzgebiet 9. Француз: réserve naturelle 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи ресурстардың сарқылуы (2005) 11. Заңнамадағы қолданысы: Мемлекеттік табиғи қорықтар аумағындағы шудың және өзге де жасанды акустикалық әсерлердің нормаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2008 жылғы 10 қаңтардағы N 05 Бұйрығы. Мысалы: Мемлекеттік табиғи қорықтар аумағындағы шудың және өзге де жасанды акустикалық әсерлердің нормаларын бекіту туралы 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи қорық деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
629. | қолдаушы қорық | заповедник сепортер | заповедник сепортерқолдаушы қорықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қолдаушы қорық – сыртқы күштің әсерінен бұзылған, өздігінен табиғи түрде қалыпқа келе алмайтын, республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақ. 2. Әзербайжан: Qoruğu dəstəkləyən 3. Қырғыз: колдоочу корук 4. Өзбек: табиат қўриқхонасини қўллаб-қувватлаш 5. Түрік: destekleyici doğa koruma alanı 6. Ағылшын: seporter nature reserve 7. Испан: reserva natural de seporter 8. Неміс: seporter reserve 9. Француз: réserve naturelle de seporter 10. Бекітілген нұсқасы: қолдаушы (эконом) 1990 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып қолдаушы қорық деп қолдануға болады деп санаймыз. | +7 |
630. | эксперименталды қорық | заповедник экспериментальный | заповедник экспериментальныйэксперименталды қорықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Эксперименталды қорық – табиғи ландшафтар эталонын сол аймақта тіршілік ететін өсімдіктер мен жануарлар дүниесімен бірге сақтау. 2. Әзербайжан: eksperimental qoruq 3. Қырғыз: эксперименталдык корук 4. Өзбек: тажриба захираси 5. Түрік: deneysel koruma alanı 6. Ағылшын: experimental nature reserve 7. Испан: reserva experimental 8. Неміс: naturschutzgebiet experimentell 9. Француз: réserve expérimentale 10. Бекітілген нұсқасы: тарихи-сәулеттік қорық (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып эксперименталды қорық деп қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
631. | эталонды қорық | заповедник эталонный | заповедник эталонныйэталонды қорықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Эталонды қорық – эталонды және өзге де бағалы табиғи кешендерді және (немесе) объектілерді сақтау. 2. Әзербайжан: istinad Qoruğu 3. Қырғыз: эталондук корук 4. Өзбек: малумот захираси 5. Түрік: referans koruma alanı 6. Ағылшын: etalon nature reserve 7. Испан: reserva de referencia 8. Неміс: reserve Referenz 9. Француз: réserve naturelle 10. Бекітілген нұсқасы- эталондық калибр (көлік және қатынас жолдары) (2015) 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспейді 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып эталонды қорық деп қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
632. | қорық ісі | заповедное дело | заповедное делоқорық ісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қорық ісі – саны сиреп бара жатқан жануарлар мен қоры азайып кеткен өсімдік түрлерін қалпына келтіру мәселесін қарастырып, зерттеу. 2. Әзербайжан: haqq-hesab çəkmək isə bizə aiddir 3. Қырғыз: корук иши 4. Өзбек: ҳимояланган бизнес 5. Түрік: korunaklı iş 6. Ағылшын: reserved business 7. Испан: caso reservado 8. Неміс: eine geschützte Angelegenheit 9. Француз: affaire de la réserve 10. Бекітілген нұсқасы: музей ісі (2017) 11. Заңнамадағы қолданысы: Аңшылық және балық шаруашылықтары субъектілерінің қорықшылық қызметі туралы үлгілік ережені бекіту туралы Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 26 маусымдағы №18-03/578 бұйрығы. Мысалы: Аңшылық және балық шаруашылықтары субъектілерінің қорықшылық қызметі туралы үлгілік ережені бекіту туралы. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып қорық ісі деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
633. | аңшылық-қорық шаруашылығы | заповедно-охотничье хозяйство | заповедно-охотничье хозяйствоаңшылық-қорық шаруашылығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аңшылық-қорық шаруашылығы – арқар, қарақұйрық, құлан, қарабауыр бұлдырық, т.б. жануарларды сақтап, одан әрі көбейту үшін жүргізілетін шаруашылық. 2. Әзербайжан: аңшылық-қорық шаруашылығы 3. Қырғыз: Аңчылык-корук чарбасы 4. Өзбек: ов ва табиатни муҳофаза қилиш фермаси 5. Түрік: avcılık-Koruma çiftliği 6. Ағылшын: nature reserve and hunting farm 7. Испан: conservación y caza 8. Неміс: naturschutz- und Jagdwirtschaft 9. Француз: conservation et chasse 10. Бекітілген нұсқасы: орман шаруашылығы (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Аңшы, балықшы және қорықшы куәліктерінің нысанын және оларды беру қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасы Ауылшаруашылығы министрінің 2018 жылғы 2 ақпандағы №60 бұйрығы. Мысалы: Аңшы, балықшы және қорықшы куәліктерінің нысанын және оларды беру қағидаларын бекіту туралы 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып аңшылық-қорық шаруашылығы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
634. | судың тұздануы | засоление воды | засоление водысудың тұздануыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Судың тұздануы – табиғи немесе антропогендік себептерден судағы тұз концентраңиясының артуы. 2. Әзербайжан: suyun duzlanması 3. Қырғыз: сууну туздоо 4. Өзбек: сувнинг шўрланиши 5. Түрік: suyun tuzlanması 6. Ағылшын: salinization of water 7. Испан: salinización del agua 8. Неміс: salzwasser 9. Француз: salinisation de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып судың тұздануы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
635. | қорыққору | заповедование | заповедованиеқорыққоруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қорыққору – болашақ ұрпақтың игілігі үшін табиғи мәдени-тарихи құндылықтарды қорғау тәсілдерінің бірі. 2. Әзербайжан: qoruq 3. Қырғыз: корук 4. Өзбек: захира 5. Түрік: koruluk 6. Ағылшын: zapovedovanie 7. Испан: reserva 8. Неміс: gebot 9. Француз: commandement 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып қорыққору деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
636. | су басу | затопление | затоплениесу басуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су басу – өзендерде, су айдындарында немесе жер асты суларында деңгейдің көтерілуі нәтижесінде өзен аңғарларының ойпаттары мен учаскелерін толтыру. Бұл әдетте қарқынды жауын-шашын мен көктемгі қардың еруімен байланысты табиғи процесс. 2. Әзербайжан: sel 3. Қырғыз: суу ташкыны 4. Өзбек: сув тошқини 5. Түрік: sel baskını 6. Ағылшын: silencing 7. Испан: inundación 8. Неміс: Überschwemmung 9. Француз: inondation 10. Бекітілген нұсқасы: су басу шегі (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: Каспий теңiзi жағалауының су басу мен су жайылу қаупi төнген аймағындағы тұрақты шаруашылық қызметтi және халықты қорғауды қамтамасыз ету жөнiндегi шаралар туралы Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң қаулысы 30 қазан 1992 ж. N 925. Мысалы: Каспий теңiзi жағалауының су басу мен су жайылу қаупi төнген аймағындағы тұрақты шаруашылық қызметтi және халықты қорғауды қамтамасыз ету. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып су басу деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
637. | сең буу | затор льда | затор льдасең бууСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сең буу – өзен арнасының мұз өтуі қиын тар учаскілерінде, иінінде, қайраңдарда сең жүру кезіндегі мұздардың жиылған үйіндісі. 2. Әзербайжан: buz yürüşünün qablaşdırması 3. Қырғыз: муз чыгаруучу машинаны таңгактоо 4. Өзбек: муз тўплами 5. Түрік: buz torbası ambalajı 6. Ағылшын: ice jam 7. Испан: congestión de hielo 8. Неміс: eisstau 9. Француз: embouteillage de glace 10. Бекітілген нұсқасы: сең (мұз) (геог) (1998) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, сең буу деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
638. | жануарларды қорғау | защита животных | защита животныхжануарларды қорғауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жануарларды қорғау деп, жануарлардың өзімен қоса, олардың мекен ететін ортасы мен табиғи ортасын да жан-жақты қорғауды айтамыз. 2. Әзербайжан: heyvanların qorunması 3. Қырғыз: жаныбарларды коргоо 4. Өзбек: ҳайвонларни ҳимоя қилиш 5. Түрік: hayvanları korumak 6. Ағылшын: animal protection 7. Испан: protección animal 8. Неміс: Tierschutz 9. Француз: protection des animaux 10. Бекітілген нұсқасы: қорғаныс, қорғау (2020) 11. Заңнамадағы қолданысы: Жануарлардың санын реттеу қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2017 жылғы 5 желтоқсандағы №480 бұйрығы. Мысалы: «Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану туралы» 2004 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 9-бабы 1-тармағының 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып жануарларды қорғау деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
639. | орманды қорғау | защита леса | защита лесаорманды қорғауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орманды қорғау – орман қорын тиімді пайдалану, оны толықтыру, өрттен, зиянкестерден және аурулардан қорғау, сондай-ақ, ағаш өнімін арттыру шаралары. 2. Әзербайжан: meşələrin mühafizəsi 3. Қырғыз: токойлорду коргоо 4. Өзбек: ўрмонларни муҳофаза қилиш 5. Түрік: ormanların korunması 6. Ағылшын: forest protection 7. Испан: protección del bosque 8. Неміс: schutz des Waldes 9. Француз: protection de la forêt 10. Бекітілген нұсқасы: орманды жаңғырту (су шару) (2005) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Қоршаған ортаны қорғау министрлiгi мен Пәкстан Ислам Республикасының Қоршаған орта министрлiгi арасындағы Қоршаған ортаны қорғау саласындағы ынтымақтастық туралы келiсiмге қол қою туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 13 желтоқсандағы N 1264 қаулысы Мысалы: топырақты қорғау және жер ресурстарын ұтымды пайдалану; орманды қорғау, күзету және орман ресурстарын ұтымды пайдалану 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып орманды қорғау деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
640. | ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қорғау | защита особо охраняемых природных территорий | защита особо охраняемых природных территорийерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қорғауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар – қоршаған табиғи ортаны қорғауға байланысты мемлекет және жеке адамдар тарапынан арнайы бөлініп қорғауға алынған жер телімдері мен су айдындарының жеке бөлімдері. 2. Әзербайжан: qorunması, xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin 3. Қырғыз: өзгөчө корголуучу жаратылыш аймактарын коргоо 4. Өзбек: алоҳида муҳофаза етиладиган табиий ҳудудларни муҳофаза қилиш 5. Түрік: korunan alanların korunması 6. Ағылшын: protection of specially protected natural territories 7. Испан: protección de áreas naturales especialmente protegidas 8. Неміс: schutz besonders geschützter Naturgebiete 9. Француз: protection des zones naturelles spécialement protégées 10. Бекітілген нұсқасы: қонысаралық аумақтар (эконом//заң.) (2003), табиғи құқық (2019), сызық, шек, ерекшелік (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 15 шiлдедегі N 162 Заңы. Мысалы: Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар - ерекше құқықтық қорғау режимi бар не мемлекеттiк табиғи-қорық қорын сақтау мен қалпына келтiрудi қамтамасыз ететiн шаруашылық қызметi режимiмен реттелетiн жер, су, орман және жер қойнауы учаскелерi. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қорғау деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
641. | табиғи ортаны қорғау | защита природной среды | защита природной средытабиғи ортаны қорғауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи ортаны қорғау – қоршаған ортаның табиғи жағдайын жақсарту, табиғи ресурстарды тиімді пайдалану, табиғи байлықтарды сақтау және көркейту негізінде табиғат пен қоғамның өзара үйлесімді әрекетін қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік және қоғамдық іс шаралар жүйесі. 2. Әзербайжан: təbii mühitin mühafizəsi 3. Қырғыз: жаратылыш чөйрөсүн коргоо 4. Өзбек: табиий муҳитни муҳофаза қилиш 5. Түрік: doğal çevrenin korunması 6. Ағылшын: protection of the natural environment 7. Испан: protección del medio ambiente natural 8. Неміс: schutz der natürlichen Umwelt 9. Француз: protection de l`environnement 10. Бекітілген нұсқасы: әлеуметтік орта (2019), табиғи құқық (2019), қорғаныс, қорғау (2020) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстар және қоршаған ортаны қорғау министрлігі мен Қазақстан Республикасы Табиғи ресурстар және қоршаған ортаны қорғау министрлiгінiң Су ресурстары жөнiндегі комитетiнiң кейбiр мәселелерi Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы. 2000 жылғы 2 наурыз N 347. Мысалы: Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстар және қоршаған ортаны қорғау министрлігі мен Қазақстан Республикасы Табиғи ресурстар және қоршаған ортаны 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи ортаны қорғау деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
642. | табиғатты қорғау | защита природы | защита природытабиғатты қорғауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғатты қорғау – табиғи жер және су ресурстарын ұтымды пайдаланып, сақтау. 2. Әзербайжан: təbiətin mühafizəsi 3. Қырғыз: жаратылышты коргоо 4. Өзбек: табиатни муҳофаза қилиш 5. Түрік: doğanın korunması 6. Ағылшын: nature protection 7. Испан: protección de la naturaleza 8. Неміс: naturschutz 9. Француз: protection de la nature 10. Бекітілген нұсқасы: табиғатты қорғау (2005) 11. Заңнамадағы қолданысы: Табиғатты қорғау іс-шараларына қатысу бойынша ішкі істер органдарының жұмысын ұйымдастыру қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 29 желтоқсандағы № 1096 бұйрығы. Мысалы: Табиғатты қорғау іс-шараларына қатысу бойынша ішкі істер органдарының жұмысын ұйымдастыру қағидаларын бекіту туралы 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғатты қорғау деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
643. | өсiмдiктердi қорғау | защита растений | защита растенийөсiмдiктердi қорғауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өсiмдiктердi қорғау – өсiмдiк шаруашылығы өнiмiн сақтау мақсатымен фитосанитариялық іс-шаралар жүргізу. 2. Әзербайжан: bitkilərin qorunması 3. Қырғыз: өсүмдүктөрдү коргоо 4. Өзбек: ўсимликларни ҳимоя қилиш 5. Түрік: bitkilerin korunması 6. Ағылшын: plant protection 7. Испан: protección de plantas 8. Неміс: Pflanzenschutz 9. Француз: protection des plantes 10. Бекітілген нұсқасы: қорғаныс, қорғау (2020) 11. Заңнамадағы қолданысы: Агроөнеркәсiп кешенiн өсiмдiктердi қорғау құралдарымен қамтамасыз ету туралы Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің өкімі 1997 жылғы 6 мамыр N 130. Мысалы: Агроөнеркәсiп кешенiн өсiмдiктердi қорғау құралдарымен қамтамасыз ету туралы. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, өсімдіктерді қорғау деп қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
644. | қорғаушы орман екпелері | защитные лесные насаждения | защитные лесные насажденияқорғаушы орман екпелеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қорғаушы орман екпелері – қолайсыз табиғи және антропогендік факторлардан, оның ішінде құрғақшылықпен, су және жел эрозиясымен күресу үшін жасанды түрде құрылған орман екпелері. 2. Әзербайжан: qoruyucu meşə sahələri 3. Қырғыз: коргоочу токой өсүмдүктөрү 4. Өзбек: ҳимоя ўрмон стендлари 5. Түрік: koruyucu orman dikimleri 6. Ағылшын: protective forest stands 7. Испан: plantaciones forestales protectoras 8. Неміс: schutzwald-Anpflanzungen 9. Француз: plantations forestières protectrices 10. Бекітілген нұсқасы: қорғаушы (2016), орман аймақтары (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасында ормандарды зиянкестер мен аурулардан қорғау Ережесін бекіту туралы Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы министрлігі орман, балық және аң шаруашылығы комитетінің 1999 жылғы 19 наурыздағы N 56 бұйрығы. Мысалы ...iшiнде орман шаруашылығын жүргiзумен байланысты емес орман екпелерінің тұрақтылығын сақтау, орманды зиянды жәндiктер мен аурулардың зақымдауының алдын алу. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып қорғаушы орман екпелері деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
645. | жасыл дақылдар | зеленые культуры | зеленые культурыжасыл дақылдарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жасыл дақылдар – бұл жаңа піскен немесе консервіленген тағамдарға қолдану үшін өсірілетін көкөніс өсімдіктері. 2. Әзербайжан: yaşıl bitkilər 3. Қырғыз: жашыл өсүмдүктөр 4. Өзбек: яшил екинлар 5. Түрік: yeşil kültürler 6. Ағылшын: green crops 7. Испан: cultivos verdes 8. Неміс: grüne Kulturen 9. Француз: cultures vertes 10. Бекітілген нұсқасы: жасыл (хим) (2006), орман дақылдарының қоры (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып жасыл дақылдар деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
646. | жасыл сақшы | зеленый патруль | зеленый патрульжасыл сақшыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жасыл сақшы – өсімдіктер әлемін қорғауды ұйымдастырудың қоғамдық формасы. 2. Әзербайжан: yaşıl gözətçi 3. Қырғыз: жашыл сакчы 4. Өзбек: яшил қўриқчи 5. Түрік: yeşil muhafız 6. Ағылшын: green patrol 7. Испан: patrulla verde 8. Неміс: grüne Patrouille 9. Француз: patrouille verte 10. Бекітілген нұсқасы: жасыл (хим) (2006), сақшы (часовой) (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып жасыл сақшы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
647. | жер кодексі | земельный кодекс | земельный кодексжер кодексіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жер кодексі – жерді пайдалану туралы заң. 2. Әзербайжан: Torpaq məcəlləsi 3. Қырғыз: Жер кодекси 4. Өзбек: Ер Кодекси 5. Түрік: Arazi Kanunu 6. Ағылшын: land code 7. Испан: código de tierras 8. Неміс: grundbuch 9. Француз: code foncier 10. Бекітілген нұсқасы: орман кодексі (лесной кодекс) (2016), жер (жерге тұйықтау) (земля заземление) (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Жер кодексі Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 20 маусымдағы N 442 Кодексі. Мысалы: Қазақстан Республикасының Жер кодексі 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып жер кодексі деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
648. | жердi пайдалану | землепользование | землепользованиежердi пайдалануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жерді пайдалану – қоғамдағы адамдар мен әлеуметтік топтар арасында қалыптасқан әлеуметтік және экономикалық қарым-қатынастар формаларының бірі. Жерді сол қоғамда қабылданған заңдарға сәйкес пайдаланады. 2. Әзербайжан: torpaqdan istifadə 3. Қырғыз: жерди пайдалануу 4. Өзбек: ердан фойдаланиш 5. Түрік: arazi kullanımı 6. Ағылшын: earthworks 7. Испан: uso del suelo 8. Неміс: Bodennutzung 9. Француз: utilisation des sols 10. Бекітілген нұсқасы: пайдалану (2020), жер (жерге тұйықтау) (земля заземление) (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қорғау аймақтары жерiнiң көлемiн, оларды пайдалану режимiн айқындау және бөлiнген белдеуде темiржол көлiгiнiң қажетi үшiн жердi пайдалану жөнiндегi қағидаларын бекіту туралы Көлік және коммуникациялар министрінің 2004 жылғы 23 шілдедегі N 284-І бұйрығы. Мысалы: ...үшiн жердi пайдалану жөнiндегi қағидалары Ескерту. Тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Инвестициялар және даму министрінің 30.06.2017 № 415. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып жерді пайдалану деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
649. | су қорғау белдемдері жерлерi | земли водоохранных зон | земли водоохранных зонсу қорғау белдемдері жерлерiСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су қорғау белдемдері жерлерi дегеніміз – судың ластануын, қоқыстануын және сарқылуын болдырмау үшін белгіленетін су объектілеріне іргелес аумақ. 2. Әзербайжан: su mühafizə zolaqlarının torpaqları 3. Қырғыз: суу коргоочу тилкелердин жерлери 4. Өзбек: сув муҳофаза қилиш чизиқлар ерлар 5. Түрік: su koruma şeritlerinin toprakları 6. Ағылшын: lands of water protection zones 7. Испан: zonas de conservación del agua de la tierra 8. Неміс: land Wasserschutzgebiete 9. Француз: terres des zones de protection de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы: су қорғау шаралары (су шар.) - водоохранные мероприятия (1971-1981), белдем (жер ғылымы) - зона (1995), жер (жерге тұйықтау) (земля заземление) (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып су қорғау белдемдері жерлерi деп қолдануға болады деп санаймыз. | -1 |
650. | мемлекеттiк су қорының жерлерi | земли государственного водного фонда | земли государственного водного фондамемлекеттiк су қорының жерлерiСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Мемлекеттiк су қорының жерлерi – су көздерінде орналасқан ағынды реттеуге арналған су шаруашылығы құрылыстары алып жатқан жер. 2. Әзербайжан: dövlət Su Fondunun torpaqları 3. Қырғыз: мамлекеттик суу фондунун жерлери 4. Өзбек: давлат сув фонди ерлари 5. Түрік: devlet su fonu toprakları 6. Ағылшын: lands of the state water fund 7. Испан: tierras del fondo estatal del agua 8. Неміс: land des staatlichen Wasserfonds 9. Француз: terres du fonds National de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы: жер (жерге тұйықтау) (земля заземление) (2021), су қорғау шаралары (су шар.) - водоохранные мероприятия (1971-1981), орман дақылдарының қоры (2016), зайырлы мемлекет (2019). 11. Заңнамадағы қолданысы: Бюджет түсімдерін бюджеттер деңгейлері мен Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қолма-қол ақшасының бақылау шоты арасында бөлу кестесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрінің 2013 жылғы 22 сәуірдегі № 111 бұйрығы. Мысалы: Орман қорының жерлерiне салынатын жер салығы 1 04 3 04 100 100 Су қорының жерлерiне салынатын жер 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып мемлекеттiк су қорының жерлерi деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
651. | қорық жерлерi | земли заповедников | земли заповедниковқорық жерлерiСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қорық жерлері – ерекше ғылыми немесе мәдени құндылығы бар қорықтарға жүктелген міндеттерді орындау үшін берілген, белгіленген тәртіппен бөлінген жер 2. Әзербайжан: qoruq torpaqları 3. Қырғыз: корук жерлери 4. Өзбек: қўриқ ерлар 5. Түрік: korunan topraklar 6. Ағылшын: lands of nature reserves 7. Испан: tierras de reservas 8. Неміс: naturschutzgebiete 9. Француз: terres des réserves 10. Бекітілген нұсқасы: тарихи-сәулеттік қорық (2021), жер (жерге тұйықтау) (земля заземление) (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы» Қазақстан Республикасы Заңының (жаңа редакция) жобасы туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 9 қаңтардағы N 30 Қаулысы Мысалы: қорғалатын табиғи аумақтардың жерлерi 1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлерiне мемлекеттік табиғи қорықтардың, мемлекеттiк ұлттық табиғи... 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып қорық жерлерi деп қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
652. | табиғи ұлттық саябақтар жерлері | земли природных национальных парков | земли природных национальных парковтабиғи ұлттық саябақтар жерлеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи ұлттық саябақтар жерлері – елімізде қорғалатын ландшафтылардың жаңа түрі. Туристер мен тынығушыларға табиғатты қорғау талаптарын сақтай отырып кіріп көруіне рұқсат етілетін орындар. 2. Әзербайжан: təbii milli parklar torpaqları 3. Қырғыз: улуттук жаратылыш парктарынын жерлери 4. Өзбек: табиий миллий боғларнинг ерлари 5. Түрік: doğal milli parkların toprakları 6. Ағылшын: lands of natural national parks 7. Испан: tierras de parques nacionales naturales 8. Неміс: land der natürlichen Nationalparks 9. Француз: les terres du parc National naturel 10. Бекітілген нұсқасы: ұлттық (2021), табиғи адым (2019), жерүсті нысаны (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Қазақстан Республикасы Заңының (жаңа редакция) жобасы туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 9 қаңтардағы N 30 Қаулысы ...мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтар, мемлекеттiк табиғи резерваттар және мемлекеттiк аймақтық табиғи саябақтар ғылыми бөлiмшелерінің мемлекеттiк табиғи-қорық 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи ұлттық саябақтар жерлері деп қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
653. | қоршаған ортаның ластану белдемі | зона загрязнения окружающей среды | зона загрязнения окружающей средықоршаған ортаның ластану белдеміСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоршаған ортаның ластану белдемі – адамға және табиғи экожүйеге зиянды әсер ететін физикалық-химиялық және биологиялық заттардың қоршаған ортаға нұқсан келтіруі. 2. Әзербайжан: ətraf mühitin çirklənməsi kəməri 3. Қырғыз: курчап турган чөйрөнү булгоо куру 4. Өзбек: атроф муҳит ифлосланиши камар 5. Түрік: çevre kirliliği kemeri 6. Ағылшын: environmental pollution zone 7. Испан: área de la contaminación ambiental 8. Неміс: bereich der Umweltverschmutzung 9. Француз: zone de pollution 10. Бекітілген нұсқасы: белдем (жер ғылымы) - зона (1995), қоршаған ортаны ластау (экол) (2003) 11. Заңнамадағы қолданысы: «Астана қаласының Табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасы» мемлекеттік мекемесі туралы ережені бекіту туралы Астана қаласы әкімдігінің 2014 жылғы 10 қарашдағы № 205-1871 қаулысы. Мысалы: бекіту үшін қоршаған ортаның ластануына (ауаның ластауы, қалдықтарды орналастыру, сақтау және көму, ағынды сулар мен т.б. ластайтын заттарды тастау 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып қоршаған ортаның ластану белдемі деп қолдануға болады деп санаймыз. | +9 |
654. | ұлттық саябақтың қорықтық белдемі | зона заповедная национального парка | зона заповедная национального паркаұлттық саябақтың қорықтық белдеміСаласы Этимологиясы Дефинициясы1 Ұлттық саябақтың қорықтық белдемі – мемлекеттік табиғи қорықтарға, мемлекеттік ұлттық табиғи парктерге, мемлекеттік табиғи резерваттарға резервтелген жер учаскелері мен акваториялардағы мемлекеттік табиғи-қорық қоры объектілерін және биологиялық әртүрлілікті сақтауға және қалпына келтіруге арналған, қорғау режимінің сараланған түрлері бар ерекше қорғалатын табиғи аумақ. 2. Әзербайжан: Milli Parkın qoruq kəməri 3. Қырғыз: Улуттук парктын корук куру 4. Өзбек: Миллий боғнинг ҳимояланган камари 5. Түрік: Milli Parkın Koruma Kemeri 6. Ағылшын: protected area of the national park 7. Испан: área de conservación del parque nacional 8. Неміс: naturschutzgebiet des Nationalparks 9. Француз: zone de conservation du parc National 10. Бекітілген нұсқасы: белдем (жер ғылымы) - зона (1995), тарихи – сәулеттік қорық (2021), ұлттық сипат (2019) Заңнамадағы қолданысы: "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Қазақстан Республикасы Заңының (жаңа редакция) жобасы туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 9 қаңтардағы N 30 Қаулысы ...мемлекеттiк ұлттық табиғи саябақтар, мемлекеттiк табиғи резерваттар және мемлекеттiк аймақтық табиғи саябақтар ғылыми бөлiмшелерінің мемлекеттiк табиғи-қорық 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып ұлттық саябақтың қорықтық белдемі деп қолдануға болады деп санаймыз. | +9 |
655. | экологиялық тәуекелдігі жоғары белдем | зона повышенного экологического риска | зона повышенного экологического рискаэкологиялық тәуекелдігі жоғары белдемСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық тәуекелдігі жоғары белдем – қоршаған табиғи орта ластануының созылмалы жоғары деңгейі, қоршаған табиғи ортаға тұрақты жоғары антропогендік жүктеме, тұщы су тапшылығының қаупі, топырақ құнарлылығының төмендеуі, өсімдік жамылғысының сарқылуы, жануарлар түрлерінің алуан түрлілігінің жоғалуы, балық қорларының кемуі, халықтың сырқаттанушылығының жоғары деңгейі. 2. Әзербайжан: ekoloji şüa riski yüksəkdir 3. Қырғыз: экологиялык нурдун жогорку коркунучу 4. Өзбек: екологик нурнинг юқори хавфи 5. Түрік: yüksek çevresel kiriş riski 6. Ағылшын: zone of increased environmental risk 7. Испан: zona de alto riesgo ambiental 8. Неміс: zone mit erhöhtem Umweltrisiko 9. Француз: zone à haut risque environnemental 10. Бекітілген нұсқасы: әлеуметтік экология (2019), пайыздық тәуекелдік (банк ісі) (2006) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып, экологиялық тәуекелдігі жоғары белдем деп қолдануға болады деп санаймыз. | -3 |
656. | төтенше экологиялық жағдай белдемі | зона чрезвычайной экологической ситуации | зона чрезвычайной экологической ситуациитөтенше экологиялық жағдай белдеміСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Төтенше экологиялық жағдай белдемі – шаруашылық және өзге де қызмет немесе табиғи табиғи процестер нәтижесінде қоршаған ортада халықтың денсаулығына, табиғи экологиялық жай-күйіне қатер төндіретін тұрақты теріс өзгерістер болатын аумақ учаскесінде туындаған экологиялық жағдай . 2. Әзербайжан: fövqəladə ekoloji vəziyyət kəməri 3. Қырғыз: өзгөчө экологиялык кырдаал куру 4. Өзбек: екологик фавқулодда камар 5. Түрік: çevresel acil durum kemeri 6. Ағылшын: environmental emergency zone 7. Испан: zona de emergencia ambiental 8. Неміс: ökologische Notzone 9. Француз: zone d & apos; urgence environnementale 10. Бекітілген нұсқасы: төтенше жағдай режимі (2016), экологиялық мәдениет (2019) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып төтенше экологиялық жағдай белдемі деп қолдануға болады деп санаймыз. | +1 |
657. | экологиялық белдем, экологиялық аймақ | зона экологическая | зона экологическаяэкологиялық белдем, экологиялық аймақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық аймақ – жақын экологиялық жағдайлардың үйлесімімен сипатталатын жер аумағының (аймағының) бір бөлігі. Жердің ірі экологиялық аймақтары (және олармен бірге экожүйелер) биіктіктің өзгеруіне сәйкес экватордан белдеулердің бағытына қарай орналасады. 2. Әзербайжан: ekoloji kəmər, ekoloji zona 3. Қырғыз: экологиялык кур, экологиялык зона 4. Өзбек: екологик камар, екологик зона 5. Түрік: ekolojik kemer, ekolojik bölge 6. Ағылшын: ecological zone 7. Испан: zona ambiental 8. Неміс: ökologische Zone 9. Француз: zone écologique 10. Бекітілген нұсқасы: аймақ – зона (2020), экологиялық мәдениет (2019) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Аймақ сөзінің мағынасы белгілі бір шекаралық ортаны білдіретіндіктен, жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып экологиялық аймақ деген нұсқаны қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
658. | экологиялық нәубет белдемi | зона экологического бедствия | зона экологического бедствияэкологиялық нәубет белдемiСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық нәубет белдемі – шаруашылық не өзге де қызмет нәтижесінде халық денсаулығының едәуір нашарлауына, табиғи тепе-теңдіктің бұзылуына, табиғи экологиялық жүйелердің бұзылуына, тозуына әкеп соққан қоршаған ортаның терең қайтымсыз өзгерістері болған аумақтың учаскесі. 2. Әзербайжан: ekoloji fəlakət zonası 3. Қырғыз: экологиялык кырсык куру 4. Өзбек: екологик офат камари 5. Түрік: çevresel felaket kemeri 6. Ағылшын: ecological disaster zone 7. Испан: zona de desastre ambiental 8. Неміс: umweltzone 9. Француз: zone de catastrophe écologique 10. Бекітілген нұсқасы: экологиялық мәдениет (2019), белдем (жер ғылымы) – зона (1995) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып экологиялық нәубет белдемi деп қолдануға болады деп санаймыз. | -1 |
659. | экологиялық тәуекел белдемi | зона экологического риска | зона экологического рискаэкологиялық тәуекел белдемiСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық тәуекел белдемі – адамның іс-әрекеті қауіпті экологиялық жағдайларды тудыруы мүмкін жер бетіндегі және мұхиттағы су айдынындағы орындар, мысалы, теңіз қайраңындағы су асты мұнай өндіру аймақтары, өтіп бара жатқан танкерлер үшін қауіпті теңіз учаскелері, олардың мұнай төгілуімен апат болуы мүмкін жерлер. 2. Әзербайжан: ekoloji risk kəməri 3. Қырғыз: экологиялык тобокелдик куру 4. Өзбек: екологик хавф камари 5. Түрік: çevresel risk kemeri 6. Ағылшын: environmental risk zone 7. Испан: zona de riesgo ambiental 8. Неміс: Bereich des ökologischen Risikos 9. Француз: zone de risque environnemental 10. Бекітілген нұсқасы: экологиялық тәуекелді сақтандыру (2017), белдем (жер ғылымы) – зона (1995) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып экологиялық тәуекел белдемi деп қолдануға болады деп санаймыз. | -3 |
660. | экологиялық төтенше жағдай белдемi | зона экологической чрезвычайной ситуации | зона экологической чрезвычайной ситуацииэкологиялық төтенше жағдай белдемiСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық төтенше жағдай белдемі – шаруашылық және өзге де қызмет немесе табиғи процестер нәтижесінде қоршаған ортада халықтың денсаулығына, табиғи экологиялық жай-күйіне қатер төндіретін тұрақты теріс өзгерістер болатын аумақ учаскесінде туындаған экологиялық жағдай. 2. Әзербайжан: fövqəladə ekoloji vəziyyət kəməri 3. Қырғыз: өзгөчө экологиялык кырдаал куру 4. Өзбек: екологик фавқулодда камар 5. Түрік: çevresel acil durum kemeri 6. Ағылшын: environmental emergency zone 7. Испан: zona de emergencia ambiental 8. Неміс: ökologische Notzone 9. Француз: zone d`urgence environnementale 10. Бекітілген нұсқасы: төтенше жағдай режимі (2016), белдем (жер ғылымы) – зона (1995), экологиялық тәуекелді сақтандыру (2017) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып экологиялық төтенше жағдай белдемi деп қолдануға болады деп санаймыз. | -1 |
661. | зоологиялық жиынтық | зоологическая коллекция | зоологическая коллекциязоологиялық жиынтықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Зоологиялық жиынтық – зоологиялық институттардың, университеттердің, мұражайлардың қорлық ғылыми коллекциялары, сондай - ақ жануарлар дүниесі объектілері тұлыптарының, препараттары мен бөліктерінің коллекциялары, зоопарктердің, зообақтардың, цирктердің, питомниктердің, аквариумдардың, океанариумдардың және басқа да мекемелердің тірі коллекциялары. 2. Әзербайжан: Zooloji dəst 3. Қырғыз: зоологиялык топтом 4. Өзбек: зоология мажмуи 5. Түрік: zooloji seti 6. Ағылшын: zoological collection 7. Испан: colección zoológica 8. Неміс: zoologische Sammlung 9. Француз: collection zoologique 10. Бекітілген нұсқасы: жиынтық (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі N 175 Заңы. Мысалы: ... объектiлерi – ерекше экологиялық, ғылыми, тарихи-мәдени және рекреациялық маңызы бар геологиялық, гидрогеологиялық, гидрологиялық, зоологиялық, ботаникалық және ... 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып зоологиялық жиынтық деп қолдануға болады деп санаймыз. | +8 |
662. | хайуанаттар бақтары | зоологические парки | зоологические паркихайуанаттар бақтарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Хайуанаттар бақтары, зоопарк – жабайы жануарларды қолда (торда, қоршауда) немесе жартылай қолда (табиғи мекендеу ортасына жақын көлемде қоршалған аумақта ұстау. 2. Әзербайжан: Zooparklar 3. Қырғыз: Зоопарктар 4. Өзбек: ҳайвонот боғлари 5. Түрік: hayvanat bahçesi 6. Ағылшын: zoological parks 7. Испан: parques zoológicos 8. Неміс: zoologische Parks 9. Француз: parcs zoologiques 10. Бекітілген нұсқасы: хайуанаттар туралы ертегілер (әдеб.) (2003) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып хайуанаттар бақтары деп қолдануға болады деп санаймыз. | -3 |
663. | зоомасса | зоомасса | зоомассазоомассаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Зоомасса — (грек тіл. zōon-жануар және масса), кез-келген табиғи қауымдастықтағы (экожүйедегі), соның ішінде агробиоценоздағы жануарлардың жалпы биомассасы. 2. Әзербайжан: zoomassa 3. Қырғыз: зомасса 4. Өзбек: зоомасса 5. Түрік: evcil hayvan bakımı 6. Ағылшын: zoomassa 7. Испан: zoomassa 8. Неміс: zoomasse 9. Француз: zoomassa 10. Бекітілген нұсқасы: масса (2018) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып зоомасса деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
664. | құнарлылықтың кему заңы | закон убывающего плодородия | закон убывающего плодородияқұнарлылықтың кему заңыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құнарлылықтың кему заңы – егіннің үнемі орылуына және топырақ түзу процесінің бұзылуына байланысты, сондай-ақ өсімдіктер шығаратын улы заттардың жинақталуы нәтижесінде ұзақ мерзімді монодақылдар өсірілетін жерлерде топырақ құнарлылығының төмендеуі. 2. Әзербайжан: azalan məhsuldarlıq qanunu 3. Қырғыз: төрөттүн азайышы мыйзамы 4. Өзбек: hosildorlikning pasayishi qonuni 5. Түрік: azalan doğurganlık yasası 6. Ағылшын: the law of diminishing fertility 7. Испан: ley de fertilidad decreciente 8. Неміс: das gesetz der abnehmenden fruchtbarkeit 9. Француз: la loi de la fertilité décroissante 10. Бекітілген нұсқасы: - 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып құнарлылықтың кему заңы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
665. | ластану қарқындылығы | интенсивность загрязнения | интенсивность загрязненияластану қарқындылығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ластану қарқындылығы – өндіріс қалдықтарының әсерінен ауаның тез арада ластануы. 2. Әзербайжан: çirklənmə intensivliyi 3. Қырғыз: булгануунун интенсивдүүлүгү 4. Өзбек: ифлосланиш интенсивлиги 5. Түрік: kirlilik yoğunluğu 6. Ағылшын: pollution intensity 7. Испан: intensidad de la contaminación 8. Неміс: intensität der Verschmutzung 9. Француз: intensité de la pollution 10. Бекітілген нұсқасы: желден ластану (2021), қарқындылық (хим) (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Стационарлық байқау пункттері және мемлекеттік байқау желісі атмосферасының ластану жай-күйін байқау пункттері туралы ережені бекіту туралы Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 2 тамыздағы № 284 бұйрығы. Мысалы: айқау пункттері және мемлекеттік байқау желісі атмосферасының ластану жай-күйін байқау пункттері туралы ереже бекітілсін. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып ластану қарқындылығы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +9 |
666. | жұқтыру қарқындылығы | интенсивность заражения | интенсивность зараженияжұқтыру қарқындылығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жұқтыру қарқындылығы-жұқтыру жолдары және қоздырғышты тарату механизмі. 2. Әзербайжан: yoluxma intensivliyi 3. Қырғыз: инфекциянын интенсивдүүлүгү 4. Өзбек: инфекциянинг интенсивлиги 5. Түрік: enfeksiyon yoğunluğu 6. Ағылшын: intensity of infection 7. Испан: intensidad de la infección 8. Неміс: intensität der Infektion 9. Француз: intensité de l`infection 10. Бекітілген нұсқасы: қарқындылық (хим), (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып жұқтыру қарқындылығы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +9 |
667. | инфауна | инфауна | инфаунаинфаунаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Инфауна (лат. in — "в", және Fauna — рим мифологиясындағы табындар, өрістер мен ормандардың құдайы) – бентостың бір түрі, оның ағзалары өзендер, көлдер, тоғандар, теңіздер мен мұхиттардың төменгі шөгінділерінің ішінде өмір сүреді. 2. Әзербайжан: infauna 3. Қырғыз: инфауна 4. Өзбек: инфоуна 5. Түрік: infawna 6. Ағылшын: infauna 7. Испан: Infauna 8. Неміс: infauna 9. Француз: infauna 10. Бекітілген нұсқасы: aуланатын жануарлар (юриспр.)- охотничья фауна (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып инфауна деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
668. | өзен иректілігі | извилистость реки | извилистость рекиөзен иректілігіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өзен иректілігі – 1) өзен арнасының бір бағыттан ауытқып отыратын бұрылыстары; 2) өзен арнасының бұралаңдығының көрсеткіші. Картадан арнасынан ауытқымай өлшенген өзен ұзындығының өзен бастауы мен сағасын косатын түзу сызықтың ұзындығына қатынасына тең. 2. Әзербайжан: çay dolama 3. Қырғыз: дарыянын гирусу 4. Өзбек: gyrus дарёси 5. Түрік: nehir girus 6. Ағылшын: meandering of the river 7. Испан: la sinuosidad del río 8. Неміс: windung des Flusses 9. Француз: méandres de la rivière 10. Бекітілген нұсқасы: өзен тарамы(геогр) (2005) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып өзен иректілігі деп қолдануға болады деп санаймыз. | +9 |
669. | су ресурстарын пайдалану | использование водных ресурсов | использование водных ресурсовсу ресурстарын пайдалануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су ресурстарын пайдалану – жердің бетіндегі, астындағы су ресурстарын тиімді пайдалану. 2. Әзербайжан: su resurslarından istifadə 3. Қырғыз: суу ресурстарын пайдалануу 4. Өзбек: сув ресурсларидан фойдаланиш 5. Түрік: su kaynaklarının kullanımı 6. Ағылшын: use of water resources 7. Испан: utilización de los recursos hídricos 8. Неміс: nutzung von Wasserressourcen 9. Француз: utilisation des ressources en eau 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи ресурстар(геогр) (2005) 11. Заңнамадағы қолданысы: Су ресурстарын кешенді пайдалану мен қорғаудың бас схемасын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 8 сәуірдегі № 200 қаулысы. Мысалы: Су ресурстарын кешенді пайдалану мен қорғаудың бас схемасын бекіту туралы 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып су ресурстарын пайдалану деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
670. | табиғи ресурстарды ұтымсыз пайдалану | использование природных ресурсов нерациональное | использование природных ресурсов нерациональноетабиғи ресурстарды ұтымсыз пайдалануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи ресурстарды ұтымсыз пайдалану – қалпына келмейтін табиғи ресурстардың толық алынбауы, алынған шикізаттардыңөз орнында дұрыс өңделмей, шығынның көп болуы, табиғи ортаға және сол ортада орналасқан басқа да салаларға айтарлықтай зиян келтіру. 2. Әзербайжан: табиғи ресурстарды ұтымсыз пайдалану 3. Қырғыз: жаратылыш ресурстарын сарамжалсыз пайдалануу 4. Өзбек: табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш 5. Түрік: doğal kaynakların mantıksız kullanımı 6. Ағылшын: the use of natural resources is irrational 7. Испан: el uso de los recursos naturales es irracional 8. Неміс: die Nutzung natürlicher Ressourcen ist irrational 9. Француз: utilisation irrationnelle des ressources naturelles 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи кедергі (2019) 11. Заңнамадағы қолданысы: Табиғатты қорғау заңын бұзудан табиғи ортаға келтiрiлген зиян мөлшерiн белгiлеудiң уақытша тәртiбi Қазақстан Республикасы Экология және биоресурстар министрлiгi 1995 жылғы 21 маусым. Мысалы: өз еркiмен табиғи ресурстарды ұтымсыз пайдаланғанда; өз еркiмен табиғи ортаны ластағанда, оның iшiнде апаттық /авариялық/, келiсiлмеген дүркiн тастау. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи ресурстарды ұтымсыз пайдалану деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
671. | табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану | использование природных ресурсов рациональное | использование природных ресурсов рациональноетабиғи ресурстарды ұтымды пайдалануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану – табиғи кешендер мен жекелеген табиғи объектілерге зиян келтірмей, табиғи ресурстарды орынды пайдалану. 2. Әзербайжан: təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə 3. Қырғыз: жаратылыш ресурстарын сарамжалдуу пайдалануу 4. Өзбек: табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш 5. Түрік: doğal kaynakların rasyonel kullanımı 6. Ағылшын: rational use of natural resources 7. Испан: uso racional de los recursos naturales 8. Неміс: die Nutzung der natürlichen Ressourcen ist rational 9. Француз: gestion rationnelle des ressources naturelles 10. Бекітілген нұсқасы: ұтымды шешім (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану деп қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
672. | табиғи ресурстарды экстенсивтi пайдалану | использование природных ресурсов экстенсивное | использование природных ресурсов экстенсивноетабиғи ресурстарды экстенсивтi пайдалануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи ресурстарды экстенсивтi пайдалану – бүгінгі және келешек ұрпақтың мүддесіне сай минералды шикізатқа, су және орман ресурстарына, таза ауаға мұқтаждықтарын өтеу үшін осы табиғи байлықты кеңейтілген түрде сақтау және ұтымды пайдалану жолдары. 2. Әзербайжан: təbii ehtiyatların ekstensiv istifadəsi 3. Қырғыз: жаратылыш ресурстарын кеңири пайдалануу 4. Өзбек: табиий ресурслардан кенг фойдаланиш 5. Түрік: doğal kaynakların kapsamlı kullanımı 6. Ағылшын: extensive use of natural resources 7. Испан: uso extensivo de los recursos naturales 8. Неміс: die Nutzung natürlicher Ressourcen ist umfangreich 9. Француз: utilisation extensive des ressources naturelles 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи кедергі (2019) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи ресурстарды экстенсивті пайдалану деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
673. | қоршаған табиғи ортаны зерттеу | исследование окружающей природной среды | исследование окружающей природной средықоршаған табиғи ортаны зерттеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоршаған табиғи ортаны зерттеу – экологияны аутэкология (жеке түрлер экологиясы) және синэкология (қауымдастықтар мен биоценоздар экологиясы) деп бөліп, зерттеу жұмыстарын жүргізу. 2. Әзербайжан: öyrənilməsi ətraf mühitin 3. Қырғыз: айлана-чөйрөнү изилдөө 4. Өзбек: табиий муҳитни ўрганиш 5. Түрік: doğal çevrenin incelenmesi 6. Ағылшын: environmental research 7. Испан: estudio del medio ambiente natural 8. Неміс: erforschung der natürlichen Umwelt 9. Француз: étude de l`environnement 10. Бекітілген нұсқасы: зерттеу (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды молайту мен пайдалану саласындағы тәуекел дәрежесін бағалау өлшемшарттарын және тексеру парақтарын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 15 желтоқсандағы № 721 және Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 30 желтоқсандағы № 835 бірлескен бұйрығы. Мысалы: қолданысқа енгізіледі) бірлескен бұйрығымен. 1. Мыналар: 1) осы бірлескен бұйрыққа 1-қосымшаға сәйкес Қоршаған ортаны қорғау, табиғи 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып қоршаған табиғи ортаны зерттеу деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
674. | табиғи ресурстарды кешендi зерттеу | исследование природных ресурсов комплексное | исследование природных ресурсов комплексноетабиғи ресурстарды кешендi зерттеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи ресурстарды кешендi зерттеу – қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды молықтыру және пайдалану, кешенді зерттеу экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің, табиғи және энергетикалық ресурстарды үнемдеудің, биологиялық ресурстарды орнықты пайдаланудың, ұлттық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсаттарын іске асырудың жолдары болып табылады. 2. Әзербайжан: təbii ehtiyatların kompleks öyrənilməsi 3. Қырғыз: жаратылыш ресурстарын комплекстүү изилдөө 4. Өзбек: табиий ресурсларни ҳар томонлама ўрганиш 5. Түрік: doğal kaynakların kapsamlı çalışması 6. Ағылшын: the study of natural resources is comprehensive 7. Испан: investigación integral de recursos naturales 8. Неміс: die Erforschung der natürlichen Ressourcen ist komplex 9. Француз: recherche intégrée sur les ressources naturelles 10. Бекітілген нұсқасы: кешендi тексеріс (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Арал өңiрiнiң проблемаларын кешендi шешу жөнiндегi 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламаны бекiту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 26 қыркүйектегі N 915 Қаулысы. Мысалы: Қазақстан Республикасының Үкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI: 1. Қоса берiлiп отырған Арал өңiрiнiң проблемаларын кешендi шешу жөнiндегi 2007 – 2009 ... 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи ресурстарды кешендi зерттеу деп қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
675. | ландшафтқа антропогендiк әсер ету көзі | источник антропогенного воздействия на ландшафт | источник антропогенного воздействия на ландшафтландшафтқа антропогендiк әсер ету көзіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ландшафтқа антропогендiк әсер ету көзі (грек. anthropos – адам, genos – тегі, пайда болуы, лат. faktor – іс-әрекет) – адамның барлық тірі организмдердің мекен ортасы ретіндегі табиғатты өзгертуіне әкеп соғатын немесе олардың тіршілігіне тікелей әсер ететін сан алуан әрекеттері. 2. Әзербайжан: landşaft antropogen təsir mənbəyi 3. Қырғыз: ландшафтка антропогендик таасирдин булагы 4. Өзбек: ландшафтга антропоген таъсир манбаи 5. Түрік: peyzaj üzerinde antropojenik etkinin kaynağı 6. Ағылшын: the source of anthropogenic impact on the landscape 7. Испан: fuente de impacto antropogénico en el paisaje 8. Неміс: quelle der vom Menschen verursachten Auswirkungen auf die Landschaft 9. Француз: source de l`impact anthropique sur le paysage 10. Бекітілген нұсқасы: антропоген (2017), ландшафт (2018) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып ландшафтқа антропогендiк әсер ету көзі деп қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
676. | атмосфераны антропогендiк ластау көзі | источник антропогенного загрязнения атмосферы | источник антропогенного загрязнения атмосферыатмосфераны антропогендiк ластау көзіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Атмосфераны антропогендiк ластау көзі – адам қолымен жасалған өнеркәсіптер, жылу энергетикасы, ауыл шаруашылығы қалдықтарының ауаға кері әсері. 2. Әзербайжан: atmosferin antropogen çirklənmə mənbəyi 3. Қырғыз: атмосферанын антропогендик булганышынын булагы 4. Өзбек: атмосферанинг антропоген ифлосланиш манбаи 5. Түрік: insan kaynaklı atmosferik kirliliğin kaynağı 6. Ағылшын: source of anthropogenic atmospheric pollution 7. Испан: fuente de contaminación atmosférica antropogénica 8. Неміс: quelle der anthropogenen Verschmutzung der Atmosphäre 9. Француз: source de pollution atmosphérique anthropique 10. Бекітілген нұсқасы: ластау (эколог.) (2003) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып атмосфераны антропогендiк ластау көзі деп қолдануға болады деп санаймыз. | +9 |
677. | табиғи су көзi | источник воды природный | источник воды природныйтабиғи су көзiСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи су көзі – жерасты суларының жер бетіне (кейде су астына) өздігінен шоғырлана шығатын жері. 2. Әзербайжан: təbii su mənbəyi 3. Қырғыз: табигый суу булагы 4. Өзбек: табиий сув манбаи 5. Түрік: doğal su kaynağı 6. Ағылшын: natural water source 7. Испан: fuente de agua natural 8. Неміс: natürliche Wasserquelle 9. Француз: source naturelle de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи кедергі (2019) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи су көзі деп қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
678. | суармалау көзі | источник орошения | источник орошениясуармалау көзіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суармалау көзі – гидротехникалык құрылыс арқылы егістікті суару үшін қажетті су алынатын негіз. 2. Әзербайжан: suvarma mənbəyi 3. Қырғыз: сугат булагы 4. Өзбек: суғориш манбаи 5. Түрік: sulama kaynağı 6. Ағылшын: irrigation source 7. Испан: fuente de riego 8. Неміс: quelle der Bewässerung 9. Француз: source d`irrigation 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып, суармалау көзі деп қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
679. | ластану көзi | источник загрязнения | источник загрязненияластану көзiСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ластану көзі – адамға және табиғи экожүйеге зиянды әсер ететін физикалық-химиялық және биологиялық заттардың қоршаған ортаға залал келтіруі. 2. Әзербайжан: çirklənmə mənbəyi 3. Қырғыз: булгануу булагы 4. Өзбек: ифлосланиш манбаи 5. Түрік: kirliliğin kaynağı 6. Ағылшын: source of pollution 7. Испан: fuente de contaminación 8. Неміс: quelle der Verschmutzung 9. Француз: source de pollution 10. Бекітілген нұсқасы: желден ластану (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып ластану көзі деп қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
680. | атмосфераны ластайтын нүктелi көздер | источник загрязнения атмосферы точечный | источник загрязнения атмосферы точечныйатмосфераны ластайтын нүктелi көздерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Атмосфераны ластайтын нүктелi көздер – жылу электрстансалары, түсті және қара металлургия өнеркәсіптері, зауыттар, ауа мен топырақты, көбінесе, мал және құс өсіретін шаруашылықтар, ет және сүт өндіретін кәсіпорындар, сондай-ақ, егістік жерлерге қолданылатын улы химикаттар, пестицидтер және минералды тыңайтқыштар жатады. 2. Әзербайжан: atmosfer çirklənməsi point mənbələri 3. Қырғыз: атмосферанын булгануу булактары 4. Өзбек: атмосфера ифлосланишининг нуқта манбалари 5. Түрік: atmosferik kirliliğin nokta kaynakları 6. Ағылшын: the source of atmospheric pollution is spot 7. Испан: fuente de contaminación atmosférica puntual 8. Неміс: quelle der Luftverschmutzung punktuell 9. Француз: source ponctuelle de pollution atmosphérique 10. Бекітілген нұсқасы: атмосфералық жағдайлар (2019) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып атмосфераны ластайтын нүктелi көздер деп қолдануға болады деп санаймыз. | -1 |
681. | жерасты су көзі | источник подземных вод | источник подземных воджерасты су көзіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жер асты суы – жер қыртысын құрайтын тау жыныстарының аралығындағы су. 2. Әзербайжан: yeraltı su mənbəyi 3. Қырғыз: жер астындагы суу булагы 4. Өзбек: ер ости сув манбаи 5. Түрік: yeraltı su kaynağı 6. Ағылшын: source of underground water 7. Испан: fuente de agua subterránea 8. Неміс: quelle des Grundwassers 9. Француз: source des eaux souterraines 10. Бекітілген нұсқасы: жерасты суы (көлік және қатынас жолдары) (2015) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып жер асты суы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
682. | ресурстардың сарқылуы | истощение ресурсов | истощение ресурсовресурстардың сарқылуыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ресурстардың сарқылуы – жақын кезеңде немесе болашақта қорының сарқылу қаупі төніп тұрған қазба байлықтар мен тірі табиғат ресурстары жатады. 2. Әзербайжан: resursların tükənməsi 3. Қырғыз: ресурстардын азайышы 4. Өзбек: ресурсларни йўқотиш 5. Түрік: kaynakların tükenmesi 6. Ағылшын: resource depletion 7. Испан: agotamiento de recursos 8. Неміс: erschöpfung von Ressourcen 9. Француз: épuisement des ressources 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи ресурстардың сарқылуы (геолог.) (2005) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып ресурстардың сарқылуы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
683. | ақаба қарық | канава сточная | канава сточнаяақаба қарықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ақаба қарық – суы ағып жатқан арық атыз бен тоғанды байлағанда қалған сарқынды су. 2. Әзербайжан: aqaba karık 3. Қырғыз: акаба карык 4. Өзбек: ақаба карйк 5. Түрік: akaba karık 6. Ағылшын: sewage ditch 7. Испан: zanja de aguas residuales 8. Неміс: abwassergraben 9. Француз: gouttière 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып ақаба қарық деп қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
684. | қазба канал | канал в выемке | канал в выемкеқазба каналСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қазба канал (лат. canalis-құбыр, науа) – қолдан қазылған жасанды (сутартқыш) арна. 2. Әзербайжан: fosil kanalı 3. Қырғыз: Фоссил каналы 4. Өзбек: Фотоалбом канал 5. Түрік: fosil kanalı 6. Ағылшын: channel in the recess 7. Испан: canal en la muesca 8. Неміс: kanal in der Aussparung 9. Француз: canal dans l`encoche 10. Бекітілген нұсқасы: қазынды, қазба (индустрия) (2005), сан каналы (2017) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Канал в выемке- ойықтағы арна деп аударылатын нұсқасы да бар. Бірақ жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, мәнмәтіндегі мағынасын, қызметін ескере отырып,осы сөздердің синонимі ретінде қолданылатын қазба канал деп қолдануға болады деп санаймыз. | +5 |
685. | үйме канал | канал в насыпи | канал в насыпиүйме каналСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Үйме канал – егін шаруашылығын суғару үшін үлкен арналардан бұрып су жинайтын орын. 2. Әзербайжан: toplu kanal 3. Қырғыз: жапырт канал 4. Өзбек: оммавий канал 5. Түрік: toplu kanal 6. Ағылшын: channel in the embankment 7. Испан: canal en el montículo 8. Неміс: kanal im Hügel 9. Француз: canal du monticule 10. Бекітілген нұсқасы: үйме (2021), сан каналы (2017) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып үйме канал деп қолдануға болады деп санаймыз. | +7 |
686. | су электр станциялар каскады | каскад гидроэлектростанции | каскад гидроэлектростанциису электр станциялар каскадыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су электр станциялар каскады – электр генераторын айналдыратын гидравликалық турбинамен су ағынының механикалық энергиясын электр энергиясына түрлендіретін электр станциясы. 2. Әзербайжан: çağlayan su elektrik stansiyalarının 3. Қырғыз: ГЭСтер каскады 4. Өзбек: гидроелектростанциялар каскади 5. Түрік: hidroelektrik santralleri çağlayan 6. Ағылшын: hydroelectric power plant cascade 7. Испан: cascada hidroeléctrica 8. Неміс: kaskade des Wasserkraftwerks 9. Француз: cascade hydroélectrique 10. Бекітілген нұсқасы: станция, станса (2020), каскадтық басқару (2021), электр ұшқыны (2018), кермек су (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып су электр станциялар каскады деп қолдануға болады деп санаймыз. | -1 |
687. | қуыс | каверна | кавернақуысСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қуыс (лат. caverna – «қуыс») – геологиядағы көлемі 1 мм-ден асатын бұрыс немесе дөңгелек пішінді тау жыныстарындағы қуыстарды білдіретін термин. Ол шаймалау, селективті ауа-райы, еріту (карст) немесе лаваның қатаюы сияқты табиғи процестердің әсерінен пайда болады. 2. Әзербайжан: içiboş 3. Қырғыз: көңдөй 4. Өзбек: нокашиг 5. Түрік: oyuk 6. Ағылшын: cavern 7. Испан: caverna 8. Неміс: Kaverne 9. Француз: cavité 10. Бекітілген нұсқасы: қуыс жік (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Ниша- қуыс әскери атау ретінде қолданылады, полость -қуыс бекітілген терминдер жинағында кездеседі, бірақ қай сала бойынша қолданылатыны берілмеген, экология саласы бойынша қуыс - каверна деген сөздің аудармасы, (европа тілдерінде жоғарыда аудармалары көрсетілді) қуыс сөзіне берілген анықтама мен аудармаларды негізге ала отырып каверна сөзін қуыс деп аударылған нұсқада алуға болады. | +13 |
688. | су сапасы | качество воды | качество водысу сапасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су сапасы – судың халық шаруашылығында пайдаланылу мақсаттарын (ауыз су ретінде ішуге, тамақ, қағаз, тоқыма, былғары өнеркәсіптерінің техникалықкалық су ретінде, ауыл шаруашылығы дақылдарын суаруға және т.б.) ескере отырып, оның физикалық, химиялық және бактериологиялық көрсеткіштеріне қойылатын талаптар жиынтығы. 2. Әзербайжан: suyun keyfiyyəti 3. Қырғыз: суунун сапаты 4. Өзбек: сув сифати 5. Түрік: su kalitesi 6. Ағылшын: water quality 7. Испан: calidad del agua 8. Неміс: Wasserbeschaffenheit 9. Француз: qualité de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы: шикізат сапасы (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып су сапасы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
689. | су реттегіш | контррегулятор | контррегуляторсу реттегішСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су реттегіш – энергия жүйесімен байланысы жоқ аумақтарда су шаруашылығы режимін қолдау үшін пайдаланылатын су электр станциясы. 2. Әзербайжан: Su tənzimləyicisi 3. Қырғыз: суу жөнгө салуучу 4. Өзбек: сув регулятори 5. Түрік: Su düzenleyici 6. Ағылшын: counterregulator 7. Испан: contrregulador 8. Неміс: gegenregler 9. Француз: contre-régulateur 10. Бекітілген нұсқасы: реттегіш (мед.) (1995) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып су реттегіш деп қолдануға болады деп санаймыз. | +9 |
690. | биоэкономикалық кадастр | кадастр биоэкономический | кадастр биоэкономическийбиоэкономикалық кадастрСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биоэкономикалық кадастр – функционалдық-құрылымдық байланыстағы биологиялық ресурстар, ресурстық әлеуетке нұқсан келтірмей оларды шаруашылық мақсаттарда алу нысандары мен мүмкіндіктері туралы тіркелген (құжаттамалық, машиналық) ақпарат кешені. 2. Әзербайжан: Bio-iqtisadi kadastr 3. Қырғыз: биоэкономикалык кадастр 4. Өзбек: биоекономик кадастр 5. Түрік: biyoekonomik kadastro 6. Ағылшын: bioeconomical cadastre 7. Испан: catastro bioeconómico 8. Неміс: bioökonomisches Kataster 9. Француз: inventaire bioéconomique 10. Бекітілген нұсқасы: кадастр (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып биоэкономикалық кадастр деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
691. | су кадастры | кадастр водный | кадастр водныйсу кадастрыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су кадастры – елдің су ресурстары туралы мәліметтердің жүйелендірілген жинағы. Негізгі гидрологиялық сипаттамалардың гидрологиялық зерттелуін және жер үсті суларының ресурстарын қамтиды. 2. Әзербайжан: Su kadastrları 3. Қырғыз: Су кадастры 4. Өзбек: су кадастрлар 5. Түрік: su kadastroları 6. Ағылшын: water cadastre 7. Испан: catastro de agua 8. Неміс: kataster Wasser 9. Француз: cadastre de l & apos; eau 10. Бекітілген нұсқасы: кадастр (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Мемлекеттiк су кадастрын жүргiзу тәртiбiн бекiту туралы Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң Қаулысы 1995 жылғы 24 қаңтардағыы N 75. Мысалы: Мемлекеттiк су кадастрын жүргiзу тәртiбiн бекiту туралы. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып су кадастры деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
692. | орман кадастры | кадастр лесной | кадастр леснойорман кадастрыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Кадастр (французша: cadastre – парақ, тізілім) деген ұғымды білдіреді. Орман кадастры – орман алқаптарының көлемі, сапасы туралы мәліметтер жиынтығы. 2. Әзербайжан: meşə kadastrı 3. Қырғыз: токой кадастры 4. Өзбек: ўрмон кадастри 5. Түрік: orman kadastrosu 6. Ағылшын: forest cadastre 7. Испан: catastro forestal 8. Неміс: waldkataster 9. Француз: cadastre forestier 10. Бекітілген нұсқасы: орман кодексі (2016), кадастр (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Мемлекеттік орман қоры аумағында орман қорының мемлекеттік есебін, мемлекеттік орман кадастрын, ормандардың мемлекеттік мониторингін және орман орналастыруды жүргізу қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2015 жылғы 27 ақпандағы № 18-02/163 бұйрығы. орман кадастрын жүргiзу қағидалары; 3) осы бұйрыққа 3-қосымшаға сәйкес Ормандардың мемлекеттік мониторингін жүргiзу қағидалары; 4) осы 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып орман кадастры деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
693. | теңiз кадастры | кадастр морской | кадастр морскойтеңiз кадастрыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Теңіз кадастры – мемлекеттік су ресурстары туралы мәліметтердің жүйеленген жинағы. 2. Әзербайжан: dəniz kadastrı 3. Қырғыз: деңиз кадастры 4. Өзбек: денгиз кадастри 5. Түрік: deniz kadastrosu 6. Ағылшын: cadastre of the sea 7. Испан: catastro marítimo 8. Неміс: kataster marine 9. Француз: cadastre maritime 10. Бекітілген нұсқасы: Теңiз күштерi кадастр (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Су кодексінің жобасы туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы. 2002 жылғы 27 қараша N 1264. Мысалы: басқару. 4-бап. Мемлекеттік су қоры Қазақстан Республикасының мемлекеттік су қоры өзіне мемлекеттік су кадастрына енгізілген немесе... 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып теңіз кадастры деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
694. | қорғалатын табиғи нысандар кадастры | кадастр охраняемых природных объектов | кадастр охраняемых природных объектовқорғалатын табиғи нысандар кадастрыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қорғалатын табиғи нысандар кадастры – ҚР табиғи ресурстарының жай-күйі туралы кеңістік-үйлестірулік деректерді, басқарушылық, өндірістік және басқарушылық шешімдерді тиімді пайдалану үшін осы деректерді талдауды білдіреді. 2. Әзербайжан: mühafizə olunan təbii obyektlərin kadastrı 3. Қырғыз: корголуучу жаратылыш объекттеринин кадастры 4. Өзбек: муҳофаза етиладиган табиий объектлар кадастри 5. Түрік: korunan doğal alanların kadastrosu 6. Ағылшын: cadastre of protected natural objects 7. Испан: catastro de bienes naturales protegidos 8. Неміс: das Kataster der geschützten Naturlandschaften 9. Француз: das Kataster der geschützten Naturlandschaften 10. Бекітілген нұсқасы: статистикалық есептілік нысандары (2016), кадастр (2016), қорғалатын аумақ (2020) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасындағы ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттiк есебiн және мемлекеттiк кадастрын жүргiзу ережелерiн бекiту туралы Қазақстан Республикасы Yкiметiнің қаулысы 2001 жылғы 18 шілде N 973.Қазақстан Республикасындағы ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттiк есебiн және мемлекеттiк кадастрын жүргiзу ережесi бекiтiлсiн. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып қорғалатын табиғи нысандар кадастры деп қолдануға болады деп санаймыз. | +11 |
695. | оқпа суы | карстовая вода | карстовая водаоқпа суыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Оқпа суы – таужыныстардың еруі нәтижесінде пайда болған жер қыртысындағы жарықтарды, қуыстарды, каналдарды толтыратын жерасты суы. 2. Әзербайжан: karst suyu 3. Қырғыз: карст суусу 4. Өзбек: karst suvi 5. Түрік: karstik su 6. Ағылшын: karst water 7. Испан: agua kárstica 8. Неміс: karstwasser 9. Француз: eau karstique 10. Бекітілген нұсқасы: карст (төтенше жағдай) (2015) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, геология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып оқпа суы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +1 |
696. | ауа сапасы | качество воздуха | качество воздухаауа сапасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауа сапасы – жердің азоттан, көмір қышқыл газынан, озоннан, гелиден тұратын газ қабатының аз болуы. 2. Әзербайжан: hava keyfiyyəti 3. Қырғыз: абанын сапаты 4. Өзбек: ҳаво сифати 5. Түрік: Hava kalitesi 6. Ағылшын: air quality 7. Испан: calidad del aire 8. Неміс: luftqualität 9. Француз: qualité de l`air 10. Бекітілген нұсқасы: сапа (2020), ауа (2018) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып ауа сапасы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
697. | тiршiлiк сапасы | качество жизни | качество жизнитiршiлiк сапасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тіршілік сапасы (ағылш. Quality of Life) – адам өмірінің барлық аспектілерінің тиімділігін, материалдық, рухани және әлеуметтік қажеттіліктерді қанағаттандыру деңгейін, зияткерлік, мәдени және физикалық даму деңгейін, сондай-ақ өмір қауіпсіздігін қамтамасыз ету дәрежесін сипаттайтын ұғым. 2. Әзербайжан: həyat keyfiyyəti 3. Қырғыз: жашоонун сапаты 4. Өзбек: ҳаёт сифати 5. Түрік: yaşam kalitesi 6. Ағылшын: quality of life 7. Испан: calidad de vida 8. Неміс: Lebensqualität 9. Француз: qualité de vie 10. Бекітілген нұсқасы- сапа (2020), тіршілік-тынысының шектелуі (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: "Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейiнгi аумақтық даму стратегиясы туралы" Қазақстан Республикасының Президентi Жарлығының жобасы туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 7 шілдедегі N 641 Қаулысы. Көлiк-коммуникациялық инфрақұрылым 3.3.3.3 Тiршiлiктi қамтамасыз ететiн инфрақұрылым 3.3.3.4. Су шаруашылығы инфрақұрылымы 3.3.3.5. Әлеуметтiк 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып тіршілік сапасы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
698. | қоршаған орта сапасы | качество окружающей среды | качество окружающей средықоршаған орта сапасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоршаған орта сапасы адамның өмір сүру ортасының оның қажеттіліктеріне сәйкес келу дәрежесін білдіреді. 2. Әзербайжан: қоршаған орта сапасы 3. Қырғыз: айлана-чөйрөнүн сапаты 4. Өзбек: атроф-муҳит сифати 5. Түрік: çevre kalitesi 6. Ағылшын: environmental quality 7. Испан: calidad ambiental 8. Неміс: Umweltqualität 9. Француз: qualité de l`environnement 10. Бекітілген нұсқасы: сапа (2020), қоршаған орта (жер ғылымы) (1995) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштерін, оның ішінде қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштері белгіленетін индикаторлардың ең аз тізбесін әзірлеу қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 19 шiлдедегі №257 бұйрығы Қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштерін, оның ішінде қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштері белгіленетін индикаторлардың... 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып қоршаған орта сапасы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
699. | адамды қоршаған орта сапасы | качество окружающей человека среды | качество окружающей человека средыадамды қоршаған орта сапасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Адамды қоршаған орта сапасы – табиғи жағдайлар, жұмыс орнындағы жағдайлар және тұрғын үй жағдайлары. 2. Әзербайжан: адамды қоршаған орта сапасы 3. Қырғыз: адамдын айлана-чөйрөсүнүн сапаты 4. Өзбек: инсоннинг атроф-муҳит сифати 5. Түрік: insan ortamının kalitesi 6. Ағылшын: the quality of the human environment 7. Испан: calidad del medio ambiente humano 8. Неміс: qualität der menschlichen Umwelt 9. Француз: qualité de l`environnement humain 10. Бекітілген нұсқасы: сапа (2020), қоршаған орта (жер ғылымы) (1995), адам болмысы, табиғаты (2019) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып адамды қоршаған орта сапасы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
700. | топырақ сапасы | качество почвы | качество почвытопырақ сапасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Топырақ сапасының негізгі көрсеткіштері – оның биологиялық белсенділігі, механикалық құрамы, қышқылдығы, гранулометриялық құрамы, ылғал сыйымдылығы және пісуі. 2. Әзербайжан: torpaq keyfiyyəti 3. Қырғыз: топурактын сапаты 4. Өзбек: тупроқ сифати 5. Түрік: toprak kalitesi 6. Ағылшын: soil quality 7. Испан: calidad del Suelo 8. Неміс: bodenqualität 9. Француз: qualité du sol 10. Бекітілген нұсқасы: топырақ (көлік және қатынас жолдары) (2015), сапа (2020) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып топырық сапасы деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
701. | табиғи орта сапасы | качество природной среды | качество природной средытабиғи орта сапасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи ортаның сапасы – жер бетіндегі тіршіліктің көбеюін қамтамасыз ететін деңгейде табиғат пен адам арасындағы энергия мен заттардың метаболикалық процестері үнемі қамтамасыз етілетін оның экологиялық жүйелерінің жағдайы. 2. Әзербайжан: təbii mühitin keyfiyyəti 3. Қырғыз: табигый чөйрөнүн сапаты 4. Өзбек: muhitning sifati 5. Түрік: doğal çevrenin kal tabiiy itesi 6. Ағылшын: electrophoresis 7. Испан: cataforesis 8. Неміс: elektrophorese 9. Француз: électrophorèse 10. Бекітілген нұсқасы: орта (2016), сапа (2020) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 19 шiлдедегі №257 бұйрығы. Мысалы, қоршаған табиғи орта сапасын нормалау; Қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштерін, оның ішінде қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштері. 12. Ұсыныстар: «Табиғи орта сапасы» деген нұсқа терминдерге қойылатын барлық талаптарға сай, мән-мағынасы ұғыммен қауышып тұр деп есептейміз. Термин ретінде «Табиғи орта сапасы» деген сөз тіркесі қалыптасқан, қолданыста жиі ұшырасатындықтан, бұрын мемтерминком тарапынан орта (2016), сапа (2020) сөздері жеке бекітілгендігін негізге ала отырып экология саласына қатысты «Табиғи ортаның сапасы» терминін бекітуге негіз бар деп санаймыз. | +13 |
702. | табиғи сулар сапасы | качество природных вод | качество природных водтабиғи сулар сапасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи сулардың сапасы – суды пайдаланудың жарамдылығын анықтайтын судың құрамы мен қасиеттерінің сипаттамасы. Сапа көрсеткіштері сапалық нормаларымен салыстырылмалы түрде анықталады. 2. Әзербайжан: təbii suların keyfiyyəti 3. Қырғыз: табигый суулардын сапаты 4. Өзбек: tabiiy suv sifati 5. Түрік: doğal suların kalitesi 6. Ағылшын: quality of natural waters 7. Испан: calidad de las aguas naturales 8. Неміс: qualität der natürlichen gewässer 9. Француз: qualité des eaux naturelles 10. Бекітілген нұсқасы: сапа (2020) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің м.а. 2016 жылғы 17 маусымдағы № 268 бұйрығы. Мысалы, курортология ғылыми орталықтарының табиғи минералды суларды пайдалануға бальнеологиялық қорытындылар беру қағидаларын бекіту туралы. 12. Ұсыныстар: «Табиғи сулар сапасы» нұсқасы толықтай сәйкес келеді деген пікірді қолдаймыз. Заңнамада қолданыс тапқан және «сапа» сөзі бұрын-соңды бекітіліп көпшіліктің қолданысында бар болуы себепті экология саласында «табиғи сулар сапасы» терминін бекіту орынды деп ойлаймыз. | +11 |
703. | ластану квотасы | квота загрязнения | квота загрязненияластану квотасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ластану квотасы – белгілі бір кәсіпорын немесе тұтас ел үшін рұқсат етілген ластанудың заңнамалық шектік нормасы. Этимологиясы: лат. «quota» - әрқайсысына шаққандағы бөлшек» деген мағына береді. 2. Әзербайжан: pis rahatlıq 3. Қырғыз: булгануу квотасы 4. Өзбек: ifloslanish kvotasi 5. Түрік: kirlilik kotası 6. Ағылшын: pollution quota 7. Испан: cuota de contaminación 8. Неміс: quote verschmutzung 9. Француз: quota de pollution 10. Бекітілген нұсқасы: Квота (2012-2015), ластану (хим., 2006). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 15 маусымдағы №370 қаулысы. Мысалы, қоса беріліп отырған Парниктік газдар шығарындыларына квоталар бөлу. 12. Ұсыныстар: «Ластану квотасы» нұсқасы талапқа сай деп білеміз. Осыған дейінгі мемтерминком жұмысында тіркесті сөздік жеке бөліктері өз мәнінде (ластану, квота) бекітуден өткен, тіркестің термин ретінде қолданылуына еш кедергі жоқ, терминдік әлеуеті зор деп бағалап экология саласында «ластану квотасы» деп бекітуге лайық санаймыз. | +13 |
704. | ластауға квота; ластау квотасы | квота на загрязнение | квота на загрязнениеластауға квота; | +9 |
705. | қоршаған орта эмиссиясына квота | квота на эмиссии в окружающую среду | квота на эмиссии в окружающую средуқоршаған орта эмиссиясына квотаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоршаған орта эмиссияcына квота – табиғат пайдаланушыға нақты бір мерзім аралығында қоршаған ортаға эмиссия жасау шектеуі. Этимологиясы: франц. émission – «шығарылым», «бөлінді» деген сөздердің мағынасына келеді. 2.Әзербайжан: ətraf mühitə emissiya kvotası 3.Қырғыз:айлана-чөйрөгө эмиссия квотасы 4. Өзбек: atrof-muhitga emissiya kvotasi 5. Түрік: çevreye emisyon kotası 6. Ағылшын: quota for emissions into the environment 7. Испан:cuota de emisiones al medio ambiente 8. Неміс: emissionsquote für die umwelt 9. Француз: quota d & apos; émissions dans l & apos; environnement 10. Бекітілген нұсқасы: Квота (2012-2015), эмиссия (2019) қоршаған орта (жер ғылымы) (1995) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2018 жылғы 26 ақпандағы №289 бұйрығы. Мысалы, қоршаған ортаға эмиссия үшін төлемақы төлеушілер және салық салу объектілері. Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрінің м.а. 2013 жылғы 16 шілдедегі № 211-Ө бұйрығы. Мысалы, Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны және табиғат ресурстарын қорғау министрлігі. 12. Ұсыныстар: «Қоршаған орта эмиссиясына квота» тіркесіндегі сөздер жеке термин ретінде әр жылдарда терминологиялық комиссия тарапынан бекітіулі себепті, заңнамада да жеке-дара қолданыста бар сөздер болуына байланысты қазақ тілінің заңдылықтарына қиғаш келмегендіктен, экология саласында дәл осы ұғымды бере алатын әлеуетін елеп-екшеп термин ретінде бекітуге болады деп есептейміз. | +11 |
706. | су нысандары жiктемесі; су нысандарының жiктемесі | классификация водных объектов | классификация водных объектовсу нысандары жiктемесі; | +9 |
707. | ағын су жiктемесі; суағыны жіктемесі | классификация водотоков | классификация водотоковағын су жiктемесі; | +11 |
708. | зиянды заттар жiктемесі | классификация вредных веществ | классификация вредных веществзиянды заттар жiктемесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Зиянды заттар жіктемесі – тірі ағзаларға зиянды, қауіпті әсер ететін заттардың топтастырылуы. Зиянды зат орнына «токсагент» немесе «токсикант» терминдері де қолданылады. Зиянды заттар табиғатта ағзаның ішінде пайда болуы мүмкін – бұл эндогендік заттар болса, денеден тыс-экзогендік болып саналады. 2. Әзербайжан: zərərli maddələrin təsnifatı 3. Қырғыз: зыяндуу заттардын классификациясы 4. Өзбек: zararli moddalarni tasniflash 5. Түрік: zararlı maddelerin sınıflandırılması 6.Ағылшын:classification of harmful substances 7.Испан: clasificación de sustancias nocivas 8.Неміс: klassifizierung von schadstoffen 9.Француз: classification des substances nocives 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген . 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 25 ақпандағы № 138 бұйрығы. Мысалы, «Зиянды заттарды, радиоактивті қалдықтарды көмудің және ағынды суларды жер қойнауына тастаудың мемлекеттік кадастрын жүргізу жөніндегі нұсқаулықты бекіту. 12. Ұсыныстар: Ұсынылып отырған сөз тіркесінің заңнама құжаттарында тек «зиянды заттар» деген бөлігі ғана қолданыста. «Жіктеме» сөзі «классификация» сөзіне балама ретінде бюджет саласы бойынша жиі қолданылған. «Жіктемелік мағына» тіркесі нұсқасында терминологиялық комиссия тарапынан (2020) бекітілген. Сөздердің тіркесуі мен жалпы ұғымды аша білу әлеуетін елеп-екшей келе экология саласында «зиянды заттар жiктемесі» сөз тіркесін термин ретінде бекітуге лайық деп танимыз. | +11 |
709. | ластанулар жiктемесі | классификация загрязнений | классификация загрязненийластанулар жiктемесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ластанулар жіктемесі – қоршаған ортаға (табиғи ортаға, биосфераға) келтірілген немесе табиғатта пайда болған жаңа, әдеттен тыс физикалық, химиялық немесе биологиялық агенттерді (ластағыштарды) топтастыру және олардың әртүрлі ортадағы көпжылдық орташа деңгейінің артуын белгілеу. 2. Әзербайжан: çirkləndiricilərin təsnifatı 3. Қырғыз: булгоочу заттардын классификациясы 4.Өзбек:ifloslantiruvchimoddalarni tasniflash 5.Түрік: kirletici maddelerin sınıflandırılması 6. Ағылшын: classification of pollutants 7.Испан:clasificación de contaminantes 8. Неміс: klassifizierung von schadstoffen 9. Француз: classification des polluants 10. Бекітілген нұсқасы: ластану (хим., 2006). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 16 тамыздағы № 329 бұйрығы. мысалы, ластану объектілерін анықтау, бағалау және есепке алу, оның ішінде тарихи ластану объектілерінің мемлекеттік тізілімін жүргізу қағидалары бекітілсін. 12. Ұсыныстар: Ұсынылып отырған қолданысындағы «ластанулар жiктемесі» термині бекітілген терминдер қатары мен заңнамалық құжаттардағы қолданыстарды саралай келе экология саласында термин ретінде бекітуге сәйкес келеді деп таныдық. | +11 |
710. | қалдықтар жiктемесі | классификация отходов | классификация отходовқалдықтар жiктемесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қалдықтар жiктемесі – белгілі бір белгілерге сәйкес белгілі бір т оптарға жатқызу арқылы олар туралы мәліметтерді ретке келтіру процесі. Жіктеу қалдықтардың негізгі белгілерін дәйекті қарастыруға және анықтауға негізделген. жіктемеге қалдықтардың орналасқан жері, құрамы, саны, агрегаттық жай-күйі, сондай-ақ олардың токсикологиялық, экологиялық және басқа да қауіпті сипаттамалары енгізіледі. 2. Әзербайжан: tullantıların təsnifatı 3. Қырғыз: калдыктарды классификациялоо 4.Өзбек: chiqindilarni tasniflash 5. Түрік: atıkların sınıflandırılması 6.Ағылшын: waste classification 7. Испан: clasificación de residuos 8.Неміс:klassifizierung von abfällen 9.Француз: klassifizierung von abfällen 10. Бекітілген нұсқасы: қауіпті қалдықтар (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 19 шiлдедегі №261 бұйрығы. мысалы, қоса беріліп отырған Қалдықтарды жинақтау лимиттері мен қалдықтарды көму лимиттерін әзірлеу. 12. Ұсыныстар: Ұсынылып отырған «қалдықтар жіктемесі» термині заңнамалық құжатар тілінде дәл осы нұсқада қолданбаса да, жеке-дара терминдік мәнде жиі ұшырасады. «қалдық» сөзі дәл сол терминдік мәнде өзге тіркестер құрамында бұрын-соңды бекітілген. Осындай жағдайларды ескере келе, экология саласында тіркесті термин ретінде бекітуге лайық деп бағаладық. Ұғым атауы ретінде бейтарап, бір мәнді, ассоцациялық мән-мағына туғызбайды. «Қалдықтар жіктемесі» тіркесінің қолданысы терминдерге қойылатын талаптарға сәйкес келеді. | +13 |
711. | жерасты сулары жiктемесі | классификация подземных вод | классификация подземных воджерасты сулары жiктемесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жерасты сулары жiктемесі – атмосферамен және табиғи су қоймаларындағы сулармен үнемі әрекеттесетін сулардың топтастырылуы. Жіктеме негізінде жер асты сулары тұщы, тұзды суларға және тұздықтарға бөлінеді. 2. Әзербайжан: yeraltı suların təsnifatı 3. Қырғыз: жер астындагы суулардын классификациясы 4. Өзбек: er osti suvlari tasnifi 5. Түрік: yeraltı sularının sınıflandırılması 6.Ағылшын: classification of groundwater 7.Испан: clasificación de las aguas subterráneas 8.Неміс: clasificación de las aguas subterráneas 9.Француз: classification des eaux souterraines 10. Бекітілген нұсқасы: Жерасты суы (2015) 11. Заңнамадағы қолданысы: Оңтүстiк Қазақстан облысы әкiмдiгiнiң 2017 жылғы 7 желтоқсандағы №347 қаулысы. Мысалы, жерасты суларының жеткілікті қоры. 12. Ұсыныстар: «Жерасты сулары жiктемесі» сөз тіркесінің терминдік әлеуеті жоғары. Терминдерге қойылатын талаптарға сәйкес келеді. 2012-2015 жж. мемтерминком отырысында «жерасты суы» термині қаралып бекітілген екен. Заңнамадағы «жерасты суы» сөз тіркесінің термин ретіндегі қолданысы мен өткен жылдардағы терминологиялық комиссия тарапынан бекітілуін ескере келе экология саласында «жерасты сулары жіктемесі» тіркесі термин ретінде бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
712. | топырақ жiктемесі | классификация почв | классификация почвтопырақ жiктемесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Топырақ жiктемесі – топырақтың шығу тегі және (немесе) қасиеттері бойынша бөліну жүйесі. Топырақты әртүрлі жүйелік бірліктерге жатқызу және осы бірліктердің бағыныштылығын белгілеу. 2. Әзербайжан: torpaq təsnifatı 3.Қырғыз:топурактын классификациясы 4.Өзбек: tuproq tasnifi 5.Түрік:toprak sınıflandırması 6.Ағылшын: soil classification 7. Испан: clasificación de suelos 8. Неміс: bodenklassifikation 9.Француз:classification des sols 10. Бекітілген нұсқасы: топырақ өнімділігі (бот.) (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2015 жылғы 27 ақпанындағы №4-1/147 бұйрығы. Мысалы, топырақты агрохимиялық зерттеп-қарауды жүргізу қағидалары бекiтiлсiн. 12. Ұсыныстар: «Топырақ жіктемесі» термині бекітілуге ұсынылған. «Топырақ жіктемесі» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. бекітілген терминдер қатарында жеке-дара термин ретінде кездеседі, сол секілді заңнамалық құжаттарда да жеке-дара қолданысы жиі кезедседі. Сондықтан ұсынылып отырған «топырақ жіктемесі» сөзі экология саласында термин қатарында бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
713. | табиғи ресурстар жiктемесі | классификация природных ресурсов | классификация природных ресурсовтабиғи ресурстар жiктемесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи ресурстар жiктемесі – табиғи ресурстардың шығу тегіне, орналасу аймағына, қолданысына, қорына орай топталуы. Адамды қоршаған табиғи ортаның компоненттері мен қоғамның материалдық және мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін әлеуметтік өндіріс процесінде қолданылатын тірі және жансыз табиғат объектілері мен жүйелерінің жиынтығын топтастыру - табиғи ресурстарды жіктеу болып табылады. 2. Әзербайжан: təbii resurslarin təsnifati 3. Қырғыз: жаратылыш ресурстарын классификациялоо 4.Өзбек: tabiiy resurslarni tasniflash 5. Түрік: doğal kaynakların sınıflandırılması 6.Ағылшын: classification of natural resources 7.Испан:clasificación de los recursos naturales 8.Неміс:klassifizierung natürlicher ressourcen 9. Француз: classification des ressources naturelles 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи ресурстар (2005) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2022 жылғы 11 сәуірдегі № 113 бұйрығы. Мысалы, Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің ашық деректердің интернет-порталында орналастырылатын ашық деректер тізбесі. 12. Ұсыныстар: «Табиғи ресурстар жіктемесі» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Жеке-дара термин ретінде мемлекеттік терминологиялық комиссия тарапынан бекітілген. Заңнамалық құжаттарда қолданылған. Сондықтан ұсынылып отырған қолданысындағы термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
714. | экожүйе жiктемесі | классификация экосистемы | классификация экосистемыэкожүйе жiктемесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экожүйе жiктемесі –тірі заттардың автономды бірлігі мен олардың тірі емес ортасын топтастыру. Эко жүйе жiктемесі жер бетіндегі негізгі табиғи бірлік, бір-бірімен заңды өзара байланыста болатын және жүйені құрайтын бірге өмір сүретін организмдердің (биотикалық) және олардың өмір сүру жағдайларының (абиотикалық) жиынтығы экология ғылымындағы негізгі ұғымдардың бірі. Этимологиясы: көне грек тілінен. οκκος-тұрғын үй, орналасқан жері және σύστημα-жүйе деген сөздер ) 2. Әзербайжан: ekosistemin təsnifatı 3. Қырғыз: экосистеманын классификациясы 4. Өзбек: ekotizimni tasniflash 5. Түрік: ekosistemin sınıflandırılması 6. Ағылшын: ecosystem classification 7. Испан: clasificación del ecosistema 8. Неміс: klassifizierung des Ökosystems 9.Француз:classification de l`écosystème 10. Бекітілген нұсқасы: цифорлық экожүйе (2018) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 20 шілдедегі № 439 қаулысы. Мысалы, Үкіметі арасындағы Жайық трансшекаралық өзені бассейнінің экожүйесін сақтау жөніндегі келісім бекітілсін. 12. Ұсыныстар: «Экожүйе жіктемесі» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. тіркесті термин қатарында дәл сол мәнде бұрын терминологиялық комиссия тарапынан бекітілген, заңнамалық құжаттарда қолданылған. Сондықтан ұсынылып отырған қолданысындағы термин бекітілуге лайық деп танимыз. Терминнің жеңіл қолданысы үшін, заңнамалық құжаттардағы тәжірибені ескеріп «экожүйе» сөзін бірге жазуды ұсынамыз. | +13 |
715. | экологиялық климакс | климакс экологический | климакс экологическийэкологиялық климаксСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық климакс – өсімдіктер, топырақ және экожүйелер дамуының ең жоғары сатысы (clements, 1904); Осы аймақтың климатымен толық бірлікте болатын олардың дамуының соңғы кезеңі. Әр географиялық аймақтың өсімдіктері, топырағы және экожүйелерінің өзіндік климаксы бар. Менопауза көптеген мыңжылдықтар бойы жалпы биотоценогенез тәртібімен дамиды. Этимологиясы: көне грек тілінен klimax - ең биік нүкте, шарықтау шегі деген сөздерден шыққан. 2. Әзербайжан: menopoz ekoloji 3. Қырғыз: экологиялык климакс 4. Өзбек: ekologik menopoz 5. Түрік: menopoz ekolojik 6. Ағылшын: climax ecological 7. Испан: clímax ambiental 8. Неміс: höhepunkt ökologisch 9. Француз: climax écologique 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар: «Экологиялық климакс» ұғымын білдіре алатын өзге нақты балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. ұғымның анықтамасын, өзге тілдердегі қолданысын негізге ала отырып, «экологиялық климакс» термині бекітілуге лайық деп танимыз. Саладағы қолданысында әуезділігі мен жазылу дағдысын тіліміздің табиғи ерекшеліктеріне сынамалап үйлестіруді ұсынар едік. Мәселен, Ikologialyq klimikis | +13 |
716. | климат | климат | климатклиматСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Климат – белгілі бір жердегі ауа райының көпжылдық режимі, яғни осы жерде болуға тиісті ауа райы жағдайларының жиынтығы мен оның жүйелі өзгеріп отыруы. Этимологиясы: көне грек тілінен κλίμα (klimatos) – еңкейіс) 2. Әзербайжан: iqlimi 3. Қырғыз: климаты 4. Өзбек: iqlim 5. Түрік: iklim 6. Ағылшын: climate 7. Испан: clima 8. Неміс: das klima 9. Француз: climat 10. Бекітілген нұсқасы: климаттық әсер (2018) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң қаулысы 1995 жылғы 16 тамыз N 11297. Мысалы, Климат өзгерiсi туралы Қазақстан Республикасының Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Негiзгi Конвенциясын орындау. 12. Ұсыныстар: «Климат» сөзі термин ретінде әбден орныққан. Заңнама қолданысында бар. «Климат» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Бекітілген треминдер қатарында тіркес күйінде ұшырасқанмен біз зерделеген мәнді қайталайды. Сондықтан жоғарыда келтірілген мәліметтері негізге алып ұсынылып отырған термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
717. | ценоэкожүйе климаты | климат ценоэкосистемы | климат ценоэкосистемыценоэкожүйе климатыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ценоэкожүйе климаты – биоценозға сәйкес биоценотикалық ортамен және заттардың тұрақты айналымымен, энергия ағынымен, өнімділікпен ерекше және өздігінен реттеліп қалпына келіп отыратын қарапайым экожүйедегі ауа райы жағдайларының жиынтығы. 2. Әзербайжан: iqlim qiymət sistemi 3.Қырғыз:бааэкосистеманын климаты 4. Өзбек: iqtisodiy tizim iqlimi 5. Түрік: fiyat ekosisteminin iklimi 6. Ағылшын: climate of the cenoecosystem 7. Испан: clima del cenoecosistema 8. Неміс: klima des preis-ökosystems 9. Француз: climat céno-économique 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар: «Ценоэкожүйе» ұғымын білдіре алатын өзге нақты балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Ұғымның мән-мағынасын зерделей келе, тәжірибедегі қолданысының тек арнаулы мақсатта екендігін елеп-екшеп ұсынылып отырған «ценоэкожүйе климаты» термині жаңа мәліметтер анықталып өзге ұсыныс жасалғанша бекітілу қажет деп танимыз. | +11 |
718. | климат карталары | климатические карты | климатические картыклимат карталарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Климат карталары – көпжылдық бақылау нәтижелері бойынша климаттық жағдайлардың аумақтық таралуы ұсынылған карталар. Этимологиясы: көне грек тілінен κλίμα (klimatos) – еңкейіс, лат. charta - бір парақ деген сөзге сәйкес. 2. Әзербайжан: iqlim xəritəsi 3. Қырғыз: климаттык карталар 4. Өзбек: iqlim xaritalari 5. Түрік: iklim haritaları 6. Ағылшын: climate maps 7. Испан: mapas climáticos 8. Неміс: klima-karten 9. Француз: carte climatique 10. Бекітілген нұсқасы: «карта» сөзі сол мәндегі тіркес қатарында - топографиялық карта (2020) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің м.а. 2018 жылғы 14 мамырдағы № 171 бұйрығы. Мысалы, Фронтальді талдауы бар сақиналы карта 12. Ұсыныстар: «Климаттық карталар» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. жеке-дара сөз ретінде комиссия тарапынан сол мәндегі тіркесті термин құрамында бекіткен. Заңнамалық құжаттарда сөз тіркесінің басыңқы бөлігі қолданылған. Сондықтан ұсынылып отырған «климаттық карталар» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
719. | климаттық маусымдар | климатические сезоны | климатические сезоныклиматтық маусымдарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Климаттық маусымдар – климаттық белгілері бойынша бөлінетін, ұзақтығы бірнеше айға созылатын жылдың бөліктері (әдетте жылу режимі және ылғалдану жағдайлары бойынша). Мысалы, қалыпты ендіктерде қыс, көктем, жаз, күз, муссондық тропикалық аймақтарда - құрғақ және жаңбырлы болып климаттық мезгілдер ерекшеленеді. 2. Әзербайжан: iqlim mövsüm 3. Қырғыз: климаттык мезгилдер 4. Өзбек: iqlim fasllari 5. Түрік: iklim mevsimleri 6. Ағылшын: climatic seasons 7. Испан: estaciones climáticas 8. Неміс: klima-jahreszeiten 9. Француз: saisons climatiques 10. Бекітілген нұсқасы: жоғарғы маусым (2019) 11. Заңнамадағы қолданысы: Астана қаласы мәслихатының 2016 жылғы 24 маусымдағы № 36/7-VI шешімі. Мысалы, қаласында жылыту маусымына дайындық. 12. Ұсыныстар: «Климаттық маусымдар» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Бекітілген терминдердің сөз тіркесі құрамында сол мәнде қолданылған. Заңнамалық құжаттарда негізгі басым сөз жиі кезедеседі. Сондықтан ұсынылып отырған «климаттық маусымдар» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
720. | климаттық факторлар | климатические факторы | климатические факторыклиматтық факторларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Климаттық факторлар – климаттың негізгі элементтері: күн радиациясы (жарық, жылу), жауын-шашын және атмосфералық қысым, ауа ылғалдылығы, топырақ ылғалдылығы, ауа айналымы (жел), гидросфералық қысым. Климаттық факторлар биоценоздардың немесе ценоэкожүйелердің дамуын анықтайды. Этимологиясы: лат. тілінен «factor» - «жасайтын, құрайтын жүргізетін» деген сөздердің мағынасына жуық. 2. Әзербайжан: iqlim amilləri 3. Қырғыз: климаттык факторлор 4. Өзбек: iqlim omillari 5. Түрік: iklim faktörleri 6. Ағылшын: climatic factors 7. Испан: factor climático 8. Неміс: klimafaktor 9. Француз: facteurs climatiques 10. Бекітілген нұсқасы: фактор (2018) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі Автомобиль жолдары комитеті Төрағасының 2018 жылғы 21 желтоқсандағы №124 бұйрығымен бекітілген. Мысалы, Климаттық факторлардың арасынан ең маңыздылары ретінде. 12. Ұсыныстар: «Климаттық факторлар» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Бекітілген терминдер қатарында негізгі «фактор» сөзі кезедеседі, заңнамалық құжаттарда тіркес толықтай қолданылып жүр. Сондықтан ұсынылып отырған қолданысындағы термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
721. | климатология, климаттану | климатология | климатологияклиматология, климаттануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Климаттану (климатология) – ауа райын зерттейтін метеорология ғылымы. Белгілі бір жерге немесе бүкіл әлемге тән көпжылдық кезеңдегі ауа-райы сипаттамаларының жиынтығы. Климатология климаттың қалыптасу заңдылықтарын, олардың жер бетіне таралуын, олардың алдыңғы тарихы мен алдағы өзгерістерін қарастырады Этимологиясы: көне грек тілінен κλίμα (κλίματος) - «еңес» және гректің λόγος - ілім, ғылым деген сөздерінен құралған. 2. Әзербайжан: klimatologiya 3. Қырғыз: климатология 4. Өзбек: klimatologiya 5. Түрік: iklim bilimi 6. Ағылшын: climatology 7. Испан: climatología 8. Неміс: klimatologie 9. Француз: climatologie 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар: «Климаттану» сөзі бұрынғы мемтерминком отырыстарында «Климатология» сөзінің баламасы ретінде қосымша бектіліген екен. Ұлттық тілдегі терминдерді қолдау, мемлекеттік тілді мейлінше дамыту саясаты тұрғысынан келгенде «климаттау» сөзіне басымдық бергенді дұрыс санаймыз. «Тану» терминбөлшегі» ілімнің атауы ретінде ғасырдан астам уақыт бойы өнікті қызмет атқарып келеді. (тәнтану, жантану, табиғаттану т.б.) Осы терминбөлшекті экология саласында да қолдануға толықтай негіз бар деп ойлаймыз. Егер «климаттану» терминін бекітсек, ұлттық терминдер қатарын өнікті толықтырады деп есептейміз. | +13 |
722. | қолданбалы климатология; қолданбалы климаттану | климатология прикладная | климатология прикладнаяқолданбалы климатология; | +13 |
723. | климаттүзуші үдерістер | климатообразующие процессы | климатообразующие процессыклиматтүзуші үдерістерСаласы Этимологиясы Дефинициясы2. Климаттүзуші үдерістер – атмосфералық процестер, дәлірек айтқанда, белгілі бір аймақтағы немесе бүкіл жер шарындағы климаттың табиғатын анықтайтын олардың циклдері. 2. Әзербайжан: iqlim yaratma prosesləri 3. Қырғыз: климатты түзүүчү процесстер 4. Өзбек: iqlimni shakllantirish jarayonlari 5. Түрік: iklim oluşturan süreçler 6. Ағылшын: climate-forming processes 7. Испан: procesos climáticos 8. Неміс: klimabildende prozesse 9. Француз: processus climatiques 10. Бекітілген нұсқасы: үдеріс (филос., 2010) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2008 жылғы 31 наурыздағы N 74-ө Өкімі. Мысалы, инфляциялық үдерістерді реттеу жөніндегі. 12. Ұсыныстар: «Климаттүзуші үдерістер» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. «климаттүзуші» сөзі терминологияда сәтті қолданылып жүрген терминбөлшек көмегімен жасалған. Төркіні «түзілу» сөзінен «түзуші» терминбөлшегі шыққан. Бұл бөлшек кейінгі өзге де салаларда өнікті қызмет атақар алады. Мәселен, «бу түзілу» (2018), тамшы түзілу»(2020) бектілген терминдер тіркесінде түзілу сөзі бар. Ал сол үдерісті тудырушы нысан (тұлға) қазақ тілінің морфологиялық заңдылықтарына сәйкес (ырықсыз етіс жойылады) «түзуші» болып шығады. Зерделей келе, салыстыра отырып «климаттүзуші үдерістер» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +3 |
724. | тұрмыстық-коммуналдық қалдықтар | коммунально-бытовые отходы | коммунально-бытовые отходытұрмыстық-коммуналдық қалдықтарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұрмыстық-коммуналдық қалдықтар – жеке тұлғалардың тұтыну процесінде тұрғын үй-жайларда пайда болатын қалдықтар, сондай-ақ жеке және тұрмыстық қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатында тұрғын үй-жайларда жеке тұлғалардың пайдалану процесінде өзінің тұтынушылық қасиеттерін жоғалтқан тауарлар. 2. Әзербайжан: kommunal-məişət tullantıları 3.Қырғыз: коммуналдык-тиричилик калдыктары 4.Өзбек: kommunal va maishiy chiqindilar 5. Түрік: belediye ve evsel atıklar 6. Ағылшын: municipal waste 7. Испан: residuos municipales 8. Неміс: kommunale abfällee 9. Француз: déchets municipaux 10. Бекітілген нұсқасы: қауіпті қалдықтар (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2014 жылғы 12 қарашадағы № 117 бұйрығы. Мысалы, осы бұйрыққа 3-қосымшаға сәйкес Коммуналдық-тұрмыстық және тұрмыстық тұтынушылардың газ тұтынушы. 12. Ұсыныстар: «Тұрмыстық-коммуналдық қалдықтар» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамалық құжаттарда қолданылуын негізге ала отырып бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
725. | көлiк коммуникациясы | коммуникация транспортная | коммуникация транспортнаякөлiк коммуникациясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көлiк коммуникациясы – автомобиль және темір жолдар, көпірлер мен туннельдер, әуе желілері мен әуеайлақтар, су жолдары, паромдық өткелдер, өзен және теңіз порттары, терминалдар, электрмен жабдықтау, сигнал беру, байланыс және қозғалысты басқару жүйелері мен құралдары және жүктерді, жолаушылар мен багажды тасымалдауды орындау кезінде пайдаланылатын, сондай-ақ көлік құралдарын күтіп-ұстауға және оларға қызмет көрсетуге арналған өзге де құрылымдық жүйелер. Этимологиясы: лат. тілінен «communico» - жалпы жасау деген сөзінен алынған. 2. Әзербайжан: rabitə nəqliyyat 3. Қырғыз: транспорттук байланыш 4. Өзбек: aloqa transporti 5. Түрік: iletişim taşımacılığı 6.Ағылшын: transport communication 7. Испан: comunicación transporte 8. Неміс: kommunikation transport 9. Француз: communication transport 10. Бекітілген нұсқасы: көлік (1992) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң қаулысы 3 мамыр 1993 ж. N 342. Мысалы, көлiк коммуникациясы мен байланыс объектiлерiн салуда. 12. Ұсыныстар: «Көлік коммуникациясы» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. заңнамалық құжаттардағы қолданысын негізге ала отырып «көлік коммуникациясы» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
726. | бөлме өсімдіктері | комнатные растения | комнатные растениябөлме өсімдіктеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бөлме өсімдіктері – бөлмелерде және қоғамдық орындарда өсірілетін өсімдіктер. Бөлме өсімдіктерінің көпшілігі тропиктер мен субтропиктерден әкелінеді. 2. Әзербайжан: houseplants 3. Қырғыз: бөлмө өсүмдүктөрү 4. Өзбек: yopiq o`simliklar 5. Түрік: kapalı bitkiler 6. Ағылшын: indoor plants 7. Испан: plantas de interior 8. Неміс: zimmerpflanze 9. Француз: plantes d`appartement 10. Бекітілген нұсқасы: дәрілік өсімдік (2021), ассистентер бөлмесі (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: Солтүстік Қазақстан облысы әкімдігінің 2018 жылғы 13 қыркүйектегі №263 қаулысы. Мысалы, 27-бабы 2-тармағына, Өсімдіктерді қорғау мақсатында. 12. Ұсыныстар: «Бөлме өсімдіктері» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Жеке-дара термин сөз ретінде заңнамалық құжаттарда өз мағынасында қолданылған. Әр жылдарда жеке-дара сөз тіркесі құрамында термин ретінде бекітілген. Сондықтан ұсынылып отырған атау бекітілуге лайық деп танимыз. | +14 |
727. | табиғи-аумақтық кешен | комплекс природно-территориальный | комплекс природно-территориальныйтабиғи-аумақтық кешенСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи-аумақтық кешен – жалпы шығу тегі мен даму тарихына, географиялық орналасудың өзіндік ерекшелігіне және оның шегінде әрекет ететін қазіргі заманғы процестерге байланысты табиғаттың белгілі бір бірлігі бар аумақ. 2. Әзербайжан: təbiət-ərazi kompleksi 3. Қырғыз: жаратылыш-аймактык комплекси 4. Өзбек: kompleks tabiiy-hududiy 5. Түрік: doğal-bölgesel kompleks 6. Ағылшын: the complex is natural and territorial 7. Испан: complejo natural-territorial 8. Неміс: der komplex ist natürlich-territorial 9. Француз: complexe naturel et territorial 10. Бекітілген нұсқасы: аумақтық әскерлер (2021), кешен (2020) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі Геология комитеті Төрағасының 2019 жылғы 12 тамыздағы №68-НҚ бұйрығы. Мысалы, Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі Геология комитеті мемлекеттік мекемесінің аумақтық органдары. 12. Ұсыныстар: «Табиғи-аумақтық кешен» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. заңнамалық құжат тіліндегі жеке-дара сөз есебіндегі қолданысын, әр салада мәндес жеке терминдер ретінде бекітілуін назарға ала отырып «табиғи-аумақтық кешен» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
728. | фауналық кешен | комплекс фаунистический | комплекс фаунистическийфауналық кешенСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Фауналық кешен – бұл белгілі бір өсімдіктер экожүйесімен байланысты жан-жануарлар әлемі (фауна). фауналық кешендердің түрлері: орман, дала, шалғынды, батпақты, тұщы су қоймалары және т.б. Этимологиясы: латын тілінен «fauna»-ормандар мен өрістердің құдайы деген сөзден шыққан. жануарлар табынының қамқоршысы деген мағынаға саяды. 2. Әзербайжан: faunistik kompleks 3. Қырғыз: фаунисттик комплекс 4. Өзбек: faunistik kompleks 5. Түрік: faunistik kompleks 6. Ағылшын: faunal complex 7. Испан: complejo faunístico 8. Неміс: der faunistische komplex 9. Француз: complexe faunistique 10. Бекітілген нұсқасы: кешен (2020) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 13 қазандағы N 989 Қаулысы. мысалы, ...кешендерiн құру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI 12. Ұсыныстар: «Фауналық кешен» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Жеке-дара атау ретінде өз мәнінде заңнамалық құжаттар тілінде кезедеседі, терминологиялық комиссия тарапынан «кешен» сөзі бекітілген. Осындай деректтерді қарай келе, терминологиялық уәжділігін ескеріп «фауналық кешен» сөзі термин ретінде бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
729. | ценоэкожүйелер кешенi | комплексы ценоэкосистемы | комплексы ценоэкосистемыценоэкожүйелер кешенiСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ценоэкожүйелер кешенi – биоценозға сәйкес биоценотикалық ортамен және заттардың тұрақты айналымымен, энергия ағынымен, өнімділікпен ерекше және өздігінен реттеліп қалпына келіп отыратын қарапайым экожүйенің жиыны. 2. Әзербайжан: qiymət sisteminin kompleksləri 3. Қырғыз: баалар системасы комплекстери 4. Өзбек: narxlar tizimi komplekslari 5. Түрік: fiyat-ekosistem kompleksleri 6. Ағылшын: price ecosystem complexes 7. Испан: complejos del cenoecosistema 8. Неміс: komplexe des preis-ökosystems 9. Француз: complexes de tsenoekosystem 10. Бекітілген нұсқасы: кешен (2020) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 13 қазандағы N 989 Қаулысы. мысалы, ...кешендерiн құру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI 12. Ұсыныстар: «Ценоэкожүйелер кешені» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Жеке-дара атау ретінде өз мәнінде заңнамалық құжаттар тілінде кезедеседі, терминологиялық комиссия тарапынан «кешен» сөзі бекітілген. Осындай деректерді қарай келе, терминологиялық уәжділігін ескеріп «Ценоэкожүйелер кешені» сөзі термин болып бекітілуге лайық деп танимыз. | +1 |
730. | су буы конденсациясы | конденсация водяного пара | конденсация водяного парасу буы конденсациясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су буы конденсациясы – атмосферада ауадағы су буының сұйық күйге ауысуы (тамшылар). Кеңейтілген мағынада «конденсация» термині су буының сұйық және қатты күйге ауысуында қолданылады. Этимологиясы: латын тілінен «condense" (жинау, тығыздау, қоюлау) деген сөзден алынған. 2. Әзербайжан: su buxarının kondensasiyası 3.Қырғыз:суубуусунун конденсациясы 4. Өзбек: suv bug`ining kondensatsiyasi 5. Түрік: su buharı yoğunlaşması 6.Ағылшын:condensation of water vapor 7. Испан: condensación de vapor de agua 8. Неміс: kondensation von wasserdampf 9. Француз: condensation de vapeur d`eau 10. Бекітілген нұсқасы: су буы (2021), конденсация (2015) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 7 қыркүйектегі №361 бұйрығы. Мысалы, Хлорид конденсациясы жүйесінің қалдықтары 12. Ұсыныстар: «Су буы конденсациясы» ұғымын толық білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Бекітілген сөздер нұсқалары мен заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып ұсынылып отырған сала қолданысындағы термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
731. | ауаны реттеу | кондиционирование воздуха | кондиционирование воздухаауаны реттеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауаны реттеу – бұл белгілі бір температураны, салыстырмалы ылғалдылықты және бөлмедегі ауа сапасын құру және сақтау процесі. Әдетте, бұл процесс адамдардың жайлылығы үшін қолданылады. Этимологиясы: ағылшын тілінен condition – (жағдай, бап) деген мағынадағы сөзден алынған. 2. Әзербайжан: kondisioner 3. Қырғыз: абаны кондициялоо 4. Өзбек: konditsioner 5. Түрік: klima sistemi 6. Ағылшын: air conditioning 7. Испан: climatización 8. Неміс: klimaregelung 9. Француз: climatisation 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2000 жылғы 23 қазан N 89-ІІ. Мысалы, күресу мақсатында Уағдаласушы Тараптар ауаның сапасын реттеу жүйесi мен оның құрамдас бөлiгi ретiнде. 12. Ұсыныстар: «Ауаны реттеу» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып ұсынылып отырған сала қолданысындағы термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +9 |
732. | экожүйелiк құрастыру | конструирование экосистемное | конструирование экосистемноеэкожүйелiк құрастыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экожүйелiк құрастыру – табиғи ортада тіршілік түрлерінің өміршең популяциясын, ерекше белгілерін сақтай отырып экожүйелер мен табиғи мекендейтін жерлерді қалпына келтіру. 2. Әзербайжан: ekosistem dizayn 3. Қырғыз: экосистеманы куруу 4. Өзбек: ekotizimni loyihalash 5. Түрік: ekosistem tasarımı 6. Ағылшын: ecosystem construction 7. Испан: construcción de ecosistemas 8. Неміс: konstruktion экосистемное 9. Француз: conception écosystémique 10. Бекітілген нұсқасы: цифрлық экожүйе (2018) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 28 қаңтардағы N 67 Қаулысы. Мысалы, Экожүйелік шектеулерге мән бермеу. Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2000 жылғы 25 ақпан N 302. Мысалы, доңғалақты тракторларды құрастыру жөнiндегi өндірістi құру туралы. 12. Ұсыныстар: «Экожүйелік құрастыру» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып сала қолданысындағы термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
733. | құрлықтық климат | континентальный климат | континентальный климатқұрлықтық климатСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құрлықтық климат (Континенталдық климат) – тұрақты ыстық жазымен, аязды қысымен және жауын-шашынның аздығымен сипатталатын климат түрі. Континенталды климат ірі құрлық массивтерінің атмосферасына басым әсер ету нәтижесінде қалыптасады, климаттың бұл түрі континенттердің ішкі аймақтарына тән. Этимологиясы: латын тілінің «continens» сөзінен шыққан. «іргелес, байланыста» деген сөздердің мағынасына жуық. 2. Әзербайжан: kontinental iqlim 3. Қырғыз: континенталдык климат 4. Өзбек: kontinental iqlim 5. Түрік: karasal iklim 6. Ағылшын: continental climate 7. Испан: clima continental 8. Неміс: kontinentalklima 9. Француз: climat continental 10. Бекітілген нұсқасы: құрлық (геогр., 2005) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2002 жылғы 12 шілде N 768. Мысалы, заңсыз iс-әрекеттермен күрес туралы конвенцияға және Құрлықтық шельфте орналасқан. Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң ҚАУЛЫСЫ 1995 жылғы 16 тамыз N 1129. Мысалы, Климат өзгерiсi туралы Қазақстан Республикасының Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Негiзгi Конвенциясын орындау жөнiндегi мiндеттемесі 12. Ұсыныстар: «Құрлықтық климат» сөзі термин ретінде заңнамадағы қолданысын негізге ала келе, ұғымды білдіре алатын өзге балама атау жоқ болғандықтан, ұсынылып отырған сала қолданысындағы термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +11 |
734. | газдануды бақылау | контроль загазованности | контроль загазованностигаздануды бақылауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Газдануды бақылау – үй-жайдағы және аумақтағы газ концентрациясын бақылауға арналған сигналдық құрылғылардың арнайы кешені, жүргізілетін шара атауы. 2. Әзербайжан: qaralmaya nəzarət 3. Қырғыз: булганууну контролдоо 4. Өзбек: gazni nazorat qilish 5. Түрік: gaz kontrolü 6. Ағылшын: gas pollution control 7. Испан: control del gas 8. Неміс: gaskontrolle 9. Француз: contrôle du gaz 10. Бекітілген нұсқасы: қатаң бақылау (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: – Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 14 шілдедегі №343 бұйрығы. Мысалы, қоршаған ортаның газдануын бақылау станциялары 12. Ұсыныстар: «Газдануды бақылау» ұғымын білдіре алатын өзге балама болмауы себепті, сөздің терминдік әлеуеті жоғары санап және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып сала қолданысындағы термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
735. | атмосфера ластануын бақылау | контроль загрязнения атмосферы | контроль загрязнения атмосферыатмосфера ластануын бақылауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Атмосфера ластануын бақылау – қоршаған ортаны зерделеп атмосфералық ауадағы ластаушы заттардың шоғырлануы туралы деректерді жинау арқылы адам мен қоршаған ортаға қауіпті немесе зиянды әсерлердің алдын алу мақсатында үздіксіз жүргізілетін негізгі жұмыс түрі. Этимологиясы: «атмосфера» сөзі көне грек тілінен гр. ατμός – «бу» және гσφαῖρα – «шар» деген сөздерінен алынған екен. 2. Әзербайжан: atmosfer çirklənməsinə nəzarət 3. Қырғыз: атмосферанын булганышын контролдоо 4. Өзбек: atmosfera ifloslanishini nazorat qilish 5. Түрік: atmosferik kirliliğin kontrolü 6. Ағылшын: air pollution control 7. Испан: control de la contaminación atmosférica 8. Неміс: kontrolle der luftverschmutzung 9. Француз: contrôle de la pollution atmosphérique 10. Бекітілген нұсқасы: ластанған атмосфера (2019) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 2 тамыздағы №284 бұйрығы. Мысалы, мемлекеттік байқау желісі атмосферасының ластану жай-күйін байқау пункттері. 12. Ұсыныстар: «Атмосфера ластануын бақылау» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамалық құжаттарда қолданылуын, бір сыңарының сол мәндегі термин ретінде бекітілуін ескере келе ұсынылып отырған экология саласы қолданысындағы термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +11 |
736. | су сапасын бақылау | контроль качества воды | контроль качества водысу сапасын бақылауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су сапасын бақылау – су объектілерінің жай-күйі туралы деректерді дәйекті бақылау, жинау және өңдеу, сондай-ақ олардың өзгерістерін болжау және судың жай-күйін жақсарту жөнінде басқарушылық шешімдер қабылдау үшін ғылыми негізделген ұсынымдар әзірлеу жүйесі. 2. Әзербайжан: suyun keyfiyyətinə nəzarət 3. Қырғыз: суунун сапатын контролдоо 4. Өзбек: suv sifatini nazorat qilish 5. Түрік: su kalitesi kontrolü 6. Ағылшын: water quality control 7. Испан: control de calidad del agua 8. Неміс: kontrolle der wasserqualität 9. Француз: contrôle de la qualité de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар: «Су сапасын бақылау» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Ұсынылып отырған экология саласындағы терминнің анықтамасын егжей-тегжей зерделей келе, өзге тілдердегі қолданысына мән бере отырып «су сапасын бақылау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
737. | қоршаған ортаны бақылау | контроль окружающей среды | контроль окружающей средықоршаған ортаны бақылауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоршаған ортаны бақылау – бұл қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңнаманың бұзылуын болдырмау, анықтау және жолын кесу жөніндегі шаралар жүйесі. Бақылаудың мемлекеттік, өндірістік және қоғамдық бақылау деген түрлері болады. 2. Әзербайжан: ətraf mühitə nəzarət 3. Қырғыз: айлана-чөйрөнү контролдоо 4. Өзбек: atrof-muhitni nazorat qilish 5. Түрік: çevre kontrolü 6. Ағылшын: environmental monitoring 7. Испан: control ambiental 8. Неміс: kontrolle der umwelt 9. Француз: contrôle de l`environnement 10. Бекітілген нұсқасы: қоршаған орта (жер ғылымы, 1995) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрінің м.а. 2013 жылғы 16 шілдедегі №211-Ө бұйрығы. Мысалы, Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны және табиғат ресурстарын қорғау министрлігі. 12. Ұсыныстар: «Қоршаған ортаны бақылау» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Ұсынылып отырған экология саласындағы терминнің анықтамасын егжей-тегжей зерделей келе, заңнамадағы қолданысына мән бере отырып «қоршаған ортаны бақылау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
738. | тасты шөл | каменистая пустыня | каменистая пустынятасты шөлСаласы Этимологиясы Дефинициясы Тасты шөл – төмен таулы үстірттің және ұсақ шоқылы қиыршықтас пен малтатаспен көмкерілген ұсақ шоқылы тау жыныстарында дамыған шөлдің түрі. | +9 |
739. | түпкілікті өсімдік жабын; жергілікті өсімдік қабаты | коренная растительность | коренная растительностьтүпкілікті өсімдік жабын; | +13 |
740. | экологиялық дағдарыс | кризис экологический | кризис экологическийэкологиялық дағдарысСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық дағдарыс – тұтас бір түрдің немесе популяцияның тіршілік ету ортасына не оның әрі қарай өмір сүруіне қауіп төндіретін экологиялық жағдай. Дағдарыс абиотикалық не антропогендік себептерден болуы мүмкін. Этимологиясы: «экология» сөзі көне гректің баспана, тұру және λόγος-ілім деген сөздерінен туындаған. 2. Әзербайжан: ekoloji böhran 3. Қырғыз: экологиялык кризис 4. Өзбек: ekologik inqiroz 5. Түрік: ekolojik kriz 6. Ағылшын: environmental crisis 7. Испан: crisis ambiental 8. Неміс: umweltkrise 9. Француз: crise écologique 10. Бекітілген нұсқасы: дағдарыс (экон., 1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 30 маусымдағы N 1468-XII Заңы. Мысалы, Арал өңіріндегі экологиялық қасірет аумағы: экологиялық апат; экологиялық дағдарыс 12. Ұсыныстар: «Экологиялық дағдарыс» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Экология саласындағы қолданысындағы термин заңнамалық құжаттарда да жиі ұшырасып тұрақтануы негізінде терминологиялық комиссия тарапынан бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
741. | су сапасының критерийi; су сапасының өлшемшарттары | критерий качества воды | критерий качества водысу сапасының критерийi; | +12 |
742. | биогеохимиялық айналым | круговорот биогеохимический | круговорот биогеохимическийбиогеохимиялық айналымСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биогеохимиялық айналым – биосфера шегінде оның (био)хорологиялық бөлімшелері: биогеоценоздар, ландшафттар арасында болатын химиялық элементтердің орын ауыстыруы мен трансформациясының циклдік процестері. 2. Әзербайжан: bioqeokimyəvi dövriyyə 3. Қырғыз: цикл биогеохимиялык 4. Өзбек: biogeokimyoviy davr 5. Түрік: biyojeokimyasal döngü 6. Ағылшын: biogeochemical cycle 7. Испан: ciclo biogeoquímico 8. Неміс: biogeochemischer kreislauf 9. Француз: cycle biogéochimique 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 25 мамырдағы № 465 Қаулысы. Мысалы, пайдаланылатын химиялық заттардың заңсыз айналымы. 12. Ұсыныстар: «Биогеохимиялық айналым» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Ұғым анықтамасын толық зерделей келе, заңнамадағы «айналым» сөзінің қолданысын негізге ала отырып экология саласы қолданысындағы термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
743. | биологиялық айналым | Круговорот биологический | Круговорот биологическийбиологиялық айналымСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биологиялық айналым – бұл организмдердің тіршілік әрекеті арқылы жүзеге асырылатын химиялық элементтер мен заттардың циклі. Биосферадағы әрбір тірі ағзаның белгілі бір рөлі бар. 2. Әзербайжан: müəyyən bioloji 3. Қырғыз: биологиялык цикл 4. Өзбек: biologik aylanish 5. Түрік: biyolojik döngü 6. Ағылшын: the biological cycle 7. Испан: ciclo biológico 8. Неміс: biologischer kreislauf 9. Француз: cycle biologique 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2016 жылғы 30 маусымдағы №297 бұйрығы. Мысалы, Қоса беріліп отырған Тамаққа биологиялық активті қоспалардың айналымы қағидалары бекітілсін. 12. Ұсыныстар: «Биологиялық айналым» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы «айналым» сөзінің қолданысын негізге ала отырып көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
744. | биогеоценоздық заттар айналымы | круговорот веществ биогеоценотический | круговорот веществ биогеоценотическийбиогеоценоздық заттар айналымыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биогеоценоздық заттар айналымы – биотикалық алмасу шеңбері кіші (биоценотикалық), көп циклді, бірақ уақыт өте келе біркелкі емес және биогеоценоз шеңберіндегі биосфералық циклге кіретін заттардың, энергия мен ақпараттың бір бөлігінің ашық айналымы. 2. Әзербайжан: maddələrin dövranı biogeosenotik 3. Қырғыз: заттардын айланышы биогеоценотикалык 4. Өзбек: biogeotsenotik moddalarning aylanishi 5.Түрік: maddelerin döngüsü biyojeosenotiktir 6. Ағылшын: the cycle of substances is biogeocenotic 7. Испан: ciclo biogeocenótico de las sustancias 8.Неміс:biogeocenotischer stoffkreislauf 9. Француз: cycle biogéocénotique des substances 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 11 қарашадағы N 1038 Қаулысы. Мысалы, Жалған дәрілік заттар айналымына қарсы күрестегі ынтымақтастық 12. Ұсыныстар: «Биогеоценоздық заттар айналымы» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +3 |
745. | биосфералық заттар айналымы | круговорот веществ биосферный | круговорот веществ биосферныйбиосфералық заттар айналымыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биосфералық заттар айналымы – қозғаушы күші тірі организмдердің қызметі болып табылатын заттардың айналымы. Үлкен геологиялық айналымнан айырмашылығы, заттардың кіші биогеохимиялық айналымы биосфера шегінде жүреді 2. Әзербайжан: biosferik maddələrin dövriyyəsi 3. Қырғыз: биосфералык заттардын айланышы 4. Өзбек: biosfera moddalarining aylanishi 5. Түрік: maddelerin biyosfer döngüsü 6. Ағылшын: the circulation of substances is biospheric 7. Испан: ciclo de sustancias de la biosfera 8. Неміс: biosphäre stoffkreislauf 9. Француз: cycle des substances de la biosphère 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 11 қарашадағы N 1038 Қаулысы. Мысалы, Жалған дәрілік заттар айналымына қарсы күрестегі ынтымақтастық 12. Ұсыныстар: «Биосфералық заттар айналымы» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +5 |
746. | су айналымы | круговорот воды | круговорот водысу айналымыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су айналымы – жердің су балансы мұхиттар, атмосфера және құрлық арасындағы судың тұрақты алмасуымен реттеледі. Осы үш резервуар арасындағы судың қозғалысы «су айналымы» деп аталады. 2. Әзербайжан: suyun suyun dövranı 3. Қырғыз: суу айлампасы 4. Өзбек: suv aylanishi 5. Түрік: su döngüsü 6. Ағылшын: the water cycle 7. Испан: ciclo del agua 8. Неміс: wasserkreislauf 9. Француз: cycle de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы: жоқ 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2016 жылғы 23 мамырдағы №230 бұйрығы. Мысалы, Органикалық өнім өндіру мен оның айналымы қағидаларын бекіту туралы 12. Ұсыныстар: «Су айналымы» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің негізгі бөлігінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
747. | табиғаттағы су айналымы | круговорот воды в природе | круговорот воды в природетабиғаттағы су айналымыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғаттағы су айналымы – жер биосферасындағы судың циклдік қозғалысы процесі. Ол судың булануынан, булардың ауа ағындарымен берілуінен, олардың конденсациясынан, жауын-шашын түрінде (жаңбыр, қар және т.б.) және өзендер мен басқа да су ағындарымен судың берілуінен тұрады. су құрлық пен су қоймаларының (өзендер, көлдер, су қоймалары және т. б.) бетінен буланып кетеді. 2. Әзербайжан: təbiətdə suyun dövranı 3. Қырғыз: жаратылыштагы суу айлампасы 4. Өзбек: tabiatdagi suv aylanishi 5. Түрік: doğada su döngüsü 6. Ағылшын: ciclo del agua en la naturaleza 7. Испан: ciclo del agua en la naturaleza 8. Неміс: wasserkreislauf in der natur 9. Француз: cycle de l`eau dans la nature 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2016 жылғы 23 мамырдағы № 230 бұйрығы. Мысалы, Органикалық өнім өндіру мен оның айналымы қағидаларын бекіту туралы 12. Ұсыныстар: «Табиғаттағы су айналымы» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Әр жылдарда +тағы, +дағы секілді орын мен мекенді білдіретін қосымша арқылы морфологиялық тәсілмен жасалған бірқатар терминдер бар: мұздағы би (2019), шекарадағы жанжал ((2020) т.б. сол негізде «табиғаттағы» сөзінің терминдік әлеуеті толықтай сәйкеседі. Ал «айналым» сөзінің заңнамадағы сөз тіркесінің негізгі бөлігінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе «табиғаттағы су айналымы» термині тілдік нормаларға толық сәйкес келеді, пішіні мен дыбысталуы тұрғысынан үйлесімді сол септен бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
748. | орманды ландшафт; орманды жерарасы | ландшафт лесной | ландшафт леснойорманды ландшафт; | +13 |
749. | табиғи ландшафт; табиғи жерарасы | ландшафт природный | ландшафт природныйтабиғи ландшафт; | +13 |
750. | шөл ландшафты; шөлді жерарасы | ландшафт пустынный | ландшафт пустынныйшөл ландшафты; | +13 |
751. | аралас ормандар ландшафты; аралас ормандар жерарасы | ландшафт смешанных лесов | ландшафт смешанных лесоваралас ормандар ландшафты; | +13 |
752. | муссонды тропиктiк орман | лес муссонный тропический | лес муссонный тропическиймуссонды тропиктiк орманСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Муссонды тропиктiк орман – жылдың құрғақ мезгілінде жапырақтарын тастайтын субтропикалық аймақта орналасқан орман. Тропикте және муссон климаты бар тропикалық емес жерлерде таралған. Мысалы, Үндістанда, Индохинада, Қытайда, Австралияның солтүстігінде және солтүстік-шығысында, тропикалық Африкада, Америкада бұндай ормандар кезедеседі. 2. Әзербайжан: meşə musson tropik 3. Қырғыз: тропикалык муссон токою 4. Өзбек: o`rmon musson tropik 5. Түрік: muson tropikal ormanı 6. Ағылшын: monsoon tropical forest 7. Испан: bosque tropical monzónico 8. Неміс: tropischer monsunwald 9. Француз: forêt tropicale de mousson 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 29 қыркүйектегі № 985 Қаулысы. Мысалы, муссондық жауын салдарынан су тасқыны мен көшкіннің туындауы 12. Ұсыныстар: «Муссондық тропиктік орман» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің негізгі бөлігінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
753. | алғашқы орман; бастапқы орман | лес первичный | лес первичныйалғашқы орман; | +11 |
754. | орман және ағаш өңдеу өнеркәсібі | лесная и деревообрабатывающая промышленность | лесная и деревообрабатывающая промышленностьорман және ағаш өңдеу өнеркәсібіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орман және ағаш өңдеу өнеркәсібі – ағаш материалдарын дайындауға және өңдеуге, жиһаз конструкцияларын, әртүрлі жартылай фабрикаттарды, қағаз, картон және целлюлоза өнімдерін, ағаш қалдықтарына негізделген әртүрлі химиялық заттарды өндіруге мамандандырылған халық шаруашылығының өнеркәсіптік өндірістерінің жиынтығы. Барлық осы салалар орман, орман және орман шаруашылығы сияқты ірі салааралық кешендерге біріктірілген. 2. Әзербайжан: meşə və ağac emalı sənayesi 3. Қырғыз: токой жана жыгач өнөр жайы 4. Өзбек: o`rmon va yog`ochni qayta ishlash sanoati 5. Түрік: ormancılık ve ahşap endüstrisi 6. Ағылшын: forestry and woodworking industry 7. Испан: industria forestal y maderera 8. Неміс: forst- und holzindustrie 9. Француз: industrie du bois et du bois 10. Бекітілген нұсқасы: ағаш өңдеу шеберүстелі (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2001 жылғы 25 шілде N 1003. Мысалы, Ағаш өңдеу мен жиһаз өнеркәсібін қалпына келтіру 12. Ұсыныстар: «Орман және ағаш өңдеу өнеркәсібі» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің негізгі бөлігінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
755. | орман заңнамасы | лесное законодательство | лесное законодательствоорман заңнамасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орман заңнамасы – бұл орман ресурстарын пайдалану және қорғау жөніндегі қатынастарды реттейтін заңдар нормаларының кешені. 2. Әзербайжан: meşə qanunvericiliyi 3. Қырғыз: токой мыйзамдары 4. Өзбек: o`rmon qonunchiligi 5. Түрік: orman mevzuatı 6. Ағылшын: forest legislation 7. Испан: legislación forestal 8. Неміс: forstgesetzgebung 9. Француз: droit forestier 10. Бекітілген нұсқасы: орман кодексі (2016) Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 31 мамырдағы N 441 Қаулысы. Мысалы, Қазақстан Республикасының орман заңнамасын бұзудан келтірілген залал 12. Ұсыныстар: «Орман заңнамасы» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Қолданыста бар. Заңнамадағы сөз тіркесінің негізгі бөлігінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
756. | орман қоры | лесной фонд | лесной фондорман қорыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орман қоры – орман және жер заңдарына сәйкес белгіленген шекаралардағы ормандардың, орман және ормансыз жерлердің жиынтығын білдіретін мемлекеттік меншіктің, орман қатынастарының, ормандарды басқарудың, пайдалану мен молықтырудың табиғи-шаруашылық объектісі. Қорғаныс жеріндегі және қалалық қоныстардағы ормандарды, сондай-ақ ауыл шаруашылығы мақсатындағы, көлік, елді мекендер, су қоры жерлеріндегі және өзге де санаттағы ағаш-бұта өсімдіктерін қоспағанда, барлық ормандар орман қорына жатады 2. Әзербайжан: meşə fondu 3. Қырғыз: токой фонду 4. Өзбек: o`rmon fondi 5. Түрік: orman vakfı 6. Ағылшын: forest fund 7. Испан: fondo forestal 8. Неміс: waldfonds 9. Француз: fonds forestier 10. Бекітілген нұсқасы: орман кодексі (2016); фонд-қор (2020) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 20 шілдедегі № 18-02/664 бұйрығы. Мысалы, беріліп отырған мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман қорын күзету 12. Ұсыныстар: «Орман қоры» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. заңнамада қолданылған. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
757. | орман дақылдары | лесные культуры | лесные культурыорман дақылдарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орман дақылдары – тұқым себу және (немесе) орман өсімдіктерінің отырғызу материалын жерге егу арқылы өсірілген орман екпелері. 2. Әзербайжан: meşə mədəniyyətləri 3. Қырғыз: токой өсүмдүктөрү 4. Өзбек: orman bitkileri 5. Түрік: orman bitkileri 6. Ағылшын: forest crops 7. Испан: cultivos forestales 8. Неміс: waldkulturen 9. Француз: cultures forestières 10. Бекітілген нұсқасы: орман дақылдарының қоры (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2015 жылғы 27 ақпандағы № 18-02/163 бұйрығы. Мысалы, ағаш кесілген жерлерді куәландыру актісі, орман өрті туралы хаттама, орман дақылдары 12. Ұсыныстар: «Орман дақылдары» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
758. | орман жолақтары; орманжолақтар | лесные полосы | лесные полосыорман жолақтары; | +13 |
759. | орман ресурстары | лесные ресурсы | лесные ресурсыорман ресурстарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орман ресурстары – ормандардағы сүрек, жемістер, жидектер, саңырауқұлақтар, дәрі-дәрмектер, өсімдіктер және т.б. қорлары, сондай-ақ жемдік, аңшылық кәсіпшілік қоры. 2. Әзербайжан: meşə ehtiyatları 3. Қырғыз: токой ресурстары 4. Өзбек: o`rmon resurslari 5. Түрік: orman kaynakları 6. Ағылшын: forest resources 7. Испан: recursos forestales 8. Неміс: holzvorräte 9. Француз: ressources forestières 10. Бекітілген нұсқасы: орман кодексі (2016); Табиғатты және табиғи ресурстарды қорғау халықаралық одағы (ТҚХО) (2013) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 7 қазандағы №18-02/896 бұйрығы. Мысалы, учаскелерiнде орман ресурстарын ұзақ мерзімді орман пайдалануға беру. 12. Ұсыныстар: «Орман ресурстары» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамалық қолданыста бар. Сондықтан ұсынылып отырған экология саласы қолданысындағы термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
760. | орман шаруашылығы | лесоводство | лесоводствоорман шаруашылығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орман шаруашылығы – орман ресурстарын өсірумен, қорғаумен және пайдаланумен айналысатын шаруашылық қызмет саласы. Сондай-ақ ормандарды өсіру, жақсарту және өнімділігін арттыру әдістерін зерттейтін ғылыми пән. 2. Әзербайжан: meşəçilik 3. Қырғыз: токой чарбасы 4. Өзбек: o`rmonchilik 5. Түрік: ormancılık 6. Ағылшын: forestry 7. Испан: silvicultura 8. Неміс: forstwirtschaft 9. Француз: sylviculture 10. Бекітілген нұсқасы: орман кодексі (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 8 қазандағы N1037 қаулысы. Мысалы, сондай-ақ орман шаруашылығы өндірісінің шығындары. 12. Ұсыныстар: «Орман шаруашылығы» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
761. | орманқорғау | лесозащита | лесозащитаорманқорғауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орманқорғау – орманды аурулардан, өрттен, зиянкестерден және басқа да зақымданулардан қорғау жөніндегі іс-шаралар кешені. 2. Әзербайжан: meşəçilik 3. Қырғыз: токой коргоо 4. Өзбек: o`rmon muhofazasi 5. Түрік: günlük koruma 6. Ағылшын: forest protection 7. Испан: protección forestal 8. Неміс: holzschutz 9. Француз: protection forestière 10. Бекітілген нұсқасы: орман баптау жұмыстары (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 15 қыркүйектегі N 920 Қаулысы. Мысалы, «Орманқорғау» жауапкершілiгi шектеулi серiктестігiн құру ұсынылып отыр. 12. Ұсыныстар: «Орманқорғау» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +9 |
762. | орман мелиорациясы | лесомелиорация | лесомелиорацияорман мелиорациясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орман мелиорациясы – орманды қалпына келтіру, ормандардың тұқымдық және жас құрамын өзгерту, орман және ормансыз аудандардың арақатынасын жақсарту және т.б. арқылы орман екпелерін жақсарту арқылы қоршаған ортаны мақсатты түрде өзгерту. Этимологиясы: латынның «melioratio» – жақсарту деген сөзінен алынған. 2. Әзербайжан: meşə meliorasiya 3. Қырғыз: лесомелиорация 4. Өзбек: o`rmon melioratsiyasi 5. Түрік: ağaçlandırma 6. Ағылшын: forest melioration 7. Испан: lesomelioration 8. Неміс: forstwirtschaft 9. Француз: foresterie 10. Бекітілген нұсқасы: орман баптау жұмыстары (2016); мелиорация (су шаруаш.) (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң Қаулысы 23 қыркүйек 1994 ж. N 1056. Мысалы, мелиорация жүйесiн пайдалану басқармасы туралы 12. Ұсыныстар: «Орман мелиорациясы» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
763. | орманды-саябақты қорғаныс белбеуі; орман-саябақты қорғаныс белдері | лесопарковый защитный пояс | лесопарковый защитный поясорманды-саябақты қорғаныс белбеуі; | +9 |
764. | орманкөшетбақ; орманқорекжайлары | лесопитомник | лесопитомникорманкөшетбақ; | -3 |
765. | орман пайдалану | лесопользование | лесопользованиеорман пайдалануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орман пайдалану – ормандарды экономика мен халықтың әртүрлі орман ресурстарына, орман өнімдері мен пайдалылығына деген қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін пайдалану. 2. Әзербайжан: meşə istifadəsi 3. Қырғыз: токойду пайдалануу 4. Өзбек: o`rmondan foydalanish 5. Түрік: ormanlar keyfi 6. Ағылшын: forest management 7. Испан: gestión forestal 8. Неміс: waldnutzung 9. Француз: gestion forestière 10. Бекітілген нұсқасы: орман кодексі (2016); жер пайдалану құқығы (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 26 қаңтардағы №18-02/39 бұйрығы. Мысалы, жанама орман пайдалану үшін 12. Ұсыныстар: «Орман пайдалану» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +11 |
766. | рекреациялық орман пайдалану | лесопользование рекреационное | лесопользование рекреационноерекреациялық орман пайдалануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Рекреациялық орман пайдалану – халықтың демалысын ұйымдастыру, адамдардың денсаулығын қалпына келтіру және жақсарту мақсатында орманды пайдалану. Этимологиясы: Латынша recreatio – «жаңару, қалыпқа келу» деген сөзден шыққан екен. 2. Әзербайжан: meşə istifadə istirahət 3. Қырғыз: рекреациялык токойду пайдалануу сапаты 4. Өзбек: o`rmondan foydalanish dam olish 5. Түрік: eğlence amaçlı orman yönetimi 6. Ағылшын: recreational forest management 7. Испан: forestal recreativo 8. Неміс: forstwirtschaft, Freizeit 9. Француз: gestion forestière récréative 10. Бекітілген нұсқасы: орман кодексі (2016); жер пайдалану құқығы (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 26 қаңтардағы №18-02/39 бұйрығы. Мысалы, жанама орман пайдалану үшін 12. Ұсыныстар: «Рекреациялық орман пайдалану» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +11 |
767. | әлеуметтiк орман пайдалану | лесопользование социальное | лесопользование социальноеәлеуметтiк орман пайдалануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Әлеуметтiк орманпайдалану – ормандарды қоғам мен халықтың әртүрлі орман ресурстарына, орман өнімдерінің пайдалылығына деген қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін пайдалану. 2. Әзербайжан: sosial meşə istifadəsi 3. Қырғыз: токойду пайдалануу социалдык 4. Өзбек: ijtimoiy o`rmondan foydalanish 5. Түрік: orman yönetimi sosyal 6. Ағылшын: social forest management 7. Испан: gestión forestal social 8. Неміс: forstwirtschaft sozial 9. Француз: gestion des forêts 10. Бекітілген нұсқасы: әлеуметтік зерттеу (2018); орман кодексі (2016); жер пайдалану құқығы (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 26 қаңтардағы №18-02/39 бұйрығы. Мысалы, жанама орман пайдалану үшін 12. Ұсыныстар: «Әлеуметтік орман пайдалану» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +11 |
768. | орман өртеңіндегі егіншілік | лесопольная система земледелия | лесопольная система земледелияорман өртеңіндегі егіншілікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орман өртеңіндегі егіншілік – орман аймағындағы егіншіліктің қарабайыр жүйесі. Орман орны болған жерлерді өңдеп дақыл егетін алқап. Бірнеше жыл дақыл алынғаннан кейін 10-20 жылға өңделусіз қалдырылады да, жер телімі орман өсімдіктерімен қаптайды, топырақ құнарлылығын қалпына келтіреді. Уақыт өткен соң қайтадан жыртылып егістікке айналады. 2. Әзербайжан: meşə təsərrüfatı sistemi 3. Қырғыз: токой өстүрүү системасы 4. Өзбек: o`rmon xo`jaligi tizimi 5. Түрік: ormancılık tarım sistemi 6. Ағылшын: forest-field system of agriculture 7. Испан: sistema forestal de la agricultura 8. Неміс: das forstwirtschaftliche System der Landwirtschaft 9. Француз: système d`agriculture forestière 10. Бекітілген нұсқасы: орман кодексі (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2010 жылғы 28 қыркүйектегі № 630 Бұйрығы. Мысалы, Жайылымдар жолдар, орам соқпақтары ө/қ жыралар ағашы кесілген жерлер өртеңдер 12. Ұсыныстар: «Орман өртеңіндегі егіншілік» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің негізгі бөлігінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +11 |
769. | орман өсіру | лесоразведение | лесоразведениеорман өсіруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орман өсіру – орманды емес аудандарда ағаш отырғызу арқылы орманды жасанды өсіру. Әдетте ағаштар бұрын өспеген жерлерде (далада, құмды массивтерде немесе батпақтарда) отырғызылады. 2. Әзербайжан: meşəsalma 3. Қырғыз: токой өстүрүү 4. Өзбек: o`rmon xo`jaligi 5. Түрік: ağaçlandırma 6. Ағылшын: afforestation 7. Испан: repoblación 8. Неміс: aufforstung 9. Француз: boisement 10. Бекітілген нұсқасы: орман кодексі (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 20 шілдедегі № 18-02/664 бұйрығы. Мысалы, орман өсіру бойынша нормалар мен нормативтерді 12. Ұсыныстар: «Орман өсіру» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
770. | жерасты суын қоймалау | магазинирование подземных вод | магазинирование подземных воджерасты суын қоймалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жерасты суын қоймалау – арнайы инженерлік-техникалық құрылыстар (тоғандар, бассейндер, ұңғымалар) қолдану нәтижесінде су тұтқыш жүйеде сумен жабдықтауға немесе суаруға мақсатты түрде жұмсалатын жерасты суының қосымша қорын құру. 2. Әзербайжан: yeraltı suların saxlanması 3. Қырғыз: жер астындагы сууларды дүкөн кылуу 4. Өзбек: er osti suvlarini xarid qilish 5. Түрік: yeraltı suyu deposu 6. Ағылшын: groundwater storage 7. Испан: almacenamiento de aguas subterráneas 8. Неміс: grundwasserspeicher 9. Француз: stockage des eaux souterraines 10. Бекітілген нұсқасы: жерасты суы (көлік және қатынас жолдары) (2015) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 19 шiлдедегі № 261 бұйрығы. Мысалы, Кодекстің 320-бабының талаптарына сәйкес белгіленген мерзім шегінде тиісті жинақтау орнында қоймалауға рұқсат етілген түрлері бойынша олардың шекті саны 12. Ұсыныстар: «Жерасты суын қоймалау» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
771. | су тапшылығы | маловодье | маловодьесу тапшылығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су тапшылығы – топырақ құрғақшылығы немесе сіңірілген судың мөлшері буланған су мөлшерінен аз болуы, соның салдарынан тірі ағзаларды қоректендіруге, адамдардың тамақ дайындап ішуіне, және жеке гигиенаға қол жетімділігі жағынан жетіспеушілігі. 2. Әзербайжан: azsulu 3. Қырғыз: суунун аздыгы 4. Өзбек: suv tanqisligi 5. Түрік: su eksikliği 6. Ағылшын: lack of water 7. Испан: poca agua 8. Неміс: wenig wasser 9. Француз: peu d`eau 10. Бекітілген нұсқасы: тапшылық (экон., 1981); сумен ығыстыру (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2017 жылғы 20 қазандағы № 350 бұйрығы. Мысалы, электр энергиясының тапшылығы мен профицитін айқындау 12. Ұсыныстар: «Су тапшылығы» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі «тапшылық» сөзінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
772. | гидравликалық машина | машина гидравлическая | машина гидравлическаягидравликалық машинаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гидравликалық мәшине – механикалық энергияны сұйықтықтан қозғалатын қатты денеге немесе қозғалатын қатты денеден сұйықтыққа беретін энергетикалық мәшине. 2. Әзербайжан: hidravlik maşın 3. Қырғыз: гидротехникалык машина 4. Өзбек: mashina shlangi 5. Түрік: hidrolik makine 6. Ағылшын: the machine is hydraulic 7. Испан: máquina hidráulica 8. Неміс: maschine hydraulisch 9. Француз: machine hydraulique 10. Бекітілген нұсқасы: гидравликалық жетек (2021); спорттық машина (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 15 қыркүйектегі №562 қаулысы. Мысалы, Гидравликалық есеп 1.3-том Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң қаулысы 18 маусым 1993 ж. N512. Мысалы, Өнеркәсiп министрлiгiнiң Қазақ мемлекеттiк «Қазавтокөлiк» концернiнiң, автомобиль жөндеу кәсiпорындары мен бiрқатар мәшине жасау зауыттарының КамАЗ 12. Ұсыныстар: «Гидарвликалық машина» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы ұсынылған сөздердің жеке-дара қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз.Қалыптасқан тәжірибені өзгертудің қажеті жоқ. Тек «машина» сөзін емлеге сай «мәшине» деп дұрыс қолдануымыз қажет (емле сөздігінде бұл бар). | +5 |
773. | жаңбырлатқыш машина; себелеуіш мәшине | машина дождевальная | машина дождевальнаяжаңбырлатқыш машина; | +11 |
774. | суару машинасы | машина поливная | машина поливнаясуару машинасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суару машинасы – суарылатын жер телімдерінде суды таратуға және су беруге арналған жылжымалы мәшине. 2. Әзербайжан: suvarma maşını 3. Қырғыз: сугат машинасы 4. Өзбек: sug`orish mashinasi 5. Түрік: sulama makinesi 6. Ағылшын: irrigation machine 7. Испан: máquina de riego 8. Неміс: bewässerungsmaschine 9. Француз: machine d`arrosage 10. Бекітілген нұсқасы: спорттық машина (2021); суару (ауыл шар.) (1971-1981 ж. жинақ); 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 26 қазандағы № 768 қаулысы. Мысалы, шектеулі серіктестігі (2000 бірлік механикаландырылған суару машинасы) 12. Ұсыныстар: «Суғару мәшинесі» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. Дұрыс жазылуына, айтылуына мән беру керек. | +5 |
775. | гидротехникалық мелиорация | мелиорация гидротехническая | мелиорация гидротехническаягидротехникалық мелиорацияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гидротехникалық мелиорация – ауыл шаруашылығы, орман және басқа да шаруашылық жерлерінің қолайсыз су режимін түбегейлі жақсарту жөніндегі іс-шаралар жүйесі. Гидротехникалық мелиорацияның негізгі түрлері: суару, құрғату және суландыру. 2. Әзербайжан: meliorasiya, hidrotexniki 3. Қырғыз: гидротехникалык мелиорация 4. Өзбек: gidrotexnik melioratsiya 5. Түрік: hidro ıslah teknik 6. Ағылшын: hydraulic reclamation 7. Испан: recuperación hidráulica 8. Неміс: hydraulische rückgewinnung 9. Француз: remise en état hydraulique 10. Бекітілген нұсқасы: мелиорация (су шаруаш.) (1971-1981). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 26 желтоқсандағы N 1296 Қаулысы. Мысалы, жерлерді мелиорациялау - гидротехникалық, дақыл техникалық, химиялық, эрозияға қарсы, агроорманмелиорациялық... 12. Ұсыныстар: «Гидротехникалық мелиорация» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +11 |
776. | суландыру мелиорациясы | мелиорация обводнительная | мелиорация обводнительнаясуландыру мелиорациясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суландыру мелиорациясы – арнайы арық, жыра, бөгет, тоған жасау арқылы жан-жануарларды сақтау мақсатында сусыз жерлерді суландыру амалдары. Негізінен, мал шаруашылығында төрт түлікті, қорықтарда жабайы жануарларды сумен қамтамасыз ету үшін қолданылады. 2. Әзербайжан: reflective meliorasiya 3. Қырғыз: айланма мелиорация 4. Өзбек: melioratsiya suv ostida 5. Түрік: su ıslahı 6. Ағылшын: irrigation reclamation 7. Испан: recuperación de agua 8. Неміс: Wasserrückgewinnung 9. Француз: remise en état de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы: суландыру (2018); мелиорация (су шаруаш.) (1971-1981).) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы Министрінің 2016 жылғы 25 шілдедегі №330 бұйрығы. Мысалы, 4) суландыру суларына және коллекторлық-дренаждық суларының ағысына гидрологиялық 12. Ұсыныстар: «Суландыру мелиорациясы» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +12 |
777. | суармалау мелиорациясы | мелиорация оросительная | мелиорация оросительнаясуармалау мелиорациясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суармалау мелиорациясы – суару каналдары арқылы суармалы жерлерге су жеткізу шаралары, әдетте магистральдық жүйе құрылып, таратылады. 2. Әзербайжан: meliorasiya suvarma 3. Қырғыз: сугат мелиорациясы 4. Өзбек: melioratsiya sug`orish 5. Түрік: sulama ıslahı 6. Ағылшын: irrigation reclamation 7. Испан: recuperación de riego 8. Неміс: die melioration zerstäubt 9. Француз: remise en état d`irrigation 10. Бекітілген нұсқасы: мелиорация (су шаруаш., 1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы Министрінің 2016 жылғы 25 шілдедегі № 330 бұйрығы. Мысалы, 1-тармағының 21-1) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН: 1. Қазақстан Республикасында суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйінің мониторингі 12. Ұсыныстар: «Суармалау мелиорациясы» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын, бұрын-соңды бекітілуін негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
778. | құрғату мелиорациясы | мелиорация осушительная | мелиорация осушительнаяқұрғату мелиорациясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құрғату мелиорациясы – судың мөлшері шамадан тыс болған аймақтарды сусыздандыру, артық судан босату шаралары. 2. Әзербайжан: meliorasiya, dehumidifying 3. Қырғыз: кургатуу мелиорация 4. Өзбек: melioratsiya namlik 5. Түрік: nem alma ıslahı 6. Ағылшын: drainage reclamation 7. Испан: desecante de recuperación 8. Неміс: entwässernde melioration 9. Француз: assainissement drainant 10. Бекітілген нұсқасы: құрғату (хим., 2006) . 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 1996 жылғы 27 қыркүйек N 36-I. Мысалы, Қазақстан Республикасы мен Халықаралық Қайта жаңғырту және Дамыту банкi арасындағы Займ (Суландыру мен құрғату жүйелерiн жетiлдiру жобасы) туралы 12. Ұсыныстар: «Құрғату милиорациясы» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы талдауға алынған сөз тіркесінің түйінді бөлігінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
779. | саяз су, тайыз су | мелководье | мелководьесаяз су, тайыз суСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тайыз су – өзен, көл және тағы басқа табиғи не жасанды суқорларындағы су тереңдігінің аз болуы. 2. Әзербайжан: dayaz 3. Қырғыз: тайыз суулар 4. Өзбек: sayoz suv 5. Түрік: sığ su 6. Ағылшын: shallow water 7. Испан: estiaje 8. Неміс: flachwasser 9. Француз: basses eaux 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2020 жылғы 16 қаңтардағы № 13 бұйрығы. Мысалы, Жұмыстар сипаттамасы: жаға еңістері мен тайыз жерлерден ағаштарды ығыстырып тастау 12. Ұсыныстар: «Тайыз су» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Тілдік нормаға сай. Заңнамадағы талдануға алынған сөз тіркесінің түйінді бөлігінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +5 |
780. | мелиорациялық орман дақылдары | мелиоративные лесные культуры | мелиоративные лесные культурымелиорациялық орман дақылдарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мелиорациялық орман дақылдары – алаңқай боп қалған орман топырағын құрғақ желден қорғау және климаттық жағдайларды жақсарту үшін жасанды өсірілген орман екпелері. 2. Әзербайжан: meliorasiya meşə bitkiləri 3. Қырғыз: мелиоративдик токой өсүмдүктөрү 4. Өзбек: qishloq xo`jaligi [tahrir] 5. Түрік: ıslah edici orman bitkileri 6. Ағылшын: reclamation forest crops 7. Испан: cultivos forestales de recuperación 8. Неміс: rückgewinnung von waldkulturen 9. Француз: cultures forestières de remise en état 10. Бекітілген нұсқасы: орман дақылдарының қоры (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2015 жылғы 27 ақпандағы № 18-02/163 бұйрығы. Мысалы, 1) ағаш кесілген жерлерді куәландыру актісі, орман өрті туралы хаттама, орман дақылдарын... 12. Ұсыныстар: «Мелиорациялық орман дақылдары» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
781. | мелиорациялық ауылшаруашылық дақылдары | мелиоративные сельскохозяйственные культуры | мелиоративные сельскохозяйственные культурымелиорациялық ауылшаруашылық дақылдарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мелиорациялық ауылшаруашылық дақылдары – ауыл шаруашылығы дақылдарын құрғақ желден қорғау және климаттық жағдайларды жақсарту үшін егілетін (оның ішінде аэроекпе арқылы) екпелер. 2. Әзербайжан: meliorasiya kənd təsərrüfatı bitkiləri 3. Қырғыз: мелиоративдик айыл чарба өсүмдүктөрү 4. Өзбек: melioratsiya ekinlari 5. Түрік: ıslah bitkileri 6. Ағылшын: reclamation agricultural crops 7. Испан: cultivos de recuperación 8. Неміс: rückgewinnung von nutzpflanzen 9. Француз: cultures de remise en état 10. Бекітілген нұсқасы: отамалы дақылдар (ауыл шаруаш., 1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: Батыс Қазақстан облысы Орал қаласы әкімдігінің 2011 жылғы 9 қыркүйекте N 2147 қаулысы. Мысалы, арналған субсидияланатын басым ауылшаруашылық дақылдарының түрлері бойынша егістіктің оңтайлы мерзімдері қосымшаға сәйкес айқындалсын. 12. Ұсыныстар: «Мелиорациялық ауылшаруашылық дақылдары» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді білігі қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
782. | биологиялық мелиорация | мелиорация биологическая | мелиорация биологическаябиологиялық мелиорацияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биологиялық мелиорация – агротехникалық және гидромелиорациялық іс-шаралар жүйесін қолдану арқылы бұзылған жерлердің құнарлылығын, ауыл шаруашылығы мен орман дақылдарының өнімділігін қарқынды арттыруға бағытталған іс-шара. Биологиялық қалпына келтіруге органикалық және минералды тыңайтқыштардың жоғары мөлшерін енгізу, көпжылдық бұршақ дақылдарын егу, топырақты жақсартатын ағаштар мен бұталарды отырғызу сияқты амалдар жатады. 2. Әзербайжан: bioloji meliorasiya 3. Қырғыз: биологиялык мелиорация 4. Өзбек: biologik melioratsiya 5. Түрік: biyolojik ıslah 6. Ағылшын: biological reclamation 7. Испан: recuperación biológica 8. Неміс: biologische rückgewinnung 9. Француз: remise en état biologique 10. Бекітілген нұсқасы: мелиорация (су шаруаш, 1971- 1981), биологиялық жас (2019). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 6 желтоқсандағы N 1194 Қаулысы. Мысалы, Биологиялық әртүрлілік туралы конвенцияға биологиялық қауіпсіздік жөніндегі Картахен хаттамасын ратификациялау туралы" Қазақстан Республикасы 12. Ұсыныстар: « Биологиялық мелиорация» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
783. | жер мелиорациясы | мелиорация земель | мелиорация земельжер мелиорациясыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жер мелиорациясы – ауыл шаруашылығы дақылдарының жоғары және тұрақты өнімін алу үшін жер және су ресурстарын пайдалану тиімділігін арттыру мақсатында гидрологиялық, топырақ және агроклиматтық жағдайларды жақсарту жөніндегі ұйымдастыру-шаруашылық және техникалық іс-шаралар кешені. 2. Әзербайжан: torpaqların meliorasiyası 3. Қырғыз: torpaqların meliorasiyası 4. Өзбек: yerlarning melioratsiyasi 5. Түрік: arazi ıslahı 6. Ағылшын: land reclamation 7. Испан: recuperación de tierras 8. Неміс: landgewinnung 9. Француз: remise en état des terres 10. Бекітілген нұсқасы: жер заңнамасы (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы Министрінің 2016 жылғы 25 шілдедегі № 330 бұйрығы. Мысалы, 1-тармағының 21-1) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН: 1. Қазақстан Республикасында суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйінің мониторингі 12. Ұсыныстар: «Жер мелиорациясы» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +11 |
784. | құмды мелиорациялау | мелиорация песков | мелиорация песковқұмды мелиорациялауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құмды мелиорациялау – олардың қозғалғыштығын жою, құнарлылығын арттыру, органикалық заттармен және қоректік заттармен байыту және жайылым, дала немесе орман алқаптары ретінде экономикалық айналымға қатысу шаралары. Құмдардың қозғалғыштығына қарсы күрес жылжымалы құмдардың астындағы аумақтардың өсуіне жол бермейтін алдын-алу шараларын жүргізу және қолданыстағы сусымалы құмдарды бекіту арқылы жүзеге асырылады. 2. Әзербайжан: qum meliorasiyası 3. Қырғыз: кумдарды мелиорациялоо 4. Өзбек: qumlarning melioratsiyasi 5. Түрік: doğal çevrenin kalitesi 6. Ағылшын: sand reclamation 7. Испан: recuperación de arenas 8. Неміс: rückgewinnung von sand 9. Француз: remise en état des sables 10. Бекітілген нұсқасы: құм (2021), мелиорация (су шаруаш., 1971- 1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрінің 2020 жылғы 29 сәуірдегі № 164/НҚ бұйрығы. Мысалы, биік таулы, өткелі жоқ батпақтар, құмды алқаптар 12. Ұсыныстар: «Құмды мелиорациялау» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +11 |
785. | топырақты мелиорациялау | мелиорация почв | мелиорация почвтопырақты мелиорациялауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Топырақты мелиорациялау – бұл қолайлы өндірістік (ауыл шаруашылығы, орман шаруашылығы және т.б.) және экологиялық бағыттардағы топырақтың қасиеттері мен режимін жақсарту жөніндегі іс-шаралар жүйесі. 2. Әзербайжан: torpaqların meliorasiyası 3. Қырғыз: топурактын мелиорациясы 4. Өзбек: топурактын мелиорациясы 5. Түрік: toprak ıslahı 6. Ағылшын: soil reclamation 7. Испан: recuperación de suelos 8. Неміс: bodenrückgewinnung 9. Француз: remise en état des sols 10. Бекітілген нұсқасы: сор топырақ (ауыл шаруаш. 1971- 1981); мелиорация (су шаруаш.,1971- 1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 30 желтоқсандағы № 1023 қаулысы. Мысалы, жаңа техника мен технологияларды енгізуге, жерді мелиорациялау жөніндегі іс-шараларды жүзеге асыруға, үйлерді (құрылыстарды, ғимараттарды) және басқа 12. Ұсыныстар: «Топырақты мелиорациялау» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +11 |
786. | физикалық мелиорация | мелиорация физическая | мелиорация физическаяфизикалық мелиорацияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Физикалық мелиорация – ауыл шаруашылығы дақылдарының жоғары және тұрақты өнімін алу үшін жер және су ресурстарын пайдалану тиімділігін арттыру мақсатында гидрологиялық, топырақ және агроклиматтық жағдайларды жақсарту жөніндегі ұйымдастыру-шаруашылық және техникалық іс-шаралар кешені. 2. Әзербайжан: meliorasiya fiziki 3. Қырғыз: мелиорация физикалык 4. Өзбек: jismoniy melioratsiya 5. Түрік: ıslah fiziksel 6. Ағылшын: physical land reclamation 7. Испан: recuperación física 8. Неміс: physische rückgewinnung 9. Француз: remise en état physique 10. Бекітілген нұсқасы: мелиорация (су шаруаш., 1981), физикалық дене (2018), 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрінің 2020 жылғы 29 сәуірдегі №163/НҚ бұйрығы. Мысалы, Жердің физикалық бетін аппроксимациялайтын массаларды бөлу 12. Ұсыныстар: «Физикалық мелиорация» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
787. | химиялық мелиорация | мелиорация химическая | мелиорация химическаяхимиялық мелиорацияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Химиялық мелиорация – бұл топыраққа оның қасиеттерін жақсарту және дақылдардың өнімділігін арттыру үшін химиялық әсер ету шараларының жүйесі. 2. Әзербайжан: meliorasiya kimya 3. Қырғыз: мелиорация химиялык 4. Өзбек: kimyoviy melioratsiya 5. Түрік: ıslah kimyasalları 6. Ағылшын: chemical reclamation 7. Испан: recuperación química 8. Неміс: chemische rückgewinnung 9. Француз: remise en état chimique 10. Бекітілген нұсқасы: мелиорация (су шаруаш., 1981); химиялық байқау (2018). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 26 желтоқсандағы N 1296 Қаулысы. Мысалы, арналған жерасты сулары; 14) жерлерді мелиорациялау - гидротехникалық, дақыл техникалық, химиялық, эрозияға қарсы 12. Ұсыныстар: «Химиялық мелиорация» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
788. | жақсартылатын жерлер; мелиорацияланған жерлер | мелиорируемые земли | мелиорируемые землижақсартылатын жерлер; | +11 |
789. | мелиорациялаушы заттар | мелиорирующее вещество | мелиорирующее веществомелиорациялаушы заттарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мелиорациялаушы заттар – гипс, кальций тұздары (фосфогипс, кальций хлориді) сияқты заттар. Бұл заттар жақсы жуу жағдайында қолданылады. Күкірт қышқылы темір, күкірт қышқылы және гипс жыныстары да оң әсер етеді. 2. Әзербайжан: meliorasiya maddə 3. Қырғыз: калыбына келтирүүчү зат 4. Өзбек: melioratsiya moddasi 5. Түрік: ıslah edici madde 6. Ағылшын: reclamation agent 7. Испан: sustancia recuperante 8. Неміс: rückgewinnungsmittel 9. Француз: agent de remise en état 10. Бекітілген нұсқасы: мелиорация (су шаруаш., 1981); вещество-заттек (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 26 желтоқсандағы N1296 Қаулысы. Мысалы, арналған жерасты сулары; 14) жерлерді мелиорациялау - гидротехникалық, дақыл техникалық, химиялық, эрозияға қарсы 12. Ұсыныстар: «Мелиорациялаушы заттар» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +11 |
790. | таяз су фаунасы | мелководная фауна | мелководная фаунатаяз су фаунасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Таяз су фаунасы – материктің таяз немесе қайраңының таяз фаунасы (тереңдігі 200-300 м дейін). 2. Әзербайжан: dayaz fauna 3. Қырғыз: тайыз фауна 4. Өзбек: sayoz fauna 5. Түрік: sığ su faunası 6. Ағылшын: shallow - water fauna 7. Испан: fauna poco profunda 8. Неміс: flache Fauna 9. Француз: faune peu profonde 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: Шығыс Қазақстан облысы Семей қаласы мәслихатының 2018 жылғы 27 сәуірдегі №25/160-VI шешімі. Мысалы, сондай-ақ, аумақта таулардан жазыққа шығарылып бос шөгінділерде жоғалатын көптеген таяз жылғалар мен бұлақтар кездеседі. 12. Ұсыныстар: «Таяз су фаунасы» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +11 |
791. | таяз су шөгінділері | мелководные отложения | мелководные отложениятаяз су шөгінділеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Таяз су шөгінділері – таяз аймақта, яғни толқулар жауын-шашынға өте қарқынды әсер ететін аймақта пайда болады. Алайда, бұған толқындар әрдайым түбіне жете бермейтін таяз жерлерде ұсақ депрессиялардың тұнбасы кіреді. Таяз шөгінділердің негізгі белгілері: 1) қиғаш және толқынды қабаттар; 2) ряби белгілері; 3) кейде кептіру жарықтары және т.б., сондай-ақ әртүрлі фауна мен флораның қалдықтары. 2. Әзербайжан: dayaz çöküntülər 3. Қырғыз: тайыз чөкмөлөр 4. Өзбек: sayoz konlari 5. Түрік: sığ su birikintileri 6. Ағылшын: shallow water deposits 7. Испан: sedimentos poco profundos 8. Неміс: Flachwasserablagerungen 9. Француз: sédiments peu profonds 10. Бекітілген нұсқасы: шөгінді (геогр., 2005) 11. Заңнамадағы қолданысы: Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің 2019 жылғы 1 тамыздағы №245 қаулысы. Мысалы, шөгінді жыныстарды өндіруді жүргізу үшін 12. Ұсыныстар: «Таяз су шөгінділері» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +11 |
792. | инженерлiк-экологиялық іс-шаралар | мероприятия инженерно-экологические | мероприятия инженерно-экологическиеинженерлiк-экологиялық іс-шараларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Инженерлiк-экологиялық іс-шаралар – инженерлік-экологиялық ізденістер жоспарланатын құрылыс немесе реконструкциялау учаскесінде қоршаған ортаның компоненттері мен техногендік факторлар кешенді зерттелетін зертханалық және талдамалық жұмыстарды білдіреді. 2. Әзербайжан: tədbirin mühəndis-ekoloji 3. Қырғыз: инженердик-экологиялык иш-чаралар 4. Өзбек: muhandislik-ekologik tadbirlar 5. Түрік: çevre mühendisliği faaliyetleri 6. Ағылшын: engineering and environmental measures 7. Испан: actividades de ingeniería ambiental 8. Неміс: technische und ökologische maßnahmen 9. Француз: activités d`ingénierie et d`environnement 10. Бекітілген нұсқасы: инженерлік талдау жүйелері (2021); экологиялық саясат (2018); бүркемелеу іс-шаралары (2020). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 21 ақпандағы N 113 Қаулысы. Мысалы, 1. Қалалық жоспарлау және дизайн 2. Экологиялық инфрақұрылым 3. Инженерлiк инфрақұрылым 12. Ұсыныстар: «Инженерлік-экологиялық іс-шаралар» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
793. | қоршаған ортаны қорғау іс-шаралары | мероприятия по охране окружающей среды | мероприятия по охране окружающей средықоршаған ортаны қорғау іс-шараларыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоршаған ортаны қорғау іс-шаралары – экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған, қоршаған ортаның сапалық сипаттамаларын арттыру арқылы қоршаған орта компоненттерінің жай-күйін жақсартатын, экологиялық жүйелердің жай-күйін тұрақтандыруға және жақсартуға, биологиялық әртүрлілікті сақтауға, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануға және молықтыруға ықпал ететін және қоршаған ортаға және халықтың денсаулығына зиян келтірудің алдын алатын іс-шаралар. 2. Әзербайжан: ətraf mühitin mühafizəsi tədbirləri 3. Қырғыз: айлана-чөйрөнү коргоо боюнча иш-чаралар 4. Өзбек: atrof-muhitni muhofaza qilish tadbirlari 5. Түрік: çevre koruma önlemleri 6. Ағылшын: environmental protection measures 7. Испан: medidas ambientales 8.Неміс: umweltschutzmaßnahmen 9. Француз: activités de protection de l`environnement 10. Бекітілген нұсқасы: қоршаған орта (жер ғылымы, 1995), қорғау (2020); бүркемелеу іс-шаралары (2020). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 21 желтоқсандағы N1338 Қаулысы. Мысалы, Қоршаған ортаны қорғау министрлiгi 12. Ұсыныстар: «Қоршаған ортаны қорғау іс-шаралары» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
794. | жергілікті ластану | местное загрязнение | местное загрязнениежергілікті ластануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жергілікті ластану – шағын аумақтарда (қала, өнеркәсіптік кәсіпорын) ластаушы заттардың жоғары құрамымен сипатталатын ластану. Аймақтық ластану-ластауыштың айтарлықтай кеңістікті алып жатуы, бірақ бүкіл планетаны қамтымайды (өзен бассейні, мемлекет). 2. Әзербайжан: yerli çirklənmə 3. Қырғыз: жергиликтүү булгануу 4. Өзбек:mahalliy ifloslanish 5. Түрік: yerel kirlilik 6. Ағылшын: local pollution 7. Испан: contaminación local 8. Неміс: lokale verschmutzung 9. Француз: pollution locale 10. Бекітілген нұсқасы: ластану (хим., 2006), жергілікті басқару (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 16 тамыздағы № 329 бұйрығы. Мысалы, ластану объектілерін анықтау мен бағалауды аудандардың, қалалардың жергілікті атқарушы органдары ұйымдастырады. Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі 12. Ұсыныстар: «Жергілікті ластану» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын, әр жылдарда жеке-дара сөз ретінде бекітілуін негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
795. | қалдықтарды көму орны | место для захоронения отходов | место для захоронения отходовқалдықтарды көму орныСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қалдықтарды көму орны – конструкциясы оқшаулау мен оқшаулаудың тиісті деңгейіне кепілдік беретін қондырғыларға қалдықтарды орналастыру арқылы қауіпсіздікті қамтамасыз етілетін орын. Мұндай орындар адамдарды және қоршаған ортаны ұзақ уақыт бойы қорғауды қамтамасыз ететін физикалық, сондай-ақ инженерлік-техникалық кедергілер сақталатындай етіп жобаланады және қызмет көрсетіледі. 2. Әзербайжан: tullantıların basdırılması üçün yer 3. Қырғыз: калдыктарды көмүү үчүн жер 4. Өзбек: chiqindilarni ko`mish uchun joy 5. Түрік: atık depolama alanı 6. Ағылшын: a place for waste disposal 7. Испан: vertedero 8. Неміс: ein ort für die entsorgung von abfällen 9. Француз: site d & apos; enfouissement 10. Бекітілген нұсқасы: қауіпті қалдық (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 19 шiлдедегі №261 бұйрығы. Мысалы, қоса беріліп отырған Қалдықтарды жинақтау лимиттері мен қалдықтарды көму лимиттерін әзірлеу және бекіту, қалдықтарды басқару туралы 12. Ұсыныстар: «Қалдықтарды көму орны» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +7 |
796. | қоқыстарды тастау орны | место свалки мусора | место свалки мусорақоқыстарды тастау орныСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоқыстарды тастау орны – өндіріс және тұтыну қалдықтарын орналастыру аумағы. Қоқыс тастау орны қоқыс тастау көптеген елдер үшін жиі кездесетін қалдықтарды көмуді білдіреді. Бұндай орындар әдетте тасталған немесе бұрын пайдаланылмаған карьерлердің, шахталар мен шұңқырлардың орнында пайда болады. 2. Әзербайжан: zibilxanaların yeri 3. Қырғыз: таштанды таштоочу жай 4. Өзбек: chiqindilarni yig`ish joyi 5. Түрік: çöp dökümü yeri 6. Ағылшын: garbage dump site 7. Испан: lugar de vertedero de basura 8. Неміс: mülldeponie 9. Француз: site d & apos; enfouissement 10. Бекітілген нұсқасы: кіре берістегі қоқыс (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: Жамбыл облыстық мәслихатының 2017 жылғы 27 маусымдағы №12-16 шешімі. Мысалы, белгіленбеген жерде қоқыс (немесе қалдық) үйіндісін тастамайды 12. Ұсыныстар: «Қоқыстарды тастау орны» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +9 |
797. | жабайы жануарлардың мекен ортасы; жабайы жануарлардың мекені | местобитания диких животных | местобитания диких животныхжабайы жануарлардың мекен ортасы; | +7 |
798. | боран, бұрқасын | метель | метельборан, бұрқасынСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бұрқасын – желдің екпінді күшімен қар массасын жерден көтеріп алып бүркеп соғатын қыстағы құбылыстың бірі. 2. Әзербайжан: blizzard 3. Қырғыз: бороон 4. Өзбек: blizzard 5. Түрік: kar fırtınası 6. Ағылшын: snowstorm 7. Испан: ventisca 8. Неміс: schneesturm 9. Француз: tempête de neige 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар: «Бұрқасын» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Орыс тіліндегі «метель ұғымына «бұрқасын», «вюга» сөзіне «боран», «пурга» сөзіне «ақборан» сәйкеседі. Ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
799. | метеорологиялық үйшік; метеорологиялық күрке | метеорологическая будка | метеорологическая будкаметеорологиялық үйшік; | +13 |
800. | метеорологиялық талдау | метеорологический анализ | метеорологический анализметеорологиялық талдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Метеорологиялық талдау – атмосфералық ауада кездесетін біртекті емес аэрозольдердегі бөлшектердің тұндыру процестерінің заңдылықтарын талдау. 2. Әзербайжан: meteoroloji analiz 3. Қырғыз: метеорологиялык анализ 4. Өзбек: meteorologik tahlil 5. Түрік: meteorolojik analiz 6. Ағылшын: meteorological analysis 7. Испан: análisis meteorológico 8. Неміс: meteorologische analyse 9. Француз: analyse météorologique 10. Бекітілген нұсқасы: Дүниежүзілік метеорологиялық ұйым (ДМҰ) (2013); векторлық талдау (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2017 жылғы 14 маусымдағы № 345 бұйрығы. Мысалы, Азаматтық авиацияны метеорологиялық қамтамасыз ету 12. Ұсыныстар: «Метриологиялық талдау» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын негізге ала отырып, «талдау» сөзінің бекітілгендігіне мән беріп және ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +12 |
801. | метеорология | метеорология | метеорологияметеорологияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Метеорология – бұл атмосферада болып жатқан процестерді, құбылыстарды зерттейтін ғылым. Күнделікті өмірде Метеорология ауа-райы туралы ғылым деп аталады. Этимологиясы: гректің μετεωρολογία - «аспан құбылыстары туралы пайымдау» деген сөзінен шыққан 2. Әзербайжан: meteorologiya 3. Қырғыз: метеорология 4. Өзбек: meteorologiya 5. Түрік: meteoroloji 6. Ағылшын: meteorology 7. Испан: meteorología 8. Неміс: meteorologie 9. Француз: météorologie 10. Бекітілген нұсқасы: Дүниежүзілік метеорологиялық ұйым (ДМҰ) (2013). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2017 жылғы 14 маусымдағы №345 бұйрығы. Мысалы, Азаматтық авиацияны метеорологиялық қамтамасыз ету 12. Ұсыныстар: «Метеорология» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы және өзге тілдердегі сөздің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
802. | метеорологиялық сезiмталдық; метеосезімталдық | метеочувствительность | метеочувствительностьметеорологиялық сезiмталдық; | +13 |
803. | жануарларды таңбалау | мечение животных | мечение животныхжануарларды таңбалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жануарларды таңбалау – нөмір не таңба салу арқылы жануарды белгілеу. Татуировка, таңба салу, тиісті жануарды дәл сәйкестендіруге мүмкіндік беретін бирка. 2. Әзербайжан: heyvanların kəsişməsi 3. Қырғыз: жаныбарлардын белгилери 4. Өзбек: hayvonlarning tasavvurlari 5. Түрік: hayvanları etiketleme 6. Ағылшын: tagging of animals 7. Испан: etiquetado de animales 8. Неміс: markierung von Tieren 9. Француз: marquage des animaux 10. Бекітілген нұсқасы: жануарларды сақтандыру(сақтандыру) (2006). 11. Заңнамадағы қолданысы: Шымкент қаласы мәслихатының 2020 жылғы 11 наурыздағы №62/536-6с шешiмi. Мысалы, ырғалау, чиптеу, таңбалау жолымен жануарға жеке нөмір беруді қамтитын жануарларды есепке алу рәсімі; 9) жануарларды ұстау – жануарлар иелерінің... 12. Ұсыныстар: «Жануарларды таңбалау» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
804. | жануарлардың қоныс аударуы | миграция животных | миграция животныхжануарлардың қоныс аударуыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жануарлардың қоныс аударуы – жануарлардың едәуір жақсы қоныс орындары арасындағы тұрақты қозғалысы, кейде бұл айтарлықтай қашықтықты еңсерумен байланысты болып келеді. Этимологиясы: Миграция migratio - латын тілінен алынған. «Қоныс аудару» деген сөзге мәндес. 2. Әзербайжан: heyvan miqrasiya 3. Қырғыз: жаныбарлардын миграциясы 4. Өзбек: hayvon ko`chishi 5. Түрік: hayvan göçü 6. Ағылшын: animal migration 7. Испан: migración animal 8. Неміс: tiermigration 9. Француз: migration animale 10. Бекітілген нұсқасы: жануарларды сақтандыру(сақтандыру) (2006); миграция; көші-қон (2018). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 13 желтоқсандағы N 96 Заңы. Мысалы, Қазақстан Республикасы Боннда 1979 жылғы 23 маусымда жасалған Жабайы жануарлардың қоныс аударатын түрлерін сақтау туралы 12. Ұсыныстар: «Жануарлардың қоныс аударуы» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +7 |
805. | өсімдіктер таралуы | миграция растений | миграция растенийөсімдіктер таралуыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өсімдіктер таралуы – өсімдік түрлерінің қалыпты өсу аймақтарынан жаңа аймақтарға өтуі. Өсімдіктер табиғи жолмен желдің соғуымен, судың ағуымен, жердің сілкінісімен жер бетіне таралуы ықтимал. 2. Әзербайжан: bitki miqrasiya 3. Қырғыз: өсүмдүктөрдүн миграциясы 4. Өзбек: o`simliklar ko`chishi 5. Түрік: bitki göçü 6. Ағылшын: plant migration 7. Испан: migración de plantas 8. Неміс: pflanzenmigration 9. Француз: migration des plantes 10. Бекітілген нұсқасы: миграция; көші-қон (2018); өсімдіктер географиясы (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 29 мамырдағы №701 Қаулысы. Мысалы, өсімдіктер карантині бойынша функцияларды аумақтарды карантиндік зиянды организмдердің (карантиндік объектілердің) енуінен және таралуынан өзара қорғау мүддесі. 12. Ұсыныстар: «Өсімдіктердің таралуы» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +9 |
806. | микроластану | микрозагрязнение | микрозагрязнениемикроластануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Микроластану – микропластиканың қоршаған ортаға өнеркәсіптік табиғи жолмен енуі. Қоршаған ортаның микропластиктен бөлінетін микроталшықтар, микропленкалар және микротүйіршіктермен ластануы. 2. Әзербайжан: mikro-çirklənmə 3. Қырғыз: микро булгануу 4. Өзбек: tabiiy muhitning sifati 5. Түрік: mikro kirlenme 6. Ағылшын: micro -pollution 7. Испан: microcontaminación 8. Неміс: mikroverschmutzung 9. Француз: micro-pollution 10. Бекітілген нұсқасы: ластану (хим) (2006). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 11 қаңтардағы №5 Қаулысы. Мысалы, құрлықта жүзеге асырылатын қызмет нәтижесінде ластанудан қорғау жөніндегі хаттамаға қол қою туралы 12. Ұсыныстар: «Микроластану» ұғымын білдіре алатын өзге балама атау жоқ, сөздің терминдік әлеуеті жоғары. Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын, өзге тілдердегі нұсқаларын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
807. | шағын қорықша | микрозаказник | микрозаказникшағын қорықшаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шағын қорықша – жануарлар мен өсімдіктердің, жәндіктердің аса құнды түрлерінің жекелеген табиғи топтарының өмір салтын, сондай-ақ таралу сипатын қадағалайтын және жануарлар мен өсімдіктердің сирек кездесетін және жойылып бара жатқан түрлерін сақтайтын ерекше маңызды аумақ (Акватория). 2. Әзербайжан: mikroskaznik 3. Қырғыз: mikro sifarişçi 4. Өзбек: mikro buyurtm achi 5. Түрік: mikro rezerv 6. Ағылшын: micro nature reserve 7. Испан: micro santuario de vida silvestre 8. Неміс: mikro wildlife Refuge 9. Француз: micro réserve 10. Бекітілген нұсқасы: шағын (ақпарат, 2004), шағын аудан (2013) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 15 сәуірдегі N 360 Қаулысы. Мысалы, «Ертiс өзенi жайылмасы» мемлекеттiк табиғи қорықшасы ерекше 12. Ұсыныстар: «шағын» сөзі көптеген бекітілген терминдер құрамында «микро» мәнінде өнікті қолданылдып келеді (шағынфильм, шағынфиша, шағын талдау т.б.). Осыған орай «шағын қорықша» нұсқасын қолдауға болады. Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын, өзге тілдердегі нұсқаларын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе «шағын қорықша» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
808. | шағын қорық | микрозаповедник | микрозаповедникшағын қорықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шағын қорық – адамның іс-әрекеті нәтижесінде тозған ауылшаруашылық жерлерінде мысалы, жайылымдарда, егістіктерде, бақтарда құрылған түрлендірілген табиғи биологиялық аумақатар. 2. Әзербайжан: mikro qoruq 3. Қырғыз: микро коругу 4. Өзбек: mikro zaxira 5. Түрік: mikro rezerv 6. Ағылшын: microreserve 7. Испан: micro reserva 8. Неміс: mikro-Reserve 9. Француз: micro réserve naturelle 10. Бекітілген нұсқасы: шағын (ақпарат, 2004), шағын аудан (2013) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 15 наурыздағы N 229 Қаулысы. Мысалы, республикалық маңызы бар Оңтүстiк Қазақстан мемлекеттiк қорық аймағы ұйымдастырылсын 12. Ұсыныстар: «шағын» сөзі көптеген бекітілген терминдер құрамында «микро» мәнінде өнікті қолданылдып келеді (шағынфильм, шағынфиша, шағын талдау т.б.). Осыған орай «шағын қорық» нұсқасын қолдауға болады. Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын, өзге тілдердегі нұсқаларын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе «шағын қорық» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
809. | микроклимат | микроклимат | микроклиматмикроклиматСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Микроклимат – жер бетінің шағын аймағына (мысалы, жотаның беткейі, көлдің жағасы, орман, т.б.) және оны қоршаған ауа қабатына ғана тән климаттық жағдай. 2. Әзербайжан: Mikroiqlim 3. Қырғыз: Микроклимат 4. Өзбек: Mikroiqlim 5. Түрік: Mikroklima 6. Ағылшын: Microclimate 7. Испан: cataforesis 8. Неміс: Mikroklima 9. Француз: Microclimat 10. Бекітілген нұсқасы: құрғақ климат (ауыл шаруаш.) (2015) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 1 қыркүйектегі № ҚР ДСМ - 95 бұйрығы. Мысалы, микроклимат – адамның организміне әсер ететін өндірістік орта 12. Ұсыныстар: Экология саласы қолданысындағы «микроклимат» термині тілдік нормаларға қиғаш келмейді, толық мағыналы, арнаулы мақсаттағы атау сөз. Заңнамадағы сөздің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
810. | биологиялық құбылыстарды модельдеу | моделирование биологических явлений | моделирование биологических явленийбиологиялық құбылыстарды модельдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биологиялық құбылыстарды модельдеу – бұл биологиялық модельдеудегі бағыт түрі. Мәселен, өзіне тән қасиеттері бар биологиялық жүйелер модельдерін құру процесі. Модельдеу объектісі ретінде кез-келген биологиялық жүйе бола алады. 2. Әзербайжан: bioloji hadisələrin modelləşdirilməsi 3. Қырғыз: биологиялык кубулуштарды моделдөө 4. Өзбек: biologik hodisalarni modellashtirish 5. Түрік: biyolojik fenomenlerin modellenmesi 6. Ағылшын: modeling of biological phenomena 7. Испан: modelado de fenómenos biológicos 8. Неміс: modellierung biologischer phänomene 9. Француз: modélisation des phénomènes biologiques 10. Бекітілген нұсқасы: биологиялық сұйықтық (2021); модельдеу (тех., 1981); құбылыс (астрономия, 1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2021 жылғы 7 қазандағы №688 бұйрығы. Мысалы, оларды қоршаған негізгі құбылыстарды зерделеу. 12. Ұсыныстар: Экология саласы қолданысындағы аталмыш термин тілдік нормаларға қиғаш келмейді, толық мағыналы, арнаулы мақсаттағы үдеріс атауын білдіретін көпбөлшекті сөз «Биологиялық құбылыстарды модельдеу» термині салғастырылып-салыстырыла алынған тілдерде де бір өзекті екендігін көрсетіп отыр. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
811. | табиғат пайдаланудағы модельдеу | моделирование в природопользовании | моделирование в природопользованиитабиғат пайдаланудағы модельдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғатты пайдаланудағы модельдеу – күрделі объектілерді, құбылыстар мен процестерді оларды жеңілдетілген имитациялау (натуралық, математикалық, логикалық) жолымен зерттеу әдісі. Ұқсас объектімен ұқсастық (ұқсастық) теориясына негізделген. 2. Әзербайжан: təbiətdən istifadə modelləşdirilməsi 3. Қырғыз: жаратылышты пайдалануудагы мо елдөө 4. Өзбек: tabiatdan foydalanishda modellashtirish 5. Түрік: doğa yönetiminde modelleme 6. Ағылшын: modeling in nature management 7. Испан: modelado en la gestión ambiental 8. Неміс: modellierung in der Naturnutzung 9. Француз: modélisation dans la gestion de l`environnement 10. Бекітілген нұсқасы: табиғат философиясы (2019); модельдеу (тех., 1981); пайдалану қоры (архив құжаттары) (2016). 11. Заңнамадағы қолданысы: Оңтүстік Қазақстан облыстық әкімдігінің 2015 жылғы 1 сәуірдегі №82 қаулысы. Мысалы, табиғат пайдалануды реттеу басқармасы 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе, өзге тілдердегі нұсқаларын ескеріп көрсетілген «табиғатты пайдаланудағы модельдеу» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
812. | ауаның ластануын модельдеу | моделирование загрязнения воздуха | моделирование загрязнения воздухаауаның ластануын модельдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауаның ластануын модельдеу – математикалық модельдеу аппаратының көмегімен метеорологиялық және топографиялық жағдайларды ескере отырып, атмосфералық диффузия, атмосферадағы ластаушы заттардың өзгеруі, қоспаларды сілтілеу және тұндыру сияқты физика-химиялық процестерге күрделі зерттеу жүргізу. 2. Әзербайжан: hava çirklənməsinin modelləşdirilməsi 3. Қырғыз: абанын булганышын моделдөө 4. Өзбек: havo ifloslanishini modellashtirish 5. Түрік: hava kirliliği simülasyonu 6. Ағылшын: modeling of air pollution 7. Испан: simulación de la contaminación del aire 8. Неміс: simulation der Luftverschmutzung 9. Француз: modélisation de la pollution atmosphérique 10. Бекітілген нұсқасы: модельдеу (тех., 1981), ағын ауа (хим., 2006) ластану (хим., 2006) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 1996 жылғы 26 маусымдағы N 10-I. Мысалы, "Еңбекшiлердi жұмыс орындарындағы ауаның ластануы, шу мен тербелiс салдарынан болатын кәсiби қауiптерден қорғау туралы" 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе «ауаның ластануын модельдеу» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
813. | экологиялық модельдеу | моделирование экологическое | моделирование экологическоеэкологиялық модельдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық модельдеу – қоршаған ортаның объектілері мен процестерін олардың модельдеріндегі адамның мінез-құлқын ОЖ-нің тұрақты өзгеретін жағдайында елеп-екшеу, сондай-ақ қоршаған ортаның өзгеретін жағдайымен экономикалық қызметтің нысандары мен ауқымын үйлестіру бойынша ұсыныстар әзірлеу. 2. Әзербайжан: süni ekoloji 3. Қырғыз: моделдөө экологиялык 4. Өзбек: atrof-muhit simulyatsiyasi 5. Түрік: çevresel modelleme 6. Ағылшын: environmental modeling 7. Испан: modelado ambiental 8. Неміс: simulation Umwelt 9. Француз: modélisation environnementale 10. Бекітілген нұсқасы: модельдеу (тех., 1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитеті төрағасының 2018 жылғы 10 желтоқсандағы №253-нқ бұйрығы. Мысалы, ақпараттық модельдеу. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе «экологиялық модельдеу» термині бекітілуге лайық деп танимыз | +13 |
814. | климат мониторингi | мониторинг климата | мониторинг климатаклимат мониторингiСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Климат мониторингi – адамның қоршаған табиғи ортасының жағдайын бақылау, бағалау және болжау жүйесі. Мониторинг фондық (базалық) - антропогендік әсерсіз табиғи жағдайда болатын табиғи құбылыстар мен процестерді бақылау (биосфералық қорықтар базасында жүзеге асырылады), импакт - аса қауіпті аймақтардағы антропогендік әсерді бақылау, жаһандық – жалпы әлемдік биосфералық процестер мен құбылыстардың дамуын бақылау (мысалы, озон қабатының жай-күйі, қоршаған ортаның өзгеруі және т.б.). 2. Әзербайжан: təbii mühitin keyfiyyəti 3. Қырғыз: климаттын мониторинги 4. Өзбек: iqlim monitoringi 5. Түрік: iklim izleme 6. Ағылшын: climate monitoring 7. Испан: monitoreo del clima 8. Неміс: klimaüberwachung 9. Француз: surveillance du climat 10. Бекітілген нұсқасы: мониторинг (2017) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң Қаулысы 1995 жылғы 16 тамыз N 1129. Мысалы, қоршаған орта және климат мониторингi ғылыми-зерттеу институты (ҚазҚОҚМҒЗИ) етiп қайта құру туралы ұсынысы қабылдансын. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген аталған термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
815. | жерасты су нысандарының мониторингі | мониторинг подземных водных объектов | мониторинг подземных водных объектовжерасты су нысандарының мониторингіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жерасты су нысандарының мониторингі – физикалық, химиялық гидробиологиялық көрсеткіштер бойынша жерасты суларының режимін, саны мен сапасын бақылауды ұйымдастыру, жерасты сулары ресурстарының есебін жүргізу және сол сулардың химиялық құрамын айқындау. 2. Әзербайжан: yeraltı su obyektlərinin monitorinqi 3. Қырғыз: жер астындагы суу объектилеринин мониторинги 4. Өзбек: er osti suv ob`ektlarini monitoring qilish 5. Түрік: yeraltı su kütlelerinin izlenmesi 6. Ағылшын: monitoring of underground water bodies 7. Испан: monitoreo de cuerpos de agua subterráneos 8. Неміс: elektrophorese 9. Француз: surveillance des eaux souterraines 10. Бекітілген нұсқасы: мониторинг (2017), жерасты суы (2015) 11. Заңнамадағы қолданысы: – Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 10 желтоқсандағы N 1930 Қаулысы. Мысалы, Жерасты және ашық кен жұмыстарында, еңбек жағдайлары ерекше зиянды. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын, өзге тілдердегі нұсқаларын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +9 |
816. | моноценоз | моноценоз | моноценозмоноценозСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Моноценоз – тек бір түрдің үстемдігін анықтайтын биотиптің біртекті жағдайлары бар биоценоздарды (коеноздарды) белгілеу. Гетероценозға қарсы. Моноценоз кезінде экологиялық факторлардың алуан түрлілігіне байланысты популяция саны бірдей бола тұра 2-3 кодоминантқа басым болады. Моноценоз - бір ценоморфтан тұратын қауымдастық, мысалы., тек дала түрлерінен тұрады. 2. Әзербайжан: monosenoz 3. Қырғыз: моноценоз 4. Өзбек: monosenoz 5. Түрік: monosenoz 6. Ағылшын: monocenosis 7. Испан: monocenosis 8. Неміс: monozenose 9. Француз: monocénose 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар: Сөздің жалпы лингвистикалық қолданысын, ұғымның анықтамасын, салалық ерекшелігін зерделей келе, өзге тілдердегі нұсқаларын негізге ала отырып көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
817. | теңіз фаунасы | морская фауна | морская фаунатеңіз фаунасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Теңіз фаунасы – теңіздер мен мұхиттарда мекендейтін жануарлардың жиынтығы. 160 мыңға жуық түрі: шамамен 10 мың протозоа (фораминифералар, радиолариялар, флагелла және цилиаттар), губкалар( шамамен 5 мың), ішек (шамамен 9 мың), полихетинальды және басқа да құрттар. 2. Әзербайжан: dəniz fauna 3. Қырғыз: деңиз фаунасы 4. Өзбек: dengiz faunasi 5. Түрік: deniz faunası 6. Ағылшын: marine fauna 7. Испан: fauna Marina 8. Неміс: meeresfauna 9. Француз: faune marine 10. Бекітілген нұсқасы: теңіз дауылы (геогр., 2005) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 30 наурыздағы №19-1/275 бұйрығы. Мысалы, сондай-ақ сулар мен теңіз түбі флорасының, фаунасының жай-күйін зерттеу; 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «теңіз фаунасы» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
818. | теңіз флорасы | морская флора | морская флоратеңіз флорасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Теңіз флорасы – теңіздер мен мұхиттарда өмір сүретін өсімдіктердің жиынтығы, негізінен балдырлар, макрофиттер және фитопланктондар. Теңіз ортасында өсімдіктердің көптеген түрлері өседі, атап айтқанда фитопланктон, ол көптеген жануарларға, балдырларға және өсімдіктерге тамақ ретінде қызмет етеді. 2. Әзербайжан: dəniz florası 3. Қырғыз: деңиз флорасы 4. Өзбек: dengiz florasi 5. Түрік: deniz florası 6. Ағылшын: marine flora 7. Испан: flora Marina 8. Неміс: meeresflora 9. Француз: flore marine 10. Бекітілген нұсқасы: теңіз дауылы (геогр., 2005) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 30 наурыздағы №19-1/275 бұйрығы. Мысалы, сондай-ақ сулар мен теңіз түбі флорасының, фаунасының жай-күйін зерттеу; 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «теңіз флорасы» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
819. | теңіз өсімдіктері | морские растения | морские растениятеңіз өсімдіктеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Теңіз өсімдіктері – теңіздер мен мұхиттарда, тұзды суда өмір сүруге бейімделген шөпті гүлді өсімдіктердің экологиялық тобы. Олар төрт отбасына жатады: Посидония (Posidoniaceae), теңіз жағалауы (Zosteraceae), сулы бояу (Hydrocharitaceae) және Цимодоцея (Cymodoceaceae). 2. Әзербайжан: dəniz bitkiləri 3. Қырғыз: деңиз өсүмдүктөрү 4. Өзбек: dengiz o`simliklari 5. Түрік: deniz bitkileri 6. Ағылшын: marine plants 7. Испан: plantas marinas 8. Неміс: meerpflanzen 9. Француз: plantes marines 10. Бекітілген нұсқасы: өсімдіктер географиясы (2021), теңіз дауылы (геогр., 2005) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 2 тамыздағы № 284 бұйрығы. Мысалы, ауыл шаруашылығы және жайылым өсімдіктерінің өсуі 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
820. | теңіз сүтқоректісі | морское млекопитающее | морское млекопитающеетеңіз сүтқоректісіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Теңіз сүтқоректісі – су және жартылай су сүтқоректілерінің құрама тобы, олардың өмірі толығымен немесе уақыттың едәуір бөлігі теңіз ортасында өтеді. Бұл санатқа сүтқоректілердің әртүрлі жүйелік топтарының өкілдері кіреді: сиреналар, цетакандар, пиннипедтер-құлақты итбалықтар, нақты итбалықтар, морждар. 2. Әзербайжан: dəniz məməli 3. Қырғыз: деңиз сүт эмүүчү 4. Өзбек: dengiz sutemizuvchilar 5. Түрік: deniz memelisi 6. Ағылшын: marine mammal 7. Испан: mamífero marino 8. Неміс: meeressäugetiere 9. Француз: mammifère marin 10. Бекітілген нұсқасы: теңіз дауылы (геогр., 2005) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2017 жылғы 16 тамыздағы № 455 бұйрығы. Мысалы, күзету іс-шараларын жүргізу кезінде ішкі теңіз суларында және аумақтық теңізде (бұдан әрі – теңіз) жүзу, зәкірге қою, теңіз сүтқоректілерін ұстау 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
821. | теңіз паромы | морской паром | морской паромтеңіз паромыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Теңіз паромы – көлік құралдарын, адамдар мен жүктерді тасымалдауға арналған теңіз порттары арасында тұрақты рейстер жасайтын арнайы кеме. Этимологиясы: Латынша -parto (өткіземін). Немісше -prahm (паром, сал) деген сөздерінінен алынған. 2. Әзербайжан: bərəsi 3. Қырғыз: деңиз парому 4. Өзбек: dengiz bug` 5. Түрік: deniz feribotu 6. Ағылшын: sea ferry 7. Испан: ferry de mar 8. Неміс: fährschiff 9. Француз: ferry maritime 10. Бекітілген нұсқасы: теңіз дауылы (геогр., 2005); паром (2019) 11. Заңнамадағы қолданысы: Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің 2019 жылғы 30 мамырдағы № 180 қаулысы. Мысалы, Урунхайка бұлағынан «Октябрьская» паром өткелі айлағына дейін 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
822. | қоқыс шұңқыры | мусорная яма | мусорная ямақоқыс шұңқырыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоқыс шұңқыры – қоқыс жинауға арнайы дайындалған карьерлер немесе шұңқырлар. 2. Әзербайжан: zibil çuxuru 3. Қырғыз: таштанды чуңкуру 4. Өзбек: axlat qutisi 5. Түрік: çöp çukuru 6. Ағылшын: garbage pit 7. Испан: basurero 8. Неміс: müllgrube 9. Француз: décharge 10. Бекітілген нұсқасы: потенциал шұңқыр (2018), шыға берістегі қоқыс (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: Ақтөбе облысының әкімдігінің 2016 жылғы 22 қарашадағы № 485 қаулысы. Мысалы, қоқыстарды кәдеге жарату 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «қоқыс шұңқыры» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +12 |
823. | қоқыс қабылдау орны; қоқыс қабылдағыш | мусороприемник | мусороприемникқоқыс қабылдау орны; | +11 |
824. | қоқыс жинау орны; қоқыс жинағыш | мусоросборник | мусоросборникқоқыс жинау орны; | +11 |
825. | қоқыс жинағыш; қоқыс жинаушы | мусоросборщик | мусоросборщикқоқыс жинағыш; | +13 |
826. | қоқыс өртегіш, қоқысөртегіш | мусоросжигатель | мусоросжигательқоқыс өртегіш, | +11 |
827. | қоқыс өртейтін қондырғы, қоқысөртегіш қондырғы | мусоросжигательная установка | мусоросжигательная установкақоқыс өртейтін қондырғы, | +11 |
828. | ұлттық табиғи саябақ | национально-природный парк | национально-природный паркұлттық табиғи саябақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұлттық табиғи саябақ – қоршаған ортаны қорғау мақсатында адамның қызметі шектелген ерекше қорғалатын табиғи жолмен өсіп-өнетін аумақ. 2. Әзербайжан: milli təbiət parkı 3. Қырғыз: улуттук жаратылыш паркы 4. Өзбек: milliy-tabiiy park 5. Түрік: ulusal doğa parkı 6. Ағылшын: national nature parkral 8. Неміс: national-naturpark 9. Француз: parc national naturel 10. Бекітілген нұсқасы: ұлттық стандарт (2016), табиғи асфальт (2015) 11. Заңнамадағы қолданысы: Солтүстік Қазақстан облысы әкімдігінің 2007 жылғы 15 ақпандағы N 32 қаулысы. Мысалы, Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман және аңшылық шаруашылығы комитеті "Көкшетау" Мемлекеттік ұлттық табиғи саябақ (ілгеріде - ұлттық саябақ) 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «ұлттық табиғи саябақ» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
829. | ұлттық табиғи ресурстар | национальные природные ресурсы | национальные природные ресурсыұлттық табиғи ресурстарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұлттық табиғи ресурстар – жанды және жансыз табиғат объектілері мен жүйелерінің жиынтығы, адамды қоршаған және сол адам мен қоғамның материалдық және мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін әлеуметтік өндіріс процесінде пайдаланатын табиғи ортаның компоненттері. 2. Әзербайжан: milli təbii sərvətləri 3. Қырғыз: улуттук жаратылыш ресурстары 4. Өзбек: milliy tabiiy resurslar 5. Түрік: ulusal doğal kaynaklar 6. Ағылшын: national natural resources 7. Испан: recursos naturales nacionales 8. Неміс:nationale natürliche ressourcen 9. Француз:ressources naturelles nationales 10. Бекітілген нұсқасы: ұлттық сипат (2019); табиғатты және табиғи ресурстарды қорғау халықаралық одағы (2013) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 5 тамыздағы № 297 бұйрығы. Мысалы, Қазақстан Республикасының табиғи ресурстарын пайдалану туралы ұлттық баяндаманы, сондай-ақ қоршаған ортаның жай-күйі туралы 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
830. | ұлттық саябақ | национальный парк | национальный паркұлттық саябақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ұлттық саябақ – қоршаған ортаны қорғау мақсатында адамның қызметі шектелген, мемлекеттік биліктің арнайы заң жүзінде бекітуімен ерекше мәртебеде қорғалатын табиғи аумақ. Ұлттық саябақ көшеттерді қолдан егу арқылы құрылатын аумақ болып табылады, онда үш негізгі шарт орындалуы керек: табиғатты толық қорғау, жеткілікті аумақ және белгіленген мәртебе. 2. Әзербайжан: milli park 3. Қырғыз: улуттук парк 4. Өзбек: milliy park 5. Түрік: milli park 6. Ағылшын: national park 7. Испан: parque nacional 8. Неміс:nationalpark 9. Француз: parc national 10. Бекітілген нұсқасы: ұлттық сипат (2019) 11. Заңнамадағы қолданысы: Солтүстік Қазақстан облысы әкімдігінің 2007 жылғы 15 ақпандағы N32 қаулысы. Мысалы, Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман және аңшылық шаруашылығы комитеті «Көкшетау» Мемлекеттік ұлттық табиғи саябақ (ілгеріде - ұлттық саябақ) 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «ұлттық саябақ» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
831. | экологиялық қуыс, экологиялық бағыт | ниша экологическая | ниша экологическаяэкологиялық қуыс, экологиялық бағытСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық қуыс – бұл ағзалардың белгілі бір түрлері өмір сүретін қоршаған орта факторларының жиынтығы, табиғаттағы орны, бұл жерде ерекше ағза түрлері шексіз өмір сүре алуы мүмкін. 2. Әзербайжан: ekoloji taxça 3. Қырғыз: экологиялык ниша 4. Өзбек: ekologik tokcha 5. Түрік: ekolojik niş 6. Ағылшын: ecological niche 7. Испан: nicho ecológico 8. Неміс: nische ökologisch 9. Француз:niche écologique 10. Бекітілген нұсқасы: экологиялық саясат (2018) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар: Ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «экологиялық қуыс» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
832. | өзеннің төменгі ағысы | низовье реки | низовье рекиөзеннің төменгі ағысыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өзеннің төменгі ағысы – өзен суының мол, алайда су беткейінің ең кіші еңіскен төменгі бөлігі. Өзеннің төменгі ағысы оны ең кең бөлігі, өзен аузына жақындаған жері. 2. Әзербайжан: çayın aşağı hissəsi 3. Қырғыз: низовье дарыясы 4. Өзбек: daryoning quyi qismi 5. Түрік: низовье nehir 6. Ағылшын: lower reaches of the river 7. Испан:fondo del río 8. Неміс: flussabwärts 9. Француз:cours inférieur de la rivière 10. Бекітілген нұсқасы: ағыс толқыны (су шаруаш., 2005), өзен саласы (геогр., 2005) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 8 қарашадағы № 1181 қаулысы. Мысалы, Мемлекеттік шекара шекаралық өзеннің су ағысының ортасынан немесе аралдық учаскелер арқылы 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +11 |
833. | санитариялық-гигиеналық норма | норма санитарно-гигиеническая | норма санитарно-гигиеническаясанитариялық-гигиеналық нормаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Санитариялық-гигиеналық норма – адам үшін оның тіршілік ету ортасы факторларының қауіпсіздігі немесе зиянсыздығы критерийлері, нормативтік құқықтық актілерде белгіленген оның тіршілік етуіне қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету жөніндегі санитариялық-гигиеналық және эпидемияға қарсы талаптар. 2. Әзербайжан: sanitar-gigiyenik norma 3. Қырғыз: санитардык-гигиеналык норма 4. Өзбек: norm sanitariya-gigiyena 5. Түрік: norm sıhhi ve hijyenik 6. Ағылшын:the norm is sanitary and hygienic 7. Испан: norma sanitaria 8. Неміс: die norm ist hygienisch 9. Француз:norme sanitaire 10. Бекітілген нұсқасы: норма (2018); гигиеналық тәрбие (2018). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 27 ақпандағы №155 бұйрығы. Мысалы, 1. Қоса беріліп отырған «Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар» гигиеналық нормативтері 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
834. | қатты заттар мөлшерінің нормасы | норма содержания твердых веществ | норма содержания твердых веществқатты заттар мөлшерінің нормасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қатты заттар мөлшерінің нормасы – судағы еріген заттар (бейорганикалық тұздар, органикалық заттар) мөлшерінің көрсеткіші. 2. Әзербайжан: bərk maddələrin tərkibi norması 3. Қырғыз: катуу заттардын курамынын ченеми 4. Өзбек: qattiq modda tarkibining normasi 5. Түрік: katı madde içeriği oranı 6. Ағылшын: norm of solids content 7. Испан: norma de sólidos 8. Неміс: norm des feststoffgehalts 9. Француз: teneur en matières solides 10. Бекітілген нұсқасы: беткі белсенді заттар (2018); норма (2018) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2021 жылғы 28 мамырдағы №183 бұйрығы. Мысалы, активтендірілген қатты заттар. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «қатты заттар мөлшерінің нормасы» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
835. | ағынды нормасы | норма стока | норма стокаағынды нормасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ағынды нормасы – мөлшерлі уақыт аралығында жылдамдығы жоғарылау сәтінде алынған айтарлықтай өзгермеген ағынның орташа мәні. 2. Әзербайжан: axım norması 3. Қырғыз: агымдын нормасы 4. Өзбек: oqim darajasi 5. Түрік: norm drenaj 6. Ағылшын: flow rate 7. Испан: tasa de drenaje 8. Неміс: abfluss-Norm 9. Француз: taux de ruissellement 10. Бекітілген нұсқасы: сток-құйма (2016); норма (2018) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 20 шілдедегі № 546 бұйрығы. Мысалы, ағынды суларды қабылдау қағидалары бекітілсін. 12. Ұсыныстар: «Ағынды нормасы» терминін талдай отырып, «сток» сөзінің қазақша қолданысында жарыспалы-ауытқушылықтар бар екендігін анықтадық. Мәселен, «сток» сөзі бекітілген терминдердің қатарында «құйма» ретінде бекітілген. Алайда сөздің о бастағы сөз мағынасы ұғымға телінген кезде мағына алшақ кеткенін аңғару қиын емес. Өйткені «құйма сөзінің төркіні «құй» етістігі. Ал бұл өзгелік қимыл негізінен бөгде дененің әсерімен, жедел қимылымен жасалатыны анық. Мысалы, қолыма су құй немесе Жайық өзені Каспий теңізіне құяды деген секілді. Бұл арада су ақпайды, құлдилайды, төгіледі не болсада, жылдамдығы жоғары. Заңнамалық құжаттарда «сток» сөзінің орнына «ағынды» сөзін қолданатындығын анықтап отырмыз. Қорыта келе айтарымыз, біздің талдауымыздағы сөздің төркіні «ағу» етістігі болуы керек. Егер ағыс- течение, ағын -поток, арын -напор, ал ағынды - сток деп алып бір-бірімен байланысы бар, бір өрістегі сөздерді кешенді түрде қарасақ, судың құбылысын білдіретін атаулар біраз реттеледі деп ойлаймыз. Нәтижесінде «ағынды» сөзіне келдік. Сондықтан «ағу» сөзін негізге ала отырып, бұрынан қалыпты «поток» сөзіне телінген «ағын» сөзін қозғамай «ағынды» сөзін «сток» деп белгілеп, бекітсек дұрыс болады дегіміз келеді. Жоғарыда келтірілген талдауды негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «ағынды нормасы» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +5 |
836. | ылғалдандыру нормасы | норма увлажнения | норма увлажненияылғалдандыру нормасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ылғалдандыру нормасы – егін егілер алдында және егілу кезінде (көктемгі ылғалмен қанықтыру) және өсімдіктердің өніп-өсу, даму кезеңіндегі 1 гектар жерге берілетін қанықтырма су мөлшері. Өлшемі м3/га немесе миллиметр қабат (1 мм қабат тең 10 м3/га). 2. Әзербайжан: nəmləndirici norma 3. Қырғыз: нымдуулук нормасы 4. Өзбек: namlik darajasi 5. Түрік: nemlendirme oranı 6. Ағылшын: moisture rate 7. Испан: tasa de hidratación 8. Неміс: befeuchtungsrate 9. Француз:taux d`hydratation 10. Бекітілген нұсқасы: аса ылғалды аймақ (географ.) (2005); норма (2018) 11. Заңнамадағы қолданысы: Атырау облысы әкімдігінің 2010 жылғы 18 қарашадағы N 296 қаулысы. Мысалы, «АҚ 14 Приморский ылғалдандыру жүйесінің арнасы» Атыраубалық" АҚ "Амангелді" 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «ылғалдандыру нормасы» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +11 |
837. | экологиялық норма | норма экологическая | норма экологическаяэкологиялық нормаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық норма – адамдар мен кәсіпорындардың қоршаған ортаға теріс әсерінің рұқсат етілген шектері. Нормаларды табиғатқа зиян келтіретін барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер сақтауға міндетті. (белгілі бір дәрежеде елдің әр кәсіпорны мен компаниясы). 2. Әзербайжан: ekoloji norma 3. Қырғыз: норма экологиялык 4. Өзбек: atrof-muhit normasi 5. Түрік: çevresel norm 6. Ағылшын: environmental norm 7. Испан: norma ambiental 8. Неміс: die norm ist ökologisch 9. Француз: norme environnementale 10. Бекітілген нұсқасы: экологиялық саясат (2018); норма (2018) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2014 жылғы 13 қазандағы № 57 бұйрығы. Мысалы, қалдықтарды жерасты көмуге байланысты экологиялық нормативтер мен экологиялық талаптар бекітілсін. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
838. | уақытша экологиялық норма | норма экологическая временная | норма экологическая временнаяуақытша экологиялық нормаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Уақытша экологиялық норма – қолданыстағы әлеуметтік-экономикалық жағдайларда қолайлы және қол жеткізуге болатын экологиялық жүйенің немесе оның компоненттерінің әлеуетті энергиясының (тепе-теңдік аймағының) облыстық жергілікті минимумының біріне сәйкес келетін жай-күйі. 2. Әзербайжан: norm ekoloji müvəqqəti 3. Қырғыз: экологиялык норма убактылуу 4. Өзбек: norma ekologik vaqtinchalik 5. Түрік: çevresel geçici norm 6. Ағылшын: environmental temporary norm 7. Испан: norma ambiental temporal 8. Неміс: die norm ist ökologisch provisorisch 9. Француз: norme environnementale temporaire 10. Бекітілген нұсқасы: экологиялық саясат (2018); норма (2018) . 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2019 жылғы 31 қаңтардағы № 9 қаулысы. Мысалы, Банкті басқару жөніндегі уақытша әкімшіліктің (банкті уақытша басқарушының) төлемге қабілетсіз банктің активтері мен міндеттемелерін сатып алушы 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді «уақытша» сөзінің қолданысын, «экологиялық» және «норма» сөздерінің бұрын-соңды бекітілгендігін негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
839. | өте оңды экологиялық норма; экологиялық идеал норма | норма экологическая идеальная | норма экологическая идеальнаяөте оңды экологиялық норма; | -1 |
840. | экологиялық-құқықтық норма | норма эколого-правовая | норма эколого-правоваяэкологиялық-құқықтық нормаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық-құқықтық норма – қоғам мен табиғаттың өзара іс-қимылы саласындағы экологиялық императивті, тыйымдарды, міндеттерді, рұқсаттарды қамтитын құқық нормасы. 2. Әзербайжан: norma ekoloji-hüquqi 3. Қырғыз: экологиялык-укуктук норма 4. Өзбек: tabiiy muhitning sifati 5. Түрік: çevresel ve yasal norm 6. Ағылшын: the ecological and legal norm 7. Испан: norma ambiental-jurídica 8. Неміс: öko-gesetzliche regelung 9. Француз:norme environnementale 10. Бекітілген нұсқасы: қаржылық-құқықтық нормалар (2016); экологиялық саясат (2018). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2010 жылғы 1 қыркүйектегі N 559 Бұйрығы. Мысалы, Мемлекеттік табиғи қорықтарда ерекше құнды экологиялық жүйелер мен объектілерді қамтымайтын арнайы бөлінген учаскелерде реттелмелі экологиялық... 2010 жылғы 24 қыркүйекте Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне N6509 болып енгізілді 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
841. | нормалық спектр | нормальный спектр | нормальный спектрнормалық спектрСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Нормалық спектр – кез-келген аумақтың өсімдіктерінің, өсімдік түрлерінің, қалыптасуы және т.б. ерекшелікері бойынша таралуы пайызбен көрсетілген экоморфологиялық құрамы 2. Әзербайжан: Normal spektr 3. Қырғыз: Нормалдуу спектр 4. Өзбек: Oddiy spektr 5. Түрік: Normal spektrum 6. Ағылшын: Normal spectrum 7. Испан: Espectro normal 8. Неміс: Normales Spektrum 9. Француз: Spectre normal 10. Бекітілген нұсқасы: электрмагниттік спектр (2021); норма (2018). норма (2018) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 27 маусымдағы N 990 Қаулысы. Мысалы, 1. Қоса беріліп отырған: 1) Радиожиілік спектрінің конверсиясын жүргізу ережесі; 2) радиожиілік спектр. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
842. | қалдықтар құрылуының нормативі; қалдықтүзілу нормативі | норматив образования отходов | норматив образования отходовқалдықтар құрылуының нормативі; | +13 |
843. | экологиялық норматив | норматив экологический | норматив экологическийэкологиялық нормативСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық норматив – адамның өзін қоршаған табиғи ортаға рұқсат етілген шекті әсер етуінің ғылыми негізделіп, заңнамалық тұрғыда белгіленген шамасы. Қоршаған орта сапасының нормативтерін, қоршаған ортаға жол берілетін әсер ету нормативтерін белгілеу (есептеу) қағидаларын және қоршаған ортаны қорғау саласындағы өзге де талаптарды айқындайтын қоршаған ортаны қорғау және табиғат пайдалану саласындағы сақталуы міндетті техникалық нормативтік құқықтық актілер. 2. Әзербайжан: normativ ekoloji 3. Қырғыз: экологиялык ченем 4. Өзбек: ekologik tartibga solish 5. Түрік: çevresel düzenleyici 6. Ағылшын: environmental standard 7. Испан: normativa ambiental 8. Неміс: umweltverordnung 9. Француз: réglementation environnementale 10. Бекітілген нұсқасы: экологиялық саясат (2018); норматив (2018) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2014 жылғы 13 қазандағы №57 бұйрығы. Мысалы, қалдықтарды жерасты көмуге байланысты экологиялық нормативтер мен экологиялық талаптар бекітілсін. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «экологиялық норматив» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
844. | субөлу нормативтері | нормативы водоотведения | нормативы водоотведениясубөлу нормативтеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Субөлу нормативтері – жергілікті өзін-өзі басқару органдары белгілеген кәріз жүйелеріне қабылдауға (төгуге) рұқсат етілген және оның қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз ететін сарқынды сулардың көлемі мен құрамының көрсеткіштері. 2. Әзербайжан: su ayırma normativləri 3. Қырғыз: саркынды сууларды чыгаруу нормативдери 4. Өзбек: suv chiqarish standartlari 5. Түрік: su drenajı standartları 6. Ағылшын: water disposal standards 7. Испан: normas de desagüe 8. Неміс: standards der abwasserentsorgung 9. Француз: normes de drainage 10.Бекітілген нұсқасы: дистилляцияланған су (2021); норматив (2018) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2004 жылғы 29 шілдедегі N 211-ө Өкімі. Мысалы, Қазақстан Республикасындағы қалалық сумен жабдықтау және суды бөлу секторын басқару құрылымын жақсарту және оны қаржыландыру мәселелерi 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «субөлу нормативтері» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
845. | қоршаған ортаға әсер ету нормативтері | нормативы воздействия на окружающую среду | нормативы воздействия на окружающую средуқоршаған ортаға әсер ету нормативтеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоршаған ортаға әсер ету нормативтері – бұл ресми түрде белгіленген, қоршаған орта объектілерін сипаттайтын химиялық, физикалық, биологиялық көрсеткіштердің рұқсат етілген мәндері. 2. Әзербайжан: ətraf mühitə təsirin normativləri 3. Қырғыз: айлана-чөйрөгө таасир этүүнүн ченемдери 4. Өзбек: atrof-muhitga ta`sir qilish qoidalari 5. Түрік: çevresel etki standartları 6. Ағылшын: environmental impact standards 7. Испан: normas de impacto ambiental 8. Неміс: vorschriften auswirkungen auf die umwelt 9. Француз: normes d`impact sur l`environnement 10. Бекітілген нұсқасы: қоршаған орта мониторингі (2016); норматив (2018). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 9 тамыздағы № 319 бұйрығы. Мысалы, 1. Экологиялық рұқсаттар беру, қоршаған ортаға әсер ету туралы декларацияны ұсыну қағидаларын, әсер етуге экологиялық рұқсат... 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «қоршаған ортаға әсер ету нормативтері» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
846. | қоршаған табиғи ортаға әсердің шақтамалы нормативтері | нормативы допустимого воздействия на окружающую природную среду | нормативы допустимого воздействия на окружающую природную средуқоршаған табиғи ортаға әсердің шақтамалы нормативтеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоршаған табиғи ортаға әсердің шақтамалы нормативтері – белгілі бір аймақ үшін белгіленген қоршаған орта сапасының стандарттары бұзылмайтын экономикалық және басқа қызмет субъектілері тарапынан қоршаған ортаға химиялық, физикалық, биологиялық және басқа әсерлердің сандық шектеулері. 2. Әзербайжан: ətraf təbii mühitə yol verilən təsir normativləri 3. Қырғыз: айлана-чөйрөгө жол берилген таасирдин ченемдери 4. Өзбек: atrof-muhitga ruxsat etilgan ta`sirning me`yorlari 5. Түрік: doğal çevre üzerindeki izin verilen etkilerin standartları 6. Ағылшын: standards of permissible environmental impact 7. Испан: normas de impacto ambiental aceptable 8. Неміс: normen für die zulässigen auswirkungen auf die umwelt 9. Француз: la réglementation valide de l`impact sur l`environnement naturel 10. Бекітілген нұсқасы: қоршаған орта мониторингі (2016); табиғи құқық (2019); шақтама бірлігі (2016); норматив (2018). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 9 тамыздағы № 319 бұйрығы. Мысалы, 1. Экологиялық рұқсаттар беру, қоршаған ортаға әсер ету туралы декларацияны ұсыну қағидаларын, әсер етуге экологиялық рұқсат... 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын және «шақтама» сөзінің бұрын бекітілуін негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +11 |
847. | шақтамалы шығарындылар нормативтері | нормативы допустимых выбросов | нормативы допустимых выбросовшақтамалы шығарындылар нормативтеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Шақтамалы шығарындылар нормативтері – атмосфералық ауаға әсер ету шегін, стационарлық ластандырушы көздердің жиынтығының мөлшерін, ластаушы заттардың шоғырлануын, таралуын модельдеу әдісімен есептеу арқылы белгіленетін нормативтер. 2. Әзербайжан: İcazə verilən emissiya normativləri 3. Қырғыз: чыгаруулардын жол берилген ченемдери 4. Өзбек: ruxsat etilgan emissiya standartlari 5. Түрік: izin verilen emisyon standartları 6. Ағылшын: permissible emission standards 7. Испан: normas de emisiones permisibles 8. Неміс: zulässige emissionsvorschriften 9. Француз: normes d & apos; émission admissibles 10. Бекітілген нұсқасы: шақтама бірлігі (2016), шығарынды (2021); норматив (2018). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар: «Шақтама», «шығарынды» сөздерінің бекітілуін, негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «шақтамалы шығарындылар нормативтері» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +11 |
848. | сапа нормативтері | нормативы качества | нормативы качествасапа нормативтеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сапа нормативтері – қоршаған ортаның жекелеген құрамдастары жай-күйіне қатысты сандық және сапалық сипаттамалардың мемлекет белгілеген жиынтығы, оларға қол жеткізу және қолдау көрсету қолайлы қоршаған ортаны қамтамасыз етуі. 2. Әзербайжан: keyfiyyət standartları 3. Қырғыз: сапат ченемдери 4. Өзбек: sifat standartlari 5. Түрік: kalite standartları 6. Ағылшын: quality standards 7. Испан: normas de calidad 8. Неміс: qualitätsstandards 9. Француз: normes de qualité 10. Бекітілген нұсқасы: норматив (2018); сапа (2020). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 27 шiлдедегі № 270 бұйрығы. Мысалы, 1. Қоса беріліп отырған Сапаның экологиялық нормативтерін... 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «сапа нормативтері» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
849. | қоршаған табиғи ортаның сапалық нормативтері | нормативы качества окружающей природной среды | нормативы качества окружающей природной средықоршаған табиғи ортаның сапалық нормативтеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоршаған табиғи ортаның сапалық нормативтері – ресми түрде белгіленген, яғни қоршаған орта объектілерін сипаттайтын химиялық, физикалық, биологиялық көрсеткіштердің рұқсат етілген мәндері. 2. Әзербайжан: ətraf təbii mühitin keyfiyyət normativləri 3. Қырғыз: курчап турган жаратылыш чөйрөсүнүн сапатынын нормативдери 4. Өзбек: atrof-muhit sifati standartlari 5. Түрік: doğal çevrenin kalite standartları 6. Ағылшын: environmental quality standards 7. Испан: normas de calidad ambiental 8. Неміс: normen für die qualität der natürlichen umwelt 9. Француз: normes de qualité environnementale 10. Бекітілген нұсқасы: қоршаған орта (жер ғылымы, 1995); норматив (2018); сапа (2020). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 10 наурыздағы № 63 бұйрығы. Мысалы, есептемелердің негізінде жол берілген шығарындылары мен төгінділерінің нормативтері, сондай-ақ қоршаған ортаның сапасы нормативтеріне жету мақсатында әсер ету... 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «қоршаған табиғи ортаның сапалық нормативтері» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +11 |
850. | қалдықтармен жұмыс нормативтері | нормативы обращения с отходами | нормативы обращения с отходамиқалдықтармен жұмыс нормативтеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қалдықтармен жұмыс нормативтері – қалдықтардың қоршаған ортаға әсерін ескере отырып, оларды түзуге, жинауға, сақтауға, пайдалануға, кәдеге жаратуға, тасымалдауға және көмуге байланысты сандық және сапалық шектеулер. 2. Әзербайжан: tullantıların dövriyyə normativləri 3. Қырғыз: калдыктар менен иштөөнүн ченемдери 4. Өзбек: chiqindilarni boshqarish standartlari 5. Түрік: atık yönetimi standartları 6. Ағылшын: waste management standards 7. Испан: normas de gestión de residuos 8. Неміс: vorschriften zur abfallbehandlung 9. Француз: normes de gestion des déchets 10. Бекітілген нұсқасы: қауіпті қалдықтар (2016); норматив (2018). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 3 ақпандағы № 246-IV Заңы. Мысалы, Пайдаланылған отынмен жұмыс істеу қауіпсіздігі туралы және радиоактивті қалдықтармен жұмыс істеу қауіпсіздігі туралы біріктірілген конвенцияны. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «қалдықтармен жұмыс нормативтері» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +9 |
851. | су жіберу нормативтері; ағыту нормативтері | нормативы сброса | нормативы сбросасу жіберу нормативтері; | +1 |
852. | эмиссиялар нормативтері | нормативы эмиссий | нормативы эмиссийэмиссиялар нормативтеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Эмиссиялар нормативтері – қоршаған орта сапасының нормативтерін сақтау қамтамасыз етілетін рұқсат етілген эмиссиялардың көрсеткіштері. Эмиссиялар нормативтерінің шамалары шаруашылық және өзге де қызметтің қоршаған ортаға және халықтың денсаулығына теріс әсерін төмендету мақсатында экологиялық рұқсаттар беру және техникалық іс-шаралар жүргізу қажеттігі туралы шешімдер қабылдау үшін негіз болып табылады. Этимологиясы: Лат тілінен шыққан сөз. еmissio- "шығару, сәулелену" деген мәнде. 2. Әзербайжан: emissiya normativləri 3. Қырғыз: эмиссиянын ченемдери 4. Өзбек: emissiya standartlari 5. Түрік: emisyon standartları 6. Ағылшын: emission standards 7. Испан: normas de emisiones 8. Неміс: emissionsvorschriften 9. Француз: la réglementation des émissions de 10. Бекітілген нұсқасы: норматив (2018); эмиссия (2019) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 10 наурыздағы № 63 бұйрығы. Мысалы, Қоршаған ортаға эмиссиялар нормативтерін айқындау әдістемесін бекіту туралы 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «эмиссиялар нормативтері» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
853. | қоршаған ортаға әсерді нормалау | нормирование воздействия на окружающую среду | нормирование воздействия на окружающую средуқоршаған ортаға әсерді нормалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоршаған ортаға әсерді нормалау – мемлекеттік органда белгіленген тиісті талаптар мен нормаларды қамтитын қоршаған ортаға әсер ету шектеулерін белгілеу. 2. Әзербайжан: ətraf mühitə təsirin normallaşdırılması 3. Қырғыз: айлана-чөйрөгө тийгизген таасирин нормалдаштыруу 4. Өзбек: atrof-muhitga ta`sirni normallashtirish 5. Түрік: çevresel etkilerin normlanması 6. Ағылшын: environmental impact rationing 7. Испан: rationierung der umweltauswirkungen 8. Неміс: rationierung der umweltauswirkungen 9. Француз: rationnement de l & apos; impact sur l & apos; environnement 10. Бекітілген нұсқасы: еңбекті нормалау (2016), қоршаған орта (1995). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 9 тамыздағы № 319 бұйрығы. Мысалы, 1. Экологиялық рұқсаттар беру, қоршаған ортаға әсер ету туралы декларацияны ұсыну қағидаларын, әсер етуге экологиялық рұқсат... 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «қоршаған ортаға әсерді нормалау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
854. | ортаның сапасын нормалау | нормирование качества среды | нормирование качества средыортаның сапасын нормалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ортаның сапасын нормалау – адамның қоршаған ортаға шекті жол берілетін әсерінің нормативтерін белгілеу. Экологиялық стандарттардың шекті мәні неғұрлым аз болса, қоршаған ортаның сапасы соғұрлым жоғары болады. 2. Әзербайжан: ətraf mühitin keyfiyyətinin normallaşdırılması 3. Қырғыз: айлана-чөйрөнүн сапатын нормалдаштыруу 4. Өзбек: atrof-muhit sifatini normallashtirish 5. Түрік: ortamın kalitesinin normlanması 6. Ағылшын: environmental quality regulation 7. Испан: racionamiento de la calidad del medio 8. Неміс: rationierung der umweltqualität 9. Француз: normalisation de la qualité du milieu 10. Бекітілген нұсқасы: қоршаған орта (1995); сапа (2020); еңбекті нормалау (2020). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 19 шiлдедегі № 257 бұйрығы. Мысалы, 1) қоршаған табиғи орта сапасын нормалау – шаруашылық қызметтің тұрақты дамуы жағдайында табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «ортаның сапасын нормалау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
855. | экологиялық нормалау | нормирование экологическое | нормирование экологическоеэкологиялық нормалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық нормалау – адамның өмірі мен денсаулығына, өзге де құқығы қорғалатын объектілерге зиян келтірмеуге кепілдік беруге мүмкіндік беретін қоршаған ортаға тұтастай немесе жекелеген орта түзуші элементтерге зиянды әсерлердің түрлерін, мөлшерлерін, құрамын айқындау процесі. 2. Әзербайжан: normalaşdırılması, ekoloji 3. Қырғыз: экологиялык нормалар 4. Өзбек: atrof-muhitni tartibga solish 5. Түрік: çevre normlaması çevre normlaması 6. Ағылшын: environmental rationing 7. Испан: racionamiento ambiental 8. Неміс: rationierung ökologisch 9. Француз: rationnement écologique 10. Бекітілген нұсқасы: экологиялық саясат (2018); еңбекті нормалау (2020). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 25 маусымдағы № 212 бұйрығы. Мысалы, Эмиссиясы экологиялық нормалауға жататын ластағыш заттардың тізбесін бекіту туралы 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «экологиялық нормалау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
856. | сусыздандыру | обезвоживание | обезвоживаниесусыздандыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сусыздандыру – ылғалды немесе суды қатты материалдардан немесе топырақтан кетіру, өндірістік жолмен, арнайы аспаптардың, құрал-жабдықтардың көмегімен аумақты құрғату немесе топырақ құрамындағы ылғал мөлшерін төмендету. 2. Әзербайжан: susuzlaşdırma 3. Қырғыз: суусуздануу 4. Өзбек: suvsizlanish 5. Түрік: dehidrasyon 6. Ағылшын: dehydration 7. Испан: deshidratación 8. Неміс: dehydrierung 9. Француз: déshydratation 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 348 бұйрығы. Мысалы, кептіру (минералдық шикізатты байытуда) - қыздыру кезінде ылғалды буландыруға негізделген материалдарды, соның ішінде байыту өнімдерін сусыздандыру процесі. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы термин сөздің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «сусыздандыру» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
857. | қалдықтарды сусыздандыру | обезвоживание отходов | обезвоживание отходовқалдықтарды сусыздандыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қалдықтарды сусыздандыру – қалдықтардың бойынан жоғарғы технология арқылы не түрліше механикалық, химиялық, биологиялық жолдармен ылғал мөлшерін айтарлықтай азайту, жою. 2. Әзербайжан: tullantıların zərərsizləşdirilməsi 3. Қырғыз: калдыктарды суусуздандыруу 4. Өзбек: chiqindilarni suvsizlantirish 5. Түрік: atıkların dehidrasyonu 6. Ағылшын: waste dewatering 7. Испан: deshidratación de residuos 8. Неміс: entwässerung von abfällen 9. Француз: déshydratation des déchets 10. Бекітілген нұсқасы: қауіпті қалдықтар (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 348 бұйрығы. Мысалы, кептіру (минералдық шикізатты байытуда) - қыздыру кезінде ылғалды буландыруға негізделген материалдарды, соның ішінде байыту өнімдерін сусыздандыру процесі. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы «сусыздандыру» сөзінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
858. | заттарды зиянсыздандыру | обезвреживание веществ | обезвреживание веществзаттарды зиянсыздандыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Заттарды зиянсыздандыру – қалдықтардың адам денсаулығы мен қоршаған ортаға теріс әсерін төмендету мақсатында қалдықтардың массасын азайту, олардың құрамын, физикалық және химиялық қасиеттерін (мамандандырылған қондырғыларда жағуды және (немесе) зарарсыздандыруды қоса алғанда) өзгерту. 2. Әзербайжан: maddələrin zərərsizləşdirilməsi 3. Қырғыз: заттарды зыянсыздандыруу 4. Өзбек: moddalarni zararsizlantirish 5. Түрік: maddelerin nötralizasyonu 6. Ағылшын: neutralization of substances 7. Испан: eliminación de sustancias 8. Неміс: entschärfung von substanzen 9. Француз: neutralisation des substances 10. Бекітілген нұсқасы: зиянсыздандыру (2017) 11. Заңнамадағы қолданысы: Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің 2007 жылғы 3 шілдедегі № 163 қаулысы. Мысалы, 8) зиянсыздандыруға және қайта пайдалануға жарамайтын радиоактивті қалдықтар... 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «заттарды зиянсыздандыру» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
859. | суды залалсыздандыру | обеззараживание воды | обеззараживание водысуды залалсыздандыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суды залалсыздандыру – химиялық, физикалық немесе биологиялық әдістермен сұйықтықты жою немесе тазартып залалсыздандыру процесі. 2. Әзербайжан: suyun dezinfeksiya edilməsi 3. Қырғыз: сууну зыянсыздандыруу 4. Өзбек: suvni dezinfeksiya qilish 5. Түрік: su dezenfeksiyonu 6. Ағылшын: disinfection of water 7. Испан: desinfección del agua 8. Неміс: сууну зыянсыздандыруу 9. Француз: désinfection de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы: дистилляцияланған су (2021); залалсыздандыру (2017). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2020 жылғы 25 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-331/2020 бұйрығы. Мысалы, «Өндіріс және тұтыну қалдықтарын жинауға, пайдалануға, қолдануға, залалсыздандыруға, тасымалдауға, сақтауға және көмуге қойылатын санитариялық... 12. Ұсыныстар: Талдауға алынған терминнің заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «суды залалсыздандыру» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
860. | ақаба суларды өңдеу; ағынды суларды өңдеу | обработка сточных вод | обработка сточных водақаба суларды өңдеу; | +9 |
861. | қатты қалдықтарды өз орнында өңдеу | обработка твердых отходов на месте | обработка твердых отходов на местеқатты қалдықтарды өз орнында өңдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қатты қалдықтарды өз орнында өңдеу – қатты қалдықтарды механикалық жолмен сұрыптау, бөлшектеу, биологиялық, термофизикалық жолдармен жою немесе кәдеге жарату (стационарлық пештерде жағу, биогумусқа айналдыру т.б.). 2. Әзербайжан: катуу таштандыларды жеринде иштетүү 3. Қырғыз: катуу таштандыларды жеринде иштетүү 4. Өзбек: qattiq chiqindilarni qayta ishlash 5. Түрік: yerinde katı atıkların işlenmesi 6. Ағылшын: on-site solid waste treatment 7. Испан: Tratamiento de residuos sólidos in situ 8. Неміс: behandlung von festen abfällen vor ort 9. Француз: traitement des déchets solides sur place 10. Бекітілген нұсқасы: кері өңдеу (2021); қауіпті қалдықтар (2016). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 15 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-275/2020 бұйрығы. Мысалы, 2) радиоактивті қалдықтарды жинау, сақтау, қайта өңдеу, тасымалдау 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
862. | экологиялық тексеріс | обследование экологическое | обследование экологическоеэкологиялық тексерісСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық тексеріс – табиғат объектілерінің жай-күйін, жарамдылығы мен қоршаған ортадағы белсенділігін сипаттайтын және жағдайдың одан әрі даму мүмкіндігін айқындайтын бақыланатын параметрлердің нақты мәндерін айқындау және бағалау жөніндегі іс-шаралар кешені. 2. Әзербайжан: müayinə ekoloji 3. Қырғыз: изилдөө экологиялык 4. Өзбек: ekologik tadqiqotlar 5. Түрік: çevre araştırması 6. Ағылшын: environmental survey 7. Испан: encuesta ambiental 8. Неміс: umwelt-umfrage 9. Француз: enquête sur l`environnement 10. Бекітілген нұсқасы: экологиялық саясат (2018); проверка специальная-арнайы тексеріс (2016); техническое обследование-техникалық тексеру, техникалық зерттеу (2019). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 26 қаңтардағы №24 Қаулысы. Мысалы, орташа тәуліктік шоғырлануы; Т - мемлекеттік не өндірістік экологиялық бақылау барысында жүргізілген соңғы тексерістен кейінгі уақыт ретінде 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «экологиялық тексеріс» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +5 |
863. | ортақ пайдаланылатын көгалдандырылған аумақ | озелененная территория общего пользования | озелененная территория общего пользованияортақ пайдаланылатын көгалдандырылған аумақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ортақ пайдаланылатын көгалдандырылған аумақ – жасанды түрдегі бау-саябақ кешендері (саябақ, бақ, сквер, тоғай, бульвар) құрылған, жасыл екпелермен және басқа да өсімдік түрлері көптеп егілген елді мекен аумағы. 2. Әзербайжан: müayinə ekoloji 3. Қырғыз: изилдөө экологиялык 4. Өзбек: ekologik tadqiqotlar 5. Түрік: çevre araştırması 6. Ағылшын: environmental survey 7. Испан: encuesta ambiental 8. Неміс: umwelt-umfrage 9. Француз: enquête sur l`environnement 10. Бекітілген нұсқасы: аумақ (2020); ортақ пайда (2017). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қостанай облысы мәслихатының 2017 жылғы 15 наурыздағы №130 шешімі. Мысалы, шарт негізінде елді мекен аумағындағы жасыл еспелер мен жалпыға ортақ пайдаланылатын көгалдандырылған аумақтарды көгалдандыру, күтіп-ұстау. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «ортақ пайдаланылатын көгалдандырылған аумақ» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
864. | көгалдандырылған арнаулы мақсаттағы аумақ | озелененная территория специального назначения | озелененная территория специального назначениякөгалдандырылған арнаулы мақсаттағы аумақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көгалдандырылған арнаулы мақсаттағы аумақ – көше, магистраль бойында және алаңдарда, коммуналдық-қойма аумақтары мен санитарлық-қорғау аймақтарында, ботаникалық, зоологиялық бақтар мен саябақтар, көрмелер, желден қорғайтын, су және топырақ қорғайтын маңызы бар, өртке қарсы, мелиорациялық мақсатта екпелер егілген және питомниктер, гүл-оранжереялық шаруашылықтар орналасқан, зираттар мен крематорийлер орындарында екпелер егілген аумақ. 2. Әзербайжан: xüsusi təyinatlı yaşıllaşdırılmış ərazi 3. Қырғыз: атайын багыттагы жашылдандыруу аймагы 4. Өзбек: maxsus maqsadlar uchun yashil maydon 5. Түрік: özel amaçlı peyzajlı bölge 6. Ағылшын: green area for special purposes 7. Испан: territorio plantado especiales 8. Неміс: begrüntes gebiet für besondere zwecke 9. Француз: fleurie le territoire de la destination spéciale 10. Бекітілген нұсқасы: аумақ (2020); арнаулы мақсаттағы бөлімше (2016). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қостанай облысы мәслихатының 2017 жылғы 15 наурыздағы № 130 шешімі. Мысалы, шарт негізінде елді мекен аумағындағы жасыл еспелер мен жалпыға ортақ пайдаланылатын көгалдандырылған аумақтарды көгалдандыру, күтіп-ұстау. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «көгалдандырылған арнаулы мақсаттағы аумақ» термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +7 |
865. | қаланы көгалдандыру | озеленение города | озеленение городақаланы көгалдандыруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қаланы көгалдандыру – қала іші мен маңында жасанды түрде бау-бақша, саябақ кешендерін (саябақ, бақ, сквер, тоғай, бульвар) салу, жасыл екпелермен және басқа да өсімдік түрлерімен гүлдендуруге қатысты кешенді іс-шаралар қатары. 2. Әзербайжан: şəhərin yaşıllaşdırılması 3. Қырғыз: шаарды жашылдандыруу 4. Өзбек: shahar peyzaj 5. Түрік: şehrin yeşillendirilmesi 6. Ағылшын: greening the city 7. Испан: paisajismo de la ciudad 8. Неміс: landschaftsbau der stadt 9. Француз: aménagement paysager de la ville 10. Бекітілген нұсқасы: көгалдандыру (2020) 11. Заңнамадағы қолданысы: Павлодар облысы Май аудандық мәслихатының 2011 жылғы 02 желтоқсандағы N 1/43 шешімі. МысалЕлді мекендерді абаттандыру мен көгалдандыру 25083 458 Ауданның (облыстық маңызы бар қаланыңы... 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «қаланы көгалдандыру» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
866. | зауыт аумақтарын жасылдандыру; зауыт аумақтарын көгалдандыру | озеленение заводских территорий | озеленение заводских территорийзауыт аумақтарын жасылдандыру; | +11 |
867. | көлдік шөгінділер | озерные отложения | озерные отложениякөлдік шөгінділерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көлдік шөгінділер – көлдердің түбінде жиналатын шөгінділер. Олар континентальды (терригендік) шөгінділерге жатады, бірақ теңіз шөгінділерінің көлденең қабаттылық сияқты бір белгілері байқалады. 2. Әзербайжан: göl çöküntüləri 3. Қырғыз: көл кендери 4. Өзбек: ko`l konlari 5. Түрік: Göl yatakları 6. Ағылшын: Lake deposits 7. Испан: sedimentos lacustres 8. Неміс: seesedimente 9. Француз: sédiments lacustres 10. Бекітілген нұсқасы: пирофорлық шөгінділер (2017) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2016 жылғы 6 қаңтардағы № 2 бұйрығы. Мысалы, 8. Алынған су түбіндегі шөгінділерді өңдеу 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «көлдік шөгінділер» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +3 |
868. | қоршаған табиғи орта | окружающая природная среда | окружающая природная средақоршаған табиғи ортаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоршаған табиғи орта – биологиялық жолмен шыққан, тәуелсіз дамыған табиғи факторлар мен жасанды түрде табиғатқа енгізілген қоршаған орта объектілерінің жиынтығы. 2. Әзербайжан: ətraf təbii mühit 3. Қырғыз: курчап турган жаратылыш чөйрөсү 4. Өзбек: курчап турган жаратылыш чөйрөсү 5. Түрік: çevredeki doğal çevre 6. Ағылшын: natural environment 7. Испан: medio ambiente natural 8. Неміс: natürliche umgebung 9. Француз: environnement naturel 10. Бекітілген нұсқасы: қоршаған орта (жер ғылымы, 1995), табиғи асфальт (2015). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы. 2000 жылғы 2 наурыз N 347. Мысалы, Республикасы Табиғи ресурстар және қоршаған ортаны қорғау министрлiгiнiң мәселелерi 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «қоршаған табиғи орта» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
869. | қауіпті химиялық заттар | опасные химические вещества | опасные химические веществақауіпті химиялық заттарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қауіпті химиялық заттар – әр түрлі салаларда (әскери істерде, өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында және т.б.) қолданылатын, қолдану кезінде (төгілу, шығарылу және сол сияқты) қоршаған ортаны ластайтын және адамдардың, жануарлар мен өсімдіктердің өліміне немесе зақымдануына әкеп соқтыруы мүмкін уытты химиялық заттар. 2. Әзербайжан: təhlükəli kimyəvi maddələr 3. Қырғыз: кооптуу химиялык заттар 4. Өзбек: xavfli kimyoviy moddalar 5. Түрік: tehlikeli kimyasallar 6. Ағылшын: dangerous chemicals 7. Испан: gefährliche chemikalien 8. Неміс: gefährliche chemikalien 9. Француз: produits chimiques dangereux 10. Бекітілген нұсқасы: қауіпті қалдықтар (2016); химиялық бақылау (2021); вещество-заттек (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 15 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-276/2020 бұйрығы. Мысалы, еспубликасында қолдануға тыйым салынған әлеуетті қауіпті химиялық, биологиялық заттардың тізілімін жүргізу қағидаларын бекіту туралы 1-тарау. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «қауіпті химиялық заттар» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +9 |
870. | босатылу, босату; төгілу | опорожнение | опорожнениебосатылу, босату; | +11 |
871. | суды сорып төгу | откачка воды | откачка водысуды сорып төгуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суды сорып төгу – сүзу коэффициентін және басқа да гидрогеологиялық сипаттамаларды анықтау үшін жер асты суларының деңгейін (арынын) төмендету мақсатындағы үдеріс. 2. Әзербайжан: su nasos 3. Қырғыз: суу сордуруу 4. Өзбек: suvni nasos bilan to`ldirish 5. Түрік: su pompalama 6. Ағылшын: pumping out water 7. Испан: bombeo de agua 8. Неміс: pumpen von wasser 9. Француз: pompage de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2008 жылғы 18 сәуірдегі N 133-НҚ және Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2008 жылғы 25 сәуірдегі N 263 Бірлескен Бұйрығы. Мысалы, септиктер мен қазылған шұңқырлардан ағынды суларды сорып төгу (күшін жойған) 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «суды сорып төгу» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +11 |
872. | каналдың беткейі | откос канала | откос каналаканалдың беткейіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Канал беткейі – арықтың жоғарғы және төменгі жиектері арасындағы бүйір беті. Әдетте көлденең қимадағы каналдар теңбүйірлі трапеция түрінде болады. Трапецияның бүйір қабырғалары немесе беткейлері көлбеу болады. 2. Әзербайжан: kanal dəstəyi 3. Қырғыз: каналдын жантайышы 4. Өзбек: kanalning buzilishi 5. Түрік: kanal eğimi 6. Ағылшын: channel slope 7. Испан: pendiente del canal 8. Неміс: die böschung des kanals 9. Француз: pente du canal 10. Бекітілген нұсқасы: беткейдің жылжуы (2015); кеме жүру арнасы (көлік және қатынас жолдары) (2015) канал кольцевой воздушный-айналма ауа арнасы (2021); логистический канал-логистикалық арна (2021); канал лесосплавный-ағаш ағызу арнасы (2021); канал обводной-айналма арна (2021); каналы товародвижения-тауар қозғалысының арналары (2021); циркуляционный канал-циркуляциялық арна (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: Жамбыл облысы Жуалы аудандық мәслихатының 2017 жылғы 20 желтоқсандағы № 20-7 шешімі. Мысалы, көлдерге, өзендерге, тоғандарға, апандарға, суару немесе суландыру каналдарына, құбырлы немесе шахталы құдықтарға) қол жеткізу 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын, «беткей» сөзінің бекітілгендігін негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. Ал канал термині бекітілген нұсқалардың барлығында арна деп алынған. Сондықтан да бұл сөз тіркесті терминді арнаның беткейі деп бекіту ұсынылады. | -1 |
873. | судың қайтуы | отлив | отливсудың қайтуыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Судың қайтуы – физикалық тұрғыдан табиғи ағын сулардың, мұхиттар мен өзендердің тасуына қарама қарсы үдеріс, су мөлшерінің азайып алып жатырған географиялық орнын кішірейтуі. 2. Әзербайжан: azalmaq 3. Қырғыз: кирүү 4. Өзбек: drenajlash 5. Түрік: dökme 6. Ағылшын: low tide 7. Испан: marea baja 8. Неміс: ebbe 9. Француз: reflux 10. Бекітілген нұсқасы: лықсу мен қайту (геогр., 2005) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 13 желтоқсандағы N 94 Заңы. Мысалы, тұрған не ағынды, тұщы, сор немесе тұзды, тереңдігі судың қайтуы кезiнде алты метрден аспайтын теңiз айдынын қоса алғанда, сутоғанының аудандары түсініледі 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «судың қайтуы» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
874. | тасынды шөгуі; тосқын шөгуі | отложение наносов | отложение наносовтасынды шөгуі; | +13 |
875. | жер асты суын қорғау; жерасты суларын қорғау | охрана подземных вод | охрана подземных воджер асты суын қорғау; | +13 |
876. | суды тазалау | очистка воды | очистка водысуды тазалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суды тазалау – тұщы суды ластайтын қажетсіз химиялық заттарды, биологиялық ластағыштарды, тоқтатылған қатты бөлшектерді және газдарды кетіру процесі. Тазарту процесінің түпкілікті нәтижесі-белгілі бір мақсатта пайдалануға жарамды ауыз су алу. 2. Әзербайжан: suyun təmizlənməsi 3. Қырғыз: сууну тазалоо 4. Өзбек: suv tozalash 5. Түрік: su arıtma 6. Ағылшын: water purification 7. Испан: clarificación del agua 8. Неміс: clarificación del agua 9. Француз: traitement de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы: тазалау (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 6 тамыздағы N 783 қаулысы. Мысалы, сондай-ақ суды тазалау жөнiнде Қазақстан Республикасының көмек беруi 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «суды тазалау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +5 |
877. | көлдете суару | орошение лиманное | орошение лиманноекөлдете суаруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көлдете суару – жергілікті ағын суларымен (еріген, тасқын және т.б.), бөгеттер және басқа да гидротехникалық құрылыстар жүйесімен суармалы алаңды (эстуарий), топырақты бір реттік терең көктемгі ылғалдандыру үдерісі. 2. Әзербайжан: suyun təmizlənməsi 3. Қырғыз: сууну тазалоо 4. Өзбек: suv tozalash 5. Түрік: su arıtma 6. Ағылшын: water purification 7. Испан: clarificación del agua 8. Неміс: wasseraufbereitung 9. Француз: traitement de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы: егістік жерді суару (ауыл шаруашылығы, 1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2002 жылғы 21 қаңтар N 71. Мысалы, су пайдаланушылар арасында жеткiзу мен таратуға арналған су жолдары (арналар). Көлдете суару - бөгет, тосқауыл және басқа да гидротехникалық құрылыстар жүйесi 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «көлдете суару» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
878. | ақаба су тұнбасы; ағынды сулар тұнбасы | осадок сточных вод | осадок сточных водақаба су тұнбасы; | +7 |
879. | тұнба таужыныстары | осадочные горные породы | осадочные горные породытұнба таужыныстарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұнба таужыныстары – жер қыртысының беткі бөлігіне тән термодинамикалық жағдайларда бар және ауа-райының өзгеруі және әртүрлі тау жыныстарының бұзылуы, Судан химиялық және механикалық жауын-шашын, организмдердің тіршілік әрекеті нәтижесінде пайда болатын тау жыныстары 2. Әзербайжан: Çöküntü süxurları 3. Қырғыз: Чөкмө тектер 4. Өзбек: Cho`kindi jinslar 5. Түрік: Cho`kindi jinslar 6. Ағылшын: Sedimentary rocks 7. Испан: Rocas sedimentarias 8. Неміс: Sedimentgestein 9. Француз: Roches sédimentaires 10. Бекітілген нұсқасы: тау жыныстары (жер ғылымы, 1995), тұнба (геогр., 2005) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 402-VI ҚРЗ. Мысалы, жанасқан таужыныстары. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы «таужыныстары» сөзінің қолданысын, «тұнба» сөзінің терминологиялық комиссия тарапынан бекітілуін негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе «тұнба таужыныстары» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +1 |
880. | суды бұру | отвод воды | отвод водысуды бұруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суды бұру – су ағызу жүйесі мен жер үсті дренаж жүйесінің келісілген жұмысымен қамтамасыз етуді қажет ететін, суды бағыттап жеткізуге қатысты күрделі іс-шара 2. Әзербайжан: Suyun çıxarılması 3. Қырғыз: суу чыгаруу 4. Өзбек: suv chiqarish 5. Түрік: su tahliyesi 6. Ағылшын: water drainage 7. Испан: avenamiento 8. Неміс: wasserabführung 9. Француз: évacuation de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы: водотоведение-су бұру (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 2020 жылғы 15 мамырдағы №27 бұйрығы. Мысалы, «Су алу, пайдалану және суды бұру туралы есеп» 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «суды бұру» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
881. | ағаштарды кесуге шығару | отвод деревьев в рубку | отвод деревьев в рубкуағаштарды кесуге шығаруСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ағаштарды кесуге шығару - жаппай немесе іріктеп кесу және оның аспаптық түсірілімі жүргізілетін орман учаскесін нақтылы бөліп шығару (нысаналардың шектеуі). Күтіп-баптау мақсатында ағаш кесуді және санитариялық мақсатта ағаш кесуді жүргізуге арналған кеспеағаштар аспаптық түсірілімсіз бөлінуі мүмкін. 2. Әзербайжан: ağacların kəsilməsinə çıxarılması 3. Қырғыз: бактарды кыюуга багыттоо 4. Өзбек: kesish uchun daraxtlarni olib tashlash 5. Түрік: ağaçların eve çekilmesi 6. Ағылшын: removal of trees to the cutting 7. Испан: retirada de árboles en la tala 8. Неміс: retirada de árboles en la tala 9. Француз: enlèvement des arbres à l`abattage 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 20 наурыздағы №235 бұйрығы. Мысалы, «Ағаштарды кесуге рұқсат беру» 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «ағаштарды кесуге шығару» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
882. | жер еншілеу | отвод земельный | отвод земельныйжер еншілеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жер еншілеу – мемлекеттік органдардың әртүрлі ұйымдардың, сондай-ақ жекелеген азаматтардың жерді пайдалану құқығын белгілеуге бағытталған әрекеттері. 2. Әзербайжан: torpaq ayrılması 3. Қырғыз: er ajratish 4. Өзбек: er ajratish 5. Түрік: arazi tahsisi 6. Ағылшын: land allotment 7. Испан: desvío de tierras 8. Неміс: ableitung des grundstücks 9. Француз: retrait des terres 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар: Ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «жер еншілеу» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
883. | бұрма арық | отводной арык | отводной арыкбұрма арықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бұрма арық – негізгі су көзінен қажетті орынға су жеткізу мақсатында жанамамалап ағызылған арық түрі. 2. Әзербайжан: təhkim arık 3. Қырғыз: təhkim arık 4. Өзбек: ariq chiqarish 5. Түрік: saptırma kemeri 6. Ағылшын: drainage ditch 7. Испан: aryk otvodnoy 8. Неміс: abzweigbogen 9. Француз: abzweigbogen 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген 11. Заңнамадағы қолданысы: Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің 2020 жылғы 2 қарашадағы № 394 қаулысы. Мысалы, электрмен жабдықтау, сумен жабдықтау, су бұру және жылумен жабдықтау бойынша коммуналдық қызметтерді тұтыну нормалары бекітілсін. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «бұрма арық» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
884. | бұрма арна | отводной канал | отводной каналбұрма арнаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бұрма арна – гидротехникалық жұмыстар жүргізу мақсатында немесе су басу қаупіне байланысты өзен арнасын судан уақытша босатуға арналған канал. 2. Әзербайжан: бөлүнгөн канал 3. Қырғыз: бөлүнгөн канал 4. Өзбек: chiqish kanali 5. Түрік: çıkış kanalı 6. Ағылшын: outlet channel 7. Испан: canal de derivación 8. Неміс: abgaskanal 9. Француз: canal de dérivation 10. Бекітілген нұсқасы: кеме жүру арнасы (көлік және қатынас жолдары) (2015) канал кольцевой воздушный-айналма ауа арнасы (2021); логистический канал-логистикалық арна (2021); канал лесосплавный-ағаш ағызу арнасы (2021); канал обводной-айналма арна (2021); каналы товародвижения-тауар қозғалысының арналары (2021); циркуляционный канал-циркуляциялық арна (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулысы 1997 жылғы 20 наурыздағы N 371. Мысалы, терминалдарға тасымалдауға арналған арнаулы экспорттық құбыр арнасы жүйесi . 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «бұрма арна» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
885. | биологиялық ыдырамайтын қалдықтар | отходы биологически неразложимые | отходы биологически неразложимыебиологиялық ыдырамайтын қалдықтарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биологиялық ыдырамайтын қалдықтар – талшықтар, аяқ киімдер, металдар, қауіпті заттар, пестицидтер, полиэтилен пакеттері, сауда сөмкелері, пластик ыдыстар және пластикалық су бөтелкелері сияқты қолданыстан шыққан өздігінен бұзылмайтын, баяу тозатын тұтыну заттары 2. Әзербайжан: bioloji cəhətdən parçalanmayan tullantılar 3. Қырғыз: биологиялык бузулбаган калдыктар 4. Өзбек: biologik ajratilmaydigan chiqindilar 5. Түрік: biyolojik olarak parçalanamayan atıklar 6. Ағылшын: biologically indecomposable waste 7. Испан: residuos biodegradables 8. Неміс: abfälle, biologisch abbaubar 9. Француз: déchets biodégradables 10. Бекітілген нұсқасы: биологиялық сұйықтық (2021); қауіпті қалдықтар (2016). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 5 мамырдағы N 406-II заңы. Мысалы, ұзаққа ыдырамайтын қалдықтармен жұмыстың ғылыми аспектiлерi 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «биологиялық ыдырамайтын қалдықтар» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
886. | биологиялық ыдырайтын қалдықтар | отходы биологически разложимые | отходы биологически разложимыебиологиялық ыдырайтын қалдықтарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биологиялық ыдырайтын қалдықтар – микроорганизмдер және басқа да тірі организмдер көмірқышқыл газына, суға, метанға немесе қарапайым органикалық молекулаларға ыдыратуы мүмкін органикалық заттардың қалдығы. 2. Әзербайжан: tullantıların bioloji parçalanmış 3. Қырғыз: биологиялык бузулуучу калдыктар 4. Өзбек: biologik degradatsiyaga uchragan chiqindilar 5. Түрік: biyolojik olarak parçalanabilen atık maddeler 6. Ағылшын: biodegradable waste 7. Испан: residuos biodegradables 8. Неміс: abfälle, biologisch abbaubar 9. Француз: déchets biodégradables 10. Бекітілген нұсқасы: биологиялық сұйықтық (2021); қауіпті қалдықтар (2016). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2018 жылғы 5 қарашадағы № 191-VІ ҚРЗ. Мысалы, өздігінен ыдырайтын (бір немесе бірнеше түрдегі иондаушы) 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «ыдырайтын қалдықтар» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
887. | малшаруашылық қалдықтары | отходы животноводства | отходы животноводствамалшаруашылық қалдықтарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Мал шаруашылық қалдықтары – ауылшаруашылық жануарларының өмірлік белсенділігінің нәтижесінде туындаған қатты және сұйық іш босатулар (қи, нәжіс т.б.), шаруашылықты жүргізу барысында түзілетін физикалық және технологиялық қалдықтар (шайылатын су, жем-шөп т.б. және жалпы шаруашылық маңында бөлінентін газдар). 2. Әзербайжан: tullantıları 3. Қырғыз: мал чарбасынын калдыктары 4. Өзбек: chorvachilik chiqindilari 5. Түрік: hayvancılık atıkları 6. Ағылшын: animal husbandry waste 7. Испан: residuos ganaderos 8. Неміс: déchets d`élevage 9. Француз: déchets d`élevage 10. Бекітілген нұсқасы: мал шаруашылығы (1981); қауіпті қалдықтар (2016). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар: Ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «малшаруашылық қалдықтары» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
888. | радиобелсендi қалдықтар | отходы радиоактивные | отходы радиоактивныерадиобелсендi қалдықтарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Радиобелсендi қалдықтар – құрамында радиобелсенді изотоптары бар химиялық элементтер және пайдаланылған ядролық отынмен салыстырғанда пайдалануға жатпайтын қалдықтар. 2. Әзербайжан: tullantıları, radioaktiv 3. Қырғыз: радиоактивдүү калдыктар 4. Өзбек: radioaktiv chiqindilar 5. Түрік: radyoaktif atıklar 6. Ағылшын: radioactive waste 7. Испан: desechos radiactivos 8. Неміс: radioaktive abfälle 9. Француз: déchets radioactifs 10. Бекітілген нұсқасы: қауіпті қалдықтар (2016) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 20 тамыздағы № ҚР ДСМ-84 бұйрығы. Мысалы, осы бұйрыққа 8-қосымшаға сәйкес радиобелсендiлiкті зерттеуге үлгілер алу актісінің нысаны 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «радиобелсенді қалдықтар» термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +1 |
889. | қатты қалдықтар | отходы твердые | отходы твердыеқатты қалдықтарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қатты қалдықтар – қажеттілігін жоғалтқан заттар немесе тауарлар, тұтыну қалдықтарының көп бөлігі. Қатты қалдықтар (биологиялық) қоқыстарға және тұрмыстық қоқыстарға (жасанды немесе табиғи шыққан биологиялық емес қатты қалдықтар) бөлінеді. 2. Әзербайжан: bərk tullantılar 3. Қырғыз: калдыктар катуу 4. Өзбек: qattiq chiqindilar 5. Түрік: atık katı 6. Ағылшын: solid waste 7. Испан: residuos sólidos 8. Неміс: abfall ist fest 9. Француз: déchets solides 10. Бекітілген нұсқасы: қауіпті қалдықтар (2016). 11. Заңнамадағы қолданысы: Солтүстік Қазақстан облысы Петропавл қалалық мәслихатының 2018 жылғы 27 тамыздағы № 4 шешімі. Мысалы, Тұрмыстық қатты қалдықтарды жинауға, әкетуге және көмуге арналған тарифтерді осы шешімнің № 2 қосымшасына сәйкес бекітілсін 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «қатты қалдықтар» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
890. | қатты тұрмыстық қалдықтар; тұрмыстық қатты қалдықтар | отходы твердые бытовые | отходы твердые бытовыеқатты тұрмыстық қалдықтар; | +11 |
891. | уытты қалдықтар | отходы токсичные | отходы токсичныеуытты қалдықтарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Уытты қалдықтар – бұл адамның әртүрлі ауруларына немесе қоршаған ортаға теріс әсер етуі мүмкін зиянды заттардан тұратын қоқыс. Жағымсыз салдар шикізатпен тікелей байланысты емес, оны белгілі бір аумақта сақтаудың айтарлықтай уақытынан кейін де туындауы мүмкін. 2. Әзербайжан: zəhərli tullantıların 3. Қырғыз: уулуу калдыктар 4. Өзбек: zaharli chiqindilar 5. Түрік: atık maddeler, zehirli 6. Ағылшын: toxic waste 7. Испан: residuos tóxicos 8. Неміс: abfall giftig 9. Француз: déchets toxiques 10. Бекітілген нұсқасы: қауіпті қалдықтар (2016). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 19 қарашадағы N 1219 Қаулысы. Мысалы, ең аз мөлшері; 4) қауіпті өнім - қауіпті химиялық өнім, қауіпті тамақ өнімі, қауіпті қалдықтар, олардың құрамына кемінде бір уытты зат енеді. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «уытты қалдықтар» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +12 |
892. | химиялық қалдықтар | отходы химические | отходы химическиехимиялық қалдықтарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Химиялық қалдықтар – адам денсаулығына қауіп төндіретін зиянды заттар мен композициялардан тұратын материалдар. Химиялық қалдықтар ағзаға улы әсер етеді 2. Әзербайжан: kimyəvi tullantılar 3. Қырғыз: химиялык калдыктар 4. Өзбек: kimyoviy chiqindilar 5. Түрік: atık kimyasal 6. Ағылшын: chemical waste 7. Испан: residuos químicos 8. Неміс: chemische abfälle 9. Француз: déchets chimiques 10. Бекітілген нұсқасы: қауіпті қалдықтар (2016); химиялық соққы (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 21 шілдедегі N 302 Заңы. Мысалы, химиялық өнімнің қауіпсіздігін қамтамасыз етудің құқықтық негіздерін белгілейді. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «химиялық қалдықтар» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
893. | улы қалдықтар | отходы ядовитые | отходы ядовитыеулы қалдықтарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Улы қалдықтар – құрамында химиялық улы заттардан тұратын тірі ағзаға тигізер залалы көп, ашық табиғи ортада күрделі химиялық реякциялар жүруі ықтимал заттар. Көбіне күрделі өндіріс жағдайынан кейін пайда болатын қалдық түрлері. 2. Әзербайжан: zəhərli tullantıların 3. Қырғыз: уулуу калдыктар 4. Өзбек: zaharli chiqindilar 5. Түрік: zehirli atıklar 6. Ағылшын: toxic waste 7. Испан: residuos venenosos 8. Неміс: abfall giftig 9. Француз: déchets toxiques 10. Бекітілген нұсқасы: улы газ (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2020 жылғы 17 сәуірдегі №130 бұйрығы. Мысалы, Пестицидтердің (улы химикаттардың) тіркеу 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «улы қалдықтар» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
894. | аңшы | охотник | охотникаңшыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аңшы – бұл жануарлардың популяциясын реттеу үшін аң шаруашылығы өндірісіндегі жан-жануарларды табуға, ұстауға, жоюға арнайы мамандандырылған кәсіби білікті адам. 2. Әзербайжан: ovçu 3. Қырғыз: мергенчи 4. Өзбек: ovchi 5. Түрік: avcı 6. Ағылшын: hunter 7. Испан: cazador 8. Неміс: jäger 9. Француз: chasseur 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 30 қаңтардағы № 18-03/57 бұйрығы. Мысалы, Аңшылар мен аңшылық. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «аңшы» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
895. | аңшылық | охотничество | охотничествоаңшылықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аңшылық – жан-жануарларды аңдып ұстау, аулау, азық ретінде атумен байланысты адамзаттың ең көне және ең алғашқы кәсіп түрі. 2. Әзербайжан: othodnichestvo 3. Қырғыз: бөлүнүү 4. Өзбек: othodnichestvo 5. Түрік: Geri çekilme 6. Ағылшын: Seasonal work 7. Испан: residuos residuos 8. Неміс: abfallwirtschaft 9. Француз: abandon 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 30 қаңтардағы №18-03/57 бұйрығы. Мысалы, Аңшылар мен аңшылық. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «аңшылық» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
896. | аңшылық шаруашылығы; аңшылық шаруашылық | охотничье хозяйство | охотничье хозяйствоаңшылық шаруашылығы; | +13 |
897. | ауланатын аң-құстар | охотничьи животные | охотничьи животныеауланатын аң-құстарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауланатын аң-құстар – жүйелі аң аулаудың нысаны болып табылатын немесе оларды аулауға уақытша тыйым салынғаннан кейін нысан болуы мүмкін жануарлар мен құстар. 2. Әзербайжан: ov heyvanları 3. Қырғыз: аңчылык жаныбарлары 4. Өзбек: ov hayvonlari 5. Түрік: av hayvanları 6. Ағылшын: hunting animals 7. Испан: animales de caza 8. Неміс: jagdtiere 9. Француз: jagdtiere 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң Қаулысы 1996 жылғы 30 қазан N 1317. Мысалы, лицензиялық ауланатын құстар түрлерiн ату лимитi. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «ауланатын аң-құстар» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
898. | атмосфера ауасын қорғау; атмосфералық ауаны қорғау | охрана атмосферного воздуха | охрана атмосферного воздухаатмосфера ауасын қорғау; | +13 |
899. | суды қорғау | охрана вод | охрана водсуды қорғауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суды қорғау – табиғи сулардың ластануының, қоқыстануы мен сарқылуының алдын алуға, шектеуге және салдарын жоюға бағытталған шаралар жүйесі. Суды қорғау-табиғатты қорғаудың құрамдас бөліктерінің бірі. 2. Әзербайжан: suların mühafizəsi 3. Қырғыз: сууларды коргоо 4. Өзбек: suvni muhofaza qilish 5. Түрік: suların korunması 6. Ағылшын: water protection 7. Испан: water protection 8. Неміс: gewässerschutz 9. Француз: protection des eaux 10. Бекітілген нұсқасы: табиғатты қорғау (геогр) (2005ж); тазартылған су (2021ж); 11. Заңнамадағы қолданысы: Ақтөбе облыстық әкімиятының 2008 жылғы 1 сәуірдегі N 88 қаулысы. Мысалы, Елек өзенінің суды қорғау аймақтары мен белдеулері көрсетілген сызбаға (1 қосымша) сәйкес белгіленсін. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «суды қорғау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
900. | су ресурстарын қорғау | охрана водных ресурсов | охрана водных ресурсовсу ресурстарын қорғауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су ресурстарын қорғау – табиғи жүйенің экологиялық тұрақтылығы бұзылып, халықтың денсаулығы нашарлап, балық қорлары азаюы және сумен қамтамасыз ету нашарламауы үшін барлық су ресурстарының ластанудан, қоқыстанудан және сарқылудан алдын ала қорғалуы. 2. Әзербайжан: su mühafizəsi 3. Қырғыз: суу ресурстарын коргоо 4. Өзбек: suv resurslarini muhofaza qilish 5. Түрік: su kaynaklarının korunması 6. Ағылшын: protection of water resources 7. Испан: protección de los recursos hídricos 8. Неміс: wasserschutz 9. Француз: protection des ressources en eau 10. Бекітілген нұсқасы: табиғатты қорғау (геогр) (2005ж); тазартылған су (2021ж); ресурстарды үнемдеу (2017ж). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 8 сәуірдегі № 200 қаулысы. Мысалы, Су ресурстарын кешенді пайдалану мен қорғаудың бас схемасын бекіту туралы. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «су ресурстарын қорғау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
901. | су қоймаларды қорғау; суайдындарын қорғау | охрана водоемов | охрана водоемовсу қоймаларды қорғау; | +11 |
902. | ағын суды қорғау; суағынын қорғау | охрана водотоков | охрана водотоковағын суды қорғау; | +12 |
903. | жануарларды қорғау | охрана животных | охрана животныхжануарларды қорғауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жануарларды қорғау – жануарларды қорғауға және жақсы ұстауға, жануарларға қатыгездік көрсетудің алдын алуға бағытталған қызмет түрі. Жануарларды қорғаудың заманауи тұжырымдамаларының ішінде жануарлардың әл-ауқаты ерекшеленеді, бұл жануарлардың психологиялық және физикалық әл-ауқатын бақылауды білдіреді. 2. Әзербайжан: heyvanların mühafizəsi 3. Қырғыз: жаныбарларды коргоо 4. Өзбек: hayvonlarni himoya qilish 5. Түрік: hayvan koruması 6. Ағылшын: animal welfare 7. Испан: protección animal 8. Неміс: tierschutz 9. Француз: protection des animaux 10. Бекітілген нұсқасы: табиғатты қорғау (геогр) (2005ж); салқынқанды жануарлар (биол.) (1998ж); 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2017 жылғы 5 желтоқсандағы № 480 бұйрығы. Мысалы, "Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану туралы". 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «жануарларды қорғау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
904. | жойылып бара жатқан жануарларды қорғау | охрана исчезающих животных | охрана исчезающих животныхжойылып бара жатқан жануарларды қорғауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жойылып бара жатқан жануарларды қорғау – халықаралық табиғат қорғау одағының “Қызыл кітап” – халықаралық дәрежедегі құжатттардың біріне енгізілген сирек кездесетін, жылдан жылға азайып не жойылып бара жатқан, айрықша қорғауды қажет ететін жануарлардың түрлерін қорғау. 2. Әзербайжан: nəsli kəsilməkdə olan heyvanların mühafizəsi 3. Қырғыз: жоголуп бара жаткан жаныбарларды коргоо 4. Өзбек: yo`qolib borayotgan hayvonlarni himoya qilish 5. Түрік: nesli tükenmekte olan hayvanların korunması 6. Ағылшын: protection of endangered animals 7. Испан: protección de animales en peligro de extinción 8. Неміс: schutz gefährdeter tiere 9. Француз: protection des animaux en voie de disparition 10. Бекітілген нұсқасы: табиғатты қорғау (геогр) (2005ж); салқынқанды жануарлар (биол.) (1998ж); 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 25 наурыздағы N 267 Қаулысы. Мысалы, Республикасының Үкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI: 1. Қоса берiлiп отырған Тұяқты жабайы жануарлардың сирек кездесетiн және жойылып бара жатқан түрлері 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «жойылып бара жатқан жануарларды қорғау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
905. | жойылып бара жатқан өсімдіктерді қорғау | охрана исчезающих растений | охрана исчезающих растенийжойылып бара жатқан өсімдіктерді қорғауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жойылып бара жатқан өсімдіктерді қорғау – халықаралық табиғат қорғау одағының “Қызыл кітап” – халықаралық дәрежедегі құжатттардың біріне енгізілген сирек кездесетін, жылдан жылға азайып не жойылып бара жатқан, айрықша қорғауды қажет ететін өсімдіктердің түрлерін қорғау. 2. Әзербайжан: nəsli kəsilməkdə olan bitkilərin mühafizəsi 3. Қырғыз: жоголуп бара жаткан өсүмдүктөрдү коргоо 4. Өзбек: yo`qolib borayotgan o`simliklarni himoya qilish 5. Түрік: nesli tükenmekte olan bitkilerin korunması 6. Ағылшын: nesli tükenmekte olan bitkilerin korunması 7. Испан: protección de plantas en peligro de extinción 8. Неміс: schutz gefährdeter pflanzen 9. Француз: protection des plantes menacées 10. Бекітілген нұсқасы: табиғатты қорғау (геогр) (2005ж); дәрілік өсімдік (2005ж). 11. Заңнамадағы қолданысы: Ақмола облысы әкімдігінің 2014 жылғы 24 қарашадағы № А-10/556 қаулысы. Мысалы, жойылып бара жатқан түрлерін қолдан көбейтуге, өсіруге, өндіруге арналған питомниктер. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «жойылып бара жатқан өсімдіктерді қорғау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
906. | теңiздердi ластанудан қорғау | охрана морей от загрязнения | охрана морей от загрязнениятеңiздердi ластанудан қорғауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Теңiздердi ластанудан қорғау – әр түрлі ластаудың көздерінен теңіз ортасының ластануын болдырмауды, бақылауда ұстауды және жоюды, теңіз балық ресурстарын жоюдан қорғауды және теңіз жануарларын жою мен жойылудан қорғауды реттейтін халықаралық құқық қағидаттары мен нормаларының жиынтығы. 2. Әзербайжан: dənizlərin çirklənmədən qorunması 3. Қырғыз: деңиздерди булгануудан коргоо 4. Өзбек: dengizlarni ifloslanishdan himoya qilish 5. Түрік: denizlerin kirlilikten korunması 6. Ағылшын: protection of the seas from pollution 7. Испан: protección de los mares contra la contaminación 8. Неміс: schutz der meere vor verschmutzung 9. Француз: protection des mers contre la pollution 10. Бекітілген нұсқасы: ластау (экол., 2003), ластану (хим., 2006) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң Қаулысы 1996 жылғы 5 маусымдағы N 693. Мысалы, қоршаған теңiздiк ортаны қорғау, табиғи ресурстарды сақтау, сондай-ақ теңiздердiң су ресурстарын кешендi түрде пайдалану. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «теңiздердi ластанудан қорғау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
907. | жерқойнауын қорғау | охрана недр | охрана недржерқойнауын қорғауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жерқойнауын қорғау – пайдалы қазбаларды, атап айтқанда жер асты суларын ұтымды игеруді, қаражатты барынша үнемдеу кезінде оларды жер қойнауынан неғұрлым толық алуды, сондай-ақ кен орындарын пайдалану кезінде пайдалы қазбаның ысырабын азайтуды қамтамасыз ететін заңдастырылған ережелер мен тау-кен техникалық іс-шаралардың жиынтығы; бұл ретте тау-кен жұмыстарын жүргізу қауіпсіздігінің қағидалары міндетті түрде сақталуға тиіс. 2. Әзербайжан: yerin təkinin mühafizəsi 3. Қырғыз: жер казынасын коргоо 4. Өзбек: er osti boyliklarini himoya qilish 5. Түрік: bağırsakların korunması 6. Ағылшын: protection of mineral resources 7. Испан: protección del subsuelo 8. Неміс: untergrundschutz 9. Француз: Protection du sous-sol 10. Бекітілген нұсқасы: жерқойнауы (индустрия, 2015) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Энергетика және минералдық ресурстар министрінің 2009 жылғы 21 шілдедегі N 205 Бұйрығы. Мысалы, N 393-п «Табиғи ресурстар мен қоршаған ортаны қорғау Министрлігіне Келісімшартты аумақтағы жүргізілген жұмыстар бойынша жерқойнауын пайдаланушылар... 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «жерқойнауын қорғау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
908. | ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қорғау | охрана особо охраняемых природных территорий | охрана особо охраняемых природных территорийерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қорғауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қорғау – Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы заңнамасын бұзушылықтарды анықтау және олардың жолын кесу, өрттердің алдын алу, оларды байқау және жою үшін ерекше қорғалатын табиғи аумақта жүргізілуі мүмкін іс-шаралар кешені 2. Әзербайжан: qorunması, xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin 3. Қырғыз: өзгөчө корголуучу жаратылыш аймактарын коргоо 4. Өзбек: alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni muhofaza qilish 5. Түрік: korunan alanların korunması 6. Ағылшын: protection of specially protected natural territories 7. Испан: protección de áreas naturales especialmente protegidas 8. Неміс: schutz besonders geschützter naturgebiete 9. Француз: protection des zones naturelles spécialement protégées 10. Бекітілген нұсқасы: табиғатты қорғау (геогр) (2005ж); аумақ (2005ж) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 17 ақпандағы N 172 Қаулысы. Мысалы, Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерін босалқы жерге ауыстыру және босалқы жерді қайтадан ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жеріне ауыстыру. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қорғау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
909. | ластанудан қорғау | охрана от загрязнения | охрана от загрязненияластанудан қорғауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ластанудан қорғау – табиғи жағдайды қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар кешені. Ортаның бүлінуі мен ластануын болдырмау немесе орын алған ластан тазалау жұмыстары да ластанудан қорғауға болып табылады. 2. Әзербайжан: çirklənmədən mühafizə 3. Қырғыз: булгануудан коргоо 4. Өзбек: ifloslanishdan himoya qilish 5. Түрік: kirliliğe karşı koruma 6. Ағылшын: protection from pollution 7. Испан: protección contra la contaminación 8. Неміс: schutz vor verschmutzung 9. Француз: protection contre la pollution 10. Бекітілген нұсқасы табиғатты қорғау (геогр) (2005ж); ластану (хим., 2006) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 28 қаңтардағы №486 Жарлығы. Мысалы, қызмет нәтижесінде ластанудан қорғау жөніндегі хаттама жобасы мақұлдансын. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «ластанудан қорғау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
910. | жербетi суын қорғау | охрана поверхностных вод | охрана поверхностных воджербетi суын қорғауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жербетi суын қорғау – жер үсті суларын ластанудан қорғау судың ластану көздерінің су объектілеріне түсуін болдырмау. 2. Әзербайжан: yerüstü suların mühafizəsi 3. Қырғыз: жер үстүндөгү сууларды коргоо 4. Өзбек: sirt suvlarini himoya qilish 5. Түрік: yüzey suyunun korunması 6. Ағылшын: protection of surface waters 7. Испан: protección de las aguas superficiales 8. Неміс: oberflächenwasserschutz 9. Француз: protection des eaux de surface 10. Бекітілген нұсқасы: табиғатты қорғау (геогр) (2005ж); тазартылған су (2021ж) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 15 мамырдағы № 19-1/441 бұйрығы. Мысалы, Су объектiлерiне ЖШЗӘ-нiң нормативтерi жер бетi және жер асты суларын экологиялық және санитарлық-эпидемиологиялық талаптарға сай жай-күйде ұстау мақсатында... 12. Ұсыныстар: Ұғымды зерделеу барысында жердің үстіндегі сулардың да түрлері болатындығын анықтадық. Осыған орай «су» сөзін көптік мәнде қолданған жөн деп таптық. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «жербеті суларын қорғау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
911. | табиғи ресурстарды қорғау | охрана природных ресурсов | охрана природных ресурсовтабиғи ресурстарды қорғауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи ресурстарды қорғау – тірі және жансыз табиғат объектілері мен жүйелерінің жиынтығын, адамды қоршаған және адам мен қоғамның материалдық және мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін әлеуметтік өндіріс процесінде қолданылатын табиғи ортаның компоненттерін қорғау. 2. Әзербайжан: təbii ehtiyatların mühafizəsi 3. Қырғыз: жаратылыш ресурстарын коргоо 4. Өзбек: tabiiy resurslarni muhofaza qilish 5. Түрік: doğal kaynakların korunması 6. Ағылшын: protection of natural resources 7. Испан: protección de los recursos naturales 8. Неміс: schutz der natürlichen ressourcen 9. Француз: protection des ressources naturelles 10. Бекітілген нұсқасы: табиғатты қорғау (геогр) (2005ж); ресурстарды үнемдеу (2017ж) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 25 желтоқсандағы №753 бұйрығы. Мысалы 1) «Қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды молықтыру, 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «табиғи ресурстарды қорғау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
912. | табиғатты құқықтық қорғау | охрана природы правовая | охрана природы правоваятабиғатты құқықтық қорғауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғатты құқықтық қорғау – бұл табиғи объектілердің, ресурстардың, кешендердің жай-күйін сақтауды, қалпына келтіруді және жақсартуды қамтамасыз ететін құқық нормаларында бекітілген алдын алу, тыйым салу, қалпына келтіру, жазалау шараларын қамтитын құқықтық құралдар жиынтығы. 2. Әзербайжан: təbiətin mühafizəsi hüquqi 3. Қырғыз: жаратылышты коргоо укуктук 4. Өзбек: tabiatni muhofaza qilish huquqiy 5. Түрік: doğanın korunması yasal 6. Ағылшын: nature protection legal 7. Испан: protección de la naturaleza legal 8. Неміс: naturschutz rechtlich 9. Француз: protection juridique de la nature 10. Бекітілген нұсқасы: табиғатты қорғау (геогр) (2005ж); табиғи құқық (2019 ж); 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2020 жылғы 13 қарашадағы № 773 бұйрығы. Мысалы, 1. «Табиғатты қорғау іс-шараларына қатысу бойынша ішкі істер органдарының жұмысын ұйымдастыру қағидаларын бекіту туралы» 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «табиғатты құқықтық қорғау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
913. | атмосфера ауасын гигиеналық бағалау | оценка атмосферного воздуха гигиеническая | оценка атмосферного воздуха гигиеническаяатмосфера ауасын гигиеналық бағалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Атмосфера ауасын гигиеналық бағалау – энергия алмастыратын тыныс алу процесінде өте қажетті атмосферадағы оттегіні бағалау. Ауадағы оттегінің 17% - ға дейін төмендеуі жүректің соғуын жылдамдатады, 11% - ға түсуі - жұмыс жасау қабілетін төмендетеді де, ал 7-8 % - өлімге алып келеді. 2. Әзербайжан: atmosfer havasının qiymətləndirilməsi, gigiyenik 3. Қырғыз: атмосфералык абаны гигиеналык баалоо 4. Өзбек: atmosfera havosini baholash gigienik 5. Түрік: atmosferik havanın hijyenik değerlendirmesi 6. Ағылшын: assessment of atmospheric air hygienic 7. Испан: evaluación higiénica del aire ambiente 8. Неміс: hygienische bewertung der atmosphärischen luft 9. Француз: évaluation hygiénique de l`air atmosphérique 10. Бекітілген нұсқасы: атмосфералық ауа (2018ж); гигиеналық тәрбие (2017ж); позицияны бағалау (2020ж). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2019 жылғы 29 наурыздағы №155 және Қазақстан Республикасының Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің 2019 жылғы 1 сәуірдегі № 174 бірлескен бұйрығы. Мысалы, мекендердегі атмосфералық ауасының гигиеналық нормативтеріне сәйкес зиянды заттар тізбесі. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «атмосфера ауасын гигиеналық бағалау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +11 |
914. | қоршаған ортаға әсердi бағалау | оценка воздействия на окружающую среду | оценка воздействия на окружающую средуқоршаған ортаға әсердi бағалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоршаған ортаға әсерді бағалау – халықаралық қауымдастық (iata, international association for impact assessment) термині. Жоспарланған экономикалық қызметтің кез-келген түрінің қоршаған орта мен халықтың денсаулығына әсер ету сипатын, қарқындылығы мен қауіптілік дәрежесін анықтауға арналған. 2. Әзербайжан: ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi 3. Қырғыз: айлана-чөйрөгө тийгизген таасирин баалоо 4. Өзбек: atrof-muhitga ta`sirni baholash 5. Түрік: çevresel etkilerin değerlendirilmesi 6. Ағылшын: environmental impact assessment 7. Испан: evaluación del impacto ambiental 8. Неміс: bewertung der umweltauswirkungen 9. Француз: évaluation de l`impact sur l`environnement 10. Бекітілген нұсқасы: әсер ету аймағы (2021ж); позицияны бағалау (2020); қоршаған орта (жер ғылымы)(1995 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 30 қыркүйектегі № 611 қаулысы. мысалы, қоршаған ортаға әсердiң құжаттамаға енгiзiлмеген көздерi 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «қоршаған ортаға әсерді бағалау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
915. | табиғи ортаға әсерді бағалау | оценка воздействия на природную среду | оценка воздействия на природную средутабиғи ортаға әсерді бағалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи ортаға әсерді бағалау – адам қызметінің, оның өнімдерінің немесе көрсетілетін қызметтерінің нәтижесі болып табылатын табиғи ортаға кез келген оң немесе теріс өзгерістерді бағалау. 2. Әзербайжан: təbii mühitə təsirin qiymətləndirilməsi 3. Қырғыз: табигый чөйрөгө тийгизген таасирин баалоо 4. Өзбек: tabiiy muhitga ta`sirni baholash 5. Түрік: doğal çevreye maruz kalmanın değerlendirilmesi 6. Ағылшын: environmental impact assessment 7. Испан: evaluación del impacto en el medio ambiente natural 8. Неміс: bewertung der auswirkungen auf die natürliche umwelt 9. Француз: évaluation de l`impact sur l`environnement 10. Бекітілген нұсқасы: әсер ету аймағы (2021ж); позицияны бағалау (2020) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 4 қазандағы №66-VII ҚРЗ. Мысалы, Каспий теңізінің теңіз ортасын қорғау жөніндегі негіздемелік конвенцияға қоршаған ортаға трансшекаралық тұрғыдан жасалатын әсерді бағалау жөніндегі 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «табиғи ортаға әсерді бағалау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
916. | табиғи су сапасын бағалау | оценка качества природной воды | оценка качества природной водытабиғи су сапасын бағалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи су сапасын бағалау – судың құрамы мен қасиеттерінің сипаттамасы, оны әртүрлі мақсаттарда пайдалану мүмкіндігін бағалау. 2. Әзербайжан: təbii suyun keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi 3. Қырғыз: табигый суунун сапатын баалоо 4. Өзбек: tabiiy suv sifatini baholash 5. Түрік: doğal su kalitesinin değerlendirilmesi 6. Ағылшын: natural water quality assessment 7. Испан: evaluación de la calidad del agua natural 8. Неміс: bewertung der qualität des natürlichen wassers 9. Француз: évaluation de la qualité de l`eau naturelle 10. Бекітілген нұсқасы: позицияны бағалау (2020); сапа бақылауы (2021); 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2016 жылғы 26 шілдедегі № 332 бұйрығы. Мысалы, абиғи монополиялар салаларындағы тәуекел дәрежесін бағалау және қоғамдық маңызы бар нарық субъектісінің баға белгілеу тәртібін және міндеттерді. Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 19 шiлдедегі № 257 бұйрығы. Мысалы, қоршаған табиғи орта сапасын нормалау 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «табиғи су сапасын бағалау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
917. | табиғи ресурстарды экономикалық бағалау | оценка природных ресурсов экономическая | оценка природных ресурсов экономическаятабиғи ресурстарды экономикалық бағалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи ресурстарды экономикалық бағалау – табиғи ресурстар беретін табиғи тауарлардың экономикалық құндылығының құнды көрінісі. игеру (жұмыс) немесе басқа ресурс үшін оны пайдалану және молықтыру. 2. Әзербайжан: təbii ehtiyatların qiymətləndirilməsi iqtisadi 3. Қырғыз: жаратылыш ресурстарын баалоо экономикалык 4. Өзбек: tabiiy resurslarni baholash iqtisodiy 5. Түрік: doğal kaynakların değerlendirilmesi ekonomiktir 6. Ағылшын: assessment of natural resources economic 7. Испан: evaluación económica de los recursos naturales 8. Неміс: wirtschaftliche bewertung der natürlichen ressourcen 9. Француз: évaluation des ressources naturelles 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи ресурстар (бекіт.термин.жинағы); экономикалық блокада (2018ж); позицияны бағалау (2020) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің м.а. 2017 жылғы 12 желтоқсандағы №448 және Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2017 жылғы 15 желтоқсандағы № 419 бірлескен бұйрығы. Мысалы, «Қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды молықтыру және пайдалану саласындағы тәуекел дәрежесін бағалау өлшемшарттары. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «табиғи ресурстарды экономикалық бағалау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
918. | ауаның ластану дәрежесiн бағалау | оценка степени загрязнения воздуха | оценка степени загрязнения воздухаауаның ластану дәрежесiн бағалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауаның ластану дәрежесiн бағалау – атмосфераның күкірт диоксиді, көміртегі оксиді, азот диоксиді, фенол және формальдегид сияқты заттармен ластануын пайызға шағып бағалануы 2. Әзербайжан: havanın çirklənməsi dərəcəsinin qiymətləndirilməsi 3. Қырғыз: абанын булгануу деңгээлин баалоо 4. Өзбек: havo ifloslanishi darajasini baholash 5. Түрік: hava kirliliğinin derecesinin değerlendirilmesi 6. Ағылшын: assessment of the degree of air pollution 7. Испан: evaluación de la contaminación del aire 8. Неміс: bewertung der luftverschmutzung 9. Француз: évaluation de la pollution atmosphérique 10. Бекітілген нұсқасы: позицияны бағалау (2020 ж); ағын ауа (2021ж); желден ластану (2021 ж); дәреже (мат., 2015) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 6 желтоқсандағы N 1278 Қаулысы, шөлейттенумен, топырақ қабатының, судың, ауаның ластануымен, қалдықтардың жиналуымен және тағы басқаларымен байланысты... 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «ауаның ластану дәрежесiн бағалау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
919. | ауаның газдану деңгейiн бағалау | оценка уровня загазованности воздуха | оценка уровня загазованности воздухаауаның газдану деңгейiн бағалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауаның газдану деңгейiн бағалау – атмосфералық ауаның қатты және сұйық бөлшектермен, сондай-ақ ауаның құрамына кірмейтін газдармен ластану деңгейін бағалау. 2. Әзербайжан: hava çirkliliyinin qiymətləndirilməsi 3. Қырғыз: абанын газ деңгээлин баалоо 4. Өзбек: havoning gazlanishi darajasini baholash 5. Түрік: havanın gaz seviyesinin değerlendirilmesi 6. Ағылшын: assessment of the level of air pollution 7. Испан: evaluación del nivel de gas del aire 8. Неміс: bewertung des gasniveaus der luft 9. Француз: estimation du niveau de gaz dans l & apos; air 10. Бекітілген нұсқасы: позицияны бағалау (2020 ж); газданғандық (төтенше жағдай, 2015); бақылау деңгейі (төтенше жағдай) (төтенше жағдай, 2015) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң Қаулысы 1997 жылғы 21 қаңтардағы N 89. Мысалы, өндiрiстегi санитарлық-гигиеналық жағдайды жақсартуды: өрт, жарылу қауiпсiздiгiнiң деңгейiн арттыруды, жұмыс орындарындағы шаңданудың, газданудың, шудың және... 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «ауаның газдану деңгейін бағалау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
920. | экологиялық бағалау | оценка экологическая | оценка экологическаяэкологиялық бағалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық бағалау – көзделіп отырған және жүзеге асырылатын қызметті немесе әзірленетін құжатты іске асырудың қоршаған ортаға ықтимал тікелей және жанама елеулі әсерлерін анықтау, зерделеу, сипаттау және бағалау процесі. 2. Әзербайжан: ekoloji qiymətləndirilməsi 3. Қырғыз: ekologik baholash 4. Өзбек: ekologik baholash 5. Түрік: çevresel değerlendirme 6. Ағылшын: environmental assessment 7. Испан: evaluación ambiental 8. Неміс: bewertung ökologisch 9. Француз: évaluation environnementale 10. Бекітілген нұсқасы: экологиялық саясат (2018 ж); позицияны бағалау (2020 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 1 шiлдедегі № 228 бұйрығы. Мысалы, экологиялық жағдай аймағына жатқызу мақсатында жерді бағалаудың экологиялық өлшемшарттарын бекіту туралы 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «экологиялық бағалау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
921. | экологиялық-экономикалық бағалау | оценка эколого-экономическая | оценка эколого-экономическаяэкологиялық-экономикалық бағалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық-экономикалық бағалау – жалпы мазмұны қоршаған ортаға тигізер әсерді болжау, оларды экономикалық бағалау және кейіннен экологиялық-экономикалық шешімдерді әзірлеу немесе түзету болып табылатын ғылыми-техникалық және экономикалық сипаттағы процесс. 2. Әзербайжан: İqtisadi-ekoloji qiymətləndirmə 3. Қырғыз: экологиялык-экономикалык баалоо 4. Өзбек: ekologik va iqtisodiy baholash 5. Түрік: eko-ekonomik değerlendirme 6. Ағылшын: environmental and economic assessment 7. Испан: evaluación ambiental-económica 8. Неміс: bewertung ökologisch-ökonomisch 9. Француз: évaluation écolo-économique 10. Бекітілген нұсқасы: экологиялық саясат (2018 ж); позицияны бағалау (2020 ж); сәйкестікті бағалау (2016). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 30 шілдедегі № 474 қаулысы. Мысалы, "Экологиялық-экономикалық есепке алу – 2012 жүйесін енгізу (ЭЭЕЖ)" 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «экологиялық-экономикалық бағалау» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
922. | ауа тазартқыш | очиститель воздуха | очиститель воздухаауа тазартқышСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауа тазартқыш – ауаны тазартуға және бөлмедегі атмосфераны жақсартуға арналған құрылғы. Ауаны тазартуға арналған құрылғыларды тазарту әдісіне сәйкес топтарға бөлуге болады. 2. Әзербайжан: təmiz hava təmiz hava 3. Қырғыз: аба тазалагыч 4. Өзбек: havo tozalovchi 5. Түрік: hava temizleyici 6. Ағылшын: air purifier 7. Испан: purificador de aire 8. Неміс: luftreiniger 9. Француз: purificateur d`air 10. Бекітілген нұсқасы: тазартқыш (2016); ағын ауа (2021ж). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 20 шілдедегі № 546 бұйрығы. Мысалы, канализациялық жүйелерде және тазартқыш құрылыстарда өртке қауіпті, жарылыс қаупі және токсикалық газды ауа араластары; 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын, сөздің жеке-дара бекітілуін негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «ауа тазартқыш» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
923. | абсорбциялық тазарту | очистка абсорбционная | очистка абсорбционнаяабсорбциялық тазартуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Абсорбциялық тазарту – бөлініп шыққан газдарды күкірт қосылыстарынан, қышқыл буларынан, қышқылдардан және көмірқышқыл газынан (Құдай, Н25, НС1, Н2304, СО, С02) және басқа да улы көмірсутектерден (фенол, формальдегид және т.б.) тазарту үшін қолданылатын әдіс. 2. Әзербайжан: absorbsiya təmizləmə 3. Қырғыз: абсорбциялык тазалоо 4. Өзбек: changni yutish tozalash 5. Түрік: temizleme emici 6. Ағылшын: absorption cleaning 7. Испан: absorption cleaning 8. Неміс: reinigung абсорбционная 9. Француз: nettoyage absorbant 10. Бекітілген нұсқасы: абсорбция (2018ж) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2021 жылғы 10 маусымдағы № 201 бұйрығы. Мысалы, абсорбциялайтын сұйықтықтарды аппараттарға беру, олардың температурасы мен концентрациясын қажетті деңгейде ұстау; жабдықты және коммуникацияларды тазарту 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «абсорбциалық тазарту» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
924. | биологиялық тазарту | очистка биологическая | очистка биологическаябиологиялық тазартуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биологиялық тазарту – микроорганизмдердің ағынды сулардағы органикалық заттарды (ластануларды) жұту (минералдандыру) қабілетіне негізделген тазарту әдісі. 2. Әзербайжан: bioloji təmizləmə 3. Қырғыз: биологиялык тазалоо 4. Өзбек: biologik tozalash 5. Түрік: biyolojik temizlik 6. Ағылшын: biological purification 7. Испан: limpieza biológica 8. Неміс: biologische reinigung 9. Француз: nettoyage biologique 10. Бекітілген нұсқасы: биологиялық белсенділік (2018ж) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 19 мамырдағы N 427 Қаулысы. Мысалы, 1. Қызылорда қаласында орналасқан «Қызылорда қаласындағы ағынды суларды биологиялық тазарту станциясы» 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «биологиялық тазарту» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
925. | суды тазарту | очистка воды | очистка водысуды тазартуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суды тазарту – суды ластайтын қажетсіз қаты бөлшектерді, химиялық заттарды, биологиялық ластағыштарды, эфирлер мен газдарды кетіру процесі. Тазарту процесінің түпкілікті нәтижесі - пайдалануға жарамды таза су алу. 2. Әзербайжан: suyun təmizlənməsi 3. Қырғыз: сууну тазалоо 4. Өзбек: suv tozalash 5. Түрік: su arıtma 6. Ағылшын: water purification 7. Испан: clarificación del agua 8. Неміс: wasseraufbereitung 9. Француз: traitement de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы: тазартылған су (2021ж) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 6 тамыздағы N 783 қаулысы. Мысалы, Кувейт Мемлекетiнiң аумағындағы жарылмаған оқ-дәрiлердi жою және сумен қамтамасыз ету әрi суды тазарту пункттерiн жабдықтау жөнiнде. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «суды тазарту» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
926. | ауаны тазарту | очистка воздуха | очистка воздухаауаны тазартуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауаны тазарту – техникалық құралдар арқылы ауадан шаң мен басқа да зиянды қоспаларды шығару. Тазарту әдетте тұрғын үй, қоғамдық және өндірістік ғимараттардың үй-жайларына ауаны желдету және ауаны баптау жүйелерімен жеткізіледі. 2. Әзербайжан: hava təmizlənməsi 3. Қырғыз: абаны тазалоо 4. Өзбек: havo tozalash 5. Түрік: hava temizleme 6. Ағылшын: air purification 7. Испан: purificación del aire 8. Неміс: luftreinigung 9. Француз: purification d`air 10. Бекітілген нұсқасы: ағын ауа (2021ж) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 18 маусымдағы №294 бұйрығы. Мысалы, Ауаны бөлу өнімдерін өндіру және тұтыну кезіндегі қауіпсіздік жөніндегі нұсқаулық бекітілсін. Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2018 жылғы 26 қаңтардағы № 73 бұйрығы. Мысалы, Мемлекеттік кірістер органдары лауазымды тұлғаларының тауарларды кедендік тазартуды жасау қағидаларын бекіту туралы. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «ауаны тазарту» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
927. | ластанудан тазарту | очистка от загрязнения | очистка от загрязненияластанудан тазартуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ластанудан тазарту – табиғи қоршаған ортаны қоспалардан, ластанудан, алдыңғы өңдеудің іздерінен және т. б. босататын технологиялық операция. 2. Әзербайжан: təbii mühitin keyfiyyəti 3. Қырғыз: табигый чөйрөнүн сапаты 4. Өзбек: tabiiy muhitning sifati 5. Түрік: doğal çevrenin kalitesi 6. Ағылшын: electrophoresis 7. Испан: Limpieza de la contaminación 8. Неміс: Reinigung von Verunreinigungen 9. Француз: Nettoyage de la pollution 10. Бекітілген нұсқасы: ластану(хим) (2006ж) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 29 желтоқсандағы № 1756 Қаулысы, Мысалы, деңгейі: жерасты суларын №3 тәжірибелік-өнеркәсіптік учаскеде алты валентті хроммен ластанудан тазарту ведомстволық деректер. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «ластанудан тазарту» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
928. | қалдықтарды тазарту | очистка отходов | очистка отходовқалдықтарды тазартуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қалдықтарды тазарту – ластануды, тұрмыстық және өнеркәсіптік пайдаланылатын қалдық өнімдерді жою жөніндегі іс-шаралар кешені. Ағынды суларды тазарту арнайы тазарту қондырғыларында жүзеге асырылады. 2. Әзербайжан: tullantıların təmizlənməsi 3. Қырғыз: калдыктарды тазалоо 4. Өзбек: chiqindilarni tozalash 5. Түрік: atık arıtma 6. Ағылшын: waste treatment 7. Испан: limpieza de residuos 8. Неміс: abfallbehandlung 9. Француз: traitement des déchets 10. Бекітілген нұсқасы: қауіпті қалдықтар (2006ж) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
929. | ауызсуды тазарту | очистка питьевой воды | очистка питьевой водыауызсуды тазартуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауызсуды тазарту – су дайындау шараларының тұтас кешенін қамтитын процесс. Қажетсіз химиялық заттарды, биологиялық ластағыштарды, тұнған қатты бөлшектерді және газдарды жою үдерісі. 2. Әзербайжан: içməli suyun təmizlənməsi 3. Қырғыз: ичүүчү сууну тазалоо 4. Өзбек: ichimlik suvini tozalash 5. Түрік: içme suyu arıtma 6. Ағылшын: drinking water purification 7. Испан: tratamiento de agua potable 8. Неміс: trinkwasseraufbereitung 9. Француз: traitement de l`eau potable 10. Бекітілген нұсқасы: ауызсу құбыры (2021ж) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 28 ақпандағы № 161 бұйрығы. Мысалы, жабдықтау жүйелерінен халыққа берілген ауызсудың 1 (бір) текше метрі үшін халықтың төлемақы мөлшері арасындағы айырма ретінде айқындалады; бұдан әрі тазартуды... 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «ауызсуды тазарту» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
930. | ақаба суды тазарту; ағынды суларды тазарту | очистка сточных вод | очистка сточных водақаба суды тазарту; | +11 |
931. | ақаба суды биологиялық тазарту; ағынды суларды биологиялық тазарту | очистка сточных вод биологическая | очистка сточных вод биологическаяақаба суды биологиялық тазарту; | +7 |
932. | ақаба суды мұқият тазарту; ағынды суларды терең тазарту | очистка сточных вод глубокая | очистка сточных вод глубокаяақаба суды мұқият тазарту; | +8 |
933. | ақаба суды табиғи тазарту; ағынды суларды табиғи тазарту | очистка сточных вод естественная | очистка сточных вод естественнаяақаба суды табиғи тазарту; | +8 |
934. | ақаба суды жасанды тазарту; ағынды суларды жасанды тазарту | очистка сточных вод искусственная | очистка сточных вод искусственнаяақаба суды жасанды тазарту; | +10 |
935. | ақаба суды механикалық тазарту; ағынды суларды механикалық тазалау | очистка сточных вод механическая | очистка сточных вод механическаяақаба суды механикалық тазарту; | +10 |
936. | ақаба суды биосүзгiлерде тазарту; ағынды суларды биосүзгілерде тазарту | очистка сточных вод на биофильтрах | очистка сточных вод на биофильтрахақаба суды биосүзгiлерде тазарту; | +10 |
937. | ақаба суды алғашқы тазарту; ағынды суларды бастапқы тазарту | очистка сточных вод первичная | очистка сточных вод первичнаяақаба суды алғашқы тазарту; | +9 |
938. | ақаба суды химиялық тазарту; ағынды суларды химиялық тазарту | очистка сточных вод химическая | очистка сточных вод химическаяақаба суды химиялық тазарту; | +10 |
939. | тасқын; су тасқыны | паводок | паводоктасқын; су тасқыныСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тасқын – жылдың әртүрлі мезгінде бірнеше рет қайталануы мүмкін судың шығыны мен деңгейінің қарқынды (әдетте қысқа мерзімді) өсуімен сипатталатын және еру кезінде жаңбыр немесе қардың көп еруі салдарынан болатын өзен су режимінің фазасы. 2. Әзербайжан: daşqın 3. Қырғыз: суу ташкыны 4. Өзбек: suv toshqini 5. Түрік: taşkın 6. Ағылшын: flood 7. Испан: crecida 8. Неміс: hochwasser 9. Француз: crue 10. Бекітілген нұсқасы: наводнение-су тасқыны (геогр) (2005 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулысы 1998 жылғы 29 сәуiрдегi N 392. Мысалы, Сырдария өзенiнде 1998 жылғы қатты су тасқынының зардаптарын жоюға және елдi мекендердi, шаруашылық объектiлерiн бұдан әрi мүмкiн болатын су басуы. 12. Ұсыныстар: «Тасқын» сөзін талдай отырып, ұсынылып отырған ұғым қолданыста «су» сөзінің тіркесуімен ғана қолданылатындығы анықталды. Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген ұғым атауы ретінде «су тасқыны» сөзі бекітілуге лайық деп танимыз. | +10 |
940. | көктемгі тасқын су | весенняя паводка | весенняя паводкакөктемгі тасқын суСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Көктемгі тасқын су – көктем мезгіліндегі судың шығыны мен деңгейінің қарқынды өсуімен сипатталатын, жаңбыр немесе көктемде қардың көп еруі салдарынан болатын өзен су режимінің фазасы. 2. Әзербайжан: bahar daşqın 3. Қырғыз: жазгы суу ташкыны 4. Өзбек: bahor toshqinlari 5. Түрік: bahar sel 6. Ағылшын: spring flood 7. Испан: inundación de primavera 8. Неміс: frühlingshaftes hochwasser 9. Француз: crue printanière 10. Бекітілген нұсқасы: наводнение-су тасқыны (геогр) (2005 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 11 мамырдағы № 498 Қаулысы. Мысалы, көктемгі су тасқыны кезеңіндегі төтенше жағдайлардың салдарын жою жөніндегі іс-шараларды жүргізу мақсатында. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген ұғым атауы ретінде «көктемгі су тасқыны» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +2 |
941. | әлемдік iндет | пандемия | пандемияәлемдік iндетСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Әлемдік iндет – бірқатар елдерде, континенттерде таралған ерекше күшті індет; эпидемиялық процестің дамуының ең жоғары деңгейі. Пандемия - ең қауіпті түрі, яғни әлемнің көп бөлігін қамтитын індет. Этимология: Грекше πανδημία - «тұтас халық» деген сөзбен мәндес 2. Әзербайжан: pandemiya 3. Қырғыз: пандемия 4. Өзбек: pandemiya 5. Түрік: pandemi 6. Ағылшын: pandemic 7. Испан: pandemia 8. Неміс: pandemie 9. Француз: pandémie 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 4 қарашадағы №781 қаулысы. Мысалы, Коронавирус инфекциясы пандемиясына қарсы іс-қимыл жөніндегі 2021 – 2022 жылдарға арналған жедел іс-қимыл жоспарын бекіту туралы. 12. Ұсыныстар: «Әлемдік iндет» терминін талдау барысында сөздің уәжділігі сәйкескенмен де, таралуы (узуалдылығы) кең ауқымды еместігін анықтадық. Заңнамадағы «пандемия» терминінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген ұғым атауы ретінде «пандемия» термині бекітілгені дұрыс деп танимыз. | -6 |
942. | қоршаған орта параметрi | параметр окружающей среды | параметр окружающей средықоршаған орта параметрiСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоршаған орта параметрi – жылу ысырабының шамасына объективті әсер ететін сыртқы климаттық факторлар: жылу желілері құбырларының тереңдігіндегі ауа мен топырақ температурасының орташа жылдық, орташа маусымдық және орташа айлық мәндері, жылу желісі жұмысының жылыту және жазғы кезеңдерінің ұзақтығы. 2. Әзербайжан: ətraf mühit parametri 3. Қырғыз: айлана-чөйрөнүн параметрлери 4. Өзбек: atrof-muhit parametri 5. Түрік: çevre parametresi 6. Ағылшын: environment parameter 7. Испан: parámetro del medio ambiente 8. Неміс: umwelt-parameter 9. Француз: paramètre d`environnement 10. Бекітілген нұсқасы: қоршаған орта (жер ғылымы, 1995); параметр (2018 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2015 жылғы 26 наурыздағы № 316 бұйрығы. Мысалы, 6. Дала жұмыстары кезiнде жолға (объектiге) қатысты жолдың сипаттамасы және параметрi туралы деректер жинау орындалады. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы «параметр» сөзінің қолданысын, «қоршаған орта» тіркесінің терминологиялық комиссия тарапынан бұрын-соңды бекітілгендігін негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген термин бекітілуге лайық деп танимыз. | +12 |
943. | сейсмикалық толқын | сейсмическая волна | сейсмическая волнасейсмикалық толқынСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Сейсмикалық толқын – жер сілкінудің немесе жарылулардың, желдің, теңіз соқпа толқындарының және кез келген машина мен транспорттың әсерлерінің нәтижесінде таралатын жер қабығындағы серпімді толқындар. Басқа да серпімді толқындар сияқты сейсмикалық толқындарды да бойлама (жылдамдығы 7-ден 14 км/сек), көлденең (4-тен 10 км/сек) және беткі деп үш түрге бөлуге болады. 2. Әзербайжан: seysmik dalğa 3. Қырғыз: сейсмикалык толкун 4. Өзбек: seysmik to`lqin 5. Түрік: sismik dalga 6. Ағылшын: seismic wave 7. Испан: onda sísmica 8. Неміс: seismische Welle 9. Француз: onde sismique 10. Бекітілген нұсқасы: сейсмикалық барлау жұмыстары (индустрия) (2015 ж); толқын амплитудасы (2018 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12. Ұсыныстар: Басқа тілдердегі аудармаларын, жеке термин ретінде бекітілулерін басшылыққа ала отырып, сейсмикалық толқын терминін бекіту ұсынылады. | +12 |
944. | табиғи-тарихи саябақ | парк природно-исторический | парк природно-историческийтабиғи-тарихи саябақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи-тарихи саябақ – қоршаған ортамен табиғи ландшафты тығыз байланысқан, қорғалатын аумағы салыстырмалы түрде үлкен емес, тарих және мәдениет ескерткіштері бар жер телімі 2. Әзербайжан: park təbii-tarixi 3. Қырғыз: жаратылыш-тарыхый парк 4. Өзбек: park tabiiy va tarixiy 5. Түрік: doğa tarihi parkı 6. Ағылшын: natural history park 7. Испан: parque natural-histórico 8. Неміс: naturhistorischer park 9. Француз: naturhistorischer park 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи-тарихи бағыт (2020 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2019 жылғы 26 желтоқсандағы №288-VІ ҚРЗ. Мысалы, дүниежүзілік мәдени және табиғи мұра объектілерінің тізбесі. 4-бап. Тарихи-мәдени мұра объектілері 1. Анықталған тарихи-мәдени мұра объектілерін облыстардың... 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің түйінді бөлігі қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген табиғи-тарихи саябақ термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +12 |
945. | жылыжай газдары; көшетжай газдары | парниковые газы | парниковые газыжылыжай газдары; | -5 |
946. | жеткізуші канал | подводящий канал | подводящий каналжеткізуші каналСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жеткізуші канал – жерге орналастырылған судың қысымсыз қозғалысы бар дұрыс пішіндегі жасанды арна (су таратқыш). 2. Әзербайжан: sualtı kanal 3. Қырғыз: канал жеткирүү 4. Өзбек: ta`minot kanali 5. Түрік: besleme kanalı 6. Ағылшын: supply channel 7. Испан: canal de plomo 8. Неміс: anschlusskanal 9. Француз: anschlusskanal 10. Бекітілген нұсқасы: ауажеткізуші фурма түтігі (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 21 мамырдағы № 355 бұйрығы. Мысалы,1) әлеуетті жеткізуші – ТЖҚ сатып алу туралы шартты жасасуға ниеттенетін... 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз қолданысын, «жеткізуші» сөзінің термин құрамында бекітілуін негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген жеткізуші канал термині бекітілуге лайық деп танимыз. | -3 |
947. | экологиялық тепе-теңдiктi қолдау | поддержание экологического равновесия | поддержание экологического равновесияэкологиялық тепе-теңдiктi қолдауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық тепе-теңдiктi қолдау – табиғи қалыптасқан қоршаған ортаны қажет кезде табиғатты құраушы компоненттерді жасанды түрде қосу немесе, керісінше, оның артық болған кезінде мөлшерінің азайтуға арналған іс-шаралар жиыны (мысалы, ағаш отырғызу, тоғандар салу т.б.). 2. Әзербайжан: ekoloji tarazlığın saxlanılması 3. Қырғыз: экологиялык тең салмактуулукту сактоо 4. Өзбек: ekologik muvozanatni saqlash 5. Түрік: ekolojik dengenin korunması 6. Ағылшын: maintaining ecological balance 7. Испан: mantener el equilibrio ecológico 8. Неміс: aufrechterhaltung des ökologischen gleichgewichts 9. Француз: maintenir l`équilibre écologique 10. Бекітілген нұсқасы: тепе-теңдік тұрақтысы(хим) (2006 ж) 11. Заңнамадағы қолданысы: Декларация, Загреб қ., 2001 жылғы 18 шілде. Мысалы, жолындағы белсендi ынтымақтастық және экологиялық тепе-теңдiктi қолдауға бағытталған шаралар қабылдау. 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген экологиялық тепе-теңдiктi қолдау термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
948. | жерасты сулары | подземные воды | подземные водыжерасты суларыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жерасты сулары – жер қыртысының жоғарғы бөлігінің тау жыныстарының қалыңдығында сұйық, қатты және газ тәрізді күйде болатын сулар. 2. Әзербайжан: yeraltı sular 3. Қырғыз: жер астындагы суулар 4. Өзбек: er osti suvlari 5. Түрік: yeraltı suları 6. Ағылшын: underground water 7. Испан: aguas subterráneas 8. Неміс: unterirdisches wasser 9. Француз: eaux souterraines 10. Бекітілген нұсқасы: су буы (2021) 11. Заңнамадағы қолданысы: 3 желтоқсандағы №367 «Жерүсті су объектілері жоқ, бірақ ауызсу сапасындағы жерасты суларының жеткілікті қоры бар аумақтарда ауызсумен және шаруашылық-тұрмыстық... 12. Ұсыныстар: Заңнамадағы сөз тіркесінің қолданысын негізге ала отырып, ұғымның анықтамасын, фономорфологиялық құрылымын, жалпы лингвистикалық қолданысын, салалық ерекшелігін зерделей келе көрсетілген «жерасты сулары» термині бекітілуге лайық деп танимыз. | +13 |
949. | жерасты мүшесі; жерасты мүше | подземный орган | подземный органжерасты мүшесі; | +5 |
950. | егiстік қорғайтын орман жолағы | полоса лесная полезащитная | полоса лесная полезащитнаяегiстік қорғайтын орман жолағыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Егiстік қорғайтын орман жолағы – ауылшаруашылық жерлерін, бақтарды құрғақ шөптерден, шаңды дауылдардан, жел эрозиясынан қорғауға, топырақтың су режимін жақсартуға, сондай-ақ агроценоздардың түрлерінің әртүрлілігін сақтауға арналған бірқатар жолақтар түрінде ағаш-бұта түрлерін отырғызу (зиянкестердің жаппай көбеюіне кедергі келтіреді) және т. б. 2. Әзербайжан: sahə qoruyucu meşə zolağı 3. Қырғыз: талаа коргоочу токой тилкеси 4. Өзбек: майдон ҳимоя ўрмон ип 5. Түрік: saha koruyucu orman şeridi 6. Ағылшын: полоса лесная полезащитная 7. Испан: franja forestal 8. Неміс: waldband nutzbar 9. Француз: bande de forêt 10. Бекітілген нұсқасы- бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып егiстік қорғайтын орман жолағы деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
951. | орманды жанама пайдалану | пользование лесом побочное | пользование лесом побочноеорманды жанама пайдалануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орманды жанама пайдалану – егістік, жайылым, шабындық – ауылшаруашылық жерлерін пайдалану. 2. Әзербайжан: dolayı meşə istifadə 3. Қырғыз: токойду кыйыр пайдалануу 4. Өзбек: билвосита ўрмонларни бошқариш 5. Түрік: dolaylı orman yönetimi 6. Ағылшын: the use of the forest is secondary 7. Испан: uso del bosque secundario 8. Неміс: die Nutzung des Waldes ist nebensächlich 9. Француз: utilisation de la forêt 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: Мемлекеттік орман қоры аумағында орманды жанама пайдалану қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 30 сәуірдегі №18-02/405 бұйрығы. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып орманды жанама пайдалану деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
952. | табиғи ресурстарды пайдалану | пользование природными ресурсами | пользование природными ресурсамитабиғи ресурстарды пайдалануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи ресурстарды пайдалану – қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды молайту мен қажеттілікке қолдану. 2. Әзербайжан: təbii ehtiyatlardan istifadə 3. Қырғыз: жаратылыш ресурстарын пайдалануу 4. Өзбек: табиий ресурслардан фойдаланиш 5. Түрік: doğal kaynakların kullanımı 6. Ағылшын: use of natural resources 7. Испан: aprovechamiento de los recursos naturales 8. Неміс: nutzung natürlicher Ressourcen 9. Француз: utilisation des ressources naturelles 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи ресурстар (геогр.) (2005ж). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды молайту мен пайдалану саласындағы тәуекел дәрежесін бағалау өлшемшарттарын және тексеру парақтарын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 15 желтоқсандағы № 721 және Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 30 желтоқсандағы №835 бірлескен бұйрығы. Мысалы: Қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды молайту мен пайдалану саласындағы тәуекел дәрежесін бағалау өлшемшарттарын және тексеру парақтарын бекіту 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи ресурстарды пайдалану деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
953. | климаттық белдеу | пояс климатический | пояс климатическийклиматтық белдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Климаттық белдеу – жер шарының ендік немесе субендік бағытта тұтаса немесе бөлініп созылып жатқан, климатқа қатысы жағынан айтарлықтай біртекті өңірлері. 2. Әзербайжан: iqlim zonası 3. Қырғыз: климаттык кур 4. Өзбек: иқлим зонаси 5. Түрік: iklim bölgesi 6. Ағылшын: climate belt 7. Испан: cinturón climático 8. Неміс: klimagürtel 9. Француз: ceinture climatique 10. Бекітілген нұсқасы: климаттық әсер (2018ж); белдеу (2005ж) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып климаттық белдеу деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
954. | табиғи белдеу | пояс природный | пояс природныйтабиғи белдеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи белдеу – Жердің экваторлық өңірін(5 – 8° солтүстік ендік пен 4 – 11° оңтүстік ендік аралығы) қамтитын, екі субэкваторлық белдеу аралығы. 2. Әзербайжан: табиғи белдеу 3. Қырғыз: табигый кур 4. Өзбек: табиий камар 5. Түрік: doğal kemer 6. Ағылшын: natural belt 7. Испан: cinturón natural 8. Неміс: gürtel natürlich 9. Француз: ceinture naturelle 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи желімдер(хим) (2006ж); белдеу (2005ж). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи белдеу деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
955. | өсiмдiк жабыны белдеуi | пояс растительности | пояс растительностиөсiмдiк жабыны белдеуiСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өсiмдiк жабыны белдеуi – құрлықтағы ылғал ауаның әсерінен әр түрлі түзілетін өсімдіктер жамылғысы. 2. Әзербайжан: bitki örtüyü ilə kəmər 3. Қырғыз: өсүмдүк менен капталган кур 4. Өзбек: сабзавот билан қопланган камар 5. Түрік: sebze kaplı kemer 6. Ағылшын: пояс растительности 7. Испан: cinturón de vegetación 8. Неміс: gürtel der Vegetation 9. Француз: ceinture de végétation 10. Бекітілген нұсқасы: белдеу (2005ж). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып өсiмдiк жабыны белдеуi деп қолдануға болады деп санаймыз | +9 |
956. | адамның экологиялық құқығы | права человека экологические | права человека экологическиеадамның экологиялық құқығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Адамның экологиялық құқығы ұғымы – қоғам мен табиғат арасындағы қоғамдық қатынастарды реттейтін нормалар жүйесі. 2. Әзербайжан: ekoloji, insan hüquqları 3. Қырғыз: адамдын экологиялык укуктары 4. Өзбек: екологик инсон ҳуқуқлари 5. Түрік: çevresel insan hakları 6. Ағылшын: human rights environmental 7. Испан: derechos humanos ambientales 8. Неміс: menschenrechte ökologisch 9. Француз: droits de l & apos; homme environnementaux 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі. Мысалы, әрбiр адамның экологиялық ақпаратқа қол жеткiзу құқығын сақтау және жұртшылықтың қоршаған ортаны қорғау мен орнықты даму мәселелерiн шешуге ... 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып адамның экологиялық құқығы деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
957. | экологиялық құқық | права экологические | права экологическиеэкологиялық құқықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық құқық (орыс.экологическое право) – экологиялық-заңдылық нормалардың (тәртіп ережелері) жиынтығы. Ол қоршаған ортаны корғау, экологиялық зияндардың зардаптарын алдын ала ескерту, адамды қоршаған табиғи ортаны сауықтыру және сапасын арттыру жолында адам мен табиғаттың өзара қоғамдық (экологиялық) қатынасын реттейді. 2. Әзербайжан: ekoloji hüquq 3. Қырғыз: экологиялык укук 4. Өзбек: екологик ҳуқуқ 5. Түрік: çevre hukuku 6. Ағылшын: environmental rights 7. Испан: derechos ambientales 8. Неміс: umweltrechte 9. Француз: droits environnementaux 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: "Қазақстан Республикасының Қылмыстық және Қылмыстық-процестік кодекстеріне экологиялық құқық бұзушылықтар үшін жауаптылықты күшейту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасы туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 30 желтоқсандағы № 969 қаулысы. Мысалы: "Қазақстан Республикасының Қылмыстық және Қылмыстық-процестік кодекстеріне экологиялық құқық бұзушылықтар үшін жауаптылықты күшейту мәселелері 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып экологиялық құқық деп қолдануға болады деп санаймыз | +12 |
958. | экологиялық ережелер | правила экологические | правила экологическиеэкологиялық ережелерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық ережелер – мемлекет тарапынан табиғи ортаны зиянды әрекеттерден қорғау үшін шығарылатын ережелер. 2. Әзербайжан: ekoloji qaydalar 3. Қырғыз: экологиялык эрежелер 4. Өзбек: екологик қоидалар 5. Түрік: çevre düzenlemeleri 6. Ағылшын: environmental regulations 7. Испан: regulaciones ambientales 8. Неміс: umweltvorschriften 9. Француз: règles environnementales 10. Бекітілген нұсқасы-бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып экологиялық ережелер деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
959. | тау баурайы жазықтары | предгорная равнина | предгорная равнинатау баурайы жазықтарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тау баурайы жазықтары – тау бөктері тауларға іргелес және қалыптасу, даму процесінде олармен тығыз байланысты көлбеу жазық. 2. Әзербайжан: düzənliklərin dağ yamacları 3. Қырғыз: түздүктөрдүн тоо капталдары 4. Өзбек: текисликларнинг тог ъ ён бағирлари 5. Түрік: ovaların dağ yamaçları 6. Ағылшын: foothill plain 7. Испан: llanura de las estribaciones 8. Неміс: ausläufer der Ebene 9. Француз: plaine des contreforts 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып тау баурайы жазықтары деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
960. | табиғаттың өзгеруі | преобразование природы | преобразование природытабиғаттың өзгеруіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғаттың өзгеруі – табиғи кешендердің биологиялық өнімділігі мен экономикалық өнімділігін арттыру үшін табиғи ортаның өзгеруі. 2. Әзербайжан: təbiət transformasiyası 3. Қырғыз: жаратылышты өзгөртүү 4. Өзбек: табиатни ўзгартириш 5. Түрік: doğanın dönüşümü 6. Ағылшын: transformation of nature 7. Испан: transformación de la naturaleza 8. Неміс: die Transformation der Natur 9. Француз: transformation de la nature 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспеді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, қырғыз, өзбек тіліндегі аудармаларды, экология саласында қалыптаспаған атау екендігін ескере отырып, преобразование – түрлендіру дегеннен гөрі сол сөздің синонимі изменение – өзгерту деген сөзді пайдаланып табиғаттың өзгеруі деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
961. | тұщы су | пресная вода | пресная водатұщы суСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұщы су – минералдану дәрежесі 1 г/л-ден аспайтын табиғи су атауы, минералдануы 1%-дан кем су. 2. Әзербайжан: şirin su 3. Қырғыз: таза суу 4. Өзбек: чучук сув 5. Түрік: tatlı su 6. Ағылшын: fresh water 7. Испан: agua dulce 8. Неміс: Süßwasser 9. Француз: eau douce 10. Бекітілген нұсқасы-бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып тұщы су деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
962. | тұщы су экожүйелерi | пресноводные экосистемы | пресноводные экосистемытұщы су экожүйелерiСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тұщы су экожүйелері – ленттік (тұрақты сулар): көлдер, тоғандар, су қоймалары және т.б., ағынды немесе ағынды сулар (өзендер, бұлақтар) және сулы-батпақты жерлер. Тұщы су экожүйелері тұздылығы төмен сұйық су. 2. Әзербайжан: Şirin ekosistemlər 3. Қырғыз: таза суунун экосистемалары 4. Өзбек: чучук сув екотизимлари 5. Түрік: tatlı su ekosistemleri 6. Ағылшын: freshwater ecosystems 7. Испан: ecosistemas de agua dulce 8. Неміс: Süßwasserökosysteme 9. Француз: écosystèmes d`eau douce 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып тұщы су экожүйелерi деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
963. | экологиялық қылмыс | преступление экологическое | преступление экологическоеэкологиялық қылмысСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық қылмыс – экология тұрғысынан қауіпті химиялық, радиоактивті және биология заттарды өндіру мен пайдалану, ветеринарлық ережелердің, өсімдіктердің аурулары мен зиянкестеріне қарсы күресу үшін белгіленген ережелерді бұзу. 2. Әзербайжан: экологиялық қылмыс 3. Қырғыз: экологиялык кылмыштуулук 4. Өзбек: екологик жиноят 5. Түрік: çevresel suç 6. Ағылшын: environmental crime 7. Испан: delito ambiental 8. Неміс: verbrechen ökologisch 9. Француз: crime écologique 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: «Қазақстан Республикасының Қылмыстық және Қылмыстық-процестік кодекстеріне экологиялық құқық бұзушылықтар үшін жауаптылықты күшейту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Заңының жобасы туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 30 желтоқсандағы № 969 қаулысы. Мысалы: «Қазақстан Республикасының Қылмыстық және Қылмыстық-процестік кодекстеріне экологиялық құқық бұзушылықтар үшін жауаптылықты күшейту мәселелері 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып экологиялық қылмыс деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
964. | орманды қорғау іс-шаралары жүйесі | система мероприятий по защите леса | система мероприятий по защите лесаорманды қорғау іс-шаралары жүйесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орманды қорғау іс-шаралары жүйесі – ормандарды өрттен, заңсыз кесуден, орман пайдаланудың белгіленген тәртібін бұзудан және орман қорына зиян келтіретін және орман қорына кірмейтін басқа да іс-әрекеттерден қорғауға, сондай-ақ орман зиянкестері мен ауруларынан қорғауға бағытталған іс-шаралар жүйесі. Этимологиясы: франц.système < лат . systema грек. systēma (сөзбе — сөз – «құрастыру»). 2. Әзербайжан: meşə mühafizəsi tədbirləri sistemi 3. Қырғыз: токойду коргоо боюнча иш-чаралар системасы 4. Өзбек: o`rmonni himoya qilish choralari tizimi 5. Түрік: orman koruma önlemleri sistemi 6. Ағылшын: system of forest protection measures 7. Испан: sistema de protección forestal 8. Неміс: das System der Maßnahmen zum Schutz des Waldes 9. Француз: système de protection des forêts 10. Бекітілген нұсқасы: гетерогенді жүйе (2021 ж.); орман шаруашылығы іс-шаралары (2016 ж.); қорғаныс, қорғау (2020 ж.). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Орман кодексі Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 шілдедегі №477 Кодексінен: «... орман пайдаланушылар орман қорын күзету мен қорғау жөнiндегi iс-шараларды жүзеге асыруды қамтамасыз етедi». 12.Ұсыныстар. Бекітілген нұсқаларын, заңнамадағы қолданысын қарастыра келе, орманды қорғау іс-шаралары жүйесі деп бекіту ұсынылады. | +13 |
965. | бөгет табаны | подошва платины | подошва платиныбөгет табаныСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бөгет табаны – ағын судың екпінін бәсеңдеуі үшін жасалған су қоймасының асты. 2. Әзербайжан: bəndin bazası 3. Қырғыз: дамбанын таманы 4. Өзбек: тўғон таглиги 5. Түрік: baraj tabanı 6. Ағылшын: platinum sole 7. Испан: suela de platino 8. Неміс: platin-Sohle 9. Француз: semelle en platine 10. Бекітілген нұсқасы: бөгет (геогр.1998ж) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, су шаруашылығы саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып бөгет табаны деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
966. | суды тежеу | подпор воды | подпор водысуды тежеуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суды тежеу – гидротехникада "тұрмыстық" (қалыпты) деңгеймен салыстырғанда су деңгейінің жоғарылауы. Тірек су ағынын шектейтін өзендерде (мысалы, бөгеттер) су өткізетін құрылыстарды салу кезінде пайда болады, бірақ сонымен бірге табиғи жағдайларға байланысты пайда болуы мүмкін: төменгі желдің күшеюі, жер асты суларының ағу конфигурациясының өзгеруі, мұз кептелістері мен қысқыштар, қоқыстар. 2. Әзербайжан: tejeu məhkəmələri 3. Қырғыз: теджеу соттору 4. Өзбек: тежеу Cоуртес 5. Түрік: aynı mahkemeler 6. Ағылшын: water backup 7. Испан: retención del agua 8. Неміс: wasser-Unterstützung 9. Француз: support de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы-бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып суды тежеу деп қолдануға болады деп санаймыз | +12 |
967. | су басу | подтопление | подтоплениесу басуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су басу – 1) жер бетіндегі ағын сулардың немесе жер асты сулары деңгейінің көтерілуі; 2) өзен маңындағы жер аумағын су тасу немесе тасқын кезінде (табиғи cу басу), не өзен арнасы мен аңғарына жасанды түрде бөгет салу кезінде (жасанды су басу) судың қаптай жайылуы. 2. Әзербайжан: sel 3. Қырғыз: суу ташкыны 4. Өзбек: сув тошқини 5. Түрік: sel baskını 6. Ағылшын: subtraction 7. Испан: inundaciones 8. Неміс: Grundwasserhebung 9. Француз: inondation 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, энергетика саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып су басу деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
968. | су деңгейінің көтерілуі | подъем уровня воды | подъем уровня водысу деңгейінің көтерілуіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су деңгейінің көтерілуі – негізінен су шығынының өзгеруі мен арнаның жуылып-шайылуынан, бөгендердің деңгей тірегіне байланысты судың арнасынан асуы. 2. Әзербайжан: su səviyyəsinin qalxması 3. Қырғыз: суу деңгээлин көтөрүү 4. Өзбек: сув сатҳининг кўтарилиши 5. Түрік: su seviyesinin yükselmesi 6. Ағылшын: water level rise 7. Испан: elevación del nivel del agua 8. Неміс: steigender Wasserstand 9. Француз: élévation du niveau d`eau 10. Бекітілген нұсқасы-бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып су деңгейінің көтерілуі деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
969. | су ысырабы | потери воды | потери водысу ысырабыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су ысырабы -бұл өндірілген, бірақ тұтынушыға барар жолда «жоғалған» су (ағып кету). 2. Әзербайжан: su itkisi 3. Қырғыз: суу жоготуу 4. Өзбек: сув йўқотишлари 5. Түрік: su kaybı 6. Ағылшын: water losses 7. Испан: pérdida de agua 8. Неміс: Wasserverlust 9. Француз: perte d`eau 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып су ысырабы деп қолдануға болады деп санаймыз | +12 |
970. | тасқынды өткізу | пропуск паводка | пропуск паводкатасқынды өткізуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тасқынды өткізу – су тасқыны кезінде артық су мен мұзды өткізу. Табиғи апаттарды тудыруы мүмкін муссондық нөсерден су тасқыны үлкен қауіп төндіреді. Көктемгі мұз қату үлкен асқынуларға әкеледі, өйткені өзендердің ашылуы өзеннің жоғарғы ағысында ертерек жүреді. 2. Әзербайжан: bir daşqın keçirilməsi 3. Қырғыз: суу ташкынын өткөрүү 4. Өзбек: тошқин ўтказиш 5. Түрік: taşkın taşıma 6. Ағылшын: flood pass 7. Испан: pase de inundación 8. Неміс: hochwasser-Ausfall 9. Француз: passage des crues 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып тасқынды өткізу деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
971. | тау бөктері, адырлар | прилавки | прилавкитау бөктері, адырларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тау бөктері, адырлар – жел мен тау жыныстарының түзілуінен пайда болатын түрлі сипаттағы қазаншұңқырлар, үлкенді-кішілі ойпаттар. 2. Әзербайжан: dağətəyi, alovlu adyres 3. Қырғыз: тоо этектериндеги, жалындаган адырдар 4. Өзбек: суянчиқ, оловли адирлар 5. Түрік: önderler, alevli cehennemlerdir 6. Ағылшын: prilavki 7. Испан: mostradores 8. Неміс: Ladentische 9. Француз: comptoirs 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып тау бөктері, адырлар деп қолдануға болады деп санаймыз | +11 |
972. | қызылсудың толысуы | прилив красный | прилив красныйқызылсудың толысуыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қызылсудың толысуы – бір клеткалы организмдердің үлкен мөлшерде бөлініп, су бетінде көзге көрінетін қара қызыл пленканы құрауы, яғни балдырлардың су бетінде гүлденуі. 2. Әзербайжан: Kızılsuda toxluq 3. Қырғыз: Кызылсу каныккандыгы 4. Өзбек: қизилсу камолоти 5. Түрік: Kızılsu`nun doygunluğu 6. Ағылшын: the tide is red 7. Испан: marea roja 8. Неміс: flut rot 9. Француз: marée rouge 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып қызылсудың толысуы деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
973. | толысу-қайту ағыстары | приливно-отливные течения | приливно-отливные течениятолысу-қайту ағыстарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Толысу-қайту ағыстары – мұхит деңгейінің толқындық тербелісі. 2. Әзербайжан: leysan və geri axınları 3. Қырғыз: агымдарды куюу жана артка кайтаруу 4. Өзбек: қуйма ва орқа оқимлар 5. Түрік: dökme ve geri akışlar 6. Ағылшын: tidal currents 7. Испан: corrientes de marea 8. Неміс: Gezeitenströme 9. Француз: courants de marée 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып толысу-қайту ағыстары деп қолдануға болады деп санаймыз | +5 |
974. | табиғат | природа | природатабиғатСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Табиғат – бізді қоршаған орта: жан-жануарлар мен өсімдіктер, Жер мен Ай, Күн мен алыстағы жұлдыздар. 2. Әзербайжан: təbiət 3. Қырғыз: жаратылыш 4. Өзбек: табиат 5. Түрік: doğa 6. Ағылшын: priroda 7. Испан: naturaleza 8. Неміс: Die Natur 9. Француз: nature 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан республикасындағы табиғат қорғау қорлары туралы Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң Қаулысы 1993 жылғы 15 қазан N 1024. Мысалы: Қазақстан Республикасында табиғатты пайдаланудың экономикалық механизмiн одан әрi енгiзу және шаруашылық немесе өзге де қызмет нәтижесiнде залал 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғат деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
975. | жабайы табиғат | природа дикая | природа дикаяжабайы табиғатСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жабайы табиғат – адамның қолы жетпеген,шаруашылық іс-әрекетімен бұзылмаған табиғи орта. 2. Әзербайжан: vəhşi təbiət 3. Қырғыз: жапайы жаратылыш 4. Өзбек: ёввойи табиат 5. Түрік: yaban hayatı 6. Ағылшын: wild nature 7. Испан: naturaleza salvaje 8. Неміс: die Natur ist wild 9. Француз: nature sauvage 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Жабайы жануарлардың қоныс аударатын түрлерін сақтау туралы конвенцияға қосылуы туралы Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 13 желтоқсандағы N 96 Заңы конвенция Уағдаласушы Тараптар, жабайы жануарлар олардың көптүрлілігі қалпында Жер табиғаты жүйесінің ештеңемен айырбастауға болмайтын. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып жабайы табиғат деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
976. | тiрi табиғат | природа живая | природа живаятiрi табиғатСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Тірі табиғат – өсу, тыныс алу, тамақтану және даму қабілетімен ерекшеленетін барлық нәрсе. Адам, жануарлар, өсімдіктер – тірі табиғат объектілері. 2. Әзербайжан: canlı təbiət 3. Қырғыз: тирүү жаратылыш 4. Өзбек: ёввойи табиат 5. Түрік: yaban hayatı 6. Ағылшын: canlı təbiət 7. Испан: naturaleza viva 8. Неміс: die Natur ist lebendig 9. Француз: nature vivante 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып тірі табиғат деп қолдануға болады деп санаймыз | +7 |
977. | табиғи орта | природная среда | природная средатабиғи ортаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи орта – ондағы организмдерге, соның ішінде адамдарға қатысты қарастырылатын табиғат. 2. Әзербайжан: təbii mühit 3. Қырғыз: табигый чөйрө 4. Өзбек: табиий муҳит 5. Түрік: doğal çevre 6. Ағылшын: natural environment 7. Испан: entorno natural 8. Неміс: natürliche Umwelt 9. Француз: environnement naturel 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: Айналадағы табиғи ортаны сауықтыру жөнiнде экологиялық шаралар жүргiзу туралы Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң қаулысы 16 наурыз 1994 ж. N 276 Мысалы: ... мекендердегi санитарлық жағдайды жақсарту, оларды көркейту мен көгалдандыру, айналадағы табиғи ортаны сауықтыру жөнiндегi экологиялық сенбiлiктер. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи орта деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
978. | табиғи төтенше жағдай | природная чрезвычайная ситуация | природная чрезвычайная ситуациятабиғи төтенше жағдайСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи төтенше жағдай – адам шығынына, адамдардың денсаулығына және (немесе) қоршаған табиғи ортаға елеулі материалдық залал келтіретін табиғи төтенше жағдай көзінің пайда болуы. 2. Әзербайжан: təbii fövqəladə vəziyyət 3. Қырғыз: табигый өзгөчө кырдаал 4. Өзбек: табиий фавқулодда вазият 5. Түрік: doğal acil durum 6. Ағылшын: natural emergency 7. Испан: emergencia natural 8. Неміс: natürlicher Notfall 9. Француз: urgence naturelle 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: Табиғи сипаттағы төтенше жағдайды жариялау туралы Қарағанды облысы Приозерск қаласы әкімінің 2021 жылғы 30 қарашадағы №1 шешімі. Мысалы: «Азаматтық қорғау туралы» Қазақстан Республикасының Заңының 48-бабына сәйкес, «Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды мемлекеттік 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи төтенше жағдай деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
979. | табиғи антропогендік нысан | природно-антропогенный объект | природно-антропогенный объекттабиғи антропогендік нысанСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи антропогендік нысан – шаруашылық және өзге де қызмет нәтижесінде өзгертілген табиғи объект немесе адам жасаған, табиғи объектінің қасиеттеріне ие және рекреациялық және қорғаныш мәні бар объект. 2. Әзербайжан: təbii-antropogen obyekt 3. Қырғыз: табигый-антропогендик объект 4. Өзбек: табиий ва антропоген объект 5. Түрік: doğal olarak insan yapımı bir nesne 6. Ағылшын: natural and anthropogenic object 7. Испан: objeto natural-antropogénico 8. Неміс: natur-vom Menschen verursachtes Objekt 9. Француз: objet naturel et anthropique 10. Бекітілген нұсқасы-бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи антропогендік нысан деп қолдануға болады деп санаймыз | +11 |
980. | табиғи мұра | природное наследие | природное наследиетабиғи мұраСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи мұра – бұл керемет ландшафттарды ұсынатын экожүйе, олардың тіршілік етуін қажет ететін көптеген түрлер, жалпы қоғамға әртүрлі аспектілер бойынша үлес қосатын орындар. 2. Әзербайжан: təbii irs 3. Қырғыз: табигый мурас 4. Өзбек: табиий мерос 5. Түрік: doğal miras 6. Ағылшын: natural heritage 7. Испан: Patrimonio natural 8. Неміс: naturerbe 9. Француз: patrimoine naturel 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: Тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану туралы Қазақстан Республикасының Заңы 2019 жылғы 26 желтоқсандағы № 288-VІ ҚРЗ. Мысалы: сақтарлық жерлер, қолмен жасалған және табиғи ғибадат ету объектілері, ландшафттар, құрылысжайлар; 5) Қазақстан Республикасының дүниежүзілік мәдени мұрасының 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи мұра деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
981. | табиғи-ошақтық аурулар | природно-очаговые заболевания | природно-очаговые заболеваниятабиғи-ошақтық ауруларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи ошақтық аурулар – қоздырғыштардың көзі табиғатта болатын жұқпалы аурулар. Қоздырғыштар жануарлардың ағзаларында, соның ішінде кеміргіштер, құстар, қан соратын артроподтарда өмір сүреді, олар осы инфекциялардың көзі және табиғи резервуары болып табылады. 2. Әзербайжан: təbii-ocaq xəstəlikləri 3. Қырғыз: табигый-фокустук оорулар 4. Өзбек: табиий фокал касалликлар 5. Түрік: doğal fokal hastalıklar 6. Ағылшын: natural focal diseases 7. Испан: enfermedades naturales focales 8. Неміс: natürliche fokale Erkrankungen 9. Француз: maladies naturelles-focales 10. Бекітілген нұсқасы - бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспейлі. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи-ошақтық аурулар деп қолдануға болады деп санаймыз | +9 |
982. | аумақтың табиғи ресурстық әлеуеті | природно-ресурсный потенциал территории | природно-ресурсный потенциал территорииаумақтың табиғи ресурстық әлеуетіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аумақтың табиғи ресурстық әлеуеті – ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін ескере отырып, шаруашылықта пайдалануға болатын өңірдің табиғи ресурстарының жиынтығы. 2. Әзербайжан: ərazinin təbii resurs potensialı 3. Қырғыз: аймактын табигый ресурстук потенциалы 4. Өзбек: ҳудуднинг табиий ресурс салоҳияти 5. Түрік: bölgenin doğal kaynak potansiyeli 6. Ағылшын: natural resource potential of the territory 7. Испан: capacidad de recursos naturales del territorio 8. Неміс: das natürliche und Ressourcenpotenzial des Territoriums 9. Француз: ressources naturelles du territoire 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып аумақтың табиғи ресурстық әлеуеті деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
983. | табиғи-техногендік апат | природно-техногенная катастрофа | природно-техногенная катастрофатабиғи-техногендік апатСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи-техногендік апат – технологиялық объектілердің қоршаған табиғи ортаның компоненттерімен қалыпты өзара әрекеттесуі нәтижесінде дамитын, адамдардың өліміне, экономика объектілері мен қоршаған табиғи орта компоненттерінің бұзылуына және бүлінуіне әкелетін деструктивті процесс. 2. Әзербайжан: təbii-texnogen fəlakət 3. Қырғыз: табигый-техногендик кырсык 4. Өзбек: табиий ва техноген фалокат 5. Түрік: doğal ve insan yapımı bir felaket 6. Ағылшын: natural and man-made disaster 7. Испан: desastre natural-causado por el hombre 8. Неміс: Natur-und vom Menschen verursachten Katastrophe 9. Француз: catastrophe naturelle et technologique 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи-техногендік апат деп қолдануға болады деп санаймыз | +11 |
984. | табиғи сулар | природные воды | природные водытабиғи суларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи сулар – табиғи жолмен пайда болатын жер гидросферасының сулары. Олар екі үлкен классқа бөлінеді: жер үсті және жер асты 2. Әзербайжан: təbii su 3. Қырғыз: табигый суулар 4. Өзбек: табиий сувлар 5. Түрік: doğal sular 6. Ағылшын: natural waters 7. Испан: aguas naturales 8. Неміс: natürliches Wasser 9. Француз: eau naturelle 10. Бекітілген нұсқасы: бекітілмеген. 11. Заңнамадағы қолданысы: Курортология ғылыми орталықтарының табиғи минералды суларды пайдалануға бальнеологиялық қорытындылар беру қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің м.а. 2016 жылғы 17 маусымдағы №268 бұйрығы. Мысалы: Курортология ғылыми орталықтарының табиғи минералды суларды пайдалануға бальнеологиялық қорытындылар беру қағидаларын бекіту туралы. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи сулар деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
985. | табиғи белдемдер | природные зоны | природные зонытабиғи белдемдерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи белдемдер (грек. ώώνη – «белдеу») – жердің және географиялық белдеудің географиялық қабығының, оның табиғи компоненттері мен процестеріне тән бөлігі. Бұл климат, рельеф, гидрологиялық және геохимиялық жағдайлар, сонымен қатар топырақ, өсімдік және жануарлар әлемі. Әзербайжан: təbii kəmərlər 3. Қырғыз: табигый курлар 4. Өзбек: табиий камарлар 5. Түрік: doğal kemerler 6. Ағылшын: natural areas 7. Испан: zonas naturales 8. Неміс: naturgebiete 9. Француз: zones naturelles 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи құқық (2019); 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи белдемдер деп қолдануға болады деп санаймыз | +3 |
986. | табиғи кешендер | природные комплексы | природные комплексытабиғи кешендерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи кешендер – белгілі бір аумақтағы табиғаттың өзара байланысты компоненттерінің жүйесі. Табиғи кешендер табиғи компоненттердің өзіндік құрылымымен және жеке келбетімен сипатталады. 2. Әзербайжан: təbii komplekslər 3. Қырғыз: табигый комплекстер 4. Өзбек: табиий комплекслар 5. Түрік: doğal kompleksler 6. Ағылшын: natural complexes 7. Испан: complejos naturales 8. Неміс: natürliche Komplexe 9. Француз: complexes naturels 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи құқық (2019); кешен (2020). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи кешендер деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
987. | табиғи нысандар | природные объекты | природные объектытабиғи нысандарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи нысандар – табиғи экологиялық жүйе, табиғи ландшафт, биотоп және олардың табиғи қасиеттерін сақтаған табиғи ортаның құрамдас бөліктері. 2. Әзербайжан: təbii Obyektlər 3. Қырғыз: табигый объектилер 4. Өзбек: табиий объектлар 5. Түрік: doğal nesneler 6. Ағылшын: natural objects 7. Испан: objetos naturales 8. Неміс: natürliche Objekte 9. Француз: sites naturels 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи құқық (2019); объектіні тану (2021);. қорғаныс объектілері (2020); ғарыш объектісі (2018); 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи нысандар деп қолдануға болады деп санаймыз | +12 |
988. | трансшекаралық ластану | трансграничное загрязнение | трансграничное загрязнениетрансшекаралық ластануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Трансшекаралық ластану – ластану көзі басқа облыстың аумағында орналасқан зиянды (ластаушы) заттарды тасымалдау нәтижесінде атмосфералық ауаның ластануы. 2. Әзербайжан: transsərhəd çirklənməsi 3. Қырғыз: трансчегаралык булгануу 4. Өзбек: transchegaraviy ifloslanish 5. Түрік: sınır ötesi kirlilik 6. Ағылшын: transboundary pollution 7. Испан: contaminación transfronteriza 8. Неміс: grenzüberschreitende Verschmutzung 9. Француз: pollution transfrontière 10. Бекітілген нұсқасы: трансшекаралық төлем (2017); желден ластану (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қытай Халық Республикасының Үкіметі арасындағы Трансшекаралық өзендер суының сапасын қорғау туралы келісімге қол қою туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 14 ақпандағы №132 Қаулысы «... трансшекаралық өзендерді ластанудан қорғау және трансшекаралық өзендер суының сапасын қорғау үшін бүгінгі және келешек ұрпақ алдындағы өз жауапкершілігін сезіне ...» 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, әр сала бойынша бекітілген терминдерді қарастыра отырып, трансшекаралық ластану нұсқасын қолдану дұрыс деп санаймыз. | +13 |
989. | қоғам-табиғат жүйесі | система общество-природа | система общество-природақоғам-табиғат жүйесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоғам-табиғат жүйесі – гомеостат, яғни ішкі және сыртқы факторлардың өзгеруі жағдайында тепе-теңдікті сақтайтын жүйе. Мұнда адам мен оның тіршілік ету ортасының табиғи байланыстары әлеуметтік қатынастармен тығыз байланысты. 2. Әзербайжан: cəmiyyət-təbiət sistemi 3. Қырғыз: коом-жаратылыш системасы 4. Өзбек: jamiyat-tabiat tizimi 5. Түрік: sistem toplum-doğa 6. Ағылшын: the society-nature system 7. Испан: sistema sociedad-naturaleza 8. Неміс: gesellschaft-Natur-System 9. Француз: système société-nature 10. Бекітілген нұсқасы: қоғам (2016ж); табиғат философиясы (2019ж); анықталмаған жүйе (2021ж) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Аудармалардағы нұсқаларды, бекітілген нұсқаны, терминжасамның аналитикалық тәсілін басшылыққа ала отырып, терминін бекітуге ұсынуға болады деп санаймыз. | +13 |
990. | құрлықтық қайраңның табиғи ресурстары | природные ресурсы континентального шельфа | природные ресурсы континентального шельфақұрлықтық қайраңның табиғи ресурстарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Құрылықтық қайраңның табиғи ресурстары – теңіз түбінің және оның жер қойнауының минералдық және басқа да жансыз ресурстары. 2. Әзербайжан: kontinental şelfinin təbii ehtiyatları 3. Қырғыз: континенттик Шельфтин жаратылыш ресурстары 4. Өзбек: континентал шелфнинг табиий ресурслари 5. Түрік: kıta sahanlığının doğal kaynakları 6. Ағылшын: natural resources of the continental shelf 7. Испан: recursos naturales de la plataforma continental 8. Неміс: natürliche Ressourcen des Festlandsockels 9. Француз: ressources naturelles du plateau continental 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи ресурстар (2005), құрлық(гегр) (2005), қайраң (2005) 11. Заңнамадағы қолданысы- қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып құрлықтық қайраңның табиғи ресурстары деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
991. | табиғи жағдайлар | природные условия | природные условиятабиғи жағдайларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи жағдайлар – тірі және жансыз табиғаттың объектілері мен жүйелерінің жиынтығы, адамды қоршаған табиғи ортаның компоненттері және ол адам мен қоғамның материалдық және мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін әлеуметтік өндіріс процесінде қолданылады. 2. Әзербайжан: təbii şəraiti 3. Қырғыз: табигый шарттар 4. Өзбек: табиий шароит 5. Түрік: doğal koşullar 6. Ағылшын: natural conditions 7. Испан: condiciones naturales 8. Неміс: Naturbedingungen 9. Француз: conditions naturelles 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи құқық (2019); асептикалық жағдай (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи жағдайлар деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
992. | табиғи қаңқа | природный каркас | природный каркастабиғи қаңқаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи қаңқа – аумақтың табиғи (экологиялық) қаңқасы-экологиялық тұрғыдан ең белсенді және өзара байланысты кеңістіктік элементтердің жиынтығы (өзендер мен өзен аңғарлары, ормандар және т. б.) 2. Әзербайжан: təbii skelet 3. Қырғыз: табигый скелет 4. Өзбек: табиий скелет 5. Түрік: Doğal iskelet 6. Ағылшын: natural frame 7. Испан: marco natural 8. Неміс: natürlicher Rahmen 9. Француз: cadre naturel 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи құқық (2019); ағаш қаңқа (2021). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи қаңқа деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
993. | табиғи ландшафт | природный ландшафт | природный ландшафттабиғи ландшафтСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи ландшафт – негізгі ландшафт компоненттері адамның қатысуынсыз қалыптасқан және өмір сүретін кеңістіктік орта. 2. Әзербайжан: təbii landşaft 3. Қырғыз: табигый ландшафт 4. Өзбек: табиий ландшафт 5. Түрік: doğal peyzaj 6. Ағылшын: natural landscape 7. Испан: naturaleza 8. Неміс: naturlandschaft 9. Француз: paysage naturel 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи құқық (2019); ландшафт (2018); 11. Заңнамадағы қолданысы: Ақтөбе облысының тарих және мәдениет ескерткіштерінің қорғау аймақтарының, құрылыс салуды реттеу аймақтарының және қорғалатын табиғи ландшафт аймақтарының шекараларын бекіту туралы Ақтөбе облысы әкімдігінің 2020 жылғы 21 қыркүйектегі № 344 қаулысы. Мысалы: жылғы 14 сәуірдегі № 86 "Тарих және мәдениет ескерткішінің қорғау аймағын, құрылыс салуды реттеу аймағын және қорғалатын табиғи ландшафт аймағы. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи ландшафт деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
994. | табиғи ұлттық саябақ | природный национальный парк | природный национальный парктабиғи ұлттық саябақСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи ұлттық саябақ – ұлттық саябақтар елімізде қорғалатын ландшафтылардың жаңа түрі. Қоршаған ортаны қорғау мақсатында адам қызметі шектелген аумақ. 2. Әзербайжан: təbii milli park 3. Қырғыз: табигый улуттук парк 4. Өзбек: табиий миллий парк 5. Түрік: doğa milli parkı 6. Ағылшын: natural national park 7. Испан: parque nacional natural 8. Неміс: natur-Nationalpark 9. Француз: parc National naturel 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи құқық (2019); ұлттық сипат (2019); автокөлік паркі (2021); понтон паркі (2020); автомобиль паркін пайдалану (2016). 11. Заңнамадағы қолданысы: Солтүстік Қазақстан облысы аумағында «Көкшетау» Мемлекеттік ұлттық табиғи саябағы аумағында қорғау аймағы мен табиғатты пайдалану режимін орнату туралы Солтүстік Қазақстан облысы әкімдігінің 2007 жылғы 15 ақпандағы N 32 қаулысы Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман және аңшылық шаруашылығы комитеті «Көкшетау» Мемлекеттік ұлттық табиғи саябақ (ілгеріде – ұлттық саябақ ... 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи ұлттық саябақ деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
995. | табиғи өрт | природный пожар | природный пожартабиғи өртСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи өрт – стихиялық түрде пайда болатын және табиғи ортада таралатын бақылаусыз жану процесі. 2. Әзербайжан: təbii yanğın 3. Қырғыз: табигый өрт 4. Өзбек: табиий олов 5. Түрік: doğal yangın 6. Ағылшын: natural fire 7. Испан: incendio 8. Неміс: naturbrand 9. Француз: incendie naturel 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи құқық (2019); өртке қарсы бөгеуіл (2021); 11. Заңнамадағы қолданысы: Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына қатысушы мемлекеттердің шекара маңындағы аумақтарында табиғи өрттердің профилактикасы және оларды сөндіру жөніндегі келісімді бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 10 сәуірдегі №212 қаулысы. Достастығына қатысушы мемлекеттердің шекара маңындағы аумақтарында табиғи өрттердің профилактикасы және оларды сөндіру жөніндегі келісім бекітілсін 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи өрт деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
996. | табиғи аудан | природный район | природный районтабиғи ауданСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи аудан (грек. ώώνη – «белдеу») – жердің және географиялық белдеудің географиялық қабығының, оның табиғи компоненттері мен процестеріне тән бөлігі. 2. Әзербайжан: təbii rayonu 3. Қырғыз: жаратылыш аймагы 4. Өзбек: табиий ҳудуд 5. Түрік: doğal alan 6. Ағылшын: natural area 7. Испан: distrito natural 8. Неміс: naturgebiet 9. Француз: zone naturelle 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи құқық (2019); қорғаныс ауданы (2020). 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи аудан деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
997. | табиғи аумақтық кешен | природный территориальный комплекс | природный территориальный комплекстабиғи аумақтық кешенСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғи аумақтық кешен (КББ) – жалпы шығу тегі мен даму тарихына, географиялық орналасудың өзіндік ерекшелігіне және оның шегінде әрекет ететін қазіргі заманғы процестерге байланысты табиғаттың белгілі бір бірлігіне ие аумақ. 2. Әзербайжан: təbii ərazi kompleksi 3. Қырғыз: табигый аймактык комплекс 4. Өзбек: табиий ҳудудий комплекс 5. Түрік: ensemble territorial naturel 6. Ағылшын: natural territorial complex 7. Испан: complejo territorial natural 8. Неміс: der natürliche territoriale Komplex 9. Француз: ensemble territorial naturel 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи құқық (2019); аумақ (2020); кешен (2020). 11. Заңнамадағы қолданысы: Қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган мен аумақтық бөлімшелер арасында функциялар мен өкілеттіктерді бөлуді бекіту туралы Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 13 қыркүйектегі № 370 бұйрығы. Мысалы: құрылымдық және аумақтық бөлімшелері арасында бөлу 1. Кешенді экологиялық рұқсатты қоршаған ортаға әсерді бағалау міндетті болып табылатын, көзделіп отырған 12. Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи аумақтық кешен деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
998. | табиғи фон, табиғи ая | природный фон | природный фонтабиғи фон, табиғи аяСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Табиғи фон, табиғи ая – (франц. фон, лат.) табиғи заттардың немесе агенттердің тірі организмдерге әсер ету дәрежесі. 2. Әзербайжан: təbii fonu təbii fon 3. Қырғыз: табигый фон, табигый фон 4. Өзбек: табиий фон, табиий фон 5. Түрік: doğal arka plan, doğal arka plan 6. Ағылшын: natural background 7. Испан: fondo natural 8. Неміс: natürlicher Hintergrund 9. Француз: fond naturel 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи құқық (2019) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғи фон, табиғи ая деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
999. | табиғаттану | природоведение | природоведениетабиғаттануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғаттану (орыс. табиғат және білу; орыс. дореф. табиғаты) – табиғат туралы білімнің жиынтығы немесе оқыту пәні ретінде жаратылыстану. Бұл алғашқы ғылымдар: биология, география, геология, экология, астрономия, физика және химия. 2. Әзербайжан: Təbiətşünaslıq 3. Қырғыз: жаратылыш таануу 4. Өзбек: табиий тадқиқотлар 5. Түрік: природоведение 6. Ағылшын: prirodovedenie 7. Испан: fabricación 8. Неміс: Herstellung 9. Француз: fabrication 10. Бекітілген нұсқасы: табиғи құқық (2019) 11. Заңнамадағы қолданысы: қолданыста кездеспейді. 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды, экология саласындағы қалыптасқан атау екендігін ескере отырып табиғаттану деп қолдануға болады деп санаймыз | +13 |
1000. | жерлерді қайта қалпына келтірудегі табиғат қорғау бағыты; жерді рекультивациялаудағы табиғат қорғау бағыты | природоохранное направление рекультивации земель | природоохранное направление рекультивации земельжерлерді қайта қалпына келтірудегі табиғат қорғау бағыты; | +13 |
1001. | қоршаған ортаның табиғатты қорғау нормативтері | природоохранные нормативы окружающей среды | природоохранные нормативы окружающей средықоршаған ортаның табиғатты қорғау нормативтеріСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қоршаған ортаның табиғатты қорғау нормативтері – табиғи экологиялық жүйелердің тұрақты жұмыс істеуі қамтамасыз етілетін және биологиялық әртүрлілік сақталатын қоршаған орта сапасының белгіленген нормативтері және оған жол берілетін әсер ету нормативтері. Норматив – лат. normatio – «реттеу». 2. Әзербайжан: ətraf mühitin mühafizəsi normativləri 3. Қырғыз: айлана-чөйрөнү коргоо ченемдери 4. Өзбек: atrof-muhitni muhofaza qilish standartlari 5. Түрік: çevre koruma standartları 6. Ағылшын: environmental regulations of the environment 7. Испан: normas ambientales ambientales 8. Неміс: umweltschutzvorschriften 9. Француз: normes environnementales 10. Бекітілген нұсқасы: природное право - табиғи құқық (2019 жылғы 5 сәуір); природа человека - адам болмысы, табиғаты (2019 жылғы 5 сәуір); зависимость от природных условий - күн райына тәуелділік (2016 жылғы 28 маусым) действующий норматив - қолданыстағы норматив (2021 жылғы 10 желтоқсан) мониторинг окружающей среды - қоршаған орта мониторингі (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: природоохранное проектирование - табиғат қорғауды жобалау; норматив – норматив; окружающая среда - қоршаған орта 12. Орыс тіліндегі «природа» сөзі қазақ тіліне өзінің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты «табиғат», «болмыс» сөздерімен, «күн райы» сөз тіркесімен бекітілсе, «природоохранное» сөзі заңнамада «табиғат қорғау» сөз тіркесімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. normatio – «реттеу») «норматив» сөзі қазақ тіліне өзінің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты «норматив» сөзімен бекітілсе, заңнамада «норматив» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «окружающая среда» сөз тіркесі қазақ тіліне өзінің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты «қоршаған орта» сөз тіркесімен бекітілсе, заңнамада «қоршаған орта» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «природоохранные нормативы окружающей среды» сөз тіркесі қазақ тіліне «қоршаған ортаның табиғатты қорғау нормативтері» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1002. | табиғатты қорғау ұйымдары | природоохранные организации | природоохранные организациитабиғатты қорғау ұйымдарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғатты қорғау ұйымдары – табиғи ортаны сақтау мен көбейтумен айналысатын ұйымдар мен қозғалыстар. Организация – лат. organizō «ұйымдастыру», organum «құрал-сайман, қару; орган; муз. аспап». 2. Әзербайжан: təbiəti mühafizə təşkilatları 3. Қырғыз: жаратылышты коргоо уюмдары 4. Өзбек: tabiatni muhofaza qilish tashkilotlari 5. Түрік: koruma kuruluşları 6. Ағылшын: environmental organizations 7. Испан: organizaciones ambientales 8. Неміс: Umweltorganisationen 9. Француз: organisations environnementales 10. Бекітілген нұсқасы: природное право - табиғи құқық (2019 жылғы 5 сәуір); природа человека - адам болмысы, табиғаты (2019 жылғы 5 сәуір); зависимость от природных условий - күн райына тәуелділік (2016 жылғы 28 маусым) аптечная организация - дәріханалық ұйым (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: природоохранное проектирование - табиғат қорғауды жобалау; организация – ұйым, ұйымдастыру 12. Орыс тіліндегі «природа» сөзі қазақ тіліне өзінің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты «табиғат», «болмыс» сөздерімен, «күн райы» сөз тіркесімен бекітілсе, «природоохранное» сөзі заңнамада «табиғат қорғау» сөз тіркесімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. organizō «ұйымдастыру», organum «құрал-сайман, қару; орган; муз. аспап»») «организация» сөзі қазақ тіліне өзінің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты «ұйым» сөзімен бекітілсе, заңнамада «ұйым», «ұйымдастыру» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «природоохранные организации» сөз тіркесі қазақ тіліне «табиғатты қорғау ұйымдары» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1003. | табиғатты қорғау талаптары | природоохранные требования | природоохранные требованиятабиғатты қорғау талаптарыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғатты қорғау талаптары – қоршаған табиғи ортаға оның теріс әсерін болғызбау және (немесе) азайту және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында шаруашылық қызметке қойылатын шарттар, шектеулер немесе олардың жиынтығы. 2. Әзербайжан: təbiəti mühafizə tələbləri 3. Қырғыз: жаратылышты коргоо талаптары 4. Өзбек: atrof-muhit talablari 5. Түрік: çevre gereksinimleri 6. Ағылшын: environmental requirements 7. Испан: requisitos medioambientales 8. Неміс: Umweltanforderungen 9. Француз: exigences environnementales 10. Бекітілген нұсқасы: природное право - табиғи құқық (2019 жылғы 5 сәуір); природа человека - адам болмысы, табиғаты (2019 жылғы 5 сәуір); зависимость от природных условий - күн райына тәуелділік (2016 жылғы 28 маусым) анализ требований - талаптарды талдау (2021 жылғы 3 қыркүйек) 11. Заңнамадағы қолданысы: природоохранное проектирование - табиғат қорғауды жобалау; требование – талап 12. Орыс тіліндегі «природа» сөзі қазақ тіліне өзінің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты «табиғат», «болмыс» сөздерімен, «күн райы» сөз тіркесімен бекітілсе, «природоохранное» сөзі заңнамада «табиғат қорғау» сөз тіркесімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліндегі «требование» сөзі қазақ тіліне өзінің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты «талап» сөзімен бекітілсе, заңнамада «талап» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «природоохранные организации» сөз тіркесі қазақ тіліне «табиғатты қорғау ұйымдары» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1004. | табиғатты пайдалану | природопользование | природопользованиетабиғатты пайдалануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғатты пайдалану – белгілі бір экономикалық нәтижеге қол жеткізу үшін экономикалық қызмет процесінде табиғи ресурстарды пайдалану. Табиғи ресурстарды пайдалану тәсілдерінің және оларды сақтау жөніндегі шаралардың жиынтығы. 2. Әзербайжан: təbiətin idarə edilməsi 3. Қырғыз: жаратылышты пайдалануу 4. Өзбек: tabiatni boshqarish 5. Түрік: doğa yönetimi 6. Ағылшын: nature management 7. Испан: gestión de la naturaleza 8. Неміс: Naturmanagement 9. Француз: gestion de la nature 10. Бекітілген нұсқасы: природное право - табиғи құқық (2019 жылғы 5 сәуір); природа человека - адам болмысы, табиғаты (2019 жылғы 5 сәуір); зависимость от природных условий - күн райына тәуелділік (2016 жылғы 28 маусым) возможность повторного использования - қайта пайдалану мүмкіндігі (2021 жылғы 3 қыркүйек) 11. Заңнамадағы қолданысы: природопользование – табиғатты пайдалану 12. Орыс тіліндегі «природа» сөзі қазақ тіліне өзінің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты «табиғат», «болмыс» сөздерімен, «күн райы» сөз тіркесімен бекітілсе, «природопользование» сөзі заңнамада «табиғатты пайдалану» сөз тіркесімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «природопользование» сөзі қазақ тіліне «табиғатты пайдалану» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1005. | табиғатты ұтымсыз пайдалану; табиғатты бейрационалды пайдалану | природопользование нерациональное | природопользование нерациональноетабиғатты ұтымсыз пайдалану; | +13 |
1006. | табиғатты ұтымды пайдалану; табиғатты рационалды пайдалану | природопользование рациональное | природопользование рациональноетабиғатты ұтымды пайдалану; | +13 |
1007. | табиғатты рекреациялық пайдалану | природопользование рекреационное | природопользование рекреационноетабиғатты рекреациялық пайдалануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Табиғатты рекреациялық пайдалану – табиғи ресурстарды игеруге, пайдалануға, қайта құруға, қалпына келтіруге және қорғауға бағытталған шаралар жүйесі арқылы жүзеге асырылатын және өндіріс, халық және қоршаған орта арасындағы байланысты көрсететін қоғам мен табиғи ортаның өзара әрекеттесуінің негізгі формалары, тәсілдері, әдістері. Рекреация – лат. recreatio – «қалпына келтіру». 2. Әзербайжан: təbii istifadə rekreasiya 3. Қырғыз: рекреациялык жаратылышты пайдалануу 4. Өзбек: dam olish tabiatidan foydalanish 5. Түрік: eğlence amaçlı doğa yönetimi 6. Ағылшын: nature management recreational 7. Испан: uso recreativo de la naturaleza 8. Неміс: naturnahe Nutzung 9. Француз: activités récréotouristiques 10. Бекітілген нұсқасы: природное право - табиғи құқық (2019 жылғы 5 сәуір); природа человека - адам болмысы, табиғаты (2019 жылғы 5 сәуір); зависимость от природных условий - күн райына тәуелділік (2016 жылғы 28 маусым) возможность повторного использования - қайта пайдалану мүмкіндігі (2021 жылғы 3 қыркүйек) креационизм – креационизм (2018 жылғы 30 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: природопользование – табиғатты пайдалану; рекреационная деятельность – рекреациялық қызмет; природопользование рекреационное - табиғатты рекреациялық пайдалану 12. Орыс тіліндегі «природа» сөзі қазақ тіліне өзінің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты «табиғат», «болмыс» сөздерімен, «күн райы» сөз тіркесімен бекітілсе, «природопользование» сөзі заңнамада «табиғатты пайдалану» сөз тіркесімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. recreatio – «қалпына келтіру») «рекреация» сөзі заңнамада «рекреация» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «природопользование рекреационное» сөз тіркесі қазақ тіліне «табиғатты рекреациялық пайдалану» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1008. | табиғат пайдаланушы; табиғатты пайдаланушы | природопользователь | природопользовательтабиғат пайдаланушы; | +13 |
1009. | өзен саласы | приток реки | приток рекиөзен саласыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өзен саласы – маңызды, үлкенірек су ағыны, көл немесе кез келген басқа су қоймасы сағасы болатын су ағыны. 2. Әзербайжан: çayın axını 3. Қырғыз: дарыянын куймасы 4. Өзбек: daryoning irmog`i 5. Түрік: nehrin kolu 6. Ағылшын: tributary of the river 7. Испан: afluente del río 8. Неміс: nebenfluss des Flusses 9. Француз: un affluent de la rivière 10. Бекітілген нұсқасы: чистый приток капитала - капиталдың таза әкелінуі (2021 жылғы 3 қыркүйек); приток средств - қаражаттың құйылысы (2015 жылғы 15 желтоқсан); приток – сала (1998 жылғы 24 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: приток реки – өзен саласы; өзен ағыны 12. Орыс тіліндегі «приток» сөзі қазақ тіліне өзінің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты «әкеліну», «құйылу» сөздерімен бекітілсе, заңнамада «приток реки» сөз тіркесі «өзен саласы», «өзен ағыны» сөз тіркестерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «приток реки» сөз тіркесі қазақ тіліне «өзен саласы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +11 |
1010. | су құйылуы; судың құйылуы | приток воды | приток водысу құйылуы; | +9 |
1011. | су сынамасы | проба воды | проба водысу сынамасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Су сынамасы – судың құрамы мен қасиеттерін зерттеу үшін үздіксіз немесе мезгіл-мезгіл таңдалған белгілі бір су массасы. 2. Әзербайжан: su nümunəsi 3. Қырғыз: суу үлгүсү 4. Өзбек: suv namunasi 5. Түрік: su örneği 6. Ағылшын: water sample 7. Испан: muestra de agua 8. Неміс: Wasserprobe 9. Француз: échantillon d`eau 10. Бекітілген нұсқасы: аналитическая проба - талдамалық сынама (2021 жылғы 10 желтоқсан) бромная вода – бромды су (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: проба – сынама; вода – су 12. Орыс тіліндегі «проба» сөзі қазақ тіліне өзінің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты «сынама» сөзімен бекітілсе, заңнамада «сынама» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «вода» сөзі қазақ тіліне өзінің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты «су» сөзімен бекітілсе, заңнамада «су» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «проба воды» сөз тіркесі қазақ тіліне «су сынамасы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1012. | ауа сынамасы | проба воздуха | проба воздухаауа сынамасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Ауа сынамасы – ауадағы зиянды заттардың концентрациясын анықтау үшін таңдалған және жеткілікті ауа көлемі. 2. Әзербайжан: hava testi 3. Қырғыз: аба үлгүсү 4. Өзбек: havo namunasi 5. Түрік: hava örneği 6. Ағылшын: air sample 7. Испан: muestra de aire 8. Неміс: Luftprobe 9. Француз: échantillon d`air 10. Бекітілген нұсқасы: аналитическая проба - талдамалық сынама (2021 жылғы 10 желтоқсан) воздух приточный - ағын ауа (2021 жылғы 19 қараша); двусторонняя связь «воздух-земля» - екіжақты «әуе-жер» байланысы (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: проба – сынама; воздух – ауа, әуе 12. Орыс тіліндегі «проба» сөзі қазақ тіліне өзінің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты «сынама» сөзімен бекітілсе, заңнамада «сынама» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «воздух» сөзі қазақ тіліне өзінің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты «ауа», «әуе» сөздерімен бекітілсе, заңнамада «ауа», «әуе» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «проба воздуха» сөз тіркесі қазақ тіліне «ауа сынамасы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1013. | табиғи ресурстарды пайдаланудағы болжам; табиғи ресурстарды пайдалануды болжау | прогноз использования природных ресурсов | прогноз использования природных ресурсовтабиғи ресурстарды пайдаланудағы болжам; | +13 |
1014. | ауа райы болжамы; күн райы болжамы | прогноз погоды | прогноз погодыауа райы болжамы; | +13 |
1015. | экологиялық болжам | прогноз экологический | прогноз экологическийэкологиялық болжамСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық болжам – өзгермелі табиғи және техногендік жағдайларда осы аумақтағы қоршаған ортаның алдағы уақыттағы дамуын болжау. Экология – эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым». Прогноз – грек. πρόγνωσις – «алдын ала айту». 2. Әзербайжан: ekoloji proqnoz 3. Қырғыз: экологиялык божомол 4. Өзбек: ekologik prognoz 5. Түрік: çevresel tahmin 6. Ағылшын: the forecast is ecological 7. Испан: pronóstico ambiental 8. Неміс: prognose ökologisch 9. Француз: prévision environnementale 10. Бекітілген нұсқасы: болжам – прогноз (2003 жылғы 11 желтоқсан) экологическая культура - экологиялық мәдениет (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: прогноз – болжам, болжау; экологический – экологиялық 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. πρόγνωσις – «алдын ала айту») «прогноз» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «болжам» сөзі бекітілген, заңнамада «болжам», «болжау» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым»») «экологический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «экологиялық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «прогноз экологический» сөз тіркесі қазақ тіліне «экологиялық болжам» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1016. | судың сапасын болжау | прогнозирование качества воды | прогнозирование качества водысудың сапасын болжауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Судың сапасын болжау – судың жалпы жай-күйін алдағы уақытта дамытудың ықтимал баламаларын, сондай-ақ оның сандық және сапалық өзгерістерін анықтауға бағытталған ғылыми қызмет. Прогноз – грек. πρόγνωσις – «алдын ала айту». 2. Әзербайжан: suyun keyfiyyətinin proqnozlaşdırılması 3. Қырғыз: суунун сапатын болжолдоо 4. Өзбек: suv sifatini prognozlash 5. Түрік: su kalitesinin tahmin edilmesi 6. Ағылшын: forecasting water quality 7. Испан: predicción de la calidad del agua 8. Неміс: vorhersage der Wasserqualität 9. Француз: prévision de la qualité de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы: прогнозирование – болжау (2021 жылғы 30 сәуір) качество сырья – шикізат сапасы (2021 жылғы 10 желтоқсан) бромная вода – бромды су (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: прогнозирование – болжау; качество – сапа; вода – су 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. πρόγνωσις – «алдын ала айту») «прогнозирование» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «болжау» сөзі бекітілген, заңнамада «болжау» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «качество» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сапа» сөзі бекітілсе, заңнамада «сапа» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «вода» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «су» сөзі бекітілсе, заңнамада «су» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «прогнозирование качества воды» сөз тіркесі қазақ тіліне «судың сапасын болжау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +10 |
1017. | экологиялық болжау | прогнозирование экологическое | прогнозирование экологическоеэкологиялық болжауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық болжау – қоршаған ортаға қауіпті әсерді есептеу және моделдеу арқылы адамның экономикалық және өндірістік іс-әрекетінің әсерін анықтау. Экология – эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым». Прогноз – грек. πρόγνωσις – «алдын ала айту». 2. Әзербайжан: ekoloji proqnozlaşdırma 3. Қырғыз: экологиялык болжолдоо 4. Өзбек: ekologik prognozlash 5. Түрік: çevresel tahmin 6. Ағылшын: environmental forecasting 7. Испан: previsión ambiental 8. Неміс: prognose ökologisch 9. Француз: prévision environnementale 10. Бекітілген нұсқасы: прогнозирование – болжау (2021 жылғы 30 сәуір) экологическая культура - экологиялық мәдениет (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: прогнозирование – болжау; экологическое – экологиялық 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. πρόγνωσις – «алдын ала айту») «прогнозирование» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «болжау» сөзі бекітілген, заңнамада «болжау» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым»») «экологический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «экологиялық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «прогнозирование экологическое» сөз тіркесі қазақ тіліне «экологиялық болжау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +12 |
1018. | экологиялық бағдарлама | программа экологическая | программа экологическаяэкологиялық бағдарламаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық бағдарлама – алдыңғы қызметтің экологиялық салдарын кешенді анықтауға және оңалту іс-шаралары кешенін жүргізу үшін негіз дайындауға бағытталған экологиялық аудиттің бір түрі және мынадай құжаттарды қамтиды: облыс немесе қала аумағындағы географиялық, климаттық, табиғи-ресурстық және әлеуметтік-экономикалық жағдайларды талдау; экологиялық жағдайды бағалау; нақты іс-шараларды, олардың мақсаттары мен міндеттерін, орындау мерзімдерін, негізгі мүмкін орындаушыларды және болжамды қаржыландыру көздерін көрсете отырып, таяудағы 3-5 жылға және перспективаға арналған табиғат қорғау қызметінің басым бағыттары айқындау. Экология – эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым». Программа – грек. programma – «хабарлама», pro – «алдында», «бұрын» + gramma — «жазу», «жазылған». 2. Әзербайжан: proqram ekoloji 3. Қырғыз: экологиялык программа 4. Өзбек: ekologik dastur 5. Түрік: çevre programı 6. Ағылшын: environmental program 7. Испан: programa ambiental 8. Неміс: umweltprogramm 9. Француз: programme environnemental 10. Бекітілген нұсқасы: вредоносная программа - зиянды бағдарлама (2021 жылғы 30 сәуір) экологическая культура - экологиялық мәдениет (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: программа – бағдарлама, программа; экологическая – экологиялық 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. programma – «хабарлама», pro – «алдында», «бұрын» + gramma — «жазу», «жазылған»») «программа» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бағдарлама» сөзі бекітілген, заңнамада «бағдарлама», «программа» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым»») «экологический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «экологиялық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «программа экологическая» сөз тіркесі қазақ тіліне «экологиялық бағдарлама» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1019. | экологиялық таңбалау бағдарламасы | программа экологической маркировки | программа экологической маркировкиэкологиялық таңбалау бағдарламасыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық таңбалау бағдарламасы – белгілі бір экологиялық таңбалау бағдарламасының экологиялық артықшылық өлшемшарттарына сәйкес келетін өнімді сәйкестендіру арқылы өніммен байланысты қоршаған ортаға зиянды әсерді азайтуға ықпал етудің әрекеттер тізбегі. Экология – эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым». Программа – грек programma – «хабарлама», pro – «алдында», «бұрын» + gramma — «жазу», «жазылған». Марка – лат. margo – «шет», «меже». 2. Әзербайжан: ekoloji etiketləmə proqramı 3. Қырғыз: экологиялык маркалоо программасы 4. Өзбек: atrof-muhitni baholash dasturi 5. Түрік: çevresel etiketleme programı 6. Ағылшын: environmental labeling program 7. Испан: programa de etiquetado ambiental 8. Неміс: das Programm der öko-Kennzeichnung 9. Француз: programme d & apos; étiquetage environnemental 10. Бекітілген нұсқасы: вредоносная программа - зиянды бағдарлама (2021 жылғы 30 сәуір) экологическая культура - экологиялық мәдениет (2019 жылғы 5 сәуір) маркировка – таңбалау (2018 жылғы 29 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: программа – бағдарлама, программа; экологическая – экологиялық; маркировка – таңбалау, маркировка 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. programma – «хабарлама», pro – «алдында», «бұрын» + gramma — «жазу», «жазылған»») «программа» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бағдарлама» сөзі бекітілген, заңнамада «бағдарлама», «программа» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым»») «экологический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «экологиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. margo – «шет», «меже») «маркировка» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «таңбалау» сөзі бекітілген, заңнамада «таңбалау», «маркировка» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «программа экологической маркировки» сөз тіркесі қазақ тіліне «экологиялық таңбалау бағдарламасы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1020. | экожүйелер өнiмдiлiгi; экожүйелердің өнiмдiлiгi | продуктивность экосистем | продуктивность экосистемэкожүйелер өнiмдiлiгi; | +13 |
1021. | биологиялық өнiм | продукция биологическая | продукция биологическаябиологиялық өнiмСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Биологиялық өнiм – белгілі бір қоғамдастықтың құрамына кіретін организмдер уақыт бірлігінде (әдетте, бір жылға) аудан немесе көлем бірлігіне өндірген органикалық заттардың жалпы саны. Биология – био – көне грек. βίος – «өмір» + логос – λόγος – «ілім», «ғылым». Продукт – лат. prōductus «өндірілген», producere «шығару, өндіру», pro «алға, үшін, орнына» + dūcere «шығару, алып жүру» 2. Әзербайжан: bioloji məhsulları 3. Қырғыз: биологиялык продуктулар 4. Өзбек: biologik mahsulotlar 5. Түрік: biyolojik ürünler 6. Ағылшын: biological products 7. Испан: producción biológica 8. Неміс: produkte biologisch 9. Француз: production biologique 10. Бекітілген нұсқасы: готовая продукция - дайын өнім (2021 жылғы 10 желтоқсан) биологический запас сырья - шикізаттың биологиялық қоры (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: продукция – өнім; азық-түлік; биологическая – биологиялық 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. prōductus «өндірілген», producere «шығару, өндіру», pro «алға, үшін, орнына» + dūcere «шығару, алып жүру») «продукция» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өнім» сөзі бекітілген, заңнамада «өнім», «азық-түлік» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (био – көне грек. βίος – «өмір» + логос – λόγος – «ілім», «ғылым») «биологический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «биологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «биологиялық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «продукция биологическая» сөз тіркесі қазақ тіліне «биологиялық өнiм» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1022. | экологиялық жобалау | проектирование экологическое | проектирование экологическоеэкологиялық жобалауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық жобалау – экожүйелерді жобалауға, бақылауға және салуға байланысты экология мен дизайнды біріктіруді зерттейтін ғылым. Экология – эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым». Проект – лат. projectum — «ұсыныс, есеп айырысу». 2. Әзербайжан: dizayn ekoloji 3. Қырғыз: экологиялык долбоорлоо 4. Өзбек: atrof-muhitni loyihalash 5. Түрік: çevre mühendisliği 6. Ағылшын: environmental design 7. Испан: diseño ambiental 8. Неміс: gestaltung ökologisch 9. Француз: conception écologique 10. Бекітілген нұсқасы: проектирование – жобалау (2016 жылғы 8 желтоқсан) экологическая культура – экологиялық мәдениет (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: проектирование – жобалау; экологическая – экологиялық 12. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. projectum — «ұсыныс, есеп айырысу») «проектирование» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жобалау» сөзі бекітілген, заңнамада «жобалау» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым») «экологическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «экологиялық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «проектирование экологическое» сөз тіркесі қазақ тіліне «экологиялық жобалау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1023. | атмосфераның мөлдірлігі | прозрачность атмосферы | прозрачность атмосферыатмосфераның мөлдірлігіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Атмосфераның мөлдірлігі – атмосфераның электромагниттік энергияны өткізу қабілеті; сәулелер өткізетін ауа массасына, сондай-ақ, ауадағы су буы мен шаңның құрамына байланысты. Атмосфера – атмос – көне грек. ἀτμός – «бу» + сфера – σφαρρα – «шар». 2. Әзербайжан: atmosfer şəffaflığı 3. Қырғыз: атмосферанын тунуктугу 4. Өзбек: atmosfera shaffofligi 5. Түрік: atmosferik şeffaflık 6. Ағылшын: atmospheric transparency 7. Испан: transparencia atmosférica 8. Неміс: atmosphärische Transparenz 9. Француз: transparence atmosphérique 10. Бекітілген нұсқасы: прозрачная обработка - ашық өңдеу (2015 жылғы 11 желтоқсан); прозрачность (саяси) – ашықтық (2009 жылғы 18 қараша) стандартная атмосфера - стандартты атмосфера (2018 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: прозрачность – ашықтық, мөлдірлік; атмосфера – атмосфера; МО қызметінің мөлдірлігін қамтамасыз ету – обеспечение прозрачности деятельности ГО 12. Орыс тіліндегі «прозрачность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ашықтық» сөзі бекітілсе, заңнамада «ашықтық», «мөлдірлік» сөздерімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (атмос – көне грек. ἀτμός – «бу» + сфера – σφαρρα – «шар») «атмосфера» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «атмосфера» сөзі бекітілген, заңнамада «атмосфера» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «прозрачность атмосферы» сөз тіркесі қазақ тіліне «атмосфераның мөлдірлігі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1024. | судың мөлдiрлiгi | прозрачность воды | прозрачность водысудың мөлдiрлiгiСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Судың мөлдiрлiгi – су қабаты арқылы өтетін жарық қарқындылығының суға кіретін жарық қарқындылығына қатынасы; судағы өлшенген бөлшектер мен коллоидтардың санын жанама түрде көрсететін шама. 2. Әзербайжан: suyun şəffaflığı 3. Қырғыз: суунун тунуктугу 4. Өзбек: suvning shaffofligi 5. Түрік: su şeffaflığı 6. Ағылшын: water transparency 7. Испан: transparencia del agua 8. Неміс: Klarheit des Wassers 9. Француз: transparence de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы: прозрачная обработка - ашық өңдеу (2015 жылғы 11 желтоқсан); прозрачность (саяси) – ашықтық (2009 жылғы 18 қараша) бромная вода - бромды су (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: прозрачность – ашықтық, мөлдірлік; вода – су; МО қызметінің мөлдірлігін қамтамасыз ету – обеспечение прозрачности деятельности ГО 12. Орыс тіліндегі «прозрачность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ашықтық» сөзі бекітілсе, заңнамада «ашықтық», «мөлдірлік» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «вода» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «су» сөзі бекітілсе, заңнамада «су» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «прозрачность воды» сөз тіркесі қазақ тіліне «судың мөлдiрлiгi» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1025. | қалдықтарды өндіруші | производитель отходов | производитель отходовқалдықтарды өндірушіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қалдықтарды өндіруші – қызметінің нәтижесінде қалдықтар пайда болатын кез келген тұлға (қалдықтарды бастапқы өндіруші) немесе осы қалдықтардың табиғатын немесе құрамын өзгертуге әкелетін қалдықтарды алдын ала өңдеуді, араластыруды немесе кез келген басқа өңдеуді жүргізетін тұлға. 2. Әзербайжан: tullantıların istehsalçısı 3. Қырғыз: таштанды чыгаруучу 4. Өзбек: chiqindilarni ishlab chiqaruvchi 5. Түрік: atık üreticisi 6. Ағылшын: waste producer 7. Испан: fabricante de residuos 8. Неміс: hersteller von Abfällen 9. Француз: producteur de déchets 10. Бекітілген нұсқасы: производитель – өндіруші (2016 жылғы 8 желтоқсан) опасные отходы - қауіпті қалдықтар (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: производитель – өндіруші; отход – қалдық 12. Орыс тіліндегі «производитель» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өндіруші» сөзі бекітілсе, заңнамада «өндіруші» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «отход» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қалдық» сөзі бекітілсе, заңнамада «қалдық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «производитель отходов» сөз тіркесі қазақ тіліне «қалдықтарды өндіруші» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1026. | экологиялық өнімділік | производительность экологическая | производительность экологическаяэкологиялық өнімділікСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық өнімділік – уақыт бірлігіне белгілі бір трофикалық деңгейден алынған энергия мөлшерінің уақыт бірлігіне берілген трофикалық деңгейге түскен энергия мөлшеріне қатынасы. Экология – эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым». 2. Әзербайжан: məhsuldarlıq ekoloji 3. Қырғыз: экологиялык өндүрүмдүүлүгү 4. Өзбек: ekologik ishlash 5. Түрік: çevresel performans 6. Ағылшын: environmental performance 7. Испан: rendimiento ambiental 8. Неміс: ökologische Leistung 9. Француз: performance environnementale 10. Бекітілген нұсқасы: огневая производительность - оқ ату өнімділігі (2020 жылғы 25 қараша) экологическая культура - экологиялық мәдениет (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: производительность – өнімділік; экологическая – экологиялық 12. Орыс тіліндегі «производительность» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өнімділік» сөзі бекітілсе, заңнамада «өнімділік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым»») «экологическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «экологиялық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «производительность экологическая» сөз тіркесі қазақ тіліне «экологиялық өнімділік» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1027. | өндірістік қалдықтар | производственные отходы | производственные отходыөндірістік қалдықтарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өндірістік қалдықтар – қолда бар технологиялар шеңберінде немесе өнімді тұрмыстық пайдаланудан кейін одан әрі пайдалануға жарамсыз деп танылған заттар (немесе заттардың қоспалары). 2. Әзербайжан: istehsal tullantıları 3. Қырғыз: өндүрүш калдыктары 4. Өзбек: ishlab chiqarish chiqindilari 5. Түрік: üretim atıkları 6. Ағылшын: industrial waste 7. Испан: residuos de producción 8. Неміс: produktionsabfälle 9. Француз: déchets industriels 10. Бекітілген нұсқасы: государственный научно-производственный центр - мемлекеттік ғылыми-өндірістік орталық (2021 жылғы 10 желтоқсан) опасные отходы - қауіпті қалдықтар (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: производственный – өндірістік; отход – қалдық 12. Орыс тіліндегі «производственный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өндірістік» сөзі бекітілсе, заңнамада «өндірістік» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «отход» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қалдық» сөзі бекітілсе, заңнамада «қалдық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «производственные отходы» сөз тіркесі қазақ тіліне «өндірістік қалдықтар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1028. | теңiз кәсiпшiлiгi | промысел морской | промысел морскойтеңiз кәсiпшiлiгiСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Теңiз кәсiпшiлiгi – теңіз жануарларын адамның тамақ, өндірістік, тұрмыстық және ойын-сауық мақсаттары үшін өндіру. 2. Әзербайжан: dəniz balıqçılıq 3. Қырғыз: деңиз чарбасы 4. Өзбек: dengiz baliq ovlash 5. Түрік: deniz balıkçılığı 6. Ағылшын: marine fishing 7. Испан: pesca marítima 8. Неміс: fischerei auf See 9. Француз: pêche en mer 10. Бекітілген нұсқасы: промысел – кәсіпшілік (2005 жылғы 14 шілде) полигон морской - теңiз полигоны (2020 жылғы 9 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: промысел – кәсіпшілік; кәсіптік аулау; морской – теңіз 12. Орыс тіліндегі «промысел» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кәсіпшілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «кәсіпшілік» сөзімен, «кәсіптік аулау» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «морской» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «теңіз» сөзі бекітілсе, заңнамада «теңіз» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «промысел морской» сөз тіркесі қазақ тіліне «теңiз кәсiпшiлiгi» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1029. | аңшылық кәсiпшiлiгi | промысел охотничий | промысел охотничийаңшылық кәсiпшiлiгiСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Аңшылық кәсiпшiлiгi – дайындау ұйымдарына аң терісі мен басқа да өнімдерді жеткізу үшін өндірістік бригадалар мен жеке аңшылардың терісі бағалы аңдарды аулау әрекеті. 2. Әзербайжан: balıqçılıq ovçuluq 3. Қырғыз: мергенчилик чарбасы 4. Өзбек: baliqchilik ov 5. Түрік: avcılık balıkçılığı 6. Ағылшын: hunting fishing 7. Испан: pesca de caza 8. Неміс: fischerei Jagd 9. Француз: pêche de chasse 10. Бекітілген нұсқасы: промысел – кәсіпшілік (2005 жылғы 14 шілде) охотничья фауна - ауланатын жануарлар (юриспр.) (1971-1981) 11. Заңнамадағы қолданысы: промысел – кәсіпшілік; кәсіптік аулау; охотничий – аңшылық 12. Орыс тіліндегі «промысел» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кәсіпшілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «кәсіпшілік» сөзімен, «кәсіптік аулау» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «охотничий» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «ауланатын» сөзі бекітілсе, заңнамада «аңшылық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «промысел охотничий» сөз тіркесі қазақ тіліне «аңшылық кәсiпшiлiгi» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1030. | бағалы терi кәсiпшiлiгi | промысел пушной | промысел пушнойбағалы терi кәсiпшiлiгiСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Бағалы терi кәсiпшiлiгi – бағалы аң терісі бар сүтқоректілерді аулау, содан кейін оларды өңдеу және өңделген терілерді сату әрекеті. 2. Әзербайжан: kürklü balıqçılıq 3. Қырғыз: мех чарбасы 4. Өзбек: mo`ynali kiyimlardan baliq ovlash 5. Түрік: kürklü balıkçılık 6. Ағылшын: fur trade 7. Испан: pesca de pieles 8. Неміс: fischerei pelzigen 9. Француз: pêche à la fourrure 10. Бекітілген нұсқасы: промысел – кәсіпшілік (2005 жылғы 14 шілде) 11. Заңнамадағы қолданысы: промысел – кәсіпшілік; кәсіптік аулау; пушная дичь - терісі бағалы аңдар 12. Орыс тіліндегі «промысел» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кәсіпшілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «кәсіпшілік» сөзімен, «кәсіптік аулау» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «пушная дичь» сөз тіркесі заңнамада «терісі бағалы аңдар» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «промысел пушной» сөз тіркесі қазақ тіліне «бағалы терi кәсiпшiлiгi» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +11 |
1031. | балық кәсiпшiлiгi | промысел рыбный | промысел рыбныйбалық кәсiпшiлiгiСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Балық кәсiпшiлiгi – балық және басқа да теңіз өнімдерін өндіру (балық аулау және балық өсіру) және қайта өңдеумен айналысатын тамақ өнеркәсібі саласы. 2. Әзербайжан: balıq ovu 3. Қырғыз: балык чарбасы 4. Өзбек: baliq ovlash 5. Түрік: balıkçılığın balıkçılığı 6. Ағылшын: fishing 7. Испан: pesca 8. Неміс: fischerei 9. Француз: pêche 10. Бекітілген нұсқасы: промысел – кәсіпшілік (2005 жылғы 14 шілде) 11. Заңнамадағы қолданысы: промысел – кәсіпшілік; кәсіптік аулау; рыбный жир – балық майы 12. Орыс тіліндегі «промысел» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кәсіпшілік» сөзі бекітілсе, заңнамада «кәсіпшілік» сөзімен, «кәсіптік аулау» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «рыбный жир» сөз тіркесі заңнамада «балық майы» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «промысел рыбный» сөз тіркесі қазақ тіліне «балық кәсiпшiлiгi» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1032. | өнеркәсіптік су | промышленная вода | промышленная водаөнеркәсіптік суСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өнеркәсіптік су – әртүрлі элементтердің табиғи жоғары концентрацияланған сулы ерітіндісі. Мысалы: нитраттар, сульфаттар, карбонаттар, сілтілі галоидтардың ерітінділері. 2. Әзербайжан: sənaye su 3. Қырғыз: өнөр жай суусу 4. Өзбек: sanoat suv 5. Түрік: endüstriyel su 6. Ағылшын: industrial water 7. Испан: agua industrial 8. Неміс: industrielles Wasser 9. Француз: eau industrielle 10. Бекітілген нұсқасы: домостроение промышленное - өнеркәсіптік үйқұрылысы (2021 жылғы 10 желтоқсан) бромная вода – бромды су (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: промышленное – өнеркәсіптік; вода – су 12. Орыс тіліндегі «промышленная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өнеркәсіптік» сөзі бекітілсе, заңнамада «өнеркәсіптік» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «вода» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «су» сөзі бекітілсе, заңнамада «су» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «промышленная вода» сөз тіркесі қазақ тіліне «өнеркәсіптік су» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1033. | өнеркәсіптік тазалық | промышленная чистота | промышленная чистотаөнеркәсіптік тазалықСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өнеркәсіптік тазалық – ластаушы заттың болуымен сипатталатын және өнімнің өмірлік циклінің барлық сатыларында оның сапасын конструктивті-технологиялық қамтамасыз ету кезінде ескерілетін бұйымдардың, бұйымдар элементтерінің, технологиялық ортаның (аймақтардың), технологиялық жабдықтың жай-күйі. 2. Әзербайжан: sənaye təmizliyi 3. Қырғыз: өнөр жай тазалыгы 4. Өзбек: sanoat tozaligi 5. Түрік: endüstriyel temizlik 6. Ағылшын: industrial cleanliness 7. Испан: pureza industrial 8. Неміс: industrielle Reinheit 9. Француз: pureté industrielle 10. Бекітілген нұсқасы: домостроение промышленное - өнеркәсіптік үйқұрылысы (2021 жылғы 10 желтоқсан) класс чистоты - тазалық класы (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: промышленное – өнеркәсіптік; чистота – тазалық 12. Орыс тіліндегі «промышленная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өнеркәсіптік» сөзі бекітілсе, заңнамада «өнеркәсіптік» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «чистота» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «тазалық» сөзі бекітілсе, заңнамада «тазалық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «промышленная чистота» сөз тіркесі қазақ тіліне «өнеркәсіптік тазалық» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1034. | өнеркәсіптік экология | промышленная экология | промышленная экологияөнеркәсіптік экологияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өнеркәсіптік экология – өнеркәсіп пен қоршаған ортаның өзара әрекеттесуі туралы қолданбалы ғылым және керісінше - табиғи орта жағдайларының кәсіпорындар мен олардың кешендерінің жұмысына әсері. Экология – эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос - λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым». 2. Әзербайжан: sənaye ekologiyası 3. Қырғыз: өнөр жай экологиясы 4. Өзбек: sanoat ekologiyasi 5. Түрік: endüstriyel ekoloji 6. Ағылшын: industrial ecology 7. Испан: ecología industrial 8. Неміс: industrielle Ökologie 9. Француз: écologie industrielle 10. Бекітілген нұсқасы: домостроение промышленное - өнеркәсіптік үйқұрылысы (2021 жылғы 10 желтоқсан) экология социальная - әлеуметтiк экология (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: промышленное – өнеркәсіптік; экология – экология 12. Орыс тіліндегі «промышленная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өнеркәсіптік» сөзі бекітілсе, заңнамада «өнеркәсіптік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос - λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым»») «экология» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экология» сөзі бекітілген, заңнамада «экология» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «промышленная экология» сөз тіркесі қазақ тіліне «өнеркәсіптік экология» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1035. | өнеркәсіптік қалдықтар | промышленные отходы | промышленные отходыөнеркәсіптік қалдықтарСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өнеркәсіптік қалдықтар – табиғи және антропогендік материалдардың химиялық, термиялық, механикалық және басқа түрленуі нәтижесінде алынған өндірістің қатты, сұйық және газ тәрізді қалдықтары. 2. Әзербайжан: sənaye tullantıları 3. Қырғыз: өнөр жай калдыктары 4. Өзбек: sanoat chiqindilari 5. Түрік: endüstriyel atıklar 6. Ағылшын: industrial waste 7. Испан: residuos industriales 8. Неміс: Industrieabfälle 9. Француз: déchets industriels 10. Бекітілген нұсқасы: домостроение промышленное - өнеркәсіптік үйқұрылысы (2021 жылғы 10 желтоқсан) опасные отходы - қауіпті қалдықтар (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: промышленные отходы – өнеркәсіп қалдықтары 12. Орыс тіліндегі «промышленная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өнеркәсіптік» сөзі бекітілсе, заңнамада «өнеркәсіптік» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «отход» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қалдық» сөзі бекітілсе, заңнамада «қалдық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «промышленные отходы» сөз тіркесі қазақ тіліне «өнеркәсіптік қалдықтар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1036. | өнеркәсіптік белдемдер | промышленные зоны | промышленные зоныөнеркәсіптік белдемдерСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Өнеркәсіптік белдемдер – өнеркәсіптік кәсіпорындардың едәуір шоғырлануы, жалпы инфрақұрылымы және басқа да ішкі байланыстары бар ірі қаланың ішіндегі немесе шетіндегі аумақ. Зона - лат. zona «белдем». 2. Әзербайжан: sənaye zonaları 3. Қырғыз: өнөр жай зоналары 4. Өзбек: sanoat zonalari 5. Түрік: sanayi bölgeleri 6. Ағылшын: industrial zones 7. Испан: polígono industrial 8. Неміс: Industriezone 9. Француз: zone industrielle 10. Бекітілген нұсқасы: домостроение промышленное - өнеркәсіптік үйқұрылысы (2021 жылғы 10 желтоқсан) зона – аймақ (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: промышленные зоны - өнеркәсіптік аймақтар; зона- аймақ, аумақ, белдем 12. Орыс тіліндегі «промышленная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өнеркәсіптік» сөзі бекітілсе, заңнамада «өнеркәсіптік» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. zona «белдеу») «зона» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «аймақ» сөзі бекітілген, заңнамада «аумақ», «аймақ», «белдем» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «промышленные зоны» сөз тіркесі қазақ тіліне «өнеркәсіптік белдемдер» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +6 |
1037. | суды жiберу | пропуск воды | пропуск водысуды жiберуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Суды жiберу – турбиналар арқылы суды ағызу процесі. 2. Әзербайжан: buraxılış su 3. Қырғыз: суу өткөрүү 4. Өзбек: suv o`tishi 5. Түрік: su geçişi 6. Ағылшын: water skipping 7. Испан: paso de agua 8. Неміс: wasserdurchlauf 9. Француз: passage de l`eau 10. Бекітілген нұсқасы: коэффициент пропускания - өткізу коэффициенті (2021 жылғы 3 қыркүйек) бромная вода – бромды су (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: пропуск – рұқсатнама, өткізу; су – вода 12. Орыс тіліндегі «пропуск» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «өткізу» сөзі бекітілсе, заңнамада «өткізу», «рұқсатнама» сөздерімен аударылған. Орыс тіліндегі «вода» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «су» сөзі бекітілсе, заңнамада «су» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «пропуск воды» сөз тіркесі қазақ тіліне «суды жiберу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
1038. | экзогендi үдерістер; экзогендi процестер | процессы экзогенные | процессы экзогенныеэкзогендi үдерістер; | +14 |
1039. | экореттеуші үдерістер; экореттеуші процестер | процессы экорегулирующие | процессы экорегулирующиеэкореттеуші үдерістер; | +13 |
1040. | радиоактивті ластану; радийбелсенді ластану | радиоактивное загрязнение | радиоактивное загрязнениерадиоактивті ластану; | +14 |
1041. | жер бетінің радиоактивті ластануы; жер бетінің радийбелсенді ластануы | радиоактивное загрязнение поверхности | радиоактивное загрязнение поверхностижер бетінің радиоактивті ластануы; | +13 |
1042. | судың радиоактивтілігі; судың радийбелсенділігі | радиоактивность воды | радиоактивность водысудың радиоактивтілігі; | +14 |
1043. | мал өсіру; жануарларды өсіру | разведение животных | разведение животныхмал өсіру; | +13 |
1044. | жер асты суын барлау; жерасты суын барлау | разведка подземных вод | разведка подземных воджер асты суын барлау; | +14 |
1045. | экожүйемөлшерi; экожүйе көлемі | размер экосистемы | размер экосистемыэкожүйемөлшерi; | +13 |
1046. | биологиялық алуандық; биологиялық алуантүрлілік | разнообразие биологическое | разнообразие биологическоебиологиялық алуандық; | +9 |
1047. | жем-шөптік рацион; жемшөп рационы | рацион кормовой | рацион кормовойжем-шөптік рацион; | +14 |
1048. | ұтымды технология; рационалды технология | рациональная технология | рациональная технологияұтымды технология; | +11 |
1049. | жерлерді ұтымды пайдалану; жерді рационалды пайдалану | рациональное использование земель | рациональное использование земельжерлерді ұтымды пайдалану; | +13 |
1050. | ресурстарды ұтымды пайдалану; ресурстарды рационалды пайдалану | рациональное использование ресурсов | рациональное использование ресурсовресурстарды ұтымды пайдалану; | +13 |
1051. | экологиялық сана деңгейi | уровень экологического сознания | уровень экологического сознанияэкологиялық сана деңгейiСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық сана деңгейi – адамның табиғатты қорғау қажеттілігін, оған немқұрайды қараудың салдарын түсіну; жануарлар мен өсімдіктердің жеке түрлерін де, жер бетіндегі тіршілікті де сақтауға жауапты екенін ұғыну. Экология – эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым». 2. Әзербайжан: ekoloji şüurun səviyyəsi 3. Қырғыз: экологиялык аң-сезимдин деңгээли 4. Өзбек: ekologik ong darajasi 5. Түрік: çevre bilincinin seviyesi 6. Ағылшын: the level of environmental awareness 7. Испан: nivel de conciencia ambiental 8. Неміс: das Niveau des ökologischen Bewusstseins 9. Француз: niveau de conscience environnementale 10. Бекітілген нұсқасы: уровень реализации - іске асыру деңгейі (2021 жылғы 30 сәуір) экологическая культура - экологиялық мәдениет (2019 жылғы 5 сәуір) сознание – сана (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: уровень – деңгей; экологическая – экологиялық; сознание - сана 12. Орыс тіліндегі «уровень» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «деңгей» сөзі бекітілсе, заңнамада «деңгей» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым»») «экологический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «экологиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «сознание» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сана» сөзі бекітілсе, заңнамада «сана» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «уровень экологического сознания» сөз тіркесі қазақ тіліне «экологиялық сана деңгейi» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1052. | метеорологиялық жағдайлар | условия метеорологические | условия метеорологическиеметеорологиялық жағдайларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Метеорологиялық жағдайлар – белгілі бір аймақтағы атмосфераның белгілі бір сәтке немесе уақыт кезеңіне, онда болып жатқан физикалық процестерге байланысты және метеорологиялық элементтердің белгілі бір үйлесімімен сипатталатын жағдайы. Метерология – көне грек. μετ-έωρα – «аспан құбылыстары» (көне грек. Metéōros – «атмосфералық және аспан құбылыстары», «аспан». 2. Әзербайжан: meteoroloji şərait 3. Қырғыз: метеорологиялык шарттар 4. Өзбек: meteorologik shartlar 5. Түрік: meteorolojik koşullar 6. Ағылшын: meteorological conditions 7. Испан: condiciones meteorológicas 8. Неміс: meteorologische Bedingungen 9. Француз: conditions météorologiques 10. Бекітілген нұсқасы: условие – шарт (2020 жылғы 17 маусым); асептическое условие - асептикалық жағдай (2021 жылғы 10 желтоқсан) метеорологическая ракета – метереологиялық зымыран (2018 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: условие – шарт, жағдай; метеорологический – метеорологиялық; метеорологические условия – метеорологиялық жағдайлар 12. Орыс тіліндегі «условие» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шарт», «жағдай» сөздері бекітілсе, заңнамада «шарт», «жағдай» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. μετ-έωρα – «аспан құбылыстары» (көне грек. Metéōros – «атмосфералық және аспан құбылыстары», «аспан») «метеорологическое» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «метеорологиялық» сөзі бекітілсе, заңнамада «метеорологические условия» сөз тіркесі «метеорологиялық жағдайлар» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «условия метеорологические» сөз тіркесі қазақ тіліне «метеорологиялық жағдайлар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +11 |
1053. | экологиялық саясат | экологическая политика | экологическая политикаэкологиялық саясатСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық саясат – ұйым нақты мақсаттар мен міндеттерді әзірлеуге негіз болатын оның қызметінің экологиялық көрсеткіштеріне қатысты ниеттер мен принциптердің жиынтығы. Экология – эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым». Политика – көне грек. πολιτική – «мемлекеттік қызмет» + πόλις – «қала», «мемлекет». 2. Әзербайжан: ekoloji siyasət 3. Қырғыз: экологиялык саясат 4. Өзбек: ekologik siyosat 5. Түрік: çevre politikası 6. Ағылшын: environmental policy 7. Испан: política ambiental 8. Неміс: umweltpolitik 9. Француз: politique environnementale 10. Бекітілген нұсқасы: экологическая культура - экологиялық мәдениет (2019 жылғы 5 сәуір) единая военно-техническая политика – бірыңғай әскери-техникалық саясат (2021 жылғы 3 қыркүйек) 11. Заңнамадағы қолданысы: экологическая – экологиялық; политика – саясат 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым»») «экологический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «экологиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. πολιτική – «мемлекеттік қызмет» + πόλις – «қала», «мемлекет») «политика» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «саясат» сөзі бекітілген, заңнамада «саясат» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «экологическая политика» сөз тіркесі қазақ тіліне «экологиялық саясат» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1054. | экологиялық мәселе | экологическая проблема | экологическая проблемаэкологиялық мәселеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық мәселе – қоршаған ортаның бұзылуына әкелетін мәселе. Ол мына мәселелерге бөлінуі мүмкін: адам мен табиғаттың өзара әрекеттесуіне байланысты, адамның қоршаған ортаға әсеріне байланысты. Экология – эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым». Проблема – көне грек. πρόβλημα – «тапсырма». 2. Әзербайжан: ekoloji problem 3. Қырғыз: экологиялык көйгөй 4. Өзбек: ekologik muammolar 5. Түрік: çevresel sorun 6. Ағылшын: environmental problem 7. Испан: problema ambiental 8. Неміс: ökologisches Problem 9. Француз: problème environnemental 10. Бекітілген нұсқасы: экологическая культура - экологиялық мәдениет (2019 жылғы 5 сәуір) проблема пианиста-грузчика – пианист-жүкші проблемасы (2021 жылғы 30 сәуір) политическая проблема – саяси мәселе (2018 жылғы 14 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: экологическая – экологиялық; проблема – проблема, мәселе 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым»») «экологический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «экологиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. πρόβλημα – «тапсырма») «проблема» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «мәселе» сөзі бекітілген, заңнамада «мәселе», «проблема» сөздерімен аударылған. Бұл жайт аталған сөздің қолданылған мәнмәтіндегі мағынасына байланысты туындап отыр. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «экологическая проблема» сөз тіркесі қазақ тіліне «экологиялық мәселе» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +4 |
1055. | Экология кодексі | Экологический кодекс | Экологический кодексЭкология кодексіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экология кодексі – жеке және заңды тұлғалардың қоршаған ортаға әсер ететін немесе ықпал етуге қабілетті қызметті жүзеге асыруына байланысты туындайтын адам мен табиғаттың өзара іс-қимылы саласындағы қоғамдық қатынастарды (экологиялық қатынастарды) реттейтін құжат. Экология – эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым». Кодекс – лат. codex – «кітап». 2. Әзербайжан: Ekoloji kod 3. Қырғыз: Экологиялык кодекс 4. Өзбек: Atrof-muhit kodeksi 5. Түрік: Çevre Kodu 6. Ағылшын: Environmental Code 7. Испан: Código ambiental 8. Неміс: Umweltgesetzbuch 9. Француз: Code de l & apos; environnement 10. Бекітілген нұсқасы: экологическая культура - экологиялық мәдениет (2019 жылғы 5 сәуір) кодекс – кодекс (2018 жылғы 27 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: Экологический кодекс – Экология кодексі 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым»») «экологический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «экологиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. codex – «кітап») «кодекс» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «кодекс» сөзі бекітілген, заңнамада «Экологический кодекс» сөз тіркесі «Экология кодексі» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «Экологический кодекс» атауы қазақ тіліне «Экология кодексі» түрінде аударылғаны жөн деп есептейміз. | +11 |
1056. | экологиялық бақылау | экологический контроль | экологический контрольэкологиялық бақылауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық бақылау – қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңнаманың бұзылуын болдырмау, анықтау және жолын кесу жөніндегі шаралар жүйесі. Экология – эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым». Контроль – лат. contra – «қарсы» + rotulus – «бұрама қағаз». 2. Әзербайжан: ekoloji nəzarət 3. Қырғыз: экологиялык көзөмөл 4. Өзбек: ekologik nazorat 5. Түрік: çevre kontrolü 6. Ағылшын: environmental control 7. Испан: control ambiental 8. Неміс: Ökocheck 9. Француз: contrôle environnemental 10. Бекітілген нұсқасы: экологическая культура - экологиялық мәдениет (2019 жылғы 5 сәуір) бактериологический контроль - бактериологиялық бақылау (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: экологический контроль - экологиялық бақылау 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым»») «экологический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «экологиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. contra – «қарсы» + rotulus – «бұрама қағаз») «контроль» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «экологический контроль» сөз тіркесі «экологиялық бақылау» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «экологический контроль» сөз тіркесі қазақ тіліне «экологиялық бақылау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1057. | экологиялық мониторинг | экологический мониторинг | экологический мониторингэкологиялық мониторингСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық мониторинг – қоршаған ортаның жай-күйін, оның ішінде табиғи ортаның компоненттерін, табиғи экологиялық жүйелерді, оларда болып жатқан процестерді, құбылыстарды кешенді бақылау, қоршаған орта жағдайының өзгеруін бағалау және болжау. Экология – эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым». Мониторинг – лат. monitor – «еске түсіретін адам»; «кеңесші»; «бақылаушы». 2. Әзербайжан: ekoloji monitorinq 3. Қырғыз: экологиялык мониторинг 4. Өзбек: ekologik monitoring 5. Түрік: çevresel izleme 6. Ағылшын: environmental monitoring 7. Испан: vigilancia ambiental 8. Неміс: umweltüberwachung 9. Француз: surveillance de l`environnement 10. Бекітілген нұсқасы: экологическая культура - экологиялық мәдениет (2019 жылғы 5 сәуір) мониторинг публикаций в прессе – баспасөздегі жарияланымдар мониторингі (2021 жылғы 19 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: экологический мониторинг - экологиялық мониторинг 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым»») «экологический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «экологиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. monitor – «еске түсіретін адам»; «кеңесші»; «бақылаушы») «мониторинг» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «мониторинг» сөзі бекітілген, заңнамада «экологический мониторинг» сөз тіркесі «экологиялық мониторинг» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «экологический мониторинг» сөз тіркесі қазақ тіліне «экологиялық мониторинг» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1058. | эволюциялық экология | экология эволюционная | экология эволюционнаяэволюциялық экологияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Эволюциялық экология – ғылыми пән, экологиялық факторлардың, қоршаған ортаның және биоценоздардың эволюциясына байланысты түрлер мен биожүйелердің (экожүйелер, тұтастай биосфералар) эволюциясын зерттейтін экология бөлімі. Эволюция – лат. evolutio – «өрбіту». Экология – эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым». 2. Әзербайжан: ekologiya əhali 3. Қырғыз: эволюциялык экология 4. Өзбек: ekologiya evolyutsion 5. Түрік: ekoloji evrimsel 6. Ағылшын: evolutionary ecology 7. Испан: ecología evolutiva 8. Неміс: ökologie evolutionär 9. Француз: écologie évolutive 10. Бекітілген нұсқасы: экологическая культура - экологиялық мәдениет (2019 жылғы 5 сәуір) эволюционные алгоритмы - эволюциялық алгоритмдер (2021 жылғы 30 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: экология – экология; эволюционная - эволюциялық 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым»») «экологический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «экологиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. evolutio – «өрбіту») «эволюционная» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «эволюциялық» сөзі бекітілген, заңнамада «эволюциялық» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «экология эволюционная» сөз тіркесі қазақ тіліне «эволюциялық экология» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1059. | экологиялық дағдарыс | экологический кризис | экологический кризисэкологиялық дағдарысСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық дағдарыс – түрдің немесе популяцияның тіршілік ету ортасы оның әрі қарай өмір сүруіне күмән тудыратын экологиялық жағдайдың ерекше түрі. Экология – эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым». Кризис – көне грек. κρίσις – «сот», «үкім», «шешім»; «бұрылу пункті». 2. Әзербайжан: ekoloji böhran 3. Қырғыз: экологиялык кризис 4. Өзбек: ekologik inqiroz 5. Түрік: çevresel kriz 6. Ағылшын: environmental crisis 7. Испан: crisis ambiental 8. Неміс: umweltkrise 9. Француз: crise écologique 10. Бекітілген нұсқасы: экологическая культура - экологиялық мәдениет (2019 жылғы 5 сәуір) социальный кризис - әлеуметтік дағдарыс (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: экологический кризис - экологиялық дағдарыс 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым»») «экологический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «экологиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. κρίσις – «сот», «үкім», «шешім»; «бұрылу пункті») «кризис» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «дағдарыс» сөзі бекітілген, заңнамада «экологический кризис» сөз тіркесі «экологиялық дағдарыс» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «экологический кризис» сөз тіркесі қазақ тіліне «экологиялық дағдарыс» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1060. | экосаясат | экополитика | экополитикаэкосаясатСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экосаясат – экологиялық жағдайды басқару және ел аумағында табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануды қамтамасыз ету үшін қабылданатын саяси, экономикалық, құқықтық, білім беру және басқа да шаралар жүйесі. Экология – эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым». Политика – көне грек. πολιτική – «мемлекеттік қызмет» + πόλις – «қала», «мемлекет». 2. Әзербайжан: İqtisadiyyat 3. Қырғыз: экополитика 4. Өзбек: ecopolitics 5. Түрік: экополитика 6. Ағылшын: ecopolitics 7. Испан: ecopolítica 8. Неміс: ökopolitik 9. Француз: écopolitique 10. Бекітілген нұсқасы: экологическая культура - экологиялық мәдениет (2019 жылғы 5 сәуір) единая военно-техническая политика – бірыңғай әскери-техникалық саясат (2021 жылғы 3 қыркүйек) 11. Заңнамадағы қолданысы: экологическая политика – экологиялық саясат 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым»») «экологический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «экологиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. πολιτική – «мемлекеттік қызмет» + πόλις – «қала», «мемлекет») «политика» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «саясат» сөзі бекітілген, заңнамада «экологическая политика» сөз тіркесі «экологиялық саясат» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «экополитика» сөзі қазақ тіліне «экосаясат» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
1061. | экосфера | экосфера | экосфераэкосфераСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экосфера – жердің экологиялық қабығы, оның планета ретіндегі қасиеттерінің жиынтығы, ол биологиялық жүйелердің дамуына жағдай жасайды. Экосфера – эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + сфера – σφαρρα – «шар». 2. Әзербайжан: ekosfer 3. Қырғыз: экосфера 4. Өзбек: ekosfera 5. Түрік: ekosfer 6. Ағылшын: ecosphere 7. Испан: Ecosfera 8. Неміс: ökosphäre 9. Француз: écosphère 10. Бекітілген нұсқасы: экологическая культура - экологиялық мәдениет (2019 жылғы 5 сәуір) сфера – сфера (2021 жылғы 3 қыркүйек); документ в сфере подтверждения соответствия - сәйкестікті растау саласындағы құжат (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: экосфера – экосфера 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым»») «экологический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «экосфера» сөзі «экосфера» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «экосфера» сөзі қазақ тіліне «экосфера» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1062. | экотехника | экотехника | экотехникаэкотехникаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экотехника – қоршаған ортаға ең аз зиян келтіретін, қалпына келтіруге жәрдем беретін техника. Экотехника – эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + техника – τέχνη – «өнер», «шеберлік». 2. Әзербайжан: ekotexnika 3. Қырғыз: экотехника 4. Өзбек: iqtisodiyot 5. Түрік: çevre mühendisliği 6. Ағылшын: ecotechnics 7. Испан: ecotécnica 8. Неміс: ökotechnik 9. Француз: écotechnique 10. Бекітілген нұсқасы: экологическая культура - экологиялық мәдениет (2019 жылғы 5 сәуір) военная техника - әскери техника (2020 жылғы 25 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: экологическая – экологиялық; техника - техника 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым»») «экологический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «экологиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (техника – τέχνη – «өнер», «шеберлік») «техника» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «техника» сөзі бекітілген, заңнамада «техника» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «экотехника» сөзі қазақ тіліне «экотехника» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1063. | экологиялық басқыншылық; экологиялық экспансия | экспансия экологическая | экспансия экологическаяэкологиялық басқыншылық; | +13 |
1064. | инженерлiк-экологиялық сараптама | экспертиза инженерно-экологическая | экспертиза инженерно-экологическаяинженерлiк-экологиялық сараптамаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Инженерлiк-экологиялық сараптама – кәсіпорынның қоршаған ортаға әсерін бағалауға бағытталған іс-шаралар. Инженерлік-экологиялық сараптамалар табиғи және қоршаған ортаның қажетті, рұқсат етілген жағдайларымен салыстырғанда кәсіпорынның құрылысының, жұмыс істеуі мен кеңеюінің ықтимал экологиялық салдарын анықтауға мүмкіндік береді. Инженер – лат. ingenium – «қабілет», «тапқырлық». Экология – эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым». Экспертиза – лат. expertus – «тәжірибелі», «білімді». 2. Әзербайжан: mühəndis-ekoloji ekspertizası 3. Қырғыз: инженердик-экологиялык экспертиза 4. Өзбек: muhandislik-atrof-muhit ekspertizasi 5. Түрік: çevre mühendisliği uzmanlığı 6. Ағылшын: engineering and environmental expertise 7. Испан: experiencia ingeniería ambiental 8. Неміс: die Expertise der ingenieurmssigen und ökologischen 9. Француз: expertise en Ingénierie et environnement 10. Бекітілген нұсқасы: экологическая культура - экологиялық мәдениет (2019 жылғы 5 сәуір) товарная экспертиза - тауар сараптамасы (2017 жылғы 10 қараша) военно-инженерное дело - әскери-инженерлiк iс (2020 жылғы 25 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: экспертиза – сараптама; инженер – инженер; экологическая - экологиялық 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым»») «экологический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «экологиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. ingenium – «қабілет», «тапқырлық») «инженер» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «инженер» сөзі бекітілген, заңнамада «инженер» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. expertus – «тәжірибелі», «білімді») «экспертиза» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сараптама» сөзі бекітілген, заңнамада «сараптама» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «экспертиза инженерно-экологическая» сөз тіркесі қазақ тіліне «инженерлiк-экологиялық сараптама» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1065. | экологиялық сараптама | экспертиза экологическая | экспертиза экологическаяэкологиялық сараптамаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық сараптама – көзделіп отырған шаруашылық өзге қызметтің қоршаған орта сапасының нормативтеріне және экологиялық талаптарға сәйкестігін белгілеу, сондай-ақ, осы қызметтің қоршаған ортаға ықтимал қолайсыз әсерлерінің және олармен байланысты әлеуметтік салдардың алдын алу мақсатында экологиялық сараптама объектісін іске асыруға жол берілуін айқындау. Экология – эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым». Экспертиза – лат. expertus – «тәжірибелі», «білімді». 2. Әзербайжан: ekoloji ekspertiza 3. Қырғыз: экологиялык экспертиза 4. Өзбек: ekologik ekspertiza 5. Түрік: çevresel uzmanlık 6. Ағылшын: environmental expertise 7. Испан: experiencia ambiental 8. Неміс: umweltgutachten 9. Француз: expertise environnementale 10. Бекітілген нұсқасы: экологическая культура - экологиялық мәдениет (2019 жылғы 5 сәуір) товарная экспертиза - тауар сараптамасы (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: Государственная экологическая экспертиза - Мемлекеттік экологиялық сараптама 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым»») «экологический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «экологиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. expertus – «тәжірибелі», «білімді») «экспертиза» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «сараптама» сөзі бекітілген, заңнамада «экологическая экспертиза» сөзі тіркесі «экологиялық сараптама» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «экспертиза экологическая» сөз тіркесі қазақ тіліне «экологиялық сараптама» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1066. | гидромелиорациялық жүйені пайдалану | эксплуатация гидромелиоративной системы | эксплуатация гидромелиоративной системыгидромелиорациялық жүйені пайдалануСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Гидромелиорациялық жүйені пайдалану – ауыл шаруашылығы жерлеріндегі олардың су режимін реттеу үшін инженерлік құрылыстар мен құрылғылар кешенін қолдану. Гидромелиорация – грек. hydor – «су» + лат. melioratio – «жақсарту». Эксплуатация – франц. exploitation – «пайдалану», «кәдеге жарату». Система – көне грек. Σύστημα – «бөліктерден тұратын бүтін»; «қосылыс». 2. Әзербайжан: hidromeliorasiya sisteminin istismarı 3. Қырғыз: гидромелиоративдик тутумду иштетүү 4. Өзбек: gidromeliorativ tizimning ishlashi 5. Түрік: hidrolik kontrol sisteminin işletilmesi 6. Ағылшын: operation of the hydro-reclamation system 7. Испан: funcionamiento del sistema hidromeliorativo 8. Неміс: betrieb des hydromeliorativen Systems 9. Француз: fonctionnement du système hydraulique 10. Бекітілген нұсқасы: эксплуатация – пайдалану (2020 жылғы 17 маусым) информационно-энергетическая система - ақпараттық-энергетикалық жүйе (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: эксплуатация – пайдалану; гидромелиоративные системы – гидромелиорациялық жүйелер 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. systema - «құрамдас бөліктерден құралған тұтас нәрсе») «система» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жүйе» сөзі бекітілсе, заңнамада «жүйе» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек және латын тілдерінен енген (грек. hydor – «су» + лат. melioratio – «жақсарту») «гидромелиоративные системы» сөз тіркесі заңнамада «гидромелиорациялық жүйелер» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліне француз тілінен енген (франц. exploitation – «пайдалану», «кәдеге жарату») «эксплуатация» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «пайдалану» сөзі бекітілсе, заңнамада «пайдалану» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «эксплуатация гидромелиоративной системы» сөз тіркесі қазақ тіліне «гидромелиорациялық жүйені пайдалану» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1067. | эпидемиологиялық зертхана | эпидемиологическая лаборатория | эпидемиологическая лабораторияэпидемиологиялық зертханаСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Эпидемиологиялық зертхана – санитарлық-гигиеналық және эпидемияға қарсы қамтамасыз ету бойынша іс-шараларды ұйымдастыруға және өткізуге арналған жабдықталған бөлме. Эпидемиология – эпидемия - грек. epi – «арасында» + демос - demos – «халық» + логос - λόγος – «ілім». Лаборатория – лат. laboratorium, laboro – «жұмыс істеймін». 2. Әзербайжан: epidemioloji laboratoriya 3. Қырғыз: эпидемиологиялык лаборатория 4. Өзбек: epidemiologiya laboratoriyasi 5. Түрік: epidemiyolojik laboratuvar 6. Ағылшын: epidemiological laboratory 7. Испан: laboratorio epidemiológico 8. Неміс: epidemiologisches Labor 9. Француз: laboratoire épidémiologique 10. Бекітілген нұсқасы: анамнез эпидемиологический - індеттік анамнез (2005 жылғы 6 қыркүйек) водные эпидемии - су эпидемиясы (2017 жылғы 13 желтоқсан) лаборатория – зертхана (2017 жылғы 10 қараша) 11. Заңнамадағы қолданысы: эпидемиологический – эпидемиологиялық; лаборатория – зертхана 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (эпидемия - грек. epi – «арасында» + демос - demos – «халық» + логос - λόγος – «ілім») «эпидемиологический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «індеттік» сөзі, ал «эпидемия» сөзі «эпидемия» сөзі бекітілсе, заңнамада «эпидемиология» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. laboratorium, laboro – «жұмыс істеймін») «лаборатория» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «зертхана» сөзі бекітілсе, заңнамада «зертхана» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «эпидемиологическая лаборатория» сөз тіркесі қазақ тіліне «эпидемиологиялық зертхана» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1068. | эпидемиология | эпидемиология | эпидемиологияэпидемиологияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1.Эпидемиология – бақылау мен алдын алу шараларын әзірлеу үшін әртүрлі этиологиялардың ауруларының пайда болуы мен таралу заңдылықтарын анықтайтын жалпы медициналық ғылым. Эпидемиология – эпидемия - грек. epi – «арасында» + демос - demos – «халық» + логос - λόγος – «ілім». 2. Әзербайжан: epidemiologiya 3. Қырғыз: эпидемиология 4. Өзбек: epidemiologiya 5. Түрік: epidemiyoloji 6. Ағылшын: epidemiology 7. Испан: epidemiología 8. Неміс: Epidemiologie 9. Француз: épidémiologie 10. Бекітілген нұсқасы: анамнез эпидемиологический - індеттік анамнез (2005 жылғы 6 қыркүйек) водные эпидемии - су эпидемиясы (2017 жылғы 13 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: эпидемиология – эпидемиология 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (эпидемия - грек. epi – «арасында» + демос - demos – «халық» + логос - λόγος – «ілім») «эпидемиологический» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «індеттік» сөзі, ал «эпидемия» сөзі «эпидемия» сөзі бекітілсе, заңнамада «эпидемиология» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «эпидемиология» сөзі қазақ тіліне «эпидемиология» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1069. | эпидемиялық үдеріс; эпидемиялық процесс | эпидемический процесс | эпидемический процессэпидемиялық үдеріс; | +13 |
1070. | этноэкология | этноэкология | этноэкологияэтноэкологияСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Этноэкология – адамның сыртқы әлеммен қарым-қатынасын және дәстүрлі мәдениет шеңберіндегі ол туралы идеяларды, сондай-ақ мәдени көзқарастардың табиғатпен және жалпы әлеммен қазіргі қарым-қатынасына әсерін зерттейтін ғылым. Этноэкология – этно - грек. θθνος – «халық» + эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым». 2. Әзербайжан: etnoekologiya 3. Қырғыз: этноэкология 4. Өзбек: etnoekologiya 5. Түрік: etnoekoloji 6. Ағылшын: ethnoecology 7. Испан: etnoecología 8. Неміс: ethnoökologie 9. Француз: ethnoécologie 10. Бекітілген нұсқасы: экологическая культура – экологиялық мәдениет (2019 жылғы 5 сәуір) этнополитика – этносаясат (2019 жылғы 5 сәуір) 11. Заңнамадағы қолданысы: - 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым») «экологическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «экологиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (этно - грек. θθνος – «халық») «этнос» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «этнос» сөзі бекітілген, заңнамада «этнос» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «этноэкология» сөзі қазақ тіліне «этноэкология» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1071. | этноэкожүйе | этноэкосистема | этноэкосистемаэтноэкожүйеСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Этноэкожүйе – адамдармен бірге барлық әлеуметтік-экономикалық және экологиялық факторлардың жиынтығы; динамикалық жүйені құрайды: адамды қоршап тұрған, ол әсер ететін және оған әсер ететін орта элементтерінің аумақтық шектелген жиынтығы. Этноэкосистема – этнос - грек. θθνος – «халық» + + эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + система – көне грек. Σύστημα – «бөліктерден тұратын бүтін»; «қосылыс». 2. Әзербайжан: etnoekosistem 3. Қырғыз: этноэкосистема 4. Өзбек: etnoekosistema 5. Түрік: etnoekosistem 6. Ағылшын: ethnoecosystem 7. Испан: etnoecosistema 8. Неміс: ethnoökosystem 9. Француз: ethnoécosystème 10. Бекітілген нұсқасы: экологическая культура – экологиялық мәдениет (2019 жылғы 5 сәуір) этнополитика – этносаясат (2019 жылғы 5 сәуір) информационно-энергетическая система - ақпараттық-энергетикалық жүйе (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: экосистема – экожүйе 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (эко – көне грек. οκκος – «тұрғын үй», «мүлік» + логос – λόγος – «түсінік», «ілім», «ғылым») «экологическая» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «экологиялық» сөзі бекітілген, заңнамада «экологиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (этно - грек. θθνος – «халық») «этнос» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «этнос» сөзі бекітілген, заңнамада «этнос» сөзімен аударылған. Орыс тіліне грек тілінен енген (система – көне грек. Σύστημα – «бөліктерден тұратын бүтін»; «қосылыс») «система» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жүйе» сөзі бекітілген, заңнамада «экосистема» сөзі «экожүйе» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «этноэкосистема» сөзі қазақ тіліне «этноэкожүйе» сөзімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1072. | экологиялық стандарт | стандарт экологический | стандарт экологическийэкологиялық стандартСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Экологиялық стандарт – заңды маңызы бар табиғи объектілердің сандық немесе сапалық көрсеткіші, мемлекеттің қоршаған орта сапасын құқықтық реттеу құралдарының бірі. Оған сәйкес жекелеген табиғи ресурстарды пайдаланудың құқықтық режимі, табиғи ресурстарды пайдаланумен байланысты емес салалардағы қызметтің экологиялық ережелері белгіленеді. 2. Әзербайжан: ekoloji standart 3. Қырғыз: экологиялык стандарт 4. Өзбек: ekologik standart 5. Түрік: çevre standardı 6. Ағылшын: environmental standard 7. Испан: estándar ambiental 8. Неміс: ökologischer Standard 9. Француз: norme écologique 10. Бекітілген нұсқасы: экологиялық мәдениет (2019); қолданыстағы стандарттар (2021ж). 11. Заңнамадағы қолданысы: «Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексіне экологиялық қауіпті технологияларды, техника мен жабдықты әкелуді реттеу мәселелері бойынша өзгеріс пен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Заңының жобасы туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 17 қазандағы N 960 Қаулысы «...өздерінің не халықаралық экологиялық стандарттарға сәйкес келмейтін болып белгіленген елден өткізілген (әкелінген)»; 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып, экологиялық стандарт бекіту ұсынылады. | +13 |
1073. | жануарлар | животные | животныежануарларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жануарлар (лат.Animalia) – тірі организмдер дүниесіндегі негізгі екі топтың бірі (екіншісі – өсімдіктер); жүруге және сезінуге бейім тіршілік иесі; негізінен, дайын органикалық қосылыстармен қоректенетін гетеротрофты организмдер. 2. Әзербайжан: heyvanlar 3. Қырғыз: жаныбарлар 4. Өзбек: жаныбарлар 5. Түрік: жаныбарлар 6. Ағылшын: animals 7. Испан: animales 8. Неміс: Tiere 9. Француз: animaux 10. Бекітілген нұсқасы: охотничья фауна- ауланатын жануарлар (юриспр.) - (1971-1981); страхование животных-жануарларды сақтандыру (2006). 11. Заңнамадағы қолданысы: Жануарлар дүниесін (балықтан және өзге су жануарларынан басқа) пайдалануға биологиялық негіздеме әзірлеу ережесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман және аңшылық шаруашылығы комитеті төрағасының 2004 жылғы 18 қарашадаға N 245 бұйрығы. Жануарлар дүниесін (балықтан және өзге су жануарларынан басқа) пайдалануға биологиялық негіздеме әзірлеу ережесін бекіту туралы 12.Ұсыныстар. Жоғарыда берілген анықтаманы, аудармаларды ескере отырып, жануарлар деп қолдануға болады деп санаймыз. | +13 |
1074. | жабайы жануарлар; түз тағысы, жабайы аң | дикие животные | дикие животныежабайы жануарлар; түз тағысы, жабайы аңСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жабайы жануарлар – жабайы табиғат табиғи мекендеу ортасы болып табылатын, оның ішінде еріксіз және (немесе) жартылай ерікті жағдайларда ұсталатын жануарлар. 2. Әзербайжан: vəhşi heyvanlar 3. Қырғыз: жапайы жаныбарлар 4. Өзбек: yovvoyi hayvonlar 5. Түрік: vahşi hayvanlar 6. Ағылшын: wild animals 7. Испан: animal fiero 8. Неміс: wilde Tiere 9. Француз: animaux sauvages 10. Бекітілген нұсқасы: пойкилосмотические животные – салқынқанды жануарлар (1998 жылғы 24 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: дикие животные – жабайы жануарлар 12. Орыс тіліндегі «животные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жануарлар» сөзі бекітілген, заңнамада «дикие животные» сөз тіркесі «жабайы жануарлар» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «дикие животные» сөз тіркесі қазақ тіліне «жабайы жануарлар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1075. | үй жануарлары | домашние животные | домашние животныеүй жануарларыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Үй жануарлары – қай түрге жататынына қарамастан, адам эстетикалық қажеттіліктері мен қарым-қатынас қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін дәстүрлі түрде асырайтын және өсіретін жануарлар. 2. Әзербайжан: ev heyvanları 3. Қырғыз: үй жаныбарлары 4. Өзбек: uy hayvonlari 5. Түрік: evcil hayvanlar 6. Ағылшын: pets 7. Испан: animales domésticos 8. Неміс: Haustiere 9. Француз: animaux domestiques 10. Бекітілген нұсқасы: пойкилосмотические животные – Салқынқанды жануарлар (1998 жылғы 24 маусым) домашний работник – үй қызметкері (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: домашние животные - үй жануарлары 12. Орыс тіліндегі «животные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жануарлар» сөзі бекітілген, заңнамада «домашние животные» сөз тіркесі «үй жануарлары» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «домашние животные» сөз тіркесі қазақ тіліне «үй жануарлары» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1076. | қаңғыбас жануарлар | бродячие животные | бродячие животныеқаңғыбас жануарларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қаңғыбас жануарлар – иелері жоқ үй жануарлары, көбінесе, қаңғыбас иттер мен қаңғыбас мысықтар. 2. Әзербайжан: ev heyvanları 3. Қырғыз: жолбун жаныбарлар 4. Өзбек: yurish hayvonlari 5. Түрік: başıboş hayvanlar 6. Ағылшын: stray animals 7. Испан: animales callejeros 8. Неміс: streunende Tiere 9. Француз: animaux errants 10. Бекітілген нұсқасы: пойкилосмотические животные – салқынқанды жануарлар (1998 жылғы 24 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: бродячие животные - қаңғыбас жануарлар 12. Орыс тіліндегі «животные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жануарлар» сөзі бекітілген, заңнамада «бродячие животные» сөз тіркесі «қаңғыбас жануарлар» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «бродячие животные» сөз тіркесі қазақ тіліне «қаңғыбас жануарлар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1077. | қараусыз қалған жануарлар | безнадзорные животные | безнадзорные животныеқараусыз қалған жануарларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қараусыз қалған жануарлар – ұстау орнынан тыс жерде және жануардың иесі және (немесе) жауапты адам тарапынан бақылаусыз қалған жануарлар. 2. Әзербайжан: nəzarətsiz heyvanlar 3. Қырғыз: кароосуз жаныбарлар 4. Өзбек: beparvo hayvonlar 5. Түрік: ihmal edilen hayvanlar 6. Ағылшын: neglected animals 7. Испан: animales de la calle 8. Неміс: vernachlässigte Tiere 9. Француз: animaux des rues 10. Бекітілген нұсқасы: пойкилосмотические животные – салқынқанды жануарлар (1998 жылғы 24 маусым) безнадзорный ребенок - қадағалаусыз қалған бала (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: безнадзорные животные – қараусыз қалған жануарлар 12. Орыс тіліндегі «животные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жануарлар» сөзі бекітілген, заңнамада «безнадзорные животные» сөз тіркесі «қараусыз қалған жануарлар» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «безнадзорные животные» сөз тіркесі қазақ тіліне «қараусыз қалған жануарлар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1078. | қызметтік жануарлар | служебные животные | служебные животныеқызметтік жануарларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Қызметтік жануарлар – шекаралық кеңістіктегі құқық бұзушылықтардың алдын алу, анықтау және жолын кесу, сондай-ақ құқық бұзушыларға физикалық, психологиялық, блоктау және басқа да әсер ету мақсатында шекара нарядтарын күшейтуге арналған иттер мен жылқылар. 2. Әзербайжан: xidməti heyvanlar 3. Қырғыз: кызматтык жаныбарлар 4. Өзбек: xizmat hayvonlari 5. Түрік: hizmet hayvanları 6. Ағылшын: service animals 7. Испан: animales de Servicio 8. Неміс: diensttiere 9. Француз: animaux de service 10. Бекітілген нұсқасы: пойкилосмотические животные – салқынқанды жануарлар (1998 жылғы 24 маусым) военно-служебная деятельность - әскери-қызметтік іс-қимыл (2020 жылғы 25 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: животные – жануарлар; служебные - қызметтік 12. Орыс тіліндегі «животные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жануарлар» сөзі бекітілген, заңнамада «жануарлар» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «служебные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қызметтік» сөзі бекітілген, заңнамада «қызметтік» сөзімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «служебные животные» сөз тіркесі қазақ тіліне «қызметтік жануарлар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +12 |
1079. | эксперименттік (зертханалық) жануарлар | экспериментальные (лабораторные) животные | экспериментальные (лабораторные) животныеэксперименттік (зертханалық) | +13 |
1080. | жануарға қатыгездікпен қарау | жестокое обращение с животным | жестокое обращение с животнымжануарға қатыгездікпен қарауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жануарға қатыгездікпен қарау – жануардың өліміне, мертігуіне немесе оның саулығына өзге де зиян келуіне алып келген немесе алып келуі мүмкін қасақана іс-әрекет. 2. Әзербайжан: heyvanlarla qəddar rəftar 3. Қырғыз: жаныбарды кыянаттык менен пайдалануу 4. Өзбек: hayvonlarni suiiste`mol qilish 5. Түрік: hayvan istismarı 6. Ағылшын: animal cruelty 7. Испан: maltrato animal 8. Неміс: tierquälerei 9. Француз: maltraitance animale 10. Бекітілген нұсқасы: пойкилосмотические животные – салқынқанды жануарлар (1998 жылғы 24 маусым) PR (пиар) обращение – PR (пиар) үндеу (2021 жылғы 19 қараша); обращение - үндеу, өтініш (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: жестокое обращение с животным - жануарға қатыгездікпен қарау 12. Орыс тіліндегі «животные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жануарлар» сөзі бекітілген, заңнамада «жануарлар» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «обращение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «үндеу», «өтініш» сөзі бекітілген, заңнамада «жестокое обращение с животным» сөз тіркесі «жануарға қатыгездікпен қарау» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «жестокое обращение с животным» сөз тіркесі қазақ тіліне «жануарға қатыгездікпен қарау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +9 |
1081. | жануарларды стерилизациялау; жануарларды стерилдеу | стерилизация животных | стерилизация животныхжануарларды стерилизациялау; | +13 |
1082. | жануарды эвтаназиялау | эвтаназия животного | эвтаназия животногожануарды эвтаназиялауСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жануарды эвтаназиялау – жануардың ауырсынуын және физикалық қиналуын болғызбай оны дәрі-дәрмекпен жансыздандыру. Эвтаназия – грек. εὖ - «жақсы» + θάνττος – «өлім». 2. Әзербайжан: heyvanın evtanaziyası 3. Қырғыз: жаныбарлардын эвтаназиясы 4. Өзбек: hayvonning eutanaziyasi 5. Түрік: hayvanın ötenazi 6. Ағылшын: euthanasia of an animal 7. Испан: eutanasia animal 8. Неміс: Sterbehilfe des Tieres 9. Француз: euthanasie animale 10. Бекітілген нұсқасы: пойкилосмотические животные – салқынқанды жануарлар (1998 жылғы 24 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: эвтаназия животного – жануарды эвтаназиялау 12. Орыс тіліне грек тілінен енген (грек. εὖ - «жақсы» + θάνττος – «өлім») «эвтаназия» сөзі заңнамада «эвтаназия» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «животные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жануарлар» сөзі бекітілген, заңнамада «эвтаназия животного» сөз тіркесі «жануарды эвтаназиялау» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «эвтаназия животного» сөз тіркесі қазақ тіліне «жануарды эвтаназиялау» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1083. | жануардың иесі | владелец животного | владелец животногожануардың иесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жануардың иесі –меншік құқығымен немесе басқа заңды негізде жануар тиесілі жеке немесе заңды тұлға. 2. Әзербайжан: heyvan sahibi 3. Қырғыз: жаныбардын ээси 4. Өзбек: hayvon egasi 5. Түрік: hayvanın sahibi 6. Ағылшын: animal owner 7. Испан: dueño del animal 8. Неміс: Tierhalter 9. Француз: propriétaire de l`animal 10. Бекітілген нұсқасы: пойкилосмотические животные – салқынқанды жануарлар (1998 жылғы 24 маусым) владелец архивных документов - архивтік құжаттар иесі (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: владелец животного - жануардың иесі 12. Орыс тіліндегі «животные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жануарлар» сөзі, «владелец» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «иесі» сөзі бекітілген, заңнамада «владелец животного» сөз тіркесі «жануардың иесі» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «владелец животного» сөз тіркесі қазақ тіліне «жануардың иесі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +11 |
1084. | жануарларды аулау қызметі; жануарларды қармау қызметі | служба отлова животных | служба отлова животныхжануарларды аулау қызметі; | +13 |
1085. | жануарларға арналған панажай | приют для животных | приют для животныхжануарларға арналған панажайСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жануарларға арналған панажай – тіршілігі мен саулығына қатер төндіретін жағдайға ұшыраған жануарларды, қараусыз қалған және қаңғыбас жануарларды, сондай-ақ жеке немесе заңды тұлғалардан алып қойылған немесе тәркіленген үй жануарларын (компаньон-жануарларды) ұстауға арналған және жабдықталған мүліктік кешен. 2. Әзербайжан: heyvanlar üçün sığınacaq 3. Қырғыз: жаныбарлар үчүн баш калкалоочу жай 4. Өзбек: hayvonlar uchun boshpana 5. Түрік: hayvan barınağı 6. Ағылшын: animal shelter 7. Испан: refugio de animales 8. Неміс: Tierheim 9. Француз: refuge pour animaux 10. Бекітілген нұсқасы: пойкилосмотические животные – салқынқанды жануарлар (1998 жылғы 24 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: приют для животных – жануарларға арналған панажай 12. Орыс тіліндегі «животные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жануарлар» сөзі бекітілген, заңнамада «жануарлар» сөзімен аударылған. Заңнамада «приют для животных» сөз тіркесі «жануарларға арналған панажай» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «приют для животных» сөз тіркесі қазақ тіліне «жануарларға арналған панажай» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1086. | жануарларға арналған оңалту орталығы | реабилитационный центр для животных | реабилитационный центр для животныхжануарларға арналған оңалту орталығыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жануарларға арналған оңалту орталығы – жануардың иесіне және (немесе) жауапты адамға не табиғи мекендеу ортасына қайтарылуға жататын немесе жатпайтын, тіршілігі мен саулығына қатер төндіретін жағдайға ұшыраған, табиғи жағдайларда тіршілік ете алмайтын жануарларды, сондай-ақ жеке немесе заңды тұлғалардан алып қойылған немесе тәркіленген үй жануарларын (компаньон-жануарларды) шектеулі қабылдауға, емдеуге, уақытша ұстауға, оңалтуға және бейімдеуге арналған және жабдықталған мүліктік кешен. Реабилитация – лат. rehabilitatio – «қалпына келтіру». Центр – көне грек. κέντρον – «үшкір келген қадалғыш зат», «бізгек». 2. Әзербайжан: heyvanlar üçün reabilitasiya mərkəzi 3. Қырғыз: жаныбарлар үчүн реабилитациялык борбор 4. Өзбек: hayvonlar uchun reabilitatsiya markazi 5. Түрік: hayvanlar için rehabilitasyon merkezi 6. Ағылшын: animal rehabilitation center 7. Испан: centro de rehabilitación de animales 8. Неміс: rehabilitationszentrum für Tiere 9. Француз: centre de réadaptation pour animaux 10. Бекітілген нұсқасы: пойкилосмотические животные – салқынқанды жануарлар (1998 жылғы 24 маусым) реабилитационный управляющий - оңалтуды басқарушы; оңалтушы басқарушы (2020 жылғы 17 маусым) центр – орталық (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: реабилитационный центр для животных – жануарларға арналған оңалту орталығы 12. Орыс тіліндегі «животные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жануарлар» сөзі бекітілген, заңнамада «жануарлар» сөзімен аударылған. Орыс тіліне латын тілінен енген (лат. rehabilitatio – «қалпына келтіру») «реабилитационный» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «оңалту» сөзі бекітілген, заңнамада «оңалту» сөзімен аударылған. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (көне грек. κέντρον – «үшкір келген қадалғыш зат», «бізгек») «центр» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «орталық» сөзі бекітілген, заңнамада «орталық» сөзімен аударылған. Заңнамада «реабилитационный центр для животных» сөз тіркесі «жануарларға арналған оңалту орталығы» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «реабилитационный центр для животных» сөз тіркесі қазақ тіліне «жануарларға арналған оңалту орталығы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1087. | жануарды ұстау орны | место содержания животных | место содержания животныхжануарды ұстау орныСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жануарды ұстау орны – жануардың иесі және (немесе) жауапты адам пайдаланатын, жануар ұсталатын ғимараттар, құрылыстар, құрылысжайлар, үй-жайлар немесе жер учаскелері. 2. Әзербайжан: heyvanların saxlandığı yer 3. Қырғыз: жаныбарларды сактоочу жай 4. Өзбек: hayvonlarni saqlash joyi 5. Түрік: hayvanların tutulduğu yer 6. Ағылшын: place of keeping animals 7. Испан: lugar de animales 8. Неміс: ort der Tierhaltung 9. Француз: lieu de détention des animaux 10. Бекітілген нұсқасы: пойкилосмотические животные – салқынқанды жануарлар (1998 жылғы 24 маусым) торговое место - сауда орны (2017 жылғы 14 желтоқсан) казахстанское содержание - қазақстандық қамту (2020 жылғы 17 маусым); влагосодержание - ылғал мөлшері (2021 жылғы 10 желтоқсан); содержание - ұстау, қызмет көрсету, ғимаратты күтіп ұстау, мазмұн, мөлшер, құрам (2019 жылғы 28 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: пункт временного содержания животных - жануарларды уақытша ұстау пункті; место содержания – ұстау орны 12. Орыс тіліндегі «животные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жануарлар» сөзі бекітілген, заңнамада «жануарлар» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «место» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «орын» сөзі бекітілген, заңнамада «орын» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «содержание» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қамту», «мөлшер», «ұстау», «мазмұн», «құрам» сөздері, «күтіп ұстау», «қызмет көрсету» сөз тіркестері бекітілген, заңнамада «қамту», «мөлшер», «ұстау», «мазмұн», «құрам» сөздері, «күтіп ұстау», «қызмет көрсету» сөз тіркестерімен аударылған. Заңнамада «пункт временного содержания животных» сөз тіркесі «жануарларды уақытша ұстау пункті» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «место содержания животных» сөз тіркесі қазақ тіліне «жануарды ұстау орны» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1088. | үй жануарларын серуендету | выгул домашних животных | выгул домашних животныхүй жануарларын серуендетуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Үй жануарларын серуендету – жануар иесінің және (немесе) жауапты адамның жануарды ұстау орнының шегінен тыс жерге шығаруды көздейтін және жануардың қозғалыс белсенділігіне, табиғи қажеттіліктерін атқаруға деген физиологиялық қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған әрекеттері. 2. Әзербайжан: ev heyvanları gəzinti 3. Қырғыз: үй жаныбары сейилдөө 4. Өзбек: uy hayvonlari yurishi 5. Түрік: evcil hayvan yürüyüşü 6. Ағылшын: walking pets 7. Испан: paseando mascotas 8. Неміс: haustier-Flucht 9. Француз: promenade des animaux 10. Бекітілген нұсқасы: пойкилосмотические животные – салқынқанды жануарлар (1998 жылғы 24 маусым) домашний работник – үй қызметкері (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: выгул домашних животных – үй жануарларын серуендету 12. Орыс тіліндегі «животные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жануарлар» сөзі бекітілген, заңнамада «жануарлар» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «домашний» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «үй» сөзі бекітілген, заңнамада «үй» сөзімен аударылған. Заңнамада «выгул домашних животных» сөз тіркесі «үй жануарларын серуендету» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «выгул домашних животных» сөз тіркесі қазақ тіліне «үй жануарларын серуендету» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +11 |
1089. | үй жануарларының өз бетінше серуендеуі | самовыгул домашних животных | самовыгул домашних животныхүй жануарларының өз бетінше серуендеуіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Үй жануарларының өз бетінше серуендеуі – үй жануарларының ұстау орнынан тыс жерде жануар иесінсіз және (немесе) жауапты адамсыз өз бетінше болуы. 2. Әзербайжан: öz-özünə gəzən ev heyvanları 3. Қырғыз: үй жаныбарларын өзүн-өзү сейилдөө 4. Өзбек: uy hayvonlari o`z-o`zini yurishi 5. Түрік: evcil hayvanları kendi kendine yürüyüşü 6. Ағылшын: pets self-walking 7. Испан: mascotas que caminan solas 8. Неміс: selbst gemachte Haustiere 9. Француз: animaux de compagnie qui marchent seuls 10. Бекітілген нұсқасы: пойкилосмотические животные – салқынқанды жануарлар (1998 жылғы 24 маусым) домашний работник – үй қызметкері (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: самовыгул домашних животных – үй жануарларының өз бетінше серуендеуі 12. Орыс тіліндегі «животные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жануарлар» сөзі бекітілген, заңнамада «жануарлар» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «домашний» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «үй» сөзі бекітілген, заңнамада «үй» сөзімен аударылған. Заңнамада «самовыгул домашних животных» сөз тіркесі «үй жануарларының өз бетінше серуендеуі» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «самовыгул домашних животных» сөз тіркесі қазақ тіліне «үй жануарларының өз бетінше серуендеуі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +9 |
1090. | жануарлардың төбелесі | бой животных | бой животныхжануарлардың төбелесіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жануарлардың төбелесі – жануарларды бір-біріне айтақтау нәтижесінде не олардың тұқымдық сипаттамалары салдарынан, жануар иесінің және (немесе) жауапты адамның айқастың алдын алу немесе тоқтату жөніндегі шараларды әдейі қабылдамауы кезінде туындаған екі және одан көп жануардың айқасы. 2. Әзербайжан: mübarizə heyvanlar 3. Қырғыз: жаныбарлар күрөшү 4. Өзбек: hayvonlarni jang qilish 5. Түрік: hayvan savaşı 6. Ағылшын: animal fight 7. Испан: lucha de animales 8. Неміс: kampf der Tiere 9. Француз: combat d`animaux 10. Бекітілген нұсқасы: пойкилосмотические животные – салқынқанды жануарлар (1998 жылғы 24 маусым) воздушный бой - әуе шайқасы (2020 жылғы 25 маусым); бой огневой - атысты ұрыс (2020 жылғы 25 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: бой животных – жануарлардың төбелесі 12. Орыс тіліндегі «животные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жануарлар» сөзі бекітілген, заңнамада «жануарлар» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «бой» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «шайқас», «ұрыс» сөздері бекітілген. Заңнамада «бой животных» сөз тіркесі «жануарлардың төбелесі» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «бой животных» сөз тіркесі қазақ тіліне «жануарлардың төбелесі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +11 |
1091. | жануарлардың мертігуі | увечье животных | увечье животныхжануарлардың мертігуіСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жануарлардың мертігуі – Қазақстан Республикасының ветеринария саласындағы заңнамасында айқындалған жағдайларды қоспағанда, қандай да бір органның функциясын толық немесе ішінара жоғалтуға, сондай-ақ жануардың анатомиялық тұтастығын бұзуға әкеп соққан жануардың денсаулығына келтірілген ауыр зиян. 2. Әзербайжан: heyvanların xəsarəti 3. Қырғыз: жаныбарлардын кесилиши 4. Өзбек: hayvonlarning shikastlanishi 5. Түрік: hayvanların yaralanması 6. Ағылшын: animal mutilation 7. Испан: mutilación de animales 8. Неміс: tierverstümmelung 9. Француз: mutilation animale 10. Бекітілген нұсқасы: пойкилосмотические животные – салқынқанды жануарлар (1998 жылғы 24 маусым) трудовое увечье - еңбекте мертігу (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: увечье– мертігу; животное – жануар; увечье животных - жануарлардың мертігуі 12. Орыс тіліндегі «животные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жануарлар» сөзі бекітілген, заңнамада «жануарлар» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «увечье» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «мертігу» сөзі бекітілген. Заңнамада «увечье животных» сөз тіркесі «жануарлардың мертігуі» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «увечье животных» сөз тіркесі қазақ тіліне «жануарлардың мертігуі» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1092. | жануарға жауапты адам | ответственное лицо животного | ответственное лицо животногожануарға жауапты адамСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жануарға жауапты адам – жануар иесінің жазбаша тапсырмасы бойынша жануар иесінің құқықтары мен міндеттерін мойнына алатын адам. 2. Әзербайжан: heyvanın məsul şəxsi 3. Қырғыз: жаныбардын жооптуу адамы 4. Өзбек: hayvonning mas`ul shaxs 5. Түрік: hayvanın sorumlu kişisi 6. Ағылшын: responsible person of the animal 7. Испан: responsable del animal 8. Неміс: die verantwortliche Person des Tieres 9. Француз: personne responsable de l`animal 10. Бекітілген нұсқасы: пойкилосмотические животные – салқынқанды жануарлар (1998 жылғы 24 маусым) материально ответственное лицо – материалдық жауапты тұлға (2006 жылғы 27 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: ответственное лицо – жауапты тұлға; жауапты адам; животное – жануар 12. Орыс тіліндегі «животные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жануарлар» сөзі бекітілген, заңнамада «жануарлар» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «ответственное лицо» сөз тіркесінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жауапты тұлға», «жауапты адам» сөз тіркестері бекітілген. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «ответственное лицо животного» сөз тіркесі қазақ тіліне «жануарға жауапты адам» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1093. | жылжымалы хайуанаттар бағы | передвижной зверинец | передвижной зверинецжылжымалы хайуанаттар бағыСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Жылжымалы хайуанаттар бағы – жануарларды ұстау және тасымалдау арқылы ғылыми маңызы жоқ цирк, эстрада, ойын-сауық қызметінде жануарларды көпшілікке демонстрациялау үшін пайдаланылатын арнайы жабдықталған жылжымалы конструкциялар, оның ішінде торлар. 2. Әзербайжан: səyyar zooloji park 3. Қырғыз: кыдыруучу зоологиялык парк 4. Өзбек: mobil zoologiya parki 5. Түрік: mobil hayvanat bahçesi 6. Ағылшын: mobile zoological park 7. Испан: colección de animales móviles 8. Неміс: bewegliche zoologischer Park 9. Француз: mobile parc zoologique 10. Бекітілген нұсқасы: передвижная криминалистическая лаборатория - жылжымалы криминалистік зертхана (2016 жылғы 7 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: передвижной зверинец – жылжымалы хайуанаттар бағы 12. Орыс тіліндегі «передвижной» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жылжымалы» сөзі бекітілген, заңнамада «жылжымалы» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «увечье» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «мертігу» сөзі бекітілген. Заңнамада «передвижной зверинец» сөз тіркесі «жылжымалы хайуанаттар бағы» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «передвижной зверинец» сөз тіркесі қазақ тіліне «жылжымалы хайуанаттар бағы» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +13 |
1094. | зоологиялық жатынжай | зоологическая гостиница | зоологическая гостиницазоологиялық жатынжайСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Зоологиялық жатынжай – дара кәсіпкер немесе мемлекеттік емес заңды тұлға құрған, жануарлардың иелерімен келісу бойынша үй жануарларын (компаньон-жануарларды) уақытша ұстауға немесе ұстай тұруға арналған және жабдықталған мүліктік кешен. Зоология – зоо – көне грек. ζῷον – «жануар» + логос – λόγος – «ілім». 2. Әзербайжан: zooloji mehmanxana 3. Қырғыз: зоологиялык мейманкана 4. Өзбек: zoologik mehmonxona 5. Түрік: zooloji oteli 6. Ағылшын: zoological hotel 7. Испан: hotel zoológico 8. Неміс: zoologisches Hotel 9. Француз: hôtel zoologique 10. Бекітілген нұсқасы: гостиница – қонақүй (2015 жылғы 6 қазан) 11. Заңнамадағы қолданысы: зоологическая гостиница – зоологиялық жатынжай 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (зоо – көне грек. ζῷον – «жануар» + логос – λόγος – «ілім») «зоологическая» сөзі заңнамада «зоологиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «гостиница» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «қонақүй» сөзі бекітілген. Заңнамада «зоологическая гостиница» сөз тіркесі «зоологиялық жатынжай» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «зоологическая гостиница» сөз тіркесі қазақ тіліне «зоологиялық жатынжай» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +11 |
1095. | зоологиялық питомник | зоологический питомник | зоологический питомникзоологиялық питомникСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Зоологиялық питомник – дара кәсіпкер, мемлекеттік не мемлекеттік емес заңды тұлға құрған, асыл тұқымдық құндылығы бар немесе арнаулы мақсаттағы жануарларды ұстау және өсіру үшін әдейі жабдықталған және соған арналған мүліктік кешен. Зоология – зоо – көне грек. ζῷον – «жануар» + логос – λόγος – «ілім». 2. Әзербайжан: zooloji uşaq 3. Қырғыз: зоологиялык бакчасы 4. Өзбек: zoologik xonasi 5. Түрік: zoolojik kreş 6. Ағылшын: zoological nursery 7. Испан: vivero zoológico 8. Неміс: zoologischer Kindergarten 9. Француз: pépinière zoologique 10. Бекітілген нұсқасы: питомник - питомник, тәлімбақ (2020 жылғы 17 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: зоологический питомник - зоологиялық питомник 12. Орыс тіліне көне грек тілінен енген (зоо – көне грек. ζῷον – «жануар» + логос – λόγος – «ілім») «зоологическая» сөзі заңнамада «зоологиялық» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «питомник» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «питомник», «тәлімбақ» сөздері бекітілген. Заңнамада «зоологический питомник» сөз тіркесі «зоологиялық питомник» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «зоологический питомник» сөз тіркесі қазақ тіліне «зоологиялық питомник» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +3 |
1096. | контактілі зоопарк; жанаспалы зоосаябақ | контактный зоопарк | контактный зоопаркконтактілі зоопарк; | +3 |
1097. | үй жануарларын есепке алу | учет домашних животных | учет домашних животныхүй жануарларын есепке алуСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Үй жануарларын есепке алу – үй жануарына, оның иесіне тұрғылықты жерімен жеке нөмір беру және жүргізілген ветеринариялық іс-шаралар туралы мәліметтерді міндетті түрде тіркеу. 2. Әзербайжан: ev heyvanlarının mühasibati 3. Қырғыз: үй жаныбарларын эсепке алуу 4. Өзбек: uy hayvonlarini hisobga olish 5. Түрік: evcil hayvan muhasebesi 6. Ағылшын: accounting of pets 7. Испан: contabilidad de mascotas 8. Неміс: buchhaltung von Haustieren 9. Француз: comptabilité des animaux domestiques 10. Бекітілген нұсқасы: пойкилосмотические животные – салқынқанды жануарлар (1998 жылғы 24 маусым) домашний работник – үй қызметкері (2016 жылғы 8 желтоқсан) карточка учетная - есепке алу карточкасы (2016 жылғы 8 желтоқсан); карточка учетная - есеп карточкасы (2021 жылғы 10 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: карточка учета - есепке алу карточкасы; Учет домашних животных – үй жануарларын есепке алу 12. Орыс тіліндегі «карточка учетная» сөз тіркесінің баламасы ретінде «есепке алу карточкасы» сөз тіркесі бекітілсе, «карточка учета» сөз тіркесі «есепке алу карточкасы» сөз тіркесімен аударылған. Орыс тіліндегі «животные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жануарлар» сөзі бекітілген, заңнамада «домашние животные» сөз тіркесі «үй жануарлары» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «учет домашних животных» сөз тіркесі қазақ тіліне «үй жануарларын есепке алу» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
1098. | компаньон-жануарлар | животные-компаньоны | животные-компаньоныкомпаньон-жануарларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Компаньон-жануарлар – қай түрге жататынына қарамастан, адам эстетикалық қажеттіліктері мен қарым-қатынас қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін дәстүрлі түрде асырайтын және өсіретін жануарлар. Компаньон – франц. compagnie – «компания». 2. Әзербайжан: heyvanlar-əhli 3. Қырғыз: шериктеш жаныбарлар 4. Өзбек: hamroh hayvonlar 5. Түрік: refakatçi hayvanlar 6. Ағылшын: companion animals 7. Испан: animales de compañía 8. Неміс: tierische Begleiter 9. Француз: animaux-compagnons 10. Бекітілген нұсқасы: пойкилосмотические животные – салқынқанды жануарлар (1998 жылғы 24 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: животные-компаньоны - компаньон жануарлар 12. Орыс тіліне француз тілінен енген (франц. compagnie – «компания») «компаньон» сөзі заңнамада «компаньон» сөзімен аударылған. Орыс тіліндегі «животные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жануарлар» сөзі бекітілген, заңнамада «жануарлар» сөзімен аударылған. Заңнамада «животные-компаньоны» сөзі «компаньон жануарлар» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «животные-компаньоны» сөзі қазақ тіліне «компаньон жануарлар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +5 |
1099. | омыртқалы жануарлар | позвоночные животные | позвоночные животныеомыртқалы жануарларСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Омыртқалы жануарлар – арқа желісінің бастапқы осьтік қаңқасы омыртқаға ауыстырылған жануарлар. 2. Әзербайжан: onurğalı heyvanlar 3. Қырғыз: омурткалуу жаныбарлар 4. Өзбек: umurtqali hayvonlar 5. Түрік: omurgalı hayvanlar 6. Ағылшын: vertebrates 7. Испан: vertebrados 8. Неміс: Wirbeltier 9. Француз: animal vertébré 10. Бекітілген нұсқасы: пойкилосмотические животные – салқынқанды жануарлар (1998 жылғы 24 маусым) 11. Заңнамадағы қолданысы: позвоночные животные - омыртқалы жануарлар 12. Орыс тіліндегі «животные» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «жануарлар» сөзі бекітілген, заңнамада «жануарлар» сөзімен аударылған. Заңнамада «позвоночные животные» сөз тіркесі «омыртқалы жануарлар» сөз тіркесімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «позвоночные животные» сөз тіркесі қазақ тіліне «омыртқалы жануарлар» сөз тіркесімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +14 |
1100. | орынжай, үй-жай | помещение | помещениеорынжай, үй-жайСаласы Этимологиясы Дефинициясы1. Орынжай, үй-жай – бөлінген, тұрғын, тұрғын емес немесе өз бетінше пайдаланудың өзге де мақсаттарына арналған және азаматтардың не заңды тұлғалардың меншігіндегі жылжымайтын мүлік кешенінің бірлігі (тұрғын ғимараттың бір бөлігі, онымен байланысты өзге де жылжымайтын мүлік объектісі). 2. Әзербайжан: otaq 3. Қырғыз: бөлмө 4. Өзбек: xona 5. Түрік: konut 6. Ағылшын: room 7. Испан: alojamiento 8. Неміс: Raum 9. Француз: placement 10. Бекітілген нұсқасы: загазованность помещения - бөлменің газбен ластануы (2021 жылғы 10 желтоқсан); помещение – үй-жай (2019 жылғы 28 маусым); помещение изолированное - оқшауланған орынжай (2016 жылғы 8 желтоқсан) 11. Заңнамадағы қолданысы: помещение – үй-жай; орынжай 12. Орыс тіліндегі «помещение» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «бөлме», «үй-жай», «орынжай» сөздері бекітілген, заңнамада «бөлме», «үй-жай», «орынжай» сөздерімен аударылған. Бекітілген терминдер сөздігін және заңнамадағы қолданысын негізге ала отырып, орыс тіліндегі «помещение» сөзі қазақ тіліне қолданылатын саласына қатысты «үй-жай», «бөлме», «орынжай» (жануарлардың тұрағына қатысты) сөздерімен аударылғаны жөн деп есептейміз. | +12 |
Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі Тіл саясаты комитетінің тапсырмасы бойынша Шайсұлтан Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығы әзірледі.
Кейбір терминдер әлі де пысықталу қажет деп есептеймін
Жазылым термині подписка, запись, подписной сөздерінің баламасы ретінде ұсынылыпты
Сәлеметсіз бе, Ерболат Ғалымжанұлы! Ұлттық терминдерді қалыптастыру мәселесіне қызығушылық танытып отырғаныңызға алғыс айтамыз. Осы термин (жазылым) бойынша нақты пікіріңіз бен ұсынысыңызды күтеміз.
Басқа пікірлерді көрсету